songkran thai&English

Songkran Festival in the Southern Region: Wan Wang 193
Songkran Festival in the southern region called “Wan Wang” during 13th -15th April in the fifth month after the harvest season. Which year
had twice of leap months, Wan Wang was in the 6thmonth. The people stopped to do any activities of earning a living and not said the vulgar
languages. By this reason, the people cleared up to complete everything to have auspiciousness before Wan Wang such as harvested in the paddy
field, finished weaving and not left the undone clothes on the loom. People hoarded the foods and performed as the prohibition through 3 days;
disallowed to husk rice, kept the vegetables, catch the fishes. In addition, people openly placed the mortar and pestle in the house by fastening
the pestles with the white and red threads before immersing the water in the mortar called “Chae Khrok Chae Sak”. The people cleaned the
house, cut the hairs and nails, arranged the new dressing and prepared the new clothes to the respectful elders before an arrival of Wan Wang.
In the night before Wan Wang, the group of “Pleng Bok” widely barnstormed to inform the schedule of Wan Wang and the annual
prediction; the character of Songkran Deity, Wan Athibodi, Wan Thong Chai, Wan Lokka Vinasa and Naga spouted the water, etc. The word
“Pleng Bok” had two origins; 1) the pattern of playing a song to inform the common people 2) Pleng Kra Bog originated from the bamboo canteen
which contained the holy water. When the house-owner was sleepy and not waited to welcome the group of Pleng Bok which went around in
the night. They knocked the stair of house with the bamboo canteen to awake the house-owner. It was believed that which house  the bamboo
canteen was broken while it had been knocked, the house-owner would
be out of luck through a year. The group of Pleng Bok had 6-7 play-
ers, consisted of head, chorus, musicians; small cup-shaped cymbals,
wooden rhythm clappers, flute, khlui, drum.48
The people offered the foods to the monks in the festival
of Wan Wang at the temple in the community and then invited the
monks praying while they offering a merit and chantry to donate the
merit in memory of their antecedents to the relics which had been
maintained in “Bua” (mortuary urn). If some persons had not kept
the relics of ancestors, they wrote the names of ancestors on paper
to dedicate the merit to them. Subsequently, the people fastened
the ear of rice with red and white threads in three small bundles and
placed on the tray, the monks performed a ceremony to pay respect
the rice in the temple called “Tham Khwan Khao Yai”. The bundle
of rice through a ritual had been kept on the granary, they were the
sacred objects and shrines for the goddess of rice.49

หลังจากพิธีบุญในช่วงเช้า ชาวบ้านนิยมท�ำบุญปล่อยนกปล่อยปลา และสรงน�้ำพระพุทธรูป หรดี ประจิม พายัพ
จากน้ันจึงเข้าสู่พิธี “สระหัววันว่าง” คือการอาบน้�ำแด่พระภิกษุที่เป็นเจ้าอาวาส หรือเป็นผู้อาวุโสในวัด ศกุ ร์ อาทิตย์
แลว้ ตามดว้ ยผเู้ ฒา่ ผแู้ กท่ เี่ ปน็ ทเี่ คารพในชมุ ชน การสระหวั วนั วา่ งนจี้ ะเชญิ พระภกิ ษหุ รอื ผอู้ าวโุ สขน้ึ นงั่ บนเบญจา อุดร
ซ่งึ มลี กั ษณะเป็นแทน่ ช้ันเดียว ทำ� เสาขนึ้ ไปสี่เสา มผี ้าขาวดาดเปน็ เพดาน องคป์ ระกอบเสาส่เี สา และยอด
194 (หลังคา) เป็นสัญลักษณ์แทนองค์ห้าส่ือถึงพระพุทธเจ้าห้าพระองค์ และบริเวณโดยรอบตกแต่งด้วยราชวัติ พธุ
อีสาน
ฉัตรธง เมื่อถงึ ก�ำหนดวันพธิ ี ผอู้ าวุโสท่ีจะรับการรดนำ�้ นงุ่ หม่ ผ้าขาวมาน่ังบนแทน่ เบญจา ซึ่งจะตอ้ งหนั หนา้ ทกั ษณิ องั คาร
ไปทางทศิ มงคล โดยมหี ลกั ดังตารางในต�ำราโบราณดังนี้ ๕๐ พฤหสั บดี
การดูทิศอัปมงคลที่ไม่ควรหันหน้าไปนั้น วันและทิศอัปมงคลจะอยู่ในตารางช่องเดียวกัน เช่น
วนั อาทิตย์หา้ มหันหน้าไปทางทิศพายัพ วันเสารห์ า้ มหันหนา้ ไปทศิ อาคเนย์ ส่วนทศิ ทเ่ี ป็นมงคลจะอยู่ในช่อง
ตรงข้ามกัน เช่น วันอาทิตย์ควรหันหน้าไปทางทิศอาคเนย์ วันเสาร์ควรหันหน้าไปทางทิศพายัพ เป็นต้น
เมื่อผู้อาวุโสขึ้นน่ังบนเบญจา พระสงฆ์สวดชยันโต บรรดาญาติพ่ีน้องข้ึนมารดน�้ำ เมื่อเสร็จส้ินการรดน�้ำ อาคเนย์ บูรพา
ผอู้ าวโุ สน้ันมาเปลีย่ นชุดใหม่ แลว้ น่ังฟงั พระสวดจำ� เรญิ อายุ ๕๑ เสาร์ จันทร์
อย่างไรก็ตาม ในบางแห่งนิยมท�ำรางสรงน�้ำเป็นรูปพญานาค โดยท�ำเป็นหัวพญานาคอยู่ใต้ยอด
เบญจาพ่นน�้ำออกมาทางปากเป็นละออง ล�ำตัวพญานาคเป็นท่อยาวต่อออกไปจนถึงส่วนหาง ซ่ึงอยู่ใน
ระดับที่ยกสูงกว่าปาก และเช่ือมต่อปลายหางกับใต้ท้องล�ำเรือ ซ่ึงตั้งอยู่ห่างเบญจาออกไป เม่ือจะรดน�้ำนั้นบรรดาผู้ที่มาร่วมงานจะน�ำน�้ำท่ีเจือกับ
เครอื่ งหอมตา่ งๆ มาเทลงในลำ� เรอื จนทวั่ แลว้ นมิ นตพ์ ระสงฆห์ รอื ผอู้ าวโุ สนงั่ ในเบญจา แลว้ จงึ เปดิ นำ�้ จากลำ� เรอื ใหไ้ หลมาตามทอ่ คลา้ ยกบั นาคพน่ นำ�้
ส่ือถึงนิมิตหมายขอความอุดมสมบูรณ์และความร่มเย็นเป็นสุข อีกทั้งยังถือเป็นการแสดงความเคารพอย่างสูงสุดท่ีผู้น้อยไม่ไปล่วงเกินสัมผัสร่างกาย
ของผูใ้ หญท่ ่ีมารดน�ำ้ โดยตรง โดยเฉพาะในกรณีของพระภกิ ษุสงฆ์ ผู้หญิงสามารถมาร่วมรดน�้ำไดโ้ ดยสะดวก ๕๒
การใชเ้ บญจารดน�ำ้ นี้ นิยมท�ำขน้ึ เพอ่ื รดนำ้� ผู้ใหญท่ ่ีเป็นท่ีเคารพในวันท�ำบุญครบรอบอายุ หรอื วันสงกรานต์ ถอื เป็นการแสดงความกตญั ญู
และความเคารพตอ่ ผใู้ หญอ่ ยา่ งสงู สดุ อนั เปน็ เอกลกั ษณเ์ ฉพาะของภาคใต้ การขน้ึ เบญจารดนำ้� ปรากฏอยใู่ นวรรณกรรมทอ้ งถนิ่ ภาคใตห้ ลายเรอื่ ง เชน่

พระวรวงศ์ วรรณกรรมทอ้ งถิ่นจงั หวดั สุราษฎรธ์ านี

ทรงราชยานเสด็จย่ืนน้�ำ คร้ันได้ฤกษ์ดีไปสู่เบญจา ให้รับชนนีพระสังฆราชา ทั้ ง พ ร ะ บิ ด า เ ท พ า ทั้ ง
เองด้วยพระหตถ์เองไปสู่ ปรายน�้ำทิพย์มนตร์ทั้ง ทงั้ สองจมุ พลแตง่ ลกู สะใภ้ หลายพ่ีน้องฦๅสายไปตัก
เบญจา สองโฉมฉายเสร็จแล้วให้ แต่ช่ือาจารย์เงินทองเสือ น้�ำมาพราหมณ์พฤฒที่มา
ทานนงนุชเชษฐาแล้วรับ ผ้าผุสสาธิราชครั้นแล้ว โภชนาอาหารปิ่นเกล้า
พระบาทสระเกศภบู าล ให้ทาน จักรพาลดุจดงั แตก่ ่อน
หายความโกรธา
มโนราหรานบิ าต มโนหราโฉมฉาย

ตรสั สัง่ ชาวไพร่ ท้าวฟงั เมยี ห้าม เหน็ แนแ่ ง่งาม
ใหท้ ำ� บิญจา สระเกศนางฟ้า

เมื่อเสรจ็ การพิธสี ระหวั วนั วา่ ง ชาวบา้ นก็จะพากันเล่นสาดน�้ำ และมกี าร ๓. โนราดบิ นยิ มเลน่ ตอนกลางคนื โนราดบิ เลน่ กันอย่างเรียบง่าย ไม่ต้อง 195
ละเลน่ กีฬาพ้นื เมอื ง๕๓ เชน่ มีเคร่ืองแตง่ กายและเครือ่ งดนตรี เพยี งแตเ่ คาะหรือร้องท�ำจงั หวะ และร�ำพอให้เหน็
๑. สะบ้าแลกเชลย วธิ เี ลน่ คอื แบง่ ผูเ้ ล่นเป็น ๒ ฝ่าย แตล่ ะฝ่ายหันหนา้ วา่ เปน็ ร�ำ เนน้ แต่ปฏิภาณไหวพรบิ ในการประชนั กลอนโนราเท่าน้นั
เข้าหากัน แต่มีระยะห่างกัน ๖ เมตร ผู้เล่นฝ่ายหนึ่งจะมีลูกสะบ้าของตนต้ังไว้ ๔. ชกั ไมแ้ ขง่ เปน็ กฬี าพน้ื ถน่ิ ในอำ� เภอไชยา จงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านี วธิ เี ลน่ คอื
สว่ นอกี ฝา่ ยจะใชล้ กู สะบา้ ทใ่ี ชย้ งิ เรยี กวา่ “ลกู เกย” ยงิ ใหถ้ กู ลกู สะบา้ ของฝา่ ยตรงขา้ ม ผเู้ ลน่ ชกั ชวนกนั เขา้ ไปตดั ไมใ้ นปา่ แลว้ ชกั ลากมาไวใ้ นวดั โดยแบง่ คนจำ� นวนเทา่ ๆ กนั
หากยิงถูกสะบ้าของใคร คนนั้นต้องเป็นเชลยของอีกฝ่าย ยิงสะบ้าสลับกันไปมา แลว้ แข่งกันลากไม้ หากใครลม้ หรอื มอื หลดุ จากเชือกจะต้องออกจากการแขง่ ขนั
เพือ่ แก้เอาตวั เชลยคนื มาที่ฝ่ายตน หากฝา่ ยใดฝา่ ยหน่งึ ตกเป็นเชลยจนหมดส้นิ หรือ
ไมส่ ามารถแกไ้ ขได้ ฝา่ ยน้ันถือว่าแพ้ และถูกลงโทษ เช่น ถกู สัง่ ให้ร�ำ หรือถกู ขตี่ า่ ง
มา้ เป็นตน้
๒. แขง่ พงุ่ เรอื เปน็ กฬี าผชู้ าย ใชไ้ มไ้ ผท่ ำ� เปน็ รปู เรอื ยาว ๔ เมตร มลี กั ษณะ
หวั ใหญท่ ้ายเรียว ทอ้ งเรือกวา้ ง ๑ นวิ้ น�ำมาเล่นคล้ายกฬี าพงุ่ แหลน ผู้ชนะคอื ผทู้ ี่
พงุ่ เรอื ไดไ้ กลมากท่ีสุด

Afterwards the merit ceremony in the morning, the people The day and inauspicious direction had been proposed in the
preferably performed meritorious deeds by releasing the birds and same table, for instance; Sunday - prohibited to turn one’s head in
fishes and then sprinkled the water onto the images of Buddha. People the northwestern direction, Saturday - prohibited to turn one’s head
then joined in the ceremony called “Sra Hua Wan Wang” referred to in the southeastern. On the other hand, The auspicious direction was
196 bathing the abbot or seniority in the temple and respectful elders in in the opposite table, for example; Sunday - turned one’s head in the
the community. The people invited the senior monks or the elders southeastern, Saturday - turn’s one head in the northwestern, etc. When
sitting on the five-tiered pedestal in the characteristic of one-level the elders sat on the five-tiered pedestal, the Buddhist monks prayed
rectangular altar, set up the four poles and stretched the white clothes the litany of Chayanto while the relations were pouring the water to
as like the ceiling. The components of four poles and top of roof were the respectful elders, they subsequently changed the new dressing
the symbol of five sacred objects in the meaning of five deities. The after they had been poured the water and then they sat to listen the
surrounding area decorated with the embroidered filigree design, many praying.51
tiered of umbrella and flags. In the day of ceremony, the elders who However, some places preferably made the waterspout in
had been poured the water dressed in the white clothes, sat on the the figure of Naga, the head of Naga was under the top of five tiered
five tiered pedestal and turn one’s head in the auspicious direction as pedestal, spouted the water from the mouth, the body of Naga was
the principles in the following ancient treatise;50 the long tube straight to the tail of Naga in the higher level than the
mouth, articulated the end of tail with the bottom of boat, separated
South-West West North-West from the five tiered pedestal. The participants mixed the fragrances with
Friday Sunday the water and then entirely pour them in the hull, the monks had been
invited to sit in the five tiered pedestal and flew the water from the
South North tube as similar as the spouting of Naga. It referred to the abundance,
Thursday Wednesday peacefulness. The inferiors expressed the utmost respectfulness to
the elders by not touching the body of elders. In addition, the women
South-East East North-East had been allowed to conveniently pour the water to the monks and
Saturday Monday Tuesday novices.52
The five tiered pedestal had preferably been minted to pour
The table in an ancient treatise showing the auspicious direction the water on the hands of respectful elders in the day of performing
of the days in the week meritorious deeds in the occasion of birthday anniversary or Songkran
Day. All of these performances expressed the gratitude and utmost
esteem to the elders which were the specific identity of Southern
Region.
The five tiered pedestal for pouring the water was recorded
in many local literatures of southern region such as a local literature
of Surat Thani Province called “Phra Worawong” and Manohra Nibat.

After the ceremony of washing the hair in Wan Wang, the 197
people mutually splashed the water and also played the following
folk sports;53
1. Saba Laek Chaloei The players were divided in two sides,
each side faced another side in the far distance of 6 meters. The female
player of one side set up the Saba and another side shot it with Luk
Koei. If which side successfully shot the Saba, one player of another
side had to be the captive. Each side switched the captive until one
side defeated because all players were the captive of another side and
the defeated side had been penalized to dance or ride on one’s back,
etc.
2. Hurling the Boat was the men sport, created the bamboo
in the shape of long boat in the size of 4 meters, the head of boat was
big and tapering in the end of boat, the bottom in the width of 1 inch.
This recreation was similar with the javelin. The winner was the player
who hurled the boat in the longest distance.
3. Norah Dib had barely played in the night without any
costumes and musical instruments, performed only beating or
rhythmical singing and nominal dance, Norah Dib emphasized only the
improvisation in rivaling the verse of Norah.
4. Chak Mai Khaeng was the folk sport in Chaiya District, Surat
Thani Province. The rule of playing specified that the players had been
divided in equal number and they persuaded the others to cut the logs
in the forest and competed to pull the logs into the temple. Which
player tumbled down or lost the hands from the rope, that player
defeated and suddenly took out of the game.

[ท่ีมาภาพล่าง : https://www.shopback.co.th/blog]
(Lower image source : https://www.shopback.co.th/blog)

198 เชงิ อรรถ ๒๖ องค์ บรรจนุ , วรี วฒั น์ วงศศ์ ปุ ไทย และลษั มา ธารเี กษ, “เปงิ ซงั กรานต,์ ” ใน สงกรานตเ์ มอื งปทมุ
(ปทมุ ธาน:ี สภาวฒั นธรรมอำ� เภอสามโคก สำ� นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั ปทมุ ธาน,ี ๒๕๔๙), ๑๕.
๑ พระยาอนุมานราชธน, เทศกาลสงกรานต,์ พมิ พ์คร้งั ที่ ๓ (กรงุ เทพฯ : ส�ำนักวรรณกรรมและ ๒๗ จวน เครือวชิ ฌยาจารย,์ ประเพณมี อญทสี่ �ำคญั , ๑๑๒.
ประวัตศิ าสตร์ กรมศิลปากร, ๒๕๕๘), ๕๘. ๒๘ เรอ่ื งเดยี วกัน, ๑๑๔.
๒ หม่นื พรหมสมพัตสร (นายม)ี , นิราสเดอื น (พระนคร: โรงพิมพร์ าษฎรเ์ จรญิ , ๒๕๐๐), ๑-๓. ๒๙ สนน่ั ธรรมธิ. รอ้ ยสาระ สรรพลา้ นนาคดี, เลม่ ๔ (เชียงใหม่: สเุ ทพการพมิ พ์, ๒๕๔๗), ๑๑๔.
๓ พระอยู่ วัดสุทศั นเทพวราราม. “นริ าศรำ� พงึ ,” ใน ประชุมนริ าศภาค ๕, ๑๐๑-๑๐๒. ๓๐ สน่ัน ธรรมธิ. ร้อยสาระ สรรพล้านนาคดี, เล่ม ๔, ๑๑๕; มณี พยอมยงค์, วัฒนธรรม
๔ เรอื่ งเดียวกนั , ๑๐๐. ล้านนาไทย (กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานชิ , ๒๕๒๙), ๒๕๑-๒๕๒.
๕ สนุ ทรโวหาร (ภ)ู่ , พระ. ชวี ติ และงานของสนุ ทรภ,ู่ พมิ พค์ รง้ั ที่ ๑๐. (กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของ ๓๑ มณี พยอมยงค,์ วฒั นธรรมลา้ นนาไทย (กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานชิ ,๒๕๒๙), ๔๘.
สกสค., ๒๕๕๐), ๒๘๑. ๓๒ มณี พยอมยงค์, วฒั นธรรมล้านนาไทย, ๕๐.
๖ แปลก สนธริ กั ษ,์ เทศกาลสงกรานต,์ พมิ พค์ รง้ั ท่ี ๒ (กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของครุ สุ ภา, ๒๕๓๑), ๓๓ มณี พยอมยงค,์ ประเพณสี บิ สองเดอื น ลา้ นนาไทย, เลม่ ๑ (เชียงใหม:่ ส.ทรพั ยก์ ารพมิ พ์,
๓๕-๓๖. ๒๕๒๙), ๕๘.
๗ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระราชพิธีสิบสองเดือน, พิมพ์ครั้งที่ ๑๘ ๓๔ อดุ ม รุ่งเรืองศร,ี พจนานกุ รมล้านนา-ไทย ฉบับแม่ฟ้าหลวง (เชียงใหม:่ ภาควชิ าภาษาไทย
(กรุงเทพฯ : บรรณาคาร, ๒๕๔๒), ๒๗๓. คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม,่ ๒๕๔๗), ๗๐๑.
๘ เสภาเร่อื งขนุ ช้าง-ขนุ แผน, พิมพค์ รงั้ ที่ ๑๙ (กรงุ เทพฯ : บรรณาคาร, ๒๕๔๕), ๕๑-๕๒. ๓๕ ตรรี ตั น์ แมร่ มิ (นามแฝง), ตำ� ราพธิ สี ง่ เคราะหแ์ ผนโบราณ (เชยี งใหม:่ ประเทอื งวทิ ยา, ๒๕๑๑),
๙ ประชมุ คำ� ให้การกรงุ ศรีอยุธยารวม ๓ เรือ่ ง (กรุงเทพฯ : แสงดาว, ๒๕๕๓), ๒๓๒. ๑๒-๑๓.
๑๐ สมบัติ พลายน้อย [ส.พลายน้อย], ตรษุ สงกรานต์ประมวลความเปน็ มาของปีใหม่ไทยสมยั ๓๖ ประคอง นมิ มานเหมนิ ทร,์ “ประเพณีสงกรานต์.” ใน มรดกภูมิปัญญาภาษาไทยถ่นิ ฉบบั
ตา่ งๆ, พิมพค์ รง้ั ที่ ๒ (กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของคุรุสภา, ๒๕๓๑), ๕๑-๕๒. ราชบณั ฑติ ยสภา, ๒๕๕๘.
๑๑ พระยาอนุมานราชธน, เทศกาลสงกรานต,์ ๕๕. ๓๗ มณี พยอมยงค.์ ประเพณีสิบสองเดอื น ล้านนาไทย, เลม่ ๑, ๘๒.
๑๒ สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ, มูลเหตุแห่งการสร้างวดั ในประเทศสยาม (พระนคร: ๓๘ สงวน สุขโชตริ ัตน์, ประเพณไี ทยภาคเหนอื , พิมพ์คร้งั ที่ ๓ (กรุงเทพฯ : ศรีปญั ญา, ๒๕๕๓),
ศวิ พร, ๒๕๐๔. กรมศิลปากรพมิ พแ์ จกในงานกฐินพระราชทาน ณ วดั กาญจนสงิ หาศน์ ๑๕ ๓๕-๓๖.
พฤศจกิ ายน ๒๕๐๔), ๒๙-๓๐. ๓๙ มณี พยอมยงค,์ วฒั นธรรมล้านนาไทย, ๕๒.
๑๓ กฎหมายตราสามดวง, เล่ม ๕, พมิ พค์ ร้งั ที่ ๒ (กรงุ เทพฯ : องคก์ ารคา้ ของคุรุสภา, ๒๕๓๗), ๔๐ วศิ ปตั ย์ ชยั ชว่ ย, “ฮตี สบิ สองคองสบิ ส,่ี ” ใน มรดกภมู ปิ ญั ญา ภาษาไทยถนิ่ ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสภา
๓๗๒. (กรงุ เทพฯ: ราชบัณฑติ ยสภา, ๒๕๕๘), ๙๒.
๑๔ พระสนุ ทรโวหาร (ภ่)ู ,. ชีวิตและงานของสนุ ทรภู่, ๒๘๑. ๔๑ ประเพณโี บราณอสี าน ฉบบั ลกู ส.ธรรมภกั ดี (กรงุ เทพฯ: ลกู ส.ธรรมภกั ด,ี ม.ป.ป.), ๑๐๙.
๑๕ พระยาอนุมานราชธน, เทศกาลสงกรานต์, ๖๕-๖๖. ๔๒ วศิ ปตั ย์ ชยั ชว่ ย, “ฮตี สบิ สองคองสบิ ส,ี่ ” ใน มรดกภมู ปิ ญั ญา ภาษาไทยถนิ่ ฉบบั ราชบณั ฑติ ย
๑๖ สจุ ติ ต์ วงษเ์ ทศ, “รดนำ�้ , สาดนำ�้ สงกรานต์ วฒั นธรรมรว่ มของอษุ าคเนย,์ ” ใน สาดนำ้� สงกรานต์ สภา, ๙๔.
วัฒนธรรมรว่ มรากเอเชยี , พพิ ัฒน์ กระแจะจันทร,์ บรรณาธกิ าร (กรงุ เทพฯ : ส�ำนักงานคณะ ๔๓ หลวงผดงุ แควน้ ประจนั ต,์ “ภาคท่ี๑ลทั ธธิ รรมเนยี มราษฎรภาคอสี าน,”ในลทั ธธิ รรมเนยี มตา่ งๆ,
กรรมการการศึกษาขนั้ พน้ื ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ, ๒๕๕๙), ๓๒. เล่ม ๑, พิมพค์ รัง้ ท่ี ๔ (พระนคร: คลงั วิทยา, ๒๕๑๕), ๖.
๑๗ พระยาอนมุ านราชธน, เทศกาลสงกรานต,์ ๗๔. ๔๔ เร่อื งเดยี วกนั , ๗.
๑๘ เร่อื งเดียวกัน, หนา้ ๗๕. ๔๕ ชลิต ชัยครรชติ และคณะ, สงั คมและวัฒนธรรมอีสาน: เอกสารประกอบนทิ รรศการถาวร
๑๙ พระอยู่ วดั สทุ ัศนเทพวราราม. “นริ าศรำ� พงึ ,” ใน ประชมุ นิราศภาค ๕, ๑๐๕. “อสี านนิทัศน”์ , (ขอนแก่น: หอศลิ ปวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ขอนแก่น, ๒๕๔๔), ๘๒.
๒๐ คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุในคณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงาน ๔๖ สริ วิ ฒั น์ คำ� วนั สา, “ฮตี สบิ สอง-คองสบิ ส,ี่ ” ใน อสี านคด,ี ๗๗-๘๓. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๓. (มหาสารคาม
เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว, วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ : วทิ ยาลยั ครมู หาสารคาม, ๒๕๒๑), ๘๐.
เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดชลบุรี (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว,๒๕๔๔), ๔๗ หลวงผดงุ แควน้ ประจนั ต,์ “ภาคท่ี๑ลทั ธธิ รรมเนยี มราษฎรภาคอสี าน,”ในลทั ธธิ รรมเนยี มตา่ งๆ,
๒๗๕-๒๗๖. เลม่ ๑,
๒๑ พระยาอนมุ านราชธน, เทศกาลสงกรานต์, ๕๗. ๔๘ ประพนธ์ เรอื งณรงค,์ ตำ� นาน การละเลน่ และภาษาชาวใต้ (กรงุ เทพฯ: โอเดยี นสโตร,์ ๒๕๑๙), ๔๐.
๒๒ คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุในคณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงาน ๔๙ สุธวิ งศ์ พงศไ์ พบูลย,์ “วันวา่ ง,” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคใต้ ๑๕ (๒๕๔๒): ๗๑๖๕.
เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว, วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ ๕๐ ประพนธ์ เรืองณรงค,์ ทกั ษณิ สารคดี (กรงุ เทพฯ: โอเดียนสโตร์, ๒๕๒๕), ๓๓.
เอกลกั ษณ์และภมู ปิ ัญญา จงั หวดั ชลบุร,ี ๒๗๗. ๕๑ ประพนธ์ เรอื งณรงค์, ๑๐๐ เรื่องเมืองใต้ (กรุงเทพฯ: อมรนิ ทร,์ ๒๕๕๓), ๓๐๘-๓๐๙.
๒๓ องค์ บรรจุน, “ข้าวสงกรานต์: อาหารในพธิ ีกรรมของชาวมอญ (ข้าวแช่),” ศลิ ปวัฒนธรรม ๕๒ สุธวิ งศ์ พงศไ์ พบลู ย,์ “วันวา่ ง,” สารานกุ รมวัฒนธรรมไทย ภาคใต้ ๑๕ (๒๕๔๒): ๗๑๖๖.
๒๘, ๖ (เมษายน ๒๕๕๐): ๕๙-๖๐. ๕๓ เรื่องเดียวกัน, ๗๑๖๖-๗๑๖๗.
๒๔ จวน เครอื วชิ ฌยาจารย,์ ประเพณมี อญทส่ี ำ� คญั , พมิ พค์ รง้ั ท่ี ๒ (กรงุ เทพฯ : ศนู ยม์ านษุ ยวทิ ยา
สริ นิ ธร (องค์การมหาชน), ๒๕๔๘), ๑๑๕.
๒๕ องค์ บรรจุน, “สะบ้า: เกมกฬี าของมอญ,” ศลิ ปวฒั นธรรม ๓๗, ๑ (พฤศจิกายน ๒๕๕๘):
๔๔-๔๕.

1 Phraya Anuman Rajadhon, Songkran Festival, 3rd edition (Bangkok: The Office of 25 Ong Banjun, “Saba: The sport game of Mon”, Silapawattanatham 37, 1 (November 199
Literature and History, The Fine Arts Department, 2558), 58. 2558): 44-45.
2 Meun Phromma Samaphatsorn (Nai mee), “Nirat Deuoen (Phra Nakhon: Ratcharoen 26 Ong Banjun, Weerawat Wongsupthai and Lassama Thareeket, “Peungsongkran”,
Publishing, 2500), 1-3. Songkarn in Pathum Thani (Pathum Thani: Cultural Council of Sam Khok District,
3 Phra Yu, Wat Suthat Thepwararam. “Nirat Rampeung” in The Assembling of Long Lyrical The Office of Culture in Pathumthani, 2549), 15.
Poetry (Part 5), 101-102. 27 Juan Khreuavichayajarn, The Significant Tradition of Mon, 112.
4 Ibid, 100. 28 Ibid, 114.
5 Sunthorn Voharn (Phu), Phra, Lifes and works of Sun Thorn Phu,10th edition. (Bangkok: 29 Sanan Dhammathi. Substances and All Kinds of Subject Matters in Lanna, volume 4
Business Organization of the Office of the Welfare Promotion Commission for Teachers ( Chiangmai: Suthep Publishing, 2547), 114.
and Education Personnel, 2550), 281. 30 Sanan Dhammathi. Substances and All Kinds of Subject Matters in Lanna, volume 4,
6 Plaek Sonthirak, Songkran Festival, 2nd edition (Bangkok: Business Organization of 115; Manee Phayomyong, Lanna-Thai Culture (Bangkok: Thai Wattanapanich, 2529),
the Office of the Welfare Promotion Commission for Teachers and Education Personnel, 251-252.
2531), 35-36. 31 Manee Phayomyong, Lanna-Thai Culture (Bangkok : Thai Wattanapanich, 2529), 48.
7 King Rama V, The Royal Ceremony of Twelve Months, 18th edition (Bangkok: Bannakhan, 32 Manee Phayomyong, Lanna-Thai Culture, 50.
2542), 273. 33 ManeePhayomyong,The Lanna-Thai Tradition of Twelve months,volume1(ChiangMai:S.
8 Thai Verse titled Khun Chng Khun Pan, 19 th edition (Bangkok:Bannakarn 2545), 51-52. Sap Publishing, 2529), 58.
9 Assembling of testimonies in Ayutthaya Era in three titles (Bangkok: Saeng Dao, 34 Udom Rungruengsri, Thai-Lanna Dictionary , Edition of Mae Fa Luang (Chiangmai: The
2553), 232. Department of Thai Language, The Faculty of Humanities, Chiangmai University 2547) 701.
10 Sombat Plynoi (S. Ply Noi), Trut Songkran : The Origin Code of Thai New Year in the 35 Trirat Maerim (assumed name), The Ancient Treatise of Removing the Misfortune
different Era, 2 nd edition (Bangkok: Business Organization of the Office of the Welfare (Chiangmai: Pratuangwittaya, 2511) 12-13.
Promotion Commission for Teachers and Education Personnel, 2531), 51-52. 36 Prakhong Nimmanahemin. “Songkran Tradition” in The Heritage of Thai Dialect Wisdom,
11 Phraya Anuman Rajadhon, Songkran Festival, 55. The edition of the Royal Institute of Thailand, 2558.
12 Somdet Phra Chao Borommawongthoe Krom Phraya Damlong Rajanubhab, 37 Manee Phayomyong, The Lanna-Thai Tradition of Twelve Months, volume 1, 82.
The origin of establishing the temple in Siam (Phra Nakhon: Sivaporn, 2504. 38 Sanguan Sukchotirat, The Northern Tradition of Thailand, 3rd edition (Bangkok : Sripanya,
The Fine Arts Department published to distribute in the royal kathin ceremony 2553), 35-36.
at Wat Kanchanasinghat 15thNovember 2504), 29-30. 39 Manee Phayomyong, Lanna-Thai Culture, 52.
13 The First Thai Enacted Law, volume 5, 2nd edition (Bangkok:Business Organization 40 Visapat Chaichuay, “Heet Sib Sorng Klong Sib See” in The Heritage of Thai Dialect
of the Office of the Welfare Promotion Commission for Teachers and Education Wisdom, edition of The Royal Institute of Thailand, 558), 92.
Personnel, 2537), 372. 41 Ancient Northeastern Tradition, edition of the Heir of S. Dhammaphakdee
14 Sunthorn Voharn (Phu). Life and works of Sunthorn Phu, 281. (Bangkok: Heir S.Dhammaphakdee), 109.
15 Phraya Anuman Rajadhon, Songkran Festival, 65-66. 42 Visapat Chaichuay, “Heet Sib Sorng Klong Sib See” in the Heritage of Thai Dialect
16 Sujit Wongthes, “Pouring the water, splashing the water inSongkran Festival, Mixed Wisdom, edition of The Royal Institute of Thailand), 94.
Culture of Southeast Asia”, in splashingthe water under the mutual culture of Asia, 43 Luang Phadung Khwaenprajan, “Part 1 Ideology of Common Tradition in the Northeastern,”
Pipat Krajaejan, editor (Bangkok: Office of the Basic Education Commission, 2559),32. in Various Traditions, volume 1, 4th edition (Phra Nakhon: Klang Wittaya, 2515), 6.
17 Phraya Anuman Rajadhon, Songkran Festival, 74. 44 Ibid, 7.
18 Ibid, 75. 45 Chalit Chaikhanchit and group, Northeastern Culture and Society: The Document
19 Phra Yu, Wat Suthat Thepwararam. “Nirat Rampeung”, in the Assembling of for Permanet Exhibition “Esarn Nithat”, (Khonkaen: Art and Cultural Museum, Khonkaen
Long Lyrical Poetry (Nirat) , volume 5, 105. University, 2544), 82.
20 The Committee of codifying the documental evidences and annals under the managerial 46 Siriwat Khamwansa, “Heet Sib Sorng-Kong Sib See” in Esarn Khadee, 77-83, 3rd edition,
committee in the auspicious occasion of commemoration to the Majesty King, Maha Sarakham: Rajabhat Maha Sarakham University (RMU), 2521), 80.
Culture – historical development – Identity and wisdom, Chonburi Province 47 Luang Phadung Khwaenprajan, “Part 1, The Ideology of Common Tradition in the
(Bangkok: The Press of Business Organization of the Office of the Welfare Promotion Northeastern” in Various Traditions, volume 1.
Commission for teachers and Education Personnel, Ladpraow, 2544), 275-276. 48 Prapon Ruangnarong, The legend of Plays and Southern Language (Bangkok: Odienstore,
21 Phraya Anuman Rajadhon, Songkran Festival, 57. 2519), 40.
22 The Committee ofcodifying the documental evidences and annals under the managerial 49 Suthiwong Pongpaiboon, “Wan Wang”, Encyclopedia of Thai Culture in the Southern
committee in the auspicious occasion of commemoration to the Majesty King, Culture Region (2542): 7165.
- historical development – Identity and wisdom, Chonburi Province, 277. 50 Prapon Ruangnarong, Thaksin Docuentary (Bangkok: Odien Store, 2525), 33.
23 Ong Banjun, “Songkran Rice: The foods in the ritual of Mon “Khao Chae”(The rice in 51 Prapon Ruangnarong, 100 Southern Matters (Bangkok: Amarin, 2553), 308-309.
an ice water),” Silapawattanatham 28, 6 (April 2550): 59-60. 52 Suthiwong Phongphaiboon, Wan Wang, Encycopedia of Thai Culture in the Southern
24 Juan Khreuavichayajarn, The significant tradition of Mon, 2nd edition (Bangkok: Region 15 (2542): 7166.
Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre (Public Organisation), 2548), 115. 53 Ibid, 7166-7167.

200

บทท่ี ๔ 201

สงกรานต์ในภมู ิภาคเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

Chapter 4

Songkran in the Southeast Asia Region

202

ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ นอกจากประเทศไทยแลว้ ยงั มปี ระเทศอนื่ ๆ ทมี่ ปี ระเพณสี งกรานตเ์ ปน็ ของตนเอง และสบื ทอดมาจนถงึ 203
ปจั จบุ นั ไดแ้ ก่ กมั พชู า ลาว พมา่ และกลมุ่ ชนชาตไิ ท ซง่ึ ในแตล่ ะภมู ภิ าคมธี รรมเนยี มปฏบิ ตั ใิ นประเพณสี งกรานตท์ ค่ี ลา้ ยคลงึ กนั และมรี ะเบยี บ
ทางวฒั นธรรมและประเพณบี างประการที่แตกต่างกนั ออกไป ดงั น้ี

สงกรานต์กัมพูชา

สงกรานตใ์ นกัมพชู าเดิมจัดขึน้ ตามวันจันทรคติ ต่อมาเลือ่ นมาจัดตามวนั สรุ ิยคติ ราววนั ท่ี ๑๓ - ๑๕ เมษายน ชาวกมั พูชามีความ
เช่ือเร่ืองวันสงกรานต์ตามต�ำนานธรรมบาลกุมาร ซึ่งตอบปัญหาชนะท้าวกบิลพรหม ประเพณีสงกรานต์ของกัมพูชาแบ่งเป็น ๓ วัน ใน
ประเพณสี งกรานต์ของราษฎร ก่อนจะถึงวนั สงกรานต์ ๓ วนั ทกุ บา้ นจะตระเตรียมอาหาร ท�ำความสะอาดบา้ นเรือน และจัดโตะ๊ บชู าเทวดา
ซึง่ จะตอ้ งเตรียมเคร่ืองบชู า ได้แก่ เทยี น ๕ เล่ม ธปู ๕ ดอก ดอกไม้ ๕ ดอก ขา้ วตอก ๕ ขนั บายศรี ๒ ส�ำรับ พร้อมดว้ ยหมาก บุหรี่ ดอกไม้
และผลไม้ การบูชาเทวดาน้จี ะมีข้ึนในวนั ท่ี ๑ ส่วนวนั ที่ ๒ ในเวลารงุ่ เช้า ถวายขา้ วพระ ช่วงเย็นเป็นการขนทรายเข้าวัด ในเวลาคำ่� จงึ รว่ มกัน
กอ่ พระทรายและเตมิ นำ�้ ในตมุ่ ใหเ้ ตม็ และในวนั ที่๓เปน็ วนั เถลงิ ศกเรมิ่ ตน้ จลุ ศกั ราชใหม่มกี ารนมิ นตพ์ ระสงฆม์ าเจรญิ พระพทุ ธมนตฉ์ ลองพระทราย
ในวันนนี้ ิยมสรงนำ้� พระและรดน้�ำดำ� หวั ผูใ้ หญท่ ่เี คารพนบั ถอื และมกี ารละเล่นต่างๆ เชน่ ลูกชว่ ง สะบา้ มอญซอ่ นผา้ ฯลฯ ในบรเิ วณวดั ๑
ประเพณีสงกรานต์ราชส�ำนักกรุงกัมพูชามีบันทึกรายละเอียดอยู่ในหนังสือพระราชพิธีทวาทศมาส หรือพระราชพิธีสิบสองเดือน
กรุงกัมพูชา เรียบเรียงโดย ออกญาเทพพิทู (ฌืม กรอเสม) และขุนอุดมปรีชา (จาบ พิน) ลักษณะการพระราชพิธีมีหลักการเช่นเดียวกับ
ไทยแต่แตกต่างกนั ไปในรายละเอยี ดบางประการ กล่าวคือมีพระราชพิธสี ิ้นปีในชว่ งเดอื น ๔ และพระราชพิธีปใี หม่ในเดอื น ๕ ในราชส�ำนัก
กรงุ กมั พชู าเรยี กพธิ ีเดือน ๔ วา่ พระราชพธิ ตี รษุ สงกรานต์ (ตรงกบั พระราชพธิ ีสัมพัจฉรฉนิ ท์ของไทย) ส่วนเดอื น ๕ คอื พระราชพธิ ีสงกรานต์
ขึ้นปีใหม่
พระราชพิธีในเดือน ๔ ของราชส�ำนักกรุงกัมพูชาคือ พระราชพิธีตรุษสงกรานต์ (ตฺรสฺติสงฺกฺรานฺต) ในเดือนผลคุณ (เดือน ๔)
มชี ่ือเรยี กหลายอย่างอืน่ อีกคือ พระราชพิธจี วนตรุษ พระราชพธิ สี มั พจั ฉรฉนิ ท์ พระราชพธิ ีสวดภาณยักษ์ คำ� วา่ ตรุษ หรอื ตรฺ สฺติ คอื การตดั
การทำ� ใหห้ มดไป พระราชพธิ ดี งั กลา่ วเปน็ พระราชพธิ สี นิ้ ปเี กา่ ทำ� ขนึ้ ในวนั แรม ๑๒ - ๑๕ คำ่� เดอื นผลคณุ มนี มิ นตพ์ ระสงฆม์ าสวดพระพทุ ธมนต์
ณ พระท่นี ง่ั เทวาวนิ จิ ฉัยในพระบรมราชวัง และโรงมณฑลพธิ ี ๕ แห่งรอบพระบรมราชวงั ในพระราชพธิ มี แี จกดา้ ยมงคลส�ำหรับสวมศรี ษะ
สายอภิสมร (ตรงกบั พสิ มรของไทย) กระบองเพชร ถวายแด่พระเจา้ แผน่ ดนิ และพระราชทานไปยงั พระราชวงศานวุ งศ์ ข้าราชบรพิ ารส�ำหรับ
สวมและถือไวใ้ นเวลาพระสงฆส์ วด บทสวดที่ใชน้ ั้นคอื บทธรรมจักร มหาสมยั และภาณยกั ษ์ ถือเป็นการขบั ไล่ภตู ผปี ิศาจในปเี ก่า และสะเดาะ
พระเคราะหป์ ใี หม่ เพื่อความจำ� เรญิ พระสริ ิสวสั ดแ์ิ ดพ่ ระราชบัลลังกแ์ ละประเทศชาต๒ิ
ส่วนพระราชพธิ ใี นเดือน ๕ คอื พระราชพิธสี งกรานตข์ ้ึนปใี หม่มกี ำ� หนดแบ่งเปน็ ๓ วัน ดังรายละเอยี ดต่อไปน๓ี้

Songkran Festival was inherited in Thailand and many countries in the region of Southeast Asia; Cambodia, Laos,
Myanmar and group of Tai people continually maintained their own traditions in Songkran Festival from the past to the
present. Each region performed in the similar customs and practices of Songkran Festival. Nevertheless it was differential in

204 some cultural procedures and traditions.

Songkran Festival in Cambodia
Songkran Festival in Cambodia held on the day of lunar system and subsequently deferred as the day of solar
calendar during 13th -14th April. Cambodian people believed in Songkran Day as the legend of Dharmapalakumar won Thao
Kabila Brahma in answering all his questions. Songkran Festival in Cambodia held on three days. The common tradition took
place 3 days before Songkran Day. All people prepared the foods, cleaned their houses and arranged the altars for the deities.
The oblations were composed of five candles, five incenses, five branches of flowers, five bowls of popped rice, two sets of
cooked rice offering under a conical arrangement of fold leaves and flowers, betel-nuts, cigarettes and fruits. The sacrifice for
the deities held on the first day of Songkran Festival. The second day, people offered the foods to the monks in the morning
and carried the sand to the temple in the evening and jointly formed the sand pagoda (Phra Sai) and filled the water into the
jar. The third day was Thaloeng Sok Day of beginning a new era, the monks was invited to pray for the celebration of Phra
Sai, people preferably sprinkled the water onto the images of Buddha, also poured the water on the hands of their respectful
elders and joined in several recreations such as Luk Chuang, Saba, Mon Son Pha, etc. in the court of temple.1
Songkran tradition in the royal court of Cambodia was recorded in the book titled “The Royal Ceremonies of Twelve
Months in Cambodia composed by Okya Theppithu (Cheum Korsame) and Khun Udompreecha (Jab Pin). The characteristics
of royal ceremonies had similar principles with Thailand but also dissimilar in some details of royal ceremonies. For instance,
the royal ceremony in the end of a year during the fourth month called “The Royal Ceremony of Trut-Songkran” was the
same day of the Royal Ceremony of Samphatchorachin in Thailand and the royal ceremony in a New Year during the fifth
month called “The Royal Ceremony of Beginning a New Year”.
The royal ceremony of royal court in Cambodia during the fourth month was “The Royal Ceremony of Trut-Songkran”
or “The Royal Ceremony of Juan Trut” or “The Royal Ceremony of Samphatchorachin” or “The Royal Ceremony of Praying
Catubhanavarapali (Panayaka)”. The word “Trut” or Tarasati referred to rid or dispel. The above-mentioned royal ceremony
was a royal ceremony in the end of former year during the 12th-15th day of waning moon in the fourth month. The monks had
been invited praying the Buddhist’s Mantra at Dheva Winitchai Throne Hall in the grand palace and five marquees around
the grand palace. The holy threads for the fillet, the string of amulets in the shape of triangle or square and Krabong Petch
(made from sugar palms curled like a bird’s head and authenticated with Khmer words and prayed the Pali incantations) had
been dedicated to the Majesty King and then he bestowed them to the royal members and courtiers to put on or hold them
while the Buddhist monks were praying the litanies of Dhammachakka Sutta, Mahasamaya Sutta and Panayaka to exorcise
the spirits and change one’s bad fortune through a ceremony in a new year to have the prosperity and glory to the throne
and country.2
The royal ceremony in the fifth month was the royal ceremony of beginning a new year which held on 3 days as the
following description;3

205

๑. พระราชพิธวี นั ที่ ๑
ประกอบด้วยพธิ รี ับเทวดาใหม่ พิธีสร้างวาลุกเจดีย์ และพิธีเจริญพระปรติ ร พธิ ีรับเทวดาใหม่ เป็นการบูชาเพื่อรบั เทพธิดามหาสงกรานต์ ธรรมเนียมน้มี ใี นประเพณี
ราษฎรเชน่ กัน ในสว่ นของราชส�ำนัก หน่วยงานท่รี ับผิดชอบในการสร้างรา้ นรับเทวดาคอื กรมแม่งาน (กรมโยธา) มลี ักษณะเปน็ ร้านเทวดา ๗ ชั้น ต้ังอย่ทู ่เี กยหนา้ พระทีน่ ั่ง

206 เทวาวินจิ ฉยั ที่ร้านเทวดาปผู ้าขาวทุกช้นั ต้งั บายศรี ใหญ่ ๑ คู่ สลาธรรม (เครอ่ื งพลีประเภทหนง่ึ ทำ� จากหยวกกลว้ ย) ๑ คู่ เทียน ๕ ธปู ๕ ข้าวตอก ๕ แก้ว ดอกไม้ ๕ แกว้

พานหมากบุหรี่ ๑ คู่ กลว้ ยไข่หรอื กลว้ ยน้ำ� วา้ ๒ หวี แพพระภูมิ ๑ (แพพระภมู ิมีลกั ษณะเปน็ สามเหล่ียม ๓ ช้ัน มกี ระทง ๕ กระทง คือกระทงข้าว ๑ กระทงอาหาร ๒ และ
กระทงของหวาน ๒) แพพระเกตุ (มีลกั ษณะเปน็ สามเหล่ยี ม มี ๙ ชั้น วางอาหารคาวหวานทุกชั้น) เมอ่ื ถึงกำ� หนดพระราชพธิ ี ออกญาโหราธบิ ดี จางวางกรมโหร (เจา้ กรมโหร)
อา่ นประกาศเชิญเทวดาในพระราชอาณาจกั ร เทวดาผ้รู ักษาพระท่นี ัง่ ตา่ งๆ เทวดาผรู้ ักษานครวดั มาประชุมในพิธีประทานพรแด่พระเจา้ แผ่นดนิ จากน้นั พระเจา้ แผ่นดินถวาย
บังคม ๓ ครั้ง พราหมณเ์ ป่าสังข์ แล้วกรมเพลงพิณพาทย์ (วงดนตรีหลวง) บรรเลงเพลงสาธกุ ารรบั เทวดา ๓ หน
ลำ� ดบั ต่อมาคือพิธีสร้างวาลกุ เจดยี ์ หรือการกอ่ พระเจดีย์ทราย ซ่ึงมอี ีกชอ่ื เรยี กวา่ “พนมทราย” (ภฺนํขสฺ าจ่) ในกัมพูชามีความเชอื่ เกย่ี วกับธรรมเนยี มปฏิบตั ติ ่างๆ
ในวนั สงกรานต์จากเรื่องมหาสสํ การสูตร ซง่ึ กลา่ วถงึ อานสิ งสต์ ่างๆ ไวว้ า่ ผู้สร้างวาลุกเจดยี ์ถวายเปน็ พุทธบชู า ณ รมิ ฝัง่ นำ้� จะไดอ้ ยูป่ ราสาทแก้ว หากปลอ่ ยสัตวจ์ ะท�ำใหม้ อี ายุ
ยืน และถ้าอาบน้�ำให้ผมู้ พี ระคณุ ท้าวจตโุ ลกบาลจะจดช่ือลงบนแผ่นทอง ผู้น้นั จะมรี ูปโฉมงามและปญั ญาเฉียบแหลม นอกจากน้ีชาวกัมพูชายังมีนทิ านที่เลา่ สบื กันต่อมาเกย่ี ว
กบั อานสิ งสข์ องการสร้างวาลกุ เจดยี ์ไวด้ ังน้ี

1. The First Day of Royal Ceremony

The royal ceremony in the 1st day paid homage to the new goddess or Songkran deities of Maha Songkran formed the sand pagoda
(Walukka Chedi), recited the litany “Phra Paritta”. The Public Works Department of royal court was responsible for establishing the shrine to
worship the goddess in the front of Dheva Winitchai Throne Hall. The shrine had seven pedestals and sheeted with white clothes on every pedestal,
placed a pair of cooked rice offering under a conical arrangement of folded leaves and flowers, a pair of oblation (made from the banana stalks),
five candles and five incenses, five glasses of popped rice, five glasses of flowers, a pair of cigarette tray, two bunches of cultivated bananas or
dainty bananas, a triangle tray with three pedestals and five banana leaves vessels (one banana leaves vessel of rice, two banana leaves vessels
of foods and two banana leaves vessels of desserts), the triangle tray with nine pedestals of desserts. It was an auspicious time to read the sacred
command by an astrologer to respectfully engage the deities all over the kingdom, the deities who guarded all thrones, the deities who guarded
the Angkor Wat. All of them assembled in the ritual of God Blessing to the Majesty King and then he paid obeisance to royalty for three times,
the Brahman blew the conch shell and the royal orchestra produced melody of Thai music called “Sathukarn” for three times to respectfully
inviting the goddess.
The next custom was the royal ceremony of forming the sand pagoda (Walukka Chedi) or Phanom Sai. Cambodian people believed in
the customs and practices of Songkarn Day as the parable titled “Mahasasakara Sutta” which mentioned to the virtue of forming the sand pagoda
(Walukka Chedi) that whoever formed the sand Pagoda to the Lord Buddha beside the river, would be resided in the crystal palace. Whoever
released the animals, would have longevity. Whorver took a bath to the benefactor and the four keepers of the world wrote the name on the
golden sheet and would be gorgeous and brilliant. Furthermore, Cambodian people retold the following parables about the virtue of forming the
sand pagoda (Walukka Chedi).

207

พระทน่ี งั่ เทวาวนิ จิ ฉยั ภายในพระบรมราชวงั กรงุ พนมเปญ ราชอาณาจักรกมั พชู า
The Preah Thineang Dheva Vinnichay in the Grand Palace, Phnom Penh, Cambodia

นิทานเรื่องท่ี ๑ กล่าวถึงพระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นนายบาริกพ่อค้าส�ำเภา เดินทางไปยังหาดทรายแห่งหน่ึงจึงชักชวน
บรรดาพ่อค้าพานิชท่ีไปค้าขายด้วยกันก่อทรายเป็นวาลุกเจดีย์ อุทิศเป็นตัวแทนจุฬามณีเจดีย์ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ จากน้ันจึงพากัน
เกบ็ ดอกไมม้ าบูชาเดินประทักษิณ ๓ รอบ ดว้ ยอานสิ งสด์ ังกล่าวทำ� ให้บาริกโพธสิ ตั วแ์ ละบรรดาพอ่ ค้า ไดไ้ ปเกิดเปน็ เทวบตุ รบนสวรรค์
หลายชาติ เมอื่ จุตจิ ากสวรรคล์ งมามนุษยโลกไดเ้ ป็นพระเจา้ จกั รพรรดิ และเปน็ พระเจ้าเอกราชหลายชาติ จนในท่สี ุดบารกิ ไดต้ รสั รูเ้ ปน็
208 พระพุทธเจา้

นทิ านเรอ่ื งท่ี ๒ กลา่ วถึงนายพรานผู้หน่ึง ท�ำบาปฆา่ สัตวม์ าตัง้ แต่เยาว์วัย และไมเ่ คยไดท้ �ำบญุ มีพระภิกษุรูปหน่ึงเกดิ ความ
สงสาร จึงเข้าไปขอบณิ ฑบาตขา้ วหอ่ จากนายพราน นายพรานอ้างวา่ ไมพ่ รอ้ มประเคน แตท่ นพระภกิ ษุรบเร้าขอไม่ไดจ้ งึ ยอมถวายข้าว
๑ ปนั้ แบ่งประเคนไป ตอ่ มาเมอื่ นายพรานตายไปตกนรก ยมบาลถามถึงกศุ ลทเี่ คยทำ� ไวเ้ มอ่ื คร้งั ยังมชี วี ิต นายพรานตอบวา่ ไมเ่ คยทำ� บญุ
ยมบาลจึงลากไปทรมานในขุมเพลิงนรก แต่เพลิงหาได้ท�ำอันตรายนายพรานแต่อย่างใด ยมบาลสงสัยจึงถามให้แน่ชัด นายพรานเห็น
เปลวไฟมีลกั ษณะคล้ายจวี รพระสงฆ์จึงระลึกได้ว่าตนเคยถวายขา้ วปน้ั แดพ่ ระสงฆ์ ยมบาลจึงใหน้ ายพรานไปเกิดบนสวรรค์ ๑ สัปดาห์
เมอื่ ถงึ วนั ที่ ๘ จะตอ้ งลงมารบั โทษ นายพรานจงึ ไปเกดิ ในสวรรคแ์ ละมชี อื่ วา่ “อนั นงั โลกงั สนิ เี ทวบตุ ร” จนกระทงั่ ถงึ วนั ที่ ๖ เทวบตุ รเกดิ
ความโศกเศรา้ ที่จะต้องไปรับโทษในนรก นางเทพีนามวา่ สวุ รรณอุไร จงึ แนะนำ� ให้ก่อวาลุกเจดีย์เพ่ือใหพ้ น้ จากเวรกรรม อนั นงั โลกงั สนิ ี
เทวบุตรจึงก่อวาลกุ เจดียแ์ ละทำ� บญุ ฉลอง จนกระท่งั วันที่ ๘ พวกยมบาลมาตามตัว นางสุวรรณอุไรจงึ มาขวางพวกยมบาล และบอกว่า
สามตี นไดก้ อ่ วาลกุ เจดยี เ์ ปน็ พทุ ธบูชา ทำ� ใหบ้ าปกรรมหมดส้นิ ไปแลว้ หากยมบาลจะน�ำตัวไปก็จงนบั เมด็ ทรายในถว้ ยนใ้ี ห้หมด ยมบาล
พากันนับเม็ดทรายในถ้วยต้ังแต่เช้าจนถึงเท่ียง เม็ดทรายก็ไม่หมดไปจากถ้วย และเม็ดทรายท่ีนับออกมากลับกองสูงเสมอยอดตาล
พวกยมบาลจึงกลับยมโลก อันนังโลกสินีเทวบุตรจึงได้เสวยสมบัติในสวรรค์จนส้ินกาลนาน ไม่ได้ลงไปเสวยวิบากกรรมในนรกอีกเลย
เพราะอานสิ งสก์ ารสร้างวาลุกเจดยี น์ ั่นเอง

นทิ านเรอื่ งที่ ๓ เรอื่ งเจา้ ขเี้ กยี จทราย (เจากชํ ลิ ขสฺ าจ)่ กลา่ วถงึ เดก็ ขเ้ี กยี จคนหนงึ่ ในแตล่ ะวนั เอาแตก่ อ่ กองทรายทเ่ี นนิ ทราย
ข้างบ้าน แล้วนอนกลง้ิ คลกุ เนนิ ทรายไปวนั ๆ คนจงึ พากนั เรยี กว่าเจา้ ขเ้ี กยี จทราย วันหน่ึงพระอินทรส์ อ่ งทิพยจักษุลงมาเห็นเจา้ ขี้เกียจ
ทราย จึงสง่ นางเทพธดิ าให้ลงมาเปน็ เมยี ในตอนแรกเจา้ ข้ีเกียจทรายไม่ยอมเพราะยังเด็กมาก ไม่รู้จักหากนิ เลย้ี งชีวติ แต่พอ่ แมข่ องเจา้
ขเ้ี กยี จทรายเห็นนางเทพธดิ ามรี ูปโฉมงามจงึ เกลี้ยกล่อมจนเจา้ ข้เี กยี จทรายยินยอม นบั ต้ังแตเ่ จา้ ข้เี กยี จทรายได้นางเทพธดิ าเป็นเมยี กม็ ี
รา่ งกายสะอาดงามผดุ ผ่องกวา่ แตก่ อ่ น จนเลอ่ื งลอื ไปทัว่ ขณะนั้นพระเจ้าแผน่ ดนิ สวรรคต ไมม่ รี ชั ทายาทสบื ราชสมบตั ิ บรรดาเสนาบดี
จงึ เส่ยี งทายบุษบกหาผ้มู บี ุญมาเป็นพระเจ้าแผน่ ดิน บษุ บกมาต้องเจ้าขี้เกียจทราย บรรดาเสนาบดีจงึ เชญิ ขน้ึ ครองราชสมบตั ิ

ธรรมเนียมการก่อวาลุกเจดีย์ในกัมพูชา นอกจากก่อในช่วงเทศกาลสงกรานต์ ยังนิยมก่อขึ้นในคราวต่อจ�ำเริญอายุ
หรอื คราวท่ีมีผูเ้ จบ็ หนัก โดยเช่ือว่ามีอานสิ งสม์ าก ส�ำหรบั ธรรมเนยี มการกอ่ วาลุกเจดียใ์ นพระราชพิธีสงกรานต์ข้นึ ปใี หมข่ องราชส�ำนัก
กรมยทุ ธนาธกิ ารจดั หาทรายจากภเู ขาทรายขาวเมอื งลงแวก จงั หวดั กำ� ปงฉนงั มาเตรยี มใหพ้ ระเจา้ แผน่ ดนิ สว่ นกรมสปิ ปยิ เอาดนิ ทรายแดง
จากแม่น�้ำมาไว้ส�ำหรับพระราชวงศานุวงศ์ ฝ่ายใน และข้าราชการ การก่อวาลุกเจดีย์จัดขึ้นที่วัดพระแก้วกรุงกัมพูชา เมื่อก่อเสร็จ
ราชบัณฑติ กลา่ วคาถาบูชา จากนัน้ พระเจา้ แผ่นดินเสดจ็ เขา้ วหิ าร พระสงฆ์เจรญิ พระปริตรเป็นอนั เสร็จการพระราชพธิ ใี นวนั ท่ี ๑

The 1st Parable, The Bodhisattva rebirthed to be the merchant named Barik. He travelled to the beach and persuaded other 209
traders who jointly speculated to form the sand pagoda as the sign of Chulamanee Chedi in the Tavatimsa Heaven (Daodeung). They
subsequently kept the flowers to worship and clockwised for 3 rounds. As a result, they gonna be rebirthed as the deities (Thewabut) on
the heaven in several lifetimes. When Barik descended from the heaven to the human world, he rebirthed to be Phra Chao Chakrapati
and Phra Chao Ekkarat in several lifetimes until he enlightened to be the God Buddha.
The 2nd Parable, A hunter committed a sin by killing the animals from his childhood and had never performed the meritorious
deeds. A monk took a pity to him and requested his wrapped food. The hunter avoided to offer it but he was unbearable to be
pestered by a monk and he finally offered his one lump of rice. When the hunter passed away and went to the hell, the guardian of hell
asked him what virtue you performed while he was alive. He replied that he had never performed any meritorious deeds, the guardian
of hell then dragged him to an abyss of hell, meanwhile, the fire could not burn him. The guardian of hell dubiously questioned him,
the hunter saw the flame in similar with the robe of Buddhist monk. Therefore, he recalled that he had ever offered one lump of rice
to the monk. By this reason, the prince of devils allowed him rebirthing on the heaven for 1 week. When the time was over on the 8th
day, he had to be penalized in the hell. While the hunter rebirthed in the heaven in the name of “Annang Logangsinee Thewabut”.
In the 6th day, he regreted to be chastised in the hell, therefore, the deity named Suwan Urai suggested him forming the Walukka Chedi
to absolve from the retribution. Annang Logangsinee Dhevabut formed Wallukka Chedi and then offered meritorious deeds. When the
time was over in the heaven in the 8th day, the guardians of hell took him to the hell, Suwan Urai obstructed him and informed that
her husband had already formed Walukka Chedi to the God Buddha, as a result, this meritotious deeds expunged from all of sins. The
guardians of hell insisted to take him to the hell, they had to enumerate the grain of sand in this tumbler. Even though they tried to
count them from the morning to the midday but the grain of sand were endless. The quantity of sand had been enumerates in the
highest point of sugar palm. After the guardians of hell returned to the hell, Annang Lokkasinee Thewabut occupied to the throne
forever and had never descended from the heaven to be penalized in the hell anymore because of great virtue in forming Walukka Chedi.
The 3rd Parable, The parable titled “Chao Khikiet Srai” mentioned to a lazy boy who fonded of daily forming the sand and
wallowed around the sand dune beside his house, by this reason, people gave his name “Chao Khikiet Srai”. The Indra had a clairvoyance
to see him, he assigned one deva descending from the heaven to be his wife. He insisted to concern her because he was too child to
earn one’s living. Nevertheless, his parent appreciated the beautifulness of deva, they convinced him until he agreed to spend his life
with his wife. Since the deva stayed with him, his body was well-cleaned and was remarkable to all over city. When the king ascended
to the heaven and had no heir to the throne, the group of high-ranked officials preached fortune with a canopy to search the wise man
succeeding to the throne. The canopy converged on Chao Khikiet Srai, all of ministers respectfully engaged him ascending the throne.
The tradition of forming the sand Pagoda (Walukka Chedi) in Cambodia had regularly performed during Songkran Festival but
also formed it in the occasion of prolonging the life or illness under the belief in the consequence of merit. During the royal ceremony
of Songkran in the royal court, Ministry of Defence obtained the sands from the mountain “Srai Khao”, City of Longwaek, Kam Pong Cha
Nang Province for dedicating to the Majesty King. The royal officials prepared the red sand from the river for the royal members and
the royal palace officials. The sand pagoda (Walukka Chedi) had been performed in Wat Phra Kaew of Cambodia and then the royal
Brahman prayed the sacrificed litanies, the Majesty King entered into the hall of monastery and the monks prayed the litany of Phra
Paritta in the 1st day of royal ceremony.

210

วดั พระแกว้ มรกต หรือวดั อโุ บสถรตนาราม วดั ในพระบรมราชวงั กรงุ พนมเปญ ราชอาณาจกั รกัมพชู า [ท่ีมา: ชัชพิสิฐ ปาชะน]ี
The Temple of Emerald Buddha, Wat Ubosot Rattanaram, The Royal Temple in the Grand Palace, Phnom Penh, Cambodia (Source: Chatphisit Pakhanee)

๒. พระราชพธิ วี นั ที่ ๒ 211

เวลา ๙ โมงเชา้ พระเจา้ แผน่ ดนิ หรอื ผแู้ ทนพระองคเ์ สดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปประเคนภตั ตาหารถวายพระภกิ ษุ ซง่ึ เจรญิ พระปรติ ร ๔๐ รปู หลงั พระสงฆฉ์ นั แลว้ ทรงประเคน
ไทยทาน พระสงฆร์ บั แลว้ ภตั ตานโุ มทนาถวายพระราชกศุ ลและถวายพระพรลา จนกระทงั่ เวลาบา่ ย ๒ โมง จงึ เปน็ พธิ สี รงนำ้� พระสงฆ์ นมิ นตพ์ ระสงฆท์ ส่ี วดพระปรติ รมาสรงนำ้�
ซ่ึงจัดเตรียมไว้ในตุ่มน้�ำ เริ่มจากการประเคนผ้าอาบให้ผลัด พวกผู้ชายท�ำหน้าท่ีตักน�้ำสรงถวายพระ ขณะสรงกรมเพลงพิณพาทย์เล่นเพลงลงสรง หรือเพลงตรอเปียงเปีย
(ตรฺ พ�ำงพาย) เมือ่ สรงแล้วจงึ ประเคนไทยทานวตั ถุทจ่ี ัดไว้ถวาย ไดแ้ ก่ พัดขนนก หรอื พดั กระดาษ ผ้าเชด็ หน้า สบู่ ใบชา นำ�้ ตาลขาว บุหร่ี ไม้ขดี รวมทงั้ ผา้ อาบซึง่ ผลัดสรง
น้ันด้วยชาวกัมพูชามีความเช่ือเร่ืองการสรงน�้ำ โดยอ้างอิงจากเรื่องปุปผชาดกในปัญญาสชาดกว่า หากสรงน�้ำพระสงฆ์จะท�ำให้ได้เกิดเป็นพระอินทร์ พระมหาจักรพรรดิ
และบรรลุธรรม อีกทัง้ ไม่บงั เกดิ โรคภยั ท้งั ปวง
หลงั จากสรงนำ�้ พระสงฆ์แล้วจะเปน็ การเทศนาสงั คายนาฉลองในพระวิหารวดั พระแก้ว พระบรมราชวังกรุงพนมเปญ มพี ระสงฆ์เทศนาปุจฉา-วิสัชนา ๓ รปู เน้ือหา
ในการเทศนาน้ันเกี่ยวกับการถามตอบในพระวินัยปิฎก และอานิสงส์ในวันสงกรานต์ หลังจากเทศนาเสร็จแล้ว เจ้าพนักงานนิมนต์พระสงฆ์ไปสดับปกรณ์ท่ีพระเจดีย์ใหญ่
๒ ข้างพระวิหาร ซ่ึงพระเจดีย์ด้านทศิ เหนือบรรจุพระบรมอัฐสิ มเด็จพระนโรดมบรมเทวาวตาร สว่ นพระเจดยี ด์ า้ นทศิ ใตบ้ รรจพุ ระบรมอฐั สิ มเดจ็ พระหรริ กั ษร์ ามาอศิ ราธบิ ดี
พระราชพิธีวันท่ี ๒ ยังมีการ “สึกวาลุกเจดีย์” ถือกันว่าพระเจดีย์ทรายท่ีอธิษฐานไว้แล้วนั้นคือการ “บวช” ผู้ใดจะเข้าไปท�ำลายมิได้ มิเช่นน้ันจะถือว่ามีโทษ
เม่อื ทำ� บญุ ฉลองเสรจ็ จึงมกี าร “สกึ ” จะมอี าจารยผ์ ู้กลา่ วคาถาวา่ “อมิ ํ วาลกุ เจตยิ ํ ปจฺจกฺขาม”ิ (ข้าพเจา้ สกึ ออกบดั นซ้ี ึง่ วาลุกเจดยี ์) จากนนั้ จึงเกบ็ ผา้ ขาวท่พี ันถวายพระเจดยี ์
กลับเปน็ อนั เสรจ็ พธิ ี

2. The second Day of Royal Ceremony

At 09.00 a.m, the Majesty King or royal envoy royally proceeded to offer the foods to the 40 monks who prayed the litany of Phra
Paritta. After the monks ate the foods in the morning, the Majesty King offered an alms and the monks expressed gratitude after the Majesty
King contributed to a charity fund and departed to the grand palace. At 14.00 p.m, the monks who prayed the litany of Phra Paritta joined in the
ceremony of pouring the water from the jar. The men offered the clothes and also pouring the water to the monks while the classical Thai orchestra
was striking up the songs “Long Srong” or “Traw Piang Pia”. After pouring the water, the monks had been dedicated the articles; the feature fans
or paper fans, handkerchiefs, soaps, the leaves of tea, white sugar, cigarettes, matches and clothes of bathing. Cambodian people believed in
pouring the water from the parable titled “Pupaphachadok” in the Pannasajataka that “whoever poured the water to the Buddhist monks, one
would rebirth to be the Indra, Phra Maha Chakrapat followed the path of the enlightenment and was without any illness.
After pouring the water, the monks gave the preachment and chanting in unison in the hall of monastery at Wat Phra Kaew in the
grand palace. The three monks gave a sermon and catechism in The Tripitaka Vinayapitaka including the consequence of virtue in Songkran Day.
The monks had been then invited praying for the offering a chantry at the two great pagodas beside the hall of monastery. The great pagoda in
the north maintained the royal relics of Somdech Phra Norodom Borom Dhevavatar and the great pagoda in the south maintained the royal relics
of Somdech Phra Hariraksa Rama Isarathibodhi.
The 2nd day of royal ceremony, the officiant prayed the litany to the sand pagoda referring to “ordination”. Whoever could not
obstruct, otherwise, one would be penalized. After the celebration of Walukka Chedi, the people kept the white clothes which wrapped the pagoda.

๓. พระราชพธิ วี นั ที่ ๓

เปน็ พระราชพธิ ีที่จดั ข้ึนในวนั ท่ี ๓ อันเป็นวันเถลิงศก คือพิธสี รงในพระกรุณา พระเจา้ แผน่ ดนิ เสดจ็ มาสรงน�ำ้ ที่บุษบก เมือ่ เรมิ่ พิธโี หรสวดประกาศคณุ พระรัตนตรัย
ที่หน้าร้านเทวดา จากน้ันพระเจ้าแผ่นดินเสด็จประทับยังบุษบก ผินพระพักตร์ไปยังทิศมงคลประจ�ำวันน้ันๆ พราหมณ์บิดน�้ำถวายส�ำหรับสรง เม่ือเสร็จพิธีเสด็จออกรับ

212 ถวายชัยมงคล ซึ่งเป็นการประชุมพระราชวงศานุวงศ์ ขุนนางและทหารในกรุงและหัวเมือง เพื่อรับการถวายน�้ำ-เทียน ได้แก่ เทียน น้�ำอบ และดอกไม้ หากเป็นพระราช

วงศานุวงศ์จะถวายเทียนข้ีผ้ึง ในขณะเดียวกันยังมีพิธีที่ต่อจากนี้ได้แก่พิธีสนานจตุรงคเสนา เพ่ือประลองยุทธเสนาทหารบกถวายทอดพระเนตร และพิธีรับน้�ำพิพัทธสัจจา
เพือ่ แสดงความสวามิภักดต์ิ ่อพระเจ้าแผ่นดิน (ตรงกบั พธิ คี เชนทรัศวสนาน และพธิ ีศรสี จั จปานกาลถอื น้�ำพระพิพัฒนส์ ตั ยาของไทย) สำ� หรับพิธีสนานจตุรงคเสนา ได้ยกเลกิ ไป
ในรชั กาลสมเดจ็ พระนโรดม และในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระสสี วุ ตั ถไิ์ ดย้ กเลกิ การประชมุ ขนุ นางหวั เมอื ง ปรบั มาเปน็ การเขา้ เฝา้ และถอื นำ้� พพิ ทั ธสจั จาในพธิ บี ญุ จำ� เรญิ พระชนม์
(พิธเี ฉลิมพระชนมพรรษา) แทน
หลังจากพระเจ้าแผ่นดินเสด็จออกรับถวายชัยมงคลจากฝ่ายหน้า และเสร็จสิ้นการพิธีถือน�้ำแล้ว ทรงหยิบขวดน�้ำอบ ๑ ขวด ซึ่งเสนาบดีที่ ๑ ถวายเป็นตัวแทน
คนทง้ั ปวง ไปสรงนำ้� พระสมั ฤทธใิ์ นพระสราบใหญ่ (ขนั ใหญ)่ จากนนั้ เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ มารบั ถวายชยั มงคลจากฝา่ ยใน แลว้ ทรงหยบิ ขวดนำ�้ อบทพ่ี ระราชวงศผ์ ใู้ หญถ่ วายเปน็
ตัวแทนคนทงั้ ปวงไปสรงนำ้� พระเป็นการเสร็จสนิ้ พระราชพิธี ในอดตี นน้ั มีการทอดพระเนตรมวย และมวยปล�ำ้ ในวันที่ ๓ แตไ่ ดย้ กเลิกไปในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระสีสวุ ัตถ์ิ
มนุ ีวงศ์
อยา่ งไรกต็ าม พระราชพธิ ีสงกรานต์ขึ้นปีใหม่ของราชสำ� นักกรุงกมั พูชา ยงั มพี ระราชพธิ ีแผนกพเิ ศษ ซึ่งจัดข้ึนเปน็ การส่วนพระองค์ไมเ่ ก่ียวกับขา้ ราชบริพาร ในอดตี
จดั ขน้ึ ในวนั ที่ ๕ เนอื่ งจากวนั ท่ี ๔ ยงั มกี ารแขง่ มวยอยู่ ตอ่ มาเมอื่ ยกเลกิ จงึ เลอื่ นมาเปน็ วนั ท่ี ๔ พธิ ดี งั กลา่ วเปน็ การสรงนำ�้ พระสว่ นพระองค์ มกี ารนมิ นตพ์ ระภกิ ษมุ าสดปั ปกรณ์
พระบรมอฐั ิ และพระอฐั ิ ณ หอพระอฐั ใิ นพระบรมราชวงั และมกี ารสรา้ งพระวาลกุ เจดยี ใ์ นพระบรมราชวงั มเี จรญิ พระปรติ รเปน็ การฉลอง รงุ่ ขนึ้ จงึ ถวายภตั ตาหารแดพ่ ระสงฆ์
ท่ีมาเจริญพระปรติ ร และมีเทศนาฉลองเปน็ อันเสรจ็ พิธี

3. The Third Day of Royal Ceremony

The Royal Ceremony of pouring the water performed a ritual in Wan Thaloeng Sok, the astrologer prayed for preaching the threefold refuge
in the front of shrine, the Majesty King royally proceeded to reside on the throne with four posts, turned his head to the daily auspicious direction.
The Brahman wrenched and poured the water to the Majesty King. After the completion of ritual, the royal members, counselors, militaries in the city
and provinces dedicated the candles, Thai perfumes and flowers to the Majesty King but the royal members offered the beeswax candles, meanwhile,
the chief of staff held maneuvers to be looked upon by the Majesty King in the royal ceremony “Sanan Chaturongkhasena” and all of royal officials
also drank an oath of allegiance to give a loyalty for the Majesty King which was similar with The royal ceremony of Khachain Trasavasanan and the
royal ceremony of Srisajjapanakala. The royal ceremony of Sanan Chaturongkhasena was revoked in the Reign of Somdet Phra Norodom. Moreover,
the assembly of nobilities from the provinces was abolished and then converted to have an audience with royalty and drank an oath of allegiance in
the royal ceremony of celebrating the King’s Birthday Anniversary in the Reign of Phra Bat Somdet Phra Si Suwat.
After the Majesty King had been congratulated by the counselors of royal court completed the ceremony of drinking an oath of allegiance.
The Majesty King brought one bottle of Thai perfume which the first minister as the representative of all people dedicated to the Majesty King to
sprinkle the water onto the bronze images of Buddha in the large bowl. Subsequently, the Majesty King royally proceeded to be congratulated by a
senior official of the inner court as the representative of all people and the Majesty King then brought the bottle of Thai perfume to sprinkle the water
onto the image of Buddha in the final ritual. In the former time, the Majesty King looked at the boxing and wrestling in the third day of royal ceremony
and was finally cancelled in the Reign of Phra Bat Somdet Phra Si Suwat Maneewongsa.
However, this personal royal ceremony of Songkran in a new year for the royal court of Cambodia formerly took place in the fifth day of royal
ceremony since the boxing still held on the fourth day. After the boxing was cancelled, the royal ceremony was moved up to the fourth day. The
Majesty King personally sprinkled the water onto the images of Buddha and invited the monks praying to offer a merit and chantry to the royal relics
of the Kings and royal relics of royal members in the hall of relics in the grand palace. In addition, Walukka Chedi was formed in the grand palace and
the monks prayed the litany of Phra Paritta. In the next day, people offered the foods to the monks gave a sermon to celebrate Phra Walluka Chedi.

213

พระเจดียบ์ รรจพุ ระบรมอัฐธิ าตุสมเด็จพระหรริ กั ษ์รามาอิศราธิบดี (พระองค์ด้วง) (ซ้าย) และราชานสุ าวรยี ส์ มเดจ็ พระนโรดมบรมรามเทวาวตาร (กลาง)
วดั อุโบสถรตนาราม ในพระบรมราชวงั กรุงพนมเปญ ราชอาณาจกั รกรงุ กัมพชู า [ทีม่ า: ชชั พสิ ิฐ ปาชะน]ี
The pagoda for respectfully maintained the relics of Somdech Phra Harirak Rama Thibodhi (Phra Ong Duang) (Left) and The Monument of Somdech
Phra Norodom Sihamoni Boromram Dheva Vatar, The Temple in the Grand Palace, Phnom Penh, Cambodia

214

สงกรานต์ลาว

สงกรานต์ลาวมีช่ือเรียกว่า “บุญปีใหม่” มีท้ังหมด ๔ วัน ส่วนใหญ่มักจะอยู่ในช่วงระหว่างวันที่ ๑๓-๑๖ เมษายน วัน
แรกมีชื่อเรยี กว่า “วนั สังขานลอ่ ง” วันที่ ๒ เรยี กวา่ “วนั เนา” เปน็ วันทีค่ ่ันระหวา่ งปเี กา่ กบั ปใี หม่ วนั ท่ี ๓ เรียกวา่ “วนั สงั ขานข้นึ ”
และวันที่ ๔ เรียกว่า “วันแห่พระบาง” ชาวลาวมีตำ� นานสงกรานตเ์ รื่องธรรมบาลกับทา้ วกบลิ พรหม เช่นเดยี วกบั ไทยและกมั พชู า ใน
ทนี่ จ้ี ะขอกล่าวถงึ สงกรานต์เมืองหลวงพระบาง โดยสงั เขปดังน้ี

215

[ที่มา : https://sites.google.com/site/prapheninicanghwadley/ngan-prapheni-sngkrant-thiy-law]
(image source : https://sites.google.com/site/prapheninicanghwadley/ngan-prapheni-sngkrant-thiy-law)

๑. วนั สังขานล่อง เป็นวันอัญเชิญพระพุทธรูปออกสรงน้�ำ บรรดาผู้เฒ่าผู้แก่ท่ีเป็น “สารวัตร” คือผู้แทนชุมชน ท�ำหน้าที่
ประกาศบญุ ปีใหม่และเตรียมน้ำ� อบน้ำ� หอม ซึง่ ในอดตี นยิ มน�ำขม้ินมาฝน เอาดอกไม้ใสล่ งไป ในปจั จบุ ันอาจมนี ำ�้ หอมเจอื ลงไป เมือ่ ไปถงึ วัด
แล้วจึงอัญเชิญพระพุทธรูปมาประดษิ ฐานไว้ ณ หอแจก หรอื ศาลาโรงธรรม หรือในบางแหง่ อาจประดษิ ฐานไวห้ น้าสิม (อุโบสถ) จากนัน้ จึง
พากนั สรงน�ำ้ พระ ในค�ำโบราณของชาวลาวมกี ล่าวอุปมาไวว้ ่าพระพทุ ธรปู เปรยี บเสมือน “ดอกไม้บานในถ้�ำ ฝนตกฮ�ำปีละเท่ือ” หมายถงึ
พระพุทธรูปเสมือนดอกไม้ที่บานอยู่ในถ้�ำไม่ได้รับฝน เมื่อถึงคราวเทศกาลสงกรานต์จึงพากันสรงน้�ำปีละคร้ังเหมือนดอกไม้ได้รับฝนปีละ
หนึ่งคร้ัง๔ น้�ำที่ผ่านการสรงพระพุทธรูปถือว่าเป็นน้�ำศักดิ์สิทธิ์ ชาวบ้านนิยมน�ำขันหรือภาชนะไปรองรับน้�ำนั้นมาประพรมให้ลูกหลาน
สัตว์พาหนะ ท่อี ยู่อาศยั และไร่นาเพอื่ ความเปน็ สริ มิ งคล และในวนั น้ีหากบา้ นใดมีพระพุทธรปู ก็จะนิยมอญั เชิญลงมาสรงน้�ำด้วยนำ้� หอม
เชน่ กัน 
นอกจากน้ีในวันสังขานล่อง ชาวลาวจะก่อพระเจดีย์ทราย เรียกว่า “ตบพระทราย” ถือเป็นงานร่ืนเริง หนุ่มสาวพากันไป
ตบพระทรายท่ีหาดทรายริมแม่น้�ำ พร้อมกับประดับตกแต่งพระทรายให้สวยงาม พร้อมกับกล่าวค�ำถวายแด่พระสงฆ์ แล้วเอาไปวัดเพ่ือ
เอาทรายไปใชใ้ นสาธารณประโยชนต์ า่ งๆ๕
วันสงั ขานล่องถอื ว่าเป็นวนั สนิ้ ปีเก่า ผคู้ นพากนั ออกมาจับจา่ ยซ้อื ของเตรยี มตวั ท�ำบญุ ในปจั จุบันชาวลาวนิยมซ้อื ธงพระพทุ ธเจ้า
และธงตัวเผ้ิงซง่ึ เปน็ ธงเสี่ยงทายประจ�ำปี สำ� หรับปกั ไว้บนพระธาตุทรายที่หาดทรายรมิ แมน่ �ำ้ โขง แทนการจัดหาดอกไม้เชน่ ในอดตี อกี ท้งั
ในวันน้ียังมีการลอย “กระทงเสยี่ งขอ” ที่ทำ� จากใบตองบรรจุกลว้ ย ออ้ ย ข้าวด�ำ ข้าวแดง ดอกไม้ ดอกดาวเรือง ใบพลู ธปู เทียน พร้อมกับ
ตัดเล็บ ตัดผมใสก่ ระทงเพอื่ ลอยเคราะหแ์ ละทกุ ขโ์ ศกลงแมน่ ำ�้ ๖
บรรยากาศการซอ้ื ขายในตลาดเมอื งหลวงพระบางในวนั สงั ขานลอ่ ง หลวงทวยหาญรกั ษา (เพม่ิ ) ไดบ้ นั ทกึ ไวใ้ นนริ าศหลวงพระบาง
เมื่อคราวท�ำหน้าท่ีเป็นเลขาธกิ ารทพั ตดิ ตามจอมพล เจ้าพระยาสรุ ศกั ดมิ์ นตรี (เจิม แสง-ชโู ต) เม่ือยังมีบรรดาศักดเ์ิ ปน็ เจา้ หมืน่ ไวยวรนารถ
เปน็ แม่ทพั ใหญ่ ยกทพั ไทยไปปราบฮ่อทเี่ มืองหลวงพระบาง เมื่อรตั นโกสินทรศก ๑๐๔ (พทุ ธศักราช ๒๔๒๘) หลวงทวยหาญรกั ษากล่าวถึง
ชาวเมอื งหลวงพระบางไวว้ า่ ต่างพากันแตง่ กายสวยงาม ไมเ่ ว้นแมแ้ ต่คนยากจนพากันมาจบั จา่ ยสงิ่ ของในตลาด ดงั นี้

พอถงึ วนั สงั ขารการนกั ขัต ชาวเมอื งจดั จ่ายถอื ซ้อื ส่ิงของ

ในตลาดกลาดสาวลาวล�ำยอง หนุม่ คะนองขนานหนา้ เสียงฮาเฮ

เปน็ การช่ืนรืน่ เจริญไมเ่ ขนิ ขวย ไทยว่าสวยสว่ นภาษาลาวว่าเอ๋

216 แต่งประกวดอวดโอ่ไม่โลเล ทีเ่ ตม็ เซก็ไม่เศรา้ สูเ้ ช่ายืม
ถึงยากจนขวนขวายเท่ยี วไขว้เขว คงจะเผลพลิกทุกขใ์ หป้ ลกุ ปลืม้


แตแ่ ต่งวาสมาดทรงไม่หลงลมื จะเช่ายืมกก็ �ำหนดยศไว้มี

เป็นชน้ั ช้นั สรรค์สรรพประดับประดษิ ฐ ์ แม้นไม่พศิ ผาดดหู ารู้ท่ี

เครอื่ งนงุ่ ห่มนยิ มอย่างตา่ งต่างมี จ�ำจะชีเ้ ช่นยอ่ ไวพ้ อชม

เจา้ ผู้หญงิ ยกเชน่ พอเห็นได ้ มีดอกไมไ้ หวสวยปกั มวยผม

เปน็ ก�ำหนดยศไวใ้ นอารมณ ์ อย่างนิยมยศภิปรายทห่ี มายใจ ๚ะ

๏ แต่นางลาวชาวสถานการตกแตง่ เป็นต�ำแหนง่ ชนิดอย่างต่างพสิ ัย

ซ่นิ ท่นี ่งุ มงุ่ ชัดกระจัดใจ เป็นร้ิวไรแรพศิ สนทิ ดี

ไม่เหมือนลาวชาวนา่ นแลลานโลง่ คลา้ ยตาโถงท�ำถงุ นุ่งบัดสี

ไมข่ �ำคมสมหนา้ กบั นาร ี เหมอื นเมอื งศรสี ตั นาค์ดูร่ารวย

เชงิ ซน่ิ ใส่ไหมทองดูผอ่ งผาด สักหลาดแดงรอบท�ำขอบสวย

บางทที อกรอกรายเปน็ ลายกรวย แล้วไปดว้ ยไหมทองช่างกรองลาย

หม่ สไบไหมทองรองระยา้ พาดอังสายา่ งกรยุ ดูฉยุ ฉาย

สองแขนซัดหยดั ยาตรพลางนาฏกราย ขอ้ หตั ถ์ซา้ ยขวาใสก่ �ำไลค�ำ

เรียกปลอกแขนแสนสง่านา่ ถวลิ พ่งึ ซดั ดนิ สกุ ดดี สู ีก่�ำ

สอดตา่ งหดู เู ฝือลว้ นเนือ้ ค�ำ ช่างคิดท�ำเทยี บเทา่ ดอกดาวเรอื ง

ไมฝ่ ังพลอยรอยรายลายสลัก ดูน่ารักแรสุวรรณเป็นหลนั่ เหลือง

เกศาพนั สร้อยยนั ระยบั ทับประเทือง จรัสเรืองรายระย้าด้วยมาลี

มาแซมมวยรวยรินให้กล่นิ กล้วั เรียกวา่ อั่วอบผมประสมสี

สะพายกระส้ามาตลาดสะอาดด ี ดืน่ วิถแี ลลว้ นนวลละออง

เสยี งแมค่ ้าข่าวลื้อออกออื้ ฉาว ท้ังแก่สาวเรียงรายนง่ั ขายของ

พวกไทยนอกซอกปกั ษาคณานอง ใส่กรงรอ้ งเรยี กขายออกดายเด๗

217

218

Songkran Festival of Laos Wan Sangkhan Long was the last day of old year, Laos people 219
went shopping to prepare all articles for performing meritorious
Songkran Festival of Laos called “Boon Pee Mai” mostly held deeds. At present, Laos people were in flavor of buying the flags of
on 4 days during 13th – 16th April. The 1st day called “Wan Sangkhan Lord Buddha and fortuned flags for the annual prediction. They were
Long”, the 2nd day called “Wan Nao”, the 3rdday called “Wan Sangkhan plunged down on the sand pagodas at the sand ridge beside Khong
Kheun” and the 4th day called “Wan Hae Phra Bang”. Laos people River. The flags were stabbed down instead of decorating the flowers
believed in the legend of Songkran titled Dharmapalakumar and Thao in the former time. Moreover, Laos people soared the fortuned floating
Kabila Brahma as similar as Thailand and Cambodia. Songkran Festival baskets (made from the banana leaves). They had been contained with
in Luang Phra Bang had the following descriptions; bananas, sugar canes, black rice, red rice, flowers, marigolds, the leaves
1. Wan Sangkhan Long The tradition of respectfully of green betel-vines, incenses, candles, also cut nails and hairs into the
engaged and sprinkled the water onto the images of Buddha, the aged banana leaves vessels, then floating them in Khong River to end one's
persons called “Sarawat” were the representative of community who misfortune and sadness.6
announced to jointly perform meritorious deeds and prepared Thai The vibe of market at Luang Phra Bang in Wan Sangkhan Long
perfume which formerly mixed the turmeric and fragrant flowers in was recorded by Luang Tuayhanraksa (Phoem) in the long lyrical poetry
the water and may be blended the perfume in the present. When titled “Nirat Luang Phra Bang” that "He was the Secretary-General of army
all of them arrived at the temple, the images of Buddha had been who accompanied with the Field Marshal Chao Phraya Surasakmontri
transferred to be shrined at the Sermon Hall in a monastery or at Na (Jerm Saeng Chuto) in the position of grand marshal named Jamuen
Sim (Ubosot) and then they sprinkled the water onto the images of Vaivoranat while moving the troops to conquer the Chinese enemies at
Buddha. The ancient word of Laos people “The blossom in the cave, Luang Phra Bang in The Rattanakosin Era 104 (B.E. 2428). Luang Tuayhanraksa
the rain water fell only one time per year”4 was comparable with the mentioned to Laos people that both of wealthy and poor ladies went to
image of Buddha was sprinkled the water only one time in the annual buy many articles in the market, they put on several beautiful dressings,
Songkran Festival. The water through the ceremony of sprinkling the Pha Sin weaved by golden silk and differential patterns, wore the
water onto the images of Buddha was the holy water. Laos people bracelets on the left and right wrists, their buns were decorated with
preferably brought the receptacle to keep the holy water for a perfusion glisten ornaments and flowers.7
to the lineages, beasts of burdens, dwellings and paddy fields to have
an auspiciousness. Laos people also respectfully engaged and sprinkled
Thai perfume onto the images of Buddha in their houses.
Furthermore, Laos people formed the sand pagoda called
Tob Phra Sai” in the Festival of Wan Sangkhan Long. The youngsters
preferably formed the sand pagoda at the sand ridge beside Khong
River and then dedicated the sand to the monks to be useful in the
public activities.5

[ทมี่ า : https://travel.mthai.com/world-travel/177997.html]
(image source : https://travel.mthai.com/world-travel/177997.html)

220

ปเู่ ยอ - ย่าเยอ ในวนั แห่พระบาง [ท่มี า: ธนกฤต ลออสุวรรณ]
Pu Yeu - Ya Yeu in the Parade of Phra Bang (Source: Thanakrit Laorsuwan)

๒. วนั เนา วันนี้จะมีการ “แห่วอ” ไปรอบเมืองหลวงพระบาง ประกอบ แผ่นดิน หรืออีกต�ำนานหน่ึงกล่าวว่าปู่เยอ-ย่าเยอ เฒ่าไล่ และมดง่ามแบกขวาน
ไปด้วย วอท้าวกบลิ พรหม วอพระสงฆช์ ั้นผูใ้ หญ่ วอนางสงั ขานและสาวงาม ๖ คน ลงมาจากเมืองฟ้า เพ่ือมาปราบผีสางนางไม้ และบุกเบิกสร้างบ้านแปงเมืองก่อนท่ี
ซึ่งเปน็ ตัวแทนของธดิ าท้าวกบิลพรหม ซ่งึ ผา่ นพิธีโดยมพี ระสงฆ์มาสวดมนต์ให้กอ่ น ขนุ บลู มจะมาปกครองแผน่ ดนิ
เข้าขบวนแห่ ขบวนแห่วอจะเริ่มจากวัดมหาธาตุมุ่งหน้าสู่วัดเชียงทอง ในขบวน ความเชอื่ เรอ่ื งผบี รรพบรุ ษุ “ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ” ไดก้ ลายเปน็ ผแี ถนหรอื เทพารกั ษท์ ี่
ดังกลา่ วมีปเู่ ยอ-ย่าเยอ พรอ้ มกบั สงิ ห์แกว้ สิงห์ค�ำฟอ้ นรำ� ไปในกระบวน ปู่เยอ - ยา่ คนใหค้ วามเคารพยำ� เกรง ในรชั กาลเจา้ ฟา้ งมุ้ มกี ารสรา้ งหนา้ กากปเู่ ยอ-ยา่ เยอสำ� หรบั เปน็
เยอน้ถี ือว่าเปน็ บรรพบุรษุ ของชาวลาว ภาพตวั แทนบรรพบรุ ษุ เนอ่ื งจากในสมยั นนั้ พระพทุ ธศาสนาไดเ้ ขา้ มาสเู่ มอื งหลวงพระ
เรอื่ งราวของปเู่ ยอ-ยา่ เยอปรากฏเรอื่ งราวในพงศาวดารลา้ นชา้ ง และนทิ าน บาง ในระยะเรม่ิ แรก จงึ มกี ารนำ� ความเชอื่ เรอื่ งผบี รรพบรุ ษุ เขา้ มาผสมผสานกบั พระพทุ ธ
ขุนบูลม กลา่ วถงึ เมือ่ ครง้ั ขนุ บูลม (ขนุ บรมราชา) ลงมาปกครองโลกมนุษย์ วนั หน่งึ ศาสนา และหนา้ กากปเู่ ยอ - ยา่ เยอถกู นำ� มาประกอบในพธิ แี หห่ วั เมอื งหางเมอื ง หรอื ขนึ้
เกิดเหตุการณ์ “เครือเขากาด” งอกปกคลุมไปทัว่ ทอ้ งฟ้าบดบงั แสงอาทติ ย์ ขุนบูลม หอแถง ตลอดจนพธิ กี รรมของราชสำ� นกั โดยเฉพาะพธิ รี าชาภเิ ษกและถวายพระเพลงิ
ใชใ้ หใ้ ครไปตดั กต็ ดั มไิ ด้ เฒา่ เยอ่ และเฒา่ ยา (หรอื ชอ่ื ปเู่ ยอ-ยา่ งาม ในนทิ านขนุ บรม) กษตั รยิ ล์ า้ นชา้ ง๙ ตอ่ มาในสมยั รชั กาลพระยาหลา้ แสนไทมกี ารอญั เชญิ พระบางจากเมอื ง
จงึ อาสาไปฟนั เครอื เขากาดใหน้ านถงึ ๓ วนั ๓ คนื โดยมขี อ้ แมว้ า่ เมอ่ื สน้ิ ชวี ติ ไปคน เวยี งคำ� ขนึ้ มายงั เมอื งหลวงพระบางพรอ้ มกบั อญั เชญิ “ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ” ไปรว่ มพธิ สี มโภช
ทง้ั หลายจะตอ้ งเซน่ ไหวต้ นและเมอ่ื เฒา่ ทง้ั สองตายไปไดไ้ ปเปน็ เทพยดาชาวหลวงพระบาง พระบาง เป็นการเปลยี่ นสถานะจากผีบรรพบุรษุ มาเปน็ เทวดาหลวง ผปู้ กปอ้ งรกั ษา
ถอื วา่ เฒา่ เยอเฒา่ ยาเปน็ บรรพบรุ ษุ ของตน๘ และเรยี กหาปเู่ ยอ-ยา่ เยอทกุ ครง้ั ในทา้ ยคำ� ตา่ งๆ พระบางแสดงให้เห็นถึงการผสมผสานระหว่างความเช่ือดั้งเดิมและความเชื่อใน
เชน่ กนิ เยอ มาเยอ นอนเยอ หรอื ในพธิ เี รยี กขวญั วา่ “มาเยอ ขวญั เอย” พระพทุ ธศาสนา๑๐
นอกจากนี้ในบางต�ำนานยังกล่าวว่าปู่เยอ-ย่าเยอมีความสัมพันธ์กับการ
ก�ำเนิดโลกมนุษย์ เช่น ต�ำนานหนึ่งกล่าวว่า เม่ือครั้งน�้ำท่วมโลก พระยาแถนให้
ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ ลงมาบนพน้ื โลก ถา้ สองมนษุ ยน์ ก้ี า้ วเทา้ ไปทางใด พนื้ นำ�้ จะกลายเปน็

2. Wan Nao The palanquin of Thao Kabila Brahma, Buddhist supreme patriach, Songkran Lady 221
(Nang Songkran) and all six beautiful ladies as the representatives of Thao Kabila Brahman's daughters had
been paraded around the city of Luang Phara Bang after the Buddhist monks prayed the litany. The parade
of palanquin started from Wat Mahathat to Wat Chiang Thong, Pu Yeu - Ya Yeu (The antecedents of Laos
people) and Singha Kaew - Singha Kham jointly danced in this procession.
The legend of Pu Yeu - Ya Yeu was recorded in the Annals of Lan Chang and the Parable of Khun
Bu Lom that “ When Khun Bu Lom (Khun Boromracha) descended from the heaven to govern the human
world. Subsequently, Krue Khao Kad enlarged and spreaded over the sky and eclipsed the sun, Khun Bu
Lom assigned his subordinates cutting them but anyone failed to get rid of it. Thao Yeu and Thao Ya (or
Pu-Yeu Ya-Ngam in the parable of Khun Borom) volunteered to cut them within 3 days 3 nights under the
condition “when they passed away, Laos people had to sacrifice to their spirits and when they were death
and rebirthed to be the goddess. Laos people in Luang Phra Bang would respect Thao Yeu and Thao Ya as
same as their antecedents.8 and regularly called Pu Yeu - Ya Yeu in the end of all words; Kin-Yeu, Ma-Yeu
Non-Yeu or “Ma-Yeu Kwan-Yeu” in the ritual of commiserated with hearten.
Furthermore, some legends mentioned that Pu Yeu - Ya Yeu associated with an origin of human
world, for instance; Phraya Thaen assigned Pu Yeu - Ya Yeu descended from the heaven to the human world
during the deluge. If they stepped to anywhere, the flood would become the earth. Another parables
mentioned that Pu Yeu - Ya Yeu Thao Lai and Mod Ngam descended from the heaven and carried the big axes
on the shoulder to exorcise the evils and tree nymphs and also established the kingdom before Khun Bu
Lom descended from the heaven to administrate it.
The beliefs in the ancestral spirits called “Pu Yeu - Ya Yeu” had been replaced with the
respectfulness to Thaen Spirit or goddess in the Reign of Chao Fa Ngum. The masks of Pu Yeu - Ya Yeu were
the representatives of ancestors by the reason that the Buddhism preliminarily distributed in the city of
Luang Phra Bang, the beliefs in the ancestral spirits had been harmonized with the Buddhism. The masks of
Pu Yeu - Ya Yeu were a part of offertories in the rituals of processions “Hua Muang Hang Muang” or “Khuen
Ho Thang” including the royal ceremony in the court, especially the Royal Ceremony of Coronation for the
Majesty King and the Royal Cremation of Lan Chang King. 9 In the Reign of Phraya La Saen Tai respectfully
engaged Phra Bang from Wiang Kham to Luang Phra Bang and also invited Pu Yeu - Ya Yeu joined in the
Solemnized Ceremony of Phra Bang. By this reason, Pu Yeu - Ya Yeu changed their status from the ancestral
spirits to be the “Royal Deities” to guard Phra Bang, the abovementioned beliefs signified to the harmony
of primitive beliefs and the beliefs in Buddhism.10

222 The miniature of Pu Yeu - Ya Yeu had the characteristics of
human figures, the heads made of carved woods, oblate faces, painted
ปู่เยอ - ย่าเยอ ในวันแห่พระบาง [ทม่ี า: ธนกฤต ลออสุวรรณ] with red color on faces, the movable mouths, were untidy long hairs
Pu Yeu - Ya Yeu in the Parade of Phra Bang (Source: Thanakrit Laorsuwan) all over bodies. The models of Singha Kaew - Singha Kham were the
carved wooden masks, painted with gold color on face, long noses, the
รปู จำ� ลองของปเู่ ยอ-ยา่ เยอมลี กั ษณะเปน็ หนุ่ แทนคน หวั ทำ� ดว้ ยไมแ้ กะสลกั mouths were agape, tongue-tied and movable, were untidy long hairs
รูปหน้ากลมแป้นทาสีแดง ปากขยับได้ ตามตัวมีขนยาวรุงรัง ส่วนหุ่นของสิงห์แก้ว all over bodies, had two puppeteers like the performance of Chinese
สิงห์ค�ำเป็นหัวโขนไม้แกะสลัก ทาสีทอง จมูกปากยาวย่ืนอ้าปากขยับได้ ตามตัว Lions. Singha Kaew - Singha Kham were the animals which Pu Yeu- Ya Yeu
มีขนรงุ รงั ใชค้ นเชิดสองคนเหมือนสงิ โตจนี สงิ ห์แกว้ สงิ หค์ �ำเปน็ สัตวท์ ปี่ ู่เยอ-ยา่ เยอ had gotten from the Himmapan Forest, they had tremendous
ไดม้ าจากปา่ หิมพานต์ มอี ิทธิฤทธ์ิมหาศาลชาวหลวงพระบางนยิ มนำ� ค�ำวา่ “สงิ ”มา supernatural power. Laos people in Luang Phra Bang preferably
เปน็ คำ� นำ� หนา้ ชอื่ ลกู ชายเพอื่ ความเปน็ สริ มิ งคล เชน่ สงิ แกว้ สงิ คำ� สงิ หาราช เปน็ ตน้ assumed a name of their sons with the front word “Singha” to have
รปู จำ� ลองทง้ั หมดนเ้ี กบ็ รกั ษาอยทู่ หี่ อเสอ้ื เมอื ง (หอเทวดาหลวง) ในวดั อาราม ปกตหิ อ an auspiciousness such as Singha Kaew, Singha Kham, Singha Rat, etc.
เสอ้ื เมอื งจะถกู ปดิ ตาย เปดิ เฉพาะวนั สงกรานตเ์ ทา่ นน้ั เมอ่ื ถงึ วนั สงกรานตจ์ ะเชญิ หนุ่ All these miniatures had been maintained in Ho Muang (Ho Thewada
จำ� ลองปเู่ ยอ-ยา่ เยอออกมาเพอ่ื ประกอบพธิ กี รรมเลย้ี งผเี มอื ง แลว้ จงึ เชญิ ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ Luang) in the monastery of temple. Ho Sua Muang had been
มารว่ มในกระบวนแห๑่ ๑ ชาวลาวจะรดนำ้� ปเู่ ยอ-ยา่ เยอดว้ ยความเคารพและนำ� นำ�้ มา permanently closed and opened only Songkran Day. People respectfully
ลบู ศรี ษะตนเอง บางคนขอเสน้ ขนตามตวั ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ ซง่ึ ทำ� จากพชื ตระกลู ปอมาเปน็ engaged the miniatures of Pu Yeu - Ya Yeu in the arrival of Songkran
เสน้ ฝ้ายผกู ข้อมอื ให้ลกู หลาน อกี ทง้ั ในวนั สรงน้�ำพระบาง ปเู่ ยอ ย่าเยอยงั ทำ� หน้าที่ Day to sacrifice in the ritual of Liang Phi Muang and also respectful-
เป็นผู้น�ำสรงน้�ำพระบางก่อนเป็นคู่แรก แสดงให้เห็นถึงความเช่ือด้ังเดิมท่ียอมรับ ly engaged Pu Yeu - Ya Yeu joined in the procession.11 Laos people
นบั ถอื พระพทุ ธศาสนา อกี ทง้ั การเตน้ ไปมาของปเู่ ยอ-ยา่ เยอในขบวนแห่ ยงั เปน็ การ faithfully sprinkled the water onto Pu Yeu - Ya Yeu and rubbed their
สอื่ สารกบั พระยาแถน เพอื่ ใหป้ ระทานความอดุ มสมบรู ณม์ าสชู่ มุ ชนและเปน็ การเชอ่ื ม heads by themselves with the holy water. Somebody requested the
โยงกบั ตำ� นานทกี่ ลา่ ววา่ ปเู่ ยอ-ยา่ เยอรบั บญั ชาจากพระยาแถนลงมาสรา้ งโลก เมอ่ื กา้ ว hair on the body of Pu Yeu - Ya Yeu which made from the fibre crops
ไปที่ใดท่ีน้ันจะกลายเป็นแผ่นดินสะท้อนให้เห็นว่าพื้นแผ่นดินท่ีประดิษฐานศาสนา and then transformed as the cotton thread to fasten the wrists of their
พทุ ธนี้ล้วนถอื ก�ำเนดิ มาจากการสรา้ งโลกของปู่เยอ-ย่าเยอดว้ ยเช่นกัน๑๒ lineages. In the day of sprinkling the water to Phra Bang, Pu Yeu - Ya Yeu
were the first couple who sprinkled the water onto Phra Bang in
the meaning of the acceptance in Buddhism beliefs, additionally, .
the rounded dance of Pu Yeu - Ya Yeu in the parade referred to
the communication with Phraya Thaen to confer the fertility for the
community and also related with the legend of Pu Yeu - Ya Yeu who had
been assigned from Phraya Thaen descending from the heaven to create
the human world. When Pu Yeu - Ya Yeu stepped to anywhere, all of
them became the earth, it reflected to the territories where the Buddhism
had been originated from the world creation of Pu Yeu - Ya Yeu.12

223

๓. วนั สังขานขนึ้ ถอื กนั วา่ เปน็ วนั ขน้ึ ปใี หมช่ าวลาวนยิ มทำ� บญุ ตกั บาตรไหวพ้ ระพทุ ธรปู และพระธาตสุ ำ� คญั ของเมอื ง บางครอบครวั มกี ารสดู เฮอื น (สขู่ วญั เฮอื น)
สงกรานตเ์ มอื งหลวงพระบางในปจั จบุ นั มกี ารจดุ ธปู เทยี นวางดอกไมต้ ามทางเพอื่ บชู าเจา้ ทเี่ จา้ ทาง จากนนั้ พากนั ไปตกั บาตรพสู ที พ่ี ระธาตพุ สู อี นั ประดษิ ฐานอยบู่ นภเู ขากลาง
เมือง ชาวหลวงพระบางจะน�ำข้าวเหนียว ขนมและลูกอมไปวางตามหัวเสาบันไดทางขึ้นพระธาตุพูสีเพื่อท�ำบุญท�ำทานให้วิญญาณเร่ร่อนท้ังหลายและจะมีเด็กน้อยชาวลาว

224 และคนยากจนมาคอยเกบ็ ขนมและลกู อมเม่อื เดินไปจนถึงพระธาตพุ สู กี จ็ ะนำ� กรวยดอกไม้มาวางบูชาสกั การะพระธาตุ บางคนโยนกอ้ นขา้ วเหนยี วเลก็ ๆ ไปทีฐ่ านพระธาตุเพ่ือ

เป็นการเสย่ี งทายแลว้ จึงไหวพ้ ระในสิมด้านบน คร้นั ถึงเวลาบ่ายจึงเปน็ การแห่นางสงั ขานเชญิ เศียรทา้ วกบิลพรหมจากวัดเชยี งทองไปวดั ธาตนุ ้อยเพอื่ สรงน�้ำ จากนน้ั ชาวเมอื ง
จงึ พากันเลน่ น้ำ� สงกรานต์กนั อยา่ งสนกุ สนาน๑๓

บรรยากาศการสาดน�้ำสงกรานต์ของชาวหลวงพระบางในอดีตนิยมใช้น�้ำทุกชนิดสาดกันไม่เว้นแม้แต่โคลนเช่นเดียวกับชาวอีสานในดินแดนไทยเม่ือครั้งอดีต
และสาดไดโ้ ดยไม่มกี ารถอื สากนั ไมว่ ่าจะเปน็ ผู้อาวุโส หรือพระสงฆ์ หลวงทวยหาญรกั ษา (เพมิ่ ) กล่าวถึงการเลน่ สาดน้ำ� ไวใ้ นนริ าศหลวงพระบางวา่ ชาวเมืองเล่นสาดน�้ำกนั
โดยไมถ่ ือสา สาดนำ้� ไดไ้ มว่ ่าจะเปน็ พระสงฆ์ เจ้านาย หรอื ขนุ นางและมกี ารเล่นมอมหน้ากันเหมือนกับสงกรานตไ์ ทยภาคกลาง ดังความตอ่ ไปนี้

เหน็ ชาวเมอื งเน่อื งคณาประชาชี จรลแี ลเป็นหมดู่ อู นงค์
ลว้ นสวยสมคมสันวรรณฉวี ดืน่ วถิ แี ถวแลคอยแห่สงฆ์
มหี ม้อใหญใ่ สช่ ลทุกคนคง คอยอาบองค์พระพทุ ธสดุ ศรทั ธา
พวกผู้ชายรายรอเข้าคลอพกั ตร์ น่งุ ผา้ หยักยกร้นถึงต้นขา
เทยี่ วเบิ่งสาวชาวเมอื งเนอ่ื งคณา เมาสรุ าเริงรอ้ งคะนองใจ
บา้ งขับล�ำร�ำเดนิ ด�ำเนนิ นาฏ ผสู้ าวสาดน�ำ้ ท่าไม่ปราศรัย
บ้างซุกซนขนเอาของท่ีหมองใจ มาซดั ใสส่ กปรกตลกโลน
กากสาโทขโี้ ล้เหลือจากเนอื้ เล่า ท้ิงไว้เนา่ แลว้ มหิ น�ำซาํ้ กระโถน
กน้ หม้อใสข่ ้าวระคนปนกบั โคลน ไล่กระโจนแตกกระจัดว่ิงพลัดกัน
ทผ่ี ้ดู ีมอี ัชฌาดูนา่ รกั เอาเม็ดผกั อติ ู่แชใ่ นแม่ขัน
เก็บเอาใบไม้ทั้งผองเปน็ ของคนั แล้วมาคน้ั น�้ำเคลา้ เข้าระคน
สาดผดู้ ที พ่ี อเทียบปรับเปรียบคู่ ผักอิตตู่ ิดเปอื้ นออกเกล่ือนกลน่
ออกวงิ่ เหย่าเกาก้นคันทกุ คน ตอ้ งหนซี นซอ่ นตัวกลัวฝมี อื
แต่ไม่เคยี ดเกลยี ดชงั ตั้งแต่ว่ิง ใหผ้ ู้หญิงท�ำได้เขาไม่ถือ
ไวแ้ กเ้ ผ็ดกนั เมอื่ ขวงลวงให้ลือ แมฝ้ ีมอื ปากชนะจึ่งจะชม
น้ีการเล่นเป็นแตป่ ว่ นเม่อื รวนระ พอชกั พระแห่ออกนอกอาศรม
มพี ระสงฆอ์ งคห์ น่งึ นงั่ ต้งั อารมณ ์ เหมือนจงกรมภิรมย์แลเขาแหเ่ กรยี ว
รปู พระพุทธวสิ ุทธท์ิ รงองค์อรา่ ม มีคนหามแหใ่ สม่ าในเกย้ี ว
เขาสาดสงฆ์องคช์ ่มุ เป็นกลุม้ เกลียว ใครไมเ่ หลยี วแลเผลอเขา้ เจอจน
ถกู มอมหมายป้ายหนา้ ทาเสียเลอะ เนือ้ ตัวเปรอะเปอ้ื นเปอื กว่ิงเสอื กสน
ทง้ั เจา้ นายฝ่ายเสนาท�ำหน้าจน นั่งอยูบ่ นแครค่ ราชะล่าลาม
มหาดเล็กเด็กเขา้ แย่งเอาแผงปิด เขาไม่คดิ ยำ� เยงจะเกรงขาม
ท้งั น้ำ� หมากกากสาโทขีโ้ ลล้ าม สองมือปามปาเลน่ ไมเ่ ว้นใคร
ดยู ินดีปรดี ิ์เปรมเกษมสนั ต์ ผู้หญิงนน้ั สนกุ เพลนิ เกนิ นิสยั
เล่นล�ำพองคะนองงามไมข่ ามใคร จนสน้ิ ในเวลากาลสงกรานตม์ า๑๔

3. Wan Sankhan Kheun Wan Sangkhan Kheun was the 225
New Year Day. Laos People were in flavor of making meritorious deeds,
offered the foods to the Buddhist monks and paid respectfulness to the monks, ministers and young royal pages, they rapidly ran away to avoid
significant Images Buddha and great pagodas. Some families sacrificed the water and crock. However, they were without any angriness and
in the ritual of Su Kwan Heun or Songkran tradition of Luang Phra Bang abhorrence to all of them. In addition, some people squeezed the
in nowadays and Laos people lightened the incenses and candles, water out from some kinds of vegetable leaves, then mixed them
then placed the flowers along the way to worship the guardian spirits. in the water and splashed to the others. As a result, the poisoned
Laos people preferably offered the foods at Phra That Phu Si had been water were the cause of urtication. Moreover, most of Laos people
enshrined on the mountain in the downtown, additionally, they placed participated in the procession of respectfully engaged the Images of
the sticky rice, desserts and sweets at the capital of stairs in the upper Buddha on the palanquin.
ascent to Phra That Phu Si in order to perform the merit and offer the
alms to all nomadic spirits. Meanwhile, Laos children and poor people
kept the desserts and sweets. When Laos people arrived at Phra That
Phu Si, then they paid respect and placed the flowers in the cone of
banana leaves to pay respect at the base of pagoda. Someone threw
the small lump of sticky rice for the prediction and then they paid
homage to the images of Buddha in the upper hall of monastery. In
the afternoon, people paraded Nang Sangkhan to respectfully engaged
Thao Kabila Brahman’s head from Wat Chiang Thong to Wat That Noi
to pour the water on it and then most of Laos people merrily splashed
the water.13
In the former time, the vibe of splashing the water by Laos
people in Songkran Festival of Luang Phra Bang preferably used the
dippers for fetching the water and muds as same as the northeastern
people in Thailand. The elders or monks allowed to be splashed the
water. Luang Tuayhanraksa (Phoem) mentioned in Nirat Luang Phra Bang
that Laos people mutually splashed the water and painted one’s face
with the crock from the bottom of pot as similar as Songkran Festival
in the central region of Thailand.14
Laos people put on all beauteous dressings to join in the
parade of respectfully engaged the images of Buddha. They prepared
the water pots to faithfully sprinkle the water onto the Buddha Images,
most of drunken men who wore the loincloths uplifting to their thighs
would be at full occupancy to see the attractive women and composed
some verses to them. The group of women intend to splash the water
and painted the faces with the crock from the bottom of pot to the

226 ๔. วันสรงน้�ำพระบาง ในอดีตมีการเชิญพระบางจากหอพระบาง
ภายในพระราชวงั เมอื งหลวงพระบาง มาประดษิ ฐานทว่ี ดั เชยี งกลาง เจา้ มหาชวี ติ ทรงชา้ ง
ขบวนแหพ่ ระบาง [ท่ีมา : https://www.khaosod.co.th/around-the-world-news/news_892850] เสด็จพระราชด�ำเนินมาสรงน้�ำพระบาง ต่อมาหลังพุทธศักราช ๒๕๐๕ ประเพณี
The Parade of Phra Bang (image source : www.khaosod.co.th/around-the-world-news/ นี้ได้ถูกยกเลิกไป ปัจจุบันการแห่พระบางจะอัญเชิญจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
news_892850) หลวงพระบาง (พระราชวังเมืองหลวงพระบางเดิม) เชิญมาประดิษฐาน ณ
วัดใหมส่ ุวรรณภูมารามให้ประชาชนสรงนำ้� เปน็ เวลา ๓ วัน เม่ือขบวนแห่พระบางมา
ประดษิ ฐาน ณ วดั ใหม่ ปเู่ ยอ-ยา่ เยอ ทำ� หนา้ ทส่ี รงนำ้� พระบางกอ่ นเปน็ คแู่ รก พระบาง
ถอื เปน็ พระพทุ ธรปู ศักดส์ิ ทิ ธ์ขิ องชาวลาว มตี �ำนานเล่าว่าพระจุลนาคเถรเมืองลงั กา
เป็นผู้ร่วมกับชาวเมืองสร้างพระพุทธรูปยกพระหัตถ์ท้ังสองขึ้นห้าม พร้อมกับบรรจุ
พระบรมสารรี กิ ธาตไุ วใ้ นพระพทุ ธรปู นนั้ ตอ่ มาเจา้ เมอื งอนิ ทรปตั นครขอพระบางจาก
เจ้าเมืองลังกามายังอินทรปัตนคร เม่ือเจ้าฟ้างุ้ม (ราวพุทธศักราช ๑๘๙๖-๑๙๓๖)
สถาปนาอาณาจกั รล้านช้าง เจ้าเมืองอนิ ทรปตั จึงพระราชทานแด่เจา้ ฟ้างุ้ม ในระยะ
แรกประดษิ ฐานอยทู่ เ่ี มอื งเวยี งคำ� ซงึ่ ตามพงศาวดารเมอื งหลวงพระบางกลา่ ววา่ เมอ่ื
ขบวนอัญเชญิ พระบางไปถงึ เมอื งเวียงค�ำ พระยาเวยี งค�ำมคี วามศรทั ธาเป็นอยา่ งยง่ิ
จึงทูลขอพระราชทานไว้กราบไหว้ เจ้าฟ้างุ้มจึงยอมให้พระบางประดิษฐานอยู่
ณ เมืองเวยี งคำ� ระยะหนึ่ง๑๕ ตอ่ มาในสมัยรัชกาลพระยาหลา้ แสนไท (พุทธศกั ราช
๒๐๒๙-๒๐๓๙) จึงเชญิ ขึน้ มาประดษิ ฐาน ณ เมืองหลวงพระบาง ในสมัยกรงุ ธนบรุ ี
พระบางถกู อญั เชญิ ลงมากรงุ เทพมหานคร เมอ่ื พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลก
มหาราชขนึ้ ครองราชยจ์ งึ พระราชทานใหเ้ จา้ นนั ทเสนอญั เชญิ พระบางไปประดษิ ฐาน
ณ เมืองเวียงจันทน์ ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว หลังจาก
ตีเมืองเวียงจันทน์ในคราวศึกเจ้าอนุวงศ์ได้มีการอัญเชิญพระบางมาประดิษฐานไว้
ณ วดั จกั รวรรดริ าชาวาส จนกระทั่งในสมยั พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ให้พระราชทานคนื กลับไปยังหลวงพระบาง นอกจาก
ประเพณีปฏิบัติท่ีกล่าวมาข้างต้นแล้วในประเพณีสงกรานต์ของชาวลาว ยังมีการ
“รดน้�ำขอพรผู้เฒ่าผู้แก่” ในบางแห่งคนหนุ่มสาวพากันไปตักน�้ำให้ผู้เฒ่าผู้แก่หรือ
พระสงฆ์ไว้ใช้อาบเพ่ือแสดงความเคารพ ส่วนประเพณีราชส�ำนักลาวในอดีต
เจ้ามหาชีวิตโปรดให้มีการสรงน้�ำพระสงฆ์โดยใช้น้�ำท่ีอยู่ในถ้�ำเจ็ดแห่ง ดังที่หลวง
ทวยหาญรกั ษา (เพม่ิ ) กล่าวไวใ้ นนริ าศหลวงพระบาง ดงั น้ี

๏ อันการน้กี พ็ ิธีธุระท้าว พระร่มขาวจดั โปรดให้โสตสรง
น�้ำเจด็ แหง่ แตง่ ตักประจกั ษ์จง ถวายองคอ์ ธิการประทานพร
ว่าสตั วารเี รอื นอยเู่ ถือ่ นถาํ้ ลว้ นเย็นฉ่�ำชื่นจรงิ ทกุ สงิ ขร
จะเรยี งพจน์จดนามตามธิกรณ์ สุดจะซ้อนเสาะชี้คดดี ล
แตเ่ กณฑ์กนั วนั ละวัดเขาจัดแห่ เสียงเซ็งแซช่ ่ืนหน้าโกลาหล
ชา่ งครึกคร้นื พื้นนครขจรคน ดว้ ยกมลมานสั เขาศรัทธา ๑๖

4. The Day of Sprinkling the Water onto Phra Bang 227

Phra Bang was respectfully engaged from Ho Phra Bang in the Grand ขบวนแหพ่ ระบาง [ท่ีมา: ธนกฤต ลออสวุ รรณ]
Palace of Luang Phra Bang to be shrined at Wat Chiang Klang in the The Parade of Phra Bang (Source: Thanakrit Laorsuwan)
previous times. The Majesty King royally proceeded on the elephant
to sprinkle the water onto Phra Bang. Subsequently, this tradition was Although Laos people performed in the above-mentioned
revoked in B.E. 2505. At present, the procession of Phra Bang was traditions, they also performed as the tradition of pouring the water on
worshipfully engaged from The National Museum of Luang Phra Bang the hands of respectful elders or monks by the youngsters in Songkran
(the ancient palace of Luang Phra Bang) to be shrined at Wat Mai Suwan Day. In the former time, the royal tradition in the court of Laos, the
Phumaram to give a chance to Laos people for sprinkling the water onto Majesty King was kind enough to use the sacred water from seven
Phra Bang through 3 days. When the procession of Phra Bang arrived at caves for pouring the water to the monks as mentioned by Luang
Wat Mai Suwan Phumaram, Pu Yeu – Ya Yeu was the first couple who Thuayhanraksa (Phoem) in the long lyrical poetry “Nirat of Luang Phra
sprinkled the water onto Phra Bang. Phra Bang was the sacred image of Bang”.16
Buddha for Laos people. The legend of Phra Bang had been recounted
that Phra Chulanagadhera of Lanka collaborated with the people in
establishing the image of Buddha in the attitude of persuading the
relatives not to quarrel and also maintained the relics of Lord Buddha
inside the image of Buddha. The governor of city named Indrapatta
subsequently requested Phra Bang from the governor of Lanka city to
shrine at the city of Indrapatta. When Chao Fa Ngum then established
Lan Chang Kingdom in B.E. 1896-1936, the governor of Indrapatta city
conferred Phra Bang to Chao Fa Ngum to initially shrine at the city of
Wiang Kham. The Annals of Luang Phra Bang City was recorded that
“when the procession of Phra Bang arrived the city of Wiang Kham”,
Phraya Wiang Kham put a great deal of faithfulness and then requested
Phra Bang to pay obeisance to it. Chao Fa Ngum finally offered Phra
Bang to shrine at the city of Wiang Kham for a while.15 In the Reign of
Phraya La Saen Tai during B.E. 2029-2039, Phra Bang was respectfully
engaged to be shrined at the city of Luang Phra Bang. In Thonburi era,
Phra Bang was then respectfully engaged to shrine in Bangkok. When
King Rama I ascended the throne, he conferred Phra Bang to Phra Chao
Nanthasane and respectfully invited Phra Bang to be shrined in the city
of Wiang Jan. In the Reign of King Rama III, the city of Wiang Jan had been
attacked in the battle of Chao Anuwong and Phra Bang was respectfully
engaged to shrine at Wat Chakrawatrachawat Woramahawihan. In the
Reign of King Rama IV was kind enough to return Phra Bang to the city
of Luang Phra Bang.

228

สงกรานต์พม่า

วันสงกรานต์ในพม่าออกเสียงว่า “ด่ะจาน” นอกจากจะมีความหมายถึงการเคลื่อนย้ายของพระอาทิตย์จากราศีมีนเข้าสู่ราศีเมษแล้ว ด่ะจานยังมี
ความหมายถงึ ชว่ งเวลาแหง่ การเปลยี่ นจากปเี กา่ เขา้ สู่ปใี หม่ และการช�ำระล้างเพอ่ื ให้ลักษณะอันเปน็ สิง่ ดมี ีมงคลเจรญิ ข้ึนมา๑๗
วันสงกรานตข์ องราชส�ำนักพม่าในอดตี ปรากฏหลกั ฐานอยใู่ นเรอ่ื ง “Palace Custom” ของหนังสือ Upper Burma Gazetteer (อภิธานพม่า
เหนอื ) เรยี บเรยี งโดยเซอร์ ยอรช์ สกอตต์ ซงึ่ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาดำ� รงราชานภุ าพทรงแปลและตพี มิ พเ์ ผยแพรใ่ นชอ่ื “กฎมนเทยี รบาลพะมา่ ”
ระบรุ ายละเอียดพิธสี งกรานตเ์ ดอื น ๕ ในราชสำ� นักพม่า ดงั นี้

วนั แรกพวกขนุ นางแหน่ ำ�้ ซงึ่ ตกั มาจากแมน่ ำ้� เอราวดใี สห่ มอ้ ดนิ ประดบั ดอกไมม้ าถวายพระเจา้ แผน่ ดนิ และมพี ธิ ที �ำเปน็ นำ้� มนตแ์ ลว้ แบง่
นำ�้ มนตน์ น้ั สง่ ไปสรงพุทธเจดยี ์ทส่ี �ำคัญ ท้งั ในกรุงมณั ฑเลและกรงุ อมรบรุ ะ
วนั ท่ี ๒ เวลาเชา้ พระเจา้ แผน่ ดนิ กบั พระอคั รมเหสีเสดจ็ สทู่ สี่ รงทรงสระพระเกศาโหรพราหมณถ์ วายพระพรชยั มงคลแลว้ มกี ารสมโภช
เลยี้ งลกู ขนุ อธบิ ายการสมโภชเลยี้ งลกู ขนุ (พบในหนงั สอื อนื่ ) วา่ พระเจา้ แผน่ ดนิ กบั พระอคั รมเหษเี สดจ็ ออกเสวยพระกระยาเจอื นำ้� ดอกไมส้ ด
เรยี กวา่ ขา้ วสงกรานต์ (คอื ขา้ วแช)่ บนราชบลั ลงั กท์ หี่ อ้ งพธิ ใี นพระมหามนเทยี รแกว้ โปรดใหเ้ จา้ นายกบั ขนุ นางผใู้ หญเ่ ขา้ ไปรบั พระราชทาน
เลย้ี งดว้ ย แลว้ มลี ะคร
วนั ที่๓เสดจ็ ออกมหาสมาคมเปน็ การเตม็ ยศใหญใ่ นมหาปราสาทเจา้ นายและขา้ ราชการในกรงุ เขา้ เฝา้ ถอื นำ�้ กระท�ำสตั ยแ์ ลว้ เสดจ็ ออก
ท้องพระโรงหลังให้สตรีมีบรรดาศักด์ิเข้าเฝ้า และถือน้�ำกระท�ำสัตย์เหมือนกัน ส่วนประชาชนเม่ือถึงนักขัตตฤกษ์สงกรานต์เล่นสาดน้�ำกัน
และกนั ตลอดทง้ั ๓ วนั ๑๘

ชาวพมา่ มีต�ำนานสงกรานตท์ คี่ ลา้ ยกับตำ� นานเรือ่ งธรรมบาลตอบปัญหาทา้ วกบลิ พรหมของไทย แต่ต�ำนานของพม่าน้ันเปน็ การทายปญั หาระหวา่ ง 229
พระอินทรก์ บั ท้าวอาจิพรหม ท้าวอาจพิ รหมแพ้พระอนิ ทร์ ท�ำใหต้ อ้ งถกู ตัดศรี ษะ พระอินทรจ์ ึงน�ำหวั ช้างมาตอ่ และทุกปธี ิดาทา้ วอาจิพรหมจะท�ำหนา้ ทีเ่ ชิญ
พระเศยี รท้าวอาจพิ รหม (ดใู นบทที่ ๑) สำ� หรบั ประเพณสี งกรานต์ของชาวพมา่ โดยทั่วไป มกี ารจดั ทงั้ หมด ๕ วัน ตรงกบั ช่วงในเดือน “ดะคู้ละ” ตรงกับเดือน
เมษายนของไทย การจดั สงกรานตใ์ นพมา่ มีจ�ำนวน ๕ วัน ดงั น๑้ี ๙

๑. วนั รบั สงกรานต์ ภาษาพม่าเรียกว่า “อะโจ่ เน่ะ” ตรงกับวันที่ ๑๓ เมษายนถือเป็นวนั สกุ ดิบเตรยี มรับเทศกาล ในวันนมี้ ีการสรา้ งเวทีการ
แสดง เตรียมอาหารไว้ท�ำบญุ และเล้ียงผูค้ นในช่วงเทศกาล
๒. วนั ตกสงกรานต์ ภาษาพม่าเรียกว่า “อะจะ๊ เนะ่ ” ตรงกบั วันท่ี ๑๔ เมษายน ในวนั น้ชี าวพมา่ จะนำ� ภตั ตาหารไปถวายพระสงฆ์และเล้ียง
อาหารแก่ผคู้ นทม่ี าร่วมในงาน คร้ันถึงเวลาบ่ายจึงเปน็ พธิ เี ปดิ เวทีสงกรานตอ์ ย่างเป็นทางการโดยเชญิ แขกผู้ใหญม่ าเปน็ ประธานเปิดงาน ประธานในพิธีจะนำ�
กงิ่ หวา้ จุ่มขันนำ้� ประพรมผูม้ ารว่ มงาน จากนัน้ มกี ารแสดงบนเวที และเล่นสาดน�้ำ ซ่ึงมจี ุดมุ่งหมายเพ่อื ความเย็นสบายในฤดูรอ้ น และลา้ งสิ่งสกปรกในปเี ก่า
ให้หมดไป ในอดีตน้นั เป็นเพียงการประพรมน�้ำในขนั เงินโดยใช้ยอดหวา้ อ่อน (ตะ ปฺเย ญุน) จมุ่ ในน้�ำหอมแลว้ พรมเบาๆ บนไหลข่ องคนทเี่ ลน่ น้ำ� ด้วยกนั
๓. วนั คราสสงกรานต์ ภาษาพม่าเรยี กวา่ “อะแจด๊ เนะ่ ” ตรงกบั วนั ที่ ๑๕ เมษายน วันคราสสงกรานตค์ ือวนั ทอ่ี ยรู่ ะหวา่ งวันตกและวันขนึ้
ของสงกรานต์ ชาวพม่ามคี วามเชอ่ื วา่ “ด่ะจามีง”(พระอินทร์) ประทบั บนราชรถเสดจ็ ลงมาบนโลกมนุษยพ์ รอ้ มด้วย “หม่าตะล”ิ (มาตลุ )ี ผเู้ ปน็ สารถีเพ่อื จด
บนั ทกึ ความดขี องมนษุ ย์ลงบนแผ่นทอง ภาษาพมา่ เรียกวา่ “ชเว เป ลา” และจดความชัว่ ของมนุษย์ลงบนแผน่ หนงั สนุ ัข ที่เรยี กว่า “คเว้ ตะเย”๒๐ ในวนั น้ี
ชาวพมา่ จงึ มธี รรมเนยี มปฏบิ ตั ริ กั ษาศลี ฟงั ธรรม บรจิ าคทาน ไมพ่ ดู คำ� หยาบตอ่ กนั อกี ทง้ั ชาวพมา่ จะทำ� หมอ้ บชู าโดยใสน่ ำ้� และดอกไมเ้ ปน็ เครอ่ื งบชู าตงั้ ไวห้ นา้
บ้าน หมอ้ บูชานน้ั เรียกว่า “ตาโอ”้ หรือหม้อดอกไมใ้ บพฤกษ์ ประกอบไปดว้ ยใบไม้มงคล ๗ ชนดิ ได้แก่ ใบมะพร้าว ยอดหวา้ ใบสะเดา ใบพุทรา หญ้าแพรก
ยอดบุนนาค และดอกไม้ไม่จ�ำกัดชนิด๒๑ หม้อดังกล่าวน้ีจะน�ำไปตั้งไว้ในพิธีสวดสะเดาะเคราะห์ท่ีวัดในวันที่ ๑ ของปี เม่ือพระอินทร์เสด็จกลับขึ้นสวรรค์
ในวนั รงุ่ ขน้ึ จงึ นำ� ดอกไม้ไปวางตามจุดต่างๆ รอบบา้ นและพรมนำ้� รอบบรเิ วณบา้ นเพอื่ ความเป็นสริ ิมงคลและเพ่อื ใหเ้ กิดโชคลาภในปใี หม่๒๒
๔. วนั ขึ้นสงกรานต์ ภาษาพมา่ เรยี กวา่ “อะแตะ๊ ก-์ เนะ่ ” ตรงกบั วนั ท่ี ๑๖ เมษายน ตรงกบั วนั เถลงิ ศกในประเพณไี ทย วนั นเี้ ชอ่ื กนั วา่ พระอนิ ทรเ์ สดจ็
กลบั ขนึ้ สวรรคแ์ ละถอื เปน็ วนั ทเ่ี ขา้ สรู่ าศเี มษอยา่ งบรบิ รู ณ์ ในวนั นจี้ งึ มกี ารละเลน่ สาดนำ�้ อยา่ งรน่ื เรงิ
๕. วนั ข้ึนปใี หม่วนั ทห่ี นง่ึ ภาษาพมา่ เรียกวา่ “หนฺ ๊ดิ ซนั -ตะแยะก์-เน่ะ” ตรงกบั วนั ท่ี ๑๗ เมษายน ถือเปน็ วนั แรกของปีใหม่ หรือวันปากปี
ชาวพมา่ จะน�ำนำ�้ อบ นำ�้ สม้ ปอ่ ย และพานเครื่องขมา ซง่ึ ประกอบไปด้วยเสอ้ื ผ้า เครอื่ งใชเ้ ครอื่ งกิน ใสห่ อ่ ไปมอบญาติผใู้ หญท่ ีเ่ คารพนบั ถอื บางแหง่ มีการจดั
พิธีคารวะผู้สูงอายุ ภาษาพม่าเรียกว่า “อะแตะก์-จี-ปู่ส่อ-ปฺแว” เพ่ือเป็นการขอขมาลาโทษ และในวันน้ีมีการปล่อยนกปล่อยปลาและตั้งโรงทานเล้ียงผู้คน
ทส่ี ัญจรไปมาเรยี กวา่ “ซะตดุ ตี า” (จตรุ ทิศ) ช่วงบา่ ยมงี านพธิ ีท�ำบุญกลางบ้าน จดั ขึ้นทีท่ าง ๓ แพร่ง หรือ ๔ แพร่งของหมบู่ ้าน โดยนิมนตพ์ ระสงฆ์ ๕ รูป
หรอื ๙ รปู มาสวดเพ่อื อทุ ิศส่วนกุศลใหว้ ญิ ญาณสมั ภเวสี ในงานพิธีชาวบ้านท�ำอาหารคาวหวาน ผลไม้ และเครอื่ งดื่มมาจัดเลี้ยงผูค้ นทม่ี ารว่ มพธิ ี พร้อมกบั นำ�
ขา้ วสาร น้�ำและทรายมาร่วมในพธิ สี วดพระปรติ ร โดยหลงั จากเสรจ็ พธิ แี ลว้ จะนำ� ไปซดั รอบบา้ นเรอื นเพอ่ื ขบั ไลภ่ ตู ผี ปศี าจและสงิ่ ไมด่ ใี หพ้ น้ จากบา้ นเพอ่ื เสรมิ
สริ มิ งคลในวันแรกของปี
อาหารทช่ี าวพมา่ นยิ มทำ� เลยี้ งในชว่ งเทศกาลสงกรานต์ คอื ขา้ วสงกรานต์ (ดะ่ จาน-ทะมงี ) คอื ขา้ วแช่ ใชข้ า้ วสวยแชใ่ นนำ้� ทอ่ี บควนั เทยี น รบั ประทาน
กับเคร่ืองเคียงต่างๆ คือปลาช่อนแห้งผัดกับหอมเจียว (งะ ย่าน เช่าจ่อ) และย�ำมะม่วง (ตะแยะ ชีน โตะ)๒๓ นอกจากข้าวแช่แล้วยังมีขนมจีนแกงหยวกท่ี
นยิ มในเทศกาลสงกรานต์ ส่วนขนมในเทศกาล ได้แก่ ขนม “ชเว-หยงิ่ -เอ” คือรวมมิตรใสข่ องหวานต่างๆ เชน่ สาคูเมด็ ใหญ่ เม็ดแมงลกั วุ้น ฯลฯ รวมกับ
เส้นลอดช่องน้�ำกะทิเจือน�้ำตาล และขนมอีกชนิดหนึ่งคือ “ขนมลูกลอยน้�ำ” ภาษาพม่าเรียกว่า “โม่ง-โลง-เหย่-บ่อ” คือขนมต้มขาว ขนมของพม่าชนิดน้ี
ตา่ งจากไทยตรงท่ขี นมต้มขาวของไทยใส่มะพร้าวขดู เคยี่ วกบั นำ้� ตาลลงไป สว่ นพมา่ จะใส่น�้ำตาลโตนดเป็นก้อนและบางครง้ั ใส่เม็ดพรกิ ขห้ี นสู ดลงไป๒๔

Songkran Festival in Myanmar Kamila Brahma in Thailand. Thao Ajibrahma defeated to the Indra and
his head was cut. Phra Indra then placed the head of elephant instead
Songkran Day in Myanmar pronounced “Da Gyan” referred to of his head, the daughter of Thao Ajibrahma respectfully engaged
the orbit of sun from the Pisces to the Aries, the duration from an old Thao Ajibrahma’s head to make sacrifice in every year (See chapter 1).
230 year to a new year and the purification for having an auspiciousness The common tradition of Songkran tradition in Myanmar held on 5 days
and prosperity.17 in the same time of month “Da Ku La” as same as April in Thailand.
Songkran Festival in Myanmar held on five days as follows;19
In the former time, Songkran Day of royal court in Myanmar 1. The Initial Day of Songkran Festival The Burmese
was recorded by Sir George Scott in the book named “Upper Burma language called “Aa Gyo ne”, it was the preparing day of Songkran festival
Gazetteer” titled “Palace Custom” and then Somdej Phra Chao on 13th April. The Burmese people built the stage of performances and
Boromwongthoe Krom Phraya Damrongrachanupab translated and also prepared the foods for offering to the Buddhist monks and regaled
published in the book named “Monarch Law of Myanmar” which them to the participants in the next day of Songkran festival.
described the following Songkran ceremony in the royal court of Myanmar 2. The 2nd Day of Songkran Festival The Burmese
during the fifth month; language called “Aa Gya Ne” Songkran festival on 14th April. The Burmese
people offered the foods to the Buddhist monks and regaled the foods
The 1st Day, the nobilities paraded the sacred water from to the participants in the Ceremony. The formal opening ceremony
Irrawaddy River in the earthen pot, decorating with the flowers for of Songkran Festival was presided over by the chairman and then he
dedicating to the Majesty King and then performed a ceremony of immersed the twigs of Java Plum in the water dipper and perfused
reciting the incantations over the sacred water and divided the holy all participants. The performance on stage and splashing the water to
water to sprinkle the significant Buddhist Pagoda in the city of Mandalay feel soothed in the summer and purified all inauspicious things in the
and Amornpura. old year. In the former time, the people had been only perfused the
scented water from the silver dipper with the treetops of Java Plum on
The 2nd Day, the Majesty King and the Queen royally proceeded the shoulders of persons who mutually splashed the water.
to wash their hairs and then the Brahman blessed to them, they 3. The 3rd Day of Songkran Festival The Burmese
subsequently ate the rice in the ice water mixed the water from the Language called “Aa Gyad Ne” Songkran festival on 15th April.
fresh flowers called “Khao Chae” on the throne in the Hall of Royal The Burmese people believed that “Da Gya Mung (Phra Indra) descended
Ceremony in Phra Maha Montien Kaew. The Majesty King was kind from the heaven to the human world and accompanied with his driver
enough to regale the royal members and senior royal nobilities who called “Ma Ta Li” (Ma Tu Li) by residing on the royal chariot so as to
joined in the banquet and enjoyed with the theatrical performance. record the virtue of human on the golden plate,(Burmese language
called “Schawe Pe La” and also recorded the vices of human on the
The 3rd Day, The Majesty King royally proceeded to associated parchment of dog (Burmese Language called “Kwe Ta Ye”) 20. Most of
with the higher ranking of nobilities in the Main Hall of Maha Prasat. Burmese people preferably observed the precepts, listened to sermon,
The ministers and many senior officials in the city had an audience offered the alms and said without any vulgar words. In addition, they
with royalty and also drank an oath of allegiance. Subsequently, the filled the water and flowers into the sacred pot called “Ta Oh” and
Majesty King royally then proceeded to the Main Hall to be received in placed it in the front of house. The seven kinds of propitious leaves in
audience by the honorable ladies and also drank an oath of allegiance. the sacred pot were the coconut leaves, treetops of Java Plum, Neem
However, the people mutually splashed the water in the official holiday leaves, jujube leaves, Gramineae grasses, soft twigs of Ceylon iron
during Songkran Festival through 3 days.18

The Burmese people believed in the legend of asking the
riddles between Phra Indra and Thao Ajibrahma which was similar
as the legend of Dharmapalakumar answered the questions of Thao

wood and unlimited kinds of flowers.21 This sacred pot was placed in The Burmese people preferably made Songkran rice 231
the praying ritual in the temple to expel all inauspiciousness on the 1st (Khao Chae) or Da Gyan Tha Mut was the rice in an ice water to regale
Day of each year. When Indra returned to the heaven in the next day, the participants in Songkran Festival, was immersed in the fumigated
the Burmese people placed the flowers and perfused the water around water with the candles. The side dishes of Khao Chae were parched
their houses to have an auspiciousness and luckiness in a new year.22 serpent-headed. Other popular food in Songkran festival were the
4. The 4th Day of Songkran Festival The Burmese fermented rice flour noodles eaten with banana stalk curry, fishes fried
language called “Aa Thae - Ne” Songkran festival on 16th April as similar with rendered onions (Nga Yan Chaw Gyo) and mingled raw mangoes
as Wan Thaloeng Sok of Thailand, the Burmese people merrily splashed (Ta Yae Chin To).23 The desserts of Songkran festival were the mixed
the water. The people believed that Indra returned to the heaven and desserts (Shwe Yin Aye); big drops of sago palms, seeds of sweet
the sun fully orbited to the Aries. basils, jellies and rice noodles with coconut cream and sugar including
5. The 1st Day of a New Year The Burmese language “Kha-Nom Luk Loy Nam” or “Kha-Nom Tom Khao”, the Burmese lan-
called “Nid Sun –Tha Yae Ne”, the first day of a new year on 17th April guage called “Mong Long Ye Bo”. Kha-Nom Tom Khao of Myanmar was
or Wan Pak Pee. The Burmese people arranged the perfumes, the differential from Thailand by the reason that Thai ingredients which filled the
water from Soap Pod and the tray of oblations for asking the forgiveness coconut shavings and simmered with sugar but Burmese ingredients filled
which consisted of clothes, appliances and parcels of foods to offer only the lumps of palm sugars and perhaps filled the tiny fiery chilli, 24
the respectful elders. Some places held the esteem ceremony for the
aged persons, the Burmese language called “Aa Thae Gyi Pu Saw Pwae
to apologize them. Moreover, Burmese people preferably released the
birds and fishes and also set up the alms house to give the foods to
the passers called “Za To Dee Tha”. The five or nine Buddhist monks
had been invited in the sacrificed ceremony which performed at the
three or four junctions of village to pray the sacred litany while offering
the foods and also dedicating the meritorious deeds to the nomadic
spirits. The people prepared the foods, desserts, fruit, and beverages
to regale the participants in the ceremony and also arranged the rice,
water and sand to offer the Buddhist monks in the ritual of praying the
litany “Phra Paritta Sutta” and then the people took the sand which
already recited the incantations over them and swashed the sand
around their houses to exorcise the spirits, evils and inauspicious things
and then they had gotten the sanctity and auspiciousness of life in the
first day of a new year.

[ที่มา : https://www.sanookholidays.com/travel-info]
(image source : https://www.sanookholidays.com/travel-info)

232

สงกรานต์ชนชาติไท ๒. วนั สังขาน เป็นวนั ส่งทา้ ยปี

สงกรานต์ของกลุ่มชนชาติไทนั้น พบว่ามีต�ำนานอธิบายเรื่องสงกรานต์ ในวนั นี้ชาวไทใตค้ งจะพากนั ไปเก็บดอก “หมากก่อสร้อย” ซ่ึงบานในชว่ ง
ที่มีเรื่องราวคล้ายกับเร่ืองธรรมบาลกุมาร และท้าวกบิลพรหมในต�ำนานสงกรานต์ สงกรานต์ เพื่อมาประดับท่ี “กงซวอน”หรือ“โก๊งซ้อน” คือรางน�้ำท�ำเป็นรูปมังกร
ของไทย กล่าวคือในต�ำนานของกลุ่มคนไทมักจะอธิบายท่ีมาของประเพณีสาดน้�ำ หรือพญานาคส�ำหรับสรงน�้ำพระ บรรดาผู้ที่ไปเก็บดอกไม้น้ันจะเตรียมอาหารไว้
สงกรานตไ์ วว้ ่า มบี คุ คลในต�ำนานถกู ตัดศรี ษะแตศ่ รี ษะนน้ั หากตกบนพ้นื โลกจะเกดิ รับประทานกลางวันเม่ือถึงเวลาบ่ายจะพากันกลับมาในหมู่บ้าน คนท่ีไม่ได้ไปจะ
ความแห้งแล้งหรือเกิดไฟไหม้โลกจึงต้องมีการรดน�้ำท่ีศีรษะนั้นทุกปี ดังเช่นต�ำนาน พากนั มาตีฆ้องตกี ลองออกมาต้อนรับ๒๖
ของกลุ่มไทใต้คงกล่าวถึงเร่ืองขุนสางถูกเมียคนที่ ๗ ตัดศีรษะ ต�ำนานสงกรานต์
ของกลุ่มไทใหญ่กล่าวถึงพญามารถูกตัดศีรษะโดยเมียคนท่ี ๑๒ ท่ีถอนเส้นผมของ ๓. วนั วา่ ง
พญามารมารัดคอจนขาด เป็นต้น๒๕
ถือเป็นวันสิ้นปี หรือวันข้ึนปีใหม่ ในบางปีมีหนึ่งวัน บางปีมีสองวัน
ประเพณีสงกรานตข์ องชนชาติไททีม่ ชี อื่ เรยี กตา่ งกันไป เช่น ปอยสงั แจ่น ชาวบา้ นจะทำ� ขนมประจำ� เทศกาลคอื “ขนมขา้ วมน” คอื ขนมทท่ี ำ� จากขา้ วเหนยี วคลา้ ย
(สงกรานต์) ปอยซ้อนน�้ำหรือปอยสาดน�้ำ ประเพณีสงกรานต์ในกลุ่มชนชาติไท ขนมเทยี นหอ่ ดว้ ยใบตอง ทำ� ไวส้ ำ� หรบั บชู าพระพทุ ธรปู ในชว่ งกลางวนั มพี ธิ กี รอกนำ้�
โดยสงั เขปน้ี ในกงซวอนใหไ้ หลออกจากปากพญานาคเพอ่ื สรงนำ้� พระพทุ ธรปู เปน็ สญั ลกั ษณข์ อง
ความอุดมสมบรู ณ์และการขอฝน จากนน้ั มีการปล่อยโคมลอยและเร่มิ มกี ารสาดนำ้�
๑. ไทใต้คง ในวันน้ี ๒๗

ไทใต้คงเป็นชาวไทใหญ่ที่อาศัยอยู่ทางตอนใต้ในเขตใต้คงมณฑลยูนนาน ๓. วนั พญาวนั
สาธารณรฐั ประชาชนจนี คำ� วา่ ใตค้ งหมายถงึ ตอนใตข้ องแมน่ ำ�้ คงหรอื แมน่ ำ�้ สาละวนิ
ประเพณีสงกรานต์ของไทใตค้ งมชี อ่ื เรียกว่า “ปอยสงั ขาร” ซง่ึ ชาวไทใต้คงออกเสียง เป็นวันปีใหม่ในช่วงเช้ามีงานก่อพระทรายและท�ำบุญท่ีวัดแล้วจึงสรงน้�ำ
วา่ “ปอยสงั แจ่น” มที ัง้ หมด ๓ วนั ดงั น้ี พระและรดน้�ำผู้ใหญ่ จากนั้นเป็นการเล่นสาดน�้ำในระหว่างพิธีสงกรานต์ของ
ชาวไทใตค้ งยงั มกี ารจดุ บงั้ ไฟโดยมคี วามเชอื่ วา่ เปน็ สญั ลกั ษณข์ องความเจรญิ รงุ่ เรอื ง
ในปีใหมท่ จ่ี ะมาถงึ

Songkran Festival of Tai People 233
Songkran Festival of Tai group was described in the similar legend as though the legend of Songkran Festival
in Thailand titled Dharmapalakumar and Thao Kabila Brahma. The legend of Tai people mostly described the origin of
splashing the water in Songkran Festival that the person in the legend was cut the head, if his head dropped on the
earth, the drought would suddenly occurred or the fire extremely burnt the earth, by this reason, his head would be
watered in every year to protect all ruins. Furthermore, the legend of Tai people in the southern region mentioned to
Khun Sang was cut his head by his 7thwife and also mentioned to the legend of Phraya Mara was cut the head with
his hair by the 12th wife, etc.25
The Songkran tradition of Tai group was called in the dissimilar titles such as Poy Sang Jan (Songkran), Poy Son
Nam or Poy Sad Nam. The following description of Songkran Festival for Tai people;

1. Tai - Dehong

was the community of Tai-Yai who lived in the southern of Dehong prefecture, Yunnan Province, China.
The word “Dehong” referred to the South of Khong River and Salween River. The following Songkran tradition of
Tai-Dehong held on 3 days called “Poy Sang Khan” and was pronounced “Poy Sang Jan” by the people of Tai-Dehong;

2. Wan Sangkhan

was the last day of a year, Tai-Dehong persuaded to keep the flowers called “Mak Koh Soi” which annually
blossomed in the period of Songkran Festival to decorate the waterspout in the figure of Dragon or Great Naga for pouring
the water to the Buddhist monks called “Kong Swan” or “Kongson”. All of people who kept the flowers prepared
the foods to lunch in that area and returned to the village in the afternoon. The people who did not join to keep the
flowers banged the gongs and drums to welcome all of them.26

3. Wan Wang

was the end day of a year or a new year. Some years had 1 day or 2 days. The people made the dessert of
Songkran Festival, it made from the sticky rice called “Kha-Nom Khao Mon” as like“Kha - Nom Tien” which wrapped
with the banana leaves. It was prepared to worship the images of Buddha. The ritual of filling the water into the
waterspout (Kong Swan) to flow from the mouth of great Naga for sprinkling the water onto the images of Buddha,
it was the symbol of the fertilization and rainmaking and then people started floating the lanterns and mutually
splashed the water.27

4. Wan Phaya Wan

was the new year day, the people formed the sand pagoda and performed meritorious deeds at the temple,
then poured the water on the hands of respectful elders and asked for the bless, also splashed the water. During the
Songkran Ceremony of Tai-Dehong, people lightened the sky rockets under the belief of the prosperity in the arrival of
new year.

234

[ทีม่ า : https://thaienews.blogspot.com/2016/04/blog-post_75.html]
(image source : https://thaienews.blogspot.com/2016/04/blog-post_75.html)

๒. ไทล้ือ สิบสองปันนา

กลุ่มคนไทลื้อต้ังถ่ินฐานอยู่ในดินแดนสิบสองปันนาตอนใต้ มีเมืองเชียงรุ่งเป็นเมืองหลวงของแคว้นสิบสองปันนาต้ังอยู่ริมฝั่งแม่นำ้�
โขง สงกรานต์ของไทลอ้ื เรยี กวา่ “ปอยสังขาน” หรือ “สังขานต์ปีใหม”่ จดั ในชว่ งเดือนหก (ตรงกบั เดอื นเมษายน) มคี ำ� กลา่ วของชาวไทล้ือวา่
“เดือนหกตกสังขานต์” มีท้งั หมด ๔ วัน ดงั น๒้ี ๘
๑. วันสงั ขานต์ไป ท่ีเชียงรุง่ มีการแขง่ เรอื จึงเรยี กกนั อีกช่ือหนึ่งวา่ “วันแซวเฮอื ” ในวนั นมี้ ีการยิงปนื “อมอ๊ ก” ยงิ ขึน้ ฟา้ เพ่ือขับไล่
ภูตผี และส่ิงอัปมงคลทัง้ หลาย และในช่วงสายชาวบา้ นจะซกั ผ้าและอาบนำ้� สระผม
๒. วนั เนา เปน็ วันเตรียมท�ำบญุ เรียกกนั ว่า “วันดา” มีการท�ำอาหารและขนทรายเข้าวดั
๓. วันพญาวัน เป็นวันข้ึนปีใหม่ ในวันน้ีมีการท�ำบุญอุทิศส่วนกุศล และชาวบ้านน�ำน้�ำส้มป่อยไปสรงท่ีพระพุทธรูปและพระเจดีย์
ในชว่ งเยน็ จุดดอกไมไ้ ฟบชู าพญาวนั ซ่งึ เชื่อวา่ เป็นผูด้ ูแลรกั ษามนุษย์ และตอนกลางคืนมสี วดมงั คละ
๔. วนั ที่ส่ี มีพิธขี ับไล่เคราะหก์ รรม และนบั ต้ังแต่วันพญาวันมกี ารรดน�้ำด�ำหวั ผใู้ หญต่ อ่ ไปอกี เปน็ เวลา ๗ วัน และมีการเลน่ สาดนำ้� กัน

235

[ทีม่ า : https://mgronline.com/china/detail/9610000037986] 3. Wan Phaya Wan was the new year day, people performed
(image source : https://mgronline.com/china/detail/9610000037986) meritorious deeds, offered the alms and then sprinkled the water
from the Soap Pod onto the images of Buddha and Pagodas. People
2. Tai Lue Sip Song Panna (Xi Shuang Banna) lightened the fireworks in the evening to worship Phaya Wan who was
the guardian of human-beings and then the monks prayed the litany
Tai Lue people settled in the southern of Sip Song Panna, “Mang ga Kala”
the capital city was Chiang Rung, located on the shore of Khong River. 4. The Fourth Day People made sacrifice in the ritual to expel
Songkran Festival of Tai Lue called “Poy Sang Khan” or “Sangkhan Pee the destiny. Through 7 days from Wan Phaya Wan, people poured the
Mai” held on 4 days in the sixth month (April) as Tai Lue mentioned water on the hands of respectful elders and also mutually splashed
“Duen Hok Tok Sangkhan” as follows; 28 the water.
1. Wan Sangkhan Pai had the regatta in Chiang Rung in the
morning called “Wan Saeo Heua” and shot the gun to the sky to
exorcise the evils and all inauspicious things and then people cleaned
the clothes, took a bath and cleaned the hairs in the late morning.
2. Wan Nao was the day of preparation called “Wan Da”,
the people arranged the foods and carried the sand to the temples.

๓. ไทขนึ หรอื ไทเขิน

ตั้งถ่ินฐานอยู่ในเมืองเชียงตุง รัฐฉาน ประเทศพม่า ประเพณีสงกรานต์หรือ “ปอยสังขานต์” ของชาวไทขึน มีการท�ำบุญ
ถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุ ถวายทานกองทรายแก่วัด มีพิธีขอขมาญาติผู้ใหญ่ วันสงกรานต์ชาวไทขึนแบ่งออกเป็น ๔ วัน ได้แก่

236 วนั สงั ขานตล์ ่อง วนั สง่ สังขานต์ วันเนา และวันพญาวัน คอื วนั ขึ้นปีใหม่

ลกั ษณะเดน่ ของสงกรานตใ์ นไทขนึ จะมพี ธิ กี รรมเพอื่ ขอฝนรว่ มอยดู่ ว้ ย โดยในวนั สง่ สงั ขานต์ ชาวไทขนึ ทำ� รปู ขนุ สงั ขานตแ์ หไ่ ป
สบู่ รเิ วณ “ลอ้ งกบ” คอื รอ่ งนำ้� ทางทศิ ตะวนั ตกของเมอื งเชยี งตงุ แยกมาจากลำ� นำ้� ขนึ ผปู้ น้ั รปู ขนุ สงั ขานตห์ รอื สตั วป์ ระจำ� ปเี ปน็ ชาวบา้ น
ชาวเชียงต้างมกี ารสบื ทอดกันมาในตระกลู ผ้ปู ั้นเรียกว่า “อาจารย์” อาจารยจ์ ะนำ� ดอกไมธ้ ูปเทียนไปบูชายงั เทวดาท่ีไม้สะหลี (ต้นโพธ)์ิ
ใจเมือง ๔ คู่และบูชาสิ่งศักด์ิสิทธ์ิของเมือง ได้แก่ หอฝาพัน ๔ คู่ หอหลวงแท่นแก้ว ๔ คู่ เจ้าหลวงกาด ๔ คู่ เจ้าหนองตุง ๔ คู่
เจา้ กุฎเจ้าเมอื ง ๕ คู่ เจ้าแซมเมือง ๖ คู่ และเจ้าพวกหนองลายท่าช้าง ๒ คู่ ในบริเวณพิธีมีธงสขี าว เหลือง เขยี ว แดง ปักไว้ ๘ แห่ง เม่ือ
เสร็จพิธีแล้วชาวบ้านจะแย่งธงพิธีไปปักไว้ที่บ้านเรือนของตน เช่ือว่าท�ำให้มีความร่มเย็นเป็นสุข จากนั้นมีการน�ำกลองไชยมาตั้งในพิธี
พร้อมกับตัง้ เครอ่ื งบชู า “ขันตั้ง” ประกอบไปด้วย ผ้าขาว ผา้ แดง อย่างละ ๑ วา หมาก ๑ หวั เงนิ ๒๐๐ ซง่ึ ผู้ป้นั กบแบ่งไป ๒ สว่ น จาก
นั้นนมิ นต์พระสงฆ์ ๓ รูป มาสวดธรรม แลว้ พรมน�้ำส้มปอ่ ยท่ีไม้สะหลใี จเมือง เมื่อถงึ วันรงุ่ ขึ้นมีพิธี “แกน๋ กลองส่งแก่นแข้” ในพิธีมชี าว
ลวั ะ ๒ คน สวมชดุ แดงตกี ลองทงั้ วนั ทง้ั คนื จนกระทงั่ ในชว่ งเวลา ๑๑ ถงึ ๑๒ นาฬกิ า จากนนั้ ชาวลวั ะพากนั หามกลองไปแขวนไวท้ ลี่ อ้ งกบ
อาจารย์ผู้ท�ำพิธีและชายอีกผู้หนึ่งถามปัญหาเรื่องกลอง ผู้ถามท�ำหน้าที่ถามเรื่องรายละเอียดของกลอง ผู้ตอบจะตอบว่ากลองน้ีเป็น
กลองไชยมงคลตีแล้วบ้านเมืองจะร่มเย็นเป็นสุข และวันรุ่งข้ึนจะน�ำกลองน้ีไปพลีกรรมส่งสังขานต์ เม่ือถามตอบเสร็จส้ิน อาจารย์รับ
ขนั ตั้งแล้วไปปัน้ รปู กบแขวนในพธิ ี ครน้ั ถึงเวลา ๑๒ นาฬกิ า จงึ ประกาศเชิญผเี จ้าเมอื ง ๘๐ ตน แลว้ อาจารย์ผทู้ ำ� พิธีจึงเอาไม้แกน๋ แค่
(ไม้ทำ� เป็นรปู อวยั วะเพศชาย) แหยท่ ี่กน้ กบ จากน้นั พระสงฆ์สวดบทพระธรรมพุทธวังสา แล้วพรมนำ้� มนตใ์ หผ้ มู้ ารว่ มพธิ โี ดยส่วนใหญ่
เม่อื เสรจ็ ส้ินพธิ ฝี นมกั จะตก ถา้ ฝนตกลงมาจะตอ้ งน�ำหวั หมไู ปเซน่ ไหว้ที่ล้องกบ๒๙

3. Tai Khuen 237

Tai Khuen settled in the city of Keng Tung, State of Chan, Myanmar. The tradition of Songkran Festival or
“Poy Sangkhan”, Tai Khuen people performed meritorious deeds and offered the food to the Buddhist monks,
dedicated the alms and carried the sands to the temple, joined in the apologized ceremony to the senior relations
and elders. Songkran Day of Tai Khuen people was proposed in 4 days; Wan Sankhan Long, Wan Song Sangkhan,
Wan Nao and Wan Phaya Wan (New Year Day).
The dominant characteristic of Songkran Festival in Tai Khuen was the praying ritual for the rainfall.
Tai Khuen made the figure of Khun Sangkhan in Wan Song Sangkhan and then paraded to the watercourse called
“Long Kob” in the western of city “Keng Tung”, it separated from Khuen canal. The sculptor called “Ajan” who
molded the figure of Khun Sangkhan or annual animal, he was the villager of Keng Tang and inherited the sculpturing
methods from his family. He placed the four pairs of incenses and candles to worship the deities at the Bodhi
Tree (Mai Sa Lee) in the core of city and also offered sacrifice each holy article of city such as Ho Fa Pan (4 pairs),
Ho Luang Thaen Kaew pairs (4 pairs), Chao Luang Kad (4 pairs), Chao Nong Tung (4 pairs), Chao Kut Chao Muang
(5 pairs), Chao Sam Muang (6 pairs) and Chao Phuak Nong Lai Tha Chang (2 pairs). The area of ceremony plunged
down the colored flags; white, yellow, green and red in 8 places. The drum was set up in the ritual and placed
the oblations called “Khan Tang” consisted of white and red clothes 1 cubit per each, 1 head of betel-nut.
Subsequently, people invited the Buddhist monks praying the litany and then perfused the water from the soap
pod at the Bodhi tree. The people crowded to snatch the flags in the end of ceremony to stab down in the area
of their houses under the belief of peacefulness and happiness. In the next day, the ceremony of “Kan Klong Song
Kaen Khae” was performed by one officiant and two Lua guys who put on the red dressings, they banged the
drums all days all nights until 11.00 -12.00 am, they carried the drums to hang at Long Kob. The officiant and one
man asked the questions about the details of drums. Another one man answered that these drums called Chaiya
Mongkhol, when banged them towards the peacefulness of country and had to carry them to make sacrificial
ceremony called “Song Sangkhan” in the next day. When they ended the questions, the officiant sculpted in the
figure of frog and then hanged it in the ceremony. The officiant announced to invite all eighty spirits of governors,
then he poked the small wooden stick in the figure of penis called “Mai Khaen Khae”into the bottom of frog,
the Buddhist monks prayed the litany called Phra Dhamma Buddha Wangsa and then perfused the holy water
to the participants. When the officiant finished the ceremony, he had to sacrifice the pig’s head at Long Kob if it
was raining.29

238 เชิงอรรถ ๑๘ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ, ผู้แปล, กฏมณเฑียรบาลพะม่า
(พระนคร: โรงพิมพ์พระจนั ทร์, `๒๔๗๙. พิมพ์ในงานพระราชทานเพลงิ ศพหมอ่ มเจา้ ตระนัก
๑ ฮอง โสต, “สงกรานตใ์ นประเทศกมั พชู า,” สงกรานตใ์ น ๕ ประเทศ: การเปรยี บเทยี บทาง นธิ ิผล ไชยันต์ ๒๑ มนี าคม ๒๔๗๙), ๒๒-๒๓.
วฒั นธรรม, ทรงศกั ด์ิ ปรางคว์ ฒั นากลุ , บรรณาธกิ าร (เชยี งใหม:่ สำ� นกั สง่ เสรมิ ศลิ ปวฒั นธรรม ๑๙ สทิ ธพิ ร เนตรนิยม, “ด่ะจาน: สงกรานตพ์ ม่าเทศกาลเปล่ยี นผา่ น วิถีเกษตร กบั ความหวังของ
มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม,่ ๒๕๓๙), ๑๐๓. ผคู้ น,” ใน สาดน�้ำสงกรานต์ วฒั นธรรมร่วมรากเอเชยี , ๘๙-๙๒.
๒ ขนุ อดุ มปรชี า (จาบ พนิ ), พระราชพธิ ที วาทศมาสหรอื พระราชพธิ สี บิ สองเดอื นกรงุ กมั พชู า ๒๐ ตซู าร์ นวย, “วนั ปใี หมข่ องชาวเมยี นมา,” ขา่ วรามคำ� แหง ๔๗,๑ ( ๑๗-๒๓ เมษายน ๒๕๖๐): ๖.
ฉบบั ฉลองครบรอบ ๕๕ ปี การสถาปนาความสมั พนั ธท์ างการทตู ไทย-กมั พชู า ภาค ๓, แปล ๒๑ สทิ ธพิ ร เนตรนยิ ม, “ดะ่ จาน: สงกรานตพ์ ม่าเทศกาลเปล่ียนผ่าน วถิ ีเกษตร กบั ความหวงั ของ
โดย ศานติ ภกั ดคี ำ� (กรงุ เทพฯ: กรมสารนเิ ทศ, ๒๕๕๐), ๑๕๕-๑๖๖. ผู้คน,” ใน สาดน�้ำสงกรานต์ วฒั นธรรมรว่ มรากเอเชยี , ๙๓.
๓ ออกญาเทพพิทู (ฌืม กรอเสม), พระราชพิธีทวาทศมาส หรือพระราชพิธีสิบสองเดือน ๒๒ ออง ซอ อู, “เทศกาลสาดน�ำ้ ในพมา่ ,” ใน สงกรานตใ์ น ๕ ประเทศ: การเปรียบเทียบทาง
กรงุ กมั พชู า ฉบบั ฉลองครบรอบ ๕๕ ปี การสถาปนาความสมั พนั ธท์ างการทตู ไทย-กมั พชู า วฒั นธรรม, ๑๒๑.
ภาค ๑, แปลโดย ศานติ ภกั ดคี ำ� (กรงุ เทพฯ: กรมสารนเิ ทศ, ๒๕๕๐), ๔๘-๙๐. ๒๓ ตซู าร์ นวย, “วนั ปใี หมข่ องชาวเมยี นมา,” ขา่ วรามคำ� แหง ๔๗, ๑ ( ๑๗-๒๓ เมษายน ๒๕๖๐): ๖.
๔ กแิ ดง พอนกะเสมสกุ , “งานบญุ ปใี หมใ่ นลาว,” ในสงกรานตใ์ น ๕ ประเทศ: การเปรยี บเทยี บ ๒๔ สทิ ธพิ ร เนตรนยิ ม, “ด่ะจาน: สงกรานต์พมา่ เทศกาลเปลย่ี นผ่าน วิถเี กษตร กับความหวังของ
ทางวัฒนธรรม, ทรงศักด์ิ ปรางค์วัฒนากุล, บรรณาธิการ (เชียงใหม่: ส�ำนักส่งเสริมศิลป ผู้คน,” ใน สาดนำ้� สงกรานต์ วฒั นธรรมรว่ มรากเอเชีย, ๙๕-๙๖.
วฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม,่ ๒๕๓๙), ๑๒๘. ๒๕ รายละเอียดของต�ำนานสงกรานตใ์ นกลมุ่ คนไทย ดเู พิม่ เตมิ ในบทท่ี ๑.
๕ เรือ่ งเดยี วกนั , ๑๒๙. ๒๖ กงจน่ิ เหวนิ , “ความเชอื่ และประเพณขี องชนชาตไิ ทใตค้ ง,” ใน คนไทใตค้ ง: ไทใหญใ่ นยนู นาน,
๖ ธรี ะวฒั น์ แสนคำ� , “บญุ เดอื นหา้ -สงกรานต์ ในลาวและอสี านโดยสงั เขป,” ใน สาดนำ�้ สงกรานต์ ประคอง นมิ มานเหมนิ ท์ และเรอื งวทิ ย์ ลม่ิ ปนาท, บรรณาธกิ าร (กรงุ เทพฯ: สถาบนั ไทยศกึ ษา
วัฒนธรรมร่วมรากเอเชีย, พิพัฒน์ กระแจะจันทร์, บรรณาธิการ (กรุงเทพฯ: ส�ำนักงาน จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย, ๒๕๓๘), ๑๐๗.
คณะกรรมการการศึกษาขน้ั พ้นื ฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ, ๒๕๕๙), ๑๑๐. ๒๗ ยรรยง จิระนคร,“แคว้นใตค้ ง: ถน่ิ ไทเหนือในยนู นาน,” ใน คนไทใต้คง: ไทใหญ่ในยนู นาน,
๗ ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม, พระลอค�ำกลอนกับชีวิตและงานวรรณกรรมของนายร้อยเอก ประคอง นมิ มานเหมนิ ท์ และเรอื งวทิ ย์ ลม่ิ ปนาท, บรรณาธกิ าร (กรงุ เทพฯ: สถาบนั ไทยศกึ ษา
หลวงทวยหาญรกั ษา (นครหลวงกรงุ เทพธนบรุ :ี คลังวทิ ยา, ๒๕๑๕), ๓๖๑-๓๖๓. จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๘), ๓๓.
๘ “พงศาวดารลา้ นช้าง ตามถอ้ ยค�ำในฉบบั เดิม,” ใน ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภเิ ษก, ๒๘ ประคอง นมิ มานเหมนิ ท์, “ประเพณสี ิบสองเดอื น: วิถีชวี ิตในรอบปขี องคนไท,” ใน คตชิ นคน
เล่ม ๙ (กรงุ เทพฯ: กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๕), ๒๑. ไทในวฒั นธรรมขา้ ว, (กรงุ เทพฯ: สถาบนั ไทยศกึ ษา จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั , ๒๕๖๐), ๑๑๕.
๙ ศภุ ชยั สงิ หย์ ะบศุ ย,์ หลวงพระบางเมอื งมรดกโลก:ราชธานแี หง่ ความทรงจำ� และพนื้ ทพ่ี ธิ กี รรม ๒๙ สุกัญญา สจุ ฉายา, “พธิ ีขอฝนของชนชาตไิ ท,” ใน คติชนคนไทในวฒั นธรรมขา้ ว.
ในกระแสโลกาภิวัตน์ (กรงุ เทพฯ: สายธาร, ๒๕๕๓), ๓๒.
๑๐ เรอ่ื งเดยี วกนั , ๓๔.
๑๑ สเุ ทพ ไชยขนั ธ.์ุ นทิ านพญาแถน แกน่ ตำ� นานอาเซยี น (กรงุ เทพฯ: ตถตา พบั ลเิ คชน่ั , ๒๕๕๗),
๖๓-๖๔.
๑๒ ปฐม หงส์สวุ รรณ, นานมาแล้ว มเี รอ่ื งเลา่ นทิ าน ตำ� นาน ชวี ิต (กรุงเทพฯ: สำ� นกั พิมพแ์ หง่
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั , ๒๕๕๖), ๑๑๙-๑๒๓.
๑๓ ธีระวัฒน์ แสนค�ำ, “บุญเดือนห้า-สงกรานต์” ในลาวและอีสานโดยสังเขป,” ใน สาดน�้ำ
สงกรานต์ วัฒนธรรมร่วมรากเอเชีย, ๑๑๑-๑๑๒.
๑๔ ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม, พระลอค�ำกลอนกับชีวิตและงานวรรณกรรมของนายร้อยเอก
หลวงทวยหาญรักษา, ๓๖๔-๓๖๕.
๑๕ เหตุการณ์น้ีสันนิษฐานว่าเป็นความขัดแย้งระหว่างความเชื่อเร่ืองผีของพ้ืนเมืองที่ขัดแย้งกับ
พระพุทธศาสนาท่ีเข้ามาในลาวเม่ือคร้ังแรกเริ่ม ดังน้ันเมื่ออัญเชิญพระบางไปทางแม่น�้ำโขง
และแม่น�้ำงึมถงึ เมอื งเวยี งคำ� กลุ่มขนุ นางลาวจงึ พากนั ต่อตา้ น ท�ำใหต้ อ้ งประดษิ ฐานพระบาง
ทเ่ี มอื งเวียงค�ำ.
๑๖ ณัฐวุฒิ สุทธิสงคราม, พระลอค�ำกลอนกับชีวิตและงานวรรณกรรมของนายร้อยเอก
หลวงทวยหาญรักษา, ๓๖๕.
๑๗ สิทธิพร เนตรนยิ ม, “ด่ะจาน: สงกรานต์พม่า เทศกาลเปลีย่ นผ่าน วิถเี กษตร กับความหวัง
ของผคู้ น,”ในสาดนำ�้ สงกรานต์ วฒั นธรรมรว่ มรากเอเชยี ,พพิ ฒั น์กระแจะจนั ทร,์ บรรณาธกิ าร
(กรงุ เทพฯ: สำ� นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน กระทรวงศกึ ษาธกิ าร, ๒๕๕๙), ๘๒.

1 HongSot,“SongkraninCambodia”,Songkraninfivecountries:CulturalComparison, 18 Somdej Phra Chao Boromwongthoe Krom Phraya Damrongrachanupab, Translator
Songsak Prangwattanakul, Editor (Chiangmai: The Center for the Promotion of Arts The Monarch Law of Myanmar (Phra Nakhon: Phrachan Press, 2479. Published
2 and Culture, Chiangmai University, 2539), 103. in the occasion of cremation for Momchao Tranaknithiphol 21st March 2479), 239
Khun Udompreecha (Jab Pin), The Royal Ceremony of Thawa Thossamas or The 19 22-23.
RoyalCeremonyofTwelveMonths,TheCelebrationof55yearsAnniversary,The Sitthiporn Nateniyom, Songkran Festival in Myanmar, The Transited Festival of
Establishment of Diplomatic Relations of Thai-Cambodia, Part 3, translated by Agriculture and Expectation of people, in The Splashing water of Songkran
3 Santi Pakdeekham (Bangkok: Department of Information, 2550), 155-166. Festival, The Collaborate Asean Cultures, Pipat Krajaejan, Editor (Bangkok:
Okya Thepphithu (Cheum Krosame), The Royal Ceremony of Thawa Thossamas 20 The Basic Education Committee, The Ministry of Education, 89-92.
or The Royal Ceremony of Twelve Months, The Celebration of 55 years Anniver Tu Sar nuay, “New Year Day of Myanmar People”, Ramkhamhaeng News 47,
sary,TheEstablishmentofDiplomaticRelationsofThai-Cambodia,Part1,translated 21 1(17th -23rd April 2560): 6.
4 by Santi Pakdeekham (Bangkok: Department of Information, 2550), 48-90. Sitthiporn Nateniyom, “Da Gyan”: Songkran Festival in Myanmar, The Transited
Kidaeng Ponkasamesuk, “New Year Festival in Laos” Songkran in five countries: Festival of Agriculture and Expectation of people, in The Splashing Water of
Cultural Comparison, Songsak Prangwattanakul, Editor (Chiangmai: The Center 22 Songkran Festival, The Collaborate Asean Cultures, 93.
65 for the Promotion of Arts and Culture, Chiangmai University, 2539), 128. Oong zho uh, “The Festival of Splashing the Water in Myanmar” in Songkran
Ibid, 129. 23 Festival of 5 countries: The cultural comparison, 121.
Theerawat Saenkham, “The Brief of Meritorious Deeds in the Fifth Month of Tu Zha Nuay, “New Year Day of Myanmar People”, Ramkhamhaeng News 47, 1
Songkran Festival in Laos and the Northeastern” in The Splashing Water of 24 (17th -23rd April 2560): 6.
Songkran Festival, The collaborated Culture in Asia, Pipat Krajaejan, Editor Sitthiporn Nateniyom, “Da Gyan”: Songkran Festival in Myanmar, The Transited
7 (Bangkok: The Basic Education Commission, The Ministry of Education, 2559), 110. Festival of Agriculture and Expectation of people, in The Splashing Water of
Nattawut Suthisongkhram, Phra Lor- The Verse and Life of Captain Luang 2256 Songkran Festival, The Collaborate Asean Cultures, 95-96.
8 Tuayhanraksa (Nakhon Luang Krungthep-Thonburi: Klangwittaya, 2515), 361-363 The description of Songkran Legend in Tai Group ( See Chapter 1).
“The Annals of Lan Chang as the primitive statements” in the Summary of Kong Jin Kwern, “The belief and Tradition of Tai-Dehong,” in The Community
Annals, Edition of Golden Jubilee, volume 9 (Bangkok: The Office of Literary of Tai-Dehong: Tai-Yai in Yunnan, Prakhong Nimmanhemin and Ruengwit Lim
9 and History, The Fine Arts department, 2545), 21. panat, editor (Bangkok: The Institute of Thai Studies, Chulalongkorn University,
SuppachaiSinghayabut, Luang Phra Bang, The World Cultural Heritage Memories 27 2538), 107.
1101 of Royal City, Ritual Space and Globalization (Bangkok-Saitharn, 2010), 32. Yanyong chiranakhon, “Tai-Dehong Prefecture: Tai Community in the northern
Ibid, 34. of Yunnan”, in The Community of Tai-Dehong: Tai-Yai in Yunnan, Prakhong Nim
Suthep Chaiyakhan, The Parable of Phraya Thaen; The Heart of Asean Legend. manhemin and Ruengwit Limpanat, editor (Bangkok: The Institute of Thai Studies,
12 Bangkok: Tathata Publication, 2557), 63-64. 28 Chulalongkorn University, 2538), 33.
Pathom Hongsuwan, Once upon a time had the story, fable, legend, life (Bang Prakhong Nimmanhemin, “The Tradition of twelve months: The Way of Life in a
13 kok: Chulalongkorn University Press, 2556), 119-123. Year of Tai People,” in The Folk Wisdom of Tai People in the Rice Culture,
Theerawat Saenkham, “The Brief of Meritorious Deeds in the Fifth Month of 29 (Bangkok: The Institute of Thai Studies, Chulalongkorn University, 2560), 115.
Songkran Festival in Laos and the Northeastern” in The Splashing Water of Sukanya Sujachaya, “The Ceremony of Requesting the Rainfall by Tai People,”
14 Songkran Festival, The collaborated Culture in Asia, 111-112. in The Folk Wisdom of Tai People in the Rice Culture, (Bangkok: The Institute
Nattawut Sutthisongkram, The Poetry “Phra Lor”, Life and Literary Works of of Thai Studies, Chulalongkorn University, 2560), 248-249.
15 Captain Luang Tuayhanraksa, 364-365.
This event was assumed that was the conflict between the beliefs in folk spirits
and initial Buddhism in Laos. Therefore, when Phra Bang was respectfully
engaged through Khong River and Ngeum River to the city of Wiang Kham, the
group of Laos nobilities strongly resisted. By this reason, Phra Bang was enshrined
1 6 in the City of Wiang Kham.
17 Nattawut Sutthisongkram, The Poetry “Phra Lor”, Life and Literary Works of
Captain Luang Tuayhanraksa, 365.
Sitthiporn Nateniyom, Songkran Festival in Myanmar, The Transited Festival of
Agriculture and Expectation of people, in The Splashing Water of Songkran
Festival,The Collaborate Asean Cultures, Pipat Krajaejan, Editor (Bangkok:
The Basic Education Committee, The Ministry of Education, 2559, 82.

240

บทท่ี ๕ 241

บทสรปุ

Chapter 5

Summary

242