NOTA RINGKAS 966/1, 966/2, 966/3

(c) Melakukan ujian koordinasi seperti menggelecek bola keranjang, lompat heksagon,
dan mengelecek bola sepak .

• menggelecek bola keranjang
• lompat heksagon
• mengelecek bola sepak .

101
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

5.0 KECERGASAN FIZIKAL DAN KESEJAHTERAAN

Sub Tajuk: 5.11 Kuasa

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:
(a) Mentakrifkan kuasa, dan memerihalkan kepentingannya;
(b) Mengenal pasti jenis senaman untuk meningkatkan kuasa (senaman pliometrik);
(c) Melakukan ujian kuasa seperti lompat menegak, lompat jauh berdiri, dan lontaran bola

segar.
(a) Mentakrifkan kuasa, dan memerihalkan kepentingannya

• Keupayaan untuk memindahkan tenaga kepada daya secara eksplosif dan
merujuk kepada gabungan kekuatan dan kelajuan pergerakan otot.

o Kuasa adalah kombinasi kedua-dua kekuatan otot dan kelajuan. Ianya adalah
kebolehan individu melakukan suatu pergerakan pantas (letusan / explosive)
yang kuat dalam jangkamasa yang singkat dengan kecepatan yang tinggi.

o Ia adalah hasil kuncupan otot yang kuat dalam jangkamasa yang singkat dan
merupakan gabungan antara kekuatan otot dan kepantasan kuncupan otot.

(b) Mengenal pasti jenis senaman untuk meningkatkan kuasa (senaman pliometrik);

Contoh:

• Tendangan kuat sehingga bola membolosi penjaga gol dalam permainan bola
sepak.

• Keupayaan memecut ke garisan penamat bagi sukan lumba basikal.
• Bola tampar – rejaman dilakukan dengan pergerakan pantas sehingga bola

menuju ke gelanggang lawan dengan laju dan tajam.
(c) Melakukan ujian kuasa seperti lompat menegak, lompat jauh berdiri, dan lontaran
bola segar.

• lompat menegak
• lompat jauh berdiri
• lontaran bola segar.

102
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

5.0 KECERGASAN FIZIKAL DAN KESEJAHTERAAN

Sub Tajuk: 5.12 Imbangan

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:
(a) Mentakrifkan imbangan, dan memerihalkan kepentingannya.
(b) Melakukan ujian imbangan seperti ujian imbangan statik dan ujian imbangan dinamik.

(a) Mentakrifkan imbangan, dan memerihalkan kepentingannya

• Keupayaan mengekalkan kedudukan badan dengan teguh sama ada semasa
pegun (statik) atau pun semasa melakukan pergerakan (dinamik).

• Kebolehan untuk mengekalkan keseimbangan apabila pusat graviti seseorang
dan dasar (tapak) menyokong diubah.

i. Imbangan Statik - ialah kebolehan mengekalkan keseimbangan ketika pusat gravitinya
berada setempat.

ii. Imbangan Dinamik - ialah kebolehan mengekalkan keseimbangan ketika pusat graviti
diubah. Juga kebolehan mengekalkan kedudukan badan dalam keadaan teguh semasa
melakukan pergerakan atau dalam keadaan diam.

Contoh: Perlakuan melombol dan menghambur dalam gimnastik artistik, aksi
rejaman permainan bola tampar, badminton dan sepak takraw.

(b) Melakukan ujian imbangan seperti ujian imbangan statik dan ujian imbangan
dinamik

Bateri ujian

• Ujian imbangan statik
• jian imbangan dinamik

103
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

5.0 KECERGASAN FIZIKAL DAN KESEJAHTERAAN

Sub Tajuk: 5.13 Masa Reaksi

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mentakrifkan masa reaksi, dan memerihalkan kepentingannya.

(b) Melakukan ujian masa reaksi seperti ujian masa respons Nelson untuk tangan dan ujian

masa respons Nelson untuk kaki.

(a) Mentakrifkan masa reaksi, dan memerihalkan kepentingannya

• Masa yang diambil oleh seseorang untuk memberi respon (bertindak) setelah
menerima rangsangan untuk berbuat demikian.

• Merupakan jangkamasa yang diambil untuk bergerak atau bertindak dalam suatu
gerakan bagi menghasilkan perbuatan (kerja) yang menguntungkan.

• Rangsangan dalam sukan kompetitif biasanya wujud daripada pihak lawan
seperti menumbuk dan sukan tempur, bola yang direjam laju oleh pihak

lawan dan pergerakan clay-pigeon bagi acara menembak.
• Semua rangsangan memerlukan masa tindak balas yang pantas untuk

mendapatkan ketepatan tindakan.

(b) Melakukan ujian masa reaksi seperti ujian masa respons Nelson untuk tangan dan
ujian masa respons Nelson untuk kaki.

Bateri ujian
• Ujian masa respons Nelson untuk tangan
• Ujian masa respons Nelson untuk kaki.

104
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

5.0 KECERGASAN FIZIKAL DAN KESEJAHTERAAN

Sub Tajuk: 5.14 Penyesuaian Fisiologi Terhadap Senaman

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Memerihalkan penyesuaian fisiologi terhadap komponen kardiovaskular seperti

penurunan kadar denyutan nadi rehat, penurunan kadar nadi kerja pada tahap kerja yang

sama, peningkatan kapasiti kerja, dan pengurangan masa pemulihan.

(b) Memerihalkan penyesuaian fisiologi terhadap otot seperti peningkatan saiz/jisim otot,

peningkatan kekuatan dan daya tahan otot, peningkatan kapasiti kerja, dan pengurangan

masa pemulihan.

(a) Memerihalkan penyesuaian fisiologi terhadap komponen kardiovaskular seperti

penurunan kadar denyutan nadi rehat, penurunan kadar nadi kerja pada tahap kerja

yang sama, peningkatan kapasiti kerja, dan pengurangan masa pemulihan.

Senaman fizikal yang berterusan akan memberi pelbagai faedah terhadap fisiologi. Salah
satunya adalah penyesuaian fisiologi terhadap komponen kardiovaskular. Penyesuaian
fisologi terhadap komponen kardivaskular adalah seperti berikut:-

• penurunan kadar denyutan nadi rehat

• penurunan kadar nadi kerja pada tahap kerja yang sama

• peningkatan kapasiti kerja

• pengurangan masa pemulihan.

(b) Memerihalkan penyesuaian fisiologi terhadap otot seperti peningkatan saiz/jisim
otot, peningkatan kekuatan dan daya tahan otot, peningkatan kapasiti kerja, dan
pengurangan masa pemulihan.

Senaman fizikal yang berterusan akan memberi pelbagai faedah terhadap fisiologi.
Salah satunya adalah penyesuaian fisiologi terhadap komponen otot. Penyesuaian
fisologi terhadap otot adalah seperti berikut:-

• peningkatan saiz/jisim otot 105
 
• peningkatan kekuatan dan daya tahan otot
• peningkatan kapasiti kerja


 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

5.0 KECERGASAN FIZIKAL DAN KESEJAHTERAAN

Sub Tajuk: 5.15 Kesejahteraan

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mentakrifkan kesejahteraan.

(b) Memerihalkan dimensi kesejahteraan fizikal, sosial, intelek, rohani, dan emosi.

(c) Memerihalkan amalan gaya hidup sihat.

(d) Membincangkan implikasi tidak mengamalkan gaya hidup sihat seperti penyakit

hipokinetik, darah tinggi, dan kencing manis.

(e) Menyatakan kepentingan kecergasan, gaya hidup sihat dan kesejahteraan: sukan massa

dan sukan prestasi tinggi .

(a) Mentakrifkan kesejahteraan

• mensyaratkan kesihatan mental dan fizikal yang baik
• bebas daripada sebarang penyakit
• merasai kepuasan hidup
• dapat dicapai melalui amalan pemakanan yang sihat dan senaman fizikal yang

berterusan

(b) Memerihalkan dimensi kesejahteraan fizikal, sosial, intelek, rohani, dan emosi.

Kesejahteraan dapat dicapai melalui lima dimensi. Antaranya adalah:-

• Kesejahteraan Fizikal
- Kesihatan
- Kecergasan
- Pencapaian prestasi
- Latihan

• Kesejahteraan social
- Komunikasi
- Kerjasama
- Mengurangkan kadar jenayah
- Integrasi kaum
- Toleransi

• Kesejahteraan intelek 106
 
- Pemikiran kritis dan kreatif


 

- Melahirkan idea yang bernas
- Mengambil keputusan dengan pantas

• Kesejahteraan rohani
- Kepercayaan kepada tuhan
- Cintakan alam semulajadi
- Cintakan keharmonian

• Kesejahteraan emosi
- Mengawal perasaan
- Menangani stress
- Tidak mengikut perasaan

(c) Memerihalkan amalan gaya hidup sihat.

• Adalah membantu individu untuk sihat dan menikmati kualiti hidup yang baik
• Amalan gaya hidup sihat adalah termasuk

• Pemakanan yang sihat
• Aktiviti fizikal
• mengurus berat badan
• mengurus stress
(d) Membincangkan implikasi tidak mengamalkan gaya hidup sihat seperti penyakit
hipokinetik, darah tinggi, dan kencing manis.
Imlikasi akibat tidak mengamalkan gaya hidup sihat
• Penyakit hipokinetik

• Penyakit darah tinggi

• Diabetik

• Penyakit kardiovaskular

(e) Menyatakan kepentingan kecergasan, gaya hidup sihat dan kesejahteraan: sukan
massa dan sukan prestasi tinggi .

Aspek kecergasan, gaya hidup sihat dan kesejahteraanmemainkan peranan yang
penting dalam menjayakan dasar sukan Negara iaitu:-

• Sukan massa (Sukan untuk Samua )
• Sukan prestasi tinggi

107
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.1 Unit Berstruktur

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti aras organisasi organisma hidup.

(b) Memerihalkan bahagian serta kedudukan tubuh menerusi penggunaan istilah anatomi;

(c) Menjelaskan kepentingan homeostasis dan pengawalaturan homeostasis.

Anatomi
Kajian tentang struktur tubuh dan hubungan di antara bahagian-bahagiannya. Perkataan
“anatomi” berasal daripada perkataan Greek “anatom” yang bermakna “memotong”, maka
anatomi boleh dianggap sebagai kajian dengan memotong .

(a) Mengenal pasti aras organisasi organisma hidup
Fisiologi
Fisiologi pula boleh didefinisikan sebagai kajian tubuh manusia dalam keadaan
normal. Kajian ini berkait rapat dengan pengetahuan tentang semua makhluk hidup yang
terangkum dalam kajian biologi. Bidang ini juga berkait rapat dengan kajian tindakan
fizikal dan pergerakan yang berlaku dalam badan.

Aras organisasi organisma hidup

108
 

 

(b) Memerihalkan bahagian serta kedudukan tubuh menerusi penggunaan istilah
anatomi;

Anatomi regional ialah kedudukan geografi bahagian tubuh dan setiap region atau
daerah.

Contohnya kaki, dada, kepala dan lain-lain anggota yang terdiri daripada
struktur atau susunan umum yang terdapat pada semua bahagian tubuh badan.

Anatomi fungsi pula adalah kajian tentang kedudukan dan hubungan antara
satu bahagian tubuh dengan yang lain. Ia juga menerangkan tentang kegunaan setiap

struktur dan sistem tisunya.

Anatomi makroskopik adalah pengliatan struktur-struktur tertentu dengan hanya
menggunakan mata kasar.

(c) Menjelaskan kepentingan homeostasis dan pengawalaturan homeostasis.

Homeostasis

• Adalah satu tindakan yang dilakukan oleh organisma untuk mengekalkan

kestabilan persekitaran dalaman melalui pengawalan suhu badan,

peredaran oksigen dan kandungan garam (potasium, sodium dan klorida) di

dalam sel badan.

• Homeostasis dicapai melalui satu mekanisme yang dikenali sebagai pengawalan
tindak balas negatif. Apabila keadaan tidak stabil dalam badan dikesan,
maklumat ini akan dihantar kepada pengatur fisiologikal yang akan
menyebabkan perubahan kepada fungsi badan bagi menentang atau mengatasi
keadaan tidak stabil tersebut.

• Apabila kita bersenam, otot akan bekerja keras dan menyebabkan bahagian otot
tertentu mengalami kekurangan oksigen. Kesannya, ketegangan akan wujud dan
mengakibatkan tindak balas negatif berlaku, misalnya kadar denyutan nadi dan
kadar pernafasan akan meningkat. Perubahan ini akan menyebabkan
oksigen dihantar ke bahagian otot yang memerlukan oksigen dan seterusnya
menghapuskan ketegangan yang wujud.

109
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.2 Sel, Tisu dan Membran

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti struktur sel.

(b) Memerihalkan fungsi asas sel seperti menyambung bahagian badan, menggerakkan

organ dan bahagian badan, menyimpan nutrien, melawan penyakit, mengumpul dan

menghantar maklumat, dan pembiakan.

(c) Memerihalkan jenis, fungsi, dan lokasi tisu seperti tisu epitelial, tisu penghubung, tisu

saraf, dan tisu otot.

(d) Memerihalkan fungsi asas membran

(a) Mengenal pasti struktur sel.
Sel adalah unit asas kehidupan dan terdiri daripada membran plasma yang menyelaputi

protoplasma (nukleus dan sitoplasma). Sitoplasma mengandungi banyak organel.
Organel adalah struktur khas yang diselaputi membran dan menjalankan fungsi
tertentu. Rajah di bawah menunjukkan struktur satu sel haiwan dan satu sel tumbuhan
yang dilihat melalui mikroskop elektron.

Struktur sel haiwan dan sel tumbuhan

110
 

 

(b) Memerihalkan fungsi asas sel seperti menyambung bahagian badan,

menggerakkan organ dan bahagian badan, menyimpan nutrien, melawan penyakit,

mengumpul dan menghantar maklumat, dan pembiakan.

Komponen Sel Komponen Sel Struktur Fungsi

BUKAN Membran plasma Membrane separa Mengawal pergerakan
ORGANEL Dinding sel telap yang nipis bahan-bahan masuk dan
keluar daripada sel

Lapisan selulosa yang • Mengekalkan
tebal, telap bentuk sel
sepenuhnya
• Memberikan
sokongan

Sitoplasma Bahan seperti jeli *Medium bagi tindak
yang mengandungi balas kimia
organel
* Membekalkan bahan
yang diperlukan oleh
organel

Lisosom Organel berbentuk Memecahkan molekul
sfera dengan enzim organik kompleks,
pencernaan komponen sel yang rosak
dan partikel asing

Organel yang Menjalankan fotosintesis
berbentuk cakera dan
diselaputi dua lapisan
membran

Terdiri daripada grana
(mengandungi
klorofil) dan stroma

Vakuol Kantung berisi sap sel * Mengandungi air, gula
dan dikelilingi oleh dan mineral terlarut
membran separa telap
yang dikenali sebagai * Mengekalkan
tonoplas kesegahan sel tumbuhan

Sentriol Terdiri daripada dua Membentuk gentian
struktur berbentuk gelendong semasa
silinder yang pembahagian sel pada sel
bertentangan antara haiwan
satu sama lain

111
 

 

Perbandingan antara Sel Haiwan dengan Sel Tumbuhan

PERSAMAAN

Kedua-duanya mempunyai membran plasma, sitoplasma, nukleus,
mitokondrion, jasad Golgi dan jalinan endoplasma


 

PERBEZAAN

SEL HAIWAN SEL TUMBUHAN

1. Tidak mempunyai bentuk tetap 1. mempunyai bentuk tetap
2. Tidak mempunyai dinding sel 2. Mempunyai dinding sel
3. Tidak mempunyai kloroplas 3. Mempunyai kloroplas yang
4. Tiada vakuol.Jika hadir, vakuol adalah mengandungi klorofil
kecil dan sedikit 4. Mempunyai vakuol yang besar di

  dalam sel yang matang
5.
 Karbohidrat
 disimpan
 dalam
 bentuk
  5.
 Karbohidrat
 disimpan
 dalam
 bentuk
 
glikogen
 
  kanji
 
 
6.
 Mempunyai
 sentriol
 
  6.
 Tidak
 mempunyai
 sentriol
 
 

 
 

 
 

(c) Memerihalkan jenis, fungsi, dan lokasi tisu seperti tisu epitelial, tisu penghubung,
tisu saraf, dan tisu otot

Tisu

Tisu adalah sekumpulan sel yang serupa yang bekerjasama untuk menjalankan fungsi
tertentu.

112
 

 

Tisu epitelium

Pada permukaan kulit atau melapisi rongga badan. Berfungsi melindungi sel di
bawahnya, menghasilkan rembesan dan menyerap nutrient.

Tisu saraf

Ditemui di dalam saraf tunjang dan otak. Berfungsi menghantar dan menerima impuls
saraf untuk mengkoordinasi aktiviti badan.

Tisu otot

Paling banyak dalam badan. Terdiri daripada sel sel yang dipanggil gentian otot. Terdapat 3 jenis
tisu otot iaitu otot rangka, otot licin dan otot kardium .

TISU OTOT FUNGSI
Otot licin terdapat di sepanjang dinding salur • Tindakan luar kawal seperti tindakan
alimentari,salur darah,salur pembiakan dan
salur kencing. peristatalsis di sepanjang alur
alimentari
Otot rangka berpaut pada tulang rangka • Pengecutan arteri.
badan. • Terlibat dalampergerakan terkawal.

• Mengecut dan mengendur untuk
menghasilkan pergerakan tulang dan
anggota badan.

Otot kardium membina dinding jantung • Mengecut untuk mengepam darah ke
seluruh badan.

• Pengecutan di luar kawalan

113
 

 

Tisu Penghubung
Terdiri daripada pelbagai jenis sel dan gentian seperti tulang, rawan, tendon ligament,
darah merah, sel darah putih dan platlet dalam plasma darah.
Darah
Mengangkut nutrient dan gas respirasi (oksigen & karbon dioksida), mencegah penyakit
dan membantu dalam pembekuan darah

Tulang
Memberikan sokongan dan perlindungan
Rawan
Memberikan sokongan kepada hidung, telinga dan lain-lain

Tisu adipos
Menyimpan tenaga dalam lemak dan menebat badan

(d) Memerihalkan fungsi asas membran
Membran Sel
Terdiri daripada dwilapisan fosfolipid. Ia berfungsi membentuk sempadan sel luar
dengan memisahkan sitoplasma daripada sel luar. Selain itu juga, menyediakan sistem
pengangkutan supaya bahan bahan lain dapat masuk ke sitoplasma.

114
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.3 Kulit

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti struktur kulit seperti epidermis dan dermis.

(b) Memerihalkan fungsi kulit.

(c) Memerihalkan fungsi asas serta lokasi kelenjar ekrin dan kelenjar apokrin.

(a) Mengenal pasti struktur kulit seperti epidermis dan dermis.

Merupakan organ homeostasis yang penting. Ia merupakan organ manusia yang paling besar
yang memiliki berat sekitar enam paun. Kulit bertindak sebagai rintangan di antara

persekitaraan luar dan dalam badan iaitu sebagai pemisah. Kulit berperanan melindungi
otot dan organ manusia.

115
 

 

Lapisan Epidermis
Tidak mempunyai saluran darah, bergantung kepada bekalan darah daripada dermis

Lapisan Dermis

Lapisan dermis merupakan lapisan yang mempunyai bekalan darah atau kapilari darah.
Lapisan ini juga menempatkan reseptor-reseptor tertentu. Terdapat juga otot-otot dan
kelenjar tertentu berfungsi untuk kawalaturan homeostasis. Pada dermis juga, terdapat
akar rambut.

(b) Memerihalkan fungsi kulit

Fungsi kulit
• Perlindungan
Lapisan epidermis merupakan lapisan perlindungan daripada kemasukan bakteria, ini merupakan
perlindungan tahap pertama. Sel kulit yang sering mati dilapisan ini menyebabkan bakteria sukar
membiak dan bertapak tetap pada kulit.
• Mencegah dehidrasi
Lapisan epidermis mencegah kehilangan air ke persekitaran. Lapisan ini amat berkesan untuk
mencegah kehilangan air.
• Rangsangan luar
Lapisan kulit atau lapisan dermis yang mempunyai banyak reseptor, membolehkan kulit peka
terhadap perubahan persekitaran. Reseptor-reseptor ini boleh mengesan pelbagai rangsang
seperti tekanan, suhu, sentuhan dan sebagainya.
• Menyimpan lemak
Lapisan paling bawah kulit merupakan lapisan lemak subkulitan. Lapisan ini merupakan lapisan
yang kaya dengan lemak. Lapisan lemak ini juga merupakan penebat haba.
• Sintesis vitamin D
Apabila lapisan kulit ini terdedah kepada sinaran ultraungu, sinaran ultraungu ini akan diserap
oleh kulit dan menukarkannya kepada vitamin D.

116
 

 

• Menghasilkan bau dan penyamaran
Bau berguna untuk tujuan pertahanan terutama bagi haiwan yang diburu oleh pemangsa. Bau
juga bertujuan untuk membeza antara haiwan-haiwan lain. Pigmen dalam kulit sesetengah
haiwan, mampu meniru atau mengikut perubahan warna persekitaran.

• Kawalaturan suhu
Ini adalah proses homeostasis.

(c) Memerihalkan fungsi asas serta lokasi kelenjar ekrin dan kelenjar apokrin
Kelenjar peluh Ekrin
• Kelenjar ini ialah kelenjar tubul bergelung ringkas yang terletak di subkutaneus
dan duktus ekskretorinya membuka ke ruang epidermis. Kelenjar ini terdapat di
seluruh badan, terutama di muka, tangan dan kaki.
• Kelenjar peluh ekrin berfungsi sepanjang hidup untuk menyejukkan badan
disebabkan bersukan dan suhu panas dengan menghasilkan rembesan yang
lebih berair berbanding dengan rembesan kelenjar apokrin.
Kelenjar peluh Apokrin
• Kelenjar peluh apokrin ialah kelenjar tubul bercabang ringkas. Kelenjar ini
terdapat di bahagian kulit iaitu pada aksila (ketiak), bahagian pubik dan di
kawasan berpigmen buah dada (areola).
• Bahagian rembesan kelenjar peluh apokrin terletak di dalam dermis atau
lapisan subkutaneus (hipodermis) dan duktus ekskretorinya membuka ke
folikel rambut. Kelenjar ini mula berfungsi semasa baligh dan menghasilkan
rembesan yang tidak berbau. Jika rembesan ini terurai oleh mikrob di
permukaan kulit, ia akan menghasilkan bau yang tidak menyenangkan.

117
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.4 Sistem Rangka

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti komponen sistem rangka.

(b) Memerihalkan fungsi sistem rangka.

(c) Mengklasifikasikan tulang mengikut bentuk.

(d) Menyatakan keperluan asas untuk pertumbuhan dan kesihatan tulang.

(e) Menjalankan aktiviti menentukan lokasi tulang.

(f) Menjalankan aktiviti membezakan jenis sendi berdasarkan fungsi dan struktur.

(g) Menjalankan aktiviti membezakan jenis sendi sinovial berdasarkan pergerakannya.

(a) Mengenal pasti komponen sistem rangka.
Sistem rangka mempunyai pelbagai fungsi tubuh. Terdapat 206 ketul tulang pada rangka

manusia. Sistem ini terdiri daripada tulang-tulang dan struktur-struktur sokongan seperti
ligamen, tendon, kartilej dan sendi.

118
 

 

Komponen-komponen Sistem Rangka

Komponen Huraian Contoh

Tulang Mempunyai lapisan luar yang kuat, keras,
tebal dan bahagian tengah berongga yang
mengandungi sum-sum.

Tisu berfiber yang menyambung kan dua liga
 
atau lebih tulang atau rawan yang boleh men
 
Ligamen bergerak.
Kartilej bone
 
Ligamen berfungsi untuk mengekal dan karti
menetapkan tulang pada kedudukannya
serta membolehkan pergerakan pada lej
 
sendi. bone
 

Tisu lembut tetapi kuat, elastik dan tiada
saluran darah. Kartilej menyaluti hujung-
hujung tulang yang membentuk sendi.

Berfungsi untuk melindungi tulang
daripada haus apabila bergeseran antara
sendi dan sebagai penyerap apabila
berlaku hentakan pada tulang.

Tendon Tisu berfiber tidak kenyal yang sangat
kuat. Berfungsi untuk melekatkan otot
dengan tulang.

119
 

 

Sendi Tempat pertemuan dua tulang yang
bersebelahan.Terdapat tiga jenis sendi
pada manusia iaitu sendi tanpa gerak
(synarthroses) sendi yang mempunyai
gerakan terhad (amphiarthroses) dan sendi
yang boleh bergerak bebas (diathroses).

(b) Memerihalkan fungsi sistem rangka.

Fungsi Sistem Rangka
Terdapat lima fungsi asas bagi sistem rangka iaitu:

Fungsi Huraian Contoh
Sokongan
Perlindungan Tulang membentuk rangka tubuh bagi Perlekatan otot-otot pada
Pergerakan menyokong tisu-tisu lembut dan organ tubuh. tulang-tulang rangka
Rangka melindungi organ dalaman yang penting Tulang rusuk melindungi paru-
Pembentukan sel- seperti saraf tunjang, jantung dan mata. paru dan jantung..
sel darah Tulang-tulang akan bertindak sebagai tuas bagi Sendi lutut melibatkan tibula,
menghasilkan pergerakan apabila otot yang fibula dan femur.
melekat pada tulang berkontraksi.
Sum-sum dalam tulang menghasilkan sel darah Sternum, femur, pelvis dan
merah, sel darah putih dan platlet. humerus.

Penstoran Tempat penstoran mineral seperti kalsium dan Lemak distorkan dalam kaviti
mineral fosforus. Mineral ini akan dikeluarkan untuk tulang. Jika diperlukan, lemak
kegunaan bahagian lain pada tubuh apabila akan diserap ke dalam darah
diperlukan. dan digunakan oleh tisu lain
sebagai sumber tenaga.

120
 

 

(c) Mengklasifikasikan tulang mengikut bentuk
Jenis-jenis Sistem Rangka
Sistem Rangka terdiri daripada dua iaitu :

• axial (paksi). Contoh tengkorak, sternum, tulang rusuk, dan tulang vertebra.
• appendicular (hujung/keluar dari badan). Contoh klavikel, skapula, radius, ulna .
Klasifikasi Tulang
Terdapat pelbagai bentuk dan saiz tulang. Kepelbagaian ini membolehkan tulang-tulang
memenuhi keperluan khusus bagi tulang tersebut. Tulang-tulang boleh diklasifikasikan
berdasarkan kepada empat bentuknya.

Klasifikasi Tulang

121
 

 

• Tulang panjang
Ukuran panjang mesti melebihi ukuran lebar tulang. Berfungsi sebagai tuas untuk memudahkan
pergerakan. Kebanyakkan terdiri daripada tulang mampat.

Contoh:- humerus, radius, ulna, femur, tibia, fibula dan falanges

• Tulang pendek
Ukuran panjang dan lebar tidak banyak perbezaan. Berbentuk kiub dan didapati di ruang-ruang
yang tertutup serta sedikit berongga. Berfungsi untuk memindahkan daya. Contoh:- karpal dan
tarsal.

• Tulang leper/pipih
Berbentuk pipih, nipis dan melengkung. berfungsi sebagai tempat pelekatan otot-otot dan
melindungi organ-organ di bawahnya. Contoh:- kranium, rusuk dan sternum.

• Tulang tak sama bentuk
Tulang yang tidak boleh dikategorikan dalam tulang panjang, pendek atau leper. Berfungsi
sebagai tempat perlekatan otot. Contoh:- vertebra, lumbar, sakrum dan koksiks.

Struktur Tulang
Struktur tulang menyediakan rangka tuas yang teguh bagi membolehkan pergerakan dalam
aktiviti fizikal. Pertumbuhan tulang berlaku secara diameter dan secara memanjang. Terdiri
daripada empat lapisan iaitu periosteum, tulang mampat, tulang berongga dan sum-sum tulang.

• Periosteum
Lapisan pertama pada tulang dan mempunyai selaput luar yang nipis. Terdiri daripada osteoblas
(sel pembentukan jaringan tulang). Ia menyediakan saluran darah dan saraf ke tulang. Berfungsi
menghasilkan sel-sel untuk membesar secara diameter dan melindungi diafisis.

• Tulang mampat (diafisis)
Lapisan kedua pada tulang dan mempunyai bahagian batang yang halus dan keras serta disaluti
periosteum. Lapisan ini melingkari kaviti medulari yang mengandungi lemak.

• Tulang berongga (epifisis)
Lapisan ketiga dan terletak pada kedua-dua hujung tulang panjang. Terdiri daripada lapisan
nipis tulang mampat.

122
 

 

• Sum-sum tulang
Lapisan paling dalam pada struktur tulang. Berperanan menghasilkan sum-sum asal dalam
tulang.

Struktur Tulang Panjang

123
 

 

(d) Menyatakan keperluan asas untuk pertumbuhan dan kesihatan tulang.

Perkembangan dan Pembentukan Tulang
• Sel-sel tulang

Tulang terdiri daripada sel tulang berfiber kolagen dan bahan matriks bermineral
padat. Terbentuk hasil daripada sel osteoblas yang merembeskan bahan matriks
organik fiber- fiber untuk memerangkap mineral. Osteoblas yang matang
dikenali sebagai osteosit.

Osteoklas ialah sel-sel yang melarutkan mineral dalam tulang. Osteoblas dan
osteoklas akan bertindak untuk mengubah ketumpatan dan bentuk tulang.
Osteoblas aktif ketika usia muda atau kanak-kanak manakala osteoklas aktif
kepada orang dewasa.
• Osifikasi tulang
Ketika embrio, tulang-tulang rangka (tulang lembut) terbina daripada kartilej
hialin. Tulang lembut ini membentuk tulang keras yang dihasilkan melalui
proses osifikasi tulang. Proses ini berlaku ketika usia embrio enam minggu dan
berterusan sehingga dewasa.

Proses Osifikasi Tulang

124
 

 

Peringkat semasa proses osifikasi tulang:
i. Osteoblas menyaluti kartilej hialin dengan bahan matriks bermineral.
ii. Osteoblas memendapkan bahan matriks bermineral dalam kartilej ke bahagian dalam
tulang.Osteoblas beransur-ansur bertukar menjadi osteosit untuk membentuk tulang baru.
iii. Kartilej yang terdapat pada bahagian dalam tulang akan menjadi keras.
iv. Model kartilej hialin di bahagian dalam tulang dilarutkan oleh osteoklas untuk

membentuk kaviti medulari.

• Tumbesaran tulang
Tumbesaran tulang berterusan sehingga remaja. Semasa proses tumbesaran, sel-
sel pada plat epifisial tulang panjang akan membahagi secara mitosis untuk
memanjangkan tulang. Semasa proses ini berlaku osifikasi terus terlaksana pada
kedua-dua hujung epifisis.
Pada akil baligh, hormon estrogen dan testosteron akan merencatkan

pembahagian sel-sel pada plat epifisial. Plat efipisial akan mengecil. Pada usia
18 tahun, tumbesaran tulang secara memanjang terhenti dan sel-sel pada plat
epifisial juga akan berhenti. Tetapi, osifikasi tulang akan terus berlaku sehingga
lapan tahun berikutnya.

Tumbesaran Tulang

125
 

 

Keperluan mineral, vitamin dan hormon

Garam mineral
• Kalsium dan fosfat diperlukan untuk tumbesaran tulang.
• Kedua-dua garam mineral ini diperlukan untuk tumbesaran dari segi pertambahan

saiz dan berat tulang.

Vitamin

• Vitamin A, D dan C diperlukan untuk tumbesaran tulang.
• Vitamin D merangsang penyerapan serta mengangkut kalsium dan fosfat ke dalam

tulang. Ini membolehkan struktur menjadi lebih kuat.
• Vitamin A dan C pula diperlukan untuk tumbesaran dan membaiki tisu-tisu tulang

yang rosak.

Hormon

• Hormon-hormon tiroid, estrogen dan testosteron diperlukan untuk merangsang
proses tumbesaran tulang.

(f) Menjalankan aktiviti membezakan jenis sendi berdasarkan fungsi dan struktur.
(g) Menjalankan aktiviti membezakan jenis sendi sinovial berdasarkan pergerakannya

Sendi

Sendi ialah tempat pertemuan antara tulang-tulang atau kartilej dengan tulang. Struktur sendi

sangat mempengaruhi fungsinya. Pergerakan sendi pula ditentukan oleh kelenturan tisu

perantaraan yang mengikat tulang serta kedudukan ligamen, otot, dan tendon. Terbahagi

kepada dua jenis iaitu sendi berdasarkan struktur dan sendi berdasarkan fungsi.

126
 

 

Sendi berdasarkan fungsi

• Sinartosis
Merupakan sendi tanpa gerak iaitu tiada pergerakan yang berlaku. Sebagai
contoh, sutur antara tulang-tulang tengkorak.

• Amfiartrosis
Membenarkan sendi melakukan pergerakan terhad. Sebagai contoh, sendi antara
tibia dan fibula.

• Diartrosis
Sendi ini membenarkan pergerakan berlaku secara bebas. Sebagai contoh, sendi
engsel (sendi siku dan lutut) melakukan pergerakan fleksi, ekstensi aduksi,
abduksi dan hiperekstensi.

Sendi berdasarkan struktur

Fibrous
  Cartilagenous
 

Sinovi
al
 

Jenis-jenis sendi berdasarkan struktur

127
 

 

• Fibrous
Tulang bercantum dengan tisu fibrous atau kartilej secara tetap. Sendi ini tidak
membenarkan sebarang pergerakan. Contoh, sutur antara tulang kranium.

• Sendi cartilagenous
Pada sendi ini, tulang-tulang disambung dengan kartilej atau diikat oleh
ligamen.jenis sendi ini hanya membenarkan pergerakan yang terhad. Contoh,
sendi antara vertebra.

• Sendi sinovial
Sendi ini diselaputi oleh membran sinovial yang merembeskan cecair sinovial
bagi melicinkan pergerakan sendi untuk membantu memelihara kartilej dan
mengurangkan kesan geseran antara dua tulang. Jenis sendi membenarkan
pergerakan berlaku secara bebas antara tulang-tulang. Terdapat beberapa jenis
sendi sinovial iaitu:
i. Sendi lesung (antara humerus dan scapula)
ii. Sendi engsel (humerus dan patella)
iii. Sendi gelungsur (karpal dan tarsal)
iv. Sendi paksi (antara radius dan ulna)
v. Sendi kondil (antara metacarpal dan falang)
vi. Sendi pelana (antara metakarpal pada ibu jari berartikulasi dengan karpal)

128
 

 

paksi kondil gelungsur

engsel pelana lesung

Jenis-jenis sendi sinovial

129
 

 

Sendi paksi Sendi lesung
Sendi engsel

Sendi gelungsur

Sendi lesung Sendi kondil

Jenis-jenis sendi sinovial

130
 

 

Pergerakan
Terdapat dua jenis posisi dalam pergerakan iaitu kedudukan biasa dan kedudukan
anatomi.
• Kedudukan biasa

berdiri lurus atau tegak dan tangan rapat ke sisi badan.
• Kedudukan anatomi
Berdiri lurus atau tegak dan tapak tangan menghala ke hadapan.Kaki kanan dan kiri
pula terbuka menghala ke luar.

Jenis-jenis pergerakan
Pegerakan tubuh terdiri daripada empat jenis iaitu:
• Linear
Pergerakan linear adalah pergerakan yang melibatkan sesaran menegak, mendatar atau
melengkung pada arah dan kelajuan yang sama. Contoh, meluncur dan menggelungsur.

• Putaran
Mengikut lengkuk bulatan mengelilingi satu putaran. Contoh, supinasi dan pronasi.

131
 

 

• Bersudut
Pergerakan yang lurus tetapi masih bersudut. Pergerakan ini melibatkan seluruh bahagian
bergerak dari satu kedudukan ke satu kedudukan lain. Contoh, fleksi, ekstensi, aduksi, abduksi,
sirkumduksi.

Flek Eksten
si si

• Khusus
Pergerakan yang tiada had seperti fleksi-dorsi, plantar-fleksi, eversi, inverse, elevasi dan depresi.

132
 

 

Elev
asi

Kesimpulan
Sistem rangka penting dalam menentukan bentuk postur badan yang baik. Postur badan yang
baik ialah apabila berat badan menusia tersokong pada kedudukan yang betul semasa
melakukan aktiviti. Di samping itu, postur yang baik juga mengelakkan kelesuan dan sakit
belakang, memperbaiki keyakinan diri serta kesihatan.
Kegagalan fungsi sistem rangka boleh mendatangkan kesan ke atas pergerakan yang

sepatutnya boleh dilakukan dan dicapai pada tahap tertentu. Hal ini disebabkan
kegagalan fungsi sistem rangka yang mengurangkan kecekapan gerak badan akibat dari
kesakitan dan ketidakselesaan semasa melakukan pergerakan.

133
 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.5 Sistem Otot Rangka

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti struktur atau lapisan otot, seperti endomisium, perimisium, dan

epimisium;

(b) Memerihalkan fungsi tendon dan ligamen;

(c) Memerihalkan fungsi sistem otot;

(d) Memerihalkan teori penggelongsoran filamen dalam penguncupan otot;

(e) Menjalankan aktiviti mengenal pasti otot utama dan tendon.

(a) Mengenal pasti struktur atau lapisan otot, seperti endomisium, perimisium, dan
epimisium

Struktur/ Komponen/ Lapisan otot

134
 

 

Fiber otot
Fiber otot adalah sel-sel otot. Sel-sel otot ini panjang, berbentuk silinder dan mempunyai banyak
nucleus Fiber otot rangka berjalur dan bersaiz besar. Diameternya di antara 10 cm hingga 100 cm
dan panjangnya boleh mencapai sehingga 40 cm.

Epimisium
Keseluruhan badan otot yang terdiri daripada fasikel-fasikel ini disaluti tisu penghubung kasar
yang dikenali sebagai epimisium. Epimisium meliputi keseluruhan bahagian luar bahagian luar
otot. Tendon yang terdapat pada kedua-dua hujung otot rangka terbina daripada unjuran
perimisium.

Perimisium
Adalah membran berserat yang menyaluti beberapa fiber otot bagi membentuk ferkas-ferkas
fiber otot yang dikenali sebagai fasikel. Otot terdiri daripada fasikel-fasikel. Tiap-tiap fasikel
dilitupi tisu penghubung yang dipanggil perimisium.

Endomisium
Dalam setiap fasikel terdapat fiber-fiber otot. Setiap fiber otot ini diliputi oleh selaput tisu
penghubung yang halus yang dipanggil endomisium.

(b) Memerihalkan fungsi tendon dan ligamen
Tendon
Pada kedua-dua hujung otot terdapat tisu yang melekatkan otot kepada tulang (secara langsung)
atau kepada tisu-tisu penghubung yang lain (secara tidak langsung). Tendon terdiri daripada serat
kolagen. Ia tidak terlalu kenyal tetapi sangat kuat dan boleh meregang dengan baik. Tendon
berfungsi sebagai penyambung dan melekatkan otot dengan tulang.

Ligamen
Ligamen adalah tisu berfiber yang menyambungkan dua atau lebih tulang atau rawan yang
boleh bergerak. Ligamen berfungsi untuk mengekal dan menetapkan tulang pada kedudukannya
serta membolehkan pergerakan dengan memberi sokongan dan kekuatan pada sendi.

135
 

 

(c) Memerihalkan fungsi sistem otot
Fungsi Sistem Otot

Menghasilkan Pergerakan
Penguncupan otot rangka menghasilkan pergerakan seperti berjalan dan menulis.

Mengekalkan postur
Otot memberi bentuk pada manusia menyokong tubuh badan dan mengekalkan postur.

Menstabilkan sendi
Selain menarik tulang-tulang untuk menghasilkan pergerakan, otot-otot juga
membantu menstabilkan sendi-sendi rangka.

Menghasilkan haba
Sel-sel badan menghasilkan haba sebagai aktiviti sampingan otot. Haba penting bagi
mengekalkan suhu normal badan. Otot rangka menghasilkan kebanyakan haba pada
badan memandangkan 40% jisim badan terdiri daripada otot rangka.

Ciri-ciri otot rangka

• Kebolehujaan (Irritability / excitability)
• Kebolehkuncupan (Contractibility)
• Kebolehpanjangan (Extensibility)
• Kebolehanjalan (Elasticity)

Kebolehujaan
Ialah kemampuan otot untuk menerima dan bertindak balas terhadap rangsangan yang
diterima. Keupayaan ini akan membolehkan otot untuk menguncup.

Kebolehkuncupan
Ialah keupayaan otot untuk menguncupatau memendek apabila menerima rangsangan.
Daya dihasilkan apabila otot menguncup. Ciri ini membezakan tisu otot dengan tisu-tisu
yang lain.

136
 

 

Kebolehpanjangan
Ialah keupayaan otot untuk meregang atau memanjang. Fiber otot akan memendek
apabila menguncup tetapi boleh memanjang melebihi panjang asal apabila otot relaks.

Kebolehanjalan
Ialah keupayaan otot untuk kembali semula ke panjang asal selepas meregang atau
menguncup.

137
 

 

(d) Memerihalkan teori penggelongsoran filamen dalam penguncupan oto
Teori penggelongsoran filament dalam penguncupan otot

Pada dasarnya setiap fiber otot tersusun atas fiber halus yang disebut miofibril. miofibril ini
mengandung struktur yang lebih kecil lagi aitu filament aktin dan miosin. Filamen-filament ini saling
bergeser yang menghasilkan penguncupan dan relaksasi otot sehingga disebut dengan teori
pengeseran filament.

Diagram di atas menunjukkan bagian dari miofibril yang disebut sarkomer. Sarkomer adalah unit
terkecil kontraksi otot Sarkomer tersusun berulang-ulang sepanjang miofibril.

Beberapa istilah dalam penguncupan dan relaksasi otot.

• Miofibril: sebuah bentukan silinder yang memanjang sepanjang otot yang
mengandung filamen aktin dan miosin.

• Sarkomer: Struktur terkecil kontraksi otot. ditemui pada miofibril. dibagi menjadi
pita H, A dan I.

• Aktin: filament yang tipis yang mengandung sisi “aktif” dan “ikatan”.

• Miosin: protein filamen yang lebih tebal dengan penonjolan yang dikenal dengan
kepala miosin.

• Tropomiosin: sebuah protein aktin pengikat yang mengatur kontraksi otot.

• Troponin: protein kompleks yang melekat pada Tropomiosin. 138
 


 

 

Proses penguncupan otot yang dibahagikan kepada 5 bahagian:
1. Impulse saraf tiba di neuromuscular, yang mengakibatkan pembebasan asetilkolin.

yang kemudian menyebabkan pembebasan ion kalsium keluar dari retikulum
sarkoplasmik.
2. Dengan meningkatnya ion kalsium, akan menyebabkan ia terikat pada troponin dan
mampu mengubah strukturnya. Kini kepala miosin akan mampu berikatan dengan
filamen aktin membentuk aktomiosin.
3. Permecahan ATP akan membebaskan tenaga yang dapat menyebabkan miosin
mampu menarik aktin ke dalam dan juga pemendekan otot. hal ini terjadi di
sepanjang miofibril pada sel otot.
4. Miosin akan terlepas dari aktin dan jambatan aktomiosin akan putus ketika molekul
ATP terikat pada kepala miosin. Semasa ATP dipecahkan, kepala miosin dapat
bertemu lagi dengan aktin pada tropomiosin.
5. Proses kontraksi otot dapat terjadi selagi ada ATP dan ion Kalsium. Semasa impuls
berhenti, maka ion Ca akan kembali ke retikulum sarkoplasmik dan troponin akan
kembali ke keadaan asal dan menutupi kawasan tropomiosin sehingga menyebabkan
otot relak.

139
 

 

 

OTOT YANG DIREGANGKAN
PENGUNCUPAN SEBAHAGIAN OTOT

PENGUNCUPAN PENUH OTOT 140
 


 

 

(e) Menjalankan aktiviti mengenal pasti otot utama dan tendon.
OTOT-OTOT RANGKA UTAMA

141
 

 

 

PENGGAL 2 : KECERGASAN

6.0 ANATOMI DAN FISIOLOGI

Sub Tajuk: 6.6 Sistem Kardiovaskular

HASIL PEMBELAJARAN

Pelajar seharusnya dapat:

(a) Mengenal pasti komponen utama sistem kardiovaskular;

(b) Memerihalkan komponen darah dan fungsinya;

(c) Memerihalkan kumpulan darah dan keserasiannya semasa transfusi darah;

(d) Memerihalkan ciri dan fungsi arteri, kapilari, dan vena;

(e) Memerihalkan struktur dan fungsi atrium, ventrikel, dan injap jantung;

(f) Menghuraikan fungsi sistem kardiovaskular;

(g) Mentakrifkan isi padu strok, kadar denyutan jantung, dan keluaran jantung;

(h) Memerihalkan fasa kitaran kardiak dan kaitan dengan denyutan jantung/kadar nadi;

(i) Menjelaskan pengaruh denyutan jantung dan isi padu strok terhadap keluaran jantung;

(j) Menjalankan aktiviti mengenal pasti lokasi, dan mengesan denyutan nadi;

(k) Menjalankan aktiviti mengukur tekanan darah.

(a) Mengenal Pasti Komponen Utama Sistem Kardiovaskular.

Sistem kardiovaskular atau kardiorespiratori ialah system peredaran darah yang
mengangkut oksigen, nutrien dan keperluan lain kepada sel-sel ke seluruh tubuh. Selain itu
membawa sisa sel ke bahagian tubuh lain seperti karbon dioksida, sisa-sisa metabolisme
,bahan cecair ditapis di ginjal serta produk-produk sel ke bahagian lain tubuh.

Komponen Kardiovaskular

Komponen Utama Fungsi

Jantung • Jantung mengepam darah
Darah • Darah merupakan pengangkutan utama badan dengan membawa

Salur darah hormon, nutrien dan oksigen ke seluruh badan serta bahan kumuh
seperti karbon dioksida ke sistem respiratori

  • Salur darah menyerap oksigen dari paru-paru ke jantung secara resapan

 
142
 

Ruang Jantung
Empat Ruang Jantung
Atrium Kanan

• menerima darah yg kurang beroksigen drpd tisu-tisu tubuh

Atrium Kiri
• menerima darah yg kaya dgn oksigen dr paru-paru

Ventrikel Kanan
• mengepam darah ke paru-paru

Ventrikel Kiri
• mengepam darah ke seluruh tubuh

Jenis salur darah
i. Arteri
ii. Kapilari
iii. Vena

Dinding salur darah arteri dan vena terbentuk oleh tiga lapisan:
i. Tunica extema(lapisan luar)
ii. Tunica media (lapisan tengah)
iii. Tunica intima (lapisan dalam)
• Salur arteri membawa darah beroksigen daripada jantung ke tisu-tisu.
• Darah mengalir daripada salur arteri ke arteriol seterusnya ke kapilari.
• Kapilari merupakan salur darah yang nipis dan kecil serta bercabang-cabang.

Ini membolehkan peresapan nutrien, perkumuhan dan pertukaran gas oksigen dan karbon
dioksida. Kapilari dan salur darah meninggalkan dan masuki vena kecil dipanggil venul.
Venul-venul bercantum membentuk vena yang membawa darah mengalir semula ke jantung.

143
 

 

 

(b) Memerihalkan komponen darah dan fungsinya;
Darah
i. Tisu cecair yang terdiri daripada pelbagai jenis unsur sel termasuk eritrosit, leukosit dan
platlet yang terkandung di dalam plasma.
ii. Lebih kurang 55% daripada isipadu darah ialah plasma dan 45% terdiri daripada eritrosit.
iii. Darah membentuk lebih kurang 7% daripada berat tubuh orang dewasa normal. Seorang
dewasa yang berat tubuhnya 70kg, mempunyai kira-kira 5-6 liter darah.

Sel darah manusia terbahagi kepada Eritrosit (sel darah merah), Leukosit (sel darah putih),
dan platlet .
1. Membawa oksigen dan bahan makanan ke tisu.
2. Membawa bahan buangan ke organ pembuangan.
3. Melawan Jangkitan.
4. Membawa enzim dan hormon ke organ-organ sasarannya.
5. Mengawal suhu badan.
6. Menghentikan perdarahan.

144
 

 

 

KOMPONEN DARAH DAN FUNGSINYA
PLASMA

i. Komponen utamanya ialah PLASMA
ii. 90% daripada plasma adalah air. Bahan utamanya adalah campuran kompleks protein

yang meliputi 7% daripada berat plasma itu sendiri.
iii. Bahan–bahan lemak juga terdapat dalam cecair ini dan lain-lain komponen plasma

termasuklah garam, glukosa, asid amino, vitamin, hormon dan bahan buangan.
iv. Protein plasma dibentuk dalam sel khas di dalam hati.
v. Terdapat 3 jenis protein iaitu albumin, globulin dan fibrinogen.
vi. Lain-lain protein yang membantu pembekuan darah dan mengangkut bahan spesifik

ialah lemak, zat, besi, ion kuprum dan vitamin B12.
ERITROSIT

• Sel darah merah yang mengangkut gas oksigen ke sel dan gas karbon dioksida dari
sel ke paru-paru.

• Sel darah merah yang matang tidak mengandungi nukleus maka lebih banyak
haemoglobin boleh terkandung di dalamnya.

• Sel darah merah ini berbentuk dwicekung untuk menambah nisbah luas permukaan
per isipadu yang besar dan memudahkan pengangkutan dan penukaran gas.

• Hameoglobin adalah pigmen respiratori yang mengandungi zat besi dan didapati di
dalam sel darah merah.

• Empat molukel bukan protein yang merah yang dipanggil heme dan 4 rangkaian
polipeptida membentuk globin molekul hemoglobin.

145
 

 

 

• Setiap molekul boleh bercantum dengan 8 atom oksigen secara berbalik.
LEUKOSIT

• Sel darah putih yang tidak berwarna, ia mempunyai nukleus dan hemoglobin. Saiznya
adalah lebih besar daripada sel darah merah.

• Sel darah putih merupakan sebahagian daripada sistem imunisasi dan bertugas untuk
memusnahkan agen jangkitan.

• Leukosit terbahagi kepada dua iaitu granulosit-sitoplasma bergranul dan mempunyai
nukleus bercuping.

• Granulosit adalah pagositik iaitu pemakan sel. Ia membentuk barisan makanisme
penghalang bakteria yang menyebabkan penyakit. Granulosit boleh keluar daripada
saluran darah.

• Agranulosit tidak dihasilkan di dalam sum-sum tulang tetapi di dalam sistem limfatik
dan dikenali juga sebagai limfosit.

PLATLET / THROMBOCYTES
• Hanya 0.6% - 1.0% terkandung dalam darah. Platlet terdiri daripada sum-sum tulang
dan terbentuk daripada serpihan-serpihan kecil sitoplasma sel besar (megakariosit),
tidak mempunyai nukleus.
• Terdapat lebih kurang 2.5 juta jumlah platlet untuk setiap milimeter padu darah
(mm₃). Fungsinya ialah pembekuan darah. Sel ini hidup selama 10 hari.

146
 

 

 

(c) Memerihalkan kumpulan darah dan keserasiannya semasa transfusi darah;
Kumpulan darah ditentukan berdasarkan kandungan AGGLUTININ.
Agglutinin adalah salah satu bahan dalam plasma darah menentukan kumpulan darah dan
kesesuaiannya. Terdapat 4 kumpulan utama darah iaitu AB, A, B dan O
Penderma Darah

BIL KUMPULAN PENERIMA
PENDERMA

1. AB AB sahaja
2. A AB dan A sahaja
3. B AB dan B sahaja
4. O Semua kumpulan darah

Penerima Darah PENDERMA
BIL KUMPULAN
Semua jenis
PENERIMA A dan O sahaja
1. AB B dan O sahaja
2. A O sahaja
3. B
4. O

147
 

 

 

KUMPULAN DARAH DAN TRANSFUSI DARAH

(d) Memerihalkan ciri dan fungsi arteri, kapilari, dan vena

SALUR DARAH

Dalam proses peredaran darah, terdapat banyak pembuluh darah yang terlibat. Pembuluh
darah merupakan medium untuk mengepam darah jantung keluar ke tisu dan mengalirkan
kembali darah ke jantung. .Salur darah membolehkan darah mengalir dan melengkapi
peredaran dari jantung ke tisu dan kembali semula ke jantung.Terdiri daripada tiga komponen
utama iaitu arteri, vena dan kapilari.

Arteri
Arteri Darah yang bertekanan tinggi akan dialirkan oleh arteri, selalunya darah bertekanan
tinggi ini adalah dari ventrikal. Sehubungan dengan itu, arteri harus mempunyai dinding yang
tebal untuk menampung tekanan darah yang tinggi itu. Arteri mempunyai tiga lapisan iaitu
seperti yang telah diringkaskan dalam Jadual berikut.

Arteri elestik • Dinding arteri terbesar, seperti aorta dan trunkus pulmonari.
(kenyal) • Banyak tisu perantara kenyal.
• Tisu perantara kenyal akan mengembang apabila menerima isi
Arteri Berotot
padu darah yang tiba-tiba tertolak dengan setiap denyutan jantung.
• Terdiri daripada otot licin.
• Bercabang ke kawasan tertentu pada tubuh badan.

148
 

 

 

Arteriol • Merupakan arteri yang terkecil.
• Mempunyai garis pusat 0.5mm atau kurang.
• Otot licin dalam arteriol membolehkan keadaan pengecutan

(vasokontriksi) dan peregangan (vesodilatasi) pilihan berlaku.
• Pengecutan dan perengangan terjadi untuk membolehkan darah

dihantar ke satu organ dan dibawa dari satu organ yang lain.

.Arteri ini tidak mempunyai injap kecuali pangkal aorta dan pangkal arteri
pulmonari.Mempunyai saiz lumen yang kecil, tinggi serta mengalirkan darah.

Vena
VenaVena adalah gabungan daripada vena-vena kecil. Gabungan vena ini akan membentuk
satu tiub yang semakin membesar dan dikenali sebagai vena kecil, vena sedang dan vena
besar. Vena-vena ini bertugas untuk membawa darah vena dari tisu ke atrium jantung.
Semakin besar saiz vena maka akan bertambah juga ketebalan dindingnya. Namun begitu
dinding vena tidak setebal dinding arteri kerana vena mempunyai kurang tisu kenyal dan otot
licin.

Vena • Terletak di dalam otot atau di antara otot, dan kebiasaannya
Profondus mengiringi arteri.

Vena • Berfungsi untuk menolak darah di dalamnya ke jantung. Darah akan
Superfisial tertolak ke jantung, apabila berlaku kontraksi otot yang menekan
vena profundus.
Vena
Penghubung • Dikenali sebagai vena komitans di bahagian distal anggota kerana di
sini kedudukan vena adalah berpasangan.

• Terdapat di bawah kulit.
• Berfungsi untuk mengalirkan darah dari kulit dan tisu subkutaneus.
• Mempunyai tapak laluan dan cork yang berbeza, oleh itu nama vena

superfisial hanya diberi pada vena utama dan yang tetap.
• Menghubungkan vena profundus dengan vena superfisial.
• Injap pada vena penghubung mengarahkan aliran darah dari vena

superfisial ke vena profundus.
• Banyak terdapat dibahagian distal anggota bawah.

149
 

 

 

Mempunyai tiga lapisan yang sama seperti arteri bagaimanapun bahagian tunika internanya
lebih besar dan mempunyai dinding yang kecil serta hanya memiliki tisu penghubung yang
sedikit.
Mempunyai lumen yang besar.Mempunyai injap yang akan terbuka apabila darah mengalir ke
jantung dan tutup apabila bertentangan.Mengangkut darah yang bertekanan rendah dan
mengalirkanya dengan perlahan.

Kapilari
Kapilari merupakan pembuluh-pembuluh darah kecil yang tidak terkira. Ianya adalah cabang
daripada arteriol. Kapilari dikenali sebagai pembuluh darah yang paling kecil. Oleh sebab itu,
lapisan dinding kapilari adalah yang paling nipis. Di sinilah bahan-bahan antara darah dan
cecair tubuh ditukar. Ketebalan dinding kapilari adalah berdasarkan kepada saiz garis
pusatnya. Semakin kecil saiz garis pusat, semakin nipis dinding kapilari.Ada dua hujung pada
kapilari. Satu hujung adalah hujung arteri yang bertemu dengan arteriol. Manakala satu
hujung lagi adalah hujung vena yang bertemu dengan venul.

150