Botany

92
5. วงศ์ SALICACEAE ไม้พุ่ม หรือไม้ต้นเนื้ออ่อน ใบเด่ียว เรียงสลับ มีหูใบ ตรงก้านใบมักมี
รอยตุ่มนูน ดอกไม่สมบรู ณ์เพศ แยกกันคนละต้น โดยดอกตัวผมู้ ักเป็นดอกช่อ สว่ นดอกตัวเมยี มักเป็น
ดอกเดย่ี ว ผลเปน็ ผลแห้งชนดิ แคปซูล มเี มล็ดจานวนมาก ฐานของเมล็ดมขี น ตัวอย่างของพืชในวงศ์น้ี
เช่น สน่นุ หลิว

ภำพที่ 5.15 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ SALICACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com/angio/www/salicace.htm [online]. 2011

93
6. วงศ์ BETULACEAE ไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ บริเวณท่ีจะแตกใบหรือดอกมีเกล็ด
แข็งๆเกิดขึ้น ใบเป็นใบเด่ียว ติดสลับ ขอบใบหยักฟันเลื่อย มีหูใบแต่มักร่วงง่าย ดอกออกเป็นช่อ โดย
ใน 1 ชอ่ จะมี 3 ดอก ไม่สมบูรณ์เพศ ชอ่ ดอกตวั ผู้เป็นแบบ catkin ส่วนช่อดอกตวั เมยี เปน็ แบบ Spike
ผลเป็นแบบ Nut มี 1 เมล็ด ขนาดเล็ก มีกลีบรองดอกรูปร่างเหมือนใบหุ้มอยู่ ตัวอย่างพืชในวงศ์นี้
ได้แก่ กาลังเสอื โคร่ง Hazel nut, Sweet Birch เปน็ ต้น

ภำพท่ี 5.16 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ BETULACEAE
ท่ีมำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com/angio/www/betulace.htm [online]. 2011

7. วงศ์ MORACEAE ไมพ้ ุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ อาจพบเป็นไม้เล้ือยบ้าง ทุกส่วนของลา
ต้นมียางสีน้านม ใบเป็นใบเด่ียว ติดเรียงสลับ ขอบใบเรียบหรือเว้า ซ่ึงแม้แต่ในพืชชนิดเดียวกันก็
สามารถพบใบที่มีรูปร่างแตกต่างกันได้ มีหูใบแต่หลุดร่วงง่าย ดอกเป็นชนิดไม่สมบูรณ์เพศ ดอกตัวผู้
และดอกตัวเมียอยู่คนละต้นกัน ดอกมีขนาดเล็ก ฐานกลีบดอกเชื่อมติดกัน เกสรตัวผู้จานวนเท่ากับ
กลบี ดอก ผลเปน็ ผลรวม ตวั อย่างพชื ในวงศน์ ี้ ไดแ้ ก่ ขนนุ ยางนอ่ ง มะหาด ข่อย

94

ภำพท่ี 5.17 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ MORACEAE
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com/angio/www/moraceae.htm [online]. 2011

8. วงศ์ AMARANTHACEAE เป็นไม้ล้มลุก หรือไม้พุ่ม ใบเป็นใบเด่ียว ติดเรียงตรงกันข้าม
บาชนิดใบฉ่าน้า ไม่มีหูใบ ดอกเป็นช่อ ดอกย่อยสมบูรณ์เพศ มีกลีบรองดอกลักษณะบางและแห้ง 2
กลีบ ซึ่งบางชนิดจะคงอยู่จนถึงเจริญเป็นผล ผลส่วนใหญ่เป็นแบบผลแห้ง มีขนาดเล็ก ตัวอย่างพืชใน
วงศ์น้ี ไดแ้ ก่ หญา้ พันงู ผักเปด็ ผักโขมใบแดง หงอนไก่ไทย บานไมร่ โู้ รย เปน็ ตน้

ภำพท่ี 5.18 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์
AMARANTHACEAE
ที่มา : AMARANTHACEAE
.http://wdict.net/word/
amaranthaceae/ [online]. 2011

95
 กลุ่ม POLYPETALAE : กลีบดอกชนั้ ในหลำยกลีบ ไมเ่ ชื่อมติดกัน

1. วงศ์ MAGNOLIACEAE เป็นกลุ่มของไม้ต้น หรือไม้พุ่ม ใบเดี่ยว เรียงสลับ มีหูใบขนาด
ใหญห่ ุ้มยอดออ่ น ซง่ึ หูใบน้จี ะรว่ งงา่ ยและเหลอื รอยไวบ้ ริเวณรอบข้อ ดอกเป็นดอกเดยี่ ว ส่วนใหญอ่ อก
บริเวณปลายกิ่ง ดอกสมบูรณ์เพศ สมมาตรตามรัศมี กลีบดอกเป็นกลีบรวม มีต้ังแต่ 3 กลีบข้ึนไป
กลีบดอกแยกจากกันอิสระ เกสรตัวผู้มีจานวนมาก เรียงเวียนสลับ ติดอยู่บนฐานรองดอกที่ยืดยาว
เกสรตัวเมียมีจานวนมาก แยกจากกัน เรียงเวียนสลับ ติดอยู่บนฐานรองดอก รังไข่อยู่เหนือวงศ์กลีบ
ผลเป็นผลกลุ่ม ผลย่อยแห้งแตกแนวเดียว พืชวงศ์นี้พบ 7 สกุล ประชากรประมาณ 220 ชนิด ได้แก่
จาปา จาปี มณฑา เป็นต้น

ภำพท่ี 5.19 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ MAGNOLIACEAE
ที่มำ : Wikimedia. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/Michelia
_champaca _Bra1.png [online]. 2011

96
2. วงศ์ ANNONACEAE เป็นวงศ์ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไม้รอเลื้อย ท่ีมีใบเดี่ยว เรียงสลับ ไม่มีหู
ใบ ดอกเป็นดอกเด่ียวหรือดอกช่อ ส่วนใหญ่ออกบริเวณซอกใบ สมบูรณ์เพศ สมมาตรตามรัศมี กลีบ
เลี้ยง 3 กลีบ กลีบดอกส่วนใหญ่มี 6 กลีบ แบ่งเป็น 2 ชั้น เรียงสลับกัน พืชวงศ์น้ีพบ 112 สกุล
ประชากรประมาณ 2,150 ชนดิ กระจายในเขตร้อนเป็นส่วนใหญ่ ไดแ้ ก่ นอ้ ยหนา่ ลาดวน กระดงั งา

ภำพท่ี 5.20 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ ANNONACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

97
3. วงศ์ LAURACEAE เป็นกลมุ่ ของไม้ต้นหรือไม้พุ่ม ท่สี ่วนใหญใ่ นส่วนของลาต้นหรือใบจะมี
กลิ่นหอม ใบเด่ียว เรียงสลับเป็นส่วนใหญ่ หรือบางคร้ังเรียงตรงข้าม ไม่มีหูใบ ดอกช่อแบบกระจุก
ส่วนใหญ่ออกบริเวณซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ มีขนาดเล็ก พืชวงศ์น้ีพบ 52 สกุล
ประชากรประมาณ 2,850 ชนิด กระจายในเขตรอ้ นและอบอ่นุ ได้แก่ อบเชย การบูร เปน็ ตน้

ภำพที่ 5.21 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ LAURACEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

98
4. วงศ์ MENISPERMACEAE เป็นกลุ่มของไม้เล้ือยท่ีมีเนื้อไม้ ใบเป็นใบเดย่ี ว เรียงสลับ เส้น
ใบส่วนใหญ่จะเรียงเป็นน้ิวมือ ไมม่ ีหูใบ ดอกช่อมที ั้งแบบกระจะ และแบบกระจุก ดอกเดี่ยว สว่ นใหญ่
ออกบริเวณเหนือซอกใบ ดอกแยกเพศ มีขนาดเล็ก สมมาตรตามรัศมี กลีบเล้ียงส่วนใหญ่มี 6 กลีบ
เรียงเป็น 2 ช้ัน กลีบดอกส่วนใหญ่มี 6 กลีบ เรียงเป็น 2 ช้ัน เกสรตัวผู้ 6 อัน เรียงตรงข้ามกับกลีบ
ดอก เกสรตัวเมียมี 3หรือ 6 อัน แยกจากกัน ผลเป็นผลกลุ่ม พืชวงศ์นี้พบประมาณ 72 สกุล 450
ชนดิ ไดแ้ ก่ ชงิ ช้าชาลี บอระเพด็ ยา่ นาง ขม้นิ ครอื เปน็ ต้น

ภำพที่ 5.22 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ MENISPERMACEAE
ท่ีมำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

99
5.วงศ์ NYMPHAEACEAE เป้นกลุ่มของพืชน้าท่ีมีอายุหลายปี มีเหง้าใต้ดิน ใบเป็นใบเดี่ยว
เรยี งสลบั ส่วนใหญ่ลอยอยู่เหนอื ผิวน้า ก้านใบยาว ไม่มีหใู บ ดอกเปน็ ดอกเดี่ยว มกั ชูขึน้ เหนอื น้า ส่วน
ใหญ่ดอกออกบริเวณซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศและสมมาตรตามแนวรัศมี กลีบเลี้ยงมี 4-6 กลีบ ซ้อน
เหล่ือมกัน กลีบดอกมีจานวนมากเรียงตัวหลายช้ัน แยกจากกันเป็นอิสระและซ้อนเหล่ือมกัน กลีบ
ดอกชั้นในสุดบางครั้งเปล่ียนแปลงรูปร่างคล้ายกับเกสรตัวผู้ เกสรตัวผู้จานวนมาก เรียงเวียนสลับ
เกสรตัวเมียมี 1 อัน แต่มีรังไข่แยกหลายห้องย่อย ผลเดี่ยวเป็นผลสด มีหลายเมล็ด พืชวงศ์นี้พบ
ประมาณ 6 สกลุ รวม 75 ชนดิ ตัวอยา่ งเช่น บวั สาย บวั ผัน

ภำพที่ 5.23 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ NYMPHAEACEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

100
6. วงศ์ NELUMBONACEAE เป็นกลุ่มของพืชน้า อายุหลายปี มีเหง้าใต้ดิน ใบเด่ียวเรียง
สลับ ชูขึ้นเหนือน้า แผ่นใบรปู โล่ ค่อนข้างกลม เส้นใบแบบนิ้วมือ ก้านใบยาว มีน้ายาง ไม่มีหูใบ ดอก
เดี่ยว มักชูข้ึนเหนือน้า ออกบริเวณซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศ สมมาตรแนวรัศมี กลีบเล้ียงและกลีบ
ดอกมีขนาดคล้ายกัน จานวนมาก แยกอิสระ ซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้จานวนมาก เรียงเวียนสลับ
เกสรตัวเมียมีจานวนมาก แยกจากกันอิสระ ฝังอยู่ในฐานรองดอกที่ขยายตัวนูนสูงขึ้น พืชวงศ์นี้มี 1
สกุล 2 ชนิด ไดแ้ ก่ บัวหลวง

ภำพท่ี 5.24 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ NELUMBONACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

101
7. วงศ์ FABACEAE (LEGUMINOSAE) เป็นกลุ่มของพืชที่มีใบประกอบแบบขนนก 1 ชั้น
หรอื 2 ชั้น หรือในบางกรณีเป็นใบประกอบแบบน้ิวมือ ซง่ึ ใบยอ่ ยอาจลดรปู ลงเหลือเพียงใบเดยี ว เรยี ง
สลับ โคนก้านใบพองออก มีหูใบ ดอกช่อเป็นส่วนใหญ่ ออกบริเวณซอกใบ หรือปลายยอด ดอก
สมบูรณ์เพศ สมมาตรตามรัศมี หรือสมมาตรด้านข้าง พืชวงศ์น้ีประกอบด้วย 3 วงศ์ย่อย คือ
MIMOSOIDEAE, CAESALPINIOIDEAE และ FABOIDEAE (PAPILIONACEAE) ซึ่งสามารถเขียนรูป
วธิ านจาแนกวงศ์ยอ่ ย ดงั น้ี
1) กลีบดอกเชอื่ มตดิ กนั เป็นหลอด ดอกสมมาตรตามรัศมี.........................MIMOSOIDEAE
1) กลีบดอกแยกจากกัน ดอกสมมาตรด้านข้าง

2) กลีบดอกรปู ถั่ว กลีบทใ่ี หญท่ ี่สดุ อยดู่ ้านนอกสดุ ...........................FABOIDEAE
2) กลบี ดอกมขี นาดใกล้เคียงกนั กลีบเดน่ ทีส่ ุดอย่ดู า้ นใน..CAESALPINIOIDEAE
7.1 วงศ์ย่อย MIMOSOIDEAE เปน็ ไม้ตน้ ไมพ่ ุ่ม ไม้เลื้อย หรือไม้ล้มลุก ท่ีมีใบประกอบแบบ
ขนนก เรียงสลับ กลีบดอกเช่ือมติดกันเป็นหลอด ดอกสมมาตรตามรัศมี พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 40
สกุล 2,500 ชนดิ ไดแ้ ก่ กระถนิ ไมยราบ ชะเอมไทย ส้มปอ่ ย เปน็ ตน้

ภำพท่ี 5.25 แสดงลกั ษณะของพชื วงศย์ ่อย MIMOSOIDEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

102
7.2 วงศ์ย่อย FABOIDEAE เป็นกลุ่มของไม้ตน้ ไม่พุ่ม ไมเ้ ลื้อย หรือไมล้ ้มลุก ที่มีใบประกอบ
แบบขนนก เรียงสลับ โคนก้านใบพอง ออกบริเวณซอกใบหรือปลายใบ ดอกสมบูรณ์เพศ สมมาตร
ด้านขา้ ง กลีบเลี้ยง 5 กลบี เชอื่ มติดกันเปน็ หลอด กลีบดอก 5 กลีบ แยกจากกันเป็นแบบดอกถ่ัว คือมี
กลีบกลางใหญ่ที่สุดอยู่ด้านนอกสุด พืชวงศ์นี้พบประมาณ 429 สกุล จานวน 12,615 ชนิด กระจาย
พันธทุ์ ัว่ โลก ไดแ้ ก่ กวาวเครือขาว กวาวเครือแดง เถาวัลยเ์ ปรียง เปน็ ตน้

ภำพที่ 5.26 แสดงลกั ษณะของพชื วงศย์ อ่ ย FABOIDEAE
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

103
7.3 วงศ์ย่อย CAESALPINIOIDEAE เป็นกลุ่ม ของไม้ต้น ไม่พุ่ม ไม้เล้ือย หรือไม้ล้มลุก ที่มี
ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับ โคนก้านใบพอง ออกบริเวณซอกใบหรือปลายใบ ดอกสมบูรณ์เพศ
สมมาตรด้านข้าง กลีบเลี้ยง 5 กลีบเช่ือมติดกันเป็นหลอด ขอบกลีบชนกัน กลีบดอก 5 กลีบแยกจาก
กนั ขนาดใกล้เคยี งกัน แต่มอี ยู่ 1 กลบี ที่อยู่วงในสุดมีขนาดและรปู รา่ งต่างออกไป พืชวงศ์น้ีมีประมาณ
150 สกลุ ประมาณ 2,700 ชนดิ ไดแ้ ก่ คณู มะขามแขก ชมุ เห็ดเทศ เป็นต้น

ภำพที่ 5.27 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ยอ่ ย CAESALPINIOIDEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

104
8. วงศ์ MYRISTICACEAE ไม้ต้นหรือไม้พุ่ม มีกลิ่นหอม ใบเป็นใบเด่ียว เนื้อใบหนา เรียง
สลับ ไม่มีหูใบ ดอกช่อ แยกเพศอยู่คนละต้น กลีบดอกชั้นเดียว ส่วนใหญ่มี 3 กลีบ โคนกลีบดอกอาจ
เชอ่ื มตดิ กัน เกสรตัวผู้มี 2-18 อัน ติดกันเปน็ กลุ่ม รังไข่เป็นชนิดวางตัวเหนือกลีบดอก ผลเป็นชนดิ ผล
สด แตกได้ มี 1 เมล็ด และมีรก (Aril) สีแดงหุ้มเมล็ดอยู่ ตัวอย่างของสมุนไพรในวงศ์นี้ ได้แก่ หัน
จนั ทน์เทศ

ภำพที่ 5.28 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ MYRISTICACEAE
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

105
9. วงศ์ BRASSICACEAE (CRUCIFERAE) ไม้ล้มลุก มักมีรากสะสมอาหารขยายตัวเป็นหัว
ฉ่าน้า ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงสลับ ไม่มีหูใบ ดอกช่อ ดอกย่อยสมบูรณ์เพศ มีกลีบดอก 4 กลีบ วางตัว
คล้ายกากบาท ดกสรตัวผู้ 6 อัน รังไข่วางตัวอยู่เหนือชั้นวงดอก ผลเป็นชนิดผลแห้งแตกตามรอบ
ประสาน เมล็ดมีเอ็มบริโอขนาดใหญ่และโค้ง ตัวอย่างของพชื ในวงศน์ ้ี ได้แก่ ผักกาด กะหลา่ ปลี วาซา
บิ หัวไชเท้า เป็นตน้

ภำพท่ี 5.29 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ BRASSICACEAE (CRUCIFERAE)
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

106
10. วงศ์ ROSACEAE ไมพ้ ุ่ม ไมล้ ้มลกุ หรือไม้ยนื ตน้ ใบเป็นใบเด่ียวหรือใบประกอบ เรียงตัว
สลับ มีหูใบ ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบดอก 5 กลีบวางอยู่บนฐานรองดอก ปลายกลีบดอกแยกจากกัน
เกสรตัวผู้มจี านวนมาก ส่วนเกสรตัวเมีย มี 1 อัน ผลเป็นชนิด drupe, pome หรอื achene ตัวอย่าง
ของพชื ในวงศน์ ี้ ไดแ้ ก่ กหุ ลาบ สตอวเ์ บอร์ร่ี

ภำพท่ี 5.30 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ ROSACEAE
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

107
11. วงศ์ CLUSIACEAE (GUTTIFERAE) เป็นไม้ต้น ไม้ล้มลุก หรือไม้พุ่ม ส่วนใหญ่มียางสี
เหลือง ใบเด่ียวเรยี งตรงข้าม หรือบางคร้ังเรียงเป็นวงรอบ เน้ือใบหนา ไม่มีหูใบ ดอกเป็นชนิดดอกช่อ
ออกบริเวณปลายกิ่ง ดอกสมบูรณ์เพศ หรือแยกเพศก็ได้ กลีบเลี้ยงพบต้ังแต่ 2-10 กลีบ แยกจากกัน
เป็นอิสระและซ้อนเหลื่อมกัน เกสรตัวผู้มีตั้งแต่ 4 อันถึงจานวนมาก แยกเป็นอิสระ หรือบางคร้ังพบ
เชื่อมติดกันเป็นมัดประมาณ 3-5 มัด เกสรตัวเมีย 1 อัน ยอดเกสรตัวเมียเป็นตุ่ม ผลเป็นผลเดี่ยวพบ
ทั้งชนิดผลสดและผลแห้ง พืชในวงศ์น้ีพบประมาณ 45 สกุล ประชากร 1,370 ชนิด กระจายพันธ์ุใน
เขตรอ้ นทว่ั โลก ตัวอย่างพชื ในวงศ์นี้ ไดแ้ ก่ มังคุด สารภี สม้ แขก เปน็ ตน้

ภำพท่ี 5.31 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ CLUSIACEAE (GUTTIFERAE)
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

108
12. วงศ์ DIPTEROCARPACEAE เป็นไม้ยืนต้น ใบเดี่ยวเรียงสลับ มีหูใบหุ้มยอดอ่อน ดอก
ช่อมีท้ังแบบกระจุกและกระจะ ออกที่ซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศ มามาตรตามรัศมี กลีบเลี้ยงเชื่อม
ติดกันเป็นหลอดท่ีโคน ปลายแยกเป็น 5 แฉก ขอบกลีบชนหรือเหล่ือมกัน เม่ือเจริญเป็นผลจะขยาย
กลายเป็นปีกเพ่ือช่วยในการกระจายพันธุ์ กลีบดอก 5 กลีบแยกเป็นอิสระ หรอื เชอ่ื มกันเล็กน้อยท่ีโคน
ขอบกลบี ซ้อนเหลื่อมกันแบบบดิ เวยี น เกสรตัวผู้จานวนมาก เกสรตวั เมยี มี 1 อัน มหี อ้ งยอ่ ย (คาร์เพล)
3 อันเช่ือมติดกัน ผลเดี่ยวชนิดผลแห้งมีปีก พืชวงศ์น้ีพบอยู่ 16 สกุล ประชากร 680 ชนิด กระจาย
พันธุ์ในเขตร้อนและเขตอบอุ่นของทวีปเอเชียและแอฟริกา ตัวอย่างพืชในวงศ์นี้ ได้แก่ ยางนา ยาง
เหียง พะยอม เป็นต้น

ภำพที่ 5.32 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ DIPTEROCARPACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

109
13. วงศ์ LYTHRACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไม้ล้มลุก ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม หรือเรียงแบบ
วงรอบข้อ ไม่มีหูใบหรือมีหูใบขนาดเล็ก ดอกช่อออกบริเวณซอกใบหรือปลายกิ่ง ดอกสมบูรณ์เพศ
สมมาตรตามรศั มีหรือสมมาตรดา้ นข้าง ฐานรองดอกรูปถ้วย กลบี เลี้ยงพบ 4-8 กลีบแยกกัน ขอบกลีบ
ชนกัน กลีบดอก 4-8 กลีบ แยกจากกันหรือไม่มีเลย ก้านกลีบติดอยู่กับขอบของฐานรองดอกรูปถ้วย
กลีบดอกยับย่น เกสรตวั ผู้พบ 8-จานวนมาก ติดที่ฐานรองดอก เกสรตัวเมียมี 1 อัน ผลเดี่ยวเป็นชนิด
ผลแหง้ แตกกลางพู พืชวงศ์นี้พบประมาณ 27 สกุล 600 ชนดิ กระจายในเขตร้อนและอบอุ่น ตัวอยา่ ง
พชื ในวงศ์นี้ ไดแ้ ก่ อินทนิล ตะแบก เทียนกิ่ง เสลา เป็นต้น

ภำพท่ี 5.33 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ LYTHRACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

110
14. วงศ์ COMBRETACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไม้เล้ือยชนิดมีเนื้อไม้ ใบเด่ียวเรียงสลับหรือ
ตรงข้าม บางครั้งเรียงเป็นวงรอบข้อ อาจมีตุ่มบริเวณใบหรือก้านใบ ไม่มีหูใบ ดอกเป็นดอกช่อมีทั้ง
แบบกระจกุ และกระจะ ออกบริเวณซอกใบ หรือปลายก่งิ ดอกสมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ สมมาตรตาม
รัศมี ฐานรองดอกรูปถ้วย หรืออาจยืดยาวเป็นหลอด มีจานฐานรองดอกอยู่เหนือรังไข่ กลีบเลี้ยง 4-5
กลีบ แยกกนั ขอบกลีบชนหรือซ้อนเหลื่อมกัน กลีบดอก 4-5 กลีบ แยกจากกัน หรือไม่มีเลย เกสรตัว
ผู้มี 4-10 อัน แยกจากกนั ส่วนใหญต่ ิดท่ีฐานรองดอกด้านใน อบั เรณูแตกตามยาว เกสรตวั เมียมี 1 อัน
รังไข่วางตัวใต้วงกลีบ ผลเดี่ยว เป็นผลชนิดเมล็ดแข็ง อาจมีครีบ พืชวงศ์น้ีพบ 20 สกุล 500 ชนิด
กระจายพันธุ์ในเขตร้อนและอบอุ่น ตัวอย่างพืช เช่น เล็บมือนาง สะแกนา สมอไทย สมอพิเภก เป็น
ตน้

ภำพท่ี 5.34 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ COMBRETACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

111
15. วงศ์ MYRTACEAE ไม้ต้นหรือไม้พุ่ม มีกล่ินหอม ใบเด่ียว เรียงสลับหรือเรียงตรงข้าม
เน้ือใบหนา บางครั้งอาจพบต่อมน้ามันอยู่ที่ผิวใบ ไม่มีหูใบ ดอกช่อกระจุก หรือแบบกระจะ อาจพบ
เป็นดอกเดี่ยวได้บ้าง ออกบริเวณซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศ สมมาตรตามแนวรัศมี มีใบประดับรองรับ
ดอก ฐานรองดอกรูปถ้วย กลีบเล้ียงส่วนใหญ่มี 4-5 กลีบ แยกกันหรือเช่ือมกันที่โคนกลีบ ขอบกลีบ
ซ้อนเหลือ่ มกัน กลีบดอก 4-5 กลีบ แยกจากกัน ขอบกลีบซอ้ นเหล่ือมกัน กลีบดอกร่วงงา่ ย เกสรตัวผู้
มีจานวนมากแยกจากกัน หรือเชื่อมติดกันเป็นมัดที่ฐาน เกสรตัวเมียมี 1 อัน ประกอบด้วย 2-5 คาร์
เพลเชื่อมติดกัน ผลเป็นผลเดี่ยว มีท้ังที่เป็นผลสดและผลแห้งแตกกลางพู พืชวงศ์นี้พบประมาณ 129
สกลุ 4,620 ชนิด กระจายในเขตร้อนและอบอ่นุ ตัวอยา่ งพชื ได้แก่ หว้า กานพลู ฝรง่ั เปน็ ต้น

ภำพท่ี 5.35 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ MYRTACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

112
16. วงศ์ MALVACEAE เป็นไม้ล้มลุกอายปุ ีเดียวหรือหลายปี หรอื ไมพ้ ุ่ม ใบเป็นใบเด่ียวเรยี ง
สลับ เส้นใบเรียงแบบน้ิวมือ มีหูใบ ดอกช่อส่วนใหญ่จัดเรียงแบบกระจุก ออกท่ีซอกใบหรือปลายก่ิง
บางคร้ังอาจพบออกท่ีลาต้นได้บ้าง ดอกมีท้ังดอกสมบูรณ์เพศและแยกเพศ บางครั้งพบริ้วประดับ
กลีบเล้ยี งมี 5 กลีบ เช่ือมตดิ กันทีฐ่ าน ขอบชนกนั กลบี ดอก 5 กลีบ แยกจากกัน ขอบกลีบซอ้ นเหล่ือม
กันแบบบิดเวียน ส่วนโคนกลีบเชื่อมติดกับก้านเกสรตวั ผู้ เกสรตัวผู้มจี านวนมาก ก้านชูเกสรตวั ผเู้ ชื่อม
ติดกันเป็นหลอด เกสรตัวเมียมี 1 อัน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบดอก ผลเด่ียวเป็นชนิดผลแห้งแตกกลางพู
พืชวงศ์น้ีมีประมาณ 111 สกุล 1,800 ชนิด กระจายในเขตร้อนท่ัวโลก ตัวอย่างพืชในวงศ์น้ี ได้แก่
กระเจย๊ี บมอญ กระเจ๊ียบแดง ฝ้าย เปน็ ต้น

ภำพท่ี 5.36 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ MALVACEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

113
17. วงศ์ STERCULIACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือบางคร่ังพบเป็นไม้ล้มลุก ใบเด่ียวหรือใบ
ประกอบแบบน้ิวมือ เรียงสลับ เส้นใบหลักออกจากจุดเดียวกันท่ีฐานใบ มีหูใบ ดอกช่อ ส่วนใหญ่เป็น
แบบกระจุก ออกท่ีซอกใบหรือปลายกิ่ง บางครั้งพบออกที่ลาต้นได้ ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยง 5
กลีบ เชื่อมติดกันท่ีฐาน ขอบชนกัน กลีบดอก 5 กลีบ แยกจากกัน ขอบกลีบซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้
10 อนั ต้งั อยู่บนกา้ นชูเกสรร่วมท่ีเช่ือมติดกนั เป็นมัดเดียว เกสรตัวเมียพบ 1 อัน ประกอบด้วย 5 คาร์
เพล ก้านเกสรตัวเมียส่วนใหญ่มี 5 อัน ผลส่วนใหญ่เป็นผลเด่ียวแห้งแตก พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 67
สกุล 1,500 ชนิด กระจายในเขตรอ้ นและอบอนุ่ ทั่วโลก ตวั อยา่ งเช่น โกโก้ ปอบิด ปอสา เปน็ ต้น

ภำพที่ 5.37 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ STERCULIACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

114
18. วงศ์ RUTACEAE ไม้พุ่มหรือไม้ต้น มีกลิ่นหอม ใบเดี่ยว หรือใบประกอบแบบขนนก
หรือใบประกอบแบบนิ้วมือ เรียงสลับหรือตรงข้าม เน้ือใบหนา มีต่อมน้ามันที่ผิวใบ ไม่มีหูใบ ดอกช่อ
กระจุก ออกบริเวณซอกใบหรือปลายก่ิง ดอกมีท้ังสมบูรณ์เพศและแยกเพศ ฐานรองดอกยกตัวสูงข้ึน
เพ่ือรองรับรังไข่ กลีบเล้ียงส่วนใหญ่มี 4-5 กลีบ แยกกันหรือเชื่อมติดกันที่โคน ขอบกลีบซ้อนเหลื่อม
กัน กลีบดอก 4-5 กลีบ แยกจากกัน ขอบกลีบซ้อนเหล่ือมหรือชนกัน เกสรตัวผู้ ส่วนใหญ่มี 4-5 อัน
แยกจากกัน หรืออาจมี 8-10 อันถึงจานวนมากได้ ติดอยู่รอบจานฐานดอก เกสรตัวเมียมี 1 อัน ผล
เป็นผลเดี่ยวพบท้ังผลสดแบบส้มและผลแห้ง พืชวงศ์นีพ้ บ 131 สกุล 1,450 ชนิด กระจายในเขตร้อน
และอบอนุ่ ตัวอยา่ งเชน่ ส้มเขยี วหวาน มะกรูด มะนาว มะตูม เปน็ ตน้

ภำพที่ 5.38 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ RUTACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

115
19. วงศ์ MELIACEAE ไม้ต้นหรือไม้พุ่ม ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวหรือสองช้ัน เรียง
สลบั ไม่มหี ูใบ ดอกชอ่ แบบกระจกุ ออกบริเวณปลายก่ิงหรือซอกใบใกลป้ ลายกิ่ง ดอกสมบูรณ์เพศหรือ
แยกเพศ กลีบเล้ียงสว่ นใหญพ่ บ 4-5 กลีบ เชือ่ มกนั ที่โคนกลีบ ขอบกลบี ซ้อนเหลื่อมกัน กลบี ดอกมี 4-
5 กลีบ แยกจากกันหรืออาจซ้อนเหลื่อมกันเล็กน้อยที่โคน หรือเช่ือมติดกับหลอดเกสรตัวผู้ ขอบกลีบ
พบท้ังแบบที่ซ้อนเหลื่อมกันและชนกัน เกสรตัวผู้ส่วนใหญ่มี 8-10 อัน ก้านชูเกสรเช่ือมติดกันเป็น
หลอด เกสรตัวเมีย 1 อัน ก้านชูเกสรตัวเมียบางคร้ังส้ันมาก ยอดเกสรตัวเมียบานออกคล้ายรูปจาน
หรือเป็นตุ่ม ผลเดี่ยวมีท้ังแบบท่ีเป็นผลสดมีเน้ือและผลแห้งแตก พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 51 สกุล 565
ชนดิ กระจายอย่ทู วั่ ไปในเขตรอ้ น ตวั อยา่ งเชน่ สะเดาบ้าน สะเดาอนิ เดีย

ภำพที่ 5.39 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ MELIACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

116
20. วงศ์ EUPHORBIACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก หรือไม้เล้ือย ทุกส่วนมีน้ายางขาว ใบ
เดี่ยวหรือใบประกอบ เรียงสลับ หรืออาจเรียงตรงข้าม หรือเป็นวง ไม่มีหูใบ ดอกช่อออกบริเวณซอก
ใบ ดอกแยกเพศ ฐานรองดอกยกตัวสูงขึ้นเพ่ือรองรับรังไข่ กลีบเล้ียงส่วนใหญ่มี 5 กลีบ หรือไม่มีเลย
ขอบกลีบชนหรือซ้อนเหล่ือมกัน กลีบดอกส่วนใหญ่มี 5 กลีบ หรืออาจไม่มีเลย ขอบกลีบชนหรือซ้อน
เหลื่อมกัน เกสรตัวผู้มีต้ังแต่ 1 อันถึงจานวนมาก ก้านชูอับเรณูแยกกัน หรือเช่ือมกันเป็นมัด เกสรตัว
เมีย 1 อัน รังไข่วางตัวเหนือวงกลีบ ยอดเกสรตัวเมียมีหลายแฉก ผลเดี่ยวมีทั้งชนิดผลสดมีเน้ือ และ
ผลแห้งแตกตามรอบประสานเป็น 3 ฝา พืชวงศ์น้ีพบ 313 สกุล 8,100 ชนิด ได้แก่ มะขามป้อม หญ้า
ใต้ใบ สลัดใด ละหงุ่ เปล้านอ้ ย เปน็ ต้น

ภำพที่ 5.40 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ EUPHORBIACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

117
21. วงศ์ SAPINDACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม บางคร้ังอาจเป็นไม้เล้ือยที่มีมือเกาะ ใบประกอบ
แบบขนนก หรือแบบนิ้วมือ เรียงสลับหรือเรียงตรงข้าม ไม่มีหูใบ ดอกช่อ พบท้ังแบบกระจุกและ
กระจะ ออกบริเวณซอกใบหรือปลายกิ่ง สมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ ฐานรองดอกยกตัวสูงข้ึนเพื่อ
รองรับรังไข่ กลีบเล้ียงส่วนใหญ่มี 4-5 กลีบ หรือบางครง้ั ไม่มีเลย แยกจากกันหรือเช่ือมกันที่โคนกลีบ
ขนาดไม่เท่ากัน ขอบกลีบซ้อนเหลื่อมกัน กลีบดอก 4-5 กลีบหรือบางคร้ังไม่มีเลย แยกจากกัน มักมี
กา้ นกลีบ ขอบกลีบซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้ส่วนใหญม่ ี 10 อัน เรียงตัวเป็น 2 แถว ตดิ อยู่บรเิ วณจาน
รองฐานรองดอก เกสรตวั เมีย 1 อัน รังไข่อยเู่ หนือวงกลบี ผลเด่ียวพบท้ังแบบผลสดมเี นอ้ื หรือผลแห้ง
แตกตามรอบประสาน พืชวงศ์นี้พบ 131 สกุล 1,450 ชนิด กระจายพันธุ์ในเขตร้อนและอบอุ่น
ตัวอยา่ งเชน่ มะคาดคี วาย

ภำพที่ 5.41 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ SAPINDACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

118
 กลุม่ SYMPETALAE : กลบี ดอกชั้นในเชือ่ มติดกัน

1. วงศ์ CUCURBITACEAE เป็นกลุ่มของพืชไม้เลื้อย อายุหลายปีหรือปีเดียว มีมือเกาะ ใบ
ชนิดใบเด่ียวหรือใบประกอบแบบนิ้วมือ เส้นใบหลักออกจากจุดเดียวกัน ใบเรียงสลับ ไม่มีหูใบ ดอก
เปน็ ดอกช่อ สว่ นใหญ่จัดเรยี งตวั แบบกระจกุ ออกบรเิ วณซอกใบ ดอกแยกเพศ สมมาตรแนวรัศมี กลีบ
เล้ียงเชื่อมติดกันเป็นหลอดที่โคน กลีบดอก 5 กลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปกงล้อ รูปดอกเข็มหรือรูประฆัง
เกสรตัวผู้ 1-6 อัน แยกเป็นอิสระหรือเช่ือมติดกันเป็นมัด เกสรตัวเมียมี 1 อัน ผลเดี่ยวเป็นผลแบบ
แตง พืชวงศ์น้ีมีประมาณ 119 สกุล ประชากร 775 ชนิด กระจายพันธ์ุในเขตร้อนถึงเขตอบอุ่น
ตวั อย่างพืช ได้แก่ แตงกวา ฟักทอง ตาลึง เป็นต้น

ภำพที่ 5.42 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ CUCURBITACEAE
ท่ีมำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

119
2. วงศ์ SAPOTACEAE ไม้ต้นหรือไม้พุ่ม มีน้ายาง ใบเด่ียว เรียงสลับ ส่วนใหญ่เนื้อใบหนา
ไม่มีหูใบ ดอกช่อกระจุก อาจพบเป็นดอกเด่ียวได้บ้าง ส่วนใหญ่ออกบริเวณซิกใบหรือลาต้น ดอก
ขนาดเล็ก สมบรู ณ์เพศ กลีบเลี้ยงส่วนใหญ่มี 5 กลีบ แยกหรือเช่อื มกันที่โคนกลีบ แต่อาจพบมี 4 หรือ
6 หรือ 8 ซ้อนเหล่ือมกันได้บ้าง กลีบดอกเชื่อมติดกัน ส่วนปลายกลีบแยกเป็นพู ซ้อนเหล่ือมกัน
จานวนพูเท่ากับจานวนกลีบเลี้ยง เกสรตัวผู้ 8-15 อัน เรียงเป็น 2-3 แถว ติดอยู่บนฐานรองกลีบดอก
เกสรตัวเมีย 1 อันวางอยู่บนก้านชูเกสรตัวเมีย 1 อัน ผลเป็นผลสดมีเนื้อ พืชวงศ์นี้พบ 53 สกุล 975
ชนดิ ไดแ้ ก่ พิกลุ

ภำพที่ 5.43 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ SAPOTACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

120
3. วงศ์ APOCYNACEAE ไม้พุ่ม ไม้ต้น ไม้ล้มลุก หรือไม้เล้ือยอายุหลายปี มีน้ายางขาว ใบ
เดี่ยว เรียงตรงข้าม หรือเรียงสลับ บางคร้ังเรียงเป็นวงรอบข้อ ไม่มีหูใบ ดอกช่อ ออกบริเวณซอกใบ
หรือปลายก่ิง สมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ เช่ือมติดกันที่โคน แฉกกลีบซ้อนเหลื่อมกัน กลีบดอก
เชือ่ มติดกันเป็นหลอด รูปดอกเข็ม กงลอ้ หรือรูปกรวย ปลายกลีบแยกเปน็ 5 แฉก ส่วนใหญ่ขอบแฉก
ซอ้ นเหลื่อมกันและบิดเวียน เกสรตัวผู้ 5 อัน ติดบนหลอดกลีบดอก ก้านชูเกสรตัวผู้ส้นั ผลมีทั้งผลสด
และผลแห้งแตกแนวเดียว เมล็ดมีกระจุกขน พืชวงศ์นี้พบ 165 สกุล 1,900 ชนิด กระจายในเขตร้อน
และอบอนุ่ ตัวอยา่ งเช่น ราเพย ระย่อม โมก บานบุรี

ภำพที่ 5.44 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ APOCYNACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

121
4. วงศ์ ASCLEPIADACEAE ไม้พุ่ม ไม้เล้อื ยอายหุ ลายปี หรือไม้ล้มลุก มีนา้ ยางขาว ใบเดย่ี ว
เรียงตรงข้าม หรือตรงข้ามสลับตั้งฉาก ไม่มีหูใบ ดอกช่อออกบริเวณซอกใบ สมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยง
เช่ือมติดกันบริเวณโคน ปลายแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกเช่ือมติดกันเป็นหลอดรูปดอกเข็ม รูปกงล้อ
หรือรูปกรวย ปลายแยกเป็น 5 แฉก บางครั้งพบปลายดอกม้วนกลับ เกสรตัวผู้มี 5 อัน ละอองเรณู
เชื่อมติดกันเป็นชั้นมงกุฎ ซ่ึงเกิดจากการที่ชั้นเกสรตัวผู้ล้อมรอบรังไข่ และเช่ือมกับยอดเกสรตัวเมีย
ซ่งึ มี 1 อัน แต่รังไขม่ ักแยกเปน็ 2 อันวางอยเู่ หนือวงกลบี ผลเป็นผลแห้งแตกแนวเดียว เมลด็ มีขน พืช
วงศน์ ี้พบ 315 สกลุ 2,900 ชนดิ กระจายในเขตรอ้ นและอบอุน่ ไดแ้ ก่ รกั นมตาเลยี (โฮย่า)

ภำพท่ี 5.45 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ ASCLEPIADACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

122
5. วงศ์ RUBIACEAE ไม้ต้น ไม้พุ่ม ไม้เลื้อยอายุหลายปี หรือไม้ล้มลุก ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม
หรือสลับต้ังฉาก บางคร้ังพบเป็นวงรอบ มีหูใบอยู่ระหว่างก้านใบ ดอกช่อ ออกบริเวณซอกใบหรือ
ปลายก่ิง สมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 4-5 แฉก ซ่ึงจะติดทนหรือขยายได้เมื่อ
เจริญเป็นผล กลีบดอกเช่ือมติดกันเป็นหลอด รูปเข็ม รูปล้อ หรือรูปกรวย ปลายแยกเป็น 4-5 แฉก
เกสรตัวผู้มี 4-5 อัน เท่าจานวนแฉกกลีบดอก ติดอยู่บนกลีบดอก เกสรตัวเมียมี 1 อัน ก้านชูเกสรตัว
เมียเป็นรูปเส้นด้าย ยอดเกสรตัวเมียมี 1-2 อัน เป็นแถบ เป็นพู หรือเป็นตุ่ม ผลเป็นผลเดี่ยวหรือ
ผลรวม พบทงั้ ชนิดผลสดและผลแหง้ แตก พชื วงศ์น้ีพบ 630 สกลุ 10,200 ชนิด กระจายท่ัวโลก ไดแ้ ก่
ยอ กาแฟ กระทอ่ ม กระทุ่ม

ภำพที่ 5.46 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ RUBIACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

123
6. วงศ์ CONVOLVULACEAE ไม้เล้ือยอายุปีเดียวหรอื หลายปี พบน้อยที่เป็นไม้พุ่ม หรือไม้
ต้นขนาดเล็ก มียางขาว ใบเดี่ยว เรียงสลับ ไม่มีหูใบ ดอกช่อ หรือดอกเดี่ยว มีใบประดับรองรับ ส่วน
ใหญ่ออกบริเวณซอกใบ สมบูรณ์เพศ ฐานรองดอกยกตัวสูงขึ้นเพ่ือรองรับรังไข่ กลีบเล้ียง 5 กลีบ
ขนาดไม่เท่ากัน กลีบดอก เชื่อมติดกันเป็นรูปกรวย ปลายกลีบแยกเป็น 5 แฉก ต้ืน มีแถบบริเวณ
กึ่งกลางกลีบ เม่ือดอกตูมกลีบจะซ้อนกันแบบบิดเวียน เกสรตัวผู้มี 5 อัน ขนาดไม่เท่ากัน ติดบนกลีบ
ดอก เกสรตัวเมีย 1 อันเป็นรูปเส้นด้าย ปลายยอดเป็นแถบ เป็นพู หรือเป็นตุ่ม รังไข่วางตัวเหนือวง
กลีบ ผลเป็นผลแห้งแตกเป็น 4 ฝา พืชวงศ์น้ีพบ 56 สกุล 1,600 ชนิด ได้แก่ ผักบุ้ง ผักบุ้งทะเล ใบ
ระบาด มอนิ่งกลอรี่

ภำพท่ี 5.47 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ CONVOLVULACEAE
ท่มี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

124
7. วงศ์ SOLANACEAE พืชล้มลุกอายุปีเดียวหรือหลายปี บางคร้ังอาจพบเป็นไม้พุ่ม ได้บ้าง
ใบเดี่ยว เรียงสลับ ไม่มีหูใบ ดอกช่อหรือดอกเด่ียว ออกบริเวณซอกใบ สมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยงเช่ือม
ติดกัน ปลายกลีบแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกเช่ือมติดกันเป็นรูปกงล้อ หรือรูปกรวย ปลายกลีบแยก
เป็น 5 กลีบ ซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้ 5 อัน ติดบนกลีบดอก เกสรตัวเมียมีก้านชูรูปเส้นด้าย ยอด
เกสรแยกเป็น 2 แฉก ผลเป็นผลเดี่ยวชนิดผลสดมีเน้ือ และมีหลายเมล็ด หรือบางคร้ังพบเป็นผลแห้ง
แตกตามรอยประสานหรือแตกตามยาว เมลด็ แบน พืชวงศ์น้ีพบ 94 สกุล 2,950 ชนิด กระจายในเขต
ร้อนและอบอุ่นทวั่ โลก ตวั อย่างเช่น มะแวง้ ต้น มะแว้งเครือ มะเขอื พรกิ ยาสบู เปน็ ต้น

ภำพที่ 5.48 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ SOLANACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

125
8. วงศ์ BIGNONIACEAE ไมต้ ้น ไมพ้ ุ่ม หรอื ไม้เลอ้ื ย ใบประกอบแบบขนนก หรอื แบบฝ่ามือ
หรืออาจพบเป็นใบเดี่ยวไดบ้ ้าง เรยี งตรงข้ามหรือสลับตง้ั ฉาก ไม่มีหูใบ ดอกช่อออกได้ท้งั บริเวณปลาย
กิ่งและซอกใบ สมบูรณ์เพศ มีขนาดใหญ่ กลีบเลี้ยงเช่ือมติดกันเป็นหลอดหรือระฆัง ปลายกลีบแยก
เป็น 5 แฉก กลีบดอกเช่ือมติดกันเป็นรูปกรวย รูประฆัง หรือรูปปากเปิด ปลายกลีบแยกเป็น 5 แฉก
ซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้มี 2 คู่ยาวไม่เท่ากัน เกสรตัวเมียมีก้านชูรูปเส้นด้าย ปลายแยกเป็น 2 แฉก
ผลเดี่ยวแบบผลแห้งแตกตามรอยประสาน หรือผลสดมีเนื้อ เมล็ดมีปีก พืชวงศ์นี้พบประมาณ 109
สกุล 750 ชนิด ตัวอยา่ งเช่น ปีบ (กาสะลอง) เพกา

ภำพท่ี 5.49 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ BIGNONIACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

126
9. วงศ์ ACANTHACEAE ไม้พุ่มหรือไม้ล้มลุกอายุหลายปี หรือบางครั่งพบเป็นไม้เล้ือย ใบ
เดี่ยวเรียงตรงข้าม หรือตรงข้ามสลับต้ังฉาก ไม่มีหูใบ ดอกช่อ สมบูรณ์เพศ ออกท่ีซอกใบ กลีบเลี้ยง
เช่อื มตดิ กัน ปลายกลีบแยกเป็น 4-5 แฉก ซ้อนเหล่อื มกนั กลีบดอกเชื่อมตดิ กันเป็นหลอด รูปปากเปิด
ปลายกลีบแยกเป็น 5 แฉก ซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้มีสองคู่ยาวไม่เท่ากัน ติดอยู่บนหลอดกลีบดอก
เกสรตัวเมียมีก้านชูรูปเส้นด้าย ยอดมี 1-2 แฉก ผลชนิดผลเดี่ยว เปน็ ผลแหง้ แตกกลางพู พืชวงศน์ ี้พบ
ประมาณ 229 สกลุ 3,450 ชนิด ไดแ้ ก่ เสลดพังพอนตัวผู้ พญายอ ฟ้าทายโจร ทองพันชั่ง เป็นตน้

ภำพท่ี 5.50 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ ACANTHACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

127
10. วงศ์ LAMIACEAE (LABIATAE) ไม้ล้มลุกอายุปีเดียวหรือหลายปี ไม้พุ่ม หรือไม้ต้น
ส่วนใหญ่มีกล่ินหอม ลาต้นอ่อนหรือปลายก่ิงเป็นส่ีเหล่ียม ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม หรือสลับต้ังฉาก
บางครั้งเรียงเปน็ วงรอบ ดอกช่อ มีทั้งแบบกระจกุ กระจะ และแบบช่อฉัตร ออกได้ท้ังบริเวณปลายก่ิง
และซอกใบ สมบูรณ์เพศ กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอดหรือรูประฆังกว้าง ปลายกลีบแยกเป็น 5
แฉก กลีบดอกเชื่อมติดกันเปน็ รูปปากเปิด ปลายกลบี แยกเปน็ 5 แฉก ซ้อนเหลื่อมกนั เกสรตัวผู้สองคู่
ยาวไม่เท่ากนั ตดิ อยูบ่ นกลบี ดอก บางครงั้ ลดรูปเหลอื คู่เดยี ว เกสรตวั เมียติดทฐ่ี านระหว่างพู ยอดเกสร
แยกเป็น 2 แฉก ผลเด่ียวแบบแห้ง เมือ่ แก่จดั แตกแยกเป็น 4 ผลย่อย พืชวงศ์นีพ้ บประมาณ 252 สกุล
6,700 ชนิด กระจายท่ัวโลก ไดแ้ ก่ กระเพรา โหระพา แมงลัก หญา้ หนวดแมว เปน็ ต้น

ภำพท่ี 5.51 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ LAMIACEAE (LABIATAE)
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

11. วงศ์ ASTERACEAE (COMPOSITAE)ไม้ล้มลุก ไม้พุ่ม บางครั้งอาจพบเป็นไม้ต้น ใบ
เด่ียว เรียงสลับหรือเรียงตรงขา้ ม ไม่มีหใู บ ดอกชอ่ ออกเป็นกระจุกแน่น บรเิ วณปลายก่ิงและซอกใบ มี
วงใบประดับรองรับชอ่ ดอก ดอกย่อยมี 2 กลุ่ม คือกลุ่มท่ีอย่ตู รงกลางช่อดอก เรียกวา่ Disc floret ซ่ึง
เป็นดอกสมบูรณ์เพศ และกลุ่มที่อยู่รอบนอกของช่อดอก เรียกว่า Ray floret ซ่ึงมีทั้งสมบูรณ์เพศ
แยกเพศ และไม่มีเพศ กลีบเลี้ยงมีลักษณะเป็นขนหรือเกล็ด กลีบดอกของ Disc floret มักเช่ือม
ติดกนั เป็นหลอด ปลายกลบี แยกเป็น 5 แฉก สว่ น Ray floret จะเช่ือมบรเิ วณโคนนดิ เดยี ว ส่วนปลาย
แยกออกเป็นรปู ลิ้น เกสรตัวผู้ 5 อัน ติดอยู่ท่ีโคนของกลีบดอก ก้านเกสรตัวผู้แยกจากกัน เกสรตัวเมีย
1 อันปลายแยกออกเป็น 2 แฉก พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 1,528 สกุล 22,750 ชนิด กระจายอยู่ทั่วโลก
ได้แก่ ดาวเรอื ง ทานตะวนั ผักคราดหัวแหวน คาฝอย โดไ่ ม่รู้ล้ม เป็นต้น

128

ภำพที่ 5.52 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ ASTERACEAE (COMPOSITAE)
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011
วงศ์พชื ใบเลยี้ งเด่ยี ว (Class Monocotyledoneae)

1. วงศ์ LILIACEAE ไม้ล้มลุกอายุหลายปี มีหัวใต้ดิน ลาต้นเทียมเหนือดินตั้งตรงหรือเลื้อย
พัน ใบเดี่ยว เรียงสลับ มักออกใกล้พื้นดิน เส้นใบขนาน ดอกช่อ หรืออาจลดรูปเป็นดอกเดี่ยว ออก
บริเวณปลายยอดหรือซอกใบ ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบดอก 6 กลีบ แยกเป็นอิสระ แบ่งออกเป็น 2 ชั้น
ซ้อนเหลื่อมกัน เกสรตัวผู้มี 6 อัน แยกอิสระ แบ่งเป็น 2 แถว ติดอยู่บนฐานรองดอก เกสรตัวเมียมี 1
อัน ประกอบด้วย 3 คาร์เพลเชื่อมกัน รังไข่วางอยู่เหนือวงกลีบ ก้านชูเกสรตัวเมีย 1 อัน และยอด
เกสร 1 อัน อาจแบ่งเป็น 3 พู ผลเด่ียว ส่วนใหญ่เป็นผลแห้งแตกตามพู พืชวงศ์นี้พบประมาณ 288
สกลุ 4,950 ชนิด กระจายอยทู่ วั่ โลก ได้แก่ ดองดึง ลลิ ลี่

129

ภำพท่ี 5.53 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ LILIACEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

130
2. วงศ์ SMILACACEAE ไม้ล้มลุกเล้ือยพัน มีมือเกาะ อายุหลายปี มีหัวใต้ดิน ใบเด่ียว เรียง
สลับ เส้นใบหลักออกจากจุดเดียวกันท่ีฐานใบ เส้นใบย่อยขนานกัน ดอกช่อแบบกระจุกซี่ร่ม ออกที่
ซอกใบ ดอกขนาดเลก็ แยกเพศ กลบี รวม 6 กลีบ แยกเปน็ อิสระหรอื เชอ่ื มตดิ กันทีโ่ คน แบ่งเป็น 2 ช้ัน
ซ้อนเหล่อื มกัน เกสรตวั ผู้มี 6 อัน แยกอิสระหรือเชื่อมติดกันท่ีโคน แบ่งเป็น 2 แถว ติดอยู่กับฐานรอง
ดอก เกสรตัวเมีย 1 อัน ประกอบด้วย 3 คาร์เพลเชื่อมติดกัน รังไข่เหนือวงกลับ ก้านเกสรตัวเมีย 3
อัน และยอดเกสรเพศเมยี 3 อัน เป็นตุ่มหรือพู ผลเด่ียวเป็นผลสดมีเนื้อ อยู่ด้วยกันเป็นพวง พืชวงศ์น้ี
พบประมาณ 3 สกุล 320 ชนิด กระจายพนั ธใุ์ นเขตรอ้ นและอบอุ่น ไดแ้ ก่ ข้าวเยน็ เหนอื ข้าวเยน็ ใต้

ภำพท่ี 5.54 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ SMILACACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

131
3. วงศ์ AMARYLIDACEAE ไม้ล้มลุก อายุหลายปี มีหัวใต้ดิน ลาต้นเทียมเหนือดินต้ังตรง
ใบเด่ียวเรียงสลับ มกั ออกเป้นกระจุกใกล้พ้ืนดนิ เสน้ ใบขนาน ดอกช่อแบบกระจุก หรืออาจลดรูปเป็น
ดอกเด่ียว ถูกหุ้มด้วยใบประดับขนาดใหญ่ ออกบริเวณปลายยอดและมักมีก้านช่อดอกยาว ดอก
สมบูรณ์เพศ กลีบรวม 6 กลีบแยกจากกันเป็นอิสระ แบ่งเป็น 2 ชั้น ซ้อนเหลื่อมกัน เกสรตัวผู้ 6 อัน
แยกอิสระ แบ่งเป็น 2 แถว ติดอยู่บนกลีบดอก เกสรตัวเมีย 1 อัน ก้านเกสร 1 อัน และยอดเกสรตัว
เมีย 1 อัน อาจแบ่งเป็น 3 พู ผลเดยี่ ว ส่วนใหญ่เป็นชนิดผลแห้งแตกตามพู หรอื อาจเป็นผลสดได้บ้าง
พชื วงศ์น้พี บประมาณ 65 สกลุ 725 ชนดิ ตัวอย่างเช่น พลบั พลงึ พลบั พลึงตนี เปด็

ภำพที่ 5.55 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ AMARYLIDACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

4. วงศ์ DIOSCOREACEAE ไม้ล้มลุกเล้ือยพัน อายุหลายปี มีหัวใต้ดิน ใบเด่ียว เรียงสลับ
เสน้ ใบหลักออกจากจุดเดียวกนั ที่ฐานใบ เส้นใบย่อยเป็นขั้นบนั ได ใบส่วนใหญ่เป็นรูปหวั ใจ ก้านใบบิด
หรือมีข้อต่อที่โคน ดอกช่อ ออกที่ซอกใบ ดอกขนาดเล็ก แยกเพศ กลีบรวม 6 กลีบแบ่งเป็น 2 ชั้น
แยกอิสระหรือเช่ือมติดกันที่โคน รูปกงล้อ หรือรูประฆัง ของกลีบซ้อนเหล่ือมกัน เกสรตัวผู้มี 6 อัน
แยกอิสระเป็น 2 แถว ติดอยู่บนกลีบรวม อาจพบเกสรตัวผู้ท่ีเป็นหมันได้ในดอกตัวเมีย เกสรตัวเมียมี
1 อัน รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ ก้านเกสรตัวเมีย 3 อัน และยอดเกสรตัวเมีย 3 อัน ผลเป็นผลเดี่ยวชนิดแห้ว
แตกกลางพู พชื วงศ์น้พี บประมาณ 8 สกลุ 880 ชนดิ ตวั อย่างเชน่ กลอย

132

ภำพที่ 5.56 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ DIOSCOREACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

133
5. วงศ์ ARECACEAE (PALMAE) ไมต้ ้น ไม้พุ่ม หรือไม้เลื้อยชนิดมีเน้ือไม้ ลาต้นต้ังตรงหรือ
ทอดเล้ือย ใบประกอบแบบขนนก หรอื แบบน้ิวมือ แผ่นใบมีขนาดใหญ่ เรียงสลับ ส่วนใหญ่จะกระจุก
อยู่บริเวณยอด เน้ือใบหนา ดอกชอ่ แยกแขนง มีขนาดใหญ่ ออกที่ซอกใบ ส่วนใหญ่ช่อดอกถกู ห่อด้วย
ใบประดับขนาดใหญ่ ดอกย่อยมีท้ังสมบูรณ์เพศ และแยกเพศ กลีบเล้ียง 3 กลีบ แยกอิสระหรือเช่ือม
กันท่ีโคน ปลายกลีบซ้อนเหลื่อมกัน กลีบดอก 3 กลีบแยกอิสระหรือเช่ือมกันที่โคน ขอบกลีบชนหรือ
ซ้อนเหล่ือมกนั เกสรตัวผมู้ ี 6 อนั แยกเป็น 2 แถว ติดอยู่บนกลีบดอก เกสรตัวเมียมที ้ังแบบแยกอิสระ
1-3 อัน และแบบเช่ือมติดกันเป็น 1 อัน รงั ไข่อยู่เหนือวงกลีบ ยอดเกสรตัวเมียมีจานวนเท่ากับก้านชู
เกสร ผลเด่ียวชนิดเมล็ดแข็ง หรือมีเปลือกผลแข็ง มี 1-3 เมล็ด พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 203 สกุล
2,650 ชนิด ได้แก่ หมาก มะพรา้ ว

ภำพที่ 5.57 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ ARECACEAE (PALMAE)
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

134
6. วงศ์ ARACEAE ไม้ล้มลุก หรือไม้เล้ือยอายุหลายปี เป็นได้ท้ังพืชบก พืชน้า หรือพืชอิง
อาศัย มีรากพิเศษ มีน้ายาง ใบเดี่ยว ใบประกอบแบบขนนก หรือใบประกอบแบบนิ้วมือ เรียงสลับ
และมักพบเป็นกระจุกใกล้พื้นดิน ส่วนใหญ่เส้นใบขนาน มีบ้างท่ีพบเป็นร่างแห ดอกช่อ ส่วนใหญ่เป็น
ช่อเชิงลดมีกาบ ออกท่ีปลายยอด ดอกขนาดเล็ก มีท้ังสมบูรณ์เพศและแยกเพศในช่อเดียวกัน กลีบ
รวม มีลักษณะเป็นเกล็ดเล็กๆ 4-6 กลีบหรือไม่มีเลย แยกจากกันหรือเชื่อมติดกันเป็นถ้วย เกสรตัวผู้
1-6 อัน แยกอิสระ เรียงตรงข้ามกับกลีบรวม เกสรตัวเมียมี 1 อัน ก้านเกสรตัวเมียส้ันมากหรือไม่มี
กา้ นเลย และยอดเกสรตัวเมียเป็นจดุ ผลเป็นผลสดเด่ียว ติดอยบู่ นช่อดอกเดียวกันแต่ไม่หลอมรวมกัน
พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 105 สกุล 2,550 ชนิด ตวั อยา่ งเชน่ บอน บกุ อตุ พติ

ภำพท่ี 5.58 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ ARACEAE
ทม่ี ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

135
7. วงศ์ ZINGIBERACEAE ไม้ล้มลุกอายุปีเดียวหรือหลายปี มีหัวใต้ดิน มีกล่ินหอม ลาต้น
เทียมต้ังตรง ใบเด่ียว เรียงสลับ เส้นใบขนาน กาบใบเป็นแบบเปิด ไม่เชื่อมติดกัน ส่วนใหญ่มีล้ินใบ
บริเวณรอยต่อของกาบใบกับแผ่นใบ ดอกช่อส่วนใหญ่มีใบประดับรองรับ ออกที่ปลายยอดหรือแทง
ออกมาจากเหง้าใต้ดิน ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบเล้ียงเช่ือมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 3 แฉก กลีบ
ดอกเช่ือมกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 3 แฉก เกสรตัวผู้มี 5 อัน แต่ 4 อันเป็นหมัน ซ่ึงเกสรตัวผู้ที่
เป็นหมัน 2 อันจะหลอมรวมกันเป็นกลีบปากที่รูปร่างและสีสนั เด่นสะดุดตา ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกัน
ตรงกลางเป็นร่องโอบหุ้มก้านเกสรตัวเมียไว้ เกสรตัวเมีย 1 อัน แทรกอยู่ในร่องก้านชูอับเรณู ยอด
เกสรตัวเมียรูปถ้วย มีขนครุย ผลเป็นผลเด่ียวชนิดผลสดหรือแห้งแตกกลางพู พืชวงศ์นี้พบประมาณ
52 สกุล 1,100 ชนิด กระจายในเขตร้อน ส่วนมากพบในเขตเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ขมิ้น
กระชาย กระทือ เรว่ กระวาน เปน็ ตน้

ภำพที่ 5.59 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ ZINGIBERACEAE
ทีม่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

136
8. วงศ์ MUSACEAE ไม้ล้มลุก มีหัวใต้ดิน ลาต้นเทียมขนาดใหญ่ตั้งตรง ใบเด่ียว เรียงสลับ
เส้นใบขนาน มีเส้นกลางใบขนาดใหญ่และแข็ง กาบใบเป็นแบบเปิด ไม่เชื่อมติดกัน ใบอ่อนม้วนไป
ในทางเดียวกัน มีรูปร่างเหมือนกระบอง ดอกช่อแยกแขนงออกท่ีปลายยอด มีใบประดับรองรับช่อ
ดอกย่อย ดอกสมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ กลีบรวม 6 กลีบ แยกเป็น 2 ชุด ชุดแรกมี 5 กลีบเช่ือม
ติดกันเป็นกาบ หุ้มเกสรเพศผู้ไว้ ปลายแยกเป็น 5 แฉก ชุดท่ีสองมี 1 กลีบแยกออกมา มีเกสรตัวผู้ที่
เป็นหมัน 1 อนั ขนาดเล็ก ติดอยู่บริเวณฐานกลีบ เกสรตัวผู้ปกติมี 5 อนั แยกจากกัน เกสรตวั เมียมี 1
อัน รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ ผลเดี่ยวชนิดผลสดมีเนื้อ พืชวงศ์นี้พบประมาณ 6 สกุล 200 ชนิด กระจาย
ท่วั ไปในเขตร้อน เชน่ กล้วยพันธุต์ า่ งๆ

ภำพที่ 5.60 แสดงลกั ษณะของพืชวงศ์ MUSACEAE
ทมี่ ำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

137
9. วงศ์ ORCHIDACEAE ไม้ล้มลุกอายุหลายปี อาจเป็นพืชขึ้นบนดินที่มีหัวใต้ดิน หรือเป็น
พืชอิงอาศัยมีรากยึดเกาะ และมีลาลูกกล้วยท่ีอวบน้า หรือพืชบางชนิดเป็นพืชกินราก ใบเดี่ยวเรียง
สลับ เส้นใบขนาน เน้ือใบหนาหรืออวบน้า ดอกเดี่ยวหรือดอกช่อ ออกที่ปลายยอดหรือซอกใบ มีใบ
ประดับรองรับดอกย่อย ดอกมีท้ังสมบูรณ์เพศและแยกเพศ กลีบเล้ียง 3 กลีบ แยกจากกัน อยู่ทาง
ด้านข้าง 2 กลีบและด้านบน 1 กลบี กลบี ดอก 3 กลีบแยกจากกัน กลีบตรงกลางเปลี่ยนเป็นกลีบปาก
ซ่ึงมีรูปร่าง ขนาด และสีสันสวยงาม เกสรเพศผู้ 1-2 อัน เชื่อมติดกับก้านเกสรเพศเมียและยอดเกสร
เพศเมีย ซึ่งรวมเรียกว่าเส้าเกสร อับเรณูรวมกันเป็นกลุ่ม เกสรตัวเมียมี 1 อัน รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ ยอด
เกสรตัวเมีย 3 อันอยู่ตรงส่วนปลายของเส้าเกสร มีลักษณะเป็นแอ่ง 2 อัน ส่วนอีกอันย่ืนเป็นจงอย
เพ่ือป้องกันการผสมพันธ์ุในดอกเดียวกันเอง ผลเป็นผลเด่ียว ชนิดผลแห้งแตกตามยาว เมล็ดมีขนาด
เล็กมาก พืชวงศ์น้ีพบประมาณ 788 สกุล 18,500 ชนิด กระจายพันธุ์ทั่วโลก ตัวอย่างเช่น กล้วยไม้
พนั ธุ์ต่างๆ

ภำพที่ 5.61 แสดงลกั ษณะของพชื วงศ์ ORCHIDACEAE
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

138
10. วงศ์ POACEAE (GRAMINEA) ไม้ล้มลุกอายุปีเดียวหรือหลายปี มีระบบรากฝอย
ภาคตัดขวางลาต้นเป็นรูปกลม กลวง มีข้อและปล้องชัดเจน ใบเด่ียว เรียงสลับ เส้นใบขนาน กาบใบ
เปิด ไม่เช่ือมติดกัน ใบอ่อนม้วนไปทางเดียวกัน มีล้ินใบบริเวณรอบต่อของก้านใบกับแผ่นใบ ดอกช่อ
ออกท่ีปลายยอด สมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ กลีบรวม 1-3 กลีบ ขนาดเลก็ เกสรตัวผู้ 1-3 อนั แยกจาก
กัน เกสรตัวเมีย 1 อัน รังไข่วางอยู่เหนือวงกลีบ ผลเป็นผลเดี่ยวแบบธัญพืช พืชวงศ์นี้พบประมาณ
668 สกลุ 9,500 ชนิด กระจายทวั่ โลก ไดแ้ ก่ ข้าว หญา้ คา ออ้ ย ข้าวโพด เปน็ ตน้

ภำพท่ี 5.62 แสดงลักษณะของพชื วงศ์ POACEAE (GRAMINAE)
ที่มำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

139
11. วงศ์ CYPERACEAE ไม้ล้มลุกอายุปีเดียวหรือหลายปี มีหัวใต้ดิน มีระบบรากฝอย
ภาคตัดขวางลาตันเป็นรูปสามเหลี่ยมตัน ใบเด่ียวเรียงสลับ เส้นใบขนาน กาบใบปิด เช่ือมติดกัน ไม่มี
ล้ินใบ ดอกช่อออกที่ปลายยอด สมบูรณ์เพศหรือแยกเพศ ถูกหุ้มด้วยใบประดับ 2 ใบ กลีบรวมขนาด
เล็กมาก หรือไม่พบเลย เกสรตัวผู้ 1-3 อัน แยกจากกัน เกสรตัวเมีย 1 อนั รงั ไขว่ างอยู่เหนอื วงกลบี ถูก
หุ้มด้วยใบประดับ ผลเด่ียวเป็นแบบธัญพืช พืชวงศ์นี้พบประมาณ 98 สกุล 4,350 ชนิด กระจายใน
เขตรอ้ นและเขตอบอนุ่ เชน่ แหว้ หมู ตะไคร้

ภำพท่ี 5.63 แสดงลักษณะของพืชวงศ์ CYPERACEAE
ท่ีมำ : L. Watson and M. J. Dallwitz. The Families of Flowering Plants. http://delta-
intkey.com [online]. 2011

140

บทที่ 6 : กำรเผยแพร่ อนรุ ักษ์ ฟนื้ ฟู ควำมรู้ด้ำนพฤกษศำสตรพ์ น้ื บำ้ น

เนอ้ื หำกำรเรียนกำรสอน
 พิพธิ ภัณฑ์พชื
 ภาพวาดทางพฤกษศาสตร์
 สวนพฤกษศาสตร์

พิพิธภัณฑพ์ ืช (Herbarium) คือการเกบ็ รวบรวมตวั อย่างพันธพ์ุ ชื แห้งเอาไวต้ ามหมวดหมขู่ องการ
จดั ระบบ เพื่อเกบ็ ไว้เปน็ ตัวอย่างในการศึกษาและอ้างอิง นอกจากนย้ี งั มีความหมายรวมถึงการเก็บ
รวบรวมตวั อยา่ งต่างๆ เชน่ รูปถ่าย ฟอสซลิ สไลด์ ฯลฯ เอาไว้ด้วย

กำรเกบ็ ตวั อย่ำงพชื
การท่ีจะศึกษาเกี่ยวกับทรัพยากรพรรณพืชไม่ว่าจะเป็นแขนงวิชาหรอื สาขาใดก็ตาม จาเป็นท่ี

จะต้องรู้จักและทราบว่าพืชแต่ละชนิดท่ีทาการศึกษามีลักษณะเป็นอย่างไร เน่ืองจากพืชในโลกมี
จานวนมาก ทาให้ไมส่ ามารถปลูกหรือจดจาพืชทุกชนิดได้หมด อกี ทง้ั พืชแต่ละชนดิ ในแตล่ ะท้องที่อาจ
มีชื่อเรียกเหมือนหรือแตกต่างกันไป การเก็บตัวอย่างพืชจึงมีความจาเป็นอย่างมาก เพราะเหตุว่า
ตัวอย่างพืชท่ีเก็บรวบรวมถือเป็นตัวแทนของพืชท้ังหมดที่มีอยู่ในโลก นอกจากนี้ข้อมูลที่ประกอบมา
กบั ตัวอย่างพืช เช่น ช่ือวิทยาศาสตร์ ช่ือพ้ืนเมือง สถานท่ีที่เก็บตวั อย่าง ลักษณะทางนิเวศวิทยา วันที่
เก็บตัวอย่าง หรือแม้กระทั่งการใช้ประโยชน์ ข้อมูลเหล่านี้จะเป็นข้อมูลพื้นฐานที่มีความสาคัญต่อ
การศึกษาในทุกๆด้านทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั พืช โดยการเก็บตัวอย่างพชื มปี ระโยชนด์ งั ต่อไปน้ี
1. เป็นหลกั ฐำนอำ้ งอิงและทำให้ทรำบชอื่ วิทยำศำสตร์ของพชื

ช่อื วิทยาศาสตร์ถือเป็นสือ่ กลางทใ่ี ช้ในการศึกษาและทาใหเ้ ข้าใจว่าพืชท่ีกาลังศึกษาและมี
ลักษณะอย่างนี้น้ันเป็นพืชชนิดใดกันแน่ เช่น พืชซ่ึงมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Samanea saman (Jacq.)
Merr. แต่มีชื่อเรียกในภาษาไทยหลายชื่อ เชน่ จามจุรี ฉาฉา และก้ามปู เมื่อดูตัวอยา่ งพันธุไ์ ม้ท่ีเก็บมา
จะทราบได้ทันทีว่าพืชเหล่านี้เป็นชนิดเดียวกัน และในกรณีของพืชท่ีมีชื่อในภาษาไทยว่า รัก ซึ่งอาจ
หมายถึงพืชหลายชนิด เช่น รัก (Gluta usitata (Wall.) Ding Hou) เป็นพืชท่ีให้ยาง ใช้ในการทา
เคร่ืองเขนิ หรือ รัก (Calotropis gigantea (L.) Dryander ex W.T. Aiton) เป็นพืชท่ีนาดอกมาร้อย
มาลัย เม่ือดูตัวอย่างพันธ์ุไม้ที่เก็บมาจะทราบได้ว่าเป็นพืชคนละชนิดกัน การที่จะทราบชื่อ
วิทยาศาสตร์ได้นั้นมีหลายวิธี เช่น อาศัยตัวอย่างพันธุ์ไม้อ้างอิงท่ีเก็บสะสมไว้ในหอพันธุ์ไม้มา
เทียบเคียง ตรวจสอบกับเอกสารทางพฤกษศาสตร์ (Flora, Monograph, Revision) หรือสอบถาม
จากนักอนกุ รมวิธานพชื

2. ทำให้ทรำบถ่ินท่อี ยูอ่ ำศัย เขตกำรกระจำยพนั ธ์ุ และจำนวนประชำกร
พืชเป็นส่ิงมีชีวิตที่เคลื่อนทไี่ ม่ได้ การเก็บตัวอย่างพืชจะทาให้ทราบวา่ พืชแต่ละชนิดนัน้ มีถิ่นที่

อยู่อาศัยเป็นอย่างไร มีการกระจายพันธุ์อยู่ท่ีไหนบ้าง และมีจานวนประชากรมากหรือน้อยเท่าไหร่
ข้อมูลเหล่าน้ีสามารถนามาใช้เป็นแนวทางในการสารวจ เพ่ือการรวบรวมเชื้อพันธ์ุพืช หรือเก็บหามา
ใช้ประโยชน์ เช่น พืชอาหาร พืชเครื่องเทศ พืชที่มีสรรพคุณในการรักษาโรค พืชที่ใช้ในการก่อสร้าง
บา้ นเรอื น ทาผลิตภัณฑ์ใช้สอย การประยุกต์ใช้เพ่ือการจัดการส่ิงแวดล้อม เช่น พืชที่มีคุณสมบัตเิ กาะ

141

ยึดดินป้องกันการพังทลายของหน้าดิน พืชท่ีทนต่อสภาพดินเค็ม พืชที่ช่วยในการปรับปรุงดิน พืชท่ี
ช่วยในการดูดซับแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ และการอนุรักษ์ทรัพยากรพรรณพืชที่ถูกคุกคาม หายาก
หรอื ใกล้สูญพันธุ์ เป็นตน้
3. ทำให้ทรำบแหลง่ ทรพั ยำกรพนั ธุกรรมพชื เพิม่ ข้ึน

ตัวอย่างพืชท่ีเก็บสะสมไว้ในหอพันธุ์ไม้ ได้จัดเรียงเป็นหมวดหมู่ตามหลักการจัดจาแนกพืช
ทาให้ทราบถึงจานวนชนิดของพรรณพืชในแต่ละกลุ่ม เช่น เปล้าน้อย (Croton stellatopilosus
Ohba) ซึ่งทราบว่ามีสรรพคุณในการรักษาแผล ช่วยลดการอักเสบในกระเพาะอาหารและลาไส้ จาก
ตวั อยา่ งพชื ท่ีพบในหอพันธไุ์ ม้ พบว่ามพี ชื ท่ีอยใู่ นกลุ่มเดยี วกันกับเปล้าน้อยในประเทศไทยอีก 30 ชนิด
พืชเหล่านี้อาจมีสรรพคุณเช่นเดียวกันกับเปล้าน้อยก็เป็นได้ ทุเรียน (Durio zibethinus Murr.) เป็น
ผลไม้ที่นิยมบริโภคกันอย่างกว้างขวาง มีพืชในกลุ่มทุเรียนอีก 4 ชนิด ที่กระจายพันธ์ุอยู่ในประเทศ
ไทย ซ่ึงอาจนามาปรับปรุงพันธ์ุให้เป็นท่ีนิยมบริโภคหรือใช้เป็นต้นตอของพันธ์ุที่บริโภคอยู่ให้มีความ
ต้านทานต่อโรคและแมลงเพิ่มข้ึน มะลิ (Jasminum sambac (L.) Ait.) เป็นพืชที่นิยมนามาปลูกเป็น
ไม้ประดับ ในประเทศไทยมีพืชในกลุ่มมะลิอีก 30 ชนิด ซ่ึงอาจคัดเลือกพันธุ์ พัฒนาและส่งเสริม ให้มี
ศักยภาพเปน็ ไมป้ ระดบั ได้ เปน็ ตน้
4. ทำใหท้ รำบถงึ จำนวนของทรพั ยำกรพรรณพืช และสถำนภำพ

การเก็บตวั อยา่ งพชื ในสถานทต่ี ่างๆถอื ไดว้ า่ เปน็ ตวั แทนของพรรณพชื ในสถานทีน่ ้ันๆ ตัวอยา่ ง
พืชท่ีเก็บรวบรวมไว้สามารถบ่งบอกว่าในแต่ละแห่งมีพรรณพืชอะไรบ้าง และมีสถานภาพเป็นอย่างไร
เช่น ตัวอย่างพืชชั้นสูง ท่ีเก็บรวบรวมจากประเทศไทย เมื่อนามาจัดจาแนกและตรวจสอบตามหลัก
อนุกรมวิธานพืช พบว่าประเทศไทยมีทรัพยากรพรรณพืชชั้นสูง ประมาณ 10,000 ชนิด แบ่งเป็นพืช
กลุ่มเฟิร์น (Pteridophytes) 34 วงศ์ ประมาณ 600 ชนิด พืชเมล็ดเปลือย (Gymnosperms) 6 วงศ์
25 ชนิด และพืชดอก (Angiosperms) 249 วงศ์ ประมาณ 9,400 ชนิด (ก่องกานดา ชยามฤต,
2539) ในจานวนน้ี เป็นพืชเฉพาะถิ่น (endemic species) ประมาณ 1,000 ชนิด หลายชนิดมี
สถานภาพใกล้สูญพันธุ์และหายาก (เต็ม สมิตินันทน์, 2535) เป็นต้น ข้อมูลเหล่านี้จะเป็นข้อมูล
พื้นฐานทีส่ าคญั ในการจัดการและใช้ประโยชนจ์ ากทรพั ยากรพรรณพชื ท่มี อี ยู่ได้อย่างเหมาะสม
5. ทำให้ทรำบถงึ ประโยชนแ์ ละโทษของพชื

ข้อมูลท่มี ีการบันทึกมาพรอ้ มกบั ตัวอย่างพชื บางครัง้ กล่าวถงึ ความสัมพันธ์กับมนุษย์ เช่นระบุ
ว่าใช้เป็นอาหาร เครื่องเทศ เครื่องด่ืม ยารักษาโรค ยาพิษ ทาเคร่ืองใช้ไม้สอย เครื่องดนตรี เป็น
อาหารสัตว์ ตลอดจนเป็นสัญลักษณ์ เคร่ืองหมาย ใช้ในพิธีกรรม ประเพณี และความเชื่อต่างๆ ข้อมูล
เหล่านี้ สามารถนามาศึกษาวิจัย หรือพัฒนาเพิ่มเติม ซึ่งอาจนามาใช้ให้เป็นประโยชน์ในเชิงเศรษฐกิจ
เช่น อาหาร พลังงานทดแทน ยารักษาโรคเชิงการค้า สินค้าหัตถกรรมเชิงอุตสาหกรรม ผลิตภัณฑ์
เสริมความงาม หรืออาจนามาประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์เชิงวิชาการและการอนุรักษ์ เช่น การฟื้นฟู
ป่าโดยพืชท้องถิ่นที่เคารพนับถือ การปลูกผักและสมุนไพรใกล้บ้าน การพัฒนาคุณภาพชีวิตความ
เปน็ อยตู่ ามแนวเศรษฐกิจแบบพอเพียง เปน็ ตน้