Thema's Burgerschap voor MBO Deel 1

Bron 2

f Stelling: Migratie is niets nieuws, dus Nederlanders moeten daar niet paniekerig over doen.

Ben je het eens of oneens met deze stelling? Onderbouw je antwoord met een argument.

Wat is integratie?

Zo zijn Nederlanders en migranten bijvoorbeeld anders
gaan eten. Ook op gebieden als sport of werk gaan
migranten deel uitmaken van de samenleving. Dat
proces heet integratie.

Nederland is een pluriforme samenleving, een land Voorwaarden voor succesvolle integratie
waarin (groepen) mensen met verschillende culturen Samenleven in een pluriforme samenleving gaat alleen
wonen. Dat komt onder meer door migratie. goed als je bereid bent de verschillen te accepteren. En
Migranten nemen hun eigen cultuur mee met eigen ge- als je je houdt aan een aantal basisafspraken: waarden
woontes en opvattingen. De verschillende culturen in en normen die de basis zijn van de Nederlandse samen-
Nederland beïnvloeden elkaar en vermengen zich. leving. Denk aan de democratie, het recht op vrijheid
van meningsuiting en de gelijkheid van man en vrouw.
Het betekent dat je kunt zeggen: ik ben anders dan jij,
maar we houden ons aan dezelfde basisafspraken
en daardoor kunnen we toch samenleven zonder de
hele tijd ruzie te krijgen. De overheid neemt maat-
regelen om integratie te ondersteunen. Zij wil dat
migranten zich kunnen redden in de Nederlandse
samenleving en wil voorkomen dat er conflicten
ontstaan. Zo moeten migranten bijvoorbeeld de
Nederlandse taal leren. Tegelijkertijd vraagt de over-
heid aan burgers om migranten dezelfde kansen te
geven als andere Nederlanders.

Integratie 49

4 Cultuurverschillen

a G a uit van je leerbedrijf. Geef een voorbeeld waaraan je kunt zien dat we in een pluriforme

samenleving leven.

b Betekent die pluriformiteit dat jij jouw houding of gedrag in het bedrijf moet aanpassen?

Zo ja, geef een voorbeeld. Zo nee, leg uit waarom dat niet hoeft.

c Wat past het beste bij jou? Licht je antwoord toe.

Ik vind het prettiger om alleen met mensen om te gaan die dezelfde afkomst hebben als ik.
Ik let er eigenlijk niet op wat voor afkomst iemand heeft. Het maakt me niet zoveel uit.
Ik ben nieuwsgierig naar mensen met een andere afkomst en leg bewust contact.

5 Integreren Bron 5

Bron 4 Anwar Manlasadoon (26) vluchtte uit
Syrië. In Arnhem kreeg hij een relatie met
“H é Zihni, jij moet je niet beperken tot een Nederlandse.
een hokje” “Nu ik langer in
Nederland ben, merk
Zihni Özdil (1981) werd geboren in Turkije en groeide ik dat ik mijn grenzen
vanaf zijn tweede jaar op in Rotterdam. “Toen wij naar niet steeds verder wil
Rotterdam verhuisden, zorgde mijn vader er expres voor oprekken. Ik wil mij
dat wij in een witte wijk gingen wonen. Hij wilde niet per aanpassen, maar mij-
se tussen de Turkse Nederlanders wonen. Niet omdat zelf en mijn geloof
hij er iets tegen had, maar hij zei toen al van ‘Hé Zihni, jij ook niet kwijtraken.
moet je niet beperken tot een hokje. Als wij een scho- Ik merk dat er op het punt van onge-
telantenne nemen zoals de rest, dan zitten jullie met je trouwd samenwonen voor mij een grens
hoofd in Turkije terwijl je toekomst in Nederland ligt. Dat bereikt is.”
is niet de bedoeling.’ Zeik toch niet zo, doe eens relaxed,
dacht ik toen. Maar nu ben ik hem echt dankbaar. Het Bron: De Gelderlander
heeft me geholpen om me ook te richten op mijn eigen
land, Nederland.” Bron: de Volkskrant

a Lees bron 4. Leg in eigen woorden uit wat Özdil bedoelt met ‘je moet je niet beperken tot een hokje’.

50

b Lees bron 5. Anwar Manlasadoon schrijft dat hij ‘zichzelf niet wil kwijtraken’. Leg uit wat hij daarmee

bedoelt.

c In 2018 vertrokken 157.366 mensen uit Nederland. Zou jij willen migreren naar een ander land?

Zo ja, naar welk land zou je willen gaan? Wat trekt je daarin aan? Zo nee, wat houdt je tegen?

d S tel, jij migreert met je gezin naar Vietnam omdat je daar een goede baan kunt krijgen. Op welke punten zou

jij je wel aanpassen en op welke niet? Licht je antwoord telkens toe.

Doe ik Toelichting

Je gaat de taal leren. wel / niet

Je neemt de eetgewoontes over. wel / niet

Je past je kleding aan. wel / niet

Je wordt lid van een sportvereniging. wel / niet

Je zorgt dat je naam makkelijk uit te spreken is. wel / niet

Je past je religie aan als dat nodig is. wel / niet

Je doet afstand van je Nederlandse paspoort. wel / niet

e K ijk naar je antwoorden bij d. Verwacht jij van migranten in Nederland dat zij zich op dezelfde punten

aanpassen als jij zou doen? Leg je antwoord uit met een voorbeeld.

6 Nederlander worden Interview Bron 6

a Hoe krijg je de Nederlandse nationaliteit? Noem twee “Ik was al Nederlandse”

mogelijkheden. Azra (15) vluchtte in 1998 met haar ouders
uit Joegoslavië vanwege de burgeroorlog.
b A zra schrijft in de bron dat ze natuurlijk al een Neder- “Op mijn basisschool voelde ik me niet
anders dan de andere kinderen. Ik ben
landse was voordat ze het Nederlanderschap kreeg. van Joegoslavische afkomst, maar ben
Leg uit wat ze daarmee bedoelt. gewoon Nederlands. Mijn ouders hebben
vijf jaar op een verblijfsvergunning ge-
wacht, acht jaar na aankomst in Nederland
kregen we eindelijk de Nederlandse
nationaliteit. Ik heb toen getrakteerd en
mijn vriendinnen feliciteerden me dat ik
Nederlands was. Haha, een beetje gek,
want dat was ik natuurlijk al!”

Bron: interview door uitgeverij Essener

Integratie 51

c I emand stelt voor: een genaturaliseerd persoon die een misdrijf Bron 7

pleegt, moet zijn Nederlanderschap verliezen. Lees bron 7 Artikel 1 uit de grondwet

en leg uit waarom dat voorstel in strijd is met de grondwet. “Allen die zich in Nederland bevinden,
worden in gelijke gevallen gelijk be-
d Rapper Woenzelaar zegt in de casus dat hij zich zowel Neder- handeld. Discriminatie wegens gods-
dienst, levensovertuiging, politieke
lander als Marokkaan voelt. Is dat volgens jou een probleem? gezindheid, ras, geslacht of op welke
grond dan ook, is niet toegestaan.”
Leg uit.

Integratie: een langzaam proces Bron 8

Integratie is niet iets wat vanzelf gaat. Het is een
proces dat tijd nodig heeft en dat kan samengaan met
botsingen en conflicten. Een belangrijke oorzaak van
deze conflicten is dat migratie voor zowel migranten als
burgers met een Nederlandse achtergrond een ‘verlies’
betekent.

Verlies zijn, zoals de zorg, bouw, techniek, ICT-sector en bij
Als migrant heb je je vertrouwde wereld en vaak ook productiewerk.
je familie en vrienden achtergelaten. In het nieuwe land Migratie verrijkt ook de cultuur. Rapper Woenzelaar
moet je helemaal opnieuw beginnen: je diploma’s zijn geeft taalverrijking als voorbeeld (‘ewa’), maar denk ook
vaak weinig waard, je kent de taal niet en je hebt weinig aan muziek of gerechten. Daarnaast kan migratie ervoor
vrienden die je helpen. Het kost migranten daarom tijd zorgen dat mensen opener worden. Als je namelijk in
om hun plek in het nieuwe land te vinden. een klas zit met studenten uit verschillende culturen,
Maar ook burgers met een Nederlandse achtergrond zie je eerder de onderlinge overeenkomsten dan de
hebben het gevoel dat hun vertrouwde wereld verloren verschillen: iedereen wil het diploma halen en jullie
gaat. Zij zien de samenleving die ze kenden, veranderen. balen allemaal van een slecht cijfer.
Een deel van de nieuwe Nederlanders kleedt zich anders,
heeft andere eetgewoontes, een ander geloof en andere
ideeën over opvoeding, het huwelijk of seksualiteit.
Sommige mensen zijn bang dat migranten hun banen en
hun welvaart zullen ‘afpakken’. De angst om te verliezen
wat ze hebben en wat vertrouwd is, maakt ze onzeker en
soms boos. Ook zij hebben tijd nodig om te wennen aan
een veranderende samenleving.
Verrijking
Voor migranten én burgers met een Nederlandse
achtergrond betekent migratie ook een verrijking.
Migranten vinden in Nederland veiligheid, welvaart,
kansen en vrijheid. Tegelijkertijd zijn migranten voor
de Nederlandse economie heel belangrijk. Migranten
kunnen werken in sectoren waar meer mensen nodig

52

7 Verlies en verrijking Bron 9

“Ik ben blij dat ze dit werk doen”

KATWIJK – Een verpleeghuis in Kat- “Ik ben blij dat zij dit werk doen.
wijk leidt asielzoekers op tot verzorgen- De bewoners moeten er wel aan
de om het personeelstekort op te lossen. wennen en dat snap ik. Maar ik
De jongeren uit Eritrea en Syrië hebben vind het goed dat ze hier zijn. Deze
een medische opleiding; ze moeten nog mensen hebben er recht op om
wel Nederlands leren. Mevrouw Van mee te doen in onze samenleving.”
der Plas (91) woont in het verpleeghuis.
Bron: NOS

a Bedenk een voorbeeld van een klein conflict dat tussen deze nieuwe werknemers en de bewoners van het

verpleeghuis zou kunnen ontstaan.

b Bekijk bron 1 nog eens. Leg uit dat migratie voor Lech een verrijking betekende, maar ook een verlies.

c Over de komst van arbeidsmigranten uit Polen en andere EU-landen wordt in Nederland verschillend gedacht.

Leg uit wat de meningen zullen zijn van de eigenaar van een bouwbedrijf en van een Nederlandse bouwvakker.

Verrijking
en/of verlies? Toelichting

Eigenaar
bouwbedrijf

Nederlandse
bouwvakker

8 Mag je zoenen?

IN DE MEDIA Bron 10

Nasrdin Dchar: moeite met kus op mond

De Marokkaans-Nederlandse acteur en Zoenen terwijl je vader en je moeder het
Gouden Kalf-winnaar Nasrdin Dchar ver- kunnen zien, dat doe je niet. Zo ben ik
telt in zijn theatershow ’JA’ over zijn hu- opgevoed. Maar mijn ongemak was niet
welijk. Hij is getrouwd met de Brabantse nodig. Na de kus zongen mijn zussen en
Amy, die een vleugje Indisch bloed heeft. mijn moeder spontaan een traditioneel
Over de kus op haar mond op zijn brui- Marokkaans liedje. Het was heel mooi.’’
loft vertelt hij: “Ik vond het heel lastig.
Bron: AD

a Lees de bron hierboven. Denk je dat de aarzeling van Nasrdin te maken heeft met zijn cultuur? Leg uit.

Integratie 53

b Ken je zelf of uit je eigen omgeving een voorbeeld waarbij het integratieproces tot conflicten binnen

een gezin leidde? Zo ja, beschrijf het.

c Zouden jouw ouders het accepteren als je een relatie krijgt met iemand die een andere culturele achtergrond

heeft dan jijzelf? Licht je antwoord toe.

Spanningen rond migratie en integratie

De komst van migranten kan spanningen en conflic-
ten in de samenleving veroorzaken. Soms leidt dat tot
intimidatie of geweld. Denk aan brandstichting bij
moskeeën of felle protesten tegen asielzoekers.
De conflicten gaan vaak over werk, over culturele en
religieuze tradities en over wie mag profiteren van de
verzorgingsstaat. De vraag is vaak: past dit bij onze
open, democratische samenleving en kunnen we het
toelaten? Zo is er nu in Nederland een gedeeltelijk ver-
bod op het dragen van een nikab, maar het blijft een
lastig punt. Want in hoeverre willen we in Nederland
anderen voorschrijven hoe ze zich moeten kleden? Een
ander voorbeeld is de discussie over Zwarte Piet. Voor
voorstanders én tegenstanders voelt het standpunt van
de andere partij als een pijnlijke, persoonlijke aanval.

De politiek samenleving. Vaak verbreekt iemand het contact met
De politiek is bezorgd over deze spanningen in de sa- zijn oude vrienden en gaat alleen nog om met mensen
menleving. Maar de politieke partijen verschillen van die dezelfde ideeën hebben. Er zijn bijvoorbeeld groe-
mening over oplossingen. Sommige partijen willen de pen met extreem nationalistische en racistische ideeën.
grenzen voor niet-Westerse immigranten helemaal slui- Er zijn ook jongeren die radicale islamitische ideeën
ten. Andere partijen willen wel migranten toelaten. Zij krijgen. Deze jongeren gaan zelf volgens strenge ge-
vinden ook dat Nederland zich moet houden aan zijn loofsregels leven. Die levenswijze willen ze opleggen
afspraken met andere landen over de opvang van vluch- aan anderen in hun omgeving en soms breken ze ook
telingen. Ook verschillen de partijen van mening over met vrienden en familie. Een kleine groep gaat zo ver
de mate waarin migranten en hun kinderen zich moe- dat zij geweld gebruikt tegen medeburgers. De kans op
ten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Net als in radicalisering is het grootst bij jongeren die zich niet
de samenleving bestaan dus ook bij politieke partijen thuis voelen in Nederland, discriminatie ervaren en
verschillende meningen over migratie en integratie. weinig toekomstperspectief hebben. Ook als er een
Gevaar van radicalisering gevoel is van ‘wij tegen zij’, zijn jongeren vatbaar voor
Radicalisering is een groot gevaar voor integratie. radicale gedachten.
De gedachten en het gedrag van iemand komen dan
steeds verder af te staan van de Nederlandse waarden en
normen. Die persoon vervreemdt meer en meer van de

54

9 Wij en zij

a In de casus beschrijft rapper Woenzelaar hoe groepen mensen

tegenover elkaar komen te staan. Welke rol spelen vooroordelen
en racisme daarbij, volgens Woenzelaar?

b Woenzelaar heeft zelf ook een vooroordeel. Welk?

Marokkanen passen zich te weinig aan.
Veel Nederlanders denken negatief over Marokkanen.
In Marokko word ik door iedereen gediscrimineerd.
Nederlanders discrimineren door Marokkaanse woorden te

gaan gebruiken.

10 “Mijn Nederland verandert”

Bron 11

Twee jongeren met een Nederlandse achtergrond over de pluriforme samenleving

Sjoerd: “Ik vind migratie een bedreiging Bas: “Ik heb het steeds minder op die
omdat ik ergens bang ben of zo dat de tegenstanders van Zwarte Piet. Daar
christenen straks een beetje onder- ga ik ook veel meer tegenin, omdat ...
gesneeuwd raken. Als er iemand aan Het hoort gewoon bij Nederland. En
de macht komt die meer met het een paar jaar geleden toen het er nog
moslimgeloof heeft, weet ik niet wat maar een paar waren die tegen Zwarte
Piet waren, dacht ik: ja, boeien. Maar ik merk
voor beslissing er genomen wordt.” gewoon dat mijn Nederland verandert, dus ik wil er
ook wat tegen doen.” Bron: SCP

a Lees de bron. Vat telkens in één zin samen hoe beide jongeren denken over de pluriforme samenleving.

Sjoerd Bas

b Welke argumenten hebben tegenstanders van Zwarte Piet? Noem er één.
c K un je begrijpen waarom de twee jongeren deze angst hebben of vind je het onbegrijpelijk dat ze deze

uitspraken doen? Leg je antwoord uit.

Integratie 55

11 Wat wil de politiek? Bron 12

Standpunten over integratie We accepteren elkaars verschillen.
We mogen tradities aanpassen.
Op scholen moeten alle leerlin- Zwarte Piet is hiervan een voorbeeld.
gen verplicht het Wilhelmus zin-
gen. Dat is belangrijk want we moeten Nederland moet de-islamiseren. Alle
onze waarden en tradities moskeeën en islamitische scholen dicht.
beschermen en doorgeven.
Integreren betekent dat je je
Onze samenleving is veranderd en dat aanpast aan de maatschappij, aan
moeten we omarmen. DENK wil een haar normen en waarden. Als je onze vrijheden
Nationale Dag van het Staatsburgerschap omarmt, dan hoor je er gewoon bij.
als feestdag, zodat ons gemeenschappelijke
burgerschap onderling wordt bevestigd.

Bron: websites van de politieke partijen

a Plaats de partijen CDA, DENK, GroenLinks, PVV en VVD hieronder op de lijn tussen de standpunten.

Nederlanders Alleen
en migranten migranten
moeten zich moeten zich
aanpassen aanpassen

b Zoek op internet de standpunten van Forum voor Democratie óf van de PvdA en zet ook deze partij op

de lijn.

c D ENK is een politieke partij die opgericht is door Nederlanders met een migratieachtergrond. Dat kun je

zien als voorbeeld van succesvolle integratie of juist als voorbeeld van mislukte integratie. Geef voor beide

standpunten een argument.

12 Radicalisering, een gevaar voor integratie Bron 13

“Waarom zou ik deze dokters verafschuwen?”

Mahmoud Tighadouini (1986) radicaliseerde: hij wilde niets meer te
maken hebben met mensen met een westerse levenswijze. Toen hij
kanker kreeg, veranderden zijn opvattingen.
“Toen ik in het ziekenhuis lag voor mijn chemokuur en twee chirurgen
met mij bezig waren, besefte ik ineens: deze mensen proberen mijn
leven te redden. Waarom zou ik deze dokters verafschuwen, omdat zij
iets anders geloven dan ik of misschien helemaal niet geloven?”

Bron: de Volkskrant

56

a Waarom is radicalisering een gevaar voor de samenleving?
b Gebruik bron 13. Welk kenmerk van radicalisering zag je bij Mahmoud Tighadouini?
c Lees de bron nog eens goed. Wat realiseert Mahmoud zich, waarmee je radicalisering zou kunnen

voorkomen?

d Stel je voor dat een bekende van jou radicale ideeën krijgt en steeds minder contact heeft met zijn oude

vrienden. Zou jij dan hulp inroepen van de politie of een andere instantie? Licht je antwoord toe.

Ja, want

Nee, want

Anders, namelijk

Portfolio-opdracht - Portret van een migrant

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Je gaat in een groep van drie een videoportret maken van een migrant die in Nederland is komen wonen.
Dat kan een medestudent zijn, één van jullie ouders, een collega of een buurtgenoot.
Je neemt een interview af en neemt dat op. Je monteert dat tot een mooi geheel.
Het filmpje duurt 3 tot 5 minuten. Het filmpje en de antwoorden op de interviewvragen stop je in je digitale
portfolio. Heb je geen digitaal portfolio? Maak dan een screenshot van de titel van het interview.

Begrippen

Asiel Bescherming voor iemand die als vluchteling is Nikab Sluier die het gezicht bedekt.
toegelaten tot een ander land.
Pluriforme samenleving Land waarin mensen wonen
Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op basis met uiteenlopende culturen en levensstijlen.
van een kenmerk dat er in die situatie niet toe doet.
Radicalisering Proces waarbij gedachten en/of gedrag
Integratie Proces van wederzijdse aanpassing waarbij van een persoon of groep extremer worden en ingaan
nieuwkomers deel gaan uitmaken van de samenleving. tegen de normen en waarden in een democratische rechts-
staat.
Migrant Persoon die in een ander land gaat wonen.
Vluchteling Iemand die vlucht voor oorlogsgeweld of
Migratieachtergrond Als een persoon zelf of als ten omdat hij vervolgd wordt vanwege zijn geloof, politieke
minste één van zijn of haar ouders in het buitenland is overtuiging of seksuele geaardheid.
geboren.
Vooroordeel Mening over iemand of een groep mensen,
Naturalisatie Het verkrijgen van de nationaliteit van het zonder dat je die goed kent.
land waar iemand naartoe is gemigreerd.

Integratie 57

5 Hokjesdenken
Over hokjes, vooroordelen en discriminatie


twhwemw.absubrugregresrcshcahpa.pn.ln/lle/tsh1ema5

CASUS den hier in de stad een asielzoekerscentrum en gin-
gen vechtpartijtjes opzoeken. We zijn nu jaren verder
IK HEB DE MEEST BIZARRE DINGEN GEROEPEN en er is zeker iets veranderd. Ik kwam op een kritiek
Tonny van den Berg volgde de mbo-opleiding punt in mijn leven en dat zorgde voor de ommekeer.
Sounddesign. In zijn geluidsstudio aan huis maakt Ik raakte mijn baan kwijt, kon bijna mijn huur niet
hij muziek voor reclames, games en films. Tot zijn meer betalen, niet meer elke dag fatsoenlijk eten. Ik
achttiende maakte hij deel uit van een extreem- wilde zoeken naar een oorzaak, hoe heeft het zo ver
rechtse groep jongeren. Deze ‘Lonsdalers’ kwamen kunnen komen? Op dat moment ging ik openstaan
jaren geleden in het nieuws vanwege geweld tegen voor nieuwe ideeën. Stapsgewijs werd ik minder
mensen met een migratieachtergrond. Over deze extreem.”
tijd vertelt Tonny in de video:
Heb jij weleens meegemaakt dat jouw mening ver-
“De Lonsdale-jongeren droegen legerbroeken, bom- anderde over een persoon of een groep? Bijvoor-
berjacks, hadden kistjes aan en luisterden hard- beeld omdat je diegene of die groep beter leerde
core-muziek. Dat vond ik stoer. Ik riep vaak ‘kut- kennen?
negers, kutapen, kut-asielzoekers, ze stelen, ze ro-
ven, ze verkrachten’. Ik heb de meest bizarre dingen
geroepen. Soms sloeg de vlam in de pan. We had-

Licht je antwoord toe:

58

Deel uitmaken van een groep

Deel uitmaken van de Lonsdale-groep gaf Tonny het Lonsdale-jongeren in Arnhem
prettige gevoel dat hij ergens bij hoorde. De meeste
mensen hebben verbindingen met andere mensen en “Ik zag alles zwart-wit”
vinden dat vaak fijn. Soms hoor je automatisch ergens
bij (je familie, je buurt, je collega’s) en soms kies je zelf Tonny van den Berg
heel bewust bij welke groep je wilt horen. Bijvoorbeeld
je vrienden of een sportclub. Hoe ontstaan ‘hokjes’?
Deze groepen bepalen, naast je karakter en andere Hokjes of oordelen over mensen ontstaan vanuit jouw
aangeboren eigenschappen, wat jouw identiteit is. Met ervaringen, je meningen over anderen en wat je in de
identiteit bedoelen we de persoon die je bent, gevormd media leest en ziet. Zo hebben veel mensen bij het
door al je kenmerken, eigenschappen en ervaringen. woord ‘buschauffeur’ direct het beeld van een man voor
Denk aan je afkomst, de taal die je spreekt, je opleiding zich en niet van een vrouw. Dit soort automatische
en je beroep. koppelingen hebben we allemaal. Zulke beelden kun-
Indelen in hokjes nen aardig kloppen, maar je kunt er ook flink naast zit-
Tonny hoorde tot zijn achttiende bij de groep Lonsda- ten. Pas als je iemand echt leert kennen, kom je erachter
le-jongeren, maar hij was ook inwoner van de plaats of jouw beeld van hem of haar klopt.
Dokkum, Fries, scholier, jongen en Nederlander.
Uiteraard ben jij ook bij allerlei groepen in te delen.
Dat indelen in groepen doen mensen voortdurend, be-
wust en onbewust. Je spreekt van hokjesdenken als je
iemand in een categorie of groep indeelt. Dat doe je als
iemand zich aan je voorstelt of vaak nog eerder, bijvoor-
beeld als je iemand op straat ziet lopen. Je ziet een slor-
dig geklede man die iets uit een vuilnisbak pakt en je
denkt: dat is een zwerver.

1 Wel of geen verbod?

School verbiedt Lonsdale-kleding Bron 1
DOKKUM – Het Dockinga Col- op verdenking van het voorbe-
lege verbiedt voortaan het dragen reiden van brandstichting in het lingen gemeld dat zij de kleding
van kleding van het merk Lonsda- asielzoekerscentrum in Dokkum. bedreigend vinden. “Leerlingen
le. De middelbare school reageert Eerder waren er hakenkruizen en die met zulke kleding op school
hiermee op racistische acties van davidsterren op een fietspad bij verschijnen, sturen we terug naar
een groep scholieren. Negen jon- het centrum gespoten. Ook had- huis om zich te verkleden”, aldus
gens zijn opgepakt door de politie den enkele docenten en drie leer- het Dockinga College.

Bron: de Volkskrant, artikel uit 2005
over Tonny’s Lonsdale-groep

a Welke identiteit wilden de Lonsdale-jongeren uitstralen naar de buitenwereld, denk je?
b Lees de bron. De keuze voor wel of geen kledingverbod kun je zien als een dilemma, een lastige keuze.

Beschrijf dit dilemma.

c Jij bent fabrikant van Lonsdale-kleding. Wat zou jij doen als je merkt dat veel neonazi’s jouw kleding dragen?

Motiveer je antwoord.

Hokjesdenken 59

2 Indelen in groepen

a W e delen voortdurend mensen in groepen in. Bekijk onderstaande foto’s en vertel bij elke foto welke

categorieën of ‘hokjes’ je ziet. Voorbeelden van categorieën zijn: jongere - oudere - crimineel - zwerver -
bankbediende - alleenstaande moeder - enzovoort.

b S tel dat je de personen op de foto’s persoonlijk leert kennen. Geef een paar voorbeelden van dingen die je

dan te weten kunt komen en die je op het eerste gezicht niet kunt zien.

“Ik houd van Brabant en van Curaçao” Bron 2
Comedian Marlon Kicken: “Ik ben liaans accent, maar plat Brabants?’
geboren op Curaçao en als jongetje Toen ben ik de zoektocht waar ik nu Eddy Murphy maar ook droomt
van een paar dagen oud geadop- eigenlijk bij hoor, gaan loslaten. Ik van een carrière zoals die van Her-
teerd door een Limburgse vader en houd van Brabant én van Curaçao. man Finkers.”
een Antilliaanse moeder. Ik groeide Het is niet Jandino óf Guus Meeu-
op in een klein Brabants dorp, Aar- wis. Ik ben lang niet de enige zwarte Bron: de Volkskrant
le-Rixtel. Ik deed er alles aan om er- jongen met dreadlocks die met een
bij te horen en een echte Brabander streekdialect spreekt, die houdt van
te zijn. Maar zodra ik buiten mijn stamppot met een kuiltje jus, die
dorp kwam, zeiden mensen: ‘Hé, losgaat op salsa, met veel plezier
wat gek, jij praat niet met een Antil- Koningsdag viert, lacht om acteur

c Bij welke groepen of hokjes kun je Marlon Kicken indelen? Omcirkel ze en noem er zelf nog een. .


GEADOPTEERDEN - LIMBURGERS - DREADLOCKDRAGERS - NEDERLANDERS - HOOLIGANS -

COMEDIANS - RAPPERS - SALSALIEFHEBBERS -

60

3 Mijn groepen

a Noem vier groepen waar jij automatisch bij hoort.
b Iedereen heeft wel een groep waarvan hij het fijn vindt om erbij te horen: een sportclub, vriendengroep,

kerk, enzovoort. Welke groep is dat bij jou? En wat maakt dat je het prettig vindt om erbij te horen?

c Hoor je ook bij een groep waar je niet trots op bent? Verklaar je antwoord.

4 In hokjes indelen, hoe werkt het?

a Vorm tweetallen. Schrijf op hoe je over je medestudent dacht toen je hem/haar voor het eerst zag. In

welke hokjes stopte je hem/haar?

b Vertel elkaar hoe jullie over elkaar dachten. Wat vind jij van de hokjes die over jou zijn genoemd?
c Bespreek samen of het beeld in de loop van de tijd is bijgesteld. Zo ja, hoe kwam dat dan?

Gevolgen van hokjesdenken

Mensen in hokjes plaatsen is handig om duidelijk te Het is ook discriminatie als de politie alle auto’s met
maken over wie je het hebt. In het nieuws lees je bij- een Pools nummerbord zou aanhouden voor alcohol-
voorbeeld over voetbalhooligans, gepensioneerden of controle. Dan worden mensen benadeeld op grond van
mbo-studenten. hun afkomst.
Het indelen in hokjes doe je vaak op basis van opper- Vooroordelen kunnen ook een rol spelen bij de afwij-
vlakkige kenmerken, waardoor al snel vooroordelen zing van sollicitanten. De werkgever heeft dan een
ontstaan. Een vooroordeel is een oordeel over iemand negatief beeld bij een achternaam, leeftijd, uiterlijk of
of een groep mensen zonder dat je deze goed kent. huidskleur. Een waargebeurd voorval: een vrouw met
Soms gebruik je vooroordelen om situaties in te schat- behoorlijk overgewicht werd afgewezen als postbode.
ten. Stel je voor dat je ’s avonds alleen door een steeg- Het bedrijf ging ervan uit dat zij de post niet snel kon
je naar huis loopt. Je ziet een grote man staan vloeken bezorgen, ook al had ze gezegd dat ze sportief en fit was.
en kiest daarom maar een andere weg. Verstandig, lijkt Discriminatie op grond van ras of huidskleur noem je
het, maar klopt je inschatting wel? Misschien vloekte de racisme. Niet alleen deze vorm, maar elke soort discri-
man omdat hij net op zijn tong had gebeten en had je minatie is bij wet verboden en staat zelfs in het eerste
geen enkele last van hem gehad. artikel van onze grondwet.

Vooroordelen leiden tot discriminatie zet een streep door discriminatie
Vooroordelen zijn gevaarlijk als ze leiden tot discrimi-
natie. Bij discriminatie worden mensen ongelijk behan- Kijk hier wat er in dit artikel staat.
deld op basis van een kenmerk dat er in die situatie niet
toe doet. Zo kan het beeld dat Polen altijd dronken zijn
ertoe leiden dat een discotheek Poolse jongeren weigert.

Hokjesdenken 61

Het beeld van een groep
Een ander nadeel van het indelen in hokjes is dat
je alles en iedereen over één kam scheert en de ver-
schillen tussen mensen niet meer ziet. Zo ontstaat
een versimpeld beeld van een groep. Je noemt dat
stereotypering. Een voorbeeld. Bij ‘Afrikanen’ lijkt
het om één groep te gaan. Maar Afrika is een we-
relddeel met 54 landen, 1 miljard inwoners en veel
verschillende culturen, religies en gezondheids-
situaties. Zo is de levensverwachting voor een Tunesiër
of een Marokkaan ongeveer 77 jaar, maar voor iemand
uit Sierra Leone slechts 50 jaar. Soms is het dus beter
om de groepen waarin je mensen indeelt, kleiner en
specifieker te maken.

5 Vooroordelen over mensen met een beperking

IN DE MEDIA Bron 3

Jurre Geluk bezoekt armloze Emiel ten aanpakken.” Zoals Emiel die
In het tv-programma Je Zal Het
Maar Hebben (BNNVARA) bezoekt zonder armen geboren is. Emiel
presentator Jurre Geluk 16 jongeren werkt op de administratie van een
met een zeldzame aandoening of groothandel en redt zich prima.
ziekte. Jurre: “Ik ben echt álles te Scheren en tandenpoetsen doet
weten gekomen van deze jonge hij zelf, met zijn voeten. Gamen
mensen die net zo zijn als jij en ik, gaat hem ook uitstekend af, zo
maar door hun ziekte of aandoening laat hij Jurre zien. Emiel: “Ik versla
sommige dingen net anders moe- al mijn vrienden”. Bron: NPO

a Welk vooroordeel kan Emiels verhaal wegnemen over mensen met een lichamelijke beperking?
b Op welke manier krijgen mensen met een beperking soms te maken met discriminatie, denk je?

6 Foto’s vol clichés

Bron 4

“Die kip springt direct van tafel”

Foto’s in kranten, tijdschriften en lijk meteen van tafel. Ook die witte
op nieuwssites laten vaak beroepen jassen zijn erg cliché, die dragen we
zien aan de hand van clichés. Kap- nauwelijks meer.”
pers hebben altijd een schaar in hun Clichébeelden kunnen jongeren
hand, timmermannen een hamer en ervan weerhouden om een bepaald
onderzoekers dragen witte jassen. beroep te kiezen. Op foto’s van ver-
Dierenarts en onderzoeker Jaap Wa- pleegkundigen zie je bijvoorbeeld
genaar over de foto hiernaast: “Deze vooral jonge vrouwen. Psycholoog
foto over mijn doelgroep met de kip Gijs Bijlstra: “Als je als ziekenhuis
op tafel vind ik ongelofelijk fout. Die meer mannelijke verplegers wil
mensen kijken alsof ze voor het eerst aantrekken, moet je daar beelden
in hun leven een kip zien. Bovendien van laten zien. Die kunnen dienen
springt zo’n kip in het echt natuur- als rolmodellen.” Bron: de Volkskrant

62

Lees bron 4 en beantwoord dan de vragen.

a Zoek eerst op wat de woorden ‘cliché’ en ‘rolmodel’ betekenen.
b Jij wordt opgeleid voor een bepaald beroep. Welke clichés bestaan daarover?
c Zoek nu een foto op internet van jouw beroep waarop je een aantal van deze clichés ziet.

Print de foto uit en noteer hieronder de clichés op de foto.

d Zoek een foto van een ander mbo-beroep en doe hetzelfde.

7 Vooroordelen over het mbo

Bron 5

“Mbo is niet het afvoerputje van de maatschappij”

Sam Beumkes studeert mbo Media en Communicatie.
Tijdens haar stage voor BNNVARA schreef ze onderstaand artikel.
Ik sprak laatst iemand die echt het bloed onder mijn nagels vandaan haalde
met de uitspraak: “Mbo is het afvoerputje van de maatschappij.” Volgens
hem zitten daar de ongemotiveerde, ‘minder slimme’ mensen, die het niet
gaan maken in de wereld. De druk komt ook van ouders, die hun kinderen
pushen om verder te komen. Dankzij de verwachtingen van onze maatschappij denkt een heel
groot gedeelte van Nederland dat het vmbo en het mbo niet goed genoeg zijn. Zodra ik vertel
dat ik bijna klaar ben met mijn studie, is het eerste wat de mensen in mijn omgeving vragen:
“En wat ga je daarna studeren?”, terwijl ik weet dat ik echt geen hbo nodig heb om te kunnen
wat een mediabedrijf van me vraagt. Ik bevind me als mbo’er helemaal niet in een afvoerputje,
ik heb genoeg talent. Bron: BNNVARA

a Lees de bron. Kom jij deze vooroordelen ook weleens tegen? Zo ja, hoe ga je daarmee om?
b Wat zijn jouw eigen plannen na je opleiding? Voel jij, net als Sam, de druk om na je mbo-opleiding

verder te studeren?

Hokjesdenken 63

8 Test jezelf We hebben allemaal vooroordelen. Vaak heb je deze
vooroordelen niet bewust, maar onbewust. Hoe zit
dat bij jou?

Doe de test op onderhuids.nl/test-jezelf/

a Wat was de uitslag?
b Had je deze uitslag verwacht? Waarom wel/niet?
c K an deze test bijdragen aan het verminderen van

racisme en discriminatie? Licht je antwoord toe.

Wat kun je doen bij discriminatie? Wist je dat?

Klachtenbehandelaar Bernd Buiting van het antidis- tijdsdiscriminatie en dat
criminatiebureau Gooi en Vechtstreek vertelt over zijn mag niet. Het bedrijf
werk. “We registreren klachten, bieden een luisterend paste de advertentie aan
oor, geven advies, helpen bij het doen van aangifte bij nadat wij hierop gewe-
de politie en zoeken naar een oplossing als iemand een zen hadden.
melding doet over discriminatie. Een groep jongeren Blijf er dus niet mee lo-
met een donkere huidskleur werd geweigerd bij een pen als je met discrimi-
discotheek. De jongeren kregen te horen dat de disco natie te maken hebt. Het
‘vol’ was, terwijl groepjes witte jongeren wél naar bin- kan een grote impact
nen mochten. Bernd: Bij zo’n klacht nemen we contact hebben op je leven en
op met de discotheek (hoor en wederhoor) en onder- daarom is het fijn als ie-
zoeken we of er sprake is geweest van discriminatie. mand je verhaal serieus
Zo ja, dan bekijken we met de melder(s) welke stappen neemt. Wij doen dat.”
mogelijk zijn. Je kunt contact opnemen met een antidiscriminatie-
Een ander voorbeeld. Een tijdje geleden ontvingen we bureau bij jou in de buurt (zie:discriminatie.nl).
een klacht over een bedrijf dat specifiek op zoek was
naar personeel tussen de 20 en 25 jaar. Dat is leef- Bron: interview Essener met klachtenbehandelaar Bernd Buiting

Bron 6

Nog steeds werken veel uitzendbureaus op verzoek
mee aan discriminatie

ROTTERDAM – Uitzendbureaus willen nog steeds op verzoek discrimineren voor
opdrachtgevers, blijkt uit een steekproef in opdracht van de Inspectie Sociale Zaken
en Werkgelegenheid. Van de uitzendbureaus gingen 4 op de 10 in op het verzoek
om geen uitzendkracht van buitenlandse komaf te sturen. Bron: AD

64

9 Discriminatie op de werkvloer

Een voorbeeld: tijdens de pauze op je werk hoor je je leidinggevende zeggen dat hij het arbeidscontract van

receptioniste Petra niet wil verlengen. Ze heeft net samen met haar vriend een huis gekocht en hij is bang dat

ze binnenkort minder wil gaan werken.

a Welk vooroordeel heeft de leidinggevende?
b Bedenk een voorbeeld van discriminatie die voor kan komen op jouw (toekomstige) werk.
c Lees het kader ‘Wist je dat?’ en bron 6. Wat kun je doen als je op je werk, bij een uitzendbureau of tijdens

een stage met discriminatie te maken krijgt?

d S oms is discriminatie wel toegestaan, bijvoorbeeld als een werkgever bepaalde minderheidsgroepen voorrang

geeft bij een baan. Dat noem je ‘positieve discriminatie’. Welke reden kan een werkgever hiervoor hebben?

Versterken van hokjesdenken. Verkleinen van de achterstand van bepaalde groepen.

Versterken van stereotypering. Verbieden van vooroordelen.



Wij-zij-denken

Psychologen hebben ontdekt dat mensen vaak onder- hoort, maar je mag nooit geweld gebruiken. Het vor-
scheid maken tussen een wij-groep waar zij zichzelf toe men van een wij-groep en het wij-gevoel dat daar-
rekenen, en een zij-groep waarbij zij anderen indelen. bij hoort, is niet per se slecht. In wij-groepen is
vaak saamhorigheid, het positieve gevoel dat je bij el-
D• Vitawnijje-zeiijg-ednengkroeenphhoeubdjteivna:ak een positief beeld. Over kaar hoort en op elkaar kunt rekenen. Denk bijvoor-
beeld aan buurtbewoners die samen een buurtfeest or-
anderen denk je negatiever, je vindt dat ze minder zijn ganiseren. Of aan de Olympische Spelen of een EK of
dan de leden van de wij-groep. WK als ‘wij’ tegen een ander land spelen.

• J e denkt dat de mensen in de zij-groep allemaal Presentatrice Sophie Hilbrand:
“Als een donkere Nederlander
hetzelfde zijn, terwijl je in de wij-groep wel allerlei kritiek uit op een oer-Hollands
verschillen ziet. feest als Sinterklaas, is hij in de
ogen van een groep Nederlanders
• J e kunt je beter inleven en verplaatsen in mensen van meteen ‘die buitenlander’ die ‘terug
moet naar zijn eigen land’. Terwijl het gewoon
de wij-groep. een Nederlander is die ergens kritiek op heeft.
Negatieve en positieve gevolgen Op zo’n moment is het wij-zij-gevoel wel heel erg
Tonny van de Lonsdale-groep was negatief over asiel- duidelijk.” Bron: BN
zoekers, hij ging ze zelfs haten. Ook maakte hij geen
onderscheid, alle asielzoekers kwamen volgens hem
naar Nederland om van de uitkeringen te profiteren.
Wij-zij-denken kan er in zo’n extreme vorm voor
zorgen dat je anderen als vijand gaat zien. Sommige
Lonsdalers gebruikten zelfs geweld tegen asielzoekers.
Daarvoor werden ze bestraft, want je mag wel vin-
den dat een azc (asielzoekerscentrum) niet in je buurt

Hokjesdenken 65

10 Maak je eigen Loesje-poster

Bedenk een pakkende tekst over hokjesdenken. Een Loesje-poster heeft altijd een boodschap voor de lezer,
vaak met een grapje erin verwerkt. Probeer aan te sluiten bij een belangrijk onderwerp van dit thema: het
tegengaan van vooroordelen.

EEN HOKJE IS ZO
ERG NOG NIET

ALS IEDEREEN
ERIN MAG

tante
Rie
van

[email protected] www.loesje.org/belgie

11 Wij tegen zij?

a N oteer links in de tabel hieronder de vier groepen die je bij opdracht 3a hebt genoemd.
b Zet een van de groepen in de eerste kolom zich (weleens) af tegen andere groepen? Zo ja, tegen welke

groep? Noteer dit in de middelste kolom.

c Het afzetten tegen een andere groep kan onschuldig zijn, zoals bij sportteams die tegen elkaar spelen.

Maar in de lestekst las je dat wij-zij-denken ook uit de hand kan lopen. Hoe zit dit bij de groepen die

jij tegenover elkaar hebt geplaatst? Geef dat aan in de derde kolom.

d L eg uit hoe Tonny bij zichzelf het wij-zij-denken van de Lonsdale-groep heeft doorbroken.

Wij-groep waar jij toe behoort Zet de wij-groep zich af? Onschuldig of ernstig?



66

Mensen zien zoals ze écht zijn van elkaar afhankelijk en niets staat alleen op zich-
zelf. Hoe meer je in deze richting denkt, hoe minder
We zullen altijd blijven categoriseren. Zo werkt ons je in hokjes denkt.
brein, maar het oordeel dat je koppelt aan hokjes kun
je wel veranderen. Een oordeel is soms onnauwkeu-
rig of onjuist en in het ernstigste geval kan het leiden
tot discriminatie. Er zijn manieren om jouw oordeel te
verbreden:
1. Wees nieuwsgierig. Zoek contact met mensen buiten

je eigen groep of groepen.
2. P as op met conclusies. Let op met het koppelen van

je oordeel over enkele personen uit een groep aan alle
mensen uit die groep. Misschien zijn zij wel de uit-
zondering binnen de groep.
3. Ga binnen de groep op zoek naar verschillen. Kijk
meer naar verschillen tussen mensen dan naar de
groep waar ze bij horen.
4. T hink global. Bij global thinking ga je ervan uit dat
we, zeker met de huidige sociale media, allemaal met
elkaar verbonden zijn over de hele wereld. We zijn

12 Kansen op een baan

Bron 7 a W at denk je zelf: vinden meer mbo’ers of meer

hbo’ers een baan?

b B ekijk de bron. Klopt je verwachting bij a?

Licht dit toe met percentages uit de tabel.

c Verklaar het verschil tussen de percentages

BOL-studenten en BBL-studenten.

Hokjesdenken 67

d B ekijk onderstaande conclusies. Ze zijn onjuist omdat ze slechts kloppen voor een deel van de groep. Zoek

in de tabel op voor welk deel van de groep de conclusie wel klopt en vul dat hieronder in.

Onjuiste conclusies Conclusie klopt wel als je mbo’ers vervangt door:

Meer afgestudeerde mbo’ers dan
afgestudeerde hbo’ers hebben na
1,5 jaar een baan.

Slechts 1% van de afgestudeerde
mbo’ers is na 1,5 jaar nog werkloos.

e Onderzoek wat de kans is op een stage, leerbaan of baan voor je eigen opleiding en

schrijf het resultaat op (gering, matig, voldoende, ruim voldoende of goed).
Gebruik hiervoor de website: s-bb.nl/feiten-en-cijfers/kans-op-stage-leerbaan-en-werk

68

Portfolio-opdracht - Heb jij dit weleens meegemaakt?

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Heb jij weleens gemerkt dat mensen vooroordelen over jou hadden? En weet je welke ervaringen
je medestudenten hebben met vooroordelen of discriminatie?
Dit is een groepsopdracht, maar je begint individueel.

a Lees eerst de stellingen zelf door.
• O p school is weleens een beledigende opmerking gemaakt over mijn religie, seksuele voorkeur,

beperking of afkomst.

• Als ik uitga, moet ik me regelmatig legitimeren en anderen in de groep niet. Dit heeft niet met mijn leef-

tijd te maken.

• Als ik op straat loop, vraagt de politie regelmatig om mijn ID-kaart terwijl ik niks strafbaars heb gedaan.
• Als ik ga shoppen, word ik extra in de gaten gehouden door het personeel.
• Op mijn werk of stage heb ik te maken met vooroordelen omdat ik een man ben of een vrouw.
b De docent legt nu uit wat jullie met de hele groep gaan doen.
c A an het eind van opdracht b blijf je staan en kijk je waar iedereen staat. Had je deze antwoorden verwacht

in jouw klas? Wat valt je op? Wil je iets vertellen over een ervaring?

d Formuleer nu met de hele groep een gedragscode met vijf aandachtspunten die vooroordelen en discrimina-

tie in jouw groep moeten voorkomen. Neem de gedragscode op in je portfolio.

Begrippen

Categoriseren Indelen in groepen. Stereotypering Versimpeld beeld van een groep
mensen.
Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op
basis van een kenmerk dat er in die situatie niet toe doet. Vooroordeel Mening over iemand of een groep mensen
zonder dat je die goed kent.
Hokjesdenken Mensen indelen in een categorie of een
groep. Wij-zij-denken Patroon waarbij de ene groep tegenover
de andere staat en zichzelf doorgaans als ‘beter’ ziet.
Identiteit Dat wat eigen of uniek is aan een persoon.

Racisme Groepen mensen op basis van hun
huidskleur of etnische afkomst als minderwaardig
zien en behandelen.

Hokjesdenken 69

6 Relaties
Single, samenwonen of trouwen

Foto: Diederik Huffels
themasburgerschap.nl/thema6

CASUS 0.00 – 3.55

OP SINGLE ZIJN RUST EEN TABOE bent als je samen bent met iemand. Ik doe daar niet
In Japan is sologamie een trend. Singles trouwen aan mee. Dat wil niet zeggen dat ik nooit verliefd
dan met zichzelf: ze beloven zichzelf eeuwige ben of geen relatie wil. Als ik verliefd ben, ga ik er
trouw. In Nederland zijn ook steeds meer mensen helemaal voor, maar als het uitgaat, accepteer ik dat
bewust single, maar zij staan vaak wel open voor ook vrij snel. Want ik word ook blij van andere din-
een relatie. Zoals Joshua: hij is filmmaker, 30 jaar gen in mijn leven, zoals mijn werk. Andere mensen
en single. vinden het heel vervelend om vrijgezel te zijn. Dat
komt ook doordat er nog steeds een taboe op rust.
“Mensen vragen mij best vaak waarom ik nog single Je mag eigenlijk niet single zijn.”
ben. Ze zeggen dan: ‘Je ziet er goed uit, je hebt een
leuke baan. Hoe kan het dat jij nog niemand hebt?’ Wat denk jij: bestaat de ‘happy single’?
Dan denk ik: hoezo? Waarom moet ik per se een
relatie? Het is een sociale maatstaf: alsof je geslaagder

Licht je antwoord toe:

70

Relaties in Nederland

Misschien heb je of wil je een serieuze liefdesrelatie. Of Individualisering zorgt er ook voor dat stellen vaker uit
ben je liever single, zoals Joshua die je in de casus zag? elkaar gaan: 40 procent van de huwelijken eindigt in een
Zodat je vrij bent om te daten of zodat je meer tijd hebt scheiding. Ook daardoor wonen steeds meer mensen
voor reizen, vrienden of werk. Single zijn wordt steeds alleen. Naar verwachting zijn er in 2030 ruim 3,5 mil-
gewoner. Het hebben van een vaste relatie is niet meer joen alleenstaanden: 25 procent van alle volwassenen.
zo vanzelfsprekend als vroeger. Dat laat zien dat onze
ideeën over relaties veranderen. Samen
Single De meeste mensen zijn niet single, maar wonen samen.
Jongeren in Nederland zijn vaker en langer single Dat betekent niet dat alle huishoudens bestaan uit een
dan zo’n tien jaar geleden. Ook een groeiende groep man en een vrouw, eventueel met kinderen. Sommige
volwassenen blijft bewust single. Dat past bij de mensen blijven bewust kinderloos. Een gezin met twee
individualisering van de samenleving. We zijn gewend vaders of twee moeders kan ook. Er zijn ook eenouder-
om onze eigen keuzes te maken en doen vooral wat gezinnen of samengestelde gezinnen. Dan vormt een
onszelf gelukkig maakt. Als je single bent, hoef je met gescheiden vrouw of man een gezin met een nieuwe
niemand rekening te houden. Je kunt zelf kiezen waar- partner en diens kinderen. Sommige mensen wonen in
aan je je tijd besteedt. een woongemeenschap. Steeds minder stellen trouwen
overigens, ook niet als er kinderen komen.
Bron 1
Bron 2

Kapper Pim Anneveldt in zijn Amsterdamse microwoning van Het ‘regenbooggezin’ van acteur Rick Paul van Mulligen. De kin-
30 m2 met eigen badkamer en keukenblok. In het nieuwe woon- deren wonen afwisselend bij Rick Paul en zijn vriend René, en bij
complex zitten 500 studio’s, een wasserette, binnentuin, fietsen- hun moeder Nina.
stalling en restaurant.

1 Meer alleenstaanden Bron 3

a Stel, je bent alleenstaand. Waar zou jij dan liever gaan “Wij zijn de lucky ones”

wonen: in een microwoning (bron 1) of in een huis met De vriendinnen Hilke (30 jaar), Rosanne (30 jaar)
vrienden (bron 3)? Leg uit waarom. en Emilie (28 jaar) huren samen een huis in Am-
sterdam. Ze zijn alle drie vrijgezel. Rosanne: “We
b In de casus hoorde je Joshua zeggen dat het voor veel betalen samen 1.600 euro, daarvoor hebben we
alle drie een slaapkamer, er is een woonkamer,
mensen nog de norm is om een partner te hebben en een badkamer en een wc.” Emilie: “We hebben
kinderen te krijgen. Hoe kijkt iemand met deze norm echt een soort van gezinsleven. Wij zeggen ook
naar een single? altijd tegen elkaar ‘Werk ze, fijne dag’.” Rosan-
ne: “De een doet boodschappen en de ander
c I n bron 3 legt Emilie uit dat zij juist een lucky one is. kookt.” Emilie: “Wij zitten hier niet omdat de
dingen die we willen niet lukken, we hebben
Wat bedoelt ze daarmee? hier heel bewust voor gekozen. Wij zijn de lucky
ones.” Bron: NRC

Relaties 71

d I n 1947 was één op de twintig volwassen Nederlanders alleenstaand, dus 5%. Nu is dat ongeveer één op de

drie, ruim 35%. Hieronder staan drie ontwikkelingen. Leg bij elk het verband uit met de groei van het aantal
alleenstaanden.



Ontwikkeling Uitleg

De samenleving draait meer om het
individu (de persoon) dan om de groep.

Er zijn veel minder mensen gelovig
en de kerk heeft minder invloed.

Meer vrouwen zijn gaan werken.

e Er is een tekort aan huizen voor alleenstaanden, vooral in de grote steden. Welke oplossingen voor dat

probleem zie je in bron 1 en bron 3?

Bron 1:



Bron 3:



Samenwonen? Regel je zaken goed Wist je dat?

Als je wilt gaan samenwonen of trouwen, moet je ook
nadenken over de zakelijke kant van je relatie.
Als je trouwt in beperkte gemeenschap van
• I n een samenlevingscontract schrijf je op hoe jij en goederen spreek je af dat al jullie bezittingen en
schulden uit de periode van jullie huwelijk (dus
je partner de kosten voor het huishouden verdelen. niet van daarvoor) van jullie beiden zijn. Als je
Bespreek ook welke aankopen en schulden van jullie trouwt op huwelijkse voorwaarden, dan leg je vast
samen zijn en wat van jou alleen blijft. welke bezittingen en schulden van wie zijn.
O verigens heeft een religieus huwelijk, bijvoorbeeld
• Als je een burgerlijk huwelijk sluit, regel je veel in de kerk, voor de wet geen waarde.

belangrijke zaken in één klap. Je legt dan bij de • J e kunt ook een geregistreerd partnerschap sluiten.
gemeente vast dat je echtgenoten bent. Je bent
daardoor verplicht elkaar te onderhouden (ook als je Je hebt dan grotendeels dezelfde rechten en plichten
de relatie beëindigt), je bent elkaars erfgenaam en als bij een huwelijk, maar anders dan bij trouwen
je hebt gedeeltelijk recht op elkaars pensioen. Als er kun je zonder tussenkomst van een rechter uit elkaar
kinderen komen, hebben beide ouders automatisch gaan.
het gezag over hen. Wat betreft jullie eigendommen
zijn er twee opties.

72

2 Geen traditioneel gezin Bron 4

a Bekijk de bron. Past één van de vijf afbeeldingen bij hoe jij nu

woont? Omcirkel deze.

b H et aantal eenoudergezinnen neemt toe. Waar komt dat door?

Onderstreep in de lestekst een zin waarin hiervoor een reden
staat.

c B ekijk bron 2. De kinderen van Rick Paul van Mulligen hebben

twee vaders en één moeder. Wettelijk hebben de kinderen maar
twee ouders: Rick Paul en Nina. Vader René kan daardoor niet
zomaar met zijn kinderen op vakantie. Wat vind jij: moet een
kind ook drie ouders kunnen hebben? Leg je antwoord uit.

d Hieronder staat een aantal ontwikkelingen over samenwonen,
t rouw en en scheiden in Nederland. Geef aan wat jij vindt.


Niet goed

Goed en niet slecht Slecht

Steeds meer stellen gaan eerst samenwonen voordat ze trouwen.

Steeds meer stellen trouwen niet meer.

Steeds meer stellen krijgen kinderen zonder getrouwd te zijn.

Steeds meer huwelijken eindigen in een scheiding.

Steeds meer kinderen brengen een deel van hun jeugd door in
een eenoudergezin.

e J e docent laat zien hoe volwassen Nederlanders gemiddeld over deze stellingen denken. Heb jij andere opvat-

tingen? Zo ja, kun je dat verklaren?

3 Afspraken maken met je partner

Lees het kader ‘Wist je dat?’. Daarin staan vier vormen van samenleven beschreven. Welke kenmerken passen bij
welke vorm? Zet de juiste letter achter de vorm. Een kenmerk kan dus bij meerdere vormen horen.

Vormen van samenleven C Op huwelijkse voorwaarden trouwen
A Samenlevingscontract D Geregistreerd partnerschap
B In beperkte gemeenschap van goederen trouwen

Kenmerken

1 Alles wat van jou is en wat jij verdient, is ook van je partner.

2 Als één van de twee overlijdt, is de ander vanzelf erfgenaam.

3 Alleen een rechter kan jullie verbintenis ontbinden.

4 Sluit je af bij een notaris.

5 Als vader krijg je automatisch het gezag over een kind dat je partner krijgt.

6 A ls je uit elkaar gaat, kun je verplicht zijn om elkaar te onderhouden (alimentatie).

Relaties 73

4 Niet samenwonen, wel trouwen Bron 5

Wij willen trouwen

Anwar Manlasadoon (26) vluchtte uit Syrië. In Arnhem werd hij verliefd op
Julie. Toen de liefde tussen Anwar en Julie serieuzer bleek, werd het inge-
wikkelder. Anwar: “Ik heb er geen problemen mee dat Julie niet gelovig
is. Zij kan net zo goed zijn als een moslima. Maar voor mij is samenwonen
zonder getrouwd te zijn geen optie. Ik hoef niet voor de gemeente te
trouwen, dat zegt mij niets. Een imam moet ons in de echt verbinden.
Dan heeft het de goedkeuring van God.”
Julie: “Maar moslimmannen mogen alleen trouwen met ‘vrouwen van het
boek’: moslims, joden en christenen. Een ongelovige vrouw trouwen mag
niet. Écht ongelovig ben ik niet. Ik geloof wel dat er meer is dan alleen
de aarde en dat de dingen niet zomaar gebeuren, maar of alles geregeld
wordt door een man in de hemel, dat weet ik niet.”

Bron: De Gelderlander

a Leg uit waarom voor Anwar een religieus huwelijk belangrijker is dan een burgerlijk huwelijk.
b Weet jij een oplossing voor het probleem van Anwar en Julie? Bedenk het samen met een klasgenoot.
c Wat is voor jou belangrijk? Leg je antwoord uit.

Een burgerlijk huwelijk. Een religieus huwelijk. Trouwen vind ik niet belangrijk.

Geluk en relaties Een goede liefdesrelatie
Een beetje scharrelen of een enkele date is nog geen
Wat zou jou gelukkig maken? Trouwen, samenwonen of liefdesrelatie. Dat wil zeggen dat je samen bent met
single blijven? Uit onderzoek blijkt dat vooral gezond- iemand anders, samen een band hebt, intieme zaken
heid, relaties en het hebben van werk belangrijk zijn bij en misschien toekomstdromen met elkaar deelt. Seks
het ervaren van geluk. hoort daar vaak bij, maar dat hoeft (nog) niet. Niet alle
liefdesrelaties leiden tot langdurig geluk, dat laat het
Gelukkig alleen hoge aantal scheidingen wel zien. Er is geen vast recept
Relaties zijn een geluksfactor, maar daarbij kan het ook voor een succesvolle relatie. Het is wel belangrijk dat jij
gaan om sociale relaties. Een single die regelmatig vrien- en je partner gelijkwaardig zijn. Dat betekent dat jullie
den ziet, kan zich net zo gelukkig voelen als iemand met dezelfde rechten hebben.
een relatie. Toch voelen singles zich vaker eenzaam dan Maar het is meer dan dat. Het betekent ook dat er in
mensen met een relatie. Ook voelen sommige mensen een relatie een zeker evenwicht bestaat. Aan de ene kant
het niet hebben van een relatie als falen. Dat komt door- houd je rekening met elkaar. Niet alles kan gaan zoals
dat een relatie hebben nog steeds de norm is in onze jij wilt. Belangrijke besluiten neem je dus samen. Aan de
samenleving. andere kant moet je je eigen keuzes kunnen maken en je
Ook ouders hebben – soms onbewust – bepaalde ver- eigen leven kunnen leiden.
wachtingen. Ze verwachten misschien dat je een (hete-
roseksuele) relatie hebt, dat je kinderen krijgt of dat je
trouwt met iemand van dezelfde afkomst als zijzelf.

74

Dwang te zien. Wat moet je doen als je toch te maken krijgt met
Wat in ieder geval niet past bij een goede relatie is dwang of huiselijk geweld? Het belangrijkste is: praat
dwang. Naar schatting worden elk jaar enkele honder- erover met iemand die je vertrouwt! In je eentje kun je
den mensen gedwongen om te trouwen met iemand die dit probleem niet oplossen. Jouw school heeft een ver-
ze niet zelf hebben gekozen. Zulke huwelijksdwang is trouwenspersoon waar je naartoe kunt. Er zijn ook or-
in Nederland verboden. Je mag je partner ook niet ver- ganisaties die je kunt bellen, zoals Veilig Thuis of Fier.
bieden om te werken of te sporten of om andere mensen Er is ook een Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en
Achterlating (LKHA).

Verboden liefdesrelaties
Je mag zelf je partner kiezen, maar in enkele situaties
ligt dat anders. Zo mag een volwassene geen seksuele
relatie hebben met iemand die jonger is dan zestien jaar.
Dat is om seksueel misbruik te voorkomen, want een
volwassene kan een kind makkelijk beïnvloeden of on-
der druk zetten.
Ook liefdesrelaties tussen een zorgverlener en een cliënt
of een docent en een student zijn ongewenst en soms
strafbaar. In veel bedrijven mogen leidinggevenden
geen relatie aangaan met ondergeschikte werknemers.
Als er toch een relatie ontstaat, moet één van beide een
andere werkplek zoeken.

5 De ideale partner

a Stel, je wilt een serieuze relatie. Wat voor iemand zoek jij dan? Kruis drie dingen aan die voor jou het

belangrijkst zijn.

b En welke drie zaken zouden voor jouw ouders belangrijk zijn? Zet een pijltje voor drie zinnen.

Iemand die later kinderen wil. Iemand met een eigen inkomen.

Iemand met dezelfde afkomst als jij. Iemand met dezelfde hobby’s.

Iemand met hetzelfde geloof als jij. Iemand met wie je kunt lachen.

Iemand bij wie je jezelf kunt zijn. Iemand die jou vrijheid geeft.

Iemand die je kunt vertrouwen. Nog iets anders, namelijk .

c Zit er een verschil tussen jouw wensen en die van je
ouders? Zo ja, heeft dat invloed op jouw partnerkeuze?

Leg je antwoord uit.

Relaties 75

6 BN’ers en relaties

IN HET NIEUWS Bron 6

Marco en Leontine uit elkaar

AMSTERDAM - Marco en Leontine maakt. Het ging toen om het opge-
Borsato maakten afgelopen dinsdag biechte slippertje dat Marco het bed
bekend te gaan scheiden na een hu- had gedeeld met pianiste Iris Hond.
welijk van 21 jaar. “Na een huwelijk Maar nu verschijnen in de media
van meer dan twintig jaar hebben ook berichten dat hij lange tijd con-
we met pijn in onze harten besloten tacten had met zijn ex Denise Boek-
om uit elkaar te gaan.” hoff en dat er intieme foto’s bestaan
In Beau Monde vertelde Leontine van Marco en zijn secretaresse tij-
eerder dat zij en Marco het na een dens een ski-vakantie.
relatiecrisis weer goed hadden ge-
Bron: AD, ViVa

a Denk jij dat het voor BN’ers moeilijker is om trouw te blijven in hun huwelijk? Leg uit.
b Noem nog twee redenen waarom mensen besluiten om te scheiden.

c Stel, je hebt een serieuze relatie met iemand. Wat mag je partner van jou nog wel doen en wat niet meer?

wel / niet

Appen met zijn of haar ex.

Dansen met iemand anders tijdens het uitgaan.

Zonder het jou te laten weten veel later thuiskomen dan normaal.

Zonder met jou te overleggen een andere studie of baan kiezen.

Zonder met jou te overleggen iets duurs kopen, zoals een spelcomputer.

Een maand op reis gaan zonder jou.

Zonder jou gaan stappen met een groep vrienden.

Seks hebben met iemand anders.

7 Geen ideale relatie

a Stel je voor dat je partner je verbiedt om te sporten of te werken. Vind je dat een voorbeeld van ongelijk-

waardigheid in de relatie, van huiselijk geweld (geestelijke mishandeling), van beide of van geen van beide?
Leg je antwoord uit.

b In de wet staat dat een zestienjarige wel een seksuele relatie mag hebben met een vijftienjarige, maar

een negentienjarige niet met een vijftienjarige. Leg dat uit met behulp van het begrip ‘gelijkwaardigheid’.

76

c I n veel bedrijven is het verboden dat een leidinggevende een relatie aangaat met een ondergeschikte.

Bedenk twee redenen waarom bedrijven dat verbieden.

d Heeft jouw leerbedrijf regels over relaties tussen werknemers? Zo ja, hoe luiden die regels dan?
e Zoek uit wie in jouw leerbedrijf of op jouw opleiding de vertrouwenspersoon is.

Schrijf op waar je die informatie vond. Kon je het makkelijk vinden?

Werken en zorgen

Als je kinderen krijgt, wie gaat er dan voor hen zorgen? Natuurlijk kunnen jij en je partner samen besluiten dat
Ga jij dat doen, gaat je partner dat doen of verdelen jul- de één zorgt en de ander kostwinner is. Maar dat bete-
lie de zorg? Nog niet zo lang geleden hoefde je die vraag kent wel dat de één afhankelijk wordt van de ander. En
niet te stellen. Toen lag de rolverdeling in een relatie dat kan heel vervelend zijn, bijvoorbeeld als je je relatie
vast: de vrouw zorgde vrijwel altijd voor de kinderen en wilt verbreken en geen geld hebt voor een eigen huis.
het huishouden en de man was kostwinner. De keuze om niet te werken heeft ook financiële gevol-
gen op lange termijn. Als je niet werkt, bouw je geen
pensioen op. En als je later wel weer gaat werken, ver-
dien je waarschijnlijk minder dan leeftijdsgenoten.

Ongelijkheid De politiek bemoeit zich ermee
Nog steeds besteden vrouwen gemiddeld meer tijd dan Op de arbeidsmarkt en in de verdeling van huishoude-
mannen aan het huishouden en de zorg voor de kin- lijke taken bestaat dus nog steeds ongelijkheid tussen
deren. Bovendien werken vrouwen vaak minder én mannen en vrouwen. Daarom zet de overheid zich in
verdienen ze per uur gemiddeld minder dan mannen. voor de emancipatie van vrouwen. Dat doet ze bijvoor-
Om al die redenen is 40 procent van de vrouwen niet beeld door kinderopvang goedkoper te maken. Zo wil
economisch zelfstandig. Dat betekent dat ze niet ge- de overheid bereiken dat meer vrouwen gaan werken.
noeg verdienen om voor zichzelf te kunnen zorgen. Ook stimuleert de overheid vaders om meer zorgtaken
op zich te nemen, bijvoorbeeld door meer vaderschaps-
verlof te geven.
Zulke maatregelen zijn het gevolg van politieke beslui-
ten van het parlement. Er zijn nog meer voorbeelden
van hoe de politiek invloed heeft op onze relaties en de
keuzes die we daarin maken. Als er bijvoorbeeld geen
betaalbare huizen voor singles zijn, wordt het lastig om
alleen te wonen. Een ander voorbeeld is het homohuwe-
lijk. Dat kwam er door een nieuwe wet in 2001.

Relaties 77

8 De rol van vrouwen Bron 7

Je bent een slechte moeder! Bron 8

Eva is een werkende moeder en beschrijft hoe daar volgens haar over wordt gedacht in
Nederland: “In Nederland is onze cultuur dat je een hele goeie moeder bent als je part-
time werkt of niet werkt, dus dat zit zo in de mens, in de Nederlander: niks is erger dan
dat je je kinderen uitbesteedt. Kijk, mensen kunnen zeggen: wat heb je een lelijke jurk of
een lelijk huis, maar niks is erger dan dat iemand zegt: je bent een slechte moeder of een
slechte vader. Ik denk dat het ’m daarin zit, die groepsdruk, dat mensen zeggen: je bent
gewoon een betere moeder als je vaker thuis bent.” Bron: SCP

a Bekijk het filmpje ‘Rara, hoe kan dat?’ Leg uit wat dit filmpje te

maken heeft met het feit dat vrouwen meer zorgen dan mannen.

b I s het beroep waarvoor jij wordt opgeleid een typisch vrouwenberoep, een typisch mannenberoep of geen

van beide? Leg je antwoord uit.

c In 2019 riep minister Van Engelshoven speelgoedfabrikanten op minder rolbevestigend te zijn.
Bekijk bron 7. Welke advertentie voor speelgoed is rolbevestigend, de linker of rechter afbeelding?
d Lees bron 8. Wat denk jij: ben je een betere moeder als je niet werkt en thuis bent? Licht je antwoord toe.
e Hoe zou jij de taken in een relatie willen verdelen? Licht toe.

Eén van de partners zorgt voor het inkomen, de ander verricht de zorgtaken.

Eén van de partners werkt fulltime, de ander combineert werk met zorgtaken.
Een gelijke verdeling van werk en zorg tussen de partners.
Anders, namelijk

78

9 Economisch zelfstandig Bron 9

a Lees de bron. Wanita stopte met school. Leg uit dat “ Mijn toekomst is ook belangrijk”

zo’n besluit nadelig kan zijn voor haar economische Het roc Mondriaan heeft twee klassen die
zelfstandigheid. speciaal voor jonge moeders zijn. Wanita
(27) is één van de studenten. Zij heeft twee
b De overheid heeft er belang bij dat burgers – dus ook kinderen (5 en 7 jaar). “Ik was vroeger heel
koppig. Toen ik 18 was, liep ik weg van huis.”
vrouwen – economisch zelfstandig zijn. Leg uit. Tijdens haar eerste zwangerschap haalde ze
haar diploma op niveau 1. Daarna stopte ze;
haar toenmalige partner vond scholing niet
nodig. Maar nu gaat ze weer naar school.
“Mijn toekomst is ook belangrijk. Als ik m’n
diploma op niveau 2 heb, ga ik werken.”

Bron: aob.nl

10 Gezinspolitiek in en buiten Nederland

a In sommige landen zijn maatregelen genomen om het aantal kinderen per gezin te beïnvloeden. In het

schema staat een aantal voorbeelden. Wat was de achterliggende reden van deze landen het besluit te
nemen? Maak de juiste combinaties door lijnen te trekken.

Maatregel Reden voor deze maatregel

A H ongaarse gezinnen met meer dan drie 1 De bevolking loopt terug door emigratie.
kinderen krijgen korting op een auto en De regering wil daarom dat er meer kinderen
hoge bonussen. komen.

B Chinese ouders met meer dan twee 2 V oor de samenleving zijn kinderen belangrijk:
kinderen krijgen een boete. zij moeten in de toekomst het werk verrichten.

C Nederlandse ouders krijgen zo’n 1.000 euro 3 Zo wil het land overbevolking voorkomen.
kinderbijslag per jaar voor elk kind. Mensen moeten minder kinderen krijgen.

b In Nederland krijgen gezinnen kinderbijslag. Bedenk een ander argument vóór kinderbijslag dan bij

vraag a staat.

c Sommige mensen vinden dat niet ieder gezin recht zou moeten hebben op kinderbijslag.

Geef voor dit standpunt een argument.

Relaties 79

IN HET NIEUWS Bron 10

“

“Als je een kind krijgt, zit je meteen in het spitsuur van het leven”

DEN HAAG – Vaders krijgen zeven dagen ver- dag van alles. Je zit meteen in het spitsuur van het
lof na de geboorte van een kind, betaald door de leven. En dan is het goed om met elkaar extra tijd te
krijgen, zodat je samen kunt wennen aan het leven
werkgever. Tot voor kort had de va- met een baby erbij.”
der slechts twee dagen vrij. Vanaf Pieter Jansen, vrachtwagenchauffeur, nam op eigen
1 juli 2020 kunnen vaders ook kosten vierenhalve week vrij toen zijn zoontje werd
nog tot vijf weken aanvullend geboren. “Vrienden van ons hebben geen behoefte
geboorteverlof opnemen. Ze aan zo’n lang verlof. Dat snap ik niet, je bent toch
krijgen in die weken 70 procent blij als je vader wordt? Dan wil je daar zo lang mo-
van hun loon. Minister Wouter gelijk van genieten. Die twee dagen vaderschaps-
Koolmees van Sociale Zaken over verlof stelden niets voor, dan krijg je er niks van
mee.” Bron: AD
deze forse verruiming: “Als je een
kind krijgt, verandert er van de ene op de andere

11 Vaderschapsverlof

Stelling: Het is belangrijk dat mannen een week verlof hebben als zij een kind krijgen.
Jullie gaan in de klas een debat voeren over deze stelling. De docent verdeelt de klas in groepen van drie
tot vijf studenten. De helft van de groepen is vóór de stelling, de helft tegen. Je hoort van je docent welk
standpunt jouw groep moet innemen.

a Lees bron 10. Bedenk twee argumenten vóór of tegen de stelling. Bij één argument denk je aan de

samenleving als geheel, bij het andere argument denk je aan de situatie van ouders.

Voordeel / nadeel voor de samenleving:

Voordeel / nadeel voor de ouders:

b D e groepjes debatteren over de stelling. Je docent legt uit

hoe het debat verloopt.

c A ls het debat is afgelopen, heb je heel wat argumenten

gehoord. Hoe denk jij nu over vaderschapsverlof?

Leg uit of je dat wel of niet belangrijk vindt.

80

Portfolio-opdracht - Een samenlevingscontract opstellen

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.

Deze opdracht maak je samen met een klasgenoot. Jullie doen alsof jullie een stel zijn: Nora en Arjen. Jullie

gaan samenwonen en stellen daarom een samenlevingscontract op. Daarvoor gebruik je het werkblad dat je

van je docent krijgt. Doe het zo:
• Lees eerst de praktische informatie over samenwonen op de websites van
Nibud en Wijzer in

geldzaken.
• Lees in bron 11 de situatie van Nora en Arjen.
• Bekijk het werkblad. Bespreek wat jullie goede afspraken vinden over de woning en allerlei geldzaken.
• Werk de afspraken uit op het werkblad.

Nora Pham Bron 11

Ik verdien zo’n 1.200 euro per maand Arjen van Straaten
en heb een huurhuis.
Ik heb een schuld van 4.000 euro en Ik werk parttime en verdien zo’n
zo’n 500 euro op mijn betaalrekening staan. Ik reis 800 euro per maand.
met het openbaar vervoer naar mijn werk. Ik sport Ik heb een auto waarmee ik naar
veel. Dat kost zo’n 100 euro per maand. mijn werk ga. Mijn ouders zijn overleden: ik heb
Aan kleding geef ik niet veel uit, zo’n 75 euro per een erfenis van 25.000 euro. Ik trek in bij Nora,
maand. Ik maak graag uitstapjes met vriendinnen. want haar huis is groter. Ik neem wel een aantal
Ik leen dan vaak de auto van Arjen. meubels mee, zoals een schilderij en een stoel
die nog van mijn ouders zijn geweest. Ik draag
graag dure merkkleding en dure sneakers.

Begrippen

Economische zelfstandigheid Situatie waarin Individualisering Ontwikkeling waarbij mensen
iemand in zijn eigen bestaan kan voorzien. meer vrijheid hebben eigen keuzes te maken.
Ook wel: economisch onafhankelijk.
Liefdesrelatie Verbintenis met iemand op basis van
Emancipatie Het streven naar gelijke rechten en sterke positieve gevoelens.
acceptatie voor een achtergestelde groep.
Norm Gedragsregel die algemeen geaccepteerd is in
Geregistreerd partnerschap Officiële verbintenis een groep of in de samenleving.
tussen twee personen die niet door een rechter hoeft te
worden ontbonden. Op huwelijkse voorwaarden trouwen Officiële
verbintenis tussen twee personen waarbij van tevoren
Huiselijk geweld Lichamelijke, seksuele of geestelijke wordt afgesproken welke bezittingen en schulden van
mishandeling van een persoon door iemand uit de wie zijn en blijven.
huiselijke of familiekring van het slachtoffer.
Rolverdeling De manier waarop partners de taken
Huwelijksdwang Als iemand gedwongen wordt om hebben verdeeld.
te trouwen.
Samenlevingscontract Schriftelijke overeenkomst
In gemeenschap van goederen trouwen Officiële tussen partners met afspraken over de kosten van het
verbintenis tussen twee personen waarbij alle huishouden, over bezittingen en schulden en over de
bezittingen en schulden uit de tijd van het huwelijk woning.
van beide partners zijn.

Relaties 81

7 Seksuele diversiteit
Over LHBTI


themasburgerschap.nl/thema7

CASUS 0.00 – 2.37

IK KLEEDDE ME ZO DAT IK ME EEN MEISJE ZOU VOELEN, MAAR DAT GEBEURDE NIET

François (1996) is geboren als meisje. Toen niet. Daarom heb ik het nog heel lang voor mezelf

François borsten kreeg en ongesteld werd, merkte gehouden. Uiteindelijk vertelde ik het aan mijn ou-

hij: dit wil ik niet. Pas veel later, hij volgde toen ders. Ze zeiden: ‘Dit hadden we niet verwacht.’ Ik

de mbo-opleiding Verpleegkunde, vertelde hij zijn deed ook echt mijn best een meisje te zijn. Want ik

ouders dat hij zich een jongen voelt. dacht dat als ik me zou gaan gedragen en kleden als

een meisje, dat ik me dan ook een meisje zou gaan

“Als kind kon ik hutten bouwen en omgaan met jon- voelen. Maar dat gebeurde niet. Het werkte precies

gens en meisjes. Dat was helemaal niet raar. Maar andersom: ik werd eigenlijk depressief. Ik moest het

toen ik in de puberteit kwam, dacht ik: hé, er klopt iemand vertellen.”

iets niet. Toen ben ik ervaringen van anderen gaan

lezen en kreeg mijn gevoel een naam: transgender.

Ik had niemand erover verteld. Aan de ene kant Kun jij begrijpen dat François eerst geheimhield

dacht ik: dit is het. Aan de andere kant wou ik het wat hij voelde?

Licht je antwoord toe:

82

Mannelijk of vrouwelijk? Het Belgische topmodel Hanne Gaby Odiele onthulde
in 2017 dat ze interseksueel is.
François is geboren als meisje, maar voelt zich een jon-
gen. Kun jij je daar iets bij voorstellen? Blijkbaar kan er “ Sekse zit tussen je benen,
dus een verschil zijn tussen je lichamelijke kenmerken gender zit tussen je oren”
en je gevoel. De geslachtskenmerken (penis of vagina)
die je bij je geboorte meekrijgt, bepalen of je een jon- Journaliste Lisa Peters
gen of een meisje bent. Je ouders geven je geslacht of
sekse door aan de burgerlijke stand en dat staat vanaf
dat moment ook zo in je paspoort. Van ongeveer 0,5
procent van de mensen is het geslacht onduidelijk.
Dat heet intersekse: interseksuelen zijn geboren met
zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken.
Gender
Sekse slaat dus op de geslachtskenmerken die je hebt bij
je geboorte. Hoe mensen in een samenleving denken
over wat mannelijk en wat vrouwelijk is (en alle rol-
len en eigenschappen die daarbij horen), heet gender.
Van een jongen verwacht je, vaak onbewust, dat hij wel
stoer en wild zal zijn, van een meisje dat ze zorgzaam
en lief is. Gender gaat dus niet alleen over kleding of
haardracht, maar ook over gedrag en houding. Ideeën
over wat vrouwelijk en wat mannelijk is, komen voort
uit de cultuur en veranderen constant. Honderd jaar
geleden was roze een kleur voor jongens, daarna voor
meisjes en tegenwoordig ook voor homo’s. In onze tijd
zie je ook veranderingen. Sommige jongens dragen
bijvoorbeeld make-up.

1 Gender Bron 1

a Kruis aan: wat bedoelen we met gender?

Dat een man een vrouw wil worden of andersom.

Dat is de sekse van iemand.

Of iemand zich kleedt als een man of een vrouw.

Wat de meeste mensen vrouwelijk of mannelijk vinden.

b Leg de quote van Lisa Peters uit. Acteur Billy Porter in 2019. “Op de rode loper kan ik mensen
c B ekijk bron 1. Wat heeft de uitspraak van Billy Porter te iets duidelijk maken. Vrouwen dragen elke dag broeken, maar
als een man een jurk draagt, is de wereld te klein.”
maken met gender?

Seksuele diversiteit 83

2 Mannelijk of vrouwelijk?

a Werk in drietallen. In hoeverre zijn de voorbeelden volgens jullie mannelijk of vrouwelijk? Zet elk
voorbeeld op de balk. Je kunt iets natuurlijk ook een beetje mannelijk of vrouwelijk vinden, of neutraal.

- mascara - voetballen - in de ICT werken
- rok - fotomodel zijn - soldaat zijn
- in de bouw werken - lang haar - een bedrijf runnen
- in de kinderopvang werken - tatoeages - over gevoel praten

mannelijk neutraal vrouwelijk










b D oor de tijd heen veranderen onze ideeën over wat mannelijk en wat vrouwelijk is. Leg dat uit met behulp

van één van de voorbeelden die bij vraag a staan.

c Is jouw (toekomstige) beroepssector vooral een mannenwereld, een vrouwenwereld of maakt dat niet uit?

Geef een voorbeeld. Kun je dit ook zien aan het aantal mannelijke en vrouwelijke studenten?

d W elke uitingen van jezelf – zoals gedrag, interesses, activiteiten of uiterlijk – vind jij (een beetje) mannelijk

en welke (een beetje) vrouwelijk? Geef van elk een voorbeeld.

Van transgender tot hetero je sekse. Er zijn mannen die zich vrouwelijk kleden. Er
zijn ook vrouwen die zich mannelijk gedragen.
François was een meisje, maar voelde zich in dat ‘hokje’ Genderdiversiteit
niet thuis. Dat merkte hij bijvoorbeeld bij het kopen van Het begrip transgender gebruik je voor alle men-
kleding: hij kocht liever op de mannenafdeling. Je kunt sen (bijna 4 procent van de bevolking) van wie de
zeggen: zijn genderidentiteit kwam niet overeen met genderidentiteit of de genderexpressie niet overeen-
zijn sekse. Genderidentiteit betekent dat iemand zich komt met de sekse, het geboortegeslacht.
man, vrouw, iets ertussenin of geen van beiden voelt. Binnen de groep van transgenders bestaan veel ver-
Genderidentiteit is dus een gevoel: het is onzichtbaar. schillen, die noemen we genderdiversiteit. Van vrou-
Toch weet je vaak wel of iemand zich (vooral) man wen die helemaal man willen worden, tot mannen die af
of vrouw voelt. Je ziet dat aan iemands haardracht, en toe als vrouw door het leven gaan, van personen die
kleding, gedrag of manier van praten of bewegen.
Hoe je laat zien of je man of vrouw bent, heet gender-
expressie. Die expressie hoeft niet hetzelfde te zijn als

84

redelijk tevreden zijn met hun lichamelijke geslachts- Sommigen willen dat wel, zoals François. Door hor-
kenmerken tot mensen die er een afkeer van hebben. monen te slikken heeft hij nu bijvoorbeeld een lagere
Het is dus niet zo dat alle transgenders een probleem stemen gezichtsbeharing. Ook liet hij zijn borsten ver-
met hun lichaam hebben. Veel transgenders hebben wijderen.
niet de behoefte om hun geslacht aan te passen. Op wie je verliefd wordt
Je sekse en je gender staan los van tot wie je je
aangetrokken voelt. Het geslacht waarop je valt, dat
is je seksuele geaardheid. De meeste mensen zijn
heteroseksueel en voelen zich dus aangetrokken tot
mensen van het andere geslacht. Mensen die op het-
zelfde geslacht vallen zijn homoseksueel. Bij vrou-
wen spreken we van lesbiennes, bij mannen van
homo’s. Mensen die zowel op mannen als vrouwen
vallen, noemen we biseksueel. Ongeveer 4 tot 7
procent van de inwoners van Nederland ziet zichzelf als
homo- of biseksueel.

“M et wie je zou willen zoenen,
dat is je seksuele geaardheid”

Seksuele diversiteit
Er zijn dus heel veel verschillen: in geslachtskenmer-
ken, hoe mannelijk of vrouwelijk je je voelt, tot wie je je
aangetrokken voelt, de manier waarop je je gedraagt en
hoe de maatschappij verwacht dat je je gedraagt. Al die
verschillen samen noem je seksuele diversiteit. Om de
verscheidenheid samen te vatten, kun je de afkorting
LHBTI gebruiken.

Bron 2 Beautyvlogger Jessie Maya deel-
de haar hele transitie (overgangs-
proces) van man naar vrouw met
haar 200.000 volgers. Ze vertelde
over de emotionele overgang en de
medische ingrepen.


3 LHBTI

a Waar staat de afkorting LHBTI voor? Elke letter staat voor een begrip dat je terugvindt in dit thema.

L

H

B

T

I

Seksuele diversiteit 85

b E en organisatie die opkomt voor LHBTI’ers legt in een video nog eens haarfijn uit hoe het zit met de

hokjes ‘man’ en ‘vrouw’. Bekijk het filmpje. Zet in het schema een eigen omschrijving van elk begrip.
Gebruik per omschrijving niet meer dan tien woorden.

Hoe het heet als je iets
Eigen omschrijving ertussenin bent of allebei

Geslacht

Genderidentiteit

Genderexpressie

Geaardheid

c Gebruik de video nog een keer. Zet de volgende woorden op de juiste plek in de laatste kolom in het schema:

ANDROGYN - BISEKSUEEL - GENDERNEUTRAAL - INTERSEKSE.

d Bekijk bron 2. Beschrijf de genderidentiteit en de genderexpressie van Jessie Maya.

4 Verwarring Bron 4

Bron 3 “M ensen denken al snel: die is gay”

“Is zij wel een vrouw?” Ruben (22): “Ik heb nooit
gedacht dat ik homo was.
De overwinningen van Anderen wel. Ik acteer, zing
de Zuid-Afrikaanse atlete en schrijf liedjes. Mensen
Caster Semenya leidden zien een gevoelige jongen
tot grote opwinding. “Is zij met een verzorgd uiterlijk
wel een vrouw?” vroegen en denken al snel: die is gay.
andere hardloopsters zich Onlangs dacht ik te flirten
af. Maar Semenya voelt zich met een meisje, maar later hoorde ik via een vriend
vrouw en is een vrouw. Ze dat zij ervan uitging dat ik homo was. Ja, dat is
heeft echter ook mannelijke geslachtsklieren en onhandig.” Bron: de Volkskrant
heeft daardoor drie keer zoveel testosteron (een
mannelijk hormoon) als een gemiddelde vrouw.

a Lees bron 3. Passen de volgende begrippen bij dit verhaal? Leg je antwoord telkens kort uit.


Intersekse:

Transgender:

b Onze ideeën over wat mannelijk en wat vrouwelijk gedrag is, zorgen soms voor verwarring.

Leg dat uit met bron 4. Gebruik in je antwoord het begrip ‘genderexpressie’.

86

Coming-out Vaak is er een taboe: iets dat niet gezegd of gedaan mag
worden. Niet hetero zijn is dan onbespreekbaar en het
Soms weten mensen als kind al dat ze homoseksueel of zorgt voor schaamte tegenover anderen in de gemeen-
transgender zijn. De meesten ontdekken dat in de pu- schap. Dit kan ertoe leiden dat mensen hun geaardheid
berteit. Dat kan een heel lastige periode zijn. François jarenlang verborgen houden.
deed er zo’n vijf jaar over om te accepteren dat hij trans- Discriminatie vanwege seksuele geaardheid, bijvoor-
gender is. In die periode voelde hij zich vaak verward, beeld bij uitgaan of sollicitaties, is verboden. Dat bete-
verdrietig en zelfs depressief. kent niet dat iedereen homoseksualiteit of genderdiver-
Het kan heel moeilijk zijn om tegen je familie en vrien- siteit moet goedkeuren. Je mag er een andere mening
den te zeggen dat je homoseksueel of transgender bent. over hebben.
François schreef er zijn ouders en zus een brief over. Net
zoals hijzelf, hadden ook zijn ouders tijd nodig om te
accepteren dat hun dochter zich een jongen voelt en een
jongen wil worden. Het moment dat je voor het eerst
aan anderen vertelt dat je genderidentiteit of seksuele
geaardheid anders is dan zij verwachten, heet ‘uit de
kast komen’ of coming-out.

Taboe
In Nederland mag iedereen vrij uitkomen voor zijn sek-
suele geaardheid en genderidentiteit. Het is vooral je
omgeving die bepaalt hoe moeilijk of makkelijk het is
om uit de kast te komen. Voor kinderen van ouders met
vrijere opvattingen over relaties is dat makkelijker dan
als je opgroeit in een gezin waarin geloof en tradities
belangrijk zijn.

5 Een breuk in het gezin

Bron 5

“Het is in ons hoofd gestampt dat je op jongens moet vallen”

Sinem (20) is van Turkse komaf. Ze is verkoopster. “Ik weet al sinds de basisschool dat ik lesbisch
ben. Alleen vanwege mijn cultuur kon ik er niet voor uitkomen.” Vanaf haar achttiende komt
Sinem openlijk uit voor haar gevoelens, maar het was heel moeilijk om dit te bespreken met
haar ouders. “Nadat ik het mijn ouders verteld had, hebben we enkele maanden niet met elkaar
gesproken. Nu gaat het iets beter, maar mijn ouders hebben veel tijd nodig. Ze denken ook dat
ik vanzelf weer op mannen ga vallen. De rest van mijn familie weet het nog niet, zelfs niet mijn
broertje. Laatst vroeg hij of ik al een vriend had. Ik weet dan niet zo goed wat ik tegen hem moet
zeggen.” Bron: Stichting Katilim

a Bedenk waarom het voor Sinem belangrijk is om haar geaardheid openlijk te tonen.
b De ouders van Sinem vinden het heel moeilijk om haar homoseksualiteit te accepteren.

Bedenk twee mogelijke redenen waarom zij het zo moeilijk vinden.

Seksuele diversiteit 87

6 De coming-out van Nikkie Tutorials

IN HET NIEUWS Bron 6

“Ik ben gewoon Nikkie”

AMSTERDAM - Nikkie de Jager van Nikkie Tutorials heeft in
haar laatste YouTube-video bekendgemaakt dat ze transgen-
der is. Dat deed ze nadat iemand haar ermee wilde chanteren.
Nikkie gaat al sinds haar zevende als meisje door het leven.
In haar video benadrukt Nikkie dat deze onthulling eigen-
lijk niets verandert. Ze zegt, “Ik wil niet dat jullie nu anders
naar mij kijken. Ik ben gewoon mezelf, ik ben gewoon Nikkie.”
De video werd in 17 uur al 15 miljoen keer bekeken. Bron: AD

a Een fan was boos. Ze vond dat Nikkie haar jaren heeft voorgelogen, maar Nikkie zelf is het daar niet mee

eens. Met wie ben jij het eens? Leg je antwoord uit.

b Bekijk ook bron 2. Denk je dat het verhaal van Nikkie en dat van Jessie Maya het voor andere

transgenders makkelijker maakt om uit de kast te komen?

7 Meningen over homoseksualiteit

a In het schema staan vijf negatieve meningen over homoseksualiteit en vijf persoonlijke uitspraken die telkens

een tegenargument geven voor een van die meningen. Welke uitspraak geeft antwoord op welke mening?
Noteer telkens het juiste nummer in de middelste kolom.

Juiste
nummer

A Homoseksualiteit is onnatuurlijk. 1 François: “Je moet meestal door een heel moeilijke
periode voordat je accepteert dat je homo of trans bent.”

B H omoseksualiteit is een ziekte 2 Alyssa: “Homoseksueel gedrag komt in ieder geval voor
waarvan je kan genezen. bij 1.500 soorten vogels en zoogdieren.”

C Homoseksualiteit is in strijd met 3 Myrthe: “Vanaf mijn geboorte val ik al op meiden. Als
het geloof. God dat erg vond had hij me niet zo geboren laten worden.”

D Homoseksuelen dagen anderen uit 4 Kevin: “Eigenlijk wist ik altijd al dat ik homo was, maar
als ze openlijk hun geaardheid tonen. ik wilde niet toegeven aan het gevoel ‘kies voor jezelf’!”

E H omoseksuelen of transgenders zijn 5 S imon: “Als ik op straat zoen of hand in hand loop met
aanstellers en willen aandacht. mijn vriend, lok ik niks uit. Ik doe hetzelfde als hetero’s.”

b K ies bij elke combinatie met welke mening of uitspraak jij het het meest eens bent.

Omcirkel de letter of het cijfer. Leg een van je keuzes uit.

88

8 Homoseksualiteit en voetbal

IN HET NIEUWS Bron 7

Oranjespeelster Miedema: topvoetballer moet uit de kast komen
HILVERSUM – Voetbalster Vi- uit de kast komt, dan zal dat veel
vianne Miedema denkt dat homo- jongens helpen om ook uit te ko-
seksualiteit in de voetbalwereld pas men voor wie ze zijn.”
volledig geaccepteerd wordt als een De all-time topscorer van Oranje en
mannelijke topvoetballer er open- spits van Arsenal heeft zelf een re-
lijk voor uitkomt dat hij homosek- latie met haar Schotse teamgenote
sueel is. ,,Ik begrijp nog steeds niet Lisa Evans. In het vrouwenvoetbal
waarom het uitmaakt of iemand is de acceptatie van homoseksue-
homo is. Zeker in het voetbal, waar len al veel verder dan in het man-
we allemaal dezelfde passie delen”, nenvoetbal. Zo zijn er alleen bij de
zegt Miedema in gesprek met de Engelse kampioen Arsenal al drie
BBC. “Als er nu een topvoetballer stelletjes in het basiselftal. Bron: AD

a Stel, je speelt in een voetbalteam. Eén teamlid zegt homoseksueel te zijn.

Zou jij één of meer van deze gedachtes hebben?
Straks valt mijn teamgenoot op mij, wat dan?
Als we ons omkleden, gaat hij/zij natuurlijk naar me zitten kijken.
Ik kan geen vrienden zijn met een gay, wat zullen anderen wel niet denken?
Ik wil liever niet dat die persoon mij aanraakt, samen voetballen kan dus niet.

Amateurvoetballer Brian wist al sinds zijn veertiende dat Op zijn negentiende kwam hij uit de kast. Bij zijn familie
hij op mannen viel. “Maar ik besefte: dit mag mijn team en zijn vrienden, maar niet bij zijn team. “Ik ben gestopt
niet te weten komen, ze gaan me niet respecteren, nooit.” met voetbal toen ik bekendmaakte dat ik gay was.”

b Lees het citaat. Waarom is homoseksualiteit in de mannelijke voetbalwereld nog zo’n probleem, denk

je?

Gelijkheid voor LHBTI’ers

Wat zou jij ervan vinden als je zoon of dochter homo- mogen zij ook een kind adopteren. Er is wettelijke
seksueel is? Zo’n driekwart van de Nederlanders zegt bescherming voor biseksuelen in de maak. De wet-
daar geen probleem mee te hebben. Toch is van volledi- ten zorgen ervoor dat LHBTI’ers dezelfde rechten en
ge acceptatie in de samenleving nog geen sprake. kansen hebben in onze samenleving. Dat is belangrijk
Homo-emancipatie voor hun emancipatie. Maar dat homoseksuelen voor
Alhoewel de grondwet discriminatie verbiedt, kwam de wet gelijk zijn, betekent niet dat zij in Nederland vol-
er in 1994 de Algemene wet gelijke behandeling. Deze ledig geaccepteerd zijn. Lees bron 7 over de intolerantie
wet verbiedt nadrukkelijk discriminatie op grond binnen de voetbalwereld maar eens.
van homoseksualiteit. Sinds 2001 kunnen homoseksu- Ook streng religieuze gemeenschappen keuren homo-
ele stellen met elkaar voor de wet trouwen, sinds 2009 seksualiteit vaak af. Voor de meeste mensen geldt dat
hetero de norm is.

Seksuele diversiteit 89

De emancipatie van transgenders passen. De NS bijvoorbeeld, doet dat al. De NS spreekt
Stel, een vrouw krijgt een nieuwe baan. Maar als ze treinreizigers niet langer aan met ‘beste dames en he-
haar paspoort laat zien voor het personeelsdossier, staat ren’ maar met ‘beste reizigers’.
daarin dat ze man is. Ze weet niet hoe de leidinggeven- Toch krijgen transgenders vaak te maken met onbe-
de hierop reageert. Sinds 2014 kun je je geboortege- grip. Het blijft voor hen moeilijk om hun identiteit
slacht in je paspoort laten aanpassen. In de Algemene openlijk te uiten. Ze krijgen regelmatig negatieve reac-
wet gelijke behandeling is sinds 2019 ook opgenomen ties en ervaren daardoor meer onveiligheid, eenzaam-
dat discriminatie op basis van genderidentiteit, gender- heid en hebben vaker psychische problemen. Ook op
expressie of interseksualiteit verboden is. Die nieuwe het werk ervaren transgenders geregeld discriminatie
wet laat zien dat er sinds kort meer aandacht is voor en pesterijen. François besloot zijn verhaal te delen via
genderdiversiteit. Daarbij past ook het streven van de YouTube en in de media. Zo wil hij ervoor zorgen dat
overheid, instellingen en bedrijven om genderneutraal mensen genderdiversiteit minder vreemd vinden en er
te zijn. Dan spreek je mensen niet meer aan als man of meer acceptatie komt.
vrouw, omdat sommigen niet precies in die hokjes

9 Emancipatie

Bron 8

Esmée van Loon (23) groeide op in een
gezin met twee moeders. “Mijn donor-
vader woonde op Texel, net als wij.
Samen met zijn man. Ik zie ze als familie,
maar een vaderrol heeft hij nooit gehad.
Ik ben opgegroeid met het idee dat je
niet per se heteroseksueel hoeft te zijn.
Dat ik een vriendinnetje kreeg, vond
niemand vreemd.”

Bron: RTL Nieuws

a L eg uit waarom het voor transgenders heel belangrijk is dat ze hun geboortegeslacht in hun paspoort

kunnen laten wijzigen.

b Transgenders kunnen moeilijker werk vinden dan andere burgers. Vind jij het een taak van de overheid om

hier iets aan te doen?

c Leg uit dat bron 8 een voorbeeld is van homo-emancipatie.
d Lees het kader ‘Wist je dat?’ op de volgende bladzijde. Is er op jouw school een Coming Outdag, Paarse

Vrijdag of GSA-netwerk?

e Stel, er is een Paarse Vrijdag op jouw school. Zou jij dan paarse kleding dragen?

90

f Ontwerp samen met een medestudent een symbool dat duidelijk maakt dat een toilet genderneutraal is.

Regenboogvlag Wist je dat?
Elk jaar hangt op 11 oktober op veel scholen de
regenboogvlag uit. Het is dan Coming Outdag. Zo is
voor iedereen duidelijk: LHBTI-studenten horen er hele-
maal bij en moeten ook op school zichzelf kunnen zijn.
Dat is belangrijk, want veel LHBTI’ers krijgen te maken
met pesterijen, intimidatie en soms ook met geweld. Als
je op jouw mbo meer ruimte wilt voor seksuele diversiteit
kun je een Gay Straight Alliance (GSA-netwerk) oprichten
of je daarbij aansluiten. Kijk op gsanetwerk.nl. GSA’s
worden ondersteund door het COC, de belangenorganisa-
tie van LHBTI’ers. Twijfel je over je seksuele geaardheid
of genderidentiteit? Kijk dan op: iedereenisanders.nl.
Daar kun je ook terecht als je worstelt met de vraag hoe
je geloof en je seksuele voorkeur kunnen samengaan.

10 Gewaagde reclamecampagne Bron 9

Bekijk de foto hiernaast. Welke uitspraak past bij jou? Reclame van het bedrijf Suitsupply uit 2018.


A ls je homoseksualiteit zo openlijk laat zien, zullen
er meer mensen homoseksueel worden.
T wee zoenende vrouwen vind ik wel kunnen, maar
twee mannen: dat is gewoon vies.
I k heb niets tegen homo’s, maar ik zie liever geen
zoenende mannen.
Ik voel me er wat ongemakkelijk door, ik moet eraan
wennen.

Zoenende mannen, dat is toch heel normaal?

Anders, namelijk:

Seksuele diversiteit 91

11 Wat vind jij? Eens Oneens

a Geef voor elke stelling aan of je het ermee eens of oneens bent.



1. Een LHBTI’er kan in onze klas zonder problemen uit de kast
komen.

2. E en LHBTI’er kan het beroep waarvoor we worden opgeleid
zonder problemen doen.

3. Een LHBTI’er zal in het beroep waarvoor we worden opgeleid
gemakkelijk een leerbedrijf kunnen vinden.

4. H omoseksuelen mogen geen kind adopteren: een kind heeft
het recht in een ‘gewoon’ gezin op te groeien.

5. Een LHBTI-docent kan niet werken op een christelijke school.


b Licht twee van je antwoorden toe.

c V ergelijk jouw antwoorden met die van een medestudent. Kies twee stellingen uit die je met

elkaar bespreekt.

IN HET NIEUWS Bron 10

“Christelijke opvattingen zijn niet crimineel”
D EN HAAG – Kees van der Staaij, de leider van de “Het is toch verbazingwekkend
SGP, een streng christelijke politieke partij, onder- dat klassieke christelijke opvat-
tekende een verklaring waarin onder andere staat tingen als iets crimineels worden
dat homoseksualiteit en genderdiversiteit in strijd opgevat. De SGP heeft er nooit
zijn met Gods bedoelingen. Er staat ook in dat een een geheim van gemaakt te staan
huwelijk alleen gesloten kan worden tussen een voor de bijbelse opvattingen over
man en een vrouw. Van der Staaij reageerde ver- huwelijk, gezin en seksualiteit.”
baasd op alle commotie die hierdoor ontstond:
Bron: Trouw

Bron 11

Te veel of te weinig aandacht

Mening A: “Eind juni hadden we Roze Zaterdag, begin augus-
tus de Gay Pride in Amsterdam en in oktober de Regenboog-
week waarin gemeenten en provincies de regenboogvlag
hijsen. Ik vind het over de top en kan mij goed voorstellen dat
mensen zoiets hebben van: het is 2019, we weten het nu wel.”
Mening B: “De overheid moet de vlag hijsen om veiligheid te
creëren voor LHBTI’ers. Alleen in Noord-Nederland heeft het
discriminatiemeldpunt al 131 meldingen gekregen over dis-
criminatie. Dan kan je niet zeggen, laat ze hun eigen boontjes
doppen. Nee, dan is het superfijn als de overheid met de vlag
laat zien: je bent welkom.” Bron: NPO Radio1

92

12 Grondrechten

a Lees bron 10. Mag de leider van de SGP dit zeggen in Nederland?
b Er was veel kritiek op deze verklaring. Welk argument zouden tegenstanders hebben?

Portfolio-opdracht - Belangrijk of overdreven?

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Lees en bekijk bron 11. De Canal Parade is wereldberoemd. Sommigen vinden het een prachtig en belangrijk
feest, bij anderen roept het ergernis en afkeuring op.
Je schrijft een brief aan een Amsterdamse krant waarin je je mening geeft over de Canal Parade.
Je onderbouwt je mening met drie argumenten. Verwerk in je brief kennis uit dit thema.
De brief moet zo’n tweehonderd woorden hebben.

Begrippen

Biseksueel Iemand die zich (seksueel) aangetrokken Intersekse Als iemand lichaamskenmerken heeft die
voelt tot mannen en vrouwen. afwijken van de lichamelijke kenmerken die mannen
en vrouwen normaal gesproken hebben.
Coming-out Het moment waarop iemand voor het
eerst aan anderen vertelt dat zijn of haar genderiden- LHBTI Afkorting van lesbiennes, homoseksuelen,
titeit of seksuele geaardheid anders is dan zij dachten. biseksuelen, transgenders en interseksuelen.

Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op Sekse Feit dat iemand een man of een vrouw is op
basis van een kenmerk dat er in die situatie niet toe basis van lichamelijke kenmerken. Ook wel: geslacht.
doet.
Seksuele diversiteit Verscheidenheid aan seksuele
Emancipatie Het streven naar gelijke rechten en voorkeuren van mensen en genderdiversiteit.
acceptatie voor een achtergestelde groep.
Seksuele geaardheid Het geslacht waarop iemand
Gender Opvattingen in een samenleving of cultuur valt. Ook wel: seksuele identiteit, seksuele oriëntatie of
over wat als mannelijk of als vrouwelijk wordt gezien. seksuele voorkeur.

Genderdiversiteit Verscheidenheid aan gender- Taboe Iets dat niet gezegd of gedaan mag worden.
identiteiten en genderexpressie.
Transgender Iemand bij wie de genderidentiteit
Genderexpressie De manier waarop iemand zijn of de genderexpressie anders is dan het geslacht dat
gender uit, meer vrouwelijk of meer mannelijk. iemand bij de geboorte heeft meegekregen. Ook wel:
trans, transgenderpersoon of transgendermens.
Genderidentiteit Of iemand zich een man, vrouw,
iets ertussenin of geen van beiden voelt. Transitie Proces van een transgender om geheel of
gedeeltelijk van geslacht te veranderen.
Heteroseksueel Iemand die zich (seksueel) aange-
trokken voelt tot mensen met een andere sekse.

Homoseksueel Iemand die zich (seksueel) aange-
trokken voelt tot mensen met dezelfde sekse.

Seksuele diversiteit 93



Politiek-juridische
dimensie

8 Politiek en idealen 96
Verschillende ideeën over een goede samenleving
9 Invloed uitoefenen 108
Hoe je zaken kunt veranderen in ons land
10 Democratisch 120
Onderhandelen om het eens te worden
11 Europese Unie 132
Wat je merkt van de EU in je dagelijks leven
12 Criminaliteit 144
Hoe werkt ons rechtssysteem?

8 Politiek en idealen
Verschillende ideeën over een goede samenleving


www.themasburgerschap.nl/thema8

CASUS de hoeveelheid suiker in hun drankjes, zodat de prijs
niet omhoog hoeft. Dat veel producenten direct tot
HOE KRIJG JE MENSEN VAN DIE SUIKER AF? actie overgingen, had de regering niet verwacht.
In het NOS Journaal gaat het over een suiker- En ook consumenten blijken gevoelig voor deze finan-
belasting op frisdrank in Groot-Brittannië. ciële prikkel.”
De NOS-verslaggever in Londen vertelt: Een Britse vrouw geeft in het fragment haar mening
over de taks (belasting): “Ik vind het goed. Frisdrank
“Iedereen weet het. In een glas frisdrank zitten is best ongezond. Dus de taks stimuleert mensen om
al gauw vijf of zes suikerklontjes. Maar hoe krijg gezondere drankjes te drinken.”
je mensen van die suiker af? De Britse regering
probeerde het met een belasting in de strijd tegen over- Vind jij dat de politiek in Nederland ook extra
gewicht en diabetes. Deze zogenaamde suikertaks is belasting op suikerrijke frisdrank moet invoeren?
hoger naarmate er meer suiker in de frisdrank zit. De
meeste merken hebben hun recept al flink aangepast.
Onder andere Sprite, Dr. Pepper en Fanta verlaag-
den door de invoering van de suikerbelasting

Licht je antwoord toe:

96

Ideeën Bron 1

Wel of geen suikertaks in Nederland? Meer of min-
der vluchtelingen opnemen? Doe je mee aan ‘Meatless
Monday’ en eet je dus één dag per week geen vlees? Voor
of tegen de EU? Zwarte Piet of roetveegpiet? Mogen
mbo-instellingen studenten weigeren? Iedereen heeft
wel onderwerpen waar hij een duidelijke mening over
heeft. Jij hebt dat vast ook. In een democratie hebben
burgers grote invloed op de besluitvorming van hun
land en kunnen ze praten over elkaars ideeën. En dat
doen we dan ook elke dag. Van klimaatproblemen tot te
hard rijden op de snelweg.

Compromissen sluiten Samenwerken was in Nederland vroeger al heel erg belangrijk,
Zo gaat het ook in de politiek. Politieke partijen nemen anders hielden we het niet droog.
voor ons besluiten over belangrijke onderwerpen. En
ook zij hebben verschillende meningen. Gelukkig zijn zijn mond opendoen. Er is vrijheid van meningsuiting,
we in Nederland erg goed in het komen tot een oplos- maar je mag niet oproepen tot haat of discriminatie. Je
sing waar veel mensen zich in kunnen vinden. Je spreekt mag demonstreren en actievoeren, maar geen geweld
dan van een compromis. Daarvoor is samenwerken be- gebruiken. Je mag je stem uitbrengen, maar anderen
langrijk. Er is zelfs een woord voor: polderen. niet dwingen om op jouw kandidaat te stemmen. De
Om tot die oplossing te komen zijn er wel allerlei spel- meerderheid beslist, maar moet rekening houden met
regels waar politici en burgers zich aan moeten houden. de minderheid.
Die regels horen bij onze democratie. Zo mag iedereen

Voor en tegen Bron 2

“ Wat mij betreft komt er een “M ensen mogen zelf bepalen wat ze
suikertaks op frisdranken in eten en drinken. Is het verstandig dat
Nederland. Ik heb er geen ze gezond eten? Ja. Maar moeten we
problemen mee als je voor daar een belasting voor invoeren?
ongezonde keuzes meer Nee.”
moet betalen.”
Erik Ziengs, Tweede Kamerlid VVD
Nicole Orriens, blogger

“D e overgewichtepidemie breidt
zich uit en zal leiden tot steeds
hogere zorgkosten. De overheid
zou daarom een suikertaks
moeten invoeren. Suiker is de
gevaarlijkste drug van deze tijd.”

Paul van der Velpen, ex-directeur GGD

Bron: Adformatie, huisvlijt.com, Het Parool, De Telegraaf, Digibron

1 Ideeën

a Bekijk bron 1 en leg uit hoe het woord ‘polderen’ zal zijn ontstaan.
b Bekijk bron 2. Erik Ziengs is tegen de suikertaks. Bedenk nog een argument tegen de suikertaks en schrijf

dit rechtsonder in de bron.

c Stel dat Nicole en Erik samen een besluit moeten nemen. Bedenk voor hen een compromis.

Politiek en idealen 97

d Geef eerst je eigen mening door telkens een kruisje te zetten bij Voor of Tegen.

Voor Tegen Met elkaar Compromis
oneens mogelijk


Minder vluchtelingen opnemen

Meatless Monday

Lidmaatschap van de EU

Roetveegpieten in plaats van zwarte pieten

Een mbo-instelling mag studenten weigeren

e O verleg nu met twee medestudenten. Over welke onderwerpen zijn jullie het niet eens? Zet kruisjes in de

kolom Met elkaar oneens.

f Z ijn die meningsverschillen op te lossen met een compromis? Zet een kruisje in de laatste kolom.

Beschrijf voor een van die onderwerpen jullie compromis.

2 Grenzen aan de vrijheid van meningsuiting

IN HET NIEUWS Bron 3

Voetballer FC Den Bosch na racisme: “Ik geloof nog steeds in dit land”

AMSTERDAM – Het Nederlandse voet- zijde, maar ik geloof in dit land. Nog steeds.’
bal werd vorige maand opgeschrikt door Inmiddels heeft de club met behulp van
ernstig racisme vanaf de tribune bij FC liplezers enkele daders opgespoord en een
Den Bosch. Scheidsrechter Gerrets legde stadionverbod opgelegd. FC Den Bosch
de wedstrijd FC Den Bosch-Excelsior tien moet binnenkort bij de KNVB uitleg geven
minuten stil vanwege racistische spreek- over de racistische gde edragingen van zijn
koren tegen Ahmad Mendes Moreira. Het fans. Centraal staat de vraag in hoeverre de
ging om scheldwoorden als ‘kankerzwar- club verantwoordelijk is voor spreekkoren
te’ en ‘kanker zwarte piet’ met bovendien op de tribune. Ook wordt bekeken wat de
hier en daar een Hitlergroet. De voetballer club heeft gedaan om erger te voorkomen.
zelf liet weten: ‘Dit is een heel zwarte blad-
Bron: nos.nl, de Volkskrant

a I edereen mag zijn mond opendoen en zeggen wat hij wil. Welke grens zit hieraan?

Geef hiervan een voorbeeld voor jouw school of leerbedrijf.

b Lees de bron. Wie moeten er volgens jou gestraft worden, alleen de supporters of ook de club? Leg je keuze uit.
c Z oek op internet naar een ander voorbeeld waarvan jij vindt dat mensen te ver gaan in hun recht op vrijheid van

meningsuiting. Beschrijf in een zin waar het voorbeeld over gaat. Noteer de kop, bron en datum van het artikel.

98