УМК ИНФОРМАТИКА

151 6. Тексті қоршаумен қоршап, ішін бояңыз. 7. Құжатты Текст 3 деп сақтаңыз. 8. Жасаған жұмыстарыңыз мына түрге келу керек: №13 Практикалық жұмыс 1. MS WORD іске қосып, жаңа құжат құрып, құжатты беттік режимге келтіріңіз. 2. Мына тексті номерсіз, тек сөздерді теріңіз: Запомните! 1. Прежде чем начать форматирование фрагмента текста, надо его выделить. 2. Форматировать можно с помощью меню или панели инструментов Форматирование 3. Форматировать текст – это значит уметь выполнять следующие операции: 4. устанавливать шрифт, т.е. задавать параметры: 5. тип, 6. начертание, 7. размер, 8. подчеркивание, 9. цвет 10. определять эффекты в шрифтах: 11. верхний индекс, 12. нижний индекс, УВАЖАЕМЫЕ ГОСПАДА! Приглашаем вас на юбилейную презентацию компьютерной фирмы «МАКУЛШИРС». Мы работаем на российском рынке много лет. Информационные продукты нашей фирмы знают и любят многие пользователи страны. Наши компьютеры работают без рекламаций! Б у д е м р а д ы в и д е т ь в а с. Запомните адрес и время нашей презентации – Компьютерная улица, д. 5, 18-00. Справки по телефону 123-45-67

152 13. зачерткнутый, 14. утопленый, 15. приподнятый 16. и пр., 17. устанавливать межсимвольные интервалы; 18. устанавливать межстрочные интервалы; 19. делать первую строку абзаца красной или висячей 20. и еще множество других операции, с которыми можно познокомиться в меню Формат 3. Текстің тақырыбын яғни 1-ші жолды ерекшелеп, жартылай қарайтылған түрге келтіріңіз. 4. 2-ші, 3-ші жолдарды номерлеңіз(2,3-ші жолдарды ерекшелеп, Формат→Список→Нумерованный командасын орындаңыз). 5. 4-ші жолды ортасы бойынша туралап, жартылай қарайтылған түрге келтіріңіз. 6. 5-ші жолды 1-дәрежелі маркерленген тізімге келтіріңіз. 7. 11-ші, 18-21 жолдарды да 1-дәрежелі маркерленген тізімге келтіріңіз. 8. 6-10-шы және 12-17 жолдарды 2-ші дәрежелі маркерленген тізімге келтіріңіз. 9. 6-10-шы және 12-17 жолдардағы маркерленген тізімнің түрін өзгертіңіз. 10. Файлды Текст 4 деп сақтаңыз. 11. Орындаған тапсырмаңыз мына түрге келу керек: Запомните! 1. Прежде чем начать форматирование фрагмента текста, надо его выделить. 2. Форматировать можно с помощью меню или панели инструментов Форматирование Форматировать текст – это значит уметь выполнять следующие операции: ▪ устанавливать шрифт, т.е. задавать параметры: ➢ тип, ➢ начертание, ➢ размер, ➢ подчеркивание, ➢ цвет ▪ определять эффекты в шрифтах: ➢ верхний индекс, ➢ нижний индекс, ➢ зачерткнутый, ➢ утопленый, ➢ приподнятый

153 ➢ и пр., ▪ устанавливать межсимвольные интервалы; ▪ устанавливать межстрочные интервалы; ▪ делать первую строку абзаца красной или висячей ▪ и еще множество других операции, с которыми можно познокомиться в меню Формат №14 Практикалық жұмыс Microsoft Word 1. Word программасын ашып, жаңа құжат құрыңыз. 3. Парақтың параметрлерін қойыңыз: сол жағы -3, оң жағы-2, жоғарғы жағы-2, төменгі жағы-1,5. Тақырыбын бас әріптермен, жартылай қарайтылған шрифт, өлшемі -16, KZ Times New Roman, түсі - қызыл, 4. 1-ші 4 жолдың сол жақ шегінісі- 1см 2-ші 4 жолдың сол жақ шегінісі- 2см 3-ші 4 жолдың сол жақ шегінісі- 3см 4-ші 4 жолдың сол жақ шегінісі- 4см 5-ші 4 жолдың сол жақ шегінісі- 5см Тәуелсіз елім Қазақстан. Отаным өзің жайлы толғанамын. Атыңды асқақтатып жыр жазамын. Тәуелсіз өз отаным –Қазақстан. Болғанға шаттанамын, мақтанамын. Өткіздің талай жылдар қиындықты. Көтердің иығыңмен ауырлықты. Осының барлығына мойымаған. Отаным, Қазақстан елім мықты. Әлемге танымалы ел – Қазақстан. Тарихы әрі ұзақ жыр әрі дастан. Тұғырлы көк туымыз желбірейді. Жарасып аясында ашық аспан. Әлемге қос пырақтай қанат жайған. Қырандай биікке өрлеп қалықтаған. Бірлік пен ұйымшылдық арқасында. Гүлденіп биік шыңға шарықтаған. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетпіз. Жер жүзіне танымал қазақ елміз. Тәуелсіздік көк туын жоғары ұстап. Әрқашан биіктерден көрінеміз.

154 5. 1-ші 4 жолдың түсін – көк, 2-ші 4 жолдың түсін – қызыл, 3-ші 4 жолдың түсін – жасыл, 4-ші 4 жолдың түсін – қара, 5-ші 4 жолдың түсін – ашық көк(голубой) түстерге өзгертіңдер. 6. Соңғы төрт - жолды өшіріңіз. 7. Қайта қалпына келтіріңіз. 8. Әр бір 4 жолдың, 1 жолындағы 1-ші тұрған әріпке буквица(биәріп) құрыңыз (курсорды сол әріптің алдына қойып Формат→Буквица→В тексте командаларын орында). 9. Тексті қоршаумен (рамкамен) қоршаңыз. 10. Казахстан-2030 деген атпен сақтаңыз. 11. Жасалған жұмыс қорытындысы мына түрде болу керек: Тәуелсіз елім Қазақстан. таным өзің жайлы толғанамын. Атыңды асқақтатып жыр жазамын. Тәуелсіз өз отаным –Қазақстан. Болғанға шаттанамын, мақтанамын. ткіздің талай жылдар қиындықты. Көтердің иығыңмен ауырлықты. Осының барлығына мойымаған. Отаным, Қазақстан елім мықты. лемге танымалы ел – Қазақстан. Тарихы әрі ұзақ жыр әрі дастан. Тұғырлы көк туымыз желбірейді. Жарасып аясында ашық аспан. лемге қос пырақтай қанат жайған. Қырандай биікке өрлеп қалықтаған. Бірлік пен ұйымшылдық арқасында. Гүлденіп биік шыңға шарықтаған. әуелсіз Қазақстан мемлекетпіз. Жер жүзіне танымал қазақ елміз. Тәуелсіздік көк туын жоғары ұстап. Әрқашан биіктерден көрінеміз. №15 Практикалық жұмыс Microsoft Word 2000 1. Word мәтіндік редакторын іске қосыңыз. 2. Жаңа құжат құрып, параметрлерін қойыңыз: сол жақ -2 , оң жақ - 2, жоғарғы жағы - 1 , төменгі жағы -1 . Парақтың өлшемі А4. Парақтың Ориентациясы - альбомная. О Ө Ә Ә Т

155 3. Формат-Колонки командасы арқылы тексті екі колонкаға бөліңіз. 4. Сол жақ колонкаға сурет қатарындағы WordArt коллекцияларының бірін қолданып мына тақырыпты жазыңыз: 5. Абзац сол жақтан - 1,5 см болсын. Операциялық жүйе компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын және программалық жасақтауды басқару үшін қажет. Ол компьютер мен адам арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Операциялық жүйе - компьютер қосылғанда бірге жүктелетін және оның барлық құрылғыларының жұмысын басқаратын арнайы программа. Операциялық жүйе қолданушы мен компьютер арасында диалог ұйымдастырады, орындауға басға программаларды іске қосады, компьютердің ресурстарын (оперативті жад, дискідегі орынды, т.б.) бөледі. 6. Бірінші абзацтың О әрпіне буквица құрыңыз. (Формат-Буквица) 7. Текстке өзіңіз қалаған сурет қосыңыз. (Вставка-Рисунок-Картинки) 8. Оң жақ колонкаға келесі кестені қойыңыз. (Таблица-Вставить-Таблицу) 9. Кестені толтырып болған соң Таблица-Автоформат-Объемная 3 командасын орындау арқылы төмендегідей түрге келтіріңіз. А қ ш а қ а р ғ а а р н а л ғ а н т а ғ а м д а р . Су Қар Сәбіз Орамал Жидектер 3 литр 9 кг 1 шт 1 шт 2 шт 6 литр 18 2шт 2шт 4шт 12 литр 36 4шт 4шт 8шт 10. Файлды бумаңызға Операциялық жүйе деп сақтап қойыңыз.

156 №16 Практикалық жұмыс 1. MS WORD іске қосып, жаңа құжат құрыңыз. Бет параметрлерін орнатыңыз (Файл→Параметры страницы): сол жақ – 1см, оң жақ– 1см, жоғарғы – 1см, төменгі – 1см, 2. 9 бағаннан, 14 жолдан тұратын таблица құрыңыз. 3. 1-ш жолдың ұяшықтарын біріктіріңіз. 4. А бағанның енін 0,7 см-ге өзгертіңіз 5. В бағанның енін 2,75 см-ге өзгертіңіз 6. С бағанның енін 1,5 см-ге өзгертіңіз 7. D- I бағандар енін 1,75 см-ге өзгертіңіз 8. Таблицаны төмендегідей мәліметтермен толтырыңыз. Шрифт-Times New Roman, өлшемі – 10 9. Құжатты Table деп сақтаңыз. A B C D E F G H I №17 Практикалық жұмыс Сведения об успеваемости студентов Учебная дисциплина Группа Всего сдавало Отлично Хорошо Удовл. Неудовл. Неявки Информатика 1. 133 12 10 6 3 1 2. 134 7 9 6 3 2 3. 135 9 8 3 5 3 4. 136 8 8 8 3 2 ИТОГО Высшая математика 1. 133 8 12 10 1 1 2. 134 12 9 6 3 2 3. 135 12 8 3 5 3 4. 136 7 8 8 3 2 ИТОГО

157 1. №6 практикалық жұмыста сақталынған Table файлын ашыңыз (Файл→Открыть). 2. Әр пән бойынша тапсырған топтағы студенттердің санын есептейтін формула құрыңыз (курсорды D4 ұяшығына қойып, Таблица→Формула =SUM(RIGHT) командасын орындаңыз). 3. D4 ұяшығындағы формуланы D5-D7 және D10-D13 ұяшықтарына көшіріңіз (D4 ұяшығындағы формуланы белгілеп, конт.меню→копировать, вставить командаларын орында) 4. D5-D7 және D10-D13 ұяшықтарындағы формулаларға жаңарту жасаңыз (Курсорды жаңартатын ұяшыққа қойып, конт.меню→обновить поле командасын орында). 5. Топтағы студенттердің әр пән бойынша тапсырған бағаларын есептейтін формула құрыңыз (Е8-І8 және Е14-І14 ұяшықтарына Таблица→Формула =SUM(ABOVE) формуласын қойыңыз). 6. Әр пән бойынша тапсырған студенттердің санын есептейтін формула енгізіңіз (D8 және D14 ұяшығына Таблица→Формула =SUM(RIGHT) формуласын қойыңыз). 7. Құжатты Table деп сақтаңыз. №18 Тапсырма (Мәтіндік редактор WORD) 1. Жаңа құжат құрып, парақтың параметрлерін орнатыңыз: сол жақ, оң жақ, төмен, жоғары жақ -1см, Ориентациясы-книжная. 2. Кестенің тақырыбын ортасы бойынша, қарайтылған шрифт, өлшемі 14, шрифт- Times New Roman, кесте ішіндегі мәтіннің өлшемі – 12, Статистика по базе даннных о студентах Базовый ВУЗ 008 Аркалыкский государственный педагогический институт код название № Шифр специальности Количество студентов Казахское отделение Русское отделение Английское отделение Плани р. Факти ч. Плани р. Факти ч. Плани р. Факти ч. Гуманитарно-социальное 090300 0 0 5 5 0 0 Итого по направлению 0 0 5 5 0 0 Педагогически-гуманитарное

158 030500 8 8 2 2 0 0 031400 2 2 4 4 0 0 Итого по направлению 10 10 6 6 0 0 Педагогически - естественно научное 030100 3 3 9 9 0 0 030200 2 2 5 5 0 0 030300 7 7 1 1 0 0 Итого по направлению 12 12 15 15 0 0 Ответственный за организацию и проведение ПГК __________ _________________________ подпись ФИО 3. Файлды Статистика деген атпен өзіңіздің бумаңызға сақтап қойыңыз. №19 Тапсырма 1. Жаңа құжат құрып, парақтың параметрлерін орнатыңыз: сол жақ, оң жақ, төмен, жоғары жақ -2 см, Ориентациясы-книжная. 2. Кестенің тақырыбын ортасы бойынша, қарайтылған шрифт, өлшемі 14, шрифт- Times New Roman, кесте ішіндегі мәтіннің өлшемі – 12 3. Word Art коллекцияларын қолданып тақырыбын жазыңыз. 4. Формат→Список→Маркированный командасын орындап тексті төмендегідей түрге келтіріңіз. ❖ А Васька слушает да ест. ❖ А все- таки она вертиться. ❖ А счастье было так возможно! ❖ В карете прошлого далеко не уедешь. ❖ Ждать у моря погоды. ▪ Век живи – век учись. ▪ Все пустяки в сравнении с вечностью. ▪ Душа нараспашку. ▪ Время – лучший лекарь. ▪ Все хорошо, что хорошо кончается.

159 №20 Тапсырма 1. Мектеп бітіру кешіне арналған шақыру билетін жасаңыз. 2. Парақтың параметрлерін орнатыңыз: сол жақ, оң жақ, төмен, жоғары жақ -2 см, Ориентациясы-книжная, тексті екі колонкаға бөліңіз. 3. Текстке сурет қосыңыз және сурет қатарының барлық элементтерін қолданып шақыру билетін құрыңыз. 4. Файлды Шакыру билет деген атпен өзіңіздің бумаңызға сақтап қойыңыз. Тапсырма №21 1. Кестенің ішін автомобильдер жайлы мәліметтермен толтырыңыз. 2. 5 бағаннан, 4 жолдан тұратын кесте құрыңыз. 3. А) кестесін мазмұны бойынша (по содержимому) құрыңыз. В) кестесін ені бойынша (по ширине окна) құрыңыз. С) кестесін бағанның биіктігі бойынша (Выровнять высоту ширину) құрыңыз. Д) кестесін Таблица→Автоформат командасы арқылы көркемдеңіз. 4. В) кестесін Правка→Копировать командасын орындау арқылы көшірмесін алыңыз. 5. Көшірілген Е) кестесінің 5-ші бағанын кему бойынша сұрыптаңыз. Ол үшін 5-ші бағанды ерекшелеп Таблица→ Сортировка командасын орындаңыз. А) Модель Цвет Год выпуска Цена($) 1 Ауди Металлик 1996 5000 2 Гольф Белый 1991 3500 3 Мерседес-600 Черный 1999 10000 В) Модель Цвет Год выпуска Цена($) 1 Ауди Металлик 1996 5000 2 Гольф Белый 1991 3500 3 Мерседес-600 Черный 1999 10000 С) Модель Цвет Год выпуска Цена($) 1 Ауди Металли к 1996 5000

160 2 Гольф Белый 1991 3500 3 Мерседес -600 Черный 1999 10000 Д) Модель Цвет Год выпуска Цена($) 1 Ауди Металлик 1996 5000 2 Гольф Белый 1991 3500 3 Мерседес-600 Черный 1999 10000 Е) Модель Цвет Год выпуска Цена($) 3 Мерседес-600 Черный 1999 10000 1 Ауди Металлик 1996 5000 2 Гольф Белый 1991 3500 Тапсырма №22 1. WORD мәтіндік редакторын іске қосыңыз. 2. Ашылған жаңа құжаттың (парақтың) параметрлерін орнатыңыз: Файл → Параметры страницы командасы арқылы сол жақ - 3см, оң жақ – 1,5см, жоғары және төменгі -2см 3. Шрифт – Kz Times New Roman. өлшемі – 14, екі жақ шеті бойынша туралау батырмасын шертіңіз. 4. Төмендегі мәтінді теріңіз: Қазіргі заманда адам көп істі компьютерді пайдалану арқылы атқарады. Кез келген міндетті орындау алгоритмнің болуын, яғни нәтиже алуға жеткізетін әрекеттердің алдын ала жазылып қоюын қажет етеді. Алгоритмнің негізінде программа түзіледі, яғни есеп шешуінің алгоритмі оны компьютерде орындауға жарамды түрде жазылады. Осыдан барып компьютердің көмегімен есепті шешу процесінің мәні алгоритмді құру екені көрінеді. Алгоритмдік алдын ала жазбаларды құрастыру алгоритмдеу деп аталады. Қазіргі қоғам өміріндегі алгоритмдеудің ролі оны пайдаланудың техникалық аспектілерімен ғана айқындалмайды. Алгоритмдік қатынас адамдардың күнделікті өмірінен, олардың әдеттегі жұмысынан айырғысыз. Басым көп жағдайларда адам қызметінің нәтижесі оның өз әрекеттерінің алгоритмдік мәнін қаншалықты дәл білетіндігіне тәуелді: әр мезетте, қандай ретте не істеу керек; әрекеттер

161 қорытындысы қандай болуы керек. Бұл белгілі дәрежеде алгоритмдерді құрастыру пен пайдалана білуге қатысты. «Алгоритм» сөзі ІХ ғасырдағы Орта Азияның ұлы математигі әл-Хорезми атының латынша жазылуы – aigorithmi – қалпынан шыққан. 4. Мәтінді төмендегідей етіп пішімдеңіз. А) Бірінші абзацтың сол жақ шегінісі 1,5 см, Қаріп(шрифт) өлшемін 14пт етіп алыңыз. Б) Көрсетілген сөздерді қарайтып, қисайтып, астын сызып көркемдеңіз. В) Соңғы абзацты ортаға туралаңыз. Қазіргі заманда адам көп істі компьютерді пайдалану арқылы атқарады. Кез келген міндетті орындау алгоритмнің болуын, яғни нәтиже алуға жеткізетін әрекеттердің алдын ала жазылып қоюын қажет етеді. Алгоритмнің негізінде программа түзіледі, яғни есеп шешуінің алгоритмі оны компьютерде орындауға жарамды түрде жазылады. Осыдан барып компьютердің көмегімен есепті шешу процесінің мәні алгоритмді құру екені көрінеді. Алгоритмдік алдын ала жазбаларды құрастыру алгоритмдеу деп аталады. Қазіргі қоғам өміріндегі алгоритмдеудің ролі оны пайдаланудың техникалық аспектілерімен ғана айқындалмайды. Алгоритмдік қатынас адамдардың күнделікті өмірінен, олардың әдеттегі жұмысынан айырғысыз. Басым көп жағдайларда адам қызметінің нәтижесі оның өз әрекеттерінің алгоритмдік мәнін қаншалықты дәл білетіндігіне тәуелді: әр мезетте, қандай ретте не істеу керек; әрекеттер қорытындысы қандай болуы керек. Бұл белгілі дәрежеде алгоритмдерді құрастыру пен пайдалана білуге қатысты. «Алгоритм» сөзі ІХ ғасырдағы Орта Азияның ұлы математигі әл-Хорезми атының латынша жазылуы – algorithmi – қалпынан шыққан. 5. Дайын болған құжатыңызды өзіңіздің бумаңызға (папка) Алгоритм деген атпен сақтап қойыңыз. №23 Зертханалық жұмыс Тақырыбы: Презентация даярлау құралы Microsoft PowerPoint Жұмыстың мақсаты: Microsoft PowerPoint программасында презентация дайындауды үйрену. Жұмыстың әдістемелік нұсқауы:

162 Microsoft PowerPoint программасын Пуск – Программы - Microsoft PowerPoint командалары арқылы іске қосамыз. Бізге сол уақытта мынадай терезе шығады. -Автомазмұн шебері (Мастер автосодержания) ауыстырғышы таңдалса, жаңа презентация, белгілі тақырыпқа сәйкес мәтін және безендіру элементтері енгізіліп сақталған презентациялар тізімінен қажеттісін таңдап, сатылы түрде сұрақтарға жауап бере отырып құрылады. -Презентациялар шаблоны (Шаблон презентации) ауыстырғышы өз презентацияңызды бұрыннан безендіру элементтері сақталып қойылған шаблон түріне келтіріп дайындау мүмкіндігін береді. -Бос презентация (Пустую презентацию) ешқандай безендіру элементтері жоқ бос презентация құру мүмкіндігін береді. -Презентацияны ашу ауыстырғышы бұрын-құрылып, сақталып қойған презентацияны оқу мүмкіндігін береді. Бұл ауыстырғыш қосылғаннан кейін, ашуға қажетті презентация сақталған орынды көрсетуді талап ететін сұхбат терезе ашылады. Автомазмұн шебері (Мастер автосодержания) көмегі арқылы сұрақтарға жауап бере отырып құрылған презентациядағы мәтіндерді өз ыңғайымызға қарай өзгертіп, арнайы эффектілер қосып, көркемдеу элементтерін қолдана аламыз. Презентациялар шаблоны (Шаблон презентации) көмегі арқылы презентацияның шаблонын тышқан көмегімен белгілеген кезде шығатын үлгіден қарап отырып, өзімізге ұнағанын таңдап ОК батырмасын шертеміз. Осы мезетте экранға Слайд құру сұхбат терезесі шығады Бұл сұхбат терезеде қажетті слайдтың түрін көрсетуіміз қажет. Экранда таңдалған шаблонға сәйкес бос презентация пайда болады. Осы презентацияға тиісті мәтіндерді енгізіп, арнайы эффектілер қосып, көркемдейміз.

163 Слайдтқа мәтіндерді, суреттерді енгізіп болған соң, оларға анимация беру үшін, Показ слайдов – Настройка анимации командасын орындаймыз. Ашылған сұхбат терезенің Объекты для анимации бөлімінде керекті объектілерді белгілеген соң Видеоизменение бөілімінің Выберите эффект и звук және Появление текста бөлімдеріндегі тізімнен керектісін таңдаймыз. Презентацияны құрайтын слайдтардың барлығы бір жүйеге келтірілуі және анық бір материалды тізбекті түрде бейнелеу мәселесін шешу қажет. Презентация арқылы берілетін ақпарат аудиторияда мағыналы қабылдану үшін, слайдтар бірінен кейін бірі алдынғысын толықтырып отыруы керек. Power Point программасында презентация слайдының бірінен келесісіне өтудің бірнеше тәсілдері қарастырылған. Слайдтарға ауысулардың бірін қолдану үшін слайдтарды сұрыптау режиміне көшу керек. Кез-келген слайдты белгілеген соң, оның жанама менюінен, яғни тышқанның оң батырмасын шерткенде ашылған менюден Слайд ауысуы (Переход слайда) немесе Сервис- Переход слайда командасын орындаймыз. Осы кезде Слайд ауысуы сұқбат терезесі ашылады. Эффектілердің тұсындағы батырмаларды шертіп эффектілердің бірін таңдаймыз. Слайдтардың фонын түсін ауыстыру үшін Формат – Фон командасын таңдағанда шығатын Фон сұқбат терезесінде қалаған фон түсін таңдап, Применить батырмасын шетсек болғаны, фонның түсі өзгереді. Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары: 1. Автомазмұн шебері көмегімен презентациялар құру. 2. Шаблондар көмегімен және бос презентация құру. 3. Слайдқа мәтін, сурет, графикалық обьектілер енгізу. 4. Слайдтарды безендіру элементтері.

164 5. Презентацияда бір слайдтан келесі слайдқа ауысу тәсілдері Тапсырмалар: 1. Microsoft PowerPoint программасын іске қосыңдар. 2. Автомазмұн шебері көмегімен “Компьютердің құрылғылары”, “Жұмыс столын безендіру” тақырыптарына презентация дайындаңдар. 3. Презентациялар шаблоны көмегімен еркін тақырыпта презентация дайындаңдар. 4. Презентациядағы объектілерге анимация беріңдер. Бақылау сұрақтары. 1. Презентация дегеніміз не? 2. Слайд дегеніміз не? 3. Microsoft PowerPoint программасын іске қосу жолдары. 4. Автомазмұн шебері көмеімен презентация құрудың ерекшеліктері. 5. Шаблондар көмегімен презентация құрудың ерекшеліктері. 6. Слайдтағы объектілерге анимацияны қалай беруге болады?. 7. Слайдтың фонын өзгерту. 8. Слайдтарды қарау режимдері. 9. Слайдтарды көрсету. Әдебиеттер: 1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж. 2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997. 3. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000 №24 Зертханалық жұмыс Тақырыбы: Архивтеу программалары. Жұмыстың мақсаты: WinRar архиваторы арқылы файлдарды архивтеуді, архивтен шығаруды үйрену. Жұмыстың әдістемелік нұсқауы: WinRar –архив құруға және оларды басқаруға арналған Rar архиваторының Windows үшін жасалынған үлгісі. WinRar программасы WinRar.exe файлын қосу арқылы орындалады. Әдетте Пуск-Программы- WinRar командалар тізбегін орындау арқылы қосамыз. Программаның терезесі төмендегі суреттегідей.

165 WinRar терезесіндегі кнопкалар. Файлды архифтеу командасы. Архивтен шығару командасы. Архивті тексереді. Архивтің ішін көру. Белгіленген файлды өшіру. WinRar архиваторымен қалай жұмыс істеуді үйретеді. Архив жайлы мәлімет береді. Архивтеу үшін төмендегідей іс-әрекеттер орындалуы қажет: 1. Архивтелуі қажет файлдары немесе папкасы бар папкаға кіру. Папкаға кіру үшін қажет папканы белгілеп тышқан батырмасын екі рет шерту керек. 2. Папканы архивтеу үшін сол папканы белгілеп, программа терезесіндегі Добавить батырмасын басу. 2-суреттегідей терезе шығады.

166 3. Архив терезешесіне компьютер қойған атаумен келісу немесе басқа атау жазу қажет. 4. Архив форматы мен архивтеу параметрлерін таңдау. Параметрлерді таңдау тышқан арқылы орындалады. Архивтеу параметрлерінің ішіндегі алғашқы екеуін белгілеу жиі қолданылады. Біріншісі Удалить файлы после архивации параметрі таңдалғанда архивтеу біткен соң архивтелген файл (файлдар тобы) немесе папка автоматты түрде жойылады. Екінші парамтер Создать SFX-архив таңдалғанда өздігінен ашылатын кеңейтпсеі .exe болатын архив құрылады. Ол WinRar архиваторы жоқ компьютерге көшірілгенде де өздігінен ашыла алады. Яғни файлдарды архивтен шығару автоматты түрде жүргізіледі. Архивтен шығару үшін мына әрекеттер орындалады: 1. Архивтік файлды белгілеп алу. 2. Извлечь в батырмасын таңдау. 3. Шыққан терезеде қажетті маршрутты және папка атын көрсетсек архив сол көрсетілген жерде көрсетілген папканың ішінде ашылады. Студенттің алдын-ала меңгеріп келуге тиісті теориялық материалдары: 1. Rarархиваторы. 2. Arj архиваторы. 3. WinRar архиваторы. Тапсырмалар: 1. WinRar архиваторын жүкте. 2. C:\Мои документы папкасын ағымдық ет. 3. Кез-келген бір файлды белгілеп архивте. 4. Архивтен шығар. Архивтік файлды, архивтен шығарылған файлды жой. 5. Бірнеше файлды белгілеп архивте. 6. Алынған архивтік файлдың мазмұнын көр. 7. Файлдардың қанша процент сығылғанын көр. 8. Архивке кез-келген бір файлды қос және сол файлды қайта шығар. 9. Архивтік файлды өшір.

167 10. Екі-үш файлды белгілеп, өзі ашылатын архив құр. Бақылау сұрақтары: 1. Архивтеу дегеніміз не? 2. Информацияны сығу процесі қалай жүреді? 3. Ағымдық каталогтаағы файлдарды сығу? 4. Архивтің мазмұнын көру. 5. Архивке бір-екі файл қосу. 6. Архивті ашу. 7. Ішкі каталогпен қоса архивтеу және архивтен шғару. 8. Өзі ашылатын архив. Практикалық жұмыс №25 Microsoft Excel 98 1. Excel программасын іске қосыңыз. 2. Жаңа жұмыс кітабын құрыңыз. 3. Төмендегі кестедегі мәтіндерді ұяшықтарға енгізіңіз. Қай ұяшыққа? Нені енгіземіз? А1 Пәтерді жөндеу жұмыстарының қорытынды ақшасы В3 Күні В4 Доллардың бағасы А6 № В6 Жұмыс түрі D6 Жұмыс бағасы В7 Труба айырбастау В8 Ванна айырбастау В9 Паркет төсеу В10 Обои жапсыру С11 Қорытынды: В12 НДС В13 Салық; С14 Төлемі: 3. Қатардың енін өзгерткіңіз келсе, тышқанның көрсеткішін өзгеретін қатардың тақырыбына орналастырыңыз, сонда тышқанның көрсеткіші мына түрге ауысқанда , сол батырманы жібермей шекараны өзгертіңіз. 4. Төмендегі кестедегі сандарды ұяшықтарға енгізіңіз. Қай ұяшыққа? Нені енгіземіз? С3 21.02.96

168 С4 4989 D7 560000 D8 250000 D9 2560000 D10 450000 С12 20% C13 3% 5. Доллар бағасын есептеу үшін Е7 ұяшығына =D7/$C$4 формуласын енгізіңіз. 6 Е7 ұяшығындағы формуланы Е8 ден Е10 дейінгі ұяшықтарға көшіріңіз. 7 D11 ұяшығына D7 ден D10 дейінгі ұяшықтарының қосындысын енгізіңіз. 8 D12 ұяшығына НДС –і есептеудің формуласын енгізіңіз. НДС – бұл қосындыларының көбейтіндісі және НДС –ң процентік көрсеткіші 9. D13 ұяшығына салықты есептеудің формуласын енгізіңіз. Салық - қосындыла-рының көбейтіндісі және салықтың прценттік көрсеткіші 10 D15 ұяшығына төлемді есептеудің формуласын енгізіңіз . Төлем – қосындылардың қосындысы , НДС және салықтың проценттік көрсеткіші. 11. Кестені қоршаулармен көркемдеңіз. 12. Файлды Ремонт деген өзіңіздің бумаңызға сақтаңыз. 13. Жасалынған кесте мынадай түрде болады. Пәтерді жөндеу жұмыстарының қорытынды ақшасы Дата 21.02.96 Доллар бағасы 4989 № Жұмыс түрі ЖҰМЫС БАҒАСЫ Труба айырбастау Рубль Доллар Ванна айырбастау 560000 112,25 Паркет төсеу 250000 50,11 Обои жапсыру 2560000 513,13 450000 90,20 Қосындысы 3820000 765,68 НДС 20% 764000 153,14 Салық 3% 114600 22.97 Төлемі 4698600 941,79

169 Практикалық жұмыс №26 Microsoft Excel 1. Excel программасының жаңа кітабын ашыңыз 2. Лист 1 – ге келесілерді құрыңыз: А1- Арқалық қаласының ТЭК абоненттерінің тізімі Қаңтар - А1-G1 ұяшықтарын біріктіріп , ортасы бойынша туралаңыз. 3. А2 –ге – кв.метрдің бағасы; С2 - 55; D2 – тенге; А4 - №; В4-Адрес; С4- Ф.И.О.; D4 – пәтердің кв.м. ауданы; Е4 – Бөлінгені ,тенге; Ғ4 – Төленгені , тенге; G4-Жаңа айдың қарызы.(Бірнеше сөздер жазылатын қатардағы сөзді тасымалдау әдісін қолданыңыз, тігінен, көлденеңінен, жоғ. жағы бойынша туралаңыз). Лист 1 мына түрде болу керек. Арқалық қаласының ТЭК абоненттерінің тізімі Қаңтар Стоимость кв.м. 55 тенге А В С D Е Ғ G № Адрес Ф.И.О пәтердің кв.м. ауданы Бөлінг ен тенге Төленген і тенге Жаңа айдың қарызы 1 Ул.Абая104- 1 Иванов И.И. 55 2500 2 Ул.Абая104- 2 Королева Н.П. 110 2800 3 Ул.Абая104- 3 Малинин А.Н. 250 3500 4 Ул.абая104- 4 Толегенва Б. 320 7800 5 Ул.Абая104- 5 Леонтьев В. 250 8000 6 Ул.Абая104- 6 Днишев А. 325 18000 7 Ул.Абая104- 7 Рымбаева Р. 410 20000 8 Ул.Абая104- 8 Пугачева А. 550 17250 9 Ул.Абая104- 9 Толкунова В. 200 5000 5. Е5 ұяшығына Бөлінгеннің(начислен) формуласын енггізіңіз ., ол – пәтердің ауданы мен кв.метрдің бағасының көбейтіндісі., яғниЕ5=$C$2*D5 ($ белгісі абсолютті адресацияны білдіреді). Сосын формуланы Е6-Е13 ұяшықтарына көшіріңіз.

170 6. G5 ұяшығына =E5-F5 формуласын жазыңыз, сосын G6-G13 ұяшықтарына көшіріңіз. 7. Фамилиясы және жаңа айдың қарызы бойынша диаграмма тұрғызыңыз. Вставка→Диаграмма→Гистограмма командасын орында. Төмендегідей түрге келтіріңіз. 1) 7. Файлды ТЭК Аркалык деген өзіңіздің бумаңызға сақтаңыз. Практикалық жұмыс №13 Microsoft Excel 1. Excel программасының жаңа кітабын ашыңыз 2. Мына төмендегідей кесте құрыңыз. 2006 жылдың ___________ айына арналған стипендиялық ведомость Аты-жөні Стипенди я (тенге) Қосылған қосымша стипендия қосындысы Подоходны й налог, 10% Жалпы қосындысы % тенге Айдаров Б.Б. 8000 25 Маратов А.Е. 5000 25 Саматов А.Б. 3500 15 КанатовТ.Е. 7800 15 Муратов Б.Ж. 3700 15 Жанатов М.Т. 6500 10 Манатов С.И. 6800 15 Канатова С. Б. 7555 10 Маратова Н.Р. 4500 25 Жанатова Е.Е. 3000 25 Карыздар 2500 2800 3500 7800 8000 18000 20000 17250 5000 0 5000 10000 15000 20000 25000 Иванов И.И. Королева Н.П. Малинин А.Н. Толегенва Б. Леонтьев В. Днишев А. Рымбаева Р. Пугачева А. Толкунова В. Карыздар 250028003500 78008000 18000 20000 17250 5000 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 20000 1 Карыздар Иванов И.И. Королева Н.П. Малинин А.Н. Толегенва Б. Леонтьев В. Днишев А. Рымбаева Р. Пугачева А. Толкунова В.

171 Қорытынды 3. Қосымша қосылған стипендияларды, подоходный налогты есептеңіз. 4. Жалпы қосындыны есептеп шығарыңыз. 5. Фамилиясы және жалпы қосындысы бойынша диаграмма құрыңыз. 6. Файлды Стипендия деген өзіңіздің бумаңызға сақтаңыз. Практикалық жұмыс №27 Microsoft Excel 1. Excel программасының жаңа кітабын ашыңыз 2. Мына төмендегідей кесте құрыңыз. Жұмыс жалақысының табелі Ф.И.О. Жалақы Бір күндік жұмыстың жалақысы Жалпы жұмыс жасалынатын күндер Жұмысқа келмеген күндер Жұмысқа келген күннің жалақысы Қорытынды Арбузов Е. 25000 24 2 Курочкин Г. 23000 24 2 Птичкин Р. 7400 12 2 Малинин О. 19000 24 3 Буланова Д. 38500 24 5 Миронов Р. 15000 20 5 Пугачева Л. 17000 24 3 1. Бір күндік жұмыстың жалақысын есептеңіз. 2. Қорытынды жалақысын есептеп шығарыңыз. 3. Фамилия және Қорытынды жалақысы бойынша диаграмма құрыңыз. 4. Қорытынды жалақысы бағанын өсу бойынша сұрыптаңыз. 5. Файлды Зарплата деген атпен өзіңіздің бумаңызға сақтаңыз. Практикалық жұмыс №15 Бұл тапсырмада функцияның есептеп, графигін салу керек. y=k*(y1*y2), k=10, [-2, 2] 1) y1=3x2 -2 2) y2=4x+5 3) y=k(y1*y2) 1. А ұяшығынан бастап кестенің тақырыбын толтырыңыз: А1 - № В1 – х С1 – k

172 D1- y1=3x2 -2 E1 - y2=4x+5 F1 - y=k(y1*y2) 2. Кµмекші кестені толтырыңыз. H I J 1 X0 STEP K 2 -2 0,2 10 3.Автотолтыру функциясын қолданып, А2 ұяшығынан А22 ұяшығына дейін 1 ден 21 дейін сандармен толтырыңыз. 4. В2-ге =$H$2, В3-ке =В2+$I$2 формуласын енгіз. В3 ұяшығындағы формуланы В4 тен В22 дейін ұяшықтарға кµшіріңіз. 5. С2-ге =$J$2, C3–ке - C2, С3 ұяшығындағы формуланы С4 тен С22 дейін ұяшықтарға кµшіріңіз. 6. D2-ге =3(B2*B2)-2, D2 ұяшығындағы формуланы D3 тен D22 дейін ұяшықтарға кµшіріңіз. 7.E2-ге =4B2+5, E2 ұяшығындағы формуланы E3 тен E22 дейін ұяшықтарға кµшіріңіз. 8. F2-ге =C2(D2*E2), F2 ұяшығындағы формуланы F3 тен F22 дейін ұяшықтарға кµшіріңіз. 9. Тақырыпты кµркемдеу ‰шін жоғарыға екі жол қосыңыз. 10. Тақырыбын жазыңыз: А1-ге КЕСТЕЛЕР, А2-ге НЕГІЗГІ, Н2-ге К¤МЕКШІ, тақырыптарды штрихпен кµркемде. 11. Кµмекші кестенің мәндері ауысқанда негізгі кестенің мәнін қадағалаңыз. Кµмекші х-ң мәнін ауыстырыңыз. Н2-ге -4 санын енгіз. Қадамның мәнін ауыстырыңыз, ұяшыққа 12 санын енгіз. Коэффициенттің мәнін ауыстырыңыз, J2-ге 3 санын енгіз. 12. Әр фукнцияға диаграмма құрыңыз. Диаграмманың «Точечный» т‰рін таңдаңыз. Диаграмманы Лист2-ге қойыңыз. 13. Файлды «Фукнция графигі» деген атпен С: дискісіне сақтаңыз. Практикалық жұмыс №28 1. Excel программасын қосыңыз. 2. АрГПИ-діің кітапханасынан кітап алудың «Накладной» -н құрыңыз. Кестенің тақырыбын енгізіңіз.

173 НАКЛАДНАЯ № Кітап аты Автор Шыққан жылы Бағасы Саны Қосындысы 1 Информатика Е.Қараев 1992 290 24 2 Абай жолы М.Әуезов 1999 350 18 3 Психология А.Жарықбаев 2001 300 20 4 Сказки Г.Андерсон 2000 150 30 5 Қазақ тілі А.Ысқақов 1992 200 15 6 Педагогика М.Жұмабаев 1999 400 12 7 - 8 - 9 - 10 - Қорытынды: Ең қымбат кітап Ең арзан кітап Кітаптың орташа бағасы 3. Кестенің белгілеңіз: Данные→Форма→ОК орындаңыз. Пайда болған сұхбат терезеге: әр бір кітап туралы мәліметті енгізу керек. 4. Кітап аттарын алфавиттік ретпен, санын µсу ретімен, бағасын кему ретімен сұрыптаңыз. 5. Фильтрация жасаңыз: 1) 1999 жылғы кітаптарды 2) М.Жұмабаев авторларын 3) бағасы 200 теңгеден кем кітаптарды шығару. 5. Лист2-ге диаграмма құрыңыз: А) кітаптардың аты және саны бойынша, диаграмма1 деп сақтаңыз. В) авторы және шығарылған жылы бойынша, диаграмма2 деп сақтаңыз. 6. Файлды «Библиотека» деген атпен Мой документы бумасына сақта. Практикалық жұмыс №29 1. Excel программасының жаңа кітабын ашыңыз 2. А1 -ұяшығына Жұмыс жалақысының қорытындысы сөзін енгізіп, А1 ден І11 дейін ұяшықтарды біріктіріп , ортасы бойынша туралаңыз. 3. А2- Доллар бағасы, В2-142 , С2 – тенге сөздерін енгізіңіз. 4. А3 тен І3 ұяшықтарының тақырыптарына кезекпен келесі сөздерді енгізіңіз: №; Аты – жөні ; Жұмыс істелінген күндер; 1 күннің жалақысы; Бөлінгені(Начислено) ;подоходный налог, профсоюзный налог; Берілгені(К выдаче); $- ғы эквивалент(эквивалент в $) тақырыптарды келесі параметрлерді қолданып енгізіңіз: қаріп өлшемі – 12 , жартылай қарайтылған, ортасы бойынша туралау. 2 - 3 сөздер жазылатын ұяшықтарға ,буынға бөліп қолданып , тексті тігінен және жоғарғы жағынан туралаңыз.

174 5 А4 тен А13 –ке дейінгі ұяшықтарға1 – 10 дейінгі сандарды ; В4 тен В13 ке дейінгі ұяшықтарға кез келген фамилия ; С4 тен С13 -ке ұяшықтарға 1 –31 аралығындағы сандарды ; D1ден D13 – ке дейінгі ұяшықтарға 135 – 350 аралығындағы сандарды енгізіңіз. 6 Е4 ұяшығына Бөлінгенді(Начислено) есептеудің формуласын енгізіңіз, Ол - Жұмыс істелінген күндер мен 1 күннің жалақының көбейтіндісі , яғни келесі формула =C4*D4 , Формуланы Е5:Е13 ұяшықтарына көшіріңіз. 7 Ғ4 ұяшығына подоход. налогты есептеудің формуласын енгізіңіз. Ол - Бөлінгені(Начислено) мен пайыздық 5% өсімнің көбейтінділері , яғни Е4*5%, формуланы Ғ5:Ғ13 ұяшықтарына көшіріңіз. 8 G4 ұяшығына профсоюз. Налогты есептеудің формуласын енгізіңіз. Ол -Бөлінгені(Начислено) мен пайыздық 1% өсімнің көбейтінділері яғни Е4*1% , фомуланы G5:G13 ұяшықтарыа көшіріңіз. 9 Н4 ұяшығына Берілгеннің (К выдаче) қосындысынын есептеудің формуласын енгізіңіз. Ол - Е4-Ғ4- G4 10 І4 ұяшығына $- ғы эквивалентті(эквивалент в $) есептеудің формуласын енгізіңіз. Н4/ $В$2; $ -белгісі абсолютті адресациян және фомулаланың дұрыс көшірмесін алуға керек. 11 В14 ұяшығына енгзіңіз "Максималь мәні", ал Н14 ұяшығына Вставка функциясы арқылы Берілгені (К выдаче) -ң максималь мәнін есептеуді жазыңыз. 12 С15 ұяшығына енгізіңіз " Минималь мән", ал Н15 ұяшығына мастер функциясы арқылы Берілгені (К выдаче) -ң минималь мәнін есептеуді жазыңыз. 13. В16 ұяшығына енгізіңіз " Орташа мән", ал Н15 ұяшығына мастер функциясы арқылы Берілгені (К выдаче) -ң орташа мәнін есептеуді жазыңыз. 14. Берілген кестені фамилиясы бойынша алфавиттік ретпен сұрыптаңыз, яғни өсу реті бойынша. 15. Берілген кестедегі Берілгені (К выдаче) -ң мәндерін өсу бойынша сұрыптаңыз. 16. Аты – жөні , Берілгені (К выдаче) -ң мәні бойынша диаграмма тұрғызыңыз . Лист 2 – ге Диаграмма деп Лист 1 – ді Расчет деген атпен сақтаңыз. 17. Берілген кестені А: дискісіне Жұмыс жалақысының қорытындысы деп сақтаңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 30 Тақырыбы: Excel-де жүргізілетін қарапайым амалдар. Автотолтыру әдісімен мәліметтерді енгізу.

175 1. Excel программасын іске қосыңыз (Пуск→Программы→Microsoft Excel) 2. Жаңа жұмыс кітабын даярлаңыз (Файл→Создать). Оны Кітап.xls деген атпен сақтап қойыңыз (Файл→Сохранить как). 3. Таңбашасына шерту арқылы қолданылмаған жұмыс парағын таңдап алыңыз немесе жаңасын құрыңыз (Вставка→Лист). Жаңа парақтың таңбашасына екі рет шертіңіз және оны Автотолтыру деп ат беріңіз. 4. А1:В7 ауқымына әр түрлі бүтін сандар енгізіңіз. 5. Осы ауқымды ерекшелеп алып, оған Правка→Очистить→Содержимое командасын орындаңыз. Болған өзгеріске назар аударыңыз. Батырмасын басу арқылы бұрын енгізген мәндерді қайта қалпына келтіріңіз. 6. А1:В7 ауқымын ерекшелеп алып, оны (Правка→Копировать) командасының көмегімен алмасу буферіне орналастырыңыз. 7. Алмасу буферіндегі мәліметтерді G5 ұяшығына апарып қойыңыз (Правка→Вставить) 8. G5:H8 ауқымын ерекшелеп алып, Правка→Вырезать командасының көмегімен қиып алып, С8:D12 ауқымына апарып қойыңыз. 9. С15:L15 ауқымын автотолтыру көмегімен 2003 санымен толтырыңыз, ол үшін 2003 санын С15 ұяшығына енгізіп, сол ұяшықты ағымдық етіп алыңыз да, тышқанның нұсқағышымен толтыру маркерін L15 ұяшығына дейін созыңыз. 10. Осылайша 2004 санын А15:А25 ауқымына тігінен толтырыңыз. 11. Кітап.xls жұмыс кітабын сақтап қойыңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 31 Тақырыбы: Мәліметтерді енгізуде автоматтандыруды игеру. 1. MS Excel кестелік процессорын іске қосыңыз (Іске қосу – Программалар - MS Excel) 2. Жаңа жұмыс кітабын құрыңыз (Файл - Құру), book.xls атпен сақтаңыз (Файл -...деп сақтау). 3. Қолданылмаған жұмыс парағы жарлығын таңдаңыз немесе Вставка – Лист командасын орындау арқылы жаңа жұмыс парағын құрыңыз. Жаңа парақта тышқан батырмасын екі рет шертіп, «Әр айдағы қосымша шығындар» ат беріңіз. 4. А1 ұяшығын екпінді етіп, Айлар сөзін енгізіңіз. 5. В1 ұяшығын екпінді етіп, Шығындар сөзін енгізіңіз. 6. А2 ұяшығын екпінді етіп, Январь 2003 мәтінін енгізіп, Enter пернесін басыңыз. Мәтіннің айы, күні форматында автоматты түрде енгізілгеніне көз жеткізіңіз. Жоғары пернені басыңыз. Қалауыңыз бойынша Формат – Ячейки командасын орындап, ай-күннің басқа жазылу форматын көрсетіңіз.

176 7. Тышқан көрсеткішін кестелік меңзердің оң жақ төменгі бұрышындағы шағын төртбұрышқа апарып, тышқанның оң жақ батырмасын ұстаулы күйде А2-А25 ұяшықтарына дейін төмен қарай жылжытыңыз. 8. Тышқан батырмасын босатыңыз. Пайда болған мәзірден Заполнить по месяцам пунктін таңдаңыз. А бағанасында 2004 жылдың декабріне дейін айлардың шыққанына көз жеткізіңіз. 9. Берілген тапсырмада бірінші айдың шығыны 10 рубль құрайды деп, ал ары қарай 10%-ке өсіп отырады деп есептеу керек. Сондықтан В2 ұяшығына 200 санын енгізіп, Enter пернесін басыңыз. 10. В2 ұяшығында тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, жанама мәзірден Формат ячеек пунктін таңдаңыз. Число қосымшасынан Денежный вариантын белгілеп, ОК батырмасын басыңыз. Енгізілген саныңыздың ақшалы түрде жазылғанына көз жеткізіңіз. 11. В2 ұяшығындағы меңзердің оң жақ төртбұрышынан оң жақ батырманы басып тұрып, төмен қарай В2-В25 ұяшығына дейін жылжытыңыз. Тышқан батырмасын босатыңыз. Ашылған мәзірден Прогрессия пунктін таңдаңыз. 12. Тип панелінен Геометрическая ауыстырғышын енгізіңіз, Шаг өрісінде 1,1 мәнін беріңіз де, ОК батырмасын басыңыз. 13. С1 ұяшығына Өсу қорытындысы мәтінін енгізіңіз. 14. С2 ұяшығын екпінді етіп, =B2 енгізіңіз. Бұл формула С2 ұяшығының мәні В2 ұяшығының мәніне тең екендігін білдіреді. Сонымен қатар В2 ұяшығының мәні өзгеретін жағдайда С2 ұяшығы дұрыс мәнді бере алады. 15. С3 ұяшығына шертіп, формула қатарындағы Изменить формулу белгісіне шертіңіз. В3 ұяшығына шертіңіз. В3 ұяшығының мәні формула қатарына орналасқанына көз жеткізіңіз. + пернесін басыңыз, С2 ұяшығына шертіңіз де Enter пернесін басыңыз. 16. С3 ұяшығын екпінді етіп, сол ұяшықта кестелік меңзердің оң жақ төменгі бұрышындағы шағын төртбұрышқа апарып, тышқанның оң жақ батырмасын ұстаулы күйде С3-С25 ұяшықтарына дейін төмен қарай жылжытыңыз. 17. С бағанасының кез келген ұяшығына меңзерді апарып, қандай формула жазылғанын қарап шығыңыз. 18. Жұмыс кітабын, book.xls атпен сақтаңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 32 Тақырыбы: Диаграмма тұрғызу 1. Excel программасын іске қосыңыз, және бұрын даярланған Кітап.xls жұмыс кітабын ашыңыз. 2. «Әр айдағы қосымша шығындар» жұмыс парағын ашыңыз.

177 3. Созу әдісі бойынша А2:С25 ұяшықтар ауқымын ерекшелеңіз. 4. Аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері белгісін шертіңіз. 5. Тип тізімінен: ✓ Гистограмма бөлімін таңдап алыңыз (мәліметтерді бағандық диаграмма түрінде көрсету үшін); ✓ Түр (Вид) палитрасының бірінші бағанындағы төменгі бөлімді таңдаңыз (Үштік гистограмма); ✓ Ары қарай (Далее) батырмасын басыңыз; 6. Осылайша ұяшықтар ауқымы алдын-ала ерекшелгендіктен Диаграмма шебері (мастер диаграмм) мәліметтер қатарының орналасуын автоматты түрде анықтайды. Диаграммадағы мәлеметтер дұрыс таңдалғанына көз жеткізіңіз. 7. Қатар(Ряд) қыстырмасында Қатар1 (Ряд1) бөлімін таңдап алып, Атау өрісіне, соң В1 ұяшығына шертіңіз. Осылайша Қатар2 бөлімін таңдап алып, Атау (Имя) өрісіне және С1 ұяшығына шертіңіз. Ары қарай (Далее) батырмасын басыңыз. 8. Тақырыпшалар (Заголовки) қыстырмасын таңдап алыңыз. Диаграмма тақырыбы өрісіне Шығындар диаграммасы мәтінін енгізу арқылы диаграмманның тақырыбын енгізіңіз. Ары қарай батырмасын басыңыз. 9. Ауыстырып-қосқышты Бөлек (Отдельном) жағдайына қойыңыз. Өз қалауыңыз бойынша осы қосылған жұмыс парағына ат қойыңыз. Дайын (Готово) батырмасын басыңыз. 10. Жаңа жұмыс парағында диаграмма тұрғызылғанын байқайсыз. Тышқан көрсеткішін диаграмма элементтерінің біреуіне апарып көріңіз. Ашылған терезеден белгіленген диаграмма элементтің нақты мәні шығатындығын көресіз. 11. Өсу қорытындысы қатарының қайсыбір элементін шертіп, бүкіл қатардың ерекшеленгенін байқайсыз. 12. Формат→Выделенный ряд командасын орындаңыз. Түр (Вид) қыстырмасын ашыңыз. 13. Способы заливки батырмасын басыңыз. Дайындық (Заготовка) ауыстырып-қосқышын орнатыңыз, ашылған терезеден Океан бөлімін таңдап, Диагональдық штрихтау 1 типін енгізіңіз. ОК батырмасын басып, тағы да бір рет ОК батырмасын басыңыз. Содан кейін мәліметтер қатарының түрі қалай өзгеретіндігін байқайсыз. 14. Өз қалауыңызша Шығын мәліметтер қатарының көркемдік жағын немесе диаграмманың басқа элементтерін өзгертіңіз. 15. Кітап.xls жұмыс кітабын сақтап қойыңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 33

178 Тақырыбы: Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелерді қолдану. Excel программасының құралдарымен х3+6х2 -15х+8=0 теңдеуінің шешімдерін есептеу. 1. Excel программасын іске қосыңыз, жұмыс парағын құрып, оған Силтемелер деп ат беріңіз. 2. А1:А10, В1:В10 ұяшықтарына әр түрлі сандар енгізіңіз. 3. В1:В10 ұяшықтарын ерекшелеп, стандарттық панельдегі Кемуі бойынша сұрыптау (Сортировка по убыванию ) батырмасын қолдана отырып, оның мәндерін іріктеңіз. 4. С1 ұяшығына =А1+В1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 5. С1 ұяшығын ерекшелеп алып, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы С10 ұяшығына әкеліңіз. 6. D1 ұяшығына =А$1+В1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 7. D1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы D10 ұяшығына әкеліңіз. 8. Е1 ұяшығына =$А1+В1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 9. Е1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы Е10 ұяшығына әкеліңіз. 10. Ғ1 ұяшығына =$А$1+В1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 11. Ғ1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы Ғ10 ұяшығына әкеліңіз. 12. G1 ұяшығына =$А$1+$В$1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 13. G1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы G5 ұяшығына әкеліңіз. 14. Н1 ұяшығына =А1+В$1 формуласын енгізіп, Enter батырмасын басыңыз. 15. Н1 ұяшығын ерекшелеп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы Н5 ұяшығына әкеліңіз. 16. Абсолютті, салыстырмалы және аралас сілтемелерді қолданудың көмегімен С, D, E, F, H бағандарының мәндері дұрыс есептелінетіндігін байқаңыз. Алынған нәтижелердің айырмашылығы неде? 17. А11 ұяшығына келесі сөзді енгізіңіз «КОСЫНДЫ=» 18. Автоқосындының нәтижесін алу үшін В11 ұяшығына шертіңіз. Бұл үшін стандарттық панеліндегі Автоқосынды(Автосумма) батырмасын шертіңіз. Содан соң А1:В10 ұяшықтарын ерекшелеп, Enter батырмасын басыңыз. 19. Excel жұмыс кітабының 2-ші бетіне ауысып, оған Теңдеу деп ат беріңіз. 20. А1 ұяшығына 0 мәнін қойыңыз.

179 21. А1 ұяшығына сілтемені тәуелсіз айнымалы ретінде қолданып, В1 ұяшығына х3+6х2 -15х=-8 теңдеуінің сол жақ бөлігін қойыңыз. Сәйкес формула мынадай түрде болады =А1^3+6* А1^2-15*A1 22. Сервис→Параметрді іріктеу(Подбор параметра) командасын орындаңыз. 23. Ұяшыққа тағайындау(установить в ячейке) өрісіне В-ді енгізіңіз, Мән(Значение) өрісіне -8 мәнін қойыңыз. Ұяшық мәнін өзгерте отырып(Изменяя значение ячейки) өрісіне А1-ді енгізіңіз. 24. ОК батырмасын шертіп, Параметрді іріктеу нәтижесі(Результат подбора параметра) сұхбат терезесінде бейнеленген таңдау нәтижесіне қараңыз. Операцияға қатысқан, алынған ұяшық мәндерін сақтау үшін, ОК батырмасын шертіңіз. 25. А1 ұяшығына басқа мәндерді қою арқылы есептеуді қайталаңыз. Есептеудің нәтижелері тура келді ме? Айырмашылықтарын түсіндіріңіз? 26. Файлды ЗЕРТХАНА деген атпен сақтаңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 34 Тақырыбы: Мәліметтер базасына қолданылатын қарапайым амалдар. 1. Excel программасын іске қосыңыз, жұмыс парағын құрып, оған Жеткізушілер жайлы мәліметтер деп ат беріңіз. 2. Ірі сауда үйі бес түрлі жиһазды: үстел, орындық, диван, төсек және шкаф – бес жеткізушіден: Алматы, Астана, Қызылорда, Талдықорған, Тараз алады деп күтілуде. Жеткізушінің әрқайсысы кез-келген жиһаз түрін жеткізе алады. Әр жиһаз айына бір рет жеткізіледі, өлшем бірлігі ретінде жиһаздың саны қолданылады. 3. А1:D1 ұяшықтарына сәйкесінше мәліметтер базасы өрісінің тақырыптарын енгізіңіз: Ай, Жеткізуші, Жиһаз, Саны. 4. Жоғарыда көрсетілген құрылымнан тұратын он шақты жазбаны енгізіңіз. «Жеткізу санының» мағыналы болуы міндетті емес. 5. Мәліметтер базасын сұрыптау. Мәліметтер базасының кез-келген ұяшығын ағымдық етіңіз және Данные→Сортировка командасын орындаңыз. 6. Бойынша сұрыптау (Сортировать по) тізімінен Ай бөлімі мен Өсуі бойынша режимін таңдаңыз. 7. Сонан соң (екінші рет сұрыптау) тізімінен Жеткізуші бөлімі мен Өсуі бойынша режимін таңдаңыз. 8. Соңғы кезек (В последнюю очередь) бөлімінен Жиһаз бөлімі мен Өсуі бойынша режимін таңдаңыз. 9. Сұрыптаудың осы режимін аспаптар панелін қолдануға болады, ол үшін Жиһаз, Жеткізуші, Ай бағандарының кез-келген ұяшықтарын таңдап,

180 аспаптар панеліндеі Өсуі бойынша сұрыптау (Сотировка по возрастанию) батырмасын шертіңіз. Бұл сұрыптау алдағыижасалынған сұрыптаумен бірдей екеніне көз жеткізіңіз. 10. Мәліметтерді сүзгілеу. Сүзгілеу режимін қосу үшін Данные→Фильтр→Автофильтр командасын орындаңыз. Мәліметтер базасы өрістерінің тақырыптары жанында батырмалар пайда болады. 11. Тек Алматыдан жеткізілген жиһаздарды бейнелейтн жазбаны алу үшін, Жеткізуші өрісінің жанынан ашылған батырманы шертіп, Алматы бөлімін таңдаңыз. 12. Ең ірі көлемдегі қойылымды сұрыптау үшін, Саны (количество) өрісінде ашылған бағытты шертіп, тізімдегі Первые 10 нұсқасын таңдаңыз. 13. Счетчик көмегімен 20 санын, Наибольших бөлімін және %-от количества элементов нұсқасын таңдаңыз да ОК батырмасын шертіңіз. Нәтижесінде жазбалардың 20%-ін құрайтын ең үлкен жеткізу көлемдері таңдалынып алынады. 14. Сүзгі жазбасының режимін өзгерту үшін, тағы да Данные→Фильтр→Автофильтр командасын орындаңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 35 Тақырыбы: Құрама кестенің тұрғызылуы. 1. Excel программасын іске қосып, бұрын құрылған «Жеткізуші жайлы мәліметтер» жұмыс парағын ашыңыз. 2. Мәліметтер базасы ішіндегі кез-келген ұяшықты ағымдық етіп алыңыз. Данные→Сводная таблица командасын орындаңыз. 3. Мәліметтер базасында Сводная таблица ауыстырып-қосқыштарының орнатылғанына көзіңізді жеткізіңіз. Далее батырмасын шертіңіз. 4. Мәліметтер базасы ауқымының дұрыс таңдалынғанына көз жеткізіңіз. Далее батырмасын шертіңіз. 5. Новая страница ауыстырып- қосқыштары орнатылғанын көресіз. Макет батырмасын басыңыз. 6. Батырмаларды құрама кесте макетінің тиісті аймақтарына әкеліңіз. Ай батырмасын-Страница аймағына, Жеткізуші – Столбец аймағына, ЖиһазЖол аймағына, Саны-Данные аймағын. 7. Данные аймағында батырма Саны өрісінің қосындысы түрін иемденеді. ОК батырмасын шертіңіз. 8. Параметрлер батырмасын шертіңіз. Атау(Имя) өрісіне Жеткізудің құрама кестесі мәтінін енгізіңіз. ОК батырмасын шертіңіз. Сонан соң Готово батырмасын шертіңіз.

181 9. Сводная таблица жұмыс парағының атын, оның түбіртегін екі рет шерту арқылы ауыстырыңыз. 10. Дайын болған құрама кестеге көңіл аударыңыз. Ол нақты жеткізушіден жеткізу уақытында тәуелсіз, нақты қанша жиһаз келгенін көрсетеді. Осы ұяшықтағы мәліметтер негізінде құрылған жазбаларды жаңа жұмыс парағына көру үшін құрама кестенің кез-келген ұяшығына екі рет шертіңіз. 11. Кесте өрісі атауларының тұсынан ашылған батырмалар сәйкестендірілген өрістерде сұрыптау жүргізуге мүмкіндік береді. Қажетті айға байланысты мәліметтерді көру үшін, Ай тізімінен нақты айды таңдаңыз. 12. Ай батырмасын Баған аймағына, ал Жиһаз батырмасын-Бет аймағына әкеліңіз. Құрама кесте шұғыл түрде жаңа құрылымға байланысты құрылады. 13. Саны өрісінің қосындысы батырмасына екі рет шертіңіз. Ашылған Вычисление поля сводной таблицы сұхбат терезесінің Дополнительно батырмасын шертіңіз. Ашылған Қосымша есептеулер тізімінен Жол бойынша қосындының үлесі бөлімін таңдап ОК батырмасын шертіңіз. 14. Жұмыс кітабын Содная таблица-Мебель деп сақтап қойыңыз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 36 Тақырыбы: Құрама диаграмманың тұрғызылуы. 1. Excel программасын іске қосып, бұрын құрылған «Жеткізуші жайлы мәліметтер» жұмыс парағын ашыңыз. 2. Құрама кестенің аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) батырмасын шертіңіз. 3. Осы жұмыс парағын Құрама диаграмма (Сводная диаграмма) атауын беріңіз. 4. Құрама диаграмманың қандай параметрін өзгертуге болатынын білу үшін, онымен тәжірибе жасаңыз. 5. Көрсетілген мәліметтерді сүзгілеңіз. 6. Диаграммада бейнеленген шамаларды өзгертіңіз. 7. Мәліметтер базасы өрісін диаграмманың басқа аймағына орналастырыңыз. 8. Диаграмма типін өзгертіңіз. 9. Диаграмма элементтерін бейнелейтін пішімді өзгерітіңіз. MS Excel кестелік процессоры Практикалық жұмыс № 37

182 Тақырыбы: Енгізілген мәліметтерді тексеру режимін баптау. 1. Excel программасын іске қосып, бұрын құрылған «Жеткізуші жайлы мәліметтер» жұмыс парағын ашыңыз. 2. Бізде жиһаздар мен жеткізушілердің нақты тізімі бар деп алайық, сондықтан да бұл шамаларды қолмен енгізудің қажеті жоқ. Сондай-ақ кезкелген жиһаздың бір жолғы жеткізілуі саны 150-ден аспауы керек деп санайық. 3. Келесі тәжірибелерді жүргізу үшін мәліметтер базасына қандай да бір бұрмалаулар енгізіңіз: бір-екі жазбаларда жеткізушінің атын қате беріңіз, бір-екі жазбаларда жиһаз атауын қате қолданыңыз, бір-екі жазбаларда жеткізу санын артығымен көрсетіңіз (150-ден артық). 4. Мәліметтер базасынан тыс жерде, мысалы Ғ бағанында, Ғ2-Ғ6 ұяшықтарына жеткізушілердің аттарын бір-бірден енгізіңіз. 5. Сондай әдіспен G2:G6 ұяшықтарына жиһаздардың дұрыс атауларын көрсетіңіз. 6. Мәліметтер базасының В бағанындағы барлық ұяшықтардың ерекшелеңіз. Баған тақырыбын қоспай Данные→Проверка командасын орындаңыз. 7. Ашылған Мәліметтер типі тізімінен Тізім (Список) нұсқасын таңдаңыз. Источник өрісіне көшіп, Ғ2:Ғ6 ауқымын енгізіңіз. Егер ақым таңдалынса, онда сілтеме шұғыл түрде абсолют сілтеме түрінде алынады. Бұдан соң ОК батырмасын шертіңіз. 8. Сондай әдіспен Жиһаз өрісіне енгізуге мүмкін мәндерді таңдаңыз. Источник өрісінде G2:G6 ауқымдарын міндетті түрде көрсетіңіз. 9. D бағанындағы барлық ұяшықтарды таңдаңыз. Данные→Проверка командасын орындаңыз. Тип данных өрісінде Действительное нұсқасын таңдаңыз. Минимум және Максимум өрістеріне, сәйкесінше 10 және 200 мәндерін енгізіңіз. ОК батырмасын шертіңіз. 10. В бағанындағы кез-келген ұяшықты ағымдық етіңіз. Енді тізімде жоқ қате мәндерді енгізу мүмкін емес екеніне көзіңізді жеткізіңіз. Тізімнен мүмкін болатын мәндерді таңдау үшін ашылған батырманы шертіңіз. 11. Осындай әдіспен D бағанындағы ұяшыққа мәтін немесе берілген интервалда жатпайтын мәнді енгізіп көріңіз. Бұл жасау мүмкін емес екенін байқайсыз. 12. Мәліметтер базаға тексеру қосылмай тұрып енгізілгендіктен, оларда қате болуы мүмкін. Сервис→Зависимость→Панель зависимости командасын орындаңыз. 13. Обвести неверные данные батырмасын шертіңіз. Қатесі бар ұяшық (4- ші бөлімде құрылған) қызыл түспен қоршалғанын байқайсыз. 14. Қателерді түзетіп, тағы бір рет Обвести неверные данные батырмасын шертіңіз. Белгілердің жойылғанына көзіңіз жетсін. 15. Жұмыс кітабын сақтап қойыңыз.

183 Зертханалық жұмыс №38 Тақырыбы: Кестелермен, сұраныстармен жұмыс істеу. Жұмыстың мақсаты: Access-те кестелер мен сұраныстармен жұмыс істеуді үйрену. Тапсырма 1: “Сырдария” университеті кітапханасының басқармасы екі кестеге негізделген мәліметтер базасын жасауға тапсырыс берді. Бірінші кесте оқырмандарға арналған, онда кітапханадан кітап алған оқырман жайлы мәлімет көрсетіледі. Екінші кесте кітапханадағы оқулықтарды тіркеуге арналсын. Жұмыстың орындалу технологиясы: 1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз. 2. Microsoft Access терезесінде Жаңа мәліметтер базасы (Новая база данных) ауыстырып-қосқышын қосыңыз. ОК батырмасын шертіңіз. 3. Жаңа мәліметтер базасының файлы (Файл новой базы данных) терезесінде Мои документы папкасын таңдап алып, файлға Сырдария кітапханасы деп ат беріңіз. Файл типі ретінде Microsoft Access мәліметтер базасы алынғанын көресіз. құру (Создать) батырмасын басыңыз. Жаңа Сырдария кітапханасы мәліметтер базасының терезесі ашылады. 4. Кестелер панелін ашыңыз. 5. Конструктор режимінде кесте құру белгісіне екі рет шертсеңіз кесте құрылымын даярлау бланкісі ашылады. 6. Бірінші кесте үшін төмендегідей өрістерді енгізіңіз: өріс атауы өріс типі • оқырманның аты-жөні мәтіндік • кітаптың аты мәтіндік • кітаптың авторы мәтіндік • кітаптың нөмірі мәтіндік • кітап алған уақыты мерзім/уақыт • бағасы қаржылық 7. Кітаптың нөмірі өрісі мәтіндік өріс екеніне көңіл аударыңыз, өйткені олардың сандық мағынасы жоқ. Кітап нөмірлерін бір-біріне қосуға, көбейтуге, салыстыруға болмайды. 8. Болашақ Оқулықтар кестесімен байланыс орнату үшін түйінді өріс беруіміз қажет. Кітаптың аты өрісін қайталанбайтын өріс ретіндетаңдап алуымызға болады. Бірақ өте үлкен мәліметтер базасында аттары бірдей әр түрлі кітаптар кездесуі мүмкін. Сондықтан біз Кітаптың аты және кітаптың авторы өрістерінің комбинациясын түйінді өріс ретінде пайдаланамыз. Бланкінің жоғарғы бөлігіндегі өрісті ерекшелеп алыңызы. Тышқанның оң

184 батырмасын шерту арқылы жанама менюді ашыңыз және одан Түйінді өріс (ключевое поле) бөлімін таңдаңыз. 9. Конструктор терезесін жабыңыз. Терезені жабу кезінде кестеге Оқырмандар деп ат беріңіз. 10. 5-9 бөлімдердегі амалдарды қайталап, Оқулықтар кестесін құрыңыз. Оған төмендегідей өрістер енеді: өріс атауы өріс типі • кітаптың аты мәтіндік • кітаптың авторы мәтіндік • баспасы мәтіндік • шыққан жылы мерзім/уақыт • кітаптың нөмірі мәтіндік • көлемі сандық • бағасы қаржылық 11. Көлем өрісін шертіңіз. Бланкінің төменгі бөлігінде ондық белгілер саны 0-ге тең қасиетін беріңіз. 12. Бұл кестеге түйінді өріс енгізбесе де болады –берілген тапсырмада ол талап етілмейді. 13. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде құрылған кестелерді кезекпен ашып, оларға он шақты жазбалар енгізіңіз. Жұмысты аяқтап кестелерді жабыңыз. Microsoft Access программасын жабыңыз. Тапсырма 2: Кестеаралық байланыстарды құру. Орындау технологиясы: 1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз. 2. Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу (Открыть базу данных) ауыстырып-қосқышын қосыңыз, өткен сабақта құрылған Сырдария кітапханасы базасын таңдаңыз, ОК батырмасын шертіңіз. 3. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Кестелер (Таблицы) панелін ашыңыз. Онда бұрын құрылған Оқырмандар және Оқулықтар кестелерінің таңбашалары барына көзіңізді жеткізіңіз. 4. Аспаптар панелінен Мәліметтер схемасы (Схема данных) батырмасын іздестіріңіз. Егер қиындықтар болса, меню жолындағы команданы табыңыз: Сервис-Мәліметтер схемасы. Мәліметтер схемасы терезесін ашу үшін осы тәсілдерің кез-келгенін қолданыңыз. Осы терезенің ашылуымен қатар бір уақытта Кестелерді қосу (Добавление таблицы) сұхбат терезесі ашылады, бұл қосымша кестеден аралық байланысты құратын кесте таңдауға болады. 5. Қосу (Добавить) батырмасын шерту арқылы Оқырмандар және Оқулықтар кестелерін таңдаңыз –Мәліметтер схемасы терезесінде осы кестелердің өріс тізімдері шылады. 6. SHIFT пернесін басып тұрып Оқырмандар кестесінен екі өрісті ерекшелеңіз: Кітаптың аты және Кітаптың авторы.

185 7. Осы өрістерді Оқулықтар кестесінің өріс тізіміне әкеліңіз. Тышқан батырмасын жіберген сәтте, Байланысты өзгерту (Изменение связей) сұхбат терезесі шұғыл түрде ашылады. 8. Байланысты өзгерту (Изменение связей) терезесінің оң жақ панелінен байланысқа қосылатын Оқырмандар кестесінен Кітаптың аты және Кітаптың авторы өрістерін таңдаңыз. 9. Байланысты өзгерту (Изменение связей) сұхбат терезесін жауып, Мәліметтер схемасы (Схема данных) терезесінен пайда болған байланысты көріңіз. Байланыс сызығын тышқанның сол жақ батырмасын шертіп ерекшелеп алуға болады, ал тышқанның оң жақ батырмасын шерту арқылы, байланысты үзуге және редакциялауға мүмкіндік беретін жанама меню ашылады. 10. Мәліметтер схемасы терезесін жабыңыз. Microsoft Access программасын жабыңыз. Тапсырма: 3. Таңдамаға сұранысты құру Бұл жұмыста көлемі 500 беттен, бағасы 150 теңгеден аспйтын кітаптарды іріктеп алатын таңдамаға сұранысты құрамыз. 1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз. 2. Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу (Откырть базу данных) ауыстырып-қосқышын қосыңыз, өткепн сабақта құрылған Сырдария кітапханасы базасын таңдаңыз, ОК батырмасын шертіңіз. 3. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Сұраныс(Запрос) панелін ашыңыз. Конструктр режимінде сұранысты құру (Создание запросов в режиме конструктора) белгісін екі рет шертіңіз, сонда үлгі бойынша сұраныс бланкісі ашылады. 4. Кесте құру терезесінде Оқулықтар кестесін таңдап, Қосу (Добавить) батырмасын шертіңіз. Кесте қосу (Добавление таблицы) терезесін жабыңыз. 5. Оқулықтар кестесінің өрістер тізімінен қортынды кестеге енгізілетін Кітаптың аты, Кітаптың авторы, Клемі, Бағасы өрістерін таңдаңыздар. Таңдауды өріс атауларын екі рет шерту арқылы жүргізіңіз. 6. Көлем өрісі үшін сұрыптау шартын беріңіз. Сол өрістің сұрыптау шарты(Условие отбора) жолына мына шартты енгізіңіз: <500. Сонда кестеден көлемі 500-ден аспайтын кітаптар іріктеліп алынады. 7. Бағасы өрісіне сұрыптау шартын беріңіз. сәйкес жолға <150 өрнегін енгізіңіз. Енді кестеден бағасы 150 теңгеден кем болатын басылымдар ғана іріктеліп алынады. 8. Үлгі бойынша Сұраныс бланкісін жабыңыз. Сұранысты жабу кезінде оған кітаптарды таңдау деген ат беріңіз. 9. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде жаңа құрылған сұранысты ашыңыз да, қортынды кестені қарастырыңыз. Оның мазмұндылығы № 8.2 зертханалық жұмыста Оқулықтар кестесіне енгізілген жазбаларға

186 тәуелді. Егер ешбір басылым сұрыптау шартына сәйкес кемесе және ашылған қортынды кестеде бірде-бір мәләметтер болмаса, онда негізгі кестелерді оған сұраныстың жұмысын тексеруге мүмкіндік беретін мәліметтермен толықтырыңыздар. 10. Зерттеу аяқталған соң ашық объектілердің барлығын жауып Microsoft Access программасын жабыңыз. Бақылау сұрақтары: 1. Кестені құру. 2. Кестеаралық байланысты құру. 3. Сұранысты конструктордың көмегімен даярлау. 4. Сұрыптау шартын пайдалану. 5. Есептеулері бар сұраныс. 6. Параметрлі сұраныс. 7. Қорытынды сұраныс. Әдебиеттер: 1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж. 2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997. 3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и ответах”. Москва 2001. 4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000 Зертханалық жұмыс №39 Тақырыбы: Сұраныстармен, қалыптармен жұмыс істеу. Жұмыстың мақсаты: Сұраныстармен , қалыптармен жұмыс істеуді үйрену. Тапсырма: Параметрлі сұраныс құру. Сұрыптау шарты қалай жұмыс істейтінін біз жоғарыда қарастырдық, бірақ оның өзіндік кемшіліктері бар. Мәліметтер базасын қолданушы жобалаушы дайындаған сұраныстармен жұмыс істейді. Мысалы, егер жобалаушы бағасы 150 теңгеден арзан кітаптарды іріктеп алатын сұраныс даярласа, онда қолданушы бағасы 100 теңгеден арзан кітаптарды іріктей алмайды, өйткені ондай сұраныс жоқ. Параметрлі сұраныс қолданушыға мәліметтрді сұрыптаудың критериін өзі енгізуге мүмкіншілік туғызады. Кітаптарды іріктегендее сұранысты іске қрсқаннан кейін ақырғы бағаны қолданушының өзі енгізетіндей сұраныс даярлайық. 1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз.

187 2. Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу (Открыть базу данных) ауыстырып-қосқышын қосыңыз, өткепн сабақта құрылған Сырдария кітапханасы базасын таңдаңыз, ОК батырмасын шертіңіз. 3. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Сұраныс(Запрос) панелін ашыңыз. Конструктр режимінде сұранысты құру (Создание запросов в режиме конструктора) белгісін екі рет шертіңіз, сонда үлгі бойынша сұраныс бланкісі ашылады. 4. № 14 Зертханалық жұмыстың 3 тапсырмасы бойынша Оқулықтар кестесіне негізделінген, келесі өрістерден тұратын таңдамаға сұраныс даярлаңыз. • кітаптың аты мәтіндік • кітаптың авторы мәтіндік • бағасы қаржылық • баспасы мәтіндік 5. Сұранысты іске қосқанда қолданушы қажетті мәнді енгізетін хабар ала алатындай етіп Бағасы өрісінің Сұрыптау шарты (Условие отбора) жолын толтыру қажет. Қолданушының назарына арналған мәтін тік жақшаға алыну қажет. Егер біз бағалары 400-ден қымбат кітаптарды іріктеп алғымыз келсе >400 деп жазар едік. Егер бағасы 100 теңгеден арзан кітаптар қажет болса, онда <100 деп енгізер едік. Бірақ біз бағаны таңдау мүмкіндігін қолданушының өзіне берсек, онда <[Ең жоғарғы бағаны енгізіңіз] деп жазуымыз керек. 6. Сұраныс (Запросы) терезесін жабыңыз. Жабу кезінде оны Оқулықтарды таңдау деген атпен сақтап қойыңыз. 7. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Сұраныс (Запросы) панелін ашыңыз және кітаптарды таңдау сұранысын іске қосыңыз. Сонда экранда Параметрдің мәнін енгіз (Введите значение параметра) деген жазу бар терезе ашылады. 8. Өзіңіз қалған мәнді енгізіп, ОК батырмасын басыңыз. Оқулықтар кестесіндегі енгізілген мәндерге байланысты сұраныстың нәтижесіқортынды кесте алынады. 9. Мәліметтер базасының барлық объектілерін жабыңыз. Microsoft Access программасын жабыңыз. Тапсырма 2: Қорытынды сұраныс дайындау Оқулықтар кестесіне кітаптағы барлық оқулықтардың параметрлерін енгізе отырып түгел толтырсақ, онда барлық оқулықтардың орташа көлемін және орташа бағасын білуге болады. Қандайда бір сандық өрістің барлық жазбаларына қолдалынатын есептеулерді қорытынды сұраныс дейді. Қорытынды сұраныста өрістің барлық ұяшықтары бойынша орта мәннің шамасы мен мәндерінің қосындысын есептеуге, өрістегі мәліметтердің ең

188 үлкен немесе ең кіші мәндерін табуға және басқа да қорытынды функцияны орындауға болады. Қорытынды сұраныстар да, таңдамалы сұраныстар сияқты үлгі бойынша сұраныс бланкісінің көмегімен дайындалады. Айталық, кітапханада оқулықтың үш категориясы: Экономикалық, заң және техникалық болсын. Біздің мақсатымыз - әрбір категориядағы әдебиеттің орташа бағасын анықтайтын қорытынды есепті шығару. 1.Microsoft Access программасын іске қосыңыз (Пуск – Программы - Microsoft Access). 2. Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу ( Открыть базу данных) ауыстырып-қосқышын қосып, бұрын даярланған Сырдария кітапханасы базасын таңдаңызда ОК батырмасын шертіңіз. 3. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесіндегі Кестелер (Таблицы) панелін ашыңыз. Онда Оқулықтар кестесін таңдаңыз. 4. Конструктор таңбашасын шерту арқылы кестені жобалау режимінде ашыңыз - мұнда біз әрбір кітап қай категорияға жататыны туралы мәліметтер сақталынатын қосымша Категория өрісін құра аламыз. 5. Кестенің құрылымының басына жаңа өріс енгізіңіз. Ол үшін бірінші өрісті (Кітаптың аты) ерекшелеп алып, INSERT батырмасын басыңыз. 6. Жаңа өрістің атын енгізіңіз - Категория және оның типін анықтаңыз – мәтіндік. 7. Конструктор терезесін жабыңыз. Жабар алдында, кестенің құрылымын өзгерту қажеттілігін құптаңыз. 8. Оқулықтар кестесін ашып, оның әрбір категориясын мазмұнды мәліметтермен толықтырыңыз. Әрбір категориядағы басылымдардың бағасын еркіңізше қойыңыз. Кестенің басқа өрістерін толтырмай-ақ қоюыңызға болады, өйткені олар қорытынды есептеулер жүргізгенде қатыспайды. 9. Оқулықтар кестесін жабыңыз. 10. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Сұраныс (Запросы) панелін ашыңыз. 11. Конструктор режіміндегі сұранысты құру белгісін екі рет шертіңіз. Ашылған Кестелерді қосу (Добавление таблицы) терезесінен Оқулықтар кестесін таңдаңыз, соның негізінде қорытынды сұраныс дайындалады. Кестелерді қосу терезесін жабыңыз. 12. Оқулықтар кестесінің үлгісі бойынша сұраныс белгісіне келесі өрістерді енгізіңіз: Категория, Кітаптың аты және Бағасы. 13. Бағасы өрісі үшін өсуі бойынша сұрыптауды қосыңыз. 14. Microsoft Access аспабтар панелінен Топтық амалдар батырмасын немесе меню жолын (Вид – Групповые операции) қолданыңыз. Бұл команда бланкінің төменгі бөлігінде Топтық амалдар (Групповые операции) жолын шығарып алу үшін қажет. Соның негізінде қорытынды есептеулер даярланады. Сұраныс үшін іріктелініп алынған барлық өрістердің осы жолына Топтау (Группировка) мәні енгізіледі. 15. Топтау жүргізілетін өріс үшін (Категория) Топтық амалдар (Групповые операции) Жолында Топтау мәнін қалдырыңыз. Басқа өрістердің

189 осы жолына қорытынды функцияларды енгізуге болады. Ол үшін осы жолда тышқанның батырмасын шерту арқылы ашылатын тізімді алуға болады. Соның ішінен осы өрістегі мәндерге қолданылатын қорытынды функцияны таңдаймыз. 16. Бағасы өрісіне басылымдардың орта құнын анықтап беретін Avg қорытынды функциясын енгізіңіз. 17. Кітаптың аты өрісіне Count қорытынды функциясын тағайындаңыз. Count функциясы - топқа кіретін жалпы жазбалар санын анықтайды. 18. Үлгі бойынша сұраныс бланкісін жауып, оны Кітаптардың орта құны деген атпен сақтап қойыңыз. Дайын болған сұранысты іске қосып, дұрыстығын тексеріп көріңіз. 19. Мәліметтер базасының барлық обьектілерін жабыңыз. Microsoft Access программасын жабыңыз. Тапсырма 3: Алғашқы қалыпты даярлау. 1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз. 2. Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу ауыстырыпқосқышын қосыңыз, өткен сабақта құрылған Сырдария кітапханасы базасын таңдаңыз, Ок батырмасын шерт. 3. Сырдария кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Оқырмандар кестесін ашыңыз. 4. Ол кестеге келесі өрістерді қосыңыздар: Өріс атауы өріс типі • туған жылы мерзімі/уақыты • мекен-жайы мәтіндік • телефоны мәтіндік • білімі мәтіндік 5. Жаңа өрістерге қажетті жазба мөлшерін енгзііңіз. 6. Access-тің негізгі терезесіне қайта оралыңыз. Кестелер тізімінен Оқырмандар кестесін ерекшелеңіз де, аспаптар панеліндегі Жаңа объект (Новый объект) батырмасын басыңыз. Тізімнен Автоқалып (Автоформы) объектісін таңдап алыңыз. Нәтижесінде автоматты түрде құрылған және енгізу үшін ашулы тұрған қалып аламыз. 7. Қалыпты конструктор режимінде ашыңыз. Бағасы басқару элементтерін ерекшелеп алып, оларды өшіріп тастаңыз. 8. Кітаптың аты, Кітаптың авторы, Кітаптың нөмірі, Туған жылы, Мекенжайы, Телефоны, Білімі бас қару элементтерін жаңа орынға орналастырыңыз. 9. Файл-Сақтау командасын орындап немесе Қалыптар конструкторы аспаптар панеліндегі Сақтау батырмасын басыңыз.

190 10. Пайда болған Сақтау сұхбат терезесіндегі Қалыптың атын енгізу өрісіне қалыптың атын Оқырманның кітапшасы деп көрсетіңіз, Ок батырмасын басыңыз. 11. Қалыптар (Формы) терезесін жабыңыз. 12. Қалыптар тізімін алу үшін Мәліметтер базасы (База данных) терезесіндегі Қалыптар таңбашасын шертіңіз. Осы тізімде Оқырманның кітапшасы деген бірінші қалып пайда болады. 13. Microsoft Access прораммасын жабыңыз. Бақылау сұрақтары: 1. Қалыптарды құрастыру. 2. Қалыптарды шебердің көмегімен даярлау. 3. Қалыптарды конструктор режимінде даярлау. 4. Қалыптардың басқару элементтері. 5. Беттер. 6. Есептерді дайындаудың әдістері. Әдебиеттер: 1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж. 2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997. 3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и ответах”. Москва 2001. 4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000 Зертханалық жұмыс №40 Microsoft Access берілгендер базасының басқару жүйесі. 1.Программаны іске асыру: -Пуск-Программы-Microsoft Access батырмасын басу немесе: -Microsoft Access тақтасынан тышқанның сол батырмасын 2рет шерту немесе: -Проводник арқылы. 2.Access қабыршығы. Сұхбаттық терезе пайда болады. Батырманы таңдау арқылы: 1. Жаңа берілгендер базасы. Бос берілгендер базасы құрылып, оның ішінде кестелер, формалар, сұраныстар енгізіледі. 2. Шеберді іске асыру, ОК батырмасынан кейін берілгендер базасы құрылады. 3. Дайын берілгендер базасын ашу. Тізімнен өз файлын таңдау. 3. Кесте құру. 1. Сұхбаттық терезедегі жаңа берілгендер базасы (новая база данных)-ОК батырмасын шерту. 2. Пайда болған терезедегі берілген базасына ат беріп, буманы көрсету.

191 3. Қосымша терезеде Таблицы ( кестелер), содан соң Құру ( создать) батырмасын таңдау. Экранда кестені құру (Создание таблицы) терезесі пайда болады. 4. Конструктор әдісін таңдап, ОК батырмасын басу. 5. Кесте спецификациясы өріс мазмұнын қамтиды.Әрбір өріске өз атын беру керек ( 1- ші тізім-Имя поля) және тип (2-ші тізім-Тип данных) 3-ші тізімОписание. 6. 1 бағаншаға Номер записи-Enter. 7. 2-ші тізімде өріс типін көрсету. Тізімнен Счетчик-Enter таңдау. 8. Бұл өрісті Кілттік өріс деп бекіту (ключевое лом). Пиктограммадағы кілт батырмасы. 9. 2-шіөрістің атын Код адриа типін-Текстовый. 10. Өріс қасиеттері (Свойства поля) облысында өріс өлшемін енгізіп, содансоң 1 санын жазу. Интенсированное поле өндірісіндегі тізімнен Да (Допускается совпадения) таңдау. Кестедегі көрсетілген берілгендерді еңгізу Имя поля Тип данных Номер записи счетчик Код адреса текстовый Фамилия текстовый Имя текстовый Адрес текстовый Почтовый индекс числовый Телефон текстовый Факс текстовый День рождения дата/время 4. Берілгендерді енгізу 1. Проектирование режимінен толтыру режиміне көшу 2. Вид менюіне режим таблицы таңдау 5. Берілгендерді реакциялау 1. Записи менюінде ввод данных командасын таңдау 2. Жаңа берілгендерді енгізуге болады.Удалить фильтр записи менюінентаңдағаннан кейін жаңа берілгендер көрінбейді.. 3. Отменить фильтр сортировка командасын орындағасын берілгендер корінеді. 4. Бірнеше толтырулар енгізу кестеге. 5. Айырбастау режимінде (Режим замены) барлық өріс мазмұны боялады. Егер мазмұнды өшіру керек болса, онда Del пернесін басу. 6. Көшенің атын басқара айырбастау. 6.Іздеу операциясы.

192 1. Меню- Правка-Найтти немесе. 2. Пиктограмма жолағында іздеу батырмасын шерту. 3. Іздеуді бастау үшін, сүхбаттық терезеде образец өрісінде объект поиска енгізу. Егер барлық кестеде іздеу салса, онда только в текущем поле (тек ағымдық өрісінде) опциясын сөндіру керек болады. 4. Егер іздеудің атын білмесе, онда өрістің әр бөлігімен немесе өріс басынан опцияларын іске асыру. 7. Айырбастау және іздеу. 1. Объекті басқаға айырбастау ушін, Правка менюінде Заменить командасын іске асыру керек. Өріс мазмұнын өзгерту үшін, образец енгізу өрісінде ескі мазмұнды көрсетіп, Заменить на өрісінде жаңа берілгендерді енгізу. 2. Іздеу сферасын операциялар арқылы қарастыруға болады. Олар: Сучетом регистра символов және сравнить целое поле. 8. Берілгендерді өшіру 1. Толтыруларды 2. Содан соң Правка менюінде Удалить командасы 9. Баған және шрифт енін өзгертуді өз бетінше істеу. 10. Берілгендер базасын басып шығару. Тақырып: Сұранысты құру. Сұранысарқылы кестеден керекті берілгендерді таңдап алуға болады.Сұранысты дайындағанда арнайы сүзгі пайданылады. Адрестердің берілгендер базасын пайдаланып, (кестеде фамилия, имя, год рождения, телефон, почтовый индекс, населенный пункт, код адреса, улица және т.б) қарапайым сұраныс құруға болады. Ол әрбір толтырудан тек фамилия және телефон нөмерін сүзіп алады. Ол үшін: ❖ Берілгендер базасын ашу; ❖ Берілгендер базасындағы терезеде Запросы жарлығын шерту; ❖ Создать батырмасы арқылы жаңа сұраныс құру. Экранда сұраныс құру (создание запроса) сұхбаттық терезесі пайда болады; ❖ Конструктор опциясын таңдап, ОК батырмасын басу; ❖ Содан соң Запрос на выборку сұхбат терезесі және Добавление таблицы сұхбат терезесі пайда болады. Бұл терезеде үш бет бар. Онда сұранысты

193 пішімдеуді үш категорияда ұсынылады: Таблицы (кестелер), Запросы (сұраныстар),Таблицы и Запросы вместе. ❖ Кесте таңдау терезесінде кесте бөлмесінде Адреса элементін таңдап, Добавить батырмасын шертіп, содан соң Закрыть батырмасын басу. ❖ Сұранысты спецификациялау терезесінде Адреса өрісінің тізіміндегі фамилия элементінде екі рет сол батырмасын шерту. Фамилия өрісі сұраныспен пайдаланатын өрістер санына енгізіледі де Поле жолында орналасады. ❖ Поле жолында екінші бағаншада шертіп, онда телефон элементін орналастыру. ❖ Сортировка (сұрыптау) жолындағы бірінші бағаншада шертіп, Опция тізімін ашу. ❖ По возрастанию опциясын таңдау. ❖ Басқару меню арқылы сұраныс терезесін жабу. Сұраныс атын Номера телефонов деп қою немесе! Запуск. Бұл сұраныс база терезесіндегі обьектілері тізімінде сақталады. Ол Запросы терезесінде көрінеді. Сұранысты өндеуді екі әдіс арқылы іске асырады: 1. Атында тышқанның сол пернесімен екі рет шерту. 2. Берілгендер базасы терезесіндегі Открыто батырмасын басу. Сұранысты орындау нәтижесін Access-те Dynaset деп аталады. ❖ Іріктеу (сортировка) Өрістің тек біреуін іріктеу үшін, мынаны орез iрiктеу керек болса, онда мынаны орындау қажет:

194 ❖ Кестедегi бағандар тiзiмiн өзгерту керек, себебi iрiктеуде қатысатын өрiстер бiрге болуы керек және олардың тiзiмi (солдан оңға қарай) iрiктеу тiзiмiне сәйкес болуы керек. ❖ Осы бағандарды ❖ Бiр өрiске қажеттi iс-әрекеттердi орындау. Тапсырма. Тез iрiктеу (өсу арқылы) көмегiмен 3 өрiстi iрiктеп алу ; Населенный пункт, фамилия, телефон. 3. Сұраныс құру. ❖ Запросы бөлiмшесiнде Создать батырмасы арқылы жаңа сұраныс құру. ❖ Кесте таңдау терезесiнде Адреса кестесiн таңдап, содан соң Добавить және Закрыть батырмаларын шерту. ❖ Тiзiм басында 2 рет шерту арқылы барлық өрiс аттарын көрсетiп, оларды QBE-облысына көшiру. ❖ Өсу арқылы iрiктеу операциясын бекiтiп. ❖ Сұранысты Все данные атымен сақтау. 4. Арнайы критерийлердi. ❖ Берiлгендер базасының терезесiнде Все данные сұранысын көрсетiп, және Конструктор батырмасын басу. ❖ QBE-oблысындағы Условия отбора өрiсiнде Код адреса тiзiмiнде Б(цифра) енгiзу. ❖ Почтовый индекс тiзiмiнiң критерийi “458*” түрiнде енгiзiлуi тиiстырнақшалар қажет. ❖ Толтыру режимiне көшiп сұраныс орындау (! - запуск) ❖ Сұранысты Все данные 1 атымен сақтау. 5. Сұраныс iшiнде санау. ❖ Айналыс кестесiн құрып,оны көрсетiлгендей толтыру. Операциялар көлемi үшiн Денежный түрiн енгiзу, номер записи – Числовой түрiн Длинное целое форматымен енгiзу. Кесте: Продавец Обьем операций Номер записи Иванов 453,00 4 Иванов 34,89 4 Иванов 145,77 5 Петров 89,00 4 Петров 12,45 5 Иванов 577,89 1 Петров 90,50 4 ❖ Торговля кестесi деп сақтау ❖ Торговля кестесi негiзiнде жаңа сұраныс құру. ❖ қосынды белгiсiн басу (риктографиялық менюде) Спецификацияда Жаңа жол пайда болады. Аты – Группавая операция.

195 ❖ Функциялар тiзiмiн ашып. Sum операциясын таңдау. ❖ Сұраныс орындау (!) ❖ Сұранысты Сумма Обьектов атымен сақтау. 6.Бiрнеше кестеге қатысты сұраныстар. Сұранысты екi немесе бiрнеше кестелерге бағытталып жасауға болады. Бұл жағдайда, кестелер арасындағы байланыстар болуын қарастыру қажет. Адреса және Торговля кестеге сұраныс құру. Сұраныс 2 өрiс қамту керек: Таблица 1 поле 2 поле Адреса Фамилия телефон Торговля Продавец Обьем операции Сұраныс бағыты – сауда айналысы туралы ақпарат алу және клиенттiң телефон номерiне тез жету. Ескерту! Егер құрастырылған сұраныс бiрнеше кестелердi қамтыса және олардың арасындағы байланыстар көрсетiлмесе, онда Access конструктор терзесiндегi таңдалған өрiстердiң әртүрлi комбинациясын құруға мүмкiндiк бередi. 7. Кестелер арасында байланыс құру. Торговля кестесiндегi Номер записи өрiсi мазмұны Адреса кестесiндегi клиент толтыру номерiн қамтиды. Осы 2 өрiс арасында байланыс құру керек. ❖ Байланыста қатысатын барлық кестелердi жабу. ❖ Сервис менюдiң Схема данных командасын таңдау немесе саймандар панелiнде қатысты батырманы шерту. ❖ Егер Показать таблицу сұхбат терезесi эранда көрсетiлмесе(берiлгендер схемасы бос емес), онда связи менюiндегi Дабавление таблицы командасын таңдау қажет. ❖ Таблицы, запросы, Таблицы и Запросы бөлiмдерiндегi тiзiмiнен Адреса кестесiн таңдап, Добавить батырмасын шерту. Содан соң Торговля кестесiн қосып, Закрыть батырмасын басу. ❖ Связи терезесiнде Адреса және Торговля кестелерi өрiстер тiзiмiнен бiрге пайда болады.

196 ❖ Адреса кестесiндегi өрiс тiзiмiнен номер записи өрiсiн тышқан арқылы Торговля кестесiндегi қатысты өрiске апару керек. Көшiрiлген өрiс кiлттiк болып саналады да басты кестеге бұл жағдайда бағынышты болады. ❖ Экранда связи сұхбат терезесi пайда болады, онда екi кестенiң байлаыстырылған өрiстердiң аттары көрсетiледi. Керек кезде оларды өзгертуге болады. ❖ Обеспечение целостности данных опциясын iске асыру. Тип связи облысында көрсетiлген Один-ко-многим түрi құрылады. ❖ Соңында Создать батырмасын шерту. Байланыстар терезесiнде графикалық түрде кестелер арасында байланыс көрiнедi. 8. Байланыстырылған кестелерге сұраныс құру. ❖ Жаңа сұраныс құру. ❖ Сұхбат терезедегi Показать таблицу Адреса кестесiнiң атында 2 рет шерту, Закрыть батырмасымен жабу. ❖ Фамилия, Телефон, Продавец, Обьем операции өрiстерi сұранысқа енгiзiледi. ❖ Сұранысты Связь атымен сақтау. Әдебиеттер: 1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж. 2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997. 3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и ответах”. Москва 2001. 4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000 Компьютерлік тест тапсырмалары 1 Информатика дегеніміз не? А) есептеу техникасының көмегімен ақпаратты құру, сақтау, өңдеу және тасымалдау әдістерін жүйелендірген техникалық ғылым; В) компьютерлік жүйенің компоненттері мен оны қолданушылар арасындағы өзара байланысы; С) есептеу машиналары; D) операциялық жүйе; E) мәтіндік редактор. 2 Software термині информатиканың қандай саласын сипаттайды: A) техникалық құралдар;

197 B) бағдарламалық құралдар; C) алгоритмдік құралдар; D) физикалық құралдар; E) физикалық және алгоритмдік құралдар. 3 Hardware термині информатиканың қандай саласын сипаттайды: A) техникалық құралдар; B) бағдарламалық құралдар; C) алгоритмдік құралдар; D) физикалық құралдар; E) физикалық және алгоритмдік құралдар. 4 Brainware термині информатиканың қандай саласын сипаттайды: A) техникалық құралдар; B) бағдарламалық құралдар; C) алгоритмдік құралдар; D) физикалық құралдар; E) физикалық және алгоритмдік құралдар. 5 Информатика пәнi бойынша ақпарат дегенiмiз не? A) бұл қоршалған ортаның объектiлерi мен жағдайларының мәлiметтер жинағы. Ол берiлген уақытта сақталады, бiрақ қолдануға жарамайды; B) бұл қоршалған ортаның объектiлерi мен жағдайларының, олардың қасиеттерi мен қалып-күйiнiң мәлiметтер жинағы; C) бұл анықсыз мақсатпен ұзақ уақытта сақтау үшiн жазылған зерттеулер; D) бұл өткен уақыттың әлеуметтiк-экономикалық процесстерiн бейнелейтiн мәлiметтер жинағы; E) бұл сақтау үшiн арналған мәлiметтер архивi. 6 Ақпараттың қандай қасиеті керекті дәлдікті бұзбай мәліметтер өзгерісіне сезіну қабілеттілігін көрсетеді: A) ақиқаттық; B) тұрақтылық; C) дәлдік; D) дер кезенділік; E) актуалдық. 7 Адам даму тарихында қанша ақпарттық революция болды: A) 5; B) 4; C) 3; D) 6; E) 7. 8 Қандай технологияның ойлап табумен екінші ақпараттық революция байланысты: A) электрлік технология; B) механикалық технология; C) микропроцессорлық технология; D) кітапты басып шығару технологиясы;

198 E) кітапты басып шығару. 9 Үшінші ақпарттық революцияны қандай технологияны ойлап табумен байланыстырады: A) электрлік технология; B) механикалық технология; C) микропроцессорлық технология; D) кітапты басып шығару технологиясы; E) кітапты басып шығару. 10 Ақпаратқа қандай талаптар қойылады? A) дәлдік, ақиқаттылық, корректілік, актуалдық; B) үлкен көлемі, құпиялылығы; C) есептеу техникасының құрылғыларымен өңдеу мүмкіндігі; D) жеткіліктілік, есептеу техникасының құрылғыларымен өңдеу мүмкіндігі; E) жазба түрде ұсынылуы, құпиялылығы. 11 Ақпарат өңдеу сатылары бойынша бөлінеді: A) айнымалы және тұрақты; B) текстік (мәтіндік) және графикалық; C) бірінші, екінші, аралық және қорытындылық; D) кіру, шығу, ішкі және сыртқы; E) жоспарлық, нормативті-анықтамалық, есетіе және оперативтік. 12 Ақпарат білдіру (көрсету) тәсілі бойынша бөлінеді: A) айнымалы және тұрақты; B) текстік (мәтіндік) және графикалық; C) бірінші, екінші, аралық және қорытындылық; D) кіру, шығу, ішкі және сыртқы; E) жоспарлық, нормативті-анықтамалық, есетіе және оперативтік. 13 Ақпарат пайда болу жеріне байланысты бөлінеді: A) айнымалы және тұрақты; B) текстік (мәтіндік) және графикалық; C) бірінші, екінші, аралық және қорытындылық; D) кіру, шығу, ішкі және сыртқы; E) жоспарлық, нормативті-анықтамалық, есетіе және оперативтік. 14 Ақпарат басқару функциялары бойынша бөлінеді: A) айнымалы және тұрақты; B) текстік (мәтіндік) және графикалық; C) бірінші, екінші, аралық және қорытындылық; D) кіру, шығу, ішкі және сыртқы; E) жоспарлық, нормативті-анықтамалық, есетіе және оперативтік. 15 Ақпараттық технология дегеніміз не? A) ақпаратты өңдеу үшін арналған мамандардың, әдістер мен модельдердің, ақпараттың жиынтығы; B) мамандар мен бағдарламалық құрылғылардың жиынтығы; C) мамандар мен техникалық құрылғылардың жиынтығы;

199 D) есептеу техникасы мен байланыс құрылғыларының қолдану негізінде ақпаратты жинау, беру, өңдеу опреацияларын жүзеге асыру әдістері мен құрылғыларының жиынтығы; E) ақпарат, техникалық құрылғылар және мамандардың жиынтығы. 16 Ақпараттың қандай қасиеті ақпаратты қолдану кезінде оның құндылығын сақтау дәрежесімен анықталады және оның сипаттамаларының өзгеру динамикасынан және берілген ақпараттың пайда болу уақытынан өткен уақыт аралығынан байланысты: A) ақиқаттық; B) тұрақтылық; C) дәлдік; D) дер кезенділік; E) актуалдық. 17 Ақпарат сапасының қандай көрсеткіші оның минималды көрсеткіштері бар, бірақ олар дұрыс шешім алуына жеткілікті екендігін көрсетеді: A) репрезентативтік; B) мазмұндылық; C) толықтық; D) жеткіліктік; E) актуалдық. 18 Ақпарат сапасының қандай көрсеткіші қойылған есепті шығару уақытымен келісілген алдын ала берілген уақыттан кешіктірмей ақпараттың түсуін білдіреді: A) репрезентативтік; B) мазмұндылық; C) жеткіліктік; D) дер кезенділік; E) актуалдық. 19 Ақпарат сапасының қандай көрсеткіші керекті дәлдікпен нақты объектілерді көрсететін ақпараттың қабілеттілігін білдіреді: A) репрезентативтік; B) мазмұндылық; C) ақиқаттық; D) жеткіліктік; E) толықтық. 20 Ақпаратты қабылдау әдістері бойынша ақпаратты келесі түрлерге бөлуге болады: A) мәтіндік, сандық, графикалық, кестелік; B) ғылыми, әлеуметтік, саяси, экономикалық; C) күнделікті, кәсіби, техникалық, басқарушы; D) визуалды, дыбыстық, тактилді, иіс сезгіштік, дәмдік; E) математикалық, биологиялық, медициналық, психологиялық.. 21 Ең көп ақпаратты адам не арқылы қабылдайды: A) есту мүшелері;

200 B) көру мүшелері; C) сезіну; D) иіс сезу мүшелері; E) дәм сезу мүшелері. 22 Аудиоақпарат деп адамның ... арқылы қабылдайтын ақпаратты айтады. А) көру мүшелері; B) сезіну (тері арқылы); С) иіс сезу мүшелері; D) есту мүшелері; Е) дәм сезу мүшелері. 23 Тактилді ақпаратты адам не арқылы қабылдайды? А) арнайы приборлар; В) термометр; С) барометр; D) сезіну; Е) есту мүшелері. 24 Ақпаратты ұсыну әдістері бойынша ақпаратты келесі түрлерге бөлуге болады: A) ғылыми, әлеуметтік, саяси, экономикалық; B) мәтіндік, сандық, графикалық, кестелік; C) күнделікті, кәсіби, техникалық, басқарушы; D) визуалды, дыбыстық, тактилді, иіс сезгіштік, дәмдік; E) математикалық, биологиялық, медициналық, психологиялық. 25 Ақпаратты қолдану аумағы бойынша ақпаратты келесі түрлерге бөлуге болады: A) мәтіндік, сандық, графикалық, кестелік; B) ғылыми, әлеуметтік, саяси, экономикалық; C) визуалды, дыбыстық, тактилді, иіс сезгіштік, дәмдік; D) күнделікті, кәсіби, техникалық, басқарушы; E) математикалық, биологиялық, медициналық, психологиялық. 26 Ақпараттық процестерге нені жатқызуға болады? А) ғимараттарды және құрылымдарды салу процестері; В) суды химиялық және механикалық тазарту процесі; С) ақпаратты алу, іздеу, сақтау, түрлендіру, тасымалдау және қолдану процестері; D ) электроэнергия өндіру процесі; Е) пайдалы қазбаларды Жер қойнауынан қазып алу процесі; 27 Ақпарат тасығыш деп нені түсінеміз? А) байланыс сымдары; В) ақпараттық процестің параметрлері; С) ДК мәліметтерді сақтау құрылғысы; D) компьютер;