คู่มือการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติด้านการเกษตร

หมวด ๓

การให้ความช่วยเหลอื ประชาชนด้านสาธารณภัย

ขอ้ ๑๑ การให้ความช่วยเหลือประชาชนผู้ประสบสาธารณภัย หรือภัยพิบัติฉุกเฉิน มีลักษณะเป็นการ
ช่วยเหลอื ทจี่ ำ� เปน็ ที่ตอ้ งแก้ไขโดยฉบั พลนั ในการด�ำรงชพี และความเป็นอยูข่ องประชาชน หรอื เปน็ การซอ่ มแซมให้คืนสู่
สภาพเดมิ อนั เปน็ การบรรเทาความเดอื ดรอ้ นเฉพาะหนา้ องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ สามารถใหค้ วามชว่ ยเหลอื ไดท้ นั ที
ภายใตข้ อบอำ� นาจหนา้ ทต่ี ามกฎหมาย

กรณีส่ิงสาธารณประโยชน์ที่อยู่ในความรับผิดชอบขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้รับความเสียหาย
หากองคก์ รปกครองสว่ นท้องถน่ิ เหน็ วา่ การซอ่ มแซมให้คืนสูส่ ภาพเดมิ จะไมค่ ้มุ คา่ และการกอ่ สรา้ งใหมจ่ ะเกิดประโยชน์
ต่อทางราชการมากกว่า ให้เสนอคณะกรรมการเป็นผูพ้ ิจารณาให้ความเห็นชอบกอ่ นการใช้จ่ายงบประมาณโดยให้ค�ำนงึ
ถงึ สถานะทางการคลัง

หมวด ๔

กดาา้ รนใกหาค้ รวสา่งมเสชร่วมิ ยแเหละลพอื ัฒปรนะาชคาณุ ชนภาพชวี ติ

ขอ้ ๑๒ การให้ความช่วยเหลือประชาชนด้านการส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิต นอกจากกรณี
การชว่ ยเหลอื ดา้ นสาธารณภยั ฉกุ เฉนิ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ประกาศใหป้ ระชาชนทปี่ ระสงคจ์ ะขอรบั ความชว่ ยเหลอื
ยน่ื ลงทะเบยี นเพอื่ ขอรับความช่วยเหลือตอ่ องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิ่นเพอื่ เสนคณะกรรมการตามข้อ ๙

หมวด ๕

การป้องกนั และควบคุมโรคตดิ ตอ่

ขอ้ ๑๓ เม่อื เกิดโรคติดตอ่ โรคตดิ ต่ออนั ตราย โรคตดิ ตอ่ ท่ตี ้องเฝ้าระวงั หรือโรคระบาด หรือมเี หตสุ งสยั
ว่าได้เกิดโรคดังกล่าวในเขตพื้นท่ีขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใด ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินนั้นด�ำเนินการหรือ
สนับสนุนให้มีการป้องกัน การควบคุม การแพร่ และการระงับการระบาดของโรคนั้น หรือสร้างภูมิคุ้มกันโรคให้กับ
ผู้ที่มีภาวะเสี่ยง รวมท้ังการประชาสัมพันธ์ องค์ความรู้เก่ียวกับโรคติดต่อ การช่วยเหลือหน่วยงานของรัฐและเอกชน
ให้เกิดการปฏิบตั ิการตามนโยบายและแผนการเฝา้ ระวงั ป้องกัน และควบคมุ โรคตดิ ต่อ

ขอ้ ๑๔ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ทเ่ี กดิ โรคหรอื มเี หตสุ งสยั ไดว้ า่ เกดิ โรคตามขอ้ ๑๓ ประสานหนว่ ยงาน
ที่รับผิดชอบด�ำเนินการป้องกัน การควบคุม การแพร่ และการระงับการระบาดของโรค โดยให้องค์กรปกครอง
สว่ นทอ้ งถน่ิ รว่ มดำ� เนินการหรือสนบั สนนุ การดำ� เนินการดงั กลา่ ว

ค่มู ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพิบตั ิดา้ นการเกษตร 97

กรณีมีหน่วยงานที่รับผิดชอบภารกิจดังกล่าว แต่ไม่สามารถดำ� เนินการได้อย่างครอบคลุมหรือไม่สามารถ
ระงับการระบาดของโรคติดต่อได้ จะส่งผลท�ำให้เกิดการแพร่ระบาด ท่ีเป็นอันตรายต่อสุขภาพและชีวิตของประชาชน
ใหอ้ งค์กรปกครองส่วนท้องถนิ่ สามารถด�ำเนนิ การ การปอ้ งกันและควบคุมโรคได้

ข้อ ๑๕ องค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ สามารถเบิกจ่ายค่าใชจ้ ่ายตา่ ง ๆ ที่เกิดขึน้ ในการปอ้ งกนั และควบคมุ
โรคตดิ ต่อ ดังนี้

ยา เวชภัณฑ์ และวสั ดทุ ่ีใชใ้ นการป้องกันควบคุมโรคตดิ ต่อ เช่น ถงุ มือยางหรอื หนังผ้าปดิ ปากหรอื ปิดจมกู
รองเท้ายางหุ้มส้นสูงใตเ้ ขา่ (รองเท้าบู๊ต) หรือเสอ้ื กนั ฝน

เครอ่ื งแตง่ กายและอปุ กรณใ์ นการปฏบิ ตั งิ านของบคุ ลากรทปี่ ฏบิ ตั งิ านโดยคำ� นงึ ถงึ ความจำ� เปน็ เหมาะสม
และประหยดั

หมวด ๖

หลกั เกณฑ์การชว่ ยเหลอื

ข้อ ๑๖ การช่วยเหลือประชาชน ให้ปฏิบัตติ ามหลักเกณฑ์ วธิ กี าร เง่ือนไข ท่ีกำ� หนดไวใ้ นระเบยี บนี้ ดงั ต่อไปนี้
การช่วยเหลือผู้ประสบสาธารณภัย หรือภัยพิบัติฉุกเฉิน ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินพิจารณาใช้จ่าย
งบประมาณชว่ ยเหลอื ประชาชนตามหลักเกณฑข์ องกระทรวงการคลัง โดยอนุโลม
การช่วยเหลือด้านการส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิต ให้องค์การปกครองส่วนท้องถ่ินพิจารณาใช้จ่าย
งบประมาณช่วยเหลอื ประชาชน ตามหลักเกณฑข์ องกระทรวงพฒั นาสังคมและความมนั่ คงของมนุษย์ โดยอนุโลม
การชว่ ยเหลอื ประชาชนดา้ นการปอ้ งกนั และระงบั โรคตดิ ตอ่ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ พจิ ารณาใชจ้ า่ ย
งบประมาณชว่ ยเหลอื ประชาชนตามหลักเกณฑ์ของกระทรวงสาธารณสุข โดยอนโุ ลม

หมวด ๗

การใชจ้ ่ายงบประมาณเพื่อการชว่ ยเหลอื ประชาชน

ข้อ ๑๗ การช่วยเหลือประชาชน ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจัดท�ำโครงการแสดงสาระส�ำคัญ
ของกิจกรรมที่ต้องด�ำเนินการและบรรจุไว้ในแผนพัฒนาท้องถิ่น และตั้งจ่ายในข้อบัญญัติหรือเทศบัญญัติงบประมาณ
รายจ่ายประจำ� ปีหรืองบประมาณรายจ่ายเพม่ิ เติมให้ถูกต้องตามประเภทของรายจา่ ย ทงั้ น้ี ให้ชีแ้ จงเหตผุ ลความจำ� เปน็
ท่จี ะตอ้ งตงั้ งบประมาณดังกล่าวไว้ในคำ� ช้แี จงประกอบงบประมาณรายจา่ ยดว้ ย

ข้อ ๑๘ กรณีเกิดสาธารณภัยฉกุ เฉิน จำ� เป็นเรง่ ดว่ น ใหอ้ งค์กรปกครองสว่ นท้องถ่นิ เบิกจา่ ยจากงบกลาง
ประเภทเงนิ ส�ำรองจา่ ย ในขอ้ บญั ญตั ิหรือเทศบญั ญตั ิงบประมาณรายจา่ ยประจ�ำปีโดยโครงการ ไม่จำ� เปน็ ต้องอยใู่ นแผน
พฒั นาท้องถนิ่

98 คมู่ ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผ้ปู ระสบภยั พบิ ัติด้านการเกษตร

ข้อ ๑๙ เพ่ือเป็นการอ�ำนวยความสะดวกแก่ประชาชน องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินสามารถจัดให้มี
ศูนย์ปฏิบัติการร่วมในการช่วยเหลือประชาชนขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยใช้เป็นสถานที่กลางเพ่ือเป็น
ศนู ยร์ วบรวมขอ้ มูลปัญหาความตอ้ งการของประชาชน การประสานงานกับหน่วยงานอนื่ ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ส�ำหรับวธิ กี าร
ปฏิบัติงานให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ที่กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นก�ำหนด โดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
อาจพิจารณาสนับสนุนงบประมาณเพ่ือเป็นค่าใช้จ่ายท่ีจ�ำเป็นในการบริหารงานของสถานท่ีกลางดังกล่าวให้แก่องค์กร
ปกครองสว่ นท้องถ่ินหรอื ส่วนราชการทเ่ี ป็นท่ตี ้ังของสถานที่กลางดำ� เนนิ การแทนก็ได้

ข้อ ๒๐ กรณีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินได้ใช้จ่ายงบประมาณในการให้ความช่วยเหลือตามข้อ ๑๑
ข้อ ๑๒ และข้อ ๑๓ ไประยะหนง่ึ แล้วและคาดการณไ์ ด้ว่า หากจะใช้งบประมาณเพ่อื ให้ความชว่ ยเหลอื ตอ่ ไปอาจส่งผลกระทบ
ต่อสถานะทางการคลังในการบริหารหรือการจัดบริการสาธารณะเพื่อประโยชน์ของประชาชน ให้องค์กรปกครอง
ส่วนทอ้ งถิ่นรายงานต่อส่วนราชการท่เี กี่ยวขอ้ ง เพอ่ื ให้ความช่วยเหลือต่อไป

ข้อ ๒๑ เม่ือส้ินสุดการด�ำเนินการตามโครงการช่วยเหลือประชาชน ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
ประชาสัมพันธ์ผลการด�ำเนินการให้ประชาชนทราบโดยทั่วกัน เป็นเวลาไม่น้อยกว่า ๑๕ วัน โดยให้ติดประกาศ
ณ ส�ำนกั งานองคก์ รปกครองส่วนท้องถนิ่ และที่ท�ำการหมู่บา้ นและชุมชน

บทเฉพาะกาล

ข้อ ๒๒ กรณีท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินใดได้ช่วยเหลือประชาชนตามระเบียบกระทรวงมหาดไทย
หรือหนงั สอื สัง่ การกระทรวงมหาดไทย และหนังสอื ส่ังการท่ีเกย่ี วขอ้ งแล้วแต่กรณีกอ่ นวนั ท่รี ะเบยี บนใ้ี ช้บงั คับ ใหถ้ ือวา่
เป็นรายจา่ ยท่ีจา่ ยได้ตามระเบยี บน้ี

ข้อ ๒๓ สำ� หรบั การเบกิ คา่ ใชจ้ า่ ยเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ประชาชนขององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ทไ่ี ดด้ ำ� เนนิ การ
ตามหลักเกณฑ์ของหนังสือกระทรวงมหาดไทย หรือหนังสือส่ังการที่เก่ียวข้องก่อนวันที่ระเบียบน้ีใช้บังคับและยัง
ดำ� เนินการไม่แลว้ เสร็จ ใหด้ �ำเนนิ การต่อไปได้ตามหลักเกณฑน์ ั้นจนกวา่ จะแล้วเสรจ็

ประกาศ ณ วนั ที่ ๒๘ กันยายน พ.ศ. ๒๕๖๐
พลเอก อนุพงษ์ เผา่ จนิ ดา

รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงมหาดไทย

ค่มู ือการใหค้ วามช่วยเหลือผูป้ ระสบภยั พบิ ัติด้านการเกษตร 99

ระเบียบกระทรวงมหาดไทย
ว่าดว้ ยค่าใช้จา่ ยเพื่อช่วยเหลือประชาชนตามอำ� นาจหน้าทขี่ ององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

(ฉบบั ที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๖๑

___________________________

โดยที่เป็นการสมควรแก้ไขเพิ่มเติมระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่ายเพื่อช่วยเหลือประชาชน
ตามอ�ำนาจหน้าท่ีขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน พ.ศ. ๒๕๖๐ ให้ครอบคลุมสอดคล้องกับอ�ำนาจหน้าที่ขององค์กร
ปกครองส่วนทอ้ งถ่ิน และมีความเหมาะสมย่ิงขึ้น

อาศยั อำ� นาจตามความในมาตรา ๖ และมาตรา ๗๔ (๙) แห่งพระราชบัญญตั อิ งคก์ ารบรหิ ารสว่ นจังหวดั
พ.ศ. ๒๕๔๐ มาตรา ๖๗ (๙) แหง่ พระราชบญั ญตั ิเทศบาล พ.ศ. ๒๔๙๖ ซึ่งแก้ไขเพ่มิ เติมโดยพระราชบญั ญตั ิเทศบาล
(ฉบับท่ี ๔) พ.ศ. ๒๕๐๕ มาตรา ๗๗ แห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. ๒๔๙๖ มาตรา ๕ และมาตรา ๘๕ (๑๐)
แห่งพระราชบญั ญัตสิ ภาตำ� บลและองค์การบริหารสว่ นตำ� บล พ.ศ. ๒๕๓๗ รฐั มนตรวี ่าการกระทรวงมหาดไทย จงึ ออก
ระเบียบไว้ ดงั น้ี

ขอ้ ๑ ระเบียบน้ีเรียกว่า “ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่ายเพ่ือช่วยเหลือประชาชน
ตามอำ� นาจหน้าท่ขี ององค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถิ่น (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๖๑”

ข้อ ๒ ระเบียบน้ใี หใ้ ช้บงั คบั ตงั้ แต่วันถดั จากวันประกาศในราชกจิ จานุเบกษาเป็นตน้ ไป
ขอ้ ๓ ใหย้ กเลกิ ความในบทนิยามค�ำว่า “การส่งเสริมและพัฒนาคณุ ภาพชีวิต” ในข้อ ๓ ของระเบียบ
กระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่ายเพ่ือช่วยเหลือประชาชนตามอ�ำนาจหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ช้ความต่อไปน้แี ทน
“การส่งเสรมิ และพัฒนาคณุ ภาพชวี ติ ” หมายความวา่ การส่งเสริมหรือชว่ ยเหลอื บคุ คลใหส้ ามารถเข้าถงึ
ปจั จัยพื้นฐานในการดำ� รงชวี ิตได้อยา่ งปกตสิ ุขในสังคม หรือการส่งเสรมิ พัฒนาบคุ คลใหม้ ีความรู้ สามารถน�ำไปใช้ในการ
พัฒนาคุณภาพชวี ติ ใหด้ ีข้นึ หรือผทู้ ่ีมชี อื่ อยู่ในทะเบียนเพอื่ สวสั ดกิ ารแหง่ รฐั ตามมติคณะรัฐมนตรี
ข้อ ๔ ใหเ้ พมิ่ บทนิยามคำ� ว่า “เกษตรกร” และค�ำวา่ “เกษตรกรผู้มรี ายไดน้ อ้ ย” ระหวา่ งบทนยิ ามคำ� วา่
“การสง่ เสรมิ และพฒั นาคุณภาพชวี ิต” กบั บทนยิ ามค�ำวา่ “โรคตดิ ตอ่ ” ในข้อ ๓ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยว่าดว้ ย
คา่ ใช้จา่ ยเพ่ือชว่ ยเหลอื ประชาชนตามอำ� นาจหน้าทข่ี ององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ พ.ศ. ๒๕๖๐
“เกษตรกร” หมายความวา่ ผปู้ ระกอบอาชีพ ปลูกพชื เลย้ี งปศุสัตว์ เลยี้ งสัตว์น�้ำและท�ำนาเกลือ ทมี่ รี ายชอ่ื
เป็นเกษตรกรรายย่อย และได้ขึ้นทะเบียนเกษตรกร หรือสมาชิกในครัวเรือนของผู้ที่อยู่ในทะเบียนเกษตรกรของ
กรมส่งเสริมการเกษตร หรือเป็นผู้มีรายชื่ออยู่ในทะเบียนผู้เล้ียงสัตว์ของกรมปศุสัตว์ หรือทะเบียนผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น้�ำ
ของกรมประมง

100 คมู่ ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พบิ ัติด้านการเกษตร

“เกษตรกรผมู้ รี ายไดน้ อ้ ย” หมายความวา่ เกษตรกรผอู้ ยใู่ นครอบครวั ทม่ี ฐี านะยากจนมรี ายไดไ้ มเ่ พยี งพอ
ต่อการเลีย้ งชีพ มชี ีวติ อย่างยากล�ำบาก ขาดแคลนปจั จัยพน้ื ฐาน

ข้อ ๕ ใหย้ กเลกิ ความในขอ้ ๖ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอื่ ชว่ ยเหลอื ประชาชน
ตามอำ� นาจหนา้ ที่ขององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถิ่น พ.ศ. ๒๕๖๐ และให้ใช้ความตอ่ ไปน้ีแทน

“ขอ้ ๖ กรณีเกิดสาธารณภัยในพื้นที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ไม่ว่าจะมีการประกาศเขตการให้
ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉินหรือไม่ก็ตาม องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสามารถด�ำเนินการช่วยเหลือ
ประชาชนในเบ้อื งตน้ โดยฉบั พลนั ทันที เพื่อการด�ำรงชพี หรือบรรเทาความเดอื ดร้อนเฉพาะหน้า หรือระงับสาธารณภัย
หรอื เพอื่ คมุ้ ครองชวี ติ และทรพั ยส์ นิ หรอื ปอ้ งกนั ภยนั ตรายทจ่ี ะเกดิ แกป่ ระชาชน ไดต้ ามความจำ� เปน็ ภายใตข้ อบอำ� นาจ
หน้าทตี่ ามกฎหมาย โดยไม่ต้องเสนอคณะกรรมการพิจารณา

ในกรณีการช่วยเหลือประชาชน เพื่อเยียวยาและฟื้นฟูหลังเกิดสาธารณภัย หรือการส่งเสริมและพัฒนา
คณุ ภาพชวี ิต หรอื การปอ้ งกนั และระงบั โรคตดิ ตอ่ หรอื การชว่ ยเหลอื เกษตรกรผมู้ รี ายได้นอ้ ยใหเ้ สนอคณะกรรมการให้
ความเหน็ ชอบกอ่ น

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใดมีความจ�ำเป็นต้องช่วยเหลือประชาชนนอกเหนือจากหลักเกณฑ์
การชว่ ยเหลอื ตามระเบยี บนี้ ให้ขอความเห็นชอบจากปลดั กระทรวงมหาดไทยก่อนให้การช่วยเหลอื ”

ข้อ ๖ ใหย้ กเลกิ ความในขอ้ ๗ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ประชาชน
ตามอ�ำนาจหนา้ ทีข่ ององค์กรปกครองส่วนทอ้ งถ่ิน พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ชค้ วามตอ่ ไปนีแ้ ทน

“ข้อ ๗ กรณีมีความจ�ำเป็นต้องให้ความช่วยเหลือประชาชนเพื่อเยียวยาหรือฟื้นฟูหลังเกิดสาธารณภัย
ให้องคก์ รปกครองสว่ นท้องถนิ่ ด�ำเนนิ การ ดังน้ี

(๑) กรณีมีการประกาศเขตการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉินในพ้ืนที่เกิดภัย
ใหร้ ายงานอำ� เภอ หรอื จงั หวดั หรอื หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง เพอ่ื พจิ ารณานำ� เงนิ ทดรองราชการ
เพื่อการช่วยเหลือผ้ปู ระสบภัยพบิ ัติ ให้ความชว่ ยเหลอื ผ้ปู ระสบภัย

(๒) กรณีมิได้ประกาศเขตการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉินในพ้ืนที่เกิดภัย
ในการช่วยเหลือประชาชน ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินเสนอคณะกรรมการพิจารณา
ให้ความช่วยเหลอื ท้ังน้ี ไม่เกนิ หลกั เกณฑ์ทีก่ �ำหนดในระเบียบน้ี”

ขอ้ ๗ ให้ยกเลิกความใน (ค) ของ (๒) ของข้อ ๘ ของระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่าย
เพื่อชว่ ยเหลอื ประชาชนตามอำ� นาจหนา้ ที่ขององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถน่ิ พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ช้ความต่อไปนแี้ ทน

“(ค) ผแู้ ทนสว่ นราชการ ทไ่ี ดร้ บั มอบหมายจากผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ในกรณคี ณะกรรมการของเทศบาลนคร
หรอื เทศบาลเมอื ง และนายอ�ำเภอ ในกรณคี ณะกรรมการของเทศบาลตำ� บล จำ� นวน ไมเ่ กนิ ๒ คน

ข้อ ๘ ให้ยกเลิกความใน (ก) ของ (๓) ของข้อ ๘ ของระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่าย
เพ่ือช่วยเหลือประชาชนตามอำ� นาจหนา้ ที่ขององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิน่ พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ชค้ วามตอ่ ไปน้แี ทน

“(ก) นายกองค์การบริหารส่วนต�ำบล หรือรองนายกองค์การบริหารส่วนต�ำบล ที่ได้รับมอบหมายจาก
นายกองค์การบรหิ ารสว่ นตำ� บล”

คู่มือการให้ความช่วยเหลือผูป้ ระสบภยั พบิ ัติดา้ นการเกษตร 101

ข้อ ๙ ให้ยกเลิกความใน (๑) และ (๒) ของข้อ ๙ ของระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่าย
เพื่อชว่ ยเหลอื ประชาชนตามอำ� นาจหนา้ ทีข่ ององค์กรปกครองส่วนทอ้ งถิ่น พ.ศ. ๒๕๖๐ และให้ใชค้ วามตอ่ ไปนแ้ี ทน

“(๑) ใหน้ ำ� รายชอื่ ของประชาชนทไี่ ดร้ บั ความเดอื ดรอ้ นทสี่ ำ� รวจโดยหนว่ ยงานของรฐั และรายชอื่ ประชาชน
ท่ยี ่ืนลงทะเบยี นขอรบั ความช่วยเหลอื ตอ่ องค์กรปกครองสว่ นท้องถน่ิ ตามข้อ ๑๒ และสถานทีก่ ลาง ตามข้อ ๑๙ มาใช้
ในการพจิ ารณาชว่ ยเหลือประชาชนตามระเบยี บนี้

ปิดประกาศรายช่ือประชาชาชนตาม (๑) ท่ีจะไดร้ ับความชว่ ยเหลือ ณ สำ� นกั งานองค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่
สถานที่กลาง และทที่ �ำการหมู่บา้ น ชุมชนให้ทราบ เปน็ เวลาไม่นอ้ ยกวา่ สิบห้าวัน”

ข้อ ๑๐ ใหย้ กเลกิ ความในขอ้ ๑๒ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ประชาชน
ตามอ�ำนาจหน้าทข่ี ององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ชค้ วามต่อไปนี้แทน

“ข้อ ๑๒ การให้ความช่วยเหลือประชาชนด้านการส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิต นอกจากกรณีการ
ชว่ ยเหลอื ดา้ นสาธารณภยั ฉกุ เฉนิ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ประกาศใหป้ ระชาชนทปี่ ระสงคจ์ ะขอรบั ความชว่ ยเหลอื
ย่นื ลงทะเบยี นเพือ่ ขอรบั ความช่วยเหลอื ตอ่ องค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ เพ่อื เสนอคณะกรรมการตามขอ้ ๙

ในกรณเี กดิ อัคคภี ยั ท่ีไม่เข้าขา่ ยภัยพิบตั ิ ในการชว่ ยเหลือประชาชน ใหอ้ ยใู่ นดลุ ยพินิจของคณะกรรมการ
ตามระเบยี บนที้ จี่ ะพจิ ารณาการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ตามความจำ� เปน็ เหมาะสม ทง้ั น้ี ไมเ่ กนิ อตั ราตามหลกั เกณฑท์ กี่ ระทรวง
การคลังก�ำหนด”

ขอ้ ๑๑ ใหเ้ พม่ิ ความตอ่ ไปนเ้ี ปน็ หมวด ๔/๑ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื เกษตรกรผมู้ รี ายไดน้ อ้ ยและขอ้ ๑๒/๑
ของระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่ายเพื่อช่วยเหลือประชาชนตามอ�ำนาจหน้าท่ีขององค์กรปกครอง
สว่ นทอ้ งถิน่ พ.ศ. ๒๕๖๐

หมวด ๔/๑

การใหค้ วามชว่ ยเหลอื เกษตรกรผมู้ รี ายได้นอ้ ย

ข้อ ๑๒/๑ องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินอาจให้ความช่วยเหลือเกษตรกรผู้มีรายได้น้อยท่ีประสบปัญหา
ในการประกอบอาชพี ในเรือ่ งดังตอ่ ไปน้ี”

(ก) จดั หาหรอื ปรบั ปรงุ แหล่งน�้ำเพอื่ การเกษตร
(ข) การสนบั สนนุ อุปกรณ์ เครื่องมอื เครอ่ื งใช้ในการปรับปรุงแหล่งน้�ำ
(ค) ประสานกับหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วข้องเพอ่ื ใหก้ ารสนับสนุนดา้ นการเกษตร
(ง) คา่ ใชจ้ ่ายอน่ื ๆ ทเ่ี กยี่ วข้อง ตามทีก่ ระทรวงมหาดไทยกำ� หนด
การให้ความช่วยเหลือเกษตรกรผู้มีรายได้น้อย นอกจากกรณีการช่วยเหลือด้านสาธารณภัยฉุกเฉิน
ใหอ้ งค์กรปกครองสว่ นท้องถิ่นประกาศใหเ้ กษตรกรผ้มู ีรายได้นอ้ ย และประสงคจ์ ะขอรับความช่วยเหลือยื่นลงทะเบยี น
ขอรับความชว่ ยเหลอื ตอ่ องค์กรปกครองส่วนทอ้ งถนิ่ เพื่อเสนอคณะกรรมการตามขอ้ ๙ พจิ ารณา”

102 คูม่ อื การให้ความชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั พบิ ตั ิด้านการเกษตร

ข้อ ๑๒ ใหย้ กเลกิ ความใน (๒) ของขอ้ ๑๖ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอื่ ชว่ ยเหลอื
ประชาชนตามอ�ำนาจหนา้ ท่ีขององค์กรปกครองส่วนท้องถน่ิ พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ช้ความตอ่ ไปน้ีแทน

“(๒) การชว่ ยเหลอื ดา้ นการสง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ พจิ ารณาใชจ้ า่ ย
งบประมาณชว่ ยเหลอื ประชาชน ตามหลกั เกณฑท์ กี่ ระทรวงมหาดไทยกำ� หนดหรอื หลกั เกณฑข์ องกระทรวงพฒั นาสงั คม
และความม่ันคงของมนษุ ย์ โดยอนโุ ลม”

ขอ้ ๑๓ ให้เพ่ิมความดังต่อไปน้ีเป็น (๔) ของข้อ ๑๖ ของระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่าย
เพือ่ ช่วยเหลือประชาชนตามอำ� นาจหน้าที่ขององค์กรปกครองสว่ นท้องถนิ่ พ.ศ. ๒๕๖๐

“(๔) การช่วยเหลือเกษตรกรผู้มีรายได้น้อย ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินพิจารณาใช้จ่ายงบประมาณ
ชว่ ยเหลอื ประชาชน ตามหลักเกณฑข์ องกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยอนุโลม”

ขอ้ ๑๔ ใหย้ กเลกิ ความในขอ้ ๒๐ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ประชาชน
ตามอำ� นาจหนา้ ทีข่ ององค์กรปกครองสว่ นท้องถ่ิน พ.ศ. ๒๕๖๐ และให้ใชค้ วามต่อไปนีแ้ ทน

“ข้อ ๒๐ กรณีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินได้ใช้จ่ายงบประมาณในการให้ความช่วยเหลือตามข้อ ๑๑
ขอ้ ๑๒ ข้อ ๑๒/๑ และข้อ ๑๓ ไประยะหน่ึงแล้วและคาดการณ์ไดว้ ่า หากจะใชง้ บประมาณเพ่อื ให้ความช่วยเหลอื ต่อไป
อาจสง่ ผลตอ่ สถานะทางการคลงั ในการบรหิ ารหรอื การจดั การสาธารณะเพอื่ ประโยชนข์ องประชาชน ใหอ้ งคก์ รปกครอง
ส่วนทอ้ งถิน่ รายงานต่อสว่ นราชการที่เกยี่ วข้อง เพื่อให้ความช่วยเหลอื ตอ่ ไป”

ขอ้ ๑๕ ใหย้ กเลกิ ความในขอ้ ๒๑ ของระเบยี บกระทรวงมหาดไทยวา่ ดว้ ยคา่ ใชจ้ า่ ยเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ประชาชน
ตามอ�ำนาจหน้าทข่ี ององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถิน่ พ.ศ. ๒๕๖๐ และใหใ้ ช้ความตอ่ ไปนีแ้ ทน

“ข้อ ๒๑ เมื่อส้ินสุดการด�ำเนินการตามโครงการช่วยเหลือประชาชน ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน
ประชาสัมพันธ์ผลการด�ำเนินการให้ประชาชนทราบโดยทั่วกัน เป็นเวลาไม่น้อยกว่าสิบห้าวัน โดยให้ติดประกาศ ณ
ส�ำนักงานองคก์ รปกครองสว่ นท้องถิน่ สถานที่กลาง และท่ที �ำการหมู่บ้านและชมุ ชน

ประกาศ ณ วนั ที่ ๒๔ ธันวาคม ๒๕๖๑
พลเอก อนุพงษ์ เผา่ จนิ ดา

รฐั มนตรีวา่ การกระทรวงมหาดไทย

คู่มอื การใหค้ วามชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภัยพิบตั ดิ า้ นการเกษตร 103

บทที่ ๒

นโยบาย ยทุ ธศาสตร์

และโครงสร้างการบรหิ ารจดั การความเสย่ี งจากสาธารณภยั

การปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยของประเทศไทยมีเป้าหมายสงู สดุ คอื “การรรู้ ับ ปรบั ตวั ฟ้นื เร็วทั่ว
อย่างยั่งยืน (Resilience)” โดยมีคณะกรรมการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ (กปภ.ช.) เป็นองค์กรหลัก
เชงิ นโยบายตามพระราชบญั ญตั กิ ารปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. ๒๕๕๐ และเปน็ กลไกหลกั ในการบรหิ ารจดั การ
สาธารณภัยของประเทศ โดยมีการบริหารจัดการสาธารณภัยภายใต้แผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ
พ.ศ. ๒๕๕๘ - ๒๕๗๓ การป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยของประเทศไทยได้น�ำกรอบแนวคิดการจัดการความเส่ียง
จากสาธารณภัย นโยบายและเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนในระดับสากล กรอบการด�ำเนินงานเซนไดเพื่อการลด
ความเสยี่ งจากภยั พิบัติ พ.ศ. ๒๕๕๘ - ๒๕๗๓ วาระพฒั นาเมอื งใหม่ ความตกลงปารีส ทิศทางและนโยบายการพฒั นา
ประเทศไทยมากำ� หนดนโยบายและยทุ ธศาสตร์ของแผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแหง่ ชาติ ดังนี้

นโยบายการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ

๑. ม่งุ เน้นให้มีการลดความเส่ยี งจากสาธารณภยั ด้วยการสรา้ งความตระหนักรใู้ หท้ ุกภาคสว่ น ของสังคม
ไทยเขา้ ใจความเส่ียงจากสาธารณภัยใหค้ รอบคลุมทุกมติ ิ เพ่อื น�ำไปสู่การประเมินความเส่ยี งและการใชข้ อ้ มลู ความเสีย่ ง
ประกอบการวางแผน การลงทนุ และการตดั สินใจ ตามแนวทางการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภัย

๒. บูรณาการความร่วมมือกับทุกภาคส่วนโดยยกระดับมาตรฐานระบบการจัดการสาธารณภัย
ในภาวะฉุกเฉินของประเทศให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการจัดการทุกระดับ พร้อมท้ังการบรรเทาทุกข์
และช่วยเหลือสงเคราะห์ผปู้ ระสบภยั ไดอ้ ย่างรวดเรว็ ทวั่ ถึง และทันต่อเหตุการณ์

๓. สร้างระบบการฟื้นฟูให้มีความย่ังยืนโดยเร่งรัดให้มีการซ่อมสร้างและฟื้นฟูให้กลับคืนสู่สภาพเดิม
โดยเรว็ หรือดกี วา่ เดิม และปลอดภยั กว่าเดมิ เพ่ือนำ� ไปสกู่ ารลดความเสยี่ งเดิมและป้องกนั ความเส่ียงใหม่

๔. สรา้ งการเปน็ หนุ้ สว่ นในดา้ นการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภยั รว่ มกบั หนว่ ยงานเครอื ขา่ ย ทงั้ ภายใน
ประเทศและระหวา่ งประเทศ ให้ครอบคลุมทกุ มติ ิ

๕. สนบั สนนุ และสง่ เสรมิ การวจิ ยั และพฒั นานวตั กรรม เทคโนโลยี และภมู ปิ ญั ญา เพอื่ เพมิ่ ขดี ความสามารถ
การจัดการความเส่ยี งจากสาธารณภัยของประเทศ

104 คูม่ อื การให้ความช่วยเหลอื ผู้ประสบภัยพบิ ัตดิ ้านการเกษตร

ยทุ ธศาสตร์การจดั การความเสย่ี งจากสาธารณภยั

เพื่อยกระดับการจัดการความเสี่ยงจากสาธารณภัยไปสู่มาตรฐานตามหลักสากล สร้างการรู้เท่าทันภัย
และภูมิค้มุ กนั ใหก้ บั ทกุ ภาคสว่ น ประกอบดว้ ย ๕ ยุทธศาสตร์ ได้แก่

ยุทธศาสตรท์ ี่ ๑ การมุ่งเน้นการลดความเสี่ยงจากสาธารณภัย เป็นแนวคิดและวิธีปฏิบัติในการ
ลดโอกาสที่จะได้รับผลกระทบทางลบจากสาธารณภัย โดยการวิเคราะห์และการบริหารจัดการปัจจัยท่ีเป็นสาเหตุ
และผลกระทบของสาธารณภยั เพอ่ื กำ� หนดนโยบาย มาตรการ ดา้ นตา่ ง ๆ ใหส้ ามารถลดความลอ่ แหลม ลดปจั จยั ทท่ี ำ� ให้
เกิดความเปราะบาง และเพิ่มศกั ยภาพในการจดั การความเส่ียงจากสาธารณภัย

ยุทธศาสตรท์ ่ี ๒ การจดั การในภาวะฉกุ เฉนิ แบบบรู ณาการ เปน็ การเผชญิ เหตแุ ละบรรเทาทกุ ขใ์ นเบอ้ื งตน้
โดยการจัดตั้งองคก์ รปฏิบัติการจัดการในภาวะฉกุ เฉนิ ตลอดจนการกำ� หนดเครือ่ งมอื และแนวทางปฏิบตั ิใหม้ ีมาตรฐาน
เป็นเอกภาพ และมีความยืดหยุ่น สอดคลอ้ งกับสถานการณ์ เพอื่ ลดความสญู เสียและผลกระทบใหน้ ้อยท่ีสดุ ซ่งึ คำ� นึงถึง
ความปลอดภัย ของผปู้ ฏบิ ตั งิ านเปน็ สำ� คญั

ยทุ ธศาสตร์ที่ ๓ การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพการฟน้ื ฟอู ยา่ งยงั่ ยนื เปน็ การดำ� เนนิ การภายหลงั จากสาธารณภยั
ได้บรรเทาลง หรือได้ผ่านพ้นไปแล้ว เพื่อด�ำเนินการปรับสภาพระบบสาธารณูปโภค การด�ำรงชีวิต และสภาวะ
วิถีความเปน็ อยู่ของชมุ ชนทป่ี ระสบภยั ใหก้ ลับสู่สภาวะปกตหิ รือฟ้นื ฟูให้ดกี ว่าและปลอดภยั กวา่ เดิม

ยุทธศาสตร์ท่ี ๔ การสง่ เสรมิ การเปน็ หนุ้ สว่ นระหวา่ งประเทศในการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภยั
เป็นการก�ำหนดยุทธศาสตร์ในการพัฒนาศักยภาพของประเทศไทยให้เป็นประเทศแกนน�ำในการจัดการสาธารณภัย
ท่ีมีมาตรฐานตามหลักสากล โดยการสร้างความเป็นหุ้นส่วนและประสานความร่วมมือระหว่างประเทศด้านการจัดการ
สาธารณภัย เพ่อื พรอ้ มให้ความช่วยเหลอื ด้านมนษุ ยธรรม

ยุทธศาสตรท์ ่ี ๕ การเพิ่มประสิทธิภาพระบบบริหารจัดการและสร้างนวัตกรรมด้านสาธารณภัย
เป็นการพัฒนาระบบและกลไกการบริหารจัดการสาธารณภัยอย่างมีประสิทธิภาพบนฐานการบูรณาการด้านข้อมูล
องคค์ วามรู้ ภมู ปิ ญั ญา เทคโนโลยี การลงทนุ บคุ ลากร องคก์ รทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั การศกึ ษา วจิ ยั และนวตั กรรมดา้ นสาธารณภยั

วงจรการจัดการความเสี่ยงจากสาธารณภยั

เป็นแนวทางการจัดการความเสี่ยงจากสาธารณภัยท่ีอธิบายให้เห็นถึงลักษณะวงจร เพื่อรับมือกับภัย
ซงึ่ มลี กั ษณะการเกดิ ทย่ี ากแกก่ ารคาดการณผ์ ลทเ่ี กดิ ขน้ึ โดยอาจมรี ปู แบบการเกดิ ไมซ่ ำ้� เดมิ และไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเปน็ ลำ� ดบั
กอ่ นหลงั เสมอไป (Non Linear) จงึ ตอ้ งมกี ารดำ� เนนิ การในลกั ษณะเปน็ วงรอบ (Closed Loop) อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ไมส่ ามารถ
แยกส่วนเฉพาะในแต่ละกระบวนการ ดังน้ัน การจัดการความเส่ียงจากสาธารณภัย จึงเป็นการจัดการสาธารณภัย
แบบองค์รวม (Holistic Approach) เพ่ือความปลอดภัยอย่างยั่งยืน ต้ังแต่การป้องกันและลดผลกระทบ
การเตรียมความพร้อม การเผชิญเหตุ และการบรรเทาทุกข์ ตลอดจนการฟื้นฟู ซ่ึงการด�ำเนินการในแต่ละห้วงเวลา
การเกิดสาธารณภัยอาจมีความคาบเกีย่ วกัน (Over lap) รวมท้ังระยะเวลาในการดำ� เนนิ การขึ้นอยูก่ บั ความรนุ แรงของ
ภัยเป็นสำ� คญั ดงั แผนภาพ

คู่มือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร 105

Disasภtัยeพr บิ Sตัtrิ ikes การเผชญิ เหตุ (Response) DISASTER RESPONSE (during - disaster)
จัดตงั้ ศนู ยบ์ ญั ชาการเหตกุ ารณ์ / การจดั การในภาวะฉุกเฉนิ
การเตรยี มความพรอ้ ม
(Preparedness) การค้นหาและกู้ภยั / (Emergency Management)
การแฟทยฉ์ ุกเฉนิ /
วางแผน / การแจ้งเตอื นภัย / ระดมสรรพกำ� ลัง การบรรเทาทุกข์ (Rellef)
เตรยี มการอพยพ / การฝึก จัดตั้งศนู ย์พักพิงช่ัวคราว /
การลดผลกระทบ (Mitigation) ประเมินความเสยี หายและ
ประเมินความเสย่ี ง / ปอ้ งกัน
ความตอ้ งการ
(แผนทีพ่ นื้ ทอี่ ันตราย, ความชว่ ยเหลือ (DANA)
ประเมินความเปราะบาง / ลอ่ แหลม)
การฟ้ืนฟสู ภาพ (Rehabilitation) การฟืน้ ฟู (Recovery)
การลดความเสยี่ งจากสาธารณภยั ให้กลบั ส่สู การะปกติ และ DISASTER RELIEF and
(Disaster Risk Reduction : DRR) DISASTER RECOVERY (post - disaster)
DISASTER MITIGATION and การซอ่ มสรา้ ง (Reconstruction)
DISASTER PREPAREDNESS (pre - disaster) การสรา้ งให้ดกี วา่ เต็ม (Build Back

Better and Sater) /
การประเปน็ ความต้องการหลัง

เกดิ สาธารณภัย (PONA)

แผนภาพท่ี ๒-๑ วงจรการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภัย (Disaster Risk Management : DRM)
เพือ่ ความปลอดภยั อยา่ งย่งั ยนื (Resilience)

กลไกการจัดการความเสย่ี งจากสาธารณภยั

ระดบั นโยบาย
(๑) คณะกรรมการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ (กปภ.ช.) มีหน้าที่ก�ำหนดนโยบาย
การปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ บรู ณาการพฒั นาระบบการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ระหวา่ งหนว่ ยงาน
ของรัฐและหน่วยงานภาคเอกชนให้มีประสิทธิภาพ โดยมีองค์ประกอบและอ�ำนาจหน้าท่ีตามท่ีระบุในมาตรา ๖ และ
มาตรา ๗ แห่งพระราชบัญญัตปิ ้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. ๒๕๕๐
(๒) คณะกรรมการป้องกนั อุบตั ิภัยแหง่ ชาติ (กปอ.) มหี นา้ ทเี่ สนอนโยบายเกี่ยวกับการปอ้ งกันอบุ ัตภิ ัย
ของประเทศและเสนอแนะแนวทางปฏบิ ตั แิ ละประสานงานระหวา่ งหนว่ ยงานของรฐั โดยมอี งคป์ ระกอบและอำ� นาจหนา้ ท่ี
ตามระเบยี บส�ำนักนายกรฐั มนตรวี ่าด้วยการปอ้ งกันอบุ ตั ิภัยแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖๔
(๓) คณะกรรมการบรหิ ารระบบการเตือนภัยพิบตั ิแหง่ ชาติ (กภช.) มีหนา้ ทเ่ี สนอ และจัดท�ำมาตรการ
แนวทาง นโยบาย แผนการบริหารระบบการเตือนภัยพิบัติแห่งชาติ แผนงานและโครงการในการบริหารระบบการ
เตือนภัยพิบัติแห่งชาติ เพ่ือเป็นกรอบในการด�ำเนินงานของหน่วยราชการที่เกี่ยวข้อง โดยมีองค์ประกอบ และอ�ำนาจ
หน้าท่ีตามระเบียบส�ำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการบริหารระบบการเตือนภัยพิบัติแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๒ และที่แก้ไข
เพิ่มเตมิ (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. ๒๕๖๒

106 คู่มอื การให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบัติดา้ นการเกษตร

ระดบั ปฏบิ ัติ
กลไกการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภยั ระดบั ปฏบิ ตั เิ ปน็ ศนู ยก์ ลางในการอำ� นวยการและการประสาน
การปฏิบัติของหน่วยงานและภาคส่วนต่าง ๆ ที่เก่ียวข้องกับการจัดการความเส่ียงจากสาธารณภัยภายใต้แนวคิด
“ศูนยป์ ฏิบัตกิ ารฉุกเฉนิ (Emergency Operation Center : EOC)” โดยเรียกชื่อวา่ กองบัญชาการป้องกันและบรรเทา
สาธารณภัยแห่งชาติ /กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแต่ละระดับ มีหน้าท่ีในการจัดการความเส่ียง
จากสาธารณภยั ดว้ ยการบงั คับบญั ชา อำ� นวยการ ควบคุม กำ� กบั และประสานการปฏบิ ตั ริ ะหวา่ งภาคส่วนตัง้ แต่ภาวะ
ปกติจนถึงเม่ือคาดว่าจะเกิดหรือเกิดสาธารณภัย โดยจะต้องมีการก�ำหนดโครงสร้าง อ�ำนาจหน้าที่ และมอบหมาย
เจา้ หนา้ ทป่ี ฏบิ ตั งิ านในภารกจิ หนา้ ทต่ี า่ ง ๆ และตอ้ งมกี ารจดั ทำ� แนวปฏบิ ตั หิ รอื คมู่ อื การปฏบิ ตั งิ านตามขนั้ ตอนในแตล่ ะ
ระดบั การปฏบิ ตั กิ าร (Level of Activation) รวมทงั้ ตอ้ งจดั ใหม้ สี ถานท่ี และสง่ิ อำ� นวยความสะดวก (Facilities) สำ� หรบั
การปฏบิ ตั งิ าน โดยเมอื่ เกดิ หรอื คาดวา่ จะเกดิ สาธารณภยั ขน้ึ กลไกดงั กลา่ วจะปรบั เขา้ สกู่ ระบวนการปฏบิ ตั ใิ นภาวะฉกุ เฉนิ
โดยการจัดต้ัง “ศนู ยบ์ ญั ชาการเหตุการณ”์ ขึ้น
(๑) กองบัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ (บกปภ.ช.) ท�ำหน้าท่ีบังคับบัญชา
อ�ำนวยการ ควบคุม ก�ำกบั ดูแลและประสานการปฏิบตั กิ ารปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ของกองอ�ำนวยการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภัยแต่ละระดับ โดยมีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยเป็นผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทา
สาธารณภยั แห่งชาติ และปลัดกระทรวงมหาดไทยเปน็ รองผบู้ ญั ชาการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ ในกรณี
การจดั การสาธารณภยั ขนาดใหญ่ (ระดับ ๓) มรี ฐั มนตรีวา่ การกระทรวงมหาดไทย และกรณีการจดั การสาธารณภยั รา้ ยแรง
อยา่ งยิง่ (ระดบั ๔) มีนายกรัฐมนตรีหรือรองนายกรัฐมนตรีทไี่ ดร้ บั มอบหมาย เป็นผูค้ วบคุมสง่ั การ และบัญชาการ
(๒) กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยกลาง (กอปภ.ก.) ท�ำหน้าท่ีประสานงาน
บรู ณาการขอ้ มลู และการปฏบิ ตั กิ ารของหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง ทัง้ ในสว่ นของสรรพกำ� ลัง เครื่องมืออปุ กรณ์ แผนปฏบิ ัติ
การเพื่อเตรียมความพร้อมในการป้องกันและแก้ไขปัญหาสาธารณภัยท้ังระบบในภาวะปกติ และในภาวะใกล้เกิดภัย
ท�ำหนา้ ทเ่ี ตรยี มการเผชิญเหตุ ตดิ ตาม และเฝา้ ระวังสถานการณ์ รวมถึงวเิ คราะห์ข้อมูลทเี่ ก่ียวข้อง ประเมนิ สถานการณ์
และแจ้งเตือนภัยพร้อมทั้งรายงานและเสนอความเห็นต่อผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติหรือ
นายกรัฐมนตรีตามแต่ระดับการจัดการสาธารณภัยเพ่ือตัดสินใจในการรับมือ โดยมีอธิบดีกรมป้องกันและบรรเทา
สาธารณภัยเปน็ ผอู้ �ำนวยการกลาง
(๓) กองอ�ำนวยการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยจงั หวดั (กอปภ.จ.) ท�ำหนา้ ท่ีอ�ำนวยการ ควบคมุ
สนับสนุน และประสานการปฏิบัติการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยในพ้ืนที่จังหวัดที่รับผิดชอบ โดยมีผู้ว่าราชการ
จงั หวดั /ผอู้ ำ� นวยการจงั หวดั เปน็ ผอู้ ำ� นวยการ รองผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ทผ่ี วู้ า่ ราชการจงั หวดั มอบหมาย และนายกองคก์ าร
บรหิ ารสว่ นจงั หวดั เปน็ รองผอู้ ำ� นวยการ
(๔) กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยกรุงเทพมหานคร (กอปภ.กทม.) ท�ำหน้าท่ี
อำ� นวยการ ควบคมุ สนบั สนนุ ประสานการปฏบิ ตั ิในการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั ในเขตกรงุ เทพมหานคร และ
จัดท�ำแผนปฏิบัติการหรือแผนเผชิญเหตุตามประเภทความเส่ียงภัยให้สอดคล้องกับแผนการป้องกันและบรรเทา
สาธารณภยั กรงุ เทพมหานคร รวมทงั้ ดำ� เนนิ การสนบั สนนุ การปฏบิ ตั กิ ารปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั และเปน็ หนว่ ย
เผชญิ เหตเุ มอ่ื เกดิ สาธารณภยั ในพนื้ ทรี่ บั ผดิ ชอบโดยมผี วู้ า่ ราชการกรงุ เทพมหานครในฐานะผอู้ ำ� นวยการเปน็ ผรู้ บั ผดิ ชอบ
มอี ำ� นาจหนา้ ทีแ่ ละแนวทางปฏบิ ัตติ ามหมวด ๓ แหง่ พระราชบัญญตั ิป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. ๒๕๕๐ ทง้ั นี้
องค์ประกอบและอ�ำนาจหน้าทใ่ี หเ้ ปน็ ไปตามทผ่ี ้วู ่าราชการกรงุ เทพมหานครก�ำหนด

คู่มอื การใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร 107

(๕) กองอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั สำ� นกั งานเขต (กอปภ.สนข.) ทำ� หนา้ ทร่ี บั ผดิ ชอบ
และปฏบิ ตั หิ นา้ ทใี่ นการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ในเขตของตน และมหี นา้ ทช่ี ว่ ยเหลอื ผอู้ ำ� นวยการกรงุ เทพมหานคร
ตามท่ีไดร้ ับมอบหมาย โดยให้ส่วนราชการและหน่วยงานของกรงุ เทพมหานคร รวมทัง้ ภาคเอกชนท่อี ยู่ในเขตพ้ืนทรี่ ่วม
ปฏบิ ัติงานในกองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยส�ำนกั งานเขต

(๖) กองอ�ำนวยการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยอ�ำเภอ (กอปภ.อ.) ทำ� หนา้ ทีอ่ ำ� นวยการ ควบคมุ
สนับสนุน และประสานการปฏิบัติกับองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินในเขตพื้นท่ีรับผิดชอบในการป้องกันและบรรเทา
สาธารณภัย และปฏิบัติงานตามท่ีผู้ว่าราชการจังหวัดหรือกองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด
มอบหมาย โดยมนี ายอ�ำเภอ/ผอู้ ำ� นวยการอำ� เภอ เปน็ ผ้อู ำ� นวยการ

(๗) กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยเมืองพัทยา (กอปภ.เมืองพัทยา) ท�ำหน้าท่ี
อ�ำนวยการ ควบคุม ปฏิบัติการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย เผชิญเหตุและแจ้งเตือนภัยเม่ือเกิดสาธารณภัยข้ึน
พร้อมทั้งจัดท�ำแผนปฏิบัติการในการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยของเมืองพัทยา ให้สอดคล้องกับแผนการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวัดและแผนการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัยอ�ำเภอ รวมถึงมหี น้าทช่ี ่วยเหลือผูอ้ �ำนวยการ
จังหวัดและผอู้ ำ� นวยการอำ� เภอตามที่ไดร้ บั มอบหมาย พร้อมทงั้ สนบั สนุนการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยใหอ้ งค์กร
ปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ซง่ึ มพี นื้ ทต่ี ดิ ตอ่ หรอื ใกลเ้ คยี ง หรอื เขตพนื้ ทอี่ น่ื เมอื่ ไดร้ บั การรอ้ งขอ โดยมนี ายกเมอื งพทั ยา/ ผอู้ ำ� นวยการ
เมอื งพัทยา เปน็ ผ้อู �ำนวยการ

(๘) กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยเทศบาล (กอปภ.ทน./ทม./ทต.) ท�ำหน้าที่
อ�ำนวยการ ควบคุม ปฏิบัติการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย เผชิญเหตุและแจ้งเตือนภัยเม่ือเกิดสาธารณภัยข้ึน
พร้อมทั้งจัดท�ำแผนปฏิบัติการในการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยของเทศบาลให้สอดคล้องกับแผนการป้องกัน
และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวดั และแผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั อ�ำเภอ รวมถึงมหี น้าท่ีช่วยเหลอื ผอู้ ำ� นวยการ
จงั หวดั และผูอ้ �ำนวยการอ�ำเภอตามท่ีไดร้ ับมอบหมาย พรอ้ มทงั้ สนบั สนนุ การป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยให้องค์กร
ปกครองส่วนท้องถ่ินซ่ึงมีพื้นท่ีติดต่อหรือใกล้เคียง หรือเขตพ้ืนท่ีอ่ืนเม่ือได้รับการร้องขอ โดยมีนายกเทศมนตรี/
ผ้อู ำ� นวยการเทศบาล เป็นผู้อ�ำนวยการ

(๙) กองอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บล (กอปภ.อบต.) ทำ� หนา้ ที่
อำ� นวยการ ควบคมุ ปฏบิ ตั กิ ารปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั เผชญิ เหตแุ ละแจง้ เตอื นภยั เมอื่ เกดิ สาธารณภยั ขนึ้ พรอ้ ม
ทั้งจัดท�ำแผนปฏิบัติการในการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยขององค์การบริหารส่วนต�ำบลให้สอดคล้องกับแผนการ
ป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด และแผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยอ�ำเภอ รวมถึงมีหน้าที่ช่วยเหลือ
ผอู้ ำ� นวยการจงั หวดั และผอู้ ำ� นวยการอำ� เภอตามทไ่ี ดร้ บั มอบหมาย พรอ้ มทงั้ สนบั สนนุ การปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั
ให้องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินซ่ึงมีพ้ืนท่ีติดต่อหรือใกล้เคียง หรือเขตพื้นท่ีอ่ืนเมื่อได้รับการร้องขอ โดยมีนายกองค์การ
บรหิ ารส่วนตำ� บล/ผอู้ �ำนวยการองคก์ ารบรหิ ารสว่ นต�ำบลเป็นผูอ้ �ำนวยการ

108 คู่มือการให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร

นายกรัฐมนตรี
กรณีเกดิ สาธารณภัยรา้ ยแรงอยา่ งยิ่ง

กองบญั ชาการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยแหง่ ชาติ (บกปภ.ช.)
ผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแหง่ ชาติ
(รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงมหาดไทย)

รองผูบ้ ญั ชาการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั แห่งชาติ
(ปลัดกระทรวงมหาดไทย)

กองอ�ำนวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัยกลาง (กอปภ.ก.)
ผู้อ�ำนวยการกลาง (อธบิ ดีกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั )

กองอำ� นวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด (กอปภ.จ) กองอำ� นวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยกรงุ เทพมหานคร (กอปภ.กทม.)
ผ้อู �ำนวยการจงั หวัด ผ้อู ำ� นวยการกรุงเทพมหานคร
(ผวู้ ่าราชการจงั หวดั ) (ผูว้ ่าราชการกรงุ เทพมหานคร)

รองผู้อำ� นวยการจังหวัด รองผูอ้ �ำนวยการกรุงเทพมหานคร
(นายกองคก์ ารบริหารส่วนจังหวัด) (ปลัดกรงุ เทพมหานคร)

ผชู้ ่วยผู้อ�ำนวยการกรงุ เทพมหานคร
(ผ้อู �ำนวยการเขต)

กองอ�ำนวยการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยอำ� เภอ (กอปภ.อ) กองอ�ำนวยการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั สำ� นกั งานเขต (กอปภ.สนข.)
ผูอ้ ำ� นวยการอ�ำเภอ ผู้ชว่ ยอำ� นวยการกรุงเทพมหานคร
(นายอ�ำเภอ) (ผู้อำ� นวยการเขต)

กองอ�ำนวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย กองอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย กองอ�ำนวยการป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัย
เมอื งพทั ยา (กอปภ.เมืองพัทยา) เทศบาล (กอปภ.ทน./ทม./ทต.) องคก์ ารบริหารสว่ นตำ� บล (กอปภ.อบต.)
ผ้อู ำ� นวยการทอ้ งถ่ิน ผู้อำ� นวยการท้องถ่ิน ผอู้ ำ� นวยการท้องถนิ่
(นายกเมอื งพัทยา) (นายกเทศมนตรี) (นายกองค์การบรหิ ารส่วนต�ำบล)
ผชู้ ่วยผู้อ�ำนวยการท้องถ่นิ ผูช้ ว่ ยผูอ้ �ำนวยการทอ้ งถิน่ ผ้ชู ่วยผู้อ�ำนวยการท้องถ่นิ
(ปลัดเมอื งพทั ยา) (ปลดั เทศบาล) (ปลดั องค์การบริหารส่วนตำ� บล)

แผนภาพท่ี 2-2 กลไกการจัดการความเสย่ี งจากสาธารณภัย

คู่มือการให้ความชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั พิบัติด้านการเกษตร 109

ระดับการจดั การสาธารณภัย
ระดบั การจดั การสาธารณภยั แบง่ เปน็ ๔ ระดบั ทงั้ น้ี ขน้ึ กบั พน้ื ที่ ประชากร ความซบั ซอ้ นหรอื ความสามารถ
ในการจดั การสาธารณภยั ตลอดจนศกั ยภาพดา้ นทรพั ยากรทผ่ี มู้ อี ำ� นาจตามกฎหมายใชด้ ลุ ยพนิ จิ ในการตดั สนิ ใจเกยี่ วกบั
ความสามารถในการเขา้ ควบคมุ สถานการณเ์ ป็นหลัก ดงั นี้

ระดบั การจัดการ ผมู้ ีอำ� นาจตามกฎหมาย ผรู้ ับผดิ ชอบของกระทรวงเกษตร
และสหกรณ์

๑ สาธารณภยั ขนาดเล็ก ผอู้ ำ� นวยการอำ� เภอ ผอู้ ำ� นวยการทอ้ งถนิ่ และ/ เกษตรอำ� เภอ ปศสุ ตั ว์อ�ำเภอ
หรือ ผู้ช่วยผู้อ�ำนวยการกรุงเทพมหานคร ประมงอำ� เภอ
ควบคุมและสัง่ การ

๒ สาธารณภัยขนาดกลาง ผู้อ�ำนวยการจงั หวดั หรอื ผู้อำ� นวยการ ผอ.ศูนย์ติดตามและแกไ้ ขปัญหา
กรงุ เทพมหานคร ควบคมุ ภัยพบิ ตั ิด้านการเกษตรจงั หวัด /
สั่งการและบญั ชาการ หัวหน้าหน่วยงานระดบั จงั หวัด

๓ สาธารณภัยขนาดใหญ่ ผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย ผอ.ศนู ย์ตดิ ตามและแกไ้ ขปัญหา
แห่งชาติ ควบคมุ สง่ั การและบญั ชาการ ภัยพิบตั ดิ ้านการเกษตรกระทรวงฯ /
หวั หน้าส่วนราชการในสังกดั
กระทรวงฯ

๔ สาธารณภัยขนาดร้าย นายกรัฐมนตรหี รือรองนายกรฐั มนตรี รฐั มนตรีว่าการกระทรวงเกษตร
แรงยิ่ง ทีน่ ายกรัฐมนตรีมอบหมายควบคุม สัง่ การ และสหกรณ์ หรอื ปลัดกระทรวง
และบญั ชาการ เกษตรและสหกรณ์

การจดั การในภาวะฉกุ เฉนิ
การจดั การในภาวะฉกุ เฉิน เปน็ การปฏบิ ตั ิการเผชญิ เหตุเพอ่ื บรรเทาความรุนแรงของสาธารณภยั รวมท้ัง
การรักษาขวัญ สร้างความมั่นใจ และปฏิบัติหน้าที่อย่างเป็นระเบียบของเจ้าหน้าที่ และประชาชน โดยให้ยึดถือว่า
การรกั ษาชวี ิต และทรพั ย์สินของประชาชนเป็นเรอื่ งเร่งดว่ นลำ� ดับแรก ทีจ่ ะต้องเร่งเขา้ ระงับเหตุ และใหค้ วามชว่ ยเหลอื
ทงั้ น้ี การจดั การในภาวะฉกุ เฉนิ ตอ้ งใหค้ วามสำ� คญั กบั มาตรฐาน เอกภาพ ดว้ ยการใชท้ รพั ยากรทม่ี อี ยอู่ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ
และคุ้มค่า โดยการจัดโครงสร้างองค์กรปฏิบัติ ระบบการจัดการทรัพยากร และแบ่งมอบภารกิจความรับผิดชอบ
ตามความเหมาะสม ทรัพย์สิน ทรัพยากร สภาพแวดล้อม และสังคมให้มีผลกระทบน้อยที่สุด ดังนั้น ในภาวะปกติ
จึงต้องมีการเตรียมความพร้อมไว้เพื่อให้สามารถเผชิญกับเหตุสาธารณภัยที่เกิดขึ้นได้ โดยมีการจัดต้ังองค์กรปฏิบัติการ
จดั การในภาวะฉุกเฉนิ (EOC) ทำ� หนา้ ท่ีเป็นกลไกท่เี ปน็ ศนู ยก์ ลางการปฏิบตั ิในการจดั การในภาวะฉกุ เฉิน (Emergency
Operation Centre : EOC) เพ่ือใหก้ ารวเิ คราะห์ ประเมนิ ประสานงาน และปฏิบัตภิ ารกจิ ต่าง ๆ ที่เกี่ยวขอ้ งในการ
จัดการเหตุการณ์หนึ่ง ๆ ในภาวะฉุกเฉินมีความเป็นเอกภาพ โดยมีองค์ประกอบและโครงสร้างภายในองค์กรที่จ�ำเป็น
เหมาะสม และสอดคล้องกับภารกิจระดับการจัดการสาธารณภัยของประเทศในแต่ละระดับ เพื่อให้เกิดความคล่องตัว
มีความยืดหยุน่ และมีประสทิ ธิภาพ

110 คู่มือการใหค้ วามช่วยเหลือผปู้ ระสบภัยพบิ ตั ิดา้ นการเกษตร

องค์กรปฏิบัติการจดั การในภาวะฉุกเฉนิ (EOC)

ภาวะปกติ ภาวะฉุกเฉนิ ภาวะฉุกเฉิน ภาวะฉุกเฉนิ
ภาวะระดับ 1 ภาวะระดับ 2 ภาวะระดับ 3-4

กองบญั ชาการปอ้ งกันและบรรทาเสาธารณภยั แห่งชาติ จดั ตง้ั กองบัญชาการปอ้ งกนั
และบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ

(สว่ นหน้า)

กองอ�ำนวยการปอ้ งกนั และบรรทาเสาธารณภัยกลาง

กองอำ� นวยการป้องกนั กองอ�ำนวยการป้องกนั จดั ต้ัง ศูนยบ์ ัญชาการเหตุการณจ์ งั หวดั แปร ศูนยบ์ ัญชาการเหตกุ ารณ์
และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวัด และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวดั สภาพ สว่ นหนา้ จังหวดั

กองอ�ำนวยการปอ้ งกัน จัดตง้ั ศูนย์บญั ชาการเหตุการณอ์ ำ� เภอ ศนู ย์บญั ชาการเหตกุ ารณอ์ �ำเภอ ศนู ยบ์ ญั ชาการเหตุการณ์อ�ำเภอ
และบรรเทาสาธารณภยั อำ� เภอ

กองอ�ำนวยการปอ้ งกัน จดั ตัง้ ศนู ย์ปฏบิ ัตกิ ารฉุกเฉนิ ทอ้ งถน่ิ ศูนยป์ ฏิบัติการฉกุ เฉินท้องถ่นิ ศูนย์ปฏบิ ัติการฉุกเฉนิ ท้องถ่นิ
และบรรเทาสาธารณภยั อปท.

แผนภาพท่ี ๒-๓ การจดั ต้ังองค์กรปฏิบัตกิ ารจัดการในภาวะฉกุ เฉนิ (EOC)
ในกรณีการจดั การสาธารณภยั ขนาดเล็ก (ระดบั ๑) และการจดั การสาธารณภัยขนาดกลาง (ระดับ ๒) ให้
กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยกลางรับผิดชอบอ�ำนวยการ ประสาน การปฏิบัติ ประเมินสถานการณ์
และสนบั สนนุ การสงั่ การจากกองบญั ชาการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ รวมทง้ั ตดิ ตาม เฝา้ ระวงั สถานการณ์
วิเคราะห์สถานการณ์ รายงาน และเสนอความคิดเห็นต่อผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ หรือ
นายกรัฐมนตรี เพื่อตัดสินใจยกระดับเป็นการจัดการสาธารณภัยขนาดใหญ่ (ระดับ ๓) หรือการจัดการสาธารณภัย
ร้ายแรงอยา่ งยิ่ง (ระดบั ๔)
ในกรณีเม่ือมีการยกระดับเป็นการจัดการสาธารณภัยขนาดใหญ่ (ระดับ ๓) หรือการจัดการสาธารณภัย
รา้ ยแรงอยา่ งยงิ่ (ระดบั ๔) ซง่ึ สถานการณม์ คี วามรนุ แรงมากครอบคลมุ ในพน้ื ทก่ี วา้ งขวางหลายอำ� เภอหรอื หลายจงั หวดั
และอาจใช้เวลาในการเผชญิ เหตทุ ย่ี าวนานกว่าปกติใหก้ องบญั ชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ พจิ ารณา
จัดตั้งกองบัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ (ส่วนหน้า) และแต่งตั้งผู้ก�ำกับควบคุมพื้นที่ (Area
Commander) เพื่อช่วยเหลือผู้บัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติในการบังคับบัญชาและสั่งการ
ในพน้ื ทที่ ไี่ ดร้ บั มอบหมาย พรอ้ มทง้ั ควบคมุ และกำ� กบั การปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ใหเ้ ปน็ ไปตามแผนการปอ้ งกนั
และบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ โดยศูนย์บัญชาการเหตุการณส์ ่วนหน้าจงั หวัด (ศบก.จ. (สว่ นหน้า)) มหี น้าที่ปฏบิ ัติงาน
ตามการบัญชาการจากกองบัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแหง่ ชาติ หรอื กองบัญชาการป้องกนั และบรรเทา
สาธารณภัยแหง่ ชาติ (ส่วนหน้า)

คูม่ อื การให้ความชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภัยพบิ ัตดิ ้านการเกษตร 111

การประกาศเขตพ้ืนท่ีประสบสาธารณภัย/ประกาศเขตการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติ
กรณฉี ุกเฉิน

๑. การประกาศเขตพื้นท่ีประสบสาธารณภัย กรณีเกิดสาธารณภัยตามนิยามของมาตรา ๔ แห่ง
พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. ๒๕๕๐ ซง่ึ ปรากฏชดั เปน็ ทที่ ราบโดยทวั่ ไปในเขตพน้ื ทนี่ นั้ ใหม้ กี าร
ประกาศเขตพ้ืนที่ประสบสาธารณภัยทันที หรือในกรณีเพ่ือประโยชน์ต่อการจัดการสาธารณภัยในเขตพื้นท่ีดังกล่าว
ตามข้อเท็จจริงที่ปรากฏ และใช้เป็นหลักฐานยืนยันถึงข้อเท็จจริงเก่ียวกับสาธารณภัยที่เกิดขึ้น เพ่ือให้ส่วนราชการ
หนว่ ยงาน องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ และภาคเอกชน สามารถดำ� เนนิ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั ไดต้ ามระเบยี บ
กฎหมายท่เี กย่ี วขอ้ งกส็ ามารถออกประกาศเขตพ้ืนทป่ี ระสบสาธารณภัยได้

ระดบั การจดั การ ผอู้ อกประกาศเขตพื้นที่ประสบสาธารณภยั

๑ สาธารณภัยขนาดเล็ก ผอู้ ำ� นวยการจงั หวดั / ผอู้ ำ� นวยการกรุงเทพมหานคร

๒ สาธารณภยั ขนาดกลาง ผอู้ ำ� นวยการจงั หวัด / ผอู้ �ำนวยการกรุงเทพมหานคร

๓ สาธารณภัยขนาดใหญ่ ผบู้ ัญชาการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั แหง่ ชาติ

๔ สาธารณภยั ร้ายแรงอย่างยง่ิ นายกรัฐมนตรี หรือรองนายกรัฐมนตรซี ่งึ นายกรฐั มนตรีมอบหมาย

เมอื่ เกดิ เหตสุ าธารณภยั ในพนื้ ทอี่ ำ� เภอ (ชอ่ื อำ� เภอ) ใหก้ องอำ� นวยการปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั อำ� เภอ
และหรอื กองอำ� นวยการปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยเทศบาล/องคก์ ารบริหารส่วนตำ� บล ดำ� เนนิ การตรวจสอบข้อเทจ็ จรงิ
และรายงานสถานการณ์สาธารณภัยท่ีเกิดข้ึนให้กองอ�ำนวยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดทราบ เพื่อ
เปน็ ขอ้ มลู ประกอบการตดั สนิ ใจประกาศเขตพนื้ ทปี่ ระสบภยั เพอื่ ใหส้ ว่ นราชการ หนว่ ยงาน องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่
ภาคเอกชน สามารถให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยได้ตามระเบียบกฎหมายที่เกี่ยวข้อง โดยจะต้องระบุรายละเอียด
รายงานสถานการณส์ าธารณภยั ทเี่ กดิ ขนึ้ ดงั นี้ (๑) ระบปุ ระเภทสาธารณภยั (๒) สาเหตกุ ารเกดิ สาธารณภยั (๓) ชว่ งเวลา
ทีเ่ กดิ สาธารณภัย (๔) พน้ื ทท่ี เ่ี กดิ สาธารณภัย (๕) ผลกระทบต่อสาธารณชนและก่อให้เกิดอนั ตรายตอ่ ชีวิต ร่างกาย หรอื
กอ่ ให้เกดิ ความเสียหายแกท่ รพั ยส์ ินของประชาชน เพ่อื ประโยชนใ์ นการจดั การสาธารณภยั ในเขตพื้นท่ี กำ� หนดให้มกี าร
ออกประกาศเขตพืน้ ท่ปี ระสบสาธารณภยั ไดต้ ามดลุ ยพินจิ เพ่อื ใหส้ ว่ นราชการ หนว่ ยงาน องค์กรปกครองสว่ นท้องถ่นิ
ภาคเอกชน สามารถให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยได้ตามระเบียบกฎหมายท่ีเกี่ยวข้อง ท้ังนี้ ผู้ประสบภัยอาจขอให้มี
หนังสือรับรองพื้นท่ีประสบภัย ทั้งท่ีเป็นบุคคล และนิติบุคคลได้ โดยให้กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย ก�ำหนด
รปู แบบ แนวทางปฏบิ ตั ใิ นการประกาศเขตพนื้ ทปี่ ระสบสาธารณภยั และหนงั สอื รบั รองผปู้ ระสบภยั ประเภทบคุ คลธรรมดา
และนติ ิบุคคลตามมาตรา ๓๐ แหง่ พระราชบญั ญตั ปิ อ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ. ๒๕๕๐

๒. การประกาศเขตการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ ตามระเบยี บกระทรวงการคลงั
ว่าด้วยเงินทดรองราชการเพ่ือช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ส่วนราชการนำ� เงินทดรอง
ราชการมาใช้จ่ายในการให้ความช่วยเหลือหรือสนับสนุนการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติเป็นกรณีเร่งด่วนตาม
ความจำ� เปน็ และเหมาะสม เมอ่ื เกดิ ภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ ขน้ึ ในทอ้ งทห่ี นงึ่ ทอ้ งทใ่ี ด โดยมงุ่ หมายทจี่ ะบรรเทาความเดอื ดรอ้ น
เฉพาะหน้าของผู้ประสบภัยพิบัติ แต่มิได้มุ่งหมายท่ีจะชดใช้ความเสียหายให้แก่ผู้ใด ซ่ึงการให้ความช่วยเหลือ
ผู้ประสบภัยพิบัติให้ถือปฏิบัติตามระเบียบและหลักเกณฑ์ท่ีกระทรวงการคลังก�ำหนด เม่ือภัยพิบัติกรณีฉุกเฉินเกิดขึ้น
ในทอ้ งทใ่ี ด ใหผ้ มู้ อี ำ� นาจดำ� เนนิ การประกาศใหท้ อ้ งทน่ี น้ั เปน็ เขตการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ ดงั น้ี

112 คู่มือการให้ความชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พิบัตดิ ้านการเกษตร

พน้ื ท่ี ผู้มอี ำ� นาจ
กรงุ เทพมหานคร อธบิ ดกี รมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย
จังหวดั ผู้ว่าราชการจังหวัดร่วมกับคณะกรรมการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติจังหวัด
(ก.ช.ภ.จ.)
หากไม่สามารถประชมุ ก.ช.ภ.จ. ได้ทนั ทว่ งที และผวู้ า่ ราชการจังหวัดเห็นวา่ ความเสียหาย
ดังกล่าวเปน็ ไปตามหลกั เกณฑท์ ่กี ระทรวงการคลังกำ� หนด กใ็ หม้ ีอำ� นาจพิจารณาประกาศ
เขตการให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบัตกิ รณีฉุกเฉินไปก่อนไดโ้ ดยไม่ต้องขอความเห็นชอบ
จาก ก.ช.ภ.จ.

การประกาศเขตการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉินต้องก�ำหนดพื้นท่ีและระยะเวลาของ
การให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติน้ันด้วย ทั้งน้ี ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขท่ีกรมป้องกันและ
บรรเทาสาธารณภัยก�ำหนด

การบรหิ ารจัดการภยั พบิ ตั ดิ ้านการเกษตร

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ไดก้ �ำหนดโครงสร้างการบริหารจัดการภัยพิบตั ิด้านการเกษตร เพอื่ ทำ� หนา้ ที่
ในการบรหิ ารจดั การเกยี่ วกับภัยพิบตั ิด้านการเกษตรในภาพรวมของประเทศอยา่ งเป็นระบบ ดงั นี้

ระดบั นโยบาย
 คณะกรรมการป้องกันและแกไ้ ขปัญหาภัยพบิ ัติดา้ นการเกษตร
- รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นประธาน
- ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หัวหน้าส่วนราชการท้ังในและนอกสังกัดกระทรวงเกษตรและ
สหกรณ์ เป็นกรรมการ
- ผู้ช่วยปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เปน็ กรรมการและเลขานกุ าร
- ผูอ้ �ำนวยการส�ำนักแผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ. เป็นกรรมการและผูช้ ว่ ยเลขานกุ าร
โดยมอี �ำนาจหน้าทีใ่ นการกำ� หนดนโยบาย มาตรการ และแนวทางในการปอ้ งกันและแกไ้ ขปัญหาภยั พบิ ัติ
ดา้ นการเกษตร พฒั นาระบบการบรหิ ารจดั การภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตรใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ พจิ ารณาใหค้ วามเหน็ ชอบ และ
บรู ณาการแผนงาน/โครงการ งบประมาณในการปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร ของหนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ ง
รวมทง้ั อำ� นวยการ กำ� กบั ตดิ ตามการดำ� เนนิ การปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตรและการใหค้ วามชว่ ยเหลอื
เกษตรกรผปู้ ระสบภยั พิบัติด้านการเกษตรใหเ้ ป็นไปอยา่ งรวดเร็วและมปี ระสิทธิภาพ
 คณะอนุกรรมการวางแผนและติดตามการปอ้ งกันแก้ไขปัญหาภยั พิบตั ิด้านการเกษตร
- ปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นประธาน
- รองปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นรองประธาน
- หวั หน้าผูต้ รวจราชการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ผู้ชว่ ยปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หน่วยงาน
ทงั้ ในและนอกสงั กดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นอนุกรรมการ

คู่มือการให้ความช่วยเหลือผูป้ ระสบภัยพิบัติด้านการเกษตร 113

- ผูอ้ �ำนวยการสำ� นกั แผนงานและโครงการพเิ ศษ สป.กษ. เปน็ อนุกรรมการและเลขานุการ
- หวั หนา้ กลมุ่ ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาภยั ธรรมชาติ สป.กษ. เปน็ อนกุ รรมการและผชู้ ว่ ยเลขานกุ าร
โดยมอี ำ� นาจหนา้ ทใี่ นการเสนอแนะนโยบาย มาตรการและแนวทางในการปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ิ
ด้านการเกษตร วางแผนเตรยี มรับสถานการณ์ภัยพบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร แผนการเพาะปลูกพืชฤดแู ล้ง รวมถงึ แผนอืน่ ๆ
ที่สนับสนุนให้การบริหารจัดการปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงพิจารณากลั่นกรอง
บูรณาการ แผนงาน/โครงการ และงบประมาณในการป้องกันและแกไ้ ขปญั หาภยั พิบัตดิ ้านการเกษตร ของหนว่ ยงานต่าง ๆ
รวมทง้ั กำ� กบั ตดิ ตาม เรง่ รดั การดำ� เนนิ งานตามแผนการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร ใหเ้ กดิ ความ
รวดเรว็ ถูกตอ้ ง และเหมาะสมตอ่ สถานการณ์
 ศนู ยต์ ิดตามและแก้ไขปญั หาภัยพบิ ตั ิด้านการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
- รองปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เปน็ ผู้อำ� นวยการศูนย์
- ผู้ชว่ ยปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เปน็ รองผ้อู �ำนวยการศูนย์
- เจา้ หน้าที่ส่วนราชการทเ่ี ก่ียวขอ้ งในสงั กดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นกรรมการศนู ย์
- ผ้อู �ำนวยการส�ำนกั แผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ. เป็นกรรมการและเลขานุการศนู ย์
- หัวหน้ากลุ่มป้องกันและแก้ไขปัญหาภัยธรรมชาติ ส�ำนักแผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ.
เป็นกรรมการและผูช้ ่วยเลขานกุ ารศนู ย์
โดยมหี นา้ ทจี่ ดั ทำ� แผนปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั ดา้ นการเกษตร และทบทวนแผนใหส้ อดคลอ้ งเหมาะสม
กับสถานการณ์ท่ีเกิดข้ึนในแต่ละช่วงเวลา ติดตาม วิเคราะห์ ประเมินสถานการณ์และผลกระทบด้านการเกษตร
แจง้ เตอื นภยั ตลอดจนตดิ ตาม เรง่ รดั การชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั ดา้ นการเกษตรของหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ใหเ้ ปน็ ไปอยา่ งรวดเรว็
และมีประสิทธิภาพ รายงานสถานการณแ์ ละการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ให้ผู้บริหารทราบ
 ศนู ยต์ ิดตามและแกไ้ ขปญั หาภัยพิบัติดา้ นการเกษตรจงั หวดั
- เกษตรและสหกรณจ์ งั หวัด เป็นผอู้ �ำนวยการศนู ย์
- หวั หน้าส่วนราชการในจังหวัด ท้ังในและนอกสงั กดั กระทรวงเกษตรฯ เป็นกรรมการศนู ย์
- หัวหน้ากลุ่มช่วยเหลือเกษตรกรและโครงการพิเศษ ส�ำนักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัด
เปน็ กรรมการและเลขานุการศูนย์
โดยมีหน้าที่จัดท�ำแผนป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยด้านการเกษตรระดับจังหวัด และทบทวนแผนให้
สอดคล้องเหมาะสมกับสถานการณ์ท่ีเกิดข้ึนในแต่ละช่วงเวลา ติดตามสถานการณ์และผลกระทบด้านการเกษตร
แจง้ เตือนภัย รวมทั้งติดตาม เรง่ รดั การช่วยเหลอื ผูป้ ระสบภัยดา้ นการเกษตรของหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ในจังหวัด ใหเ้ ป็นไป
อยา่ งรวดเรว็ ทนั ตอ่ สถานการณ์ และรวบรวมขอ้ มลู ความเสยี หายเบอ้ื งตน้ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ขณะเกดิ ภยั แลว้ รายงาน
สถานการณแ์ ละผลการใหค้ วามช่วยเหลือต่อคณะกรรมการบริหารศนู ย์ และศนู ย์ฯ สว่ นกลางทราบ

114 คมู่ อื การใหค้ วามช่วยเหลือผปู้ ระสบภัยพิบัตดิ ้านการเกษตร

คณะกรรมการ ป้องกันและแกไ้ ขปัญหาภยั พิบัตดิ า้ นการเกษตร ศนู ย์ติดตามและแกไ้ ขปัญหาภัยพบิ ตั ิดา้ นการเกษตร
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (รองปลัด กษ. เป็น ผอ.ศูนยฯ์ )
(รมว.กษ. เป็นประธาน) • ประเมินสถานการณ์ / แจ้งเตือนภัย
• เร่งรัดการชว่ ยเหลอื
• กำ� หนดนโยบาย มาตรการ และแนวทาง • รายงานสรุปขอ้ มูลความเสยี หาย /ผลการช่วยเหลือ
• พิจารณาให้ความเห็นชอบ บูรณาการแผนงาน/โครงการ
หน่วยงานระดับกรม
งบประมาณ ในการปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร กรมการขา้ ว กรมชลประทาน กรมประมง กรมปศุสัตว์ กรมพฒั นาที่ดนิ
• พัฒนาระบบบริหารจัดการภัยพบิ ัติด้านการเกษตร กรมวิชาการเกษตร กรมส่งเสริมการเกษตร กรมสง่ เสรมิ สหกรณ์
• อ�ำนวยการป้องกันและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตร กรมหม่อนไหม กรมตรวจบญั ชีสหกรณ์ กรมฝนหลวงและการบนิ เกษตร
สำ� นักงานการปฏิรปู ที่ดนิ เพอื่ เกษตรกรรม
และการชว่ ยเหลือเกษตรกร สำ� นักงานมาตรฐานสินคา้ เกษตรและอาหารแหง่ ชาติ
ส�ำนกั งานเศรษฐกจิ การเกษตร การยางแหง่ ประเทศไทย
คณะอนกุ รรมการ วางแผน และตดิ ตามการปอ้ งกนั แกไ้ ขปัญหาภยั องค์การตลาดเพื่อเกษตรกร องค์การสะพานปลา
องคก์ ารสง่ เสริมกจิ การโคนมแห่งประเทศไทย
พบิ ัตดิ า้ นการเกษตร (ปลดั กษ. เปน็ ประธาน)
มอบหมาย/ส่ังการ รายการ
• เสนอแนะนโยบาย มาตรการ และแนวทาง
ค่มู อื การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภยั พบิ ตั ดิ ้านการเกษตร 115 • วางแผนเตรียมรับสถานการณ์ภัยพิบัติด้านการเกษตร แผนการ ศนู ยต์ ดิ ตามและแกไ้ ขปญั หาภยั พิบัตดิ า้ นการเกษตร
จังหวดั (กษ.จ. เป็น ผอ.ศูนยฯ์ )
เพาะปลูกพชื ฤดแู ล้ง รวมถงึ แผนอื่นๆ ท่เี กีย่ วขอ้ ง
• พจิ ารณากลน่ั กรอง บรู ณาการ แผนงาน/โครงการ และงบประมาณ • ประชาสมั พนั ธ์ / แจ้งเตือนภัยในพ้ืนที่
• ก�ำกบั ตดิ ตาม เรง่ รัดการดำ� เนินงานตามแผน • รายงานสถานการณ์ / ขอ้ มลู ความเสียหายผลการช่วยเหลือ
• พิจารณาปรับปรุงหลกั เกณฑ์ ระเบยี บ ข้อกำ� หนดในการชว่ ยเหลือ • เร่งรดั การช่วยเหลอื ระดับจังหวัด

ผู้ประสบภยั พิบัตดิ า้ นการเกษตร หน่วยงานระดบั จงั หวดั
โครงการชลประทานจังหวดั สำ� นักงานเกษตรจังหวดั สำ� นักงานประมงจงั หวดั
ส�ำนกั งานปศุสัตวจ์ ังหวัด สำ� นกั งานสหกรณจ์ ังหวดั สำ� นกั งานปฏริ ูปท่ีดินจงั หวัด
ส�ำนักงานตรวจบญั ชสี หกรณจ์ งั หวดั สถานพี ฒั นาท่ีดนิ จังหวัด
สำ� นกั วิจยั และพฒั นาการเกษตร ศนู ย์วจิ ยั ขา้ ว / ศนู ย์เมล็ดพันธ์ุขา้ ว
ส�ำนกั งานเศรษฐกิจการเกษตรเขต สถานีอตุ นุ ิยมวิทยาจงั หวัด
การยางแหง่ ประเทศไทยสาขาหรอื จงั หวดั สำ� นกั งานปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวดั
ศูนย์หม่อนไหมเฉลมิ พระเกยี รติ สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชนิ ีนาถ
ส�ำนกั งานทรัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ้ มจังหวดั
ส�ำนกั งานธนาคารเพ่ือการเกษตรและสหกรณจ์ งั หวัด

แผนภาพท่ี ๒-๔ การจดั ตั้งองคก์ รปฏบิ ัตกิ ารจดั การในภาวะฉุกเฉิน (EOC)

บทที่ ๓

แนวทางปฏบิ ตั ิการจัดการภยั พิบตั ิดา้ นการเกษตร

ภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร ไดแ้ ก่ อทุ กภยั ภยั แลง้ ฝนทงิ้ ชว่ ง วาตภยั อคั คภี ยั ภยั หนาว และภยั จากการระบาด
เช่น โรคระบาดสัตว์ โรคระบาดพชื โรคระบาดสตั วน์ ้�ำ การระบาดของศตั รพู ชื การระบาดของสัตว์ศตั รพู ืช หรือภยั อ่นื ๆ
ไม่ว่าจะเกิดจากธรรมชาติ หรือมีบุคคลหรือสัตว์ท�ำให้เกิดข้ึน ซึ่งก่อให้เกิดอันตรายแก่ชีวิตร่างกายของประชาชน หรือ
กอ่ ให้เกดิ ความเสียหายแก่ทรพั ย์สินของประชาชนหรอื รฐั

กระทรวงเกษตรและสหกรณไ์ ดก้ �ำหนดแนวทางปฏิบตั ิการจัดการภยั พิบัติดา้ นการเกษตร โดยด�ำเนินการ
ตามโดยได้น�ำหลกั การ “Smart DRM for ๓s : SEP – SDGs - SEDRR” คอื การจดั การความเส่ยี งจากสาธารณภัยแบบ
อัจฉรยิ ะ เพอ่ื สร้างภมู ิคุม้ กนั ตามหลกั ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพียง (Sufficiency Economy Philisophy : SEP) เพอื่ การ
พัฒนาอยา่ งยั่งยืนตามเป้าหมายการพัฒนาท่ียง่ั ยืน (Susstainable Development Goals : SDGs) เพ่อื ลดความเส่ียง
เดิมและป้องกันความเสี่ยงใหม่ (Sendai Framework on Disaster Risk Reduction : SEDRR) มาเป็นแนวทาง
การด�ำเนินงาน เพ่ือจัดการความเส่ียงจากสาธารณภัยแบบองค์รวม (Holistic Approach) ต้ังแต่กิจกรรมการป้องกัน
และลดผลกระทบ การเตรียมความพร้อม การเผชิญเหตุ และบรรเทาทุกข์ ตลอดจนการฟื้นฟู ซึ่งในบางกิจกรรม
การดำ� เนนิ การในแตล่ ะหว้ งเวลาการเกดิ สาธารณภยั อาจมคี วามคาบเกย่ี วกนั (Over lap) ขณะทบี่ างกจิ กรรมอาจเปน็ การ
ดำ� เนนิ การเฉพาะของการเกดิ ภยั ในหว้ งนนั้ ๆ รวมทงั้ ระยะเวลาในการดำ� เนนิ การของแตล่ ะกจิ กรรมขนึ้ อยกู่ บั ความรนุ แรง
ของภยั เปน็ สำ� คญั ซง่ึ วงจรการจดั การความเสยี่ งจากสาธารณภยั ถกู มองในมมุ มองของทง้ั กรอบแนวคดิ ในการดำ� เนนิ การ/
การปฏิบตั ิ (Discipline) และมมุ มองของกจิ กรรมหรอื วิธีปฏบิ ัติ (Activities and Procedures)

การจัดการความเสีย่ งจากสาธารณภัย (Disaster Risk Management) แบง่ การ

ด�ำเนนิ งานออกเป็น ๓ ระยะ ได้แก่
ระยะก่อนเกดิ ภัย : การลดความเสยี่ งจากภยั พิบัติ (Disaster Risk Reduction)
การป้องกันและการลดผลกระทบ (Prevention & Mitigation) เป็นการด�ำเนินการช่วงก่อนเกิดภัย

ทั้งทีใ่ ช้โครงสร้างและไม่ใชโ้ ครงสรา้ ง โดยการวเิ คราะหแ์ ละจัดการกบั ปจั จัยที่เปน็ สาเหตแุ ละผลกระทบของสาธารณภยั
เพ่ือลดโอกาสที่สาธารณภัยจะสร้างผลกระทบต่อบุคคล ชุมชนหรือสังคม รวมถึงป้องกันความเสียหายที่อาจเกิดข้ึน
ในอนาคต ได้แก่ การประเมินความเสี่ยงจากสาธารณภัย การก�ำหนดมาตรฐานความปลอดภัยในการก่อสร้างอาคาร
การเสรมิ สรา้ งความแข็งแรงของตลง่ิ การขุดลอกคคู ลอง/ทอ่ ระบายนำ�้ การปรบั แผนการเกษตรเพ่อื กระจายความเส่ียง
วางแผนการจัดสรรน้�ำ วิเคราะห์ประเมินความเส่ียงเพ่ือก�ำหนดพื้นที่เส่ียงด้านพืช ด้านประมง ด้านปศุสัตว์ รวมทั้ง
พ้ืนท่ีชุมชนพร้อมแผนบริหารจัดการเพ่ือลดความเสี่ยงดังกล่าว แผนปฏิบัติการฝนหลวงเพื่อช่วยเหลือพ้ืนที่ประสบภัย
ฝนท้ิงช่วงและเติมน�้ำในแหลง่ นำ�้ ทม่ี ีปรมิ าณน้อย เป็นตน้

116 ค่มู อื การให้ความช่วยเหลือผ้ปู ระสบภยั พิบัตดิ า้ นการเกษตร

การเตรยี มความพรอ้ ม (Preparedness) เปน็ การดำ� เนนิ การชว่ งกอ่ นเกดิ ภยั เพอ่ื ใหป้ ระชาชน

หรอื ชมุ ชน และหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งมอี งคค์ วามรู้ เพมิ่ ขดี ความสามารถ และทกั ษะตา่ ง ๆ พรอ้ มทจ่ี ะรบั มอื กบั สาธารณภยั
รวมถงึ การสง่ เสรมิ อาชพี เสรมิ หรอื วสิ าหกจิ ชมุ ชนใหแ้ กเ่ กษตรกรเพอ่ื เปน็ ทางเลอื กในการประกอบอาชพี การปรบั เปลย่ี น
วธิ กี ารทำ� การเกษตรใหเ้ หมาะสมกบั สภาพพนื้ ที่ การเตรยี มการอพยพและจดั ตงั้ ศนู ยพ์ กั พงิ ชวั่ คราว การพฒั นาคลงั ขอ้ มลู
สาธารณภยั แหง่ ชาติ การจดั เตรยี มความพร้อมด้านเครื่องมือ อปุ กรณ์ เครือ่ งจักร ยานพาหนะ การส�ำรองเสบียงสตั ว์
การปรับปรุงทะเบียนเกษตรกรด้านพืช ด้านประมง ด้านปศุสัตว์ ให้เป็นปัจจุบัน การจัดท�ำแผนปฏิบัติการช่วยเหลือ
เกษตรกรผู้ประสบภัยด้านการเกษตร รวมท้ังแผนสร้างการรับรู้ให้เกษตรกรรู้จักเตรียมความพร้อมรับสถานการณ์
ภยั พบิ ตั ิ

ระยะเกิดภัย : การจดั การภาวะฉุกเฉิน (Emergency Management)
การเผชิญเหตุ (Response) ไดแ้ ก่ การบริหารจดั การน้�ำ การตดิ ตง้ั เคร่อื งสูบน�้ำ การแจ้งเตือนเกษตรกร
การบรรเทาทุกข์ (Relief) ได้แก่ แจกจ่ายเสบียงสัตว์และดูแลสุขภาพสัตว์ จัดหน่วยเฉพาะกิจลงพ้ืนที่
ประสบภยั เพอื่ ใหค้ ำ� แนะนำ� และความชว่ ยเหลอื เกษตรกร สำ� รวจและประเมนิ ความเสยี หายเบอ้ื งตน้ รายงานสถานการณ์
ระยะหลังเกิดภยั : การฟนื้ ฟู (Recovery) และสรา้ งใหมใ่ หด้ ีกว่าเดิม (Build Back Better)
การซ่อมสร้าง (Reconstruction) ได้แก่ การประเมินความเสียหายและซ่อมสร้างระบบโครงสร้าง
พืน้ ฐานดา้ นชลประทาน การป้องกัน รักษา และกำ� จัดโรคระบาดหรือศัตรพู ชื ระบาด การฟืน้ ฟูพ้นื ทกี่ ารเกษตร
การฟื้นสภาพ (Rehabilitation) ได้แก่ การวิเคราะห์ความเสียหาย (Damages) และความสูญเสีย
(Losses) ด้านการเกษตรทีเ่ กดิ จากภัย การประเมินความตอ้ งการ/จำ� เป็นในการฟ้นื ฟูหลงั เกิดภัย การชว่ ยเหลอื เยียวยา
ตามระเบยี บท่ีเก่ยี วขอ้ ง

บทบาท หนา้ ที่ ของหนว่ ยงานในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์

๑. ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จัดท�ำแผน
ปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยด้านการเกษตร และทบทวนแผนให้สอดคลอ้ งกบั สถานการณ์ รวมทง้ั ติดตาม วิเคราะห์
สถานการณแ์ ละผลกระทบดา้ นการเกษตร แจง้ เตอื นภยั ตลอดจนตดิ ตาม เรง่ รดั การชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั ดา้ นการเกษตร
ของหน่วยงานตา่ ง ๆ ใหเ้ ปน็ ไปอยา่ งรวดเรว็ และถกู ต้องเหมาะสมตอ่ สถานการณ์ รายงานสถานการณแ์ ละการใหค้ วาม
ชว่ ยเหลือใหผ้ ู้บรหิ ารทราบ

๒. ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด จัดท�ำแผนป้องกันและบรรเทา
สาธารณภัยด้านการเกษตรระดับจังหวัด และทบทวนแผนให้สอดคล้องเหมาะสมกับสถานการณ์ รวมทั้งติดตาม
สถานการณ์เพ่ือประเมินผลกระทบด้านการเกษตร แจ้งเตือนภัย เร่งรัดการช่วยเหลือผู้ประสบภัยด้านการเกษตรของ
หน่วยงานในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ท่ีเก่ียวข้องภายในจังหวัด ให้เกิดความรวดเร็ว ถูกต้อง เหมาะสมต่อ
สถานการณ์ และประสานงานกับหนว่ ยงานทัง้ ในและนอกสังกดั กระทรวงเกษตรและสหกรณท์ ่เี กี่ยวข้องกบั การบรรเทา
ความเสยี หายท่ีเกดิ ขึ้นจากภยั พบิ ัติ

๓. กรมชลประทาน ดำ� เนนิ การบรหิ ารจดั การนำ�้ เพอ่ื การเกษตร ตดิ ตามเฝา้ ระวงั สถานการณน์ ำ�้ วางแผน
จดั สรรนำ้� และการเพาะปลกู พชื ใหส้ อดคลอ้ งกบั นำ�้ ตน้ ทนุ วางแผนปอ้ งกนั นำ�้ ทว่ ม/นำ้� แลง้ กำ� หนดมาตรการควบคมุ การ
ใช้นำ้� ของกจิ กรรมตา่ ง ๆ ให้สอดคลอ้ งตามแผนทก่ี ำ� หนด ประชาสมั พันธ/์ รณรงค์ใหใ้ ช้น�ำ้ อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ ตลอดจน
จัดเตรียมความพรอ้ มของรถบรรทุกน�้ำ เครือ่ งสูบน้�ำ และเครือ่ งมืออุปกรณ์ตา่ ง ๆ เพอ่ื ให้การชว่ ยเหลือพืน้ ทีป่ ระสบภัย

คมู่ ือการให้ความชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร 117

๔. กรมประมง จดั ทำ� ทะเบยี นเกษตรกรผเู้ ลยี้ งสตั วน์ ำ�้ ประชาสมั พนั ธแ์ จง้ เตอื นภยั เกษตรกร ใหค้ ำ� แนะนำ�
ด้านวิชาการวางแผนการเพาะเลี้ยงสัตว์น�้ำให้เหมาะสมกับช่วงฤดูกาล รวมถึงการป้องกันและก�ำจัดโรคระบาดสัตว์น้�ำ
การติดตามสถานการณ์ รายงานความเสยี หาย และให้การช่วยเหลือเกษตรกรผเู้ ล้ยี งสตั ว์น้�ำ

๕. กรมปศสุ ตั ว์ จัดทำ� ทะเบียนผเู้ ล้ยี งสัตว์ ใหค้ ำ� แนะน�ำในการวางแผนการเล้ยี งสัตว์ ดแู ลสขุ ภาพสตั ว์
วางแผนอพยพสตั วแ์ ละประสานจดั หาแหลง่ นำ�้ ส�ำหรับสัตว์ในฤดูแล้ง การเตรียมเสบียงสตั ว์และเวชภณั ฑ์เพ่อื สนับสนนุ
ในกรณที ่ขี าดแคลน ติดตามสถานการณ์ รายงานความเสียหาย และการให้ความชว่ ยเหลอื เกษตรกรผเู้ ล้ยี งสัตว์

๖. กรมพฒั นาทด่ี นิ จดั ทำ� แผนทเ่ี สยี่ งภยั เฝา้ ระวงั และคาดหมายพน้ื ทเ่ี สยี่ งตอ่ การเกดิ ภยั เพอ่ื แจง้ เตอื น
เกษตรกร และใหค้ ำ� แนะนำ� การปลกู พชื ในเขตทด่ี นิ ทเ่ี หมาะสม รวมถงึ ไดจ้ ดั ทำ� แผนงาน/โครงการตา่ ง ๆ เพอ่ื ชว่ ยปอ้ งกนั
และบรรเทาผลกระทบจากภยั พิบัติด้านการเกษตร

๗. กรมวิชาการเกษตร ประชาสมั พนั ธใ์ หค้ �ำแนะนำ� ในการดแู ลพืช การป้องกนั ก�ำจัดศตั รพู ชื ท่ถี กู ต้อง
เหมาะสม และไดจ้ ดั เตรยี มสำ� รองพนั ธพ์ุ ชื รวมถงึ จดั ชดุ เฉพาะกจิ เคลอ่ื นทเี่ รว็ เพอ่ื ฟน้ื ฟพู นื้ ทเี่ กษตรกรรม และจดั ฝกึ อบรม
อาชีพด้านการเกษตรแก่เกษตรกรผู้ประสบภัย

๘. กรมส่งเสริมการเกษตร จัดท�ำทะเบยี นเกษตรกรผปู้ ลกู พืช ตดิ ตามสถานการณ์ เพอ่ื ประชาสัมพันธ์
แจ้งเตอื นภยั แกเ่ กษตรกร และให้คำ� แนะนำ� ในการดูแลพชื วางแผนการปลกู พชื ให้เหมาะสมกบั สภาพพน้ื ที่ แนะน�ำการ
ปอ้ งกนั กำ� จดั ศตั รพู ชื รวมทง้ั ดำ� เนนิ การสำ� รวจความเสยี หาย และใหค้ วามชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั ดา้ นการเกษตร

๙. กรมการข้าว ติดตาม เฝ้าระวัง สถานการณ์การระบาดของศัตรูข้าวเพื่อแจ้งเตือนภัยแก่เกษตรกร
ประชาสัมพันธ์และให้ค�ำแนะน�ำในการดูแลรักษา วางแผนการปลูกข้าวให้เหมาะสมกับสภาพพื้นท่ี รวมทั้งจัดเตรียม
ส�ำรองเมลด็ พันธ์ขุ า้ วพันธุด์ ีและจัดท�ำแผนการผลติ เมล็ดพนั ธ์ขุ ้าวเพม่ิ เตมิ

๑๐. กรมสง่ เสรมิ สหกรณ์ จดั ทำ� และตรวจสอบความสมบรู ณข์ องขอ้ มลู เกย่ี วกบั พนื้ ทก่ี ารเกษตร ทรพั ยส์ นิ
หนส้ี นิ ของสมาชิกสหกรณ/์ กลุ่มเกษตรกร เพือ่ ให้การชว่ ยเหลือด้านหน้สี นิ รวมทัง้ ฝกึ อบรมเพอื่ ฟนื้ ฟอู าชีพให้เกษตรกร
ทีป่ ระสบภัย

๑๒. กรมฝนหลวงและการบินเกษตร จัดตั้งศูนย์ปฏิบัติการฝนหลวงประจ�ำภาค เพ่ือด�ำเนินการปฏิบัติ
การฝนหลวงตามแผนปฏิบตั ิการ หรือตามคำ� ร้องขอของเกษตรกร

๑๓. สำ� นกั งานการปฏริ ปู ทดี่ นิ เพอ่ื เกษตรกรรม ดำ� เนนิ การกอ่ สรา้ งแหลง่ นำ�้ ขดุ ลอกคคู ลอง ในพน้ื ทเี่ ขต
ปฏริ ปู ทีด่ นิ ฯ รวมถงึ สนบั สนนุ เคร่อื งสูบนำ้� รถบรรทกุ น�้ำและให้การชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยในเขตปฏริ ูปทีด่ นิ ฯ

๑๔. กรมหมอ่ นไหม ตดิ ตามสถานการณ์ เฝา้ ระวัง และใหค้ วามชว่ ยเหลือเกษตรกรหม่อนไหม ทป่ี ระสบ
ภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร รวมทงั้ จดั ใหม้ กี ารสำ� รองพนั ธห์ุ มอ่ น ไขไ่ หมพนั ธด์ุ ใี หก้ บั เกษตรกรและสง่ เสรมิ แนะนำ� ใหเ้ กษตรกร
ใชพ้ ันธหุ์ มอ่ นท่ที นทานตอ่ สภาพแวดลอ้ ม

๑๕. ส�ำนกั งานเศรษฐกจิ การเกษตร วิเคราะหส์ ถานการณ์ พยากรณแ์ นวโน้มการผลติ และการตลาดพชื
เศรษฐกิจทีส่ ำ� คัญ การประเมินมลู คา่ ความเสยี หายด้านเศรษฐกจิ การเกษตรจากการเกดิ ภัยพบิ ัติ

118 คูม่ ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภัยพิบตั ิด้านการเกษตร

การปอ้ งกันและการเตรียมการ

ดา้ นพชื

ใหส้ �ำนกั งานเกษตรจงั หวดั ดำ� เนนิ การ ดงั น้ี
(๑) ติดตามและเฝ้าระวังสภาวะทางอุตุ - อทุ กวทิ ยา เชน่ สภาพภมู อิ ากาศ สภาพน้�ำท่า สภาพน้ำ� ในอา่ ง
ประเมนิ สถานการณ์ รวมท้งั ประชาสมั พันธข์ ้อมลู ขา่ วสารและแจง้ เตือนภัยให้เกษตรกรทราบ
(๒) เตรยี มการปอ้ งกนั ดา้ นศตั รพู ชื โดยใหค้ ำ� แนะนำ� ในการปอ้ งกนั และกำ� จดั เชน่ พนั ธต์ุ า้ นทานและอตั รา
การใชท้ เี่ หมาะสม อตั ราการใชป้ ุ๋ย การใชส้ ารป้องและกำ� จัด การส�ำรวจแปลงอย่างสม่ำ� เสมอ
สำ� หรบั คำ� แนะนำ� ในการดแู ลรกั ษาพชื ทป่ี ลกู แลว้ ซงึ่ จะกระทบกบั ภยั ธรรมชาติ มใิ หเ้ กดิ ความเสยี หาย ดงั น้ี
อุทกภยั
 ทำ� คนั ดนิ รอบสวน ใหม้ คี วามสงู และความแขง็ แรง สามารถปอ้ งกนั และตา้ นทานนำ้� จากภายนอกทอ่ี าจ

ทว่ มล้นเข้าสวนไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ
 เตรยี มเครอ่ื งสบู น้ำ� เพือ่ สบู น้ำ� ออกจากสวนไม้ผลไดต้ ลอดเวลา
 ทำ� ทางระบายน้ำ� เพือ่ เตรยี มระบายนำ้� ออกจากสวนไมผ้ ลไวห้ ลาย ๆ ทาง เพือ่ ปอ้ งกนั การท่วมขงั
 ตดั แต่งกงิ่ คำ�้ ยันต้นไมผ้ ล เพือ่ ป้องกนั การโค่นลม้ กรณีทต่ี ้นไม้ผลอยู่ใกลท้ างนำ�้ ไหล ซง่ึ ดนิ อาจถูกกดั เซาะ
ภัยแล้ง
 ตัดแตง่ ก่งิ ท่ไี ม่จ�ำเป็นและก่ิงท่ีไม่ให้ผลผลิตออกกอ่ นเข้าฤดูแล้ง เพ่ือท�ำให้ทรงพ่มุ ไมผ้ ลโปร่ง ลดการคายนำ้�
 ใสป่ ยุ๋ อนิ ทรยี ์ เชน่ ปยุ๋ หมกั ปยุ๋ คอก แลว้ คลมุ โคนตน้ ไมผ้ ลในบรเิ วณทางพมุ่ ดว้ ยหญา้ แหง้ หรอื เศษใบไม้

หนาประมาณ ๑๐ ถึง ๑๕ ซม.เพ่ือรกั ษาความชมุ่ ชนื้ ของดินบริเวณทรงพุม่ ใหอ้ ยู่ไดน้ าน
 จัดทำ� ระบบน้�ำในสวนไม้ผลหรอื เตรยี มจัดหาน�้ำส�ำรองไวใ้ ห้เพยี งพอ เพ่อื ใชใ้ นฤดูแลง้ เช่น ขดุ บอ่
 ใช้นำ�้ อยา่ งประหยัดและคุ้มค่า โดยให้น้ำ� ไมผ้ ลในปริมาณทีพ่ อดีกับความต้องการของไมผ้ ล จะชว่ ยให้

ไมผ้ ลเจรญิ เติบโตผา่ นแลง้ ไปดว้ ยดี ผลผลิตไมร่ ว่ งและผลสามารถพฒั นาคุณภาพได้
 กรณีไม่มีระบบน�้ำหรือน้�ำส�ำรอง หากสังเกตเห็นต้นไม้ผลใบเหี่ยวเฉา ควรหาซื้อน้�ำมารดทันที

อยา่ งนอ้ ย ๗ - ๑๐ วันต่อครั้ง
อัคคีภัย
ควรก�ำจัดวัชพืชภายในบริเวณสวนไม้ผลให้เตียนทันทีหลังจากสิ้นฤดูฝน เก็บเศษหญ้าแห้ง กิ่งไม้แห้ง
และใบไม้แห้งออกจากแปลงปลูก เอาไปคลุมดินรอบโคนต้นใต้บริเวณทรงพุ่มไม้ผล ท�ำแนวกันไฟรองพื้นที่สวน
โดยตัดถนนรอบแปลงกว้าง ๕-๖ เมตร และเตรียมน้�ำ ทราย และอุปกรณด์ ับไฟไว้ให้พร้อม รวมทั้งฝกึ ซ้อมคนงานประจ�ำสวน
ในการดบั ไฟ
วาตภัย
 ปลูกตน้ ไมบ้ งั ลม (Wind Break) เพอ่ื ลดความรุนแรงของลมก่อนทจี่ ะถึงสวนไม้ผล
 ตดั แตง่ กง่ิ ท่ีแนน่ ทบึ กิง่ ท่ีไมใ่ ห้ผลผลิตออก เพอื่ ให้ทรงพ่มุ โปรง่ ไมต้ า้ นทานลม สว่ นต้นไม้ผลท่มี อี ายุ

มาก และมีล�ำตน้ สูง ๆ อาจตดั ทอนส่วนยอดใหต้ ่�ำลง เพอ่ื ปอ้ งกันการโค่นล้ม
 ใช้เชือกโยงก่ิง โยงต้น เพื่อป้องกันกิ่งฉีกหัก รวมท้ังพยุงและรับน้�ำหนักผลบนกิ่ง ไม่ให้ร่วงหล่นหรือ

ฉกี หักงา่ ยด้วย
 ใชไ้ มค้ ้�ำก่งิ ค้ำ� ต้น เพ่ือช่วยพยุงตน้ ไม้ไมใ่ หโ้ คน่ ไดง้ ่าย

คมู่ ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบัติด้านการเกษตร 119

 ทยอยเก็บไม้ผลท่ีแก่ออกไปบ่มหรือจ�ำหน่ายก่อน เพื่อลดความเสียหายท่ีอาจจะได้รับ และผลไม้
บางชนดิ ทอี่ อ่ น ไมส่ มบรู ณ์ รปู ทรงไมป่ กติ หรอื มขี นาดเลก็ อาจเกบ็ ไปจำ� หนา่ ยกอ่ นได้ เพอื่ ลดนำ้� หนกั
บนก่ิงและตน้ ให้ลดลง

ศตั รพู ชื
 จัดท�ำแปลงติดตามสถานการณศ์ ตั รพู ชื เพ่ือใชใ้ นการเตือนการระบาดและการควบคุมศตั รูพชื
 ถา่ ยทอดความรู้การจัดการศัตรูพชื ทกุ ขั้นตอนตั้งแตก่ ารเตรียมดิน จนถงึ การจัดการหลังเก็บเก่ียว
 น�ำข้อมูลแต่ละสัปดาห์มาประชาสัมพันธ์ผ่านส่ือระดับต่าง ๆ ต้ังแต่ระดับต�ำบล อ�ำเภอ จังหวัด

เขต และกรมฯ
 นำ� ข้อมูลท่ีได้จากการสำ� รวจมาจัดท�ำรายงานชนิดศตั รพู ชื
กรมวิชาการเกษตร โดย สำ� นกั วจิ ยั พฒั นาการอารกั ขาพชื เตรียมการด้านโรคระบาดพืช ศัตรพู ืช ดังน้ี
(๑) ก�ำหนดมาตรการป้องกันและเตือนภัยล่วงหนา้
(๒) สำ� รวจโรค แมลงศตั รพู ชื รวมถงึ สภาพนเิ วศนท์ ว่ั ไป สง่ รายงานไปยงั สำ� นกั วจิ ยั พฒั นาการอารกั ขาพชื
กรมวชิ าการเกษตร (เกบ็ ขอ้ มูลทุกวนั )
(๓) วิเคราะห์ข้อมลู แหล่งของโรคและศตั รพู ชื การเคล่อื นย้าย ประชาสัมพนั ธ์ หากปริมาณของศตั รูพืช
มากและไม่พบศัตรูธรรมชาติ ให้เกษตรกรลงส�ำรวจแปลงของตนในพื้นที่เสี่ยงภัย แนะน�ำสารฆ่าแมลงท่ีปลอดภัย
และมปี ระสทิ ธภิ าพ
(๔) ประชาสมั พนั ธ์ แจ้งเตอื นการระบาดของศัตรพู ืชแกเ่ กษตรกรและส่ือมวลชน
(๕) เกบ็ ตวั อยา่ งศัตรูพืชในแหล่งระบาดและจำ� แนกชนดิ ศตั รูพชื
(๖) ประสานงานกบั หน่วยงานในพนื้ ท่ีท่เี กี่ยวข้อง ติดตามสถานการณร์ ะบาด
(๗) ให้คำ� แนะนำ� ในการปอ้ งกันก�ำจดั ทเ่ี หมาะสมหรือฝกึ อบรม
กรมการข้าว วางแผนการเฝ้าระวังศัตรูข้าวและภัยธรรมชาติ รวมท้ังส�ำรวจเมล็ดพันธุ์ข้าวและจัดท�ำ
แผนการผลิตเมล็ดพนั ธุข์ ้าวให้รองรบั กับสถานการณภ์ ยั ทเี่ กดิ ขน้ึ การจดั ระบบการปลกู ข้าว

ดา้ นปศุสตั ว์ กรมปศสุ ตั วด์ �ำเนินการ ดังน้ี

(๑) จดั เตรยี มบคุ ลากร กำ� หนดผรู้ บั ผดิ ชอบ ในสว่ นกลาง สำ� นกั งานปศสุ ตั วเ์ ขต สำ� นกั งานปศสุ ตั วจ์ งั หวดั
ท่ัวประเทศ เพื่อประชาสัมพันธ์แนะน�ำเกษตรกรผู้เล้ียงสัตว์ให้ปฏิบัติตามค�ำเตือนทางราชการและเตรียมป้องกัน
ดำ� เนนิ การจดั ตง้ั หนว่ ยเฉพาะกจิ กำ� หนดบคุ ลากร ชแ้ี จง อบรม มอบหมายหนา้ ทต่ี ามภารกจิ รวมถงึ การจำ� ลองสถานการณ์
เพอ่ื ทดสอบความพรอ้ มรวมถงึ ระบบสือ่ สารของหนว่ ยงาน

(๒) เตรียมวัสดุ อุปกรณ์และยานพาหนะส�ำหรับด�ำเนินงานเพื่อให้การช่วยเหลือผู้ประสบภัยเกิด
ประสทิ ธภิ าพสงู สดุ และสามารถดำ� เนนิ การไดท้ นั ทเี มอื่ เกดิ ภยั โดยกำ� หนดใหม้ บี ญั ชคี วบคมุ สถานทจี่ ดั เกบ็ ผรู้ บั ผดิ ชอบ
ใหช้ ัดเจนในการปฏิบตั ิงานในพ้ืนที่

(๓) การจัดท�ำฐานข้อมลู การขน้ึ ทะเบียนเกษตรกรผู้เลี้ยงสัตว์ ขอ้ มูลประชากรสัตว์ แปลงหญ้า พน้ื ท่ีเสย่ี งภัย
ซ่งึ อาจมีผลกระทบต่อการเลีย้ งสัตว์ วางแผนการอพยพสตั ว์ เตรียมแหล่งเก็บกกั นำ�้ ส�ำรองเพื่อการเล้ียงสัตว์และการจัด
เตรียมเสบียงสัตว์ ณ ศูนย์วิจัยและพัฒนาอาหารสัตว์/สถานีวิจัยอาหารสัตว์ท่ัวประเทศ โดยมีศูนย์วิจัยและบ�ำรุง
พันธ์ุสัตว์ สถานีทดสอบพันธ์สุ ัตว์ ดา่ นกักกันสัตว์ ศนู ย์ส่งเสริมและพฒั นาการปศสุ ัตวป์ ระจ�ำเขต และหนว่ ยงานทีส่ งั กัด
กรมปศุสตั วท์ วั่ ประเทศ ทอี่ ย่ใู กลก้ ับจดุ ทีเ่ กดิ ภัยพบิ ัติเขา้ ร่วมชว่ ยเหลือและสนบั สนุนเปน็ เบ้อื งตน้ กอ่ น

120 คู่มือการให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบัตดิ ้านการเกษตร

(๔) การเฝา้ ระวงั การเกิดโรค การเฝ้าระวงั เชงิ รกุ (active surveillance) การเฝ้าระวงั ทาง ซีรม่ั วิทยา
การตรวจเยี่ยมฟาร์ม (visiting) การเฝ้าระวังเชิงรับ (passive surveillance) การตรวจสอบรายงานภาวะโรค
การรับทราบการแจ้งขา่ วการเกิดโรค

ดา้ นประมง กรมประมงและส�ำนักงานประมงจังหวัดดำ� เนนิ การ ดงั นี้

(๑) ประชาสัมพันธ์แจ้งเตือนภัยเกษตรกรผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น�้ำได้ทราบถึงช่วงระยะเวลา หรือภาวะภัย
ที่จะมาถึง เพอ่ื สามารถเตรียมตัวรับสถานการณ์ หาวิธกี ารป้องกัน แกไ้ ขหลีกเล่ียงความเสียหายท่ีจะเกดิ ขึน้ ให้มากท่สี ุด
โดยดำ� เนนิ การในรปู แบบต่าง ๆ เชน่ แจ้งผา่ นทางผนู้ ำ� ชมุ ชน ออกขา่ วกระจายเสยี งทางวทิ ยุ โทรทัศน์ รวมถงึ สอื่ ต่าง ๆ
และใหเ้ กษตรกรตดิ ตามข่าวสารพยากรณ์อากาศจากทางราชการอย่างใกลช้ ดิ

(๒) การใหค้ ำ� แนะน�ำทางวิชาการ ดังนี้
อุทกภัย
 ควบคุมการใช้น้�ำและรักษาปริมาณน�้ำในท่ีเลี้ยงสัตว์น้�ำให้มีปริมาณพอเหมาะหรือมีปริมาณ

๒ ใน ๓ สว่ นของน้�ำทม่ี ีอยูใ่ นบ่อเล้ยี งสัตวน์ ้�ำ
 จัดท�ำร่องระบายน้�ำ และขุดลอกตะกอนดินท่ีจะท�ำให้ร่องระบายน้�ำต้ืนเขินออกไปเพ่ือให้น�้ำไหล

เขา้ ออกได้อย่างสะดวก
 จดั เตรยี มเครอื่ งเพมิ่ ออกซเิ จนไวใ้ หพ้ รอ้ มเพอื่ ใชใ้ นการดำ� เนนิ การชว่ ยเหลอื สตั วน์ ำ้� ในบอ่ กรณปี รมิ าณ

น�ำ้ จากภายนอกไหลเขา้ บอ่ อยา่ งกะทันหัน
 เตรียมทยอยจบั สัตว์น�้ำทไี่ ด้ขนาดข้นึ มาจ�ำหน่ายหรือบรโิ ภคเพอื่ ลดปริมาณสัตวน์ �้ำในบอ่ ให้เหลือนอ้ ยลง
 ปรับปรงุ คันบ่อและเสรมิ คันบอ่ ให้สงู พอกับปรมิ าณน�ำ้ ที่เคยทว่ มในปที ่ผี ่าน ๆ มา
 จดั เตรยี มอปุ กรณท์ จี่ ำ� เปน็ เชน่ อวน เครอื่ งสบู นำ้� เครอื่ งเพม่ิ ออกซเิ จน ยาปฏชิ วี นะ สารเคมไี วใ้ หพ้ รอ้ ม
 จัดเตรยี มปูนขาวไวส้ �ำหรบั พน้ื ท่ีดินกรด ดนิ เปรีย้ ว เพ่อื ปรับสภาพนำ้� ในบอ่ ประมาณ ๕๐-๖๐ กโิ ลกรมั ตอ่ ไร่
 วางแผนการเลย้ี งสตั วน์ ำ้� ใหเ้ หมาะสมกบั สภาพพน้ื ท่ี และฤดกู าล เพอ่ื ใหส้ ามารถจบั ไดก้ อ่ นฤดนู ำ�้ หลาก
ภัยแลง้
 ควบคุมการใช้น้�ำและรักษาปริมาณน้�ำในบ่อเลี้ยงสัตว์น้�ำให้มีการสูญเสียน้อยที่สุด ป้องกันการร่ัวซึม

หรือจดั ท�ำร่มเงาให้กบั บอ่ เลยี้ งสัตวน์ �ำ้
 จัดเตรียมหาแหลง่ น�้ำสำ� รองไวใ้ ชเ้ พ่มิ เติม
 จับสัตว์น�้ำท่ีได้ขนาดขึน้ มาจำ� หน่ายหรือบรโิ ภค เพือ่ ลดปริมาณสัตว์นำ�้ ภายในบ่อ
 ลดปริมาณอาหารสตั วน์ ้�ำลง โดยเฉพาะอย่างยง่ิ ทเ่ี ป็นอาหารสดเพ่อื ป้องกนั นำ�้ เนา่ เสีย
 ควรปลอ่ ยสตั วน์ �ำ้ ลงเลีย้ งในปริมาณหนาแน่นน้อยกว่าปกติ และควรปลอ่ ยพนั ธ์สุ ัตว์น้�ำที่มขี นาดใหญ่

เพ่ือลดระยะเวลาการเลี้ยงใหน้ อ้ ยลง
 ควรงดเวน้ การขนถา่ ยสตั วน์ ำ�้ ถา้ จำ� เปน็ ตอ้ งระมดั ระวงั ใหม้ ากเนอ่ื งจากจะมผี ลกระทบกบั การกนิ อาหาร

และการเจริญเติบโตของสตั ว์นำ�้ โดยตรง
 ต้องเพิ่มความสนใจ สงั เกตอาการตา่ ง ๆ ของสัตวน์ ้�ำท่ีเกิดข้ึนอย่างใกล้ชิดหากมอี าการผดิ ปกติจะได้

แก้ไขและใหก้ ารรักษาได้ทันท่วงที
 ควรมกี ารวางแผนการเลยี้ ง หรอื งดเวน้ การเลยี้ งในชว่ งดงั กลา่ ว โดยทำ� การตากบอ่ และตกแตง่ บอ่ เลยี้ ง

ในช่วงดังกลา่ วแทน เพอื่ เตรยี มไวเ้ ล้ียงสตั วน์ �ำ้ ในรอบต่อไป

คมู่ อื การใหค้ วามช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภัยพบิ ัตดิ ้านการเกษตร 121

(๓) การเตรยี มความพร้อมบคุ ลากรและวสั ดุอปุ กรณ์ในการปฏิบตั งิ าน
 จดั เจา้ หนา้ ทป่ี ระมงไวป้ ระจำ� ศนู ยฯ์ /สถานปี ระมงเพอ่ื ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทางดา้ นวชิ าการแกเ่ กษตรกร

ทุก ๆ สถานปี ระมง
 ตดิ ตามสถานการณก์ ารเก็บกกั นำ�้ ในอา่ งเก็บน้�ำตา่ ง ๆ เพือ่ ดูการเปลี่ยนแปลงของนำ้�
 จัดเตรียมพันธุ์สัตว์น�้ำชนิดต่าง ๆ ไว้ช่วยเหลือเกษตรกรในกรณีฉุกเฉินเพ่ือบรรเทาความเดือดร้อน

เฉพาะหนา้ ตามความสามารถและศกั ยภาพของหนว่ ยงานท่ีอยใู่ นพ้นื ทเี่ ป้าหมาย
 จัดเตรียมเครือ่ งสูบน�ำ้ เรือตรวจการประมง อวน กระชงั และอุปกรณต์ ่าง ๆ ไว้ช่วยเหลอื เกษตรกรได้

ทันทีที่ไดร้ บั การร้องขอ เพื่อขนยา้ ยหรอื จบั สัตว์นำ�้ ออกจำ� หนา่ ย
(๔) การติดตามและเฝ้าระวังโรคระบาดสัตว์น้�ำ โดยให้หน่วยงานต่าง ๆ ท้ังส่วนกลางและส่วนภูมิภาค
ตดิ ตาม เฝา้ ระวงั โรคสตั วน์ ำ้� และปอ้ งกนั การเกดิ โรคระบาดสตั วน์ ำ้� พรอ้ มทงั้ จดั เตรยี มเวชภณั ฑ์ เคมภี ณั ฑ์ และวสั ดอุ ปุ กรณ์
ต่าง ๆ ใหพ้ รอ้ ม

ด้านพืน้ ที่เสย่ี งภยั

กรมพฒั นาทดี่ ิน ดำ� เนินการ ดังน้ี
(๑) จดั ทำ� แผนเตรียมรบั สถานการณ์ ตามช่วงฤดกู าล ท่ีคาดว่าจะเกดิ ผลกระทบตอ่ การปลูกพชื โดยใช้
ขอ้ มูลด้านดิน ปรมิ าณฝน ประกอบการวเิ คราะหเ์ พื่อประเมินสถานการณ์
(๒) เผยแพร่ประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสาร การคาดการณ์สถานการณ์ในพื้นท่ีท่ีเส่ียงต่อการเกิดภัย
ใหเ้ กษตรกรทราบ
(๓) แนะนำ� และสง่ เสรมิ ใหเ้ กษตรกรทราบ เพอื่ หลกี เลยี่ งผลกระทบตอ่ การปลกู พชื ในพนื้ ทที่ เ่ี สย่ี งตอ่ การ
เกิดภัย โดยสง่ เสริมและแนะนำ� ใหป้ ลกู พชื เหมาะสมกับชว่ งฤดกู าลและมผี ลกระทบนอ้ ยที่สดุ
สถานพี ัฒนาทีด่ ิน ด�ำเนนิ การดงั นี้
(๑) ใหค้ อยรับฟังขา่ วพยากรณอ์ ากาศจากกรมอตุ ุนิยมวิทยาเพอ่ื เตรยี มการรบั มอื
(๒) เปิดดูแผนท่ีและรายช่ือหมู่บ้านพื้นท่ีเส่ียงภัยท่ีรับผิดชอบบน website กรมฯ (ระบบเตือนภัย)
แลว้ เขา้ ไปตรวจสอบตามรายชอื่ หมู่บ้านดังกลา่ ว พรอ้ มแจง้ เตือนประชาชน
(๓) เม่ือเกิดฝนตกหนักให้เข้าไปยังหมู่บ้านท่ีมีปัญหาเพ่ือส�ำรวจและจัดท�ำรายงานผ่าน website
(ระบบเตือนภัย) ตอ่ ไป
(๔) กอ่ นเกดิ เหตใุ หเ้ จา้ หนา้ ทอ่ี อกตรวจสอบพน้ื เสย่ี งภยั และแจง้ เตอื นประชาชนในหมบู่ า้ นเสย่ี งภยั ใหร้ ะวงั ตวั
กรมส่งเสริมการเกษตร ด�ำเนินการ ดงั น้ี
(๑) คาดการณพ์ น้ื ทเ่ี ฝา้ ระวงั เสย่ี งภาวะนำ�้ แลง้ พนื้ ทปี่ ลกู ขา้ วและพน้ื ทไี่ มผ้ ล รวมถงึ วเิ คราะหพ์ นื้ ทน่ี ำ้� เคม็ รกุ สวน
(๒) จดั ทำ� แผนการเพาะปลูกพชื ฤดูฝนและฤดูแล้ง ให้สอดคล้องกับสถานการณ์น้�ำ
(๓) เผยแพร่ประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสาร การคาดการณ์สถานการณ์ในพ้ืนที่ท่ีเส่ียงต่อการเกิดภัย
ให้เกษตรกรทราบ
(๔) แนะน�ำและส่งเสริมให้เกษตรกรทราบ เพื่อหลีกเลี่ยงผลกระทบต่อการปลูกพืชในพื้นที่ท่ีเสี่ยง
ตอ่ การเกดิ ภยั โดยสง่ เสริมและแนะน�ำให้ปลกู พชื เหมาะสมกบั ชว่ งฤดูกาลและมผี ลกระทบน้อยทส่ี ุด

122 คมู่ ือการให้ความชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพิบตั ดิ า้ นการเกษตร

ดา้ นชลประทาน

กรมชลประทาน ด�ำเนนิ การ ดงั น้ี
(๑) จัดท�ำแผนการจัดสรรน�้ำเพือ่ การเพาะปลูกพืชฤดฝู นและฤดแู ลง้
(๒) จดั ท�ำแผนการปฏบิ ตั ิการปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาอทุ กภยั ในภาวะปกติ แบ่งเป็น
แผนงานก่อนนำ�้ มา

 แผนงานที่ไม่ใช้ส่ิงก่อสร้าง โดยการบริหารจัดการให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุด ซ่ึงประกอบด้วย
การตดิ ตามสภาพภูมอิ ากาศ สภาพน�้ำฝน สภาพนำ้� ในอา่ งฯ สภาพพายจุ ร การบริหารจดั การน�้ำ
ในอ่างเก็บน�้ำ การใช้ระบบโทรมาตรในการบริหารจัดการ การเฝ้าระวังพื้นท่ีเส่ียงภัยน้�ำท่วม
และการประสานรายงานขอ้ มลู

 แผนงานท่ีเป็นสิ่งก่อสร้าง ประกอบด้วยแผนงานขุดลอกและก�ำจัดวัชพืชในคลองชลประทาน
งานซอ่ มแซมบำ� รงุ รกั ษาอาคารชลประทาน และการเตรยี มความพรอ้ มของเครอ่ื งจกั รเครอื่ งมอื
วสั ดแุ ละอุปกรณ์ ในส่วนกลางและภมู ิภาค

แผนงานระหว่างน้�ำมา โดยเสริมประสิทธิภาพของอาคารชลประทานในบริเวณต่าง ๆ ที่พบว่ายัง
ไม่มีศักยภาพเพียงพอกับขนาดของสถานการณ์น�้ำหลากที่คาดว่าจะเกิดข้ึน เช่น การเสริมกระสอบทราย การก่อสร้าง
คันดินเล็ก การก่อสร้างท�ำนบชั่วคราวปิดช่องทางน้�ำท่ียังไม่มีอาคารบังคับน�้ำ การขุดลอกและการก�ำจัดวัชพืชเพิ่มเติม
การส่งน้�ำเข้าระบบชลประทานในพ้ืนที่การเกษตรโดยใช้ประโยชน์จากระบบชลประทาน เพื่อลดปริมาณยอดน้�ำสูงสุด
เปน็ ต้น

แผนงานหลงั น้ำ� มา
(๓) การปฏิบตั กิ ารป้องกันและแกไ้ ขปญั หาอทุ กภยั ในภาวะวกิ ฤต

(๓.๑) อธิบายถึงสภาพทั่วไปของพื้นท่ีท่ีเกิดน้�ำท่วม (แยกเป็นจังหวัดในพื้นที่รับผิดชอบของ
แตล่ ะส�ำนักงาน)

(๓.๒) ล�ำดับข้นั ตอนในการปฏบิ ตั งิ านเมอื่ เกิดน�ำ้ ทว่ ม (ในรปู แบบของผังกระบวนการปฏิบัติ
งาน Work Flow) พร้อมแสดงจุดตดิ ตามและเฝ้าระวังแจง้ เตือนสถานการณ์น�ำ้

(๓.๓) ข้อเสนอแนะในการแก้ไขปญั หาระยะยาว
การปฏิบตั กิ ารฝนหลวง
กรมฝนหลวงและการบินเกษตร ด�ำเนินการ ดงั นี้
(๑) จัดท�ำแผนปฏิบัติการฝนหลวงประจ�ำปีงบประมาณ ประกอบด้วย แผนป้องกันภัยแล้ง
เดอื นกมุ ภาพนั ธ-์ เมษายน แผนบรรเทาหมอกควนั ไฟปา่ เดอื นกมุ ภาพนั ธ-์ เมษายน แผนบรรเทาพายฤุ ดรู อ้ น เดอื นมนี าคม-
เมษายน แผนเพม่ิ ปรมิ าณน้�ำฝน เดือนพฤษภาคม-มถิ นุ ายน แผนบรรเทาฝนทิง้ ชว่ ง เดอื นมิถนุ ายน-กรกฎาคม แผนเตมิ
น้ำ� ตน้ ทุนให้เข่ือนฯ เดอื นสงิ หาคม-ตุลาคม เฝา้ ระวงั ฤดูหนาว เดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม
(๒) จัดตั้งศูนย์ปฏิบัติการฝนหลวงประจ�ำภาค จ�ำนวน ๕ ศูนย์ ได้แก่ ศูนย์ปฏิบัติการฝนหลวง
ภาคเหนอื ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารฝนหลวงภาคกลาง ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารฝนหลวงภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารฝนหลวง
ภาคตะวันออก และศูนย์ปฏิบัติการฝนหลวงภาคใต้ ซึ่งแต่ละศูนย์จะมีหน่วยปฏิบัติการและฐานเติมสารฝนหลวง
ตามความเหมาะสมและสอดคลอ้ งกับสถานการณ์

คูม่ ือการให้ความช่วยเหลือผ้ปู ระสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร 123

การเตือนภัยและการประชาสัมพันธ์
(๑) ใหศ้ นู ยต์ ดิ ตามและแก้ไขปัญหาภัยพบิ ัตดิ า้ นการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ มหี น้าที่
และความรบั ผดิ ชอบในการประสานขอ้ มลู กบั หนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งเพอ่ื จดั ทำ� และจดั สง่ ขอ้ มลู ขา่ วสารเกยี่ วกบั การเตอื นภยั
ให้แก่ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด ทาง E-mail เพ่ือพิจารณาเผยแพร่ประชาสัมพันธ์
ใหเ้ กษตรกรไดท้ ราบถงึ สถานการณ์ภัยธรรมชาติ ผลกระทบ และค�ำแนะน�ำทเี่ ป็นประโยชน์
(๒) ให้ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด มีหน้าที่และความรับผิดชอบ
ในการพิจารณาเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารการเตือนภัยท่ีได้รับจากศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติ
ด้านการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ทางสื่อประชาสมั พันธ์ทอ้ งถ่ินท่เี กษตรกรสามารถเข้าถงึ ได้งา่ ย เช่น วิทยุ
ท้องถิน่ หนงั สือพิมพท์ ้องถ่นิ หอกระจายขา่ วประจ�ำหมูบ่ า้ น ท้งั น้ี ศูนย์ติดตามและแก้ไขปญั หาภยั พิบตั ดิ า้ นการเกษตร
จังหวัด สามารถพิจารณาปรับปรุงข้อมูลข่าวสารการเตือนภัยให้เหมาะสมและสอดคล้องกับสถานการณ์ท่ีเกิดข้ึนจริง
ในพื้นทจ่ี งั หวัดได้
การเผชญิ เหตุ
๑. การตดิ ตามสถานการณ์ การแจ้งเตอื นภัย และการรายงาน
ศนู ยต์ ดิ ตามและแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยสำ� นกั แผนงาน
และโครงการพิเศษ ส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เฝ้าระวัง ติดตามสภาวะทางอุตุ-อุทกวิทยา
เช่น สภาพภูมิอากาศ สภาพน�้ำฝน สภาพน�้ำท่า สภาพน้�ำในอ่างจากหน่วยงานที่เก่ียวข้อง ประเมินสถานการณ์
และแจง้ เตอื นใหห้ นว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งทราบ เพอื่ เตรยี มการปอ้ งกนั และใหก้ ารชว่ ยเหลอื เกษตรกร รวมทง้ั ประชาสมั พนั ธ์
ขอ้ มูลข่าวสาร และแจง้ เตอื นภยั ให้เกษตรกรและประชาชนทว่ั ไปทราบผ่านส่ือต่าง ๆ รวมถงึ เว็บไซด์ http://www.moac.go.th
กรมชลประทาน โดยศูนย์ประมวลวิเคราะห์สถานการณ์น�้ำ ติดตาม เฝ้าระวัง สถานการณ์น้�ำ
ในอ่างเก็บน�้ำ สภาพน้�ำท่า และประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารแจ้งเตือนภัยให้เกษตรกร และประชาชนทั่วไปทราบผ่าน
ทางสอื่ ต่าง ๆ รวมถงึ ทางเวบ็ ไซด์ http://wmsc.rid.go.th และให้บริการสายดว่ น ๑๔๖๐
กรมพัฒนาท่ีดิน โดยกลุ่มวางแผนการจัดสรรท่ีดินในพ้ืนท่ีเส่ียงภัยทางการเกษตร กองนโยบายและ
แผนการใช้ที่ดนิ คาดการณ์หรอื ประเมนิ สถานการณ์ เพอ่ื แจง้ เตอื นพืน้ ทเี่ ส่ียงภัยดินถลม่ และนำ้� ปา่ ไหลหลาก น�ำ้ ท่วมฉบั พลัน
แลง้ ซ�ำ้ ซาก ใหห้ น่วยงานตา่ งฯ ทราบเพอ่ื แจง้ เตือนเกษตรกรในพืน้ ท่ีทราบทางเวบ็ ไซด์ http://irw101.ldd.go.th/lib/
ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด โดยส�ำนักงานเกษตรและสหกรณ์
จังหวัด ติดตามขอ้ มลู ข่าวสารจากหนว่ ยงานท่ีเก่ยี วขอ้ ง เฝา้ ระวงั สถานการณ์ และประเมินสถานการณ์ท่คี าดวา่ จะเกดิ ขน้ึ
ในพื้นท่ี เพ่ือด�ำเนินการประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารและแจ้งเตือนภัยให้เกษตรกรทราบผ่านทางสื่อประชาสัมพันธ์
ในพ้ืนที่ท่ีเกษตรกรสามารถเข้าถึงได้ง่าย เช่น หอกระจายข่าวประจ�ำหมู่บ้าน วิทยุชุมชน หนังสือพิมพ์ท้องถ่ิน
และทางผู้นำ� ชุมชน เครอื ขา่ ยเกษตรกรอาสา เครือขา่ ยองค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ศูนยบ์ รกิ ารและถ่ายทอดเทคโนโลยี
การเกษตรประจำ� ต�ำบล เปน็ ตน้ และใหศ้ นู ย์ตดิ ตามและแก้ไขปญั หาภัยพบิ ัตดิ ้านการเกษตรจังหวดั รายงานผลการปฏิบตั งิ าน
ตอ่ ศูนยต์ ดิ ตามและแก้ไขปญั หาภยั พิบตั ดิ า้ นการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ดงั นี้

(๑) รายงานการประชมุ ศนู ยต์ ดิ ตามและแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตรจงั หวดั ประจำ� เดอื น
(๒) รายงานผลการแจง้ เตอื นภยั และประชาสมั พนั ธใ์ นชว่ งกอ่ นเกดิ ภยั ขณะเกดิ ภยั และหลงั เกดิ ภยั
(๓) รายงานความก้าวหน้าการดำ� เนินการให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภยั ธรรมชาติ

124 คู่มือการให้ความชว่ ยเหลือผ้ปู ระสบภัยพิบัติดา้ นการเกษตร

โดยใหเ้ สนอรายงานดังกลา่ วขา้ งต้นภายในวนั ท่ี ๓๐ ของเดือนน้นั ๆ และศนู ย์ตดิ ตามและแก้ไข
ปัญหาภัยพบิ ัติด้านการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สรปุ เสนอผู้บริหารทราบต่อไป

๒. การประเมิน ผลกระทบจากภัยพบิ ตั ิ
๒.๑ สำ� นกั งานพฒั นาที่ดินเขตและสถานีพฒั นาทีด่ นิ
๑) ใหเ้ จา้ หน้าที่ สพด. Print แบบฟอร์ม จาก website โปรแกรมระบบเตือนภยั แบบ
ส�ำรวจข้อมูลเร่งดว่ นในพ้นื ทปี่ ระสบภัยพิบัตแิ ลว้ นำ� แบบฟอร์มไปกรอกขอ้ มลู ภาคสนาม
๒) สพด. ทร่ี ับผดิ ชอบพ้ืนที่ทไ่ี ด้รบั ความเสียหายจากการเกิดภยั พิบัติ ดำ� เนินการส�ำรวจ
ขอ้ มลู เบ้อื งต้นในพื้นที่ ถ่ายรปู สถานทีเ่ กดิ เหตุ และกรอกแบบฟอร์ม ตามข้อ ๑.
๓) น�ำขอ้ มลู จากข้อ ๒ มากรอกลงบน website (โปรแกรมระบบเตือนภยั ) ส่วนรปู ภาพ
(ถ้าม)ี ให้ scan ใส่ไวก้ บั ขอ้ มูลตามทโี่ ปรแกรมกำ� หนด
๔) ส่ง E-Mail รายงานความเสียหายถึงอธิบดี รองอธิบดี ผู้อ�ำนวยการส�ำนักงาน
พฒั นาทีด่ นิ เขตและผู้เก่ยี วขอ้ งไดท้ ราบและพิจารณา
๒.๒ ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด รายงานสถานการณ์ภัย
ธรรมชาตเิ บื้องต้นทนั ทีหรือภายใน ๒๔ ชวั่ โมง เพ่ือเตรียมการชว่ ยเหลือเบ้ืองต้น
๒.๓ ส�ำนักงานเกษตรจังหวัด ส�ำนักงานปศุสัตว์จังหวัด ส�ำนักงานประมงจังหวัด รายงาน
สถานการณแ์ ละผลกระทบสง่ ใหก้ รมตน้ สงั กดั และสำ� เนาส่งศนู ยต์ ดิ ตามและแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ัตดิ า้ นการเกษตรจังหวดั
๒.๔ หากพ้ืนท่ีการเกษตรได้รับความเสียหายให้ด�ำเนินการช่วยเหลือตามระเบียบกระทรวง
การคลังว่าดว้ ยเงินทดรองราชการเพื่อชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยพิบัตกิ รณฉี กุ เฉนิ พ.ศ. ๒๕๕๖ ภายในระยะเวลา ๓ เดอื น
นับต้งั แต่วนั ที่เกิดภัย
๒.๕ ศูนย์ติดตามฯ จังหวัด ติดตามและรายงานสถานการณ์ภัย ผลการให้ความช่วยเหลือ
เกษตรกรให้ศนู ยต์ ดิ ตาม ฯ กระทรวงทราบอย่างต่อเนอ่ื ง
๒.๗ ศูนย์ติดตามฯ กระทรวง ติดตาม ประมวลข้อมูลจากหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องแล้วรายงาน
สถานการณภ์ ยั พบิ ตั ิ และผลการชว่ ยเหลอื ตอ่ ผบู้ รหิ ารของกระทรวงฯ เพอื่ กำ� หนดมาตรการและแนวทางการแกไ้ ขปญั หา
ตลอดจนด�ำเนินการเร่งรัด ตดิ ตาม การช่วยเหลือผู้ประสบภัยดา้ นการเกษตรใหเ้ ปน็ ไปอย่างรวดเรว็ มปี ระสทิ ธภิ าพ
๓. การใหค้ วามชว่ ยเหลอื (เบอ้ื งต้น)
๓.๑ กรมชลประทาน ด�ำเนนิ การ
อุทกภัย

(๑) ปรับแผนการบรหิ ารจดั การนำ�้ เพ่อื การลดผลกระทบจากปัญหานำ�้ ท่วม
(๒) สนับสนุนเครื่องจักร-เครื่องมือ และอุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น เคร่ืองสูบน�้ำ รถบรรทุกน�้ำ

และเครอื่ งผลักดนั น้ำ� เขา้ ช่วยเหลือพื้นทป่ี ระสบภัย
(๓) สำ� รวจ ตรวจสอบ และเสรมิ ประสทิ ธิภาพของอาคารชลประทาน โดยการเสรมิ ความสงู

และเพิ่มความแข็งแรงของระบบป้องกันน้�ำท่วม รวมทั้งการปิดช่องทางน้�ำ หรือเปิด
ช่องทางน�้ำให้ระบายน้�ำได้เพิ่มขึ้น รวมทั้งเร่งซ่อมแซมอาคารชลประทานท่ีช�ำรุด
ให้สามารถใช้งานได้ก่อนเป็นการช่ัวคราว รวมถึงการก่อสร้างท�ำนบปิดก้ันน้�ำเค็มรุกล้�ำ
เขา้ มาในพ้นื ทก่ี ารเกษตร

คู่มือการให้ความชว่ ยเหลอื ผ้ปู ระสบภัยพิบัติด้านการเกษตร 125

ภัยแลง้
(๑) ปรบั แผนการจดั สรรนำ�้ รวมถงึ จดั รอบเวรการใชน้ ำ�้ เพอื่ การลดผลกระทบปญั หานำ�้ แลง้
(๒) สนับสนุนเครื่องจักร-เครื่องมือ และอุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น เครื่องสูบน�้ำ รถบรรทุกน�้ำ
เข้าช่วยเหลือพื้นที่ประสบภัย

๓.๒ กรมฝนหลวงและการบนิ เกษตร ดำ� เนนิ การปฏบิ ตั กิ ารฝนหลวงตามแผนปฏบิ ตั ติ ามสถานการณ์
ต่าง ๆ หรือความตอ้ งการของเกษตรกร

๓.๓ สำ� นกั งานปศสุ ตั วจ์ งั หวดั ใหค้ ำ� แนะนำ� ดแู ลสขุ ภาพสตั วแ์ ละรกั ษาสตั วป์ ว่ ย สนบั สนนุ เสบยี งสตั ว์
๓.๔ สำ� นกั งานประมงจงั หวดั ใหค้ ำ� แนะนำ� ดแู ลรักษาสัตวน์ �้ำ สนับสนุนเรือประมง
ศตั รพู ชื ระบาด และโรคระบาดพืช
ศนู ยต์ ดิ ตามและแกไ้ ขปญั หาภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตรจงั หวดั โดยสำ� นกั งานเกษตรจงั หวดั ดำ� เนนิ การ

๑) ควบคมุ การระบาด ใหห้ นว่ ยเคลอ่ื นทเ่ี รว็ รว่ มกบั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ เขา้ ประเมนิ
สถานการณพ์ นื้ ทที่ ม่ี กี ารระบาดอยา่ งใกลช้ ดิ และนำ� ขอ้ มลู มาใชใ้ นการวางแผนและเลอื ก
วธิ กี ารควบคุมศตั รูพืชทเ่ี หมาะสมเพอื่ ควบคุมไมใ่ ห้มีการขยายพ้นื ท่ีการระบาดตอ่ ไป

๒) เฝ้าระวังพ้ืนท่ีท่ียังไม่ระบาด ให้มีการส�ำรวจสถานการณ์การระบาดของศัตรูพืช
อย่างสม่�ำเสมอ และแจ้งเตือนการระบาดให้แก่เกษตรกร โดยประชาสัมพันธ์ผ่านทาง
หอกระจายขา่ วของหมูบ่ ้าน เมอื่ เกิดการระบาดในพนื้ ท่ีใกลเ้ คยี ง

๓) การชว่ ยเหลือ ใหป้ ระสานองค์กรปกครองส่วนทอ้ งถ่ิน ขอสนบั สนุนปัจจัยควบคมุ ศตั รูพชื
เชน่ สารชวี ภณั ฑแ์ ละสารเคมี พรอ้ มใหค้ ำ� แนะนำ� เพอ่ื หยดุ ยง้ั การระบาดใหอ้ ยใู่ นวงจำ� กดั

โรคระบาดสตั ว์
ศูนย์ติดตามและแก้ไขปัญหาภัยพิบัติด้านการเกษตรจังหวัด โดยส�ำนักงานปศุสัตว์จังหวัด
ด�ำเนินงานขณะเกดิ โรคหรอื สงสัยวา่ เกดิ โรค ดังน้ี

๑) การสอบสวนโรค โดยใช้แบบสอบสวนโรคเป็นเครื่องมือในการเก็บข้อมูล หากไม่ใช่
โรคระบาดให้ยุติการสอบสวน หากใช่หรือสงสัยให้รายงานโรคเบ้ืองต้น รวมทั้งเก็บตัว
อย่างซรี มั่ ในกรณีท่ีเปน็ โรคระบาดร้ายแรงหา้ มเปิดผ่าซาก และดำ� เนนิ การสอบสวนโรค
โดยละเอียด

๒) การด�ำเนินการควบคุมโรคเต็มรูปแบบ โดยการประกาศเขตโรคระบาด มีการบังคับใช้
กฎหมาย และระดมก�ำลังหน่วยงานควบคุมโรคเฉพาะกิจ ด�ำเนินการควบคุมโรค
เตม็ รปู แบบ

๓) ประสานขอกำ� ลงั สนับสนุนจากหนว่ ยงานทเี่ กี่ยวขอ้ ง
โรคระบาดสัตว์น้ำ� ดำ� เนนิ การ

๑) สำ� นกั งานประมงอำ� เภอหรอื เจา้ หนา้ ทที่ ร่ี บั ผดิ ชอบแจง้ ใหส้ ำ� นกั งานประมงจงั หวดั ทราบ
และร่วมกันด�ำเนินการตรวจสอบวินิจฉัยหาสาเหตุการเกิดโรคสัตว์นำ�้ หากไม่สามารถ
ตรวจสอบหาสาเหตไุ ดใ้ หแ้ จ้งศนู ย์วจิ ัยและพัฒนาประมงน้ำ� จดื /ชายฝง่ั หรือสถานีเพาะ
เลย้ี งสตั วน์ ำ�้ จดื /ชายฝง่ั ในพนื้ ทต่ี รวจสอบวนิ จิ ฉยั หาสาเหตุ หากยงั ไมส่ ามารถตรวจสอบ
หาสาเหตุได้ให้ด�ำเนินการส่งตัวอย่างให้หน่วยงานท่ีมีหน้าท่ีความรับผิดชอบโดยตรง

126 คมู่ ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพบิ ัตดิ า้ นการเกษตร

ได้แก่ สถาบนั วจิ ยั การเพาะเลีย้ งสตั วน์ ำ�้ จืด หรอื สถาบนั วิจัยสขุ ภาพสตั ว์น�้ำชายฝั่งของ
กรมประมง
๒) สำ� นกั งานประมงจงั หวดั รว่ มกบั หนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ ง ไดแ้ ก่ องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ
ผู้น�ำชุมชน ฯลฯ ประเมินสถานการณ์ ตลอดจนการควบคุมโรคสัตว์น้�ำ พร้อมท้ัง
ประชาสมั พนั ธ์ให้ค�ำแนะนำ� ทางวชิ าการให้เกษตรกรทราบ เพื่อหาแนวทางการปอ้ งกนั
รักษาและลดความสูญเสยี ของสตั ว์น�้ำ
๓) หากเกิดความเสียหายให้เสนอผู้ว่าราชการจังหวัดเพ่ือประกาศเป็นเขตการให้
ความช่วยเหลือตามระเบียบกระทรวงการคลังฯ เพื่อด�ำเนินการให้ความช่วยเหลือแก่
เกษตรกรต่อไป
การฟนื้ ฟู
เม่ือสถานการณ์กลับคืนสู่สภาวะปกติแล้วได้ก�ำหนดการด�ำเนินงาน ช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติ
ด้านการเกษตรเป็นเงนิ ดังนี้
๑. การช่วยเหลอื เพื่อบรรเทาความเดือดร้อนเป็นเงนิ
ให้ด�ำเนินการช่วยเหลือตามระเบียบกระทรวงการคลัง ว่าด้วยเงินทดรองราชการเพื่อช่วยเหลือ
ผูป้ ระสบภยั พิบตั กิ รณีฉกุ เฉนิ พ.ศ. ๒๕๖๒ และหลกั เกณฑ์การใชจ้ า่ ยเงินทดรองราชการเพื่อชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั พบิ ัติ
กรณฉี กุ เฉิน พ.ศ. ๒๕๖๓ และหลกั เกณฑว์ ิธีปฏบิ ตั ปิ ลีกย่อยเก่ียวกบั การให้ความชว่ ยเหลือดา้ นการเกษตรผปู้ ระสบภัย
พบิ ัตกิ รณีฉกุ เฉิน พ.ศ. ๒๕๖๔
๑.๑ การใชเ้ งนิ ทดรองราชการ
ใหเ้ จา้ หน้าทีท่ ่ีเกย่ี วข้องด�ำเนนิ การให้ทันภายใน ๓ เดอื น นบั แตว่ นั ท่เี กิดภยั
ระดบั อ�ำเภอ นายอำ� เภอ มีอำ� นาจอนมุ ตั จิ ่ายเงนิ ทดรองราชการตามทีผ่ ้วู า่ ราชการจังหวัด
แตล่ ะจังหวดั มอบหมาย
ระดับจังหวัด ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั มีอ�ำนาจอนุมตั ิจา่ ยเงนิ ทดรองราชการ วงเงิน ๒๐ ลา้ นบาท
ทกุ ภัย
ท้ังนี้ ยกเว้น กรณีการป้องกันหรือยับย้ังการแพร่ระบาดของสัตว์หรือพืชทุกชนิด
ตามระเบยี บกระทรวงการคลังฯ ข้อ ๑๙
ระดบั กระทรวง ปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ มอี ำ� นาจอนุมัติจ่ายเงนิ ทดรองราชการ
วงเงนิ ๕๐ ล้านบาท ทุกภัย

คมู่ อื การให้ความชว่ ยเหลือผูป้ ระสบภยั พบิ ตั ดิ ้านการเกษตร 127

แผนผงั ขนั้ ตอน

การช่วยเหลือผปู้ ระสบภยั พบิ ัติด้านการเกษตร
ส่วนภูมิภาค ยกเว้น กรุงเทพมหานคร

ขออนุมัตขิ ยายวงเงินทดรอง ปลัดฯ อนุมตั เิ งนิ ทดรองราชการฯ โอนเงินใหจ้ ังหวดั เพอื่ เบกิ จา่ ย
ราชการไปยงั กระทรวงการคลงั ให้เกษตรกร
สป.กษ.ตรวจสอบเอกสารหลกั ฐาน
7. กรณีเงินทดรองฯ ไมเ่ พยี งพอ กสก./กปม./กปศ. ตรวจสอบเอกสาร ภายใน 10 วนั ทำ� การ
6. เสนอปลัดพิจารณา สนง.เกษตร/ประมง และปศุสัตวจ์ ังหวัด ระดบั ส่วนกลาง

10 วนั นับแต่วนั ที่ไดร้ ับแจง้ จากกรม เสนอกรมต้นสังกัด ปลัดฯ อนมุ ตั ิเงนิ ทดรองฯ
ภายใน วงเงนิ 50 ล้านบาท
5. กรมเสนอกระทรวง
ระดับพ้นื ท่ี
10 วัน นับแต่วนั ทไ่ี ด้รับ
แจง้ จากจงั หวัด

4. จังหวัดเสนอกรม

10 วพันจิ านรบั ณแาตว่กัน.ชท.ภผี่ .า่ จน.การ

3. ก.ช.ภ.จ.พจิ ารณา เกษตรจังหวัด/ประมงจงั หวดั /ปศุสัตว์จงั หวดั จดั ทำ� ผู้ว่าฯ มอี ำ� นาจอนุมตั เิ งนิ ทดรองฯ
รายละเอยี ด นำ� เสนอ ก.ช.ภ.จ. เพ่ือ.พิจารณาให้ความเหน็ ชอบ ภายในวงเงิน 20 ล้านบาท
10 วนั นับแตว่ ันทผี่ า่ น
การพจิ ารณา ให้ใชเ้ งนิ ทดรองราชการฯในอำ� นาจผวู้ ่าฯ
หรือเสนอใหข้ อรบั การสนับสนนุ จากส่วนกลาง

2. ก.ช.ภ.อ.พจิ ารณา เกษตรอำ� เภอ ประมงอำ� เภอ ปศสุ ตั วอ์ �ำเภอ จัดทำ� นายอำ� เภอ/ปลัดอำ� เภอ ผู้เปน็ หวั หนา้
รายละเอียดน�ำเสนอ ก.ช.ภ.อ./ก.ช.ภ.กอ. พจิ ารณาให้ กงิ่ อ�ำเภออนุมัติจา่ ยเงนิ ทดรองฯ ได้
40 วัน นบั แตว่ ันทเ่ี กิดภัย ความเหน็ ชอบใหใ้ ช้เงนิ ทดรองฯ ตามทไ่ี ดร้ ับจัดสรรจาก
ผวู้ ่าฯ หรอื เสนอให้ขอรบั การสนับสนุนจากจังหวัดหรือสว่ นกลาง ตามจ�ำนวนที่ ผวจ.จดั สรรให้

1. การส�ำรวจความเสยี หาย 1. เกษตรกรผูป้ ระสบภัยแจ้งความเสยี หาย (ตามแบบ กษ 01) ก.ช.ภ.จ. : คณะกรรมการใหค้ วามช่วยเหลือ
2. ผู้ใหญ่บ้าน/ก�ำนัน/นายก อบต./นายกเทศมนตรี ประจ�ำท้องท่ี ผูป้ ระสบภัยพิบัติจังหวัด
30 วัน นับแตว่ นั ท่เี กิดภยั ก.ช.ภ.อ./กอ. : คณะกรรมการใหค้ วามช่วยเหลือ
ตรวจสอบและรับรองความเสียหาย ผู้ประสบภัยพบิ ตั ิอำ� เภอ/กง่ิ อำ� เภอ
3. คณะอนุกรรมการตรวจสอบความเสียหายระดับหมู่บ้าน กษ 01 : แบบย่นื ความจ�ำนงขอรบั

ตรวจสอบและรับรองความเสยี หาย แล้วแต่กรณี การชว่ ยเหลอื
4. เจ้าหน้าท่ีส�ำนักงานเกษตรอ�ำเภอ ประมงอ�ำเภอ ปศุสัตว์อ�ำเภอ กษ 02 : แบบประมวลรวบรวมความ
เสียหายและการช่วยเหลอื ฯ
ตรวจสอบและคำ� นวณมลู คา่ การช่วยเหลอื (ระดับหมู่บา้ น ต�ำบล อำ� เภอ)
5. บนั ทกึ ข้อมูล กษ 01 ลงโปรแกรมเละประมวลเป็นแบบ กษ 02 กษ 03 : แบบค�ำขอจัดสรรงบประมาณฯ
บญั ชีการแจง้ โอนเงนิ ธ.ก.ส.
รายหมบู่ า้ น น�ำไปปิดประกาศไม่นอ้ ยกว่า 3 วัน

ประกาศเขตฯ ภยั

128 คู่มือการให้ความชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั พิบัติด้านการเกษตร

แนวทางและขน้ั ตอนการให้ความช่วยเหลอื
ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตรตามระเบยี บกระทรวงการคลงั
วา่ ด้วยเงินทดรองราชการเพอื่ ช่วยเหลอื ผู้ประสบภยั พิบัติ
กรณีฉุกเฉิน พ.ศ. ๒๕๖๒

๑. แนวทางการพิจารณาเกีย่ วกบั ภยั พบิ ัติ

๑.๑ ภัยทเี่ กิดข้นึ ต้องมีลักษณะเป็นภัยพิบตั ิ กลา่ วคือ
๑) มีการกระท�ำหรือเหตุต่าง ๆ ไม่ว่าเกิดจากภัยธรรมชาติ หรือมีบุคคล หรือสัตว์
ทำ� ให้เกดิ ขน้ึ ซง่ึ ท�ำใหเ้ กดิ อนั ตรายหรือความเสียหายแกช่ วี ติ รา่ งกาย หรอื ทรัพย์สนิ
๒) ต้องเป็นสาธารณภัย กล่าวคือ ภัยที่เกิดแก่คนหมู่มาก มิใช่เกิดแก่บุคคลใดบุคคลหน่ึง
และเปน็ ภัยท่ีประชาชนทั่วไปไม่สามารถปอ้ งกันหรือแก้ไขไดด้ ว้ ยตนเอง
๑.๒ เป็นภัยทีเ่ กิดข้ึนโดยปจั จบุ ันทนั ดว่ น
๑.๓ จำ� ตอ้ งรบี แกไ้ ขโดยฉับพลนั
๑.๔ อยู่ระหว่างท่ยี งั ไม่ไดร้ บั เงินงบประมาณรายจา่ ย
๑.๕ การเบกิ จ่ายใหเ้ ปน็ ไปตามหลักเกณฑ์ วิธีการ เงือ่ นไข และอัตราทีก่ ระทรวงการคลังกำ� หนด

๒. การพิจารณาการขอรับการสนับสนุนเงินทดรองราชในอ�ำนาจปลัดกระทรวงเกษตร
และสหกรณ์

การขอรับการสนับสนุนเงินทดรองราชในอ�ำนาจปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ต้องเป็นไปตาม
ระเบยี บกระทรวงการคลงั วา่ ดว้ ยเงนิ ทดรองราชการเพอื่ ชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ พ.ศ. ๒๕๖๒ หลกั เกณฑ์
การใชจ้ า่ ยเงนิ ทดรองราชการเพอื่ ชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ พ.ศ. ๒๕๖๓ และหลกั เกณฑว์ ธิ ปี ฏบิ ตั ปิ ลกี ยอ่ ย
เกย่ี วกบั การให้ความช่วยเหลอื ด้านการเกษตรผู้ประสบภัยกรณฉี ุกเฉนิ พ.ศ. ๒๕๖๔ โดยมเี งื่อนไข ดงั นี้

๒.๑ มปี ระกาศเขตการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉิน
๒.๒ ผ่านการพิจารณารับรองจากคณะกรรมการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติอ�ำเภอ
(ก.ช.ภ.อ.) หรอื คณะกรรมการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ ง่ิ อำ� เภอ (ก.ช.ภ.กอ.) แลว้ แตก่ รณี และคณะกรรมการ
ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผูป้ ระสบภัยพิบัติจังหวดั (ก.ช.ภ.จ.)
๒.๓ กรณกี รงุ เทพมหานคร ผา่ นการพจิ ารณารบั รองจากคณะทำ� งานใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั
พบิ ตั ิ ดา้ นการเกษตร กรงุ เทพมหานคร (ระดบั เขต) และคณะกรรมการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ ดา้ นการเกษตร
กรุงเทพมหานคร

คมู่ ือการให้ความช่วยเหลอื ผูป้ ระสบภัยพบิ ัติด้านการเกษตร 129

๒.๔ คณุ สมบตั เิ กษตรกรผู้ประสบภัยพบิ ตั ิทจี่ ะไดร้ ับการชว่ ยเหลอื
๑) เกษตรกรต้องขึ้นทะเบียน และปรับปรุงทะเบียนกับหน่วยงานท่ีก�ำกับดูแลเกษตรกร
แตล่ ะด้าน (พืช ประมง ปศสุ ัตว)์ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณก์ ่อนเกดิ ภยั พบิ ัติแลว้ เทา่ นน้ั
๒) เกษตรกรผปู้ ลกู พชื ทพี่ น้ื ทท่ี ำ� การเพาะปลกู มพี ชื ตายหรอื เสยี หายจนไมส่ ามารถฟน้ื ฟู หรอื
เยยี วยาใหก้ ลับสูส่ ภาพเดิมได้อกี หรอื เกษตรกรผูเ้ พาะเลี้ยงสัตว์น�้ำที่สตั ว์น�ำ้ ตายหรือสูญหาย หรือเกษตรกรผู้เล้ียงสตั ว์
ทสี่ ตั ว์ตายหรือสญู หาย
๓) พ้ืนที่ที่ประสบภัยด้านการเกษตรต้องอยู่ในพ้ืนท่ีประกาศเขตการให้ความช่วยเหลือ
ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณีฉุกเฉิน

๓. การขอรบั การสนบั สนนุ เงนิ ทดรองราชการในอำ� นาจปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
(ดา้ นพืช ประมง และปศสุ ัตว์)

๓.๑ การขอรับการสนบั สนนุ ด้านพืช ประมง และปศสุ ัตว์
เมอื่ มีการประกาศเขตการใหค้ วามช่วยเหลอื ผูป้ ระสบภยั กรณฉี ุกเฉนิ ด�ำเนินการ ดังนี้
๓.๑.๑ การดำ� เนนิ การในระดบั พน้ื ที่
๓.๑.๑.๑ การส�ำรวจความเสียหาย

(๑) ใหเ้ กษตรกรแจง้ ความเสยี หายตามแบบยน่ื ความจำ� นงขอรบั การชว่ ยเหลอื
(กษ ๐๑) พร้อมลงลายมือช่ือไว้เป็นหลักฐาน ให้แก่เจ้าหน้าท่ี
ระดบั หมู่บ้าน หรอื ตำ� บล หรอื เทศบาลประจำ� ทอ้ งท่ี

(๒) ผใู้ หญบ่ า้ น หรอื กำ� นนั หรอื นายก อบต. หรอื นายกเทศมนตรี ประจำ�
ท้องท่ี ต้องพิจารณาและลงช่ือรับรองความเสียหายในแบบรับ
ความจำ� นงขอรบั การชว่ ยเหลือ (กษ ๐๑)

(๓) คณะอนุกรรมการตรวจสอบความเสียหายด้านการเกษตรระดับ
หม่บู ้าน ตรวจสอบและรับรองขอ้ มลู ความเสียหาย แลว้ แตก่ รณี

(๔) เจ้าหน้าที่ส�ำนักงานเกษตรอ�ำเภอ/ ประมงอ�ำเภอ/ ปศุสัตว์อ�ำเภอ
ตรวจสอบเกษตรกรว่าได้ขึ้นทะเบียนเกษตรกรไว้กับหน่วยงาน
ท่ีรับผิดชอบและคุณสมบัติของเกษตรกรท่ีได้รับการช่วยเหลือ
เปน็ ไปตามหลกั เกณฑท์ ก่ี ำ� หนดหรอื ไม่ พรอ้ มประเมนิ ความเสยี หาย
ตามแบบ กษ ๐๑ ตามระเบียบกระทรวงการคลัง หลักเกณฑ์
และอัตราให้ความช่วยเหลือฯ พร้อมลงนามรับรองการประเมิน
ความเสียหาย และบนั ทกึ ข้อมูลเข้าโปรแกรมการให้ความช่วยเหลอื
และประมวลผลตามแบบ กษ ๐๒

(๕) ท�ำการประชาคมหรือน�ำข้อมูลความเสียหายไปปิดประกาศในสถานที่
ราชการ หรอื ทที่ ำ� การผใู้ หญ่บ้าน กำ� นัน ไม่นอ้ ยกว่า ๓ วนั ทำ� การ
กรณมี ผี คู้ ดั คา้ นใหด้ ำ� เนนิ การตรวจสอบขอ้ มลู ความถกู ตอ้ งตามแบบ
กษ ๐๑ ใหม่

130 คูม่ อื การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร

๓.๑.๑.๒ การนำ� เสนอ ก.ช.ภ.อ.

ให้เกษตรอ�ำเภอ /ประมงอ�ำเภอ /ปศุสตั ว์อำ� เภอ จดั ท�ำรายละเอยี ดเสนอ

คณะกรรมการใหค้ วามช่วยเหลอื ผู้ประสบภัยพิบตั ิอ�ำเภอ/กง่ิ อ�ำเภอ (ก.ช.ภ.อ./กอ.) พิจารณา

(๑) ใหค้ วามช่วยเหลอื โดยเงนิ ทดรองราชการในอำ� นาจนายอำ� เภอ

(๒) หากวงเงนิ ทดรองราชการอำ� เภอไมเ่ พยี งพอ คณะกรรมการ ก.ช.ภ.อ.

พจิ ารณาใหค้ วามเหน็ ชอบ ขอรบั การสนบั สนนุ เงนิ ทดรองราชการใน

อ�ำนาจผู้ว่าราชการจังหวดั

๓.๑.๑.๓ การนำ� เสนอ ก.ช.ภ.จ.

ใหเ้ กษตรจงั หวดั / ประมงจงั หวดั /ปศสุ ตั วจ์ งั หวดั จดั ทำ� แบบคำ� ขอจดั สรร

งบประมาณ (แบบ กษ. ๐๓) เสนอคณะกรรมการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติจังหวัด (ก.ช.ภ.จ.) พิจารณาให้

ความชว่ ยเหลอื พจิ ารณาใหค้ วามชว่ ยเหลือ

(๑) ให้ความช่วยเหลือโดยเงินทดรองราชการในอ�ำนาจผู้ว่าราชการ

จังหวดั

(๒) หากวงเงินช่วยเหลือโดยเงินทดรองราชการในอ�ำนาจผู้ว่าจังหวัด

ไม่เพียงพอ คณะกรรมการ ก.ช.ภ.จ. พิจารณาให้ความเห็นชอบ

ในการขอรับการสนับสนุนเงินทดรองราชการในอ�ำนาจปลัด

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์

๓.๑.๑.๔ จังหวัดน�ำเสนอกรม

สำ� นักงานเกษตรจังหวดั /ประมงจังหวดั /ปศุสตั ว์จงั หวดั รวบรวมเอกสาร

หลักฐานส่งกรมสง่ เสริมการเกษตร กรมประมง และกรมปศุสัตว์ เพอื่ ขอใชเ้ งินทดรองราชการในอ�ำนาจปลัดกระทรวง

เกษตรและสหกรณ์

๓.๑.๒ การดำ� เนินการในระดบั สว่ นกลาง

๓.๑.๒.๑ กรมน�ำเสนอส�ำนกั งานปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์

กรมส่งเสริมการเกษตร /กรมประมง /กรมปศุสัตว์ ตรวจสอบเอกสาร

หลกั ฐาน เปน็ ไปตามเงอ่ื นไขหลักเกณฑ์ ตามระเบียบกระทรวงการคลังฯ พ.ศ. ๒๕๖๒ หลักเกณฑก์ ารใชจ้ ่ายเงนิ ทดรอง

ราชการฯ พ.ศ. ๒๕๖๓ และหลกั เกณฑว์ ธิ ปี ฏบิ ตั ปิ ลกี ยอ่ ยเกย่ี วกบั การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ดา้ นการเกษตรผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ

กรณฉี ุกเฉิน พ.ศ. ๒๕๖๔ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ประกาศ ณ วนั ท่ี ๒๗ สิงหาคม ๒๕๖๔ และเสนอเร่ืองขอรับ

การสนับสนุนเงินทดรองฯ ไปยงั สำ� นกั งานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์

๓.๑.๒.๒ สำ� นักงานปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (สป.กษ.)

(๑) ส�ำนักแผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ. ตรวจสอบเอกสาร

หลกั ฐานเปน็ ไปตามเงอ่ื นไขหลกั เกณฑ์ ตามระเบยี บกระทรวงการคลงั ฯ

พ.ศ. ๒๕๖๒ หลกั เกณฑก์ ารใชจ้ า่ ยเงนิ ทดรองราชการฯ พ.ศ. ๒๕๖๓

และหลักเกณฑ์วิธีปฏิบัติปลีกย่อยเกี่ยวกับการให้ความช่วยเหลือ

คูม่ อื การใหค้ วามชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภัยพิบัตดิ า้ นการเกษตร 131

ด้านการเกษตรผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน พ.ศ. ๒๕๖๔ ของ
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ประกาศ ณ วนั ที่ ๒๗ สงิ หาคม ๒๕๖๔
และตรวจสอบยอดเงินคงเหลือผ่านกองคลัง สป.กษ. พร้อมท้ัง
เสนอความเห็นประกอบการพิจารณาในการขออนุมัติต่อ
ปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
(๒) กองคลัง สป.กษ. ด�ำเนนิ การ ดงั นี้
(๒.๑) กรณีเป็นหน่วยงานแรกท่ีขอรับการสนับสนุนเงินทดรอง

ราชการสำ� หรับภัยพิบตั ิที่เกิดขึน้ ใหม่ดำ� เนินการ ดงั นี้
- เสนอขออนุมัติเบกิ จ่ายจากเงินทดรองราชการ
- เสนอลงนามในหนงั สอื ถงึ กรมบญั ชกี ลางและแบบแจง้ การ

บนั ทกึ วงเงนิ ทดรองราชการเพอื่ ชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ
กรณีฉุกเฉินในระบบ GFMIS เพื่อแจ้งให้กรมบัญชีกลาง
บันทึกการเปดิ ภัยใหมใ่ นระบบ GFMIS ซึ่งกรมบัญชีกลาง
จะก�ำหนดระยะเวลาส้ินสุดการเบิกจ่ายของภัยดังกล่าว
ไว้ด้วย (ระยะเวลา ๙๐ วนั นับแตว่ นั เกิดภยั )
(๒.๒) กรณีเป็นหน่วยงานท่ีขอรับการสนับสนุนเงินทดรองราชการ
ส�ำหรับภัยพิบัติเดียวกันกับท่ีเคยมีหนังสือแจ้งกรมบัญชี
กลางเปิดภัยไว้แล้วครั้งหน่ึง และยังไม่ครบระยะเวลาที่
กรมบัญชีกลางได้ก�ำหนดไว้ในข้อ (๒.๑) กองคลังจะเสนอ
ขออนุมัติเบิกจา่ ยจากเงินทดรองราชการต่อไป
(๒.๓) กรณีเป็นหน่วยงานท่ีขอรับการสนับสนุนเงินทดรองราชการ
สำ� หรบั ภยั พบิ ตั เิ ดยี วกนั กบั ทเี่ คยมหี นงั สอื แจง้ กรมบญั ชกี ลาง
เปิดภัยไว้แล้ว แต่ระยะเวลาการเบิกจ่ายในระบบ GFMIS
ที่กรมบัญชีกลางก�ำหนดได้สิ้นสุดลงแล้ว (ท้ังนี้ไม่รวมกรณี
ที่ครบก�ำหนดระยะเวลาการให้ความช่วยเหลือ ซึ่งจะต้อง
ขอขยายเวลาการให้ความช่วยเหลือไปยังกรมป้องกันและ
บรรเทาสาธารณภัย) กองคลงั จะต้องด�ำเนนิ การ ดังน้ี
- เสนอขออนมุ ตั เิ บิกจ่ายจากเงินทดรองราชการ
- เสนอลงนามในหนงั สอื ถงึ กรมบญั ชกี ลางเพอื่ ขอขยายเวลา
วางฎกี าเบกิ เงนิ ในระบบ GFMIS อกี ครั้งหนึง่
(๓) ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์พิจารณาอนุมัติหรืออนุมัติและ
ลงนามหนงั สือถงึ กรมบัญชีกลาง ตามขอ้ ๓.๑.๒.๒ (๒)

132 ค่มู ือการใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั พิบตั ดิ ้านการเกษตร

(๔) เมื่อกรมบัญชีกลางตรวจสอบ และต้ังยอดวงเงินทดรองราชการ
ในระบบ GFMIS แล้ว กองคลัง สป.กษ. จะด�ำเนินการวางฎกี าเบกิ เงิน
ทดรองราชการในระบบ GFMIS

(๕) เมอ่ื กรมบญั ชกี ลางอนมุ ตั ฎิ กี าและโอนเงนิ ใหส้ ำ� นกั งานปลดั กระทรวง
เกษตรและสหกรณ์แลว้ จะด�ำเนนิ การจ่ายเงนิ ให้หน่วยงานท่ขี อรบั
การสนบั สนนุ โดยเขยี นเชค็ ฝากเขา้ ธนาคาร ตามทหี่ นว่ ยงานทขี่ อรบั
การสนบั สนุนเงินทดรองราชการแจง้ ไว้

(๖) หน่วยงานในพน้ื ทดี่ ำ� เนินการชว่ ยเหลอื ใหแ้ กเ่ กษตรกร
๓.๒ เอกสารการขอรบั การสนับสนนุ ดา้ นพืช ประมง และปศุสัตว์
๓.๒.๑ หนังสือขอรับการสนับสนุนจากส่วนราชการ และส�ำเนาหนังสือขอรับการสนับสนุน
จากจังหวดั /หน่วยงานอ่นื ๆ ของรฐั
๓.๒.๒ บัญชีสรุปรายละเอยี ดการขอรับการช่วยเหลือ

(๑) ส�ำเนาแบบประมวลรวบรวมความเสียหาย (ด้านพืช/ด้านประมง/ด้านปศุสัตว์)
และการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั (แบบ กษ 03) ตอ้ งมกี ารลงนามรบั รอง
จากคณะกรรมการ ก.ช.ภ.จ. ไม่น้อยกวา่ กึ่งหน่งึ ของคณะกรรมการท้งั หมด

(2) ส�ำเนาแบบประมวลรวบรวมความเสียหาย (ด้านพชื /ดา้ นประมง/ด้านปศุสตั ว)์
และการชว่ ยเหลือเกษตรกรผปู้ ระสบภัย (แบบสรปุ ระดับอำ� เภอ กษ 02 ระดับ
อำ� เภอ) ตอ้ งมกี ารลงนามรบั รองจากคณะกรรมการ ก.ช.ภ.อ. ไมน่ อ้ ยกวา่ กง่ึ หนงึ่
ของคณะกรรมการทั้งหมด

(3) สำ� เนาแบบประมวลรวบรวมความเสียหาย (ด้านพืช/ดา้ นประมง/ด้านปศสุ ตั ว)์
และการชว่ ยเหลือเกษตรกรผู้ประสบภัย (แบบสรปุ ระดับต�ำบล กษ 02 ระดับ
ต�ำบล) ต้องมีการลงนามรับรองจากเกษตรอ�ำเภอ หรือประมงอ�ำเภอ หรือ
ปศสุ ัตวอ์ ำ� เภอ แลว้ แตก่ รณี

๓.๒.๓ สำ� เนาประกาศจงั หวดั เรอ่ื ง เขตการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั กิ รณฉี กุ เฉนิ /
ส�ำเนากรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย เรื่อง เขตการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน (ส�ำหรับ
กรุงเทพมหานคร)

๓.๒.๔ ส�ำเนาหนังสือกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย เรื่อง ขอขยายระยะเวลา
การใหค้ วามช่วยเหลือผู้ประสบภัยพบิ ัตกิ รณฉี ุกเฉนิ (กรณีมกี ารขอขยายระยะเวลาการให้ความช่วยเหลือ)

๓.๒.๕ สำ� เนาบนั ทกึ รายงานการประชมุ ก.ช.ภ.อ. หรือ ก.ช.ภ.กอ. และก.ช.ภ.จ.
กรณกี รงุ เทพมหานคร สำ� เนาบนั ทกึ รายงานการประชมุ คณะทำ� งานใหค้ วามชว่ ยเหลอื
ผู้ประสบภัยพบิ ตั ิ ดา้ นการเกษตร กรุงเทพมหานคร (ระดบั เขต) และคณะกรรมการให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พิบัติ
ด้านการเกษตรกรงุ เทพมหานคร

คมู่ อื การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยพิบัตดิ ้านการเกษตร 133

โดยมติ ก.ช.ภ.จ. /คณะกรรมการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ ดา้ นการเกษตร
กรุงเทพมหานคร ต้องมีการระบุว่า ขอรับการสนับสนุน หรือขอรับความช่วยเหลือเงินทดรองราชการในอ�ำนาจปลัด
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หรอื ขอรบั การสนบั สนนุ จากสำ� นกั งานปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หรอื จากกระทรวง
เกษตรและสหกรณ์ หรือจากส่วนกลาง (กรณีใดกรณหี นึ่งหรอื ใหห้ มายความในทำ� นองเดียวกนั )

๓.๒.๖ ส�ำเนารายการเดินบัญชีธนาคาร (statement) ของส�ำนักงานเกษตรจังหวัด /
สำ� นักงานประมงจงั หวดั / ส�ำนักงานปศุสตั ว์จังหวดั / สำ� นักงานเกษตรพ้นื ที่กรุงเทพมหานคร / ส�ำนกั งานประมงพ้นื ท่ี
กรุงเทพมหานคร / ส�ำนักงานปศุสัตว์พ้ืนท่ีกรุงเทพมหานคร ที่ต้องการให้ส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
โอนเงินเข้าบญั ชี

สำ� หรับสำ� เนาเอกสารใหล้ งนามรบั รองส�ำเนาถูกต้องทกุ ฉบบั
๓.๓ การขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพ่ือชดใช้เงินทดรองราชการ ด้านพืช ประมง
และปศุสัตว์
๓.๓.๑ เม่ือจังหวัดได้ด�ำเนินการจ่ายเงินทดรองราชการเพื่อช่วยเหลือเกษตรกรไปแล้ว
ให้ด�ำเนินการขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพ่ือชดใช้เงินทดรองราชการ ให้ส่งเอกสารใบส�ำคัญเสนอส่วนราชการ
ตน้ สังกดั เพ่ือพจิ ารณาตรวจสอบเอกสารใบสำ� คญั
๓.๓.๒ สว่ นราชการตน้ สงั กดั (กรมสง่ เสรมิ การเกษตร / กรมประมง / กรมปศสุ ตั ว)์ พจิ ารณา
ตรวจสอบเอกสารใบส�ำคัญแล้ว เป็นไปตามระเบียบกระทรวงการคลังฯ พ.ศ. ๒๕๖๒ และเสนอเร่ืองขออนุมัติชดใช้
เงินทดรองราชการไปยงั ส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
๓.๓.๓ กองคลงั สป.กษ. รับเรื่อง และด�ำเนินการดังน้ี

(๑) กรณีมีเงินเหลือส่งคืนเป็นเช็ค กลุ่มการเงินรับและน�ำเข้าบัญชีเงินนอก
งบประมาณ และออกใบเสรจ็ รบั เงนิ ใหจ้ งั หวดั /หนว่ ยงานเจา้ ของเรอ่ื งพรอ้ มแนบ
ใบเสรจ็ รับเงินไว้กับตน้ เรื่อง

(๒) กลุ่มบญั ชี ดำ� เนินการบันทกึ รายการคืนวงเงนิ ทดรองราชการในระบบ GFMIS
และบันทึกทะเบียนคุมเงินทดรองราชการ และส�ำเนาเร่ืองส่งให้ฝ่ายการเงิน
เพอื่ ดำ� เนนิ การนำ� สง่ เงนิ เขา้ คลงั ตวั จรงิ สง่ คนื สำ� นกั แผนงานและโครงการพเิ ศษ
เพื่อดำ� เนินการในสว่ นทเ่ี กีย่ วข้องตอ่ ไป

๓.๓.๔ ส�ำนักแผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ. ตรวจสอบความถูกต้อง เพื่อด�ำเนินการ
ขออนุมัตชิ ดใชค้ ืนเงินทดรองราชการ

๓.๓.๕ ส�ำนักแผนงานและโครงการพิเศษ สป.กษ. ด�ำเนินการเสนอเร่ืองต่อรัฐมนตรีว่าการ
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์เพ่ือให้ความเห็นชอบในการเสนอเร่ืองขออนุมัติเงินงบกลาง รายการค่าใช้จ่ายชดใช้เงิน
ทดรองราชการเพ่ือชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพบิ ตั กิ รณฉี ุกเฉิน สำ� หรับชดใชค้ นื เงนิ ทดรองราชการไปยังกรมบัญชกี ลาง

๓.๓.๖ เมือ่ กรมบญั ชีกลางอนุมัตเิ งินประจำ� งวดส�ำหรับชดใชค้ ืนเงินทดรองราชการ กองคลงั
สป.กษ. แจ้งหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องและด�ำเนินการน�ำงบประมาณท่ีได้รับอนุมัติจากกรมบัญชีกลางชดใช้คืนเงินทดรอง
ราชการในระบบ GFMIS

134 คมู่ อื การให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบตั ดิ ้านการเกษตร

๓.๔. เอกสารขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพ่ือชดใช้เงินทดรองราชการ ด้านพืช ประมง
และปศสุ ตั ว์

๓.๔.๑ หนังสือการขออนุมัติชดใช้คืนเงินทดรองราชการจากส่วนราชการ (กรมส่งเสริม
การเกษตร / กรมประมง / กรมปศสุ ัตว)์ และสำ� เนาหนงั สอื การขออนมุ ตั ิชดใช้คืนเงนิ ทดรองราชการของจังหวดั

๓.๔.๒ บัญชีสรุปรายละเอยี ดการใหก้ ารชว่ ยเหลือ
(๑) สำ� เนาแบบประมวลรวบรวมความเสยี หายและการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั
(แบบ กษ ๐๒ ระดับหมูบ่ า้ น)
(๒) สำ� เนาแบบประมวลรวบรวมความเสยี หายและการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั
(แบบ กษ ๐๒ ระดบั ต�ำบล)
(๓) สำ� เนาแบบประมวลรวบรวมความเสยี หายและการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั
(แบบ กษ ๐๒ ระดบั อ�ำเภอ)
(๔) สำ� เนาแบบประมวลรวบรวมความเสยี หายและการชว่ ยเหลอื เกษตรกรผปู้ ระสบภยั
(แบบ กษ ๐๓)
(๕) ส�ำเนาหลักฐานการส่งเงินคืน (กรณีมีเงินเหลือส่งคืน) ซ่ึงจังหวัดได้โอนเงินเข้า
ธนาคารบญั ชนี อกงบประมาณของ สป.กษ.
(๖) ส�ำเนาเอกสารแจ้งการโอนเงนิ ชว่ ยเหลอื เกษตรกรจาก ธกส. (เมอื่ ส่วนราชการ
ตรวจสอบความถกู ตอ้ งแล้ว ตน้ ฉบบั ให้เกบ็ ไว้ที่ส่วนราชการหนว่ ยงานเบกิ จา่ ย
เงนิ ชว่ ยเหลอื เกษตรกร เพ่ือให้ สตง. ตรวจสอบ)
(๗) ใบปะหน้าสรุปรายละเอียดการให้ความชว่ ยเหลือ
(๘) รายงานการรับ-จ่ายเงินทดรองราชการเพ่ือช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณี
ฉกุ เฉนิ จังหวัด... (แบบ ร.๒)

เอกสารล�ำดับที่ (๑) - (๗) เป็นเอกสารหลักฐานประกอบการขออนุมัติชดใช้คืนเงิน
ทดลองราชการจากสว่ นราชการ (กรมสง่ เสริมการเกษตร / กรมประมง / กรมปศสุ ตั ว)์

เอกสารล�ำดับท่ี (๘) เป็นเอกสารจากส่วนราชการ (กรมส่งเสริมการเกษตร /
กรมประมง / กรมปศสุ ัตว์) รายงานการรับจา่ ยเงินทดรองราชการเพอ่ื ชว่ ยเหลือผู้ประสบภัยพิบัตกิ รณีฉุกเฉนิ จังหวดั ...
ส่งให้กองคลังส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์เพ่ือรายงานต่อกรมบัญชีกลางและสำ� นักงานการตรวจเงินแผ่นดิน
ภายในระยะเวลาที่หนว่ ยงานกลางก�ำหนด

๓.๔.๓ ส�ำเนาประกาศจังหวัด เร่ือง ประกาศปิดสถานการณ์ภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน /
สำ� เนากรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย เรอื่ ง ประกาศปิดสถานการณ์ภยั พบิ ัตกิ รณฉี ุกเฉิน (ส�ำหรับกรุงเทพมหานคร) (ถา้ มี)

๓.๔.๔ ส�ำเนาประกาศจงั หวดั เรอ่ื ง เขตการใหค้ วามช่วยเหลอื ผูป้ ระสบภัยพบิ ตั ิกรณีฉกุ เฉนิ
๓.๔.๕ ส�ำเนาหนังสือกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย เรื่อง ขอขยายระยะเวลาการให้
ความชว่ ยเหลือผูป้ ระสบภัยพบิ ัติกรณฉี ุกเฉิน (กรณมี ีการขอขยายระยะเวลาการให้ความช่วยเหลอื )
๓.๔.๖ สำ� เนาบนั ทกึ รายงานการประชมุ ก.ช.ภ.อ. หรอื ก.ช.ภ.กอ. และก.ช.ภ.จ./สำ� เนาบนั ทกึ
รายงานการประชุมคณะท�ำงานให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติ ด้านการเกษตร กรุงเทพมหานคร (ระดับเขต)
และคณะกรรมการให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบัติ ด้านการเกษตร กรุงเทพมหานคร (กรณีกรงุ เทพมหานคร)

คู่มอื การใหค้ วามช่วยเหลอื ผู้ประสบภัยพิบตั ดิ า้ นการเกษตร 135

๓.๔.๗ สำ� เนาหลักฐานการส่งเงินคนื (กรณมี เี งนิ เหลอื ส่งคืน)
๓.๔.๘ ส�ำเนารายงานการขอเบกิ เงินคงคลงั และส�ำเนารายงานการรับรายได้และนำ� สง่
๓.๔.๙ ส�ำเนาหนังสอื การอนมุ ตั กิ ารใชจ้ า่ ยเงินทดรองราชการจงั หวดั
เอกสารข้อ ๓.๔.๔ – ๓.๔.๙ มีอยแู่ ล้วท่ี สป.กษ.
สำ� หรับสำ� เนาเอกสารให้ลงนามรับรองสำ� เนาถกู ต้องทกุ ฉบับ

๔. การขอรบั การสนบั สนนุ เงนิ ทดรองราชการในอำ� นาจปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
ดา้ นเกษตร ขอ้ ๕.๑.๒ (กรณจี า้ งเหมา) ตามหลกั เกณฑว์ ธิ ปี ฏบิ ตั ปิ ลกี ยอ่ ยเกย่ี วกบั การใหค้ วามชว่ ยเหลอื
ด้านการเกษตรผูป้ ระสบภยั พบิ ัติกรณีฉกุ เฉนิ พ.ศ. ๒๕๖๔

๔.๑ การขอรับการสนับสนนุ เงินทดรองราชการ ฯ
ดำ� เนินการตามขอ้ ๓.๑
๔.๒ เอกสารการขอรบั การสนบั สนุนเงนิ ทดรองราชการ ฯ
เอกสารตามขอ้ ๓.๒
๔.๓ การขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพ่ือชดใชเ้ งนิ ทดรองราชการ
ด�ำเนินการตามข้อ ๓.๓
๔.๔ เอกสารขอรบั โอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพอื่ ชดใชเ้ งินทดรองราชการ
๔.๔.๑ เอกสารตามข้อ ๓.๔
๔.๔.๒ ส�ำเนาเอกสารหลักฐานการด�ำเนินการจัดหาพัสดุ ตามระเบียบกระทรวงการคลัง
ว่าด้วยการจัดซอ้ื จดั จ้างและบรหิ ารพสั ดภุ าครฐั พ.ศ. ๒๕๖๐

๕. การขอรบั การสนบั สนนุ เงนิ ทดรองราชการในอำ� นาจปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์
ดา้ นเกษตรอืน่

๕.๑ การปรับเกล่ียพน้ื ทีด่ า้ นการเกษตร / การปรบั เกลย่ี พืน้ ทน่ี าเกลอื
๕.๑.๑ การขอรบั การสนับสนนุ เงนิ ทดรองราชการ ฯ
ด�ำเนนิ การตามข้อ ๓.๑
๕.๑.๒ เอกสารการขอรบั การสนับสนุนเงินทดรองราชการ ฯ
เอกสารตามขอ้ ๓.๒
๕.๑.๓ การขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพ่อื ชดใชเ้ งนิ ทดรองราชการ
ด�ำเนนิ การตามข้อ ๓.๓
๕.๑.๔ เอกสารขอรับโอนเงินงบประมาณรายจ่ายเพื่อชดใช้เงนิ ทดรองราชการ
เอกสารตามข้อ ๓.๔

136 คมู่ ือการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภยั พิบัตดิ า้ นการเกษตร

๕.๒ ค่าซ่อมแซมอาคารชลประทานและระบบชลประทานให้สามารถใช้งานได้ในช่วงฉุกเฉิน
โดยให้ด�ำเนนิ การได้เฉพาะในสว่ นท่ีเกีย่ วกบั การระบายนำ�้

๕.๒.๑ การด�ำเนนิ การขอรับการสนบั สนนุ เงนิ ทดรองราชการ ฯ
จังหวัด (โดยส่วนราชการในสังกัดกรมชลประทานในพ้ืนท่ี) จัดส่งเอกสารหลักฐาน
ตามข้อ ๓.๒.๑ ข้อ ๓.๒.๓ ข้อ ๓.๒.๔ (ถา้ มี) ขอ้ ๓.๒.๕ และขอ้ ๓.๒.๖ รวมทั้งสรุปรายละเอยี ดโครงการหรือกจิ กรรม
และงบประมาณท่ีจะด�ำเนินการ ไปยังกรมชลประทาน และกรมชลประทานพิจารณาและตรวจสอบเอกสารหลักฐาน
และจัดทำ� หนงั สือขอรบั การสนบั สนนุ พรอ้ มสรปุ ใบปะหนา้ การขอรับการช่วยเหลือ แล้วจดั สง่ เอกสารหลกั ฐานดังกล่าว
(รับรองส�ำเนาทุกชุด) ไปยังส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ทั้งน้ี การด�ำเนินการในพ้ืนที่กรุงเทพมหานคร
ใหก้ รงุ เทพมหานครเสนอเร่อื งผ่านกรมชลประทาน ไปยงั ส�ำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
๕.๒.๒ การขอรบั โอนเงนิ งบประมาณรายจ่ายเพ่ือชดใช้เงินทดรองราชการ

(๑) หนงั สอื การขออนุมตั ชิ ดใชค้ นื เงนิ ทดรองราชการจังหวดั (ส่วนราชการในสงั กดั
กรมชลประทานในพน้ื ท่ี)

(๒) เอกสารตามข้อ ๓.๔.๔ และ ๓.๔.๗ (ถา้ มี)
(๓) เอกสารหลักฐานเกย่ี วกับแผนงาน และรายละเอยี ดโครงการและงบประมาณ
(๔) บัญชสี รุปผลการด�ำเนินงานและผลการใชจ้ า่ ยเงนิ
ส�ำหรับการคิดอัตราราคางาน (UNIT COST) แต่ละรายให้ด�ำเนินการเป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานของ
สำ� นกั งบประมาณหรอื กระทรวงการคลังที่ใช้เปน็ มาตรฐานในการคิดค่างาน
จังหวัด (โดยสว่ นราชการในสังกัดกรมชลประทานในพืน้ ท่)ี จัดส่งเอกสารตามขอ้ ๕.๓.๒ (๑) - ขอ้ ๕.๓.๒ (๔)
ไปยังกรมชลประทาน และกรมชลประทานพิจารณาและตรวจสอบเอกสารหลักฐาน และจัดท�ำหนังสือขออนุมัติ
ชดใช้เงินทดรองราชการ พร้อมสรุปใบปะหน้ารายละเอียดการให้ความช่วยเหลือ แล้วจัดส่งเอกสารหลักฐานดังกล่าว
(รบั รองส�ำเนาทุกชุด) ไปยังสำ� นกั งานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์

แนวทางและขน้ั ตอนการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ดิ า้ นการเกษตร กรงุ เทพมหานคร

๑. การขอรับการสนับสนุนด้านพืช ประมง และปศุสตั ว์
เม่อื มกี ารประกาศเขตการให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภยั กรณีฉกุ เฉนิ ด�ำเนินการ ดังนี้
๑.๑ ใหเ้ กษตรกรทไ่ี ดร้ บั ความเสยี หาย ดำ� เนนิ การแจง้ ความ ณ สถานตี ำ� รวจทอ้ งที่ และยน่ื ความจำ� นง
ขอรับการช่วยเหลือ (กษ ๐๑) ได้ท่ีศูนย์บริการและถ่ายทอดเทคโนโลยีการเกษตร ศูนย์เรียนรู้เกษตรทฤษฎีใหม่
โรงเรียนเกษตรทฤษฎีใหม่ อาสาสมัครเกษตร ฝ่ายพัฒนาชุมชนและสวัสดิการสังคมของส�ำนักงานเขต และส�ำนักงาน
เกษตรพื้นที่ ๑ – ๔ พร้อมลงลายมือชื่อไวเ้ ปน็ หลักฐาน
๑.๒ คณะอนกุ รรมการตรวจสอบความเสยี หาย หรอื คณะทำ� งานใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ตั ิ
ด้านการเกษตร กรงุ เทพมหานคร (ระดับเขต) รบั รองข้อมูลความเสียหายของเกษตรกร
๑.๓ สำ� นกั งานเกษตรพนื้ ทกี่ รงุ เทพมหานคร สำ� นกั งานประมงพนื้ ทกี่ รงุ เทพมหานคร และสำ� นกั งาน
ปศุสัตว์พื้นท่ีกรุงเทพมหานคร ประเมินความเสียหายตามแบบ กษ ๐๑ จัดท�ำแบบประมวลรวบรวมความเสียหาย
ตามระเบยี บกระทรวงการคลงั หลกั เกณฑแ์ ละอตั ราใหค้ วามชว่ ยเหลอื ฯ พรอ้ มลงนามรบั รองการประเมนิ ความเสยี หาย
และบันทึกขอ้ มลู เข้าโปรแกรมการใหค้ วามชว่ ยเหลอื และประมวลผลตามแบบ กษ ๐๒ สง่ ให้สำ� นกั งานเขตปดิ ประกาศ
ในพนื้ ท่ี ไม่นอ้ ยกว่า ๓ วันทำ� การ กรณีมผี ้คู ัดคา้ นใหด้ ำ� เนินการตรวจสอบข้อมลู ความถกู ตอ้ งตามแบบ กษ ๐๑ ใหม่

คมู่ อื การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผูป้ ระสบภยั พบิ ตั ิดา้ นการเกษตร 137

๑.๔ สำ� นกั งานเกษตรพนื้ ทกี่ รงุ เทพมหานคร สำ� นกั งานประมงพน้ื ทก่ี รงุ เทพมหานคร และสำ� นกั งาน
ปศุสัตว์พ้ืนที่กรุงเทพมหานคร จัดท�ำรายละเอียดเสนอคณะท�ำงานให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติด้านการเกษตร
กรงุ เทพมหานคร (ระดับเขต) พจิ ารณา

๑.๕ สำ� นกั งานเกษตรพนื้ ทก่ี รงุ เทพมหานคร สำ� นกั งานประมงพนื้ ทกี่ รงุ เทพมหานคร และสำ� นกั งาน
ปศสุ ตั ว์พื้นที่กรุงเทพมหานคร จัดทำ� แบบค�ำขอจดั สรรงบประมาณ (แบบ กษ ๐๓) เสนอคณะกรรมการใหค้ วามชว่ ยเหลือ
ผ้ปู ระสบภัยพิบัติด้านการเกษตร กรงุ เทพมหานคร พจิ ารณา

๑.๖ สำ� นกั งานเกษตรพนื้ ทก่ี รงุ เทพมหานคร สำ� นกั งานประมงพน้ื ทก่ี รงุ เทพมหานคร และสำ� นกั งาน
ปศุสัตว์พื้นท่ีกรุงเทพมหานคร รวบรวมเอกสารหลักฐานส่งกรมส่งเสริมการเกษตร กรมประมง และกรมปศุสัตว์
เพอ่ื ขอใช้เงนิ ทดรองราชการในอำ� นาจปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์

๑.๗ ดำ� เนนิ การในระดบั ส่วนกลาง ตามข้อ ๓.๑.๒
๒. เอกสารการขอรับการสนบั สนุนดา้ นพชื ประมง และปศุสตั ว์
เอกสารตามข้อ ๓.๒
๓. การขอรบั โอนเงินงบประมาณรายจา่ ยเพอื่ ชดใช้เงนิ ทดรองราชการ ด้านพชื ประมง และปศสุ ตั ว์
การด�ำเนนิ งานตามขอ้ ๓.๓
๔. เอกสารขอรบั โอนเงนิ งบประมาณรายจา่ ยเพอื่ ชดใชเ้ งนิ ทดรองราชการ ดา้ นพชื ประมง และปศสุ ตั ว์
เอกสารตามข้อ ๓.๔

138 คมู่ ือการให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภยั พิบตั ิดา้ นการเกษตร

ภาคผนวก

คู่มือการใหค้ วามช่วยเหลอื ผู้ประสบภยั พบิ ตั ิดา้ นการเกษตร 139

ข้อมลู ประกอบการพจิ ารณาความเสยี หาย

ดา้ นพืช

ขา้ ว (กรมการข้าว ปี ๒๕๖๔)

ชนิดของภัย เกณฑก์ ารพิจารณาความเสียหาย

ลกั ษณะการเกดิ ภยั ผลกระทบต่อขา้ ว

๑. อุทกภัย ๑. ระยะกลา้ ถงึ ระยะแตกกอ ตน้ ขา้ วถกู ต้นข้าวจะเน่าตายไม่สามารถเจริญเติบโตได้ ยกเว้น
นำ้� ท่วมมดิ ตน้ มากกวา่ ๕ วนั พนั ธท์ุ ี่มพี นั ธุกรรมทนน�้ำทว่ มฉบั พลบั ได้แก่ พนั ธ์ุ กข
๕๑ และพนั ธุห์ อมชลสทิ ธ์ิ

๒. ระยะตงั้ ทอ้ งถงึ ระยะออกรวง ตน้ ขา้ ว ต้นข้าวไมส่ ามารถฟน้ื ตัวได้ผลผลติ เสยี หายทง้ั หมด
ถกู นำ้� ทว่ มมดิ ตน้ มากกวา่ ๕ วนั

๓. ระยะเก็บเกี่ยว ต้นข้าวถูกน�้ำท่วม ผลผลติ เนา่ เสยี หายทง้ั หมด แมว้ า่ เกษตรกรจะพยายาม
มิดต้น มากกว่า ๕ วัน เก็บเก่ียวแต่ผลผลิตท่ีได้ก็คุณภาพต่�ำและต้นทุน
เกบ็ เกย่ี วจะสงู เพราะใชแ้ รงงานและเรอื ในการขนยา้ ย

๒. ภัยแลง้ / ข้าวไมไ่ วแสงอายสุ ั้น
ฝนท้งิ ชว่ ง ๑. ระยะกลา้ ขาดนำ้� มากกว่า ๒๐ วนั ท�ำให้ต้นขา้ วแหง้ ตายทั้งหมด

๒. ระยะแตกกอขาดนำ�้ มากกวา่ ๓๐ วนั ทำ� ให้ต้นขา้ วแห้งตายทง้ั หมด

๓. ระยะต้ังท้องขาดน�้ำมากกวา่ ๓๐ วนั ทำ� ใหผ้ ลผลิตเสียหายทั้งหมด

๔. ระยะออกรวงขาดน้�ำมากกว่า ๗ วนั ทำ� ใหผ้ ลผลิตเสียหายทงั้ หมด

๕. ระยะเกบ็ เกีย่ ว -

ขา้ วไม่ไวแสงท่ัวไป ข้าวไวแสงอายเุ บา ขา้ วไวแสงอายปุ านกลาง และข้าวไวแสงอายหุ นกั

๑. ระยะกลา้ ขาดน�้ำมากกว่า ๓๐ วัน ท�ำให้ตน้ ขา้ วแห้งตายทง้ั หมด

๒. ระยะแตกกอขาดนำ�้ มากกวา่ ๓๐ วนั ท�ำใหต้ น้ ข้าวแหง้ ตายทง้ั หมด

๓. ระยะตง้ั ทอ้ งขาดน�ำ้ มากกวา่ ๓๐ วัน ทำ� ใหผ้ ลผลิตเสียหายทงั้ หมด

๔. ระยะออกรวงขาดน�้ำมากกวา่ ๗ วัน ท�ำใหผ้ ลผลติ เสียหายทั้งหมด

๕. ระยะเก็บเก่ียว -

140 คู่มือการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยพบิ ตั ิดา้ นการเกษตร

ชนดิ ของภยั เกณฑก์ ารพจิ ารณาความเสียหาย

ลักษณะการเกิดภัย ผลกระทบต่อข้าว

๓. ศัตรูข้าว  

- โรคไหม้ พน้ื ทป่ี ลกู ข้าวได้รบั ความเสยี หาย - ระยะกล้าถงึ ระยะแตกกอ
มากกว่า ๕๐% ท�ำใหต้ ้นข้าวแหง้ ตายทั้งหมด

- ระยะตั้งทอ้ งถงึ ระยะเก็บเกยี่ ว
ทำ� ให้ผลผลิตเสยี หาย ๕๐ %

- เพล้ียกระโดด พื้นท่ปี ลูกข้าวไดร้ บั ความเสยี หาย - ระยะกลา้ ถงึ ระยะแตกกอ
สนี ำ้� ตาล มากกวา่ ๕๐% ท�ำให้ตน้ ข้าวแหง้ ตายทงั้ หมด

- ระยะตง้ั ท้องถงึ ระยะเก็บเก่ยี ว
ท�ำให้ผลผลติ เสยี หาย ๗๐ %

- ศัตรขู ้าวอ่ืนๆ พน้ื ท่ปี ลูกขา้ วไดร้ ับความเสยี หาย - ระยะกล้าถงึ ระยะแตกกอ
มากกวา่ ๕๐% ทำ� ใหต้ ้นขา้ วเสยี หายทงั้ หมด

- ระยะตง้ั ทอ้ งถงึ ระยะเกบ็ เกี่ยว
ทำ� ใหผ้ ลผลิตเสียหาย ๗๐ %

๔. อากาศ หนาวเยน็ ต้นข้าวในระยะตั้งท้องถึงระยะออกรวง - ระยะต้ังทอ้ งถึงระยะออกรวง
ได้รับอุณหภูมิต่�ำกว่า ๒๐°C ติดต่อกัน ทำ� ให้ผลผลิตเสยี หาย ๘๐ %
อย่างน้อย ๓ วัน

๕. อากาศ รอ้ นจดั ตน้ ขา้ วในระยะต้ังท้องถึงระยะออกรวง - ระยะตั้งทอ้ งถึงระยะออกรวง
ได้รับอุณหภูมิสูงกว่า ๔๐°C ติดต่อกัน ทำ� ให้ผลผลติ เสยี หาย ๘๐ %
อย่างน้อย ๓ วัน

หมายเหตุ : ๑. ชนดิ ขา้ ว (จำ� แนกตามอายเุ ก็บเก่ยี ว)
๑.๑ ขา้ วไม่ไวแสงอายุสน้ั ระยะกล้า (อายุ ๑-๒๐ วนั ) ระยะแตกกอ (อายุ ๒๐-๓๕ วนั ) ระยะตงั้ ท้อง (อายุ ๓๕ วนั )
ระยะออกรวง (อายุ ๖๕ วัน) ระยะเกบ็ เกยี่ ว (อายุ ๙๕-๑๐๐ วนั )
๑.๒ ข้าวไม่ไวแสงทัว่ ไป ระยะกล้า (อายุ ๑-๓๐ วัน) ระยะแตกกอ (อายุ ๓๐-๖๐ วัน) ระยะตั้งทอ้ ง (อายุ ๖๐ วนั )
ระยะออกรวง (อายุ ๙๐ วนั ) ระยะเก็บเกย่ี ว (อายุ ๑๒๐ วนั )
๑.๓ ข้าวไวแสง (อายุเบา) ระยะกล้า (อายุ ๑-๓๐ วัน) ระยะแตกกอ (อายุ ๓๐ วนั ) ระยะตั้งท้อง (วนั ท่ี ๑ - ๑๕ กนั ยายน)
ระยะออกรวง (วันท่ี ๑-๑๕ ตลุ าคม) ระยะเก็บเกยี่ ว (ตน้ เดือนพฤศจิกายน)
๑.๔ ข้าวไวแสง (อายุปานกลาง) ระยะกล้า (อายุ ๑-๓๐ วัน) ระยะแตกกอ (อายุ ๓๐ วัน) ระยะต้ังท้อง
(วันท่ี ๑๕-๓๐ กนั ยายน) ระยะออกรวง (วันที่ ๑๕-๓๐ ตลุ าคม) ระยะเก็บเกยี่ ว (ปลายเดือนพฤศจิกายน)
๑.๖ ข้าวไวแสง (อายุหนัก) ระยะกล้า (อายุ ๑-๓๐ วัน) ระยะแตกกอ (อายุ ๓๐ วัน) ระยะต้ังท้อง
(วันท่ี ๑๕-๓๐ ตลุ าคม) ระยะออกรวง (วนั ที่ ๑-๑๕ พฤศจิกายน) ระยะเกบ็ เกีย่ ว (ต้นเดอื นธนั วาคม)
๒. น้ำ� ขนุ่ มีผลเสียต่อการเจริญเตบิ โตของตน้ ขา้ วมากกว่าน้ำ� ใส
๓. ผลผลิตเสยี หายทั้งหมด หมายถงึ ต้นข้าวยังไม่ตายแตไ่ ม่ใหผ้ ลผลติ

คมู่ อื การให้ความช่วยเหลอื ผ้ปู ระสบภยั พิบตั ิด้านการเกษตร 141

พืชชนดิ อืน่ ๆ (กรมวชิ าการเกษตร ปี ๒๕๖๓)

กรณีพชื ไร่

ชนดิ ภัย ชนดิ พืช ระดับ ระยะเวลาทเี่ กดิ ลักษณะความเสยี หาย ระยะเวลา
ธรรมชาติ ความรุนแรง ความเสียหาย ฟ้นื ฟู

๑. ภยั แล้ง พชื ไร่ ขา้ วโพด มาก ๗-๑๔ วนั ระยะงอก (๑-๑๔ วันหลังปลูก) ไม่สามารถ
อายุสน้ั เลย้ี งสตั ว์ เมล็ดไม่งอก ใบเจริญบนผิวดิน ฟ้ืนฟไู ด้
แห้งตาย

มากกวา่ ๓๐ วัน ระยะหลังงอก ถึงก่อนออกดอก ไม่สามารถ
(๑๕-๔๕ วันหลังปลูก) ใบเหี่ยว ฟน้ื ฟไู ด้
ใบล่างเหลืองแห้ง ต้นแคระแกร็น
หรอื แหง้ ตาย

มากกวา่ ๓๐ วนั ระยะออกดอก ถึงเก็บเก่ียว ไม่สามารถ
(๔๖-๗๐ วันหลังปลูก) ผลผลิต ฟ้นื ฟูได้
ลดลงมากกว่า ๖๐ เปอร์เซ็นต์
หรอื ไมส่ ามารถเกบ็ เกยี่ วผลผลติ ได้
หรือแหง้ ตาย

ขา้ วโพด มาก ๗-๑๔ วัน ระยะงอก (๑-๑๔ วันหลังปลูก) ไม่สามารถ
ฝักสด เมล็ดไม่งอก ใบเจริญบนผิวดิน ฟื้นฟูได้
แหง้ ตาย

มากกว่า ๑๕ วัน ระยะหลังงอกถงึ เก็บเกย่ี ว ไม่สามารถ
(๑๕-๑๑๐ วนั หลงั ปลูก) ฟน้ื ฟไู ด้
ตน้ ข้าวโพดแคระแกร็น
หรือตน้ แห้งตาย

พชื มาก ๗-๑๔ วนั ระยะงอก เมล็ดไมง่ อก ไม่สามารถ

ตระกลูถ่วั ฟื้นฟูได้

(ถ่วั เหลือง มากกวา่ ๑๕ วัน ระยะหลงั งอก ถงึ เก็บเก่ยี ว ไมส่ ามารถ
ถวั่ เขยี ว
ถั่วลิสง) ใบเจริญบนผิวดินแหง้ ตาย ฟ้ืนฟไู ด้

ใบเหยี่ วเฉา ฝกั และเมล็ดลบี หรือ

ไมไ่ ดผ้ ลผลติ ตน้ ถวั่ แหง้ ตาย

142 คู่มือการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภยั พบิ ตั ดิ ้านการเกษตร

กรณีพืชไร่ (ตอ่ )

ชนิดภัย ชนิดพชื ระดบั ระยะเวลาทเ่ี กดิ ลักษณะความเสยี หาย ระยะเวลา
ธรรมชาติ ความรุนแรง ความเสยี หาย ฟนื้ ฟู

๑. ภัยแลง้ พืชไร่ ออ้ ย มาก มากกวา่ ๑๐ วนั ระยะงอก ถึงแตกกอ (๑-๓ เดือน) ไมส่ ามารถ
(ตอ่ ) อายยุ าว ไม่งอก ถ้างอกใบเหลืองไม่เจริญ ฟืน้ ฟูได้
เตบิ โต ไม่แตกกอ ผลผลิต เสียหาย
มากกว่า ๘๐ เปอรเ์ ซ็นต์

มากกวา่ ๓๐ วนั ระยะหลงั แตกกอ ถงึ ระยะเกบ็ เกยี่ ว ไม่สามารถ
(๓-๑๒ เดือน) ชะงักการเจริญ ฟืน้ ฟไู ด้
เติบโต ต้นเต้ีย ใบเหลืองจนเป็น
สีน้�ำตาล เห่ียวแห้งตาย ผลผลิต
ลดลงมากกวา่ ๗๐ เปอรเ์ ซน็ ต์ หรอื
ไม่ สามารถเกบ็ เกย่ี วผลผลิตได้

มนั มาก มากกวา่ ๓๐ วัน อายุ ๑ เดือน เปอรเ์ ซน็ ต์ความงอก ไม่สามารถ

สำ� ปะหลงั ต่ำ� หรือไม่งอก ฟื้นฟไู ด้

มากกวา่ ๙๐ วัน อายุ ๒-๓ เดอื น แหง้ ตาย ชะงกั การ ไม่สามารถ
เจริญเติบโต หัวฝ่อมากกว่า ๕๐ ฟน้ื ฟไู ด้
เปอรเ์ ซน็ ต์ หรือไมไ่ ดผ้ ลผลติ

ปาล์ม มาก มากกว่า ๙๐ วัน อายุ ๑-๓ ปี ชะงกั การเจรญิ เติบโต ไม่สามารถ
นำ้� มนั ใบล่างเหี่ยว แผ่นใบห่อตัว สลด ฟน้ื ฟไู ด้

แห้งตาย ผลผลิตลดลงมากกว่า
๗๐ เปอร์เซ็นต์ หรือไม่สามารถ
เก็บเกี่ยวผลผลิตได้

ค่มู ือการให้ความชว่ ยเหลือผปู้ ระสบภัยพิบตั ิดา้ นการเกษตร 143

กรณีพืชไร่ (ตอ่ )

ชนิดภยั ชนดิ พชื ระดับ ระยะเวลาที่เกิด ลักษณะความเสยี หาย ระยะเวลา
ธรรมชาติ ความรุนแรง ความเสียหาย ฟน้ื ฟู

๒. น้�ำทว่ ม พชื ไร่ ข้าวโพด มาก มากกวา่ ๕ วัน ทุกระยะการเจริญเติบโตเมล็ดเน่า ไมส่ ามารถ
อายุสัน้ เล้ียงสัตว์ ไม่งอก ใบเหลือง ต้นเน่าตาย ไม่ ฟน้ื ฟูได้
สามารถเก็บเก่ียวผลผลิตได้

ขา้ วโพด มาก มากกวา่ ๕ วนั ทกุ ระยะการเจริญเติบโต ไมส่ ามารถ

ฝกั สด เมล็ดเน่าไม่งอก ใบเหลือง ล�ำต้น ฟน้ื ฟูได้

เน่าตาย ไม่สามารถเก็บเกี่ยว

ผลผลิตได้

พชื มาก มากกวา่ ๓ วนั ทุกระยะการเจริญเติบโต ไม่สามารถ
ตระกูลถว่ั เมลด็ และต้นเนา่ ตาย ฟื้นฟูได้
(ถั่วเหลอื ง
ถ่วั เขียว
ถ่วั ลิสง)

พชื ไร่ ออ้ ย มาก มากกวา่ ๑๔ วัน ระยะงอก ถงึ กอ่ นแตกกอใบเหลอื ง ไม่สามารถ
อายยุ าว
ชะงกั การเจรญิ เติบโต ฟ้นื ฟไู ด้

มาก มากกว่า ๓๐ วัน ระยะแตกกอ ถึง เก็บเกี่ยว ไม่สามารถ
ใบเหลือง ชะงักการเจริญเติบโต ฟื้นฟูได้
เนา่ ตาย

มนั มาก มากกว่า ๓ วนั ใบเหลอื ง ทงิ้ ใบ หวั เนา่ ไมส่ ามารถ
ส�ำปะหลัง ฟื้นฟไู ด้

ปาลม์ มาก มากกวา่ ๑๕ วนั อายุ ๑-๓ ปี ชอ่ ดอกและทะลายท่ี ไม่สามารถ
น้�ำมนั ออกช่วงดังกล่าวเน่าเสียหายและ ฟื้นฟูได้

ตาย

มาก มากกวา่ ๖๐ วนั อายมุ ากกวา่ ๓ ปี ใบเหลอื ง ทะลาย ไมส่ ามารถ

เน่าเสียหาย และต้นตาย ฟน้ื ฟไู ด้

144 ค่มู อื การให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พบิ ัติด้านการเกษตร

กรณพี ชื ไร่ (ตอ่ )

ชนิดภยั ชนดิ พืช ระดบั ระยะเวลาท่เี กดิ ลักษณะความเสยี หาย ระยะเวลา
ธรรมชาติ ความรุนแรง ความเสียหาย ฟนื้ ฟู

๓. โรคและ พชื ไร่ มาก มากกว่า ระยะงอก ถึงกอ่ นเกบ็ เกย่ี วใบและ ไมส่ ามารถ
แมลง อายสุ ั้น ๕๐ เปอร์เซ็นต์ ล�ำต้นถูกท�ำลาย ผลผลิตเสียหาย ฟื้นฟูได้
ศัตรพู ืช มากกว่า ๕๐ เปอร์เซ็นต์ หรือไม่
สามารถเก็บเกีย่ วผลผลติ ได้

พืชไร่ มาก มากกวา่ ระยะงอก ถงึ กอ่ นเกบ็ เกยี่ วใบและ ไม่สามารถ
อายยุ าว ๗๐ เปอรเ์ ซน็ ต์ ล�ำต้นถูกท�ำลาย ผลผลิตเสียหาย ฟืน้ ฟูได้
มากกว่า ๗๐ เปอร์เซ็นต์ หรือไม่
สามารถเกบ็ เก่ียวผลผลิตได้

๔. น�้ำป่า พืชไร่ มาก มากกวา่ ทกุ ระยะการเจรญิ เตบิ โต ไมส่ ามารถ
ไหลหลาก/ อายสุ ั้น
ดิน และ ๕๐ เปอรเ์ ซน็ ต์ นำ้� ปา่ ไหลหลาก ดนิ และโคลนถลม่ ฟ้นื ฟไู ด้
โคลน
ถลม่ พืชไร่ ทับถม เกิดความเสียหาย และ
อายุยาว
สญู หาย

มากกว่า ทุกระยะการเจริญเตบิ โต ไม่สามารถ
๕๐ เปอร์เซ็นต์ นำ้� ปา่ ไหลหลาก ดนิ และโคลนถลม่ ฟน้ื ฟไู ด้
ทับถม เกิดความเสียหาย และ
สูญหาย ไม่สามารถเก็บเกี่ยว
ผลผลติ ได้

ค่มู อื การให้ความช่วยเหลอื ผู้ประสบภัยพบิ ตั ิด้านการเกษตร 145

กรณีพชื สวน (ไม้ผล/ไม้ยนื ตน้ พชื ผกั สมนุ ไพร ไมด้ อกไม้ประดบั

ชนิดภัยธรรมชาติ ชนิดพืช ระดบั ระยะเวลาท่เี กดิ ลกั ษณะความเสยี หาย ระยะเวลา
ความรนุ แรง ความเสยี หาย ฟ้ืนฟู

๑. ภัยแล้ง (รวมถงึ ไมผ้ ล/ไม้ มาก ขนึ้ อย่กู บั ชนิดพชื - ใบแหง้ ไม่สามารถ
ความชน้ื จาก ยนื ต้น - รากแหง้ ฟื้นฟไู ด้
น�้ำคา้ ง และ - ไมไ่ ดผ้ ลผลิต
นำ้� เค็มหนนุ เข้า - ต้นตาย ไมส่ ามารถ
ในพนื้ ที่ปลกู ) พืชผกั ฟ้นื ฟไู ด้
มาก ๕ – ๑๐ วนั - ใบเหย่ี ว แหง้
ข้ึนอยู่กับชนิดพชื - ไม่ไดผ้ ลผลติ
- ต้นตาย

พชื สมุนไพร มาก ขน้ึ อยู่กบั ชนดิ พชื - ใบเห่ยี ว แห้ง ไมส่ ามารถ
- ไม่สามารถเก็บเกีย่ วผลผลติ ได้ ฟน้ื ฟไู ด้
- ต้นตาย

ไม้ดอกไม้ มาก มากกวา่ ๕ วนั - ใบเหี่ยว ไหม้ ไม่สามารถ
ประดับ - ไมส่ ามารถเกบ็ เกย่ี วผลผลติ ได้ ฟืน้ ฟูได้
- ต้นตาย

๒. น้�ำท่วม ไมผ้ ล/ไม้ มาก ขนึ้ อยู่กบั ชนดิ พชื - ใบเหลอื ง รว่ ง ไมส่ ามารถ
ยนื ตน้ - รากเน่า ฟน้ื ฟูได้
- ผลผลติ เสยี หาย
- ต้นตาย

พืชผัก มาก ๑ - ๓ วัน - ใบเห่ยี วเฉา ไมส่ ามารถ
(ขนึ้ อยกู่ บั ความ - รากเน่า/เสียหาย ฟื้นฟูได้
รุนแรงของการ - ไมส่ ามารถเกบ็ เกย่ี วผลผลติ ได้
ทว่ มขังและชนิดพชื ) - ตน้ ตาย

พืชสมุนไพร มาก ๗ - ๑๐ วนั - ต้นและรากเน่า ไม่สามารถ
- ต้นตาย ฟื้นฟูได้

ไม้ดอกไม้ มาก ๓ - ๕ วนั - ใบเหลือง ร่วง ไม่สามารถ
ประดับ - รากเนา่ /เสียหาย ฟน้ื ฟูได้
- ไมส่ ามารถเกบ็ เกยี่ วผลผลติ ได้
- ตน้ ตาย

๓. พายุ หรอื ดิน ไมผ้ ล/ไม้ มาก มากกวา่ ๑๐ วนั - ต้นล้ม ไมส่ ามารถ
โคลนถลม่ ยนื ตน้ มาก รากลอยเหนอื ดนิ ฟน้ื ฟูได้
พืชผกั /พชื มาก
สมุนไพร ทันทีทีเ่ กิดเหตุ - ตน้ และใบเสยี หายอยา่ งสน้ิ เชงิ ไม่สามารถ
ไมด้ อกไม้ - ดินและโคลนหล่นทับถม ฟน้ื ฟูได้
ประดบั
ทนั ทที เ่ี กดิ เหตุ - ตน้ และใบเสยี หายอยา่ งสนิ้ เชงิ ไมส่ ามารถ
- ดนิ และโคลนหล่นทับถม ฟน้ื ฟูได้

146 คมู่ อื การให้ความช่วยเหลอื ผปู้ ระสบภยั พิบตั ดิ า้ นการเกษตร