Сэтгүүл-зүйн-тухай (1)

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

Ãóðàâò, ñýòã¿¿ëç¿éí ðåäàêòîðëàõ àðãàç¿éí òºâøèíä
ñàéòàð áîëîâñðóóëñàí áàéíà.

ĺðºâò, ìýðãýæëèéí ¸ñç¿éí øàëãóóðààð õÿíàí
íÿãòàëñàí áàéíà.

Òàâä, îíîâ÷òîé áàéðøóóëàãäñàí áàéíà.
Òîâ÷õîíäîî ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã á¿ðýí ä¿¿ðýí õàíãàñàí
òîõèîëäîëä ÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí òóõàé ÿðüæ áîëíî. Õàðèí íýã
íü çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä ÷àíàðûí òóõàé ÿðèà áàéõã¿é áîëîõ
þì.
×àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí òóõàé ÿðèà ñýòã¿¿ëç¿éí õºãæëèéí
ýðò ¿åýñ ë áàéñààð èðñýí, ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàæ
áàéõ ¿åä áàéíãà ë ÿðèãäàõ àñóóäàë ãýäýã íü òîäîðõîé.
Òîäðóóëáàë, Ïóëèòöåð, Õ¸ðñò íàðûí ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë
àæèëëàãààíû ºðñºë人í, çºð÷èëèéí ¿åýñ ÿðèãäñààð èðæýý.
Àíõàíäàà áîäèò ñýòã¿¿ëç¿é áà øàð ñýòã¿¿ëç¿éí òóõàé àñóóäàë
áàéñíàà ñýòã¿¿ëç¿éí õºãæëèéí ÿâöàä õàðèóöëàãà, ¸ñç¿é,
õàðààò áóñ áàéäàë çýðãýýð ã¿íçãèéð÷ èðñýí áàéäàã. Ìîíãîëûí
÷ºëººò àðä÷èëñàí ñýòã¿¿ëç¿éí õºãæëèéí 20 ãàðàí æèëèéí
õóãàöààíä 1990-ýýä îíû äóíä áîëîí ñ¿¿ë ¿åä áîäèò ñýòã¿¿ëç¿é,
õàðèóöëàãàòàé ñýòã¿¿ëç¿éí òóõàé ÿðèà ãàð÷, óëìààð 2000 îíû
¿åýñ ¸ñç¿éí àñóóäàë õºíäºãäºæ, ñ¿¿ëèéí ¿åýä ýð¿¿ë, ¸ñç¿éòýé
ñýòã¿¿ëç¿éí òºëºº óðèàëãààð ºðíºæ áàéíà. Ìàíàé ñýòã¿¿ë÷èä
¿éë àæèëëàãààíûõàà ÷àíàðûí àñóóäàëä èíãýæ õàíäñààð èðñýí.
×óõàë÷ëàí ÿðüñààð ÷ áàéíà.

2. Ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë ÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí
òóõàé ÿðèàíû ãàäíà ¿ëäýõ ¸ñã¿é

Òýãâýë áèäíèé èëòãýë ÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí íýã òóëãàìäñàí
àñóóäàë áîëîîä áàéãàà “Ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë”-èéí
îð÷èí äàõü ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë àæèëëàãààíû ýýäðýýòýé çàðèì
àñóóäàë þì. Ìýäýýæ “ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë” /news media/
á¿õëýýðýý ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë àæèëëàãààíä õàìààðàõã¿é ãàãöõ¿¿
ìýäýýëëèéí ñàéò, ïîðòàë ñàéò, âýá, çàðèì áëîã ñýòã¿¿ëç¿éí

- 151 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. ¯¿íèéã íü “èíòåðíýò ñýòã¿¿ëç¿é” áóþó
“îíëàéí ñýòã¿¿ëç¿é” ãýæ íýðëýæ òóñãàéëàí àâ÷ ¿çñýýð èðñýí.

Ýíý õ¿ðýýãýýðýý “ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë” ñýòã¿¿ëç¿éí
ºâºðìºö íýãýí òàëáàð áîë÷èõñíûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ áîëëîî.
Òýãâýë ñýòã¿¿ëç¿éí ñàëáàðûí ñóäàëãàà ýíý òàëáàðò ºðíºæ áóé
ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë àæèëëàãààíû ÷àíàðûí àñóóäàëä àíõààðàë
õàíäóóëàõ ë õýðýãòýé áîëæ áàéíà. Ýñ òýãâýýñ ýíä ãàð÷ áóé çàðèì
òºâºãòýé àñóóäëóóä íèéò ñýòã¿¿ëç¿éí íýð õ¿íä, ¿éë àæèëëàãààíä
ñºðºã ¿ð äàãàâàð àâ÷ èðíý. Íààíäàæ ë ðåäàêòîðëààã¿é ìýäýý
ìýð ñýð ãàð÷ áàéãàà íü ñýòã¿¿ë÷ ìýðãýæëèéí íýð õ¿íäèéã
óíàãààæ áàéíà. Æèøýý íü:

Æ¿æèã÷èí Ä.Îäîíòóóë
“Øèíý ¿å” ïðîäàêøíû æ¿æèã÷èí òýðáýýð ñ¿¿ëèéí ¿åä
ìýðãýæëýý ñîëüæ òåëåâèçèéí óðëàãò õ¿÷ ¿çýõýýð 25-ð ñóâàã
òåëåâèçèéí “Àìüäðàë àà ãýæ” òîê øîó, ìºí “Non stop”çýðýã
íýâòýð¿¿ëã¿¿äèéã õèéæ õ¿ðãýäýã áîëîîä íýëýýä õóãàöààã
ºíãºð¿¿ëñýí áèëýý. Æ¿æèã÷èí õ¿í àëü ÷ ñàëáàðò õºðâºäºã
áàéõ õýðýãòýé ãýæ òýðýýð õýëýõ äóðòàé.
Îëîí óðàí á¿òýýë¿¿äýýð ¿çýã÷äèéí “ýëãèéã õºøººæ”
ñòðåññ ÿäàðãààã òàéëäàã æ¿æèã÷èí á¿ñã¿é ìààíü “íýã àæëààñ
íºãººãèéí õîîðîíä ã¿éõ íü ñàéõàí áàéäàã,õ¿í àæëààñàà êàéô
ýð÷ õ¿÷èéã àâäàã áàéõ õýðýãòýé” ãýæ õýëäýã.
 Anonymous áè÷ñýí íü:
Hehe ene zuragchnii avsan zurag Ýíý ñýòã¿¿ë÷èéíõ íü
áè÷ñýí ýíý òýð ýí ñàéò íýã áèø ýý. Íýã òîì õºëèéí çóðàã ÿàõ
ãýæ áàéãààí îäîî
 mal áè÷ñýí íü:
Oyuntuul geech tenegee
 Anonymous áè÷ñýí íü:
neriig ni zuw bicheechee
Ýíý ìýäýýíèé ãàð÷èãëàë, íèéòëýëèéí áààòðûí íýðèéí
àëäàà, óòãàã¿é ìýäýýëýë íü ¿íýõýýð óíøèã÷äûí óðàì õóãàëæ
áàéíà.
Ãýõäýý áèä àñóóäàëä áîäèòîé õàíäàõûí òóëä ìýäýýëëèéí

- 152 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

øèíý õýðýãñëèéí ñýòã¿¿ëç¿éä õîëáîãäîõ çààã õÿçãààðûã
òîãòîîõûí òóëä áàéãóóëëàãûí âýá, ðåêëàìíû ñàéò, õóâü õ¿íèé
ìýäýýëëèéí ñàí, cosial media, òºð çàñãèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäûí ñàéò, ïîðòàë ñàéò, õàéëòûí ñèñòåì¿¿äýýñ
ñàëãàæ îéëãîõ íü ÷óõàë.

Ìýäýýæ NEW MEDIA ñýòã¿¿ëç¿éä õºãæëèéí øèíý õàíäëàãà,
÷óõàë àëõàì àâ÷ èðñýíèéã ãàäíû ñýòã¿¿ëç¿éí ñóäëàà÷èä
áàõàðõàí òýìäýãëýæ, ýíý òàëààð ÿíç á¿ðèéí óóëçàëò, ñåìèíàð,
õóðàë, õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëæ, ñàíàë ñîëèëöîæ áàéíà.

Ìºíººõ:
- “öàõèì ñýòã¿¿ëç¿é” öààñàí ñîíèíã õàëíà,
- “îíëàéí ñýòã¿¿ëç¿é” õýâëýëèéã óñòãàíà,
- “øèíý ìýäýýëëèéí õýðýãñýë” õàìãèéí õ¿÷èðõýã íü ãýõ
ìýò ¿çýë îéëãîëòóóä øèíý ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã “õýðýãñýë”
òàëààñ íü àâ÷ ¿çñýíòýé õîëáîîòîé.
Õàðèí áèä ò¿¿íèé àãóóëãà äàõü ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë
àæèëëàãààíäàà àíõààðàë õàíäóóëàõ öàã íýãýíò áîëæýý.

Õî¸ð. Àñóóäëóóäûã òîäîòãîõ íü

Èíãýýä áèä NEW MEDIA-èéí õàðèëöààíû îëîí òàëò ºðãºí
óóäàì òàëáàðààñ ñýòã¿¿ëç¿éí ¿éë àæèëëàãààíû àãóóëãàä
÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí ¿çýë áàðèìòëàëààð õàíäàõûã çîðèëîî.
Ãýòýë àñóóäàë èë òîä òºäèéã¿é áèä áàðàã äºæðºõ øèíæòýé,
àñóóäëûã àñóóäàë áèø ìýòýýð õ¿ëýýí àâààä äàñ÷èõñàí
áàéäàëòàé áîë÷èõæýý.

Òéèì áîëîõîîð ýíý óäààãèéí èëòãýëýýðýý áèä “÷àíàðòàé
ñýòã¿¿ëç¿é”, “ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë” ãýñýí àñóóäëûí
õîëáîãäîõ îéëãîëòóóäûã òàíèëöóóëæ, óëìààð àñóóäëóóäûã
òîäðóóëàõ, ìºí àñóóäëûã àðèëãàõûí òóëä øèéäâýðëýõ çàðèì
àðãà çàì, ñàíàëûã äýâø¿¿ëæ áàéíà. ×àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí ¿çýë
áàðèìòëàëààð ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñëýýð ò¿¿÷ýýëñýí ìàíàé
öàõèì ñýòã¿¿ëç¿éí îð÷èíä äàðààõ àñóóäëóóä áàéíà ãýæ ¿çëýý:
¯¿íä

- 153 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

1. Çàðèì ìýäýý, ìýäýýëýë íü ñýòã¿¿ëç¿éí ìýäýýëëèéí
øàëãóóð äààõã¿é, óíøèã÷äûí õýðýãöýý õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéíà.

2. Ìýäýý ìýäýýëýë íü áîëîâñðóóëàëò ìóó õèéãäýæ áàéíà.
Çàðèì òîõèîëäîëä áàðàã áîëîâñðóóëàëã¿é êîìïüþòåðò øèâñýí
àíõíû õóâèëáàðààð /ñîíèíîîðõîîð íîîðîã õýâýýð íü/ øóóä
íèéòýëæ áàéíà.

3. Ìýäýý, ìàòåðèàëàà ñýòã¿¿ëç¿éí øàëãóóðààð íÿãòàëæ,
øàëãàõã¿é õýâëýæ áàéíà.

4. Ðåäàêòîðëàõ àæèë îðõèãäîæ áàéíà.
5. Ìýäýýí¿¿ä íü èâ èæèëõýí /õóóëáàðëàäàã, øóóä
ñîëèëöäîã/ áè÷èãäñýí áàéäàã. Ýñâýë íýãíýýñýý àâñàí ìýäýýëëýý
çàññàí áîëîîä ãàðãàæ áàéíà.
6. Ñýòã¿¿ë÷èéí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ èäýâõèòýé àæèëëàõ
çàð÷èì áàðàã àëäàãäñàí.
7. Èõýíõ ìýäýýëëýý áóñàä ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýñ àâäàã
áºãººä ýíý íü ìýäýýëëèéã àíõäàã÷ ýõ ñóðâàëæààñ àâàõ áóñ /¿éë
ÿâäëûã ãàçàð äýýðýýñ íü, îðîëöîã÷, ìýäýýëýã÷ýýñ áóñ/ ç¿ãýýð
ë áóñàä õýðýãñë¿¿äèéã ýõ ñóðâàëæ áîëãîí ìýäýýëæ “àìü çóóæ”
áàéíà. Ýíý áîë ñàéí ç¿éë áèø.
8. “Îíöëîõ ìýäýý” íýðòýé áóëàíãóóä íü ãîë òºëºâ çàõèàëãàò,
PR ìýäýýëëýýð ä¿¿ð÷ õàðààò áóñ áàéäàë àëäàãäàæ áàéíà.
9. ¨ñ ç¿éã¿é áàéíà. ¨ñ ç¿éí ò¿ãýýìýë àëäàà íü çàõèàëãàò
áè÷âýð íèéòëýõ, áóñäûí íýð òºðä õàëäàõ, áîëõè ìýäýýëëýýð
óíøèã÷äàà áóõèìäóóëàõ, ¸ñç¿éã¿é çóðàã íèéòëýõ, áóñäûí
á¿òýýëèéã õóóëáàðëàõ, õóëãàéëàõ, áàòàëãààã¿é ìýäýýëýõ
çýðãèéã íýðëýæ áîëîõ áàéíà.
10. 1990 îíû ýõýí ¿åýñ 2000 îíû ýõýí ¿å õ¿ðòýë ìàíàé
“Øàð õýâëýë” - ¿¿äèéí òóóëñàí á¿ä¿¿ëýã ¿åèéã ýíý îð÷èíä
äàâòàæ áàéíà.
11. Êîììåíò íü ýõ çàõàà àëäàæ, õÿíàëòààñ íýãýíò ãàðñàí
áàéíà.
a. Íîöòîé íü ìýäýýëëèéí àãóóëãààñ ¿ë õàìààðàí ìýäýýëëèéí

äîòîð äóðäàãäñàí áîëîí ýñ äóðäàãäñàí íýãíèéã ýëäâýýð
áè÷èæ, äîðîìæèëæ “ñýòãýëýý àìðààã÷”, ”ºøºº àâàã÷”,

- 154 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

“õóòãàí ¿éì¿¿ëýã÷” – öººí õýäýí “êîììåíò áè÷èã÷”-èéí
òàëáàð áîëñîí.
b. Õýð¿¿ëèéí òàëáàð áîëñîí.
c. Õàìãèéí áîõèð çàâààí, á¿ä¿¿ëýã ¿ã õýëëýã, áè÷ëýãèéí
òàëáàð áîëñîí.
d. Õ¿÷èðõèéëýë, çàíàëõèéëýë, òåððîðèçìûí ñýäýë
òºð¿¿ëäýã áîëñîí.
e. “Õàð” ÏèÀð ãýãääýã óëñ òºðèéí á¿ä¿¿ëýã, çîðèëãîòîé
ìýäýãäýë – ìåññåæ öàöàãääàã áîëñîí.
f. Äàëä ñóðòàë÷èëãààíû òàëáàð áîëñîí.
g. ÿòãýëýã, äîðîìæëîë ãàçàð àâ÷, ìýäýýëëèéí àãóóëãà îð
òàñ õàÿãäàæ áàéíà.
12. Çàðèì ñàéòóóä ñàäàð ñàìóóí, àðõèäàí ñîãòóóðëûí
ýñðýã õóóëèóäûã èëòýýð çºð÷èæ áàéíà.

Àñóóäëóóäûí øàëòãààí íü óíøèã÷äûí õýðýãöýýò
ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ìýäýýëëèéã ñàéòàð ñýòã¿¿ëç¿éí
ìýðãýæëèéí òºâøèíä áîëîâñðóóëàõ, ðåäàêòîðëàõ, ¸ñç¿éí
øàëãóóðààð íÿãòëàõ òàë äýýð õàéíãà õàíäàæ, çºâõºí ìýäýýëëèéí
øóóðõàé áàéäàë, ºäººëòºíä äóëäóéäàæ áàéãààòàé èõýýõýí
õîëáîîòîé ãýæ ¿çýõ á¿ðýí ¿íäýñòýé áàéíà.

Ãóðàâ. Àñóóäëààñ ãàðàõ àðãà çàìûã õàéõ íü
Àñóóäëóóä àð àðààñàà õºâºðñººð, õàðèí áèä õóðóóãàà ÷
õºäºëãºõã¿é áàéíà. Ãýõäýý öàã îðîéòîîã¿é. Àñóóäëûã àðèëãàõ
òóõàéä áèä äàðààõ ñàíààëóóäûã òàâüæ áàéíà. ¯¿íä:

1. New media-ãèéí “îíëàéí ñýòã¿¿ëç¿é” – ã ñýòã¿¿ëç¿éí
ñóäëàë ø¿¿ìæèéí õ¿ðýýíä òóñãàéëàí áîäèòîé àâ÷ ¿çýæ, ¿íýëýëò
ä¿ãíýëò ºãºõ

2. Øèíý ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéí ñýòã¿¿ëç¿éä ¿ç¿¿ëæ áóé
ñºðºã òàë, àëäàà äóòàãäàë ¿¿ñãýýä áàéãàà ç¿éë¿¿äýä õÿíàëò
òàâèõ, ñýòã¿¿ëç¿éí ¿íäñýí øàëãóóðààð øàëãàæ ¿çýõ

3. Ñýòã¿¿ë÷èéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çàð÷èìä òîäîðõîé
ç¿éë, çààëò îðóóëæ, õýì õýìæýý òîãòîîõ

- 155 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

4. Ñàéòóóäûí õîëáîî áîëîí ñýòã¿¿ëç¿éí ÷èãëýëýýð ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã “îíëàéí ñýòã¿¿ëç¿éí” ðåäàêöèóä ººðèéí
ãýñýí ìýðãýæëèéí ä¿ðýì áîëîâñðóóëàí àæèëëàõ

5. Ñýòã¿¿ëç¿éí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóä áîëîí ýâñýë
õîëáîîä õàìòðàí ÑÍÝ-èéí “ýð¿¿ë, ¸ñç¿éòýé ñýòã¿¿ëç¿éã
õºãæ¿¿ëýõ” óðèàí äîð øèíý ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã
õàðèóöëàãàòàé íýãäýæ, àæèëëàõûã óðèàëñàí óðèàëãà ãàðãàæ
àæèëëàõ

6. Îíëàéí ñýòã¿¿ëç¿éí ðåäàêöèóäûí ðåäàêòîðóóäûí
àæëóóäûã èäýâõæ¿¿ëýõ, ñàéæðóóëàõ àëõàìóóä õèéõ

7. Êîììåíòýä àãóóëãààñ ¿ë õàìààðàõ ¸ñç¿éí áîëîí
õýð¿¿ë, õ¿÷èðõèéëýë, ã¿òãýëýã äîðîìæëîëûí øèíæòýé ç¿éëñ
òàâèãäàõààñ ñýðãèéëñýí õÿíàëòûí çºâ çîõèöóóëàëòòàé áîëîõ

8. Ñàéòóóäûí ñýòã¿¿ë÷äèéã ìýðãýøëèéí ñóðãàëòàä
õàìðóóëæ, ñýòã¿¿ëç¿éí øàëãóóð ¿íýëýìæèéã á¿òýýë¿¿ääýý
òàâüæ ñóðàõ àðãàç¿éã ýçýìø¿¿ëýõ çýðýã àëõàìóóäûã ýõíèé
øàòàíä äàðóé õèéõ õýðýãòýé áàéíà.

Ä¿ãíýëò
Áèä ä¿ãíýëò õèéõèéí ºìíº ñýòã¿¿ëç¿éí õºãæèëä
ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñëèéí îðóóëæ áóé õóâü íýìýð, ¿ç¿¿ëæ
áóé ýåðýã òààòàé íºõöºëèéã îãòõîí ÷ ¿ã¿éñãýýã¿éãýýð áàðàõã¿é
ýíý õýðýãñýë îëîí íèéòèéí õàðèëöààíä õóâüñãàë àâ÷èð÷,
ìýäýýëëèéí ýðèí ¿åèéã òîäîòãîæ ºãñºí õèéãýýä ñýòã¿¿ëç¿éí
ñàëáàðò õóâüñàë ººð÷ëºëòèéã öàã ÿìàãò àâ÷èð÷ áàéãààã öîõîí
òýìäýãëýõ ãýñýí þì.
Ñýäâèéí õ¿ðýýíä àñóóäëûã ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàõ óòãààð
äàðààõ ä¿ãíýëò¿¿äèéã õèéæ áàéíà.
1. Ìýäýýëëèéí øèíý õýðýãñýë ÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí
òóõàé ¿çýë áàðèìòëàëä çàðèì òàëààðàà õàðøèëæ, îëîí òîîíû
àñóóäàë ¿¿ñãýýä áàéãààã ñàéòàð ñóäëàõ íü ººðºº ñýòã¿¿ëç¿éí
ñóäëàë ø¿¿ìæëýëèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëîîä áàéíà.
2. Àñóóäëóóä íü ÷àíàðòàé ñýòã¿¿ëç¿éí øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã èõýýð çºð÷èæ áàéãààä îðøèæ áàéíà.

- 156 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

Ñïîðòûí ñýäâýýð áè÷èõýä áàðèìòëàõ
¸ñ ç¿éí çàð÷ìóóä

Ñýòã¿¿ëç¿éí ïðàêòèêààñ ¿çýõýä íèéãýì äýõ îëîí íèéòýä
õàìààðàëòàé õàìãèéí ÷óõàë, õýðýãöýýò ìýäýýëýëä óëñ òºð,
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí àñóóäàë îðäîã áîë õóâü õ¿íèé ñîíèðõîëä
÷èãëýãäñýí óðëàã ñî¸ë, ñïîðò, ñåêñ, ãýìò õýðýã, “òîì÷óóäûí
õóâèéí àìüäðàë” çýðýã ñýäýâ ÷ òýäãýýðýýñ äóòàõààðã¿é õàìãèéí
ºãººæòýéä òîîöîãäñîîð áàéíà.

Èéì ºâºðìºö ñýäâ¿¿äèéí íýã áîë ñïîðò. Ñïîðò áîë ººðºº
ýíýðýíã¿é, ýíõ òàéâàíû áýëýã òýìäýã áîëñîí ¿éëñ. Ýíý ¿éëñèéã
ñóðâàëæëàí, òàìèð÷äûí àëäðûã ìàãòàí äóóëæ áè÷èõ íü
ñýòã¿¿ë÷ õ¿íèé õóâüä áàñ ÷ áàõàðõàì ¿éë õýðýã áèëýý. Ãýõäýý
ýíãèéí ç¿éë ÷ ¸ñ ç¿éòýé áàéõ ó÷èðòàé. Ñïîðòûã ñîíèðõîí
ñóðâàëæëàã÷ õýí á¿õíèé ºìíº ñýòã¿¿ë÷ ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éòýé
óÿëäàí çàð÷ìûí çàðèì íýã òóñãàé àñóóäëóóä óðãàí ãàð÷ èðäýã
áàéíà. Èéì ºâºðìºö àñóóäëóóäûã òîéìëîí àâ÷ ¿çâýë:

1. Ñïîðò ñîíèðõîã÷, ø¿òýí áèøðýã÷ ãýäýã áîë /èéì òºðëèéí
íèéòëýë íýâòð¿¿ëãèéí õàìãèéí ¿íýí ÷ õ¿ëýýí àâàã÷èä íü/
ñïîðòûíõîî òàëààð ã¿í ã¿íçãèé ìýäëýãòýé áàéäàã òóë ìýäýýëýë
äàìæóóëàõäàà òàìèð÷íû îâîã íýðíýýñ ýõëýýä õîëáîãäîõ á¿õèé
ë áàðèìòûã íàðèéí íÿãòëàí àøèãëàõ íü ÷óõàë. Ýíãèéí ìýò
áîëîâ÷ ýíý áîë ñïîðò ñîíèðõîã÷èéí ºìíº ñýòã¿¿ë÷ á¿ðýí òºãñ
ìýäýýëëèéã ¿íýí øóäàðãà äàìæóóëàõ ¿¿ðãèéí öºì þì. Ñïîðòûí
ìýäýýëýëä òîãëîëòûí îíîî, ¿ç¿¿ëýëò, áàãóóä áîëîí, òàìèð÷äûí
íýð, ñïîðòûí òºðºë, àíãèëàë, òîãëîëò õýçýý õààíà áîëñîí,
òîãëîëòûí õàìãèéí àíõààðàë òàòàõóéö õýñýã, òîãëîëòîîñ
õàñàãäñàí òîãëîã÷èä, ÿìàð çýðýãëýëèéí òîãëîëò áîëîõ, îíîîã
õýðõýí àâñàí, òîãëîëòûí ä¿í áàãèéí àìæèëòàíä õýðõýí
íºëººëºõ, òîãëîëòûí ñòðàòåãè, ¿çýã÷äèéí òîî, òýäíèé áèåý àâ÷
ÿâàà áàéäàë, òîãëîëòûí òàëààðõ íýìýëò òîî áàðèìò, áýðòýæ
ãýìòñýí òîãëîã÷ áèé ýñýõ, õîæèãäñîí áîëîí õîæñîí áàãèéí
ñýòãýë õºäëºë, òîãëîëò ¿ðãýëæèëñýí õóãàöàà, äýýä àìæèëòûã
ýâäñýí ýñýõ, òîãëîëòûí äàðààõ áàã òàìèð÷äûí ñýòãýãäýë

- 157 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

çýðãèéã òóñãàñàí áàéõ íü á¿ðýí òºãñ ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãíº.
Ãýòýë çàðèì íýãýí ñýòã¿¿ë÷ ñïîðòûí ìýäýýëëèéã õîð õîõèðîë,
à÷ õîëáîãäîë áàãàòàé ìýòýýð ¿çýí ºíãºöõºí õàíääàã. Ýõ
ñóðâàëæ ñïîðòûí ìýäëýã õîìñîîñ, ýñâýë çàðèì íýãýí ç¿éëèéã
ìàðòñíààñ áóðóó òàøàà ìýäýýëýë ºã÷ áîëçîøã¿é. Èéìä õîæìûí
¿ð äàãàâðûã àðèëãàõûí òóëä õÿíàìãàé àæèëëàõ íü íààä çàõûí
øààðäëàãà. Òýðõ¿¿ ãàð÷ áîëîõ àëäààíû õîæìûí ¿ð äàãàâàð íü
õ¿ëýýí àâàã÷äàä ñýòã¿¿ë÷èéí á¿ä¿¿ëýã, õàéõðàìæã¿é àëäààíààñ
¿¿äýëòýé ãýñýí ñýòãýãäëèéã òºð¿¿ëäýã.

2. Øóäàðãà áóñ áàéäëûã ýñýðã¿¿öýí ø¿¿ìæëýõ íü
ñýòã¿¿ë÷èéí ¸ñ ñóðòàõóóíòàé õîëáîîòîé. Òàìèð÷èí, ñïîðòûí
áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòàí, äàñãàëæóóëàã÷, ø¿¿ã÷äèéí
øóäàðãà áóñ ¿éëäëèéã èë÷ëýí ø¿¿ìæëýõ íü õ¿íèé ìóóã ¿çýæ
áóé õýðýã îãòõîí ÷ áèø. ̺í ñïîðòûí ¿éë õýðýã, ò¿¿íèé õºãæèëä
ñààä òîòãîð áîëæ áàéãàà õóäàë õóóðìàã, áóëõàé õóéâàëäààí,
àâèëãà, òàë òîõîé òàòàõ çýðýã íü ýðýí ñóðâàëæèëæ èë÷ëýí
áè÷èõ õàìãèéí îíöãîé àñóóäàë þì. Ýíý á¿õíèéã ìýäñýí àòëàà
÷èìýýã¿é ºíãºðºõ íü ñºðºã ìóó ç¿éë äýëãýðýõýä ñýòã¿¿ë÷ ººðºº
îðîëöñîíòîé ÿëãààã¿é áèëýý.

3. Õàðèí òàìèð÷èí õ¿íèéã àìæèëò ãàðãàæ ÷àäààã¿éíõ íü
òºëºº ñýòã¿¿ë÷ óóðëàõ, äóðã¿éëõýí áè÷èõ àìàðõàí áîëîâ÷
ýíý áîë àëäàà. Çàðèì íýã ø¿òýí áèøðýã÷ íü ë èòãýë àëäñàí,
õ¿ñýí õ¿ëýýñýí àìæèëòûã ãàðãàæ ÷àäààã¿é áàã, òàìèð÷èääàà
áóõèìäàí ãîìäîëëîäîã. Ñýòã¿¿ë÷ áîë ººð. Óðàëäààí
òýìöýýíèéã ñóðâàëæëàí áè÷èæ, ìýäýýëýõ ë ¿¿ðýãòýé áîëîõîîñ
ø¿¿ã÷, õºíäëºíãèéí õÿíàã÷ îãòõîí ÷ áèø. Áàã, òàìèð÷èí àëäàà
ãàðãàñàí áîë áàéãàà áàéäëààð íü ìýäýýëýõýä õàíãàëòòàé,
õàìààã¿é ¿çýë áîäëîî îðóóëàí äºâèéëãºõ õýðýãã¿é. Ãýâ÷
ø¿¿ìæëýëã¿é ç¿éë ãýæ áàéäàãã¿é. Õýðýâ áàã òàìèð÷äûí
áýëòãýë, äàñãàë ñóðãóóëèëàëòàä òàêòèêèéí àëäàà ãàðñàí áîë
ò¿¿íèéã ø¿¿ìæëýõäýý àìæèëòàíä õ¿ð÷ áîëîõ àðãà çàìûã íýýæ,
öààøèä ñàéí ñàéõíûã õ¿ñýí åðººæ áàéâàë ñïîðòûã ñóðâàëæëàí
áè÷èã÷èéí ºíäºð ¸ñ ñóðòàõóóí õàðàãääàã òóõàé Îðîñûí
ñïîðòûí íýðò ñýòã¿¿ë÷ Íèêîëàé Îçåðîâ òýìäýãëýñýí áàéäàã.

- 158 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

Èéì ø¿¿ìæëýë íü áºìáºãíèé àðààñ ã¿éæ ÿâàà òîãëîã÷ á¿äðýí
îé÷èõîä óóðëàõ þì óó, øîîëîí å㺺äºõººñ òýñ ýñðýã ç¿éë
ãýäãèéã îéëãîõ õýðýãòýé. Õ¿íèéã õàòãàñàí, ºäñºí, äîðîìæèëñîí
ç¿éë õýëæ áè÷èæ áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã. Ñïîðòûí ýðãýí òîéðîí
äàõü õóóëü áóñ, øóäàðãà ¸ñíû ýñðýã ç¿éëèéã ë ø¿¿í áè÷èõäýý
¿çýë áîäëîî îðóóëæ áîëíî. Òàìèð÷èä áîë õºäºëìºð÷ õ¿ì¿¿ñ.
¯¿ãýýðýý àìæèëòàíä õ¿ð÷, îëíû õàéð òàëàðõëûã òàòäàã ãýäãèéã
ñàíàæ ÿâàõ íü áàñ èë¿¿äýõã¿é.

4. Ñýòã¿¿ë÷èä ººðèéíõ íü ø¿òýí áèøèðäýã, áàã òàìèð÷èä
áàéõ íü ìýäýýæèéí õýðýã. Õàðèí óðàëäààí òýìöýýíèé ¿åä
õóâèéí ¿çýë áîäëîî õÿíàæ áàéõ ¸ñòîé. “Òýäíèéõýý òàëä îðæ”
áè÷èõ íü ¸ñ ç¿éä õàìãèéí õàðø. Ó÷èð íü òýìöýýí óðàëäààíûã
øèìòýí ¿çýæ áóé äýìæèã÷èä õî¸ð òàë áîëîí õóâààãäñàí áàéäàã
Èéìä àëü àëèíûõ íü ýðõ àøèã, õ¿ñýë ñîíèðõîëä òýíöâýðòýéãýýð
õàíäàí ìýäýýëýõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ñýòã¿¿ë÷èéã “ººðèéíõºº” òàëä
íýã ë òîõèîëäîëä îðîõûã çºâøººðäºã. Þó ãýâýë, ýõ îðíû òàíü
áàã òàìèð÷èä ººð îðíû äýâæýýíä, áóñàä îðíû áàã, òàìèð÷èäòàé
ºðñºëäºæ áàéõ ¿åä “ýëýã íýãòíèéãýý” äýìæèí, àìæèëò åðººæ
áàéõ íü ç¿éí õýðýã. ¿¿íèéã òà õóâèàñàà áóñ àðä áàéãàà ýõ îðíû
òàíü îëîí ìÿíãàí ø¿òýí áèøðýã÷èä õ¿ëýýí çºâøººðäºã. ̺í
áàã òàìèð÷äûí õóâüä òóõàéíäýâæýýíä õàìãèéí îéð ñýòãýë
íýãòíýý èòãýí íàéäàæ áàéãàà íýã õýñýã íü ñýòã¿¿ë÷èä áîëîõîîð
òýð þì. Ãýõäýý ñîíñîã÷ ¿çýã÷äèéã áóðóóãààð õººðãºí ¿íäýñòíèéã
õîëäóóëàõ ç¿éë õèéæ îãòõîí ÷ áîëîõã¿é.

5. Òàìèð÷íûã áýðòýæ ãýìòñýí ãýæ äàì ñîíñîõ, ýñâýë áóñäûí
ýðõýíä õàëäñàí, òàíõàéðñàí, áóñäûã äîðîìæèëñîí, ãýìò õýðýã
¿éëäñýí, áàðèâ÷ëàãäñàí, ýð¿¿ãèéí ø¿¿õòýé õîëáîãäñîí ãýñýí
ìýäýýëëèéã õýí íýãíýýñ äóóëâàë çààâàë øàëãàõ õýðýãòýé.
Õàìãèéí àþóëòàé çàðãà ¿¿ñãýæ áîëîõ èéì ìýäýýëë¿¿äèéã.
ºíãºðººæ áîëîõã¿é íü îéëãîìæòîé. Ãýâ÷ áè÷èõèéí ºìíº çààâàë
òóõàéí òàìèð÷èí þì óó, ò¿¿íèé äàñãàëæóóëàã÷, õàìòðàí áýëòãýë
õàíãàã÷, ìºí õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ìýäâýë çîõèõ ýõ
ñóðâàëæóóäòàé óóëçàí áàòàòãàõ ¸ñòîé.

6. Ñïîðòûíõîí îëíû àíõààðëûí òºâä áàéäàã, îëíû ñàéí

- 159 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

òàíèë õýâëýëèéí ãîë áààòðóóäûí íýã õýñýã ãàðöààã¿é ìºí. Èéìä
òýäíèé õóâèéí àìüäðàëûã íü õ¿ðòýë áè÷èõ áîëäîã. Òàìèð÷äûí
ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, ÿìàð íýãýí ýì áîäèñ õýðýãëýäýã áîëîõ,
ò¿¿í÷ëýí ñåêñèéí àìüäðàë çýðãèéã ñîíèðõîí áè÷äýã. Ýíý ë ç¿éë
ñýòã¿¿ë÷äèéí ¸ñ ç¿éã øàëãàäàã “ãàëòàé” õýñýã íü þì. Õýí íýãíèé
õóâèéí íóóöûã õýò ¸ñ ç¿éã¿éãýýð èë÷ëýí áè÷ñíýýñ áîëæ ø¿¿õýä
äóóäàãäàæ áóðóóòãàãääàã. Õàðèí òàìèð÷èí ìýðãýæëèéí ¸ñç¿éã
çºð÷ñºí, æèøýý íü ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, ýì áîäèñ õýðýãëýæ
òýìöýýíä îðæ ÷àäààã¿é, õàñàãäñàí òîõèîëäîëä øàëãàæ
íÿãòëààä íèéòëýõ õýðýãòýé.

7. Ñïîðòûíõíû õýðýãëýäýã ÿâãàí ¿ã, õýëëýãèéã ñýòã¿¿ë÷
íèéòëýëäýý õàìààã¿é àøèãëàæ áîëîõã¿é. Æèøýý íü:
äàñãàëæóóëàã÷ òàìèð÷íàà øàõàæ, çàíäàðñàí “á¿òýëã¿é ýòãýýä,
çàëõóó õîéðãî, ìóëãóó ìóíõàã, ººäã¿é íîâø” ãýñýí ¿ãñ õóâèéí
õàðèëöààíä ë õýðýãëýãäñýí áîëîõîîñ áèø íèéòëýëèéí õýë
íàéðóóëãûí øààðäëàãàä íèéöýõã¿é. Ýõ ñóðâàëæèéí ñàíààíäã¿é
õýëñýí èéìýðõ¿¿ ¿ã óíøèã÷äûã áóõèìäóóëàõààñ ýõëýýä
ñýòã¿¿ë÷èéã ¸ñ ç¿éí àëäàà ãàðãàñàí õýìýýí ø¿¿õýä äóóäàãäàõ
øàëòàã áîëîõ ÷ àþóëòàéã àíõààð.

8. Ñàéõàí ñýòãýë ãàðãàæ íèéòëýëèéí áààòàð áîëîõ
òàìèð÷íàà äºâèéëãºõ, õýòð¿¿ëýí áè÷èõ íü áàñ áóðóó. Ó÷èð íü
òàìèð÷èä áèäíèé ë àäèë õ¿í. Ñýòã¿¿ë÷èéí ñàéõàí áè÷ñíýýð
òîõóóðõàãäàõ, øîîëóóëàõ þì áîë àëäààíû ¿ð ä¿í.

9. Ñïîðòûí óðàëäààí òýìöýýíèéã ñóðâàëæëàí áè÷èõ
íü Ẻí ñýòãýëèéí õºäºë㺺í áàéäàã áîëîâ÷ áè÷âýðýý õýò
á¿ä¿¿ëýã, äàéð÷ äîâòîëñîí ÷ þì óó, õàøãè÷èæ ãóàã÷ñàí, óõààí
æîëîîã¿é õóóðàé ìàãòñàí ºí㺠àÿñ ãàðãàõààñ ñýðýìæèë.
Ãîîç¿éí øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí, òààëàìæã¿é ºí㺠àÿñûã çàñ÷,
¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýíä òîõèðñîí ºí㺠àÿñ áèé áîëãîõ õýðýãòýé.
Õýò ýíãèéí áàéâàë àìòã¿é áîëîõ òóë ñïîðòûí ñóðâàëæëàãà áàñ
÷ îíöãîé ºí㺠àÿñûã øààðääàã.

10.Ñïîðòîä øèíý ¿å ãýæ õàìãèéí ÷óõàë þì áèé. ĺíãºæ
ãàð÷ èðæ áàéãàà òàìèð÷äûí àìæèëòûã õýò èõýýð ìàãòàõ, áàñ
ìóóëàõ õýðýãã¿é. Òýä õàìãèéí ýìçýã, “õýâëýëèéí áààòàð” áîëîõ

- 160 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

ñýòãýëç¿éí áýëòãýë ìóóòàé áàéäàã. Õàë ¿çñýí õóó÷èí òàìèð÷äûí
õóâüä àñóóäàë ººð áàéæ áîëíî.

11. åð íü ñýòã¿¿ë÷ àëäàà ãàðãàæ áîëîõã¿é ÷ áîëîõã¿é.
Ãýâ÷ áîëçîøã¿é, ñàíàìñàðã¿é ãàðñàí àëäààã ìàø õóðäàí çàñ÷
çàëðóóëàõ íü ¸ñç¿éí ýåðýã òîì øèéäýë áîëäîã.

Ýöýñò íü òýìäýãëýõýä ñïîðòûã ñóðâàëæëàõ ãýñýí ë áîë
ñïîðòîä ¿íýí ãîëîîñîî õàéðòàé, äóð ñîíèðõîëòîé áàéõ õýðýãòýé.

- 161 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

ǯ¯ËÒ¯¯Ä

[1] Æ.Áàòáààòàð “Ñóóðü ñýòã¿¿ëç¿é” 2010., 25-ð òàëä
[2] Ñ.Àìàðò¿âøèí, Æ.Áàòáààòàð “Ñýòã¿¿ë÷èéí óð ÷àäâàð”
2014., 25-ð òàëä
[3] Æ.Áàòáààòàð “Ñóóðü ñýòã¿¿ëç¿é” 2010., 37-ð òàëä
[4] Àíäåðñåí Õ., Ìýëëèò Ì “Íèéòëýë íýâòð¿¿ëãèéã ÿàæ
áýëòãýõ âý?” Îð÷óóëñàí Ì.Çóëüêàôèëü. ÓÁ., 2008. 13-ð òàëä
[5] Ñ.Àìàðò¿âøèí, Æ.Áàòáààòàð “Ñýòã¿¿ë÷èéí óð ÷àäâàð”
2014., 25-ð òàëä
[6] Çóëüêàôèëü Ì., “Ñýòã¿¿ë÷èéí ìýðãýæèë: ª÷èãäºð,
ºíººäºð, ìàðãààø” ÓÁ., 2014. 110-ð òàë
[7] Ýíõçàÿà Á., “Áàðóóí õÿçãààðûã õàìãààëñàí á¿òýí æèëèéí
ñóðâàëæèëãà” òàíèëöóóëãà èëòãýë. “Ñýòã¿¿ë÷, ñýòã¿¿ë ç¿éí
á¿òýýë” ñýäýâò îíîë-ïðàêòèêèéí áàãà õóðàë., ÓÁ. Óëààíáààòàð
çî÷èä áóóäàë. 2016. 12. 09
[8] Îþóíãýðýë À., “Èðãýíèé ñýòã¿¿ë ç¿é áà ìýðãýæëèéí
ñýòã¿¿ë ç¿é” èëòãýë. “Ñýòã¿¿ë÷, ñýòã¿¿ë ç¿éí á¿òýýë” ñýäýâò
îíîë-ïðàêòèêèéí áàãà õóðàë., ÓÁ. Óëààíáààòàð çî÷èä áóóäàë.
2016. 12. 09
[9] Áîëä-Ýðäýíý Á., “Îëîí íèéòèéí õàðèëöàà”., ÓÁ. 2006.
144-ðò òàë
[10] Îþóíãýðýë À., “Îëîí ò¿ìíèé õàðèëöàà”. ÓÁ., 2009.
79-ð òàë
[11] Áàò-Óíäðàõ Î., “Ìèíèé á¿òýýë” òàíèëöóóëãà èëòãýë.
“Ñýòã¿¿ë÷, ñýòã¿¿ë ç¿éí á¿òýýë” ñýäýâò îíîë-ïðàêòèêèéí áàãà
õóðàë., ÓÁ. Óëààíáààòàð çî÷èä áóóäàë., 2016. 12. 09
[12] ªíºðñàéõàí Ò., “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñýòã¿¿ë ç¿é” èëòãýë.
“Ñýòã¿¿ë÷, ñýòã¿¿ë ç¿éí á¿òýýë” ñýäýâò îíîë-ïðàêòèêèéí áàãà
õóðàë., ÓÁ. Óëààíáààòàð çî÷èä áóóäàë., 2016. 12. 09
[13] Îäãàðàâ Ã., “Öýâýðëýõ áàéãóóëàìæèéí öóâðàë
ñóðâàëæëàãà ìèíü” òàíèëöóóëãà èëòãýë. “Ñýòã¿¿ë÷, ñýòã¿¿ë ç¿éí
á¿òýýë” ñýäýâò îíîë-ïðàêòèêèéí áàãà õóðàë., ÓÁ. Óëààíáààòàð
çî÷èä áóóäàë., 2016. 12. 09

- 162 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

[14] ÀÍÓ. Âàøèíãòîí. Òºðèéí äåïàðòìåíòûí ãàäààä
õàðèëöààíû ñóðãóóëèéí ìîíãîë õýëíèé áàãø, äîêòîð Ph.D

[15]Ñàðóóë-Ýðäýíý. Ì., /2017/. Ìîíãîëûí òóõàé Àìåðèêèéí
õýâëýëä. ÓÁ. 32-ð òàë. Òåîäîð Ðóçâåëüò “Ìîíãîë÷óóä: Ò¿¿õ”
íîìûí ºìíºõ ¿ã.

[16] 30-ð òàë Òåîäîð Ðóçâåëüò “Ìîíãîë÷óóä: Ò¿¿õ” íîìûí
ºìíºõ ¿ã

[17] 130-ð òàë Õàððèñîí Ý. Ñàëèñáóðè “Ìîíãîë
íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ”

[18] 128-ð òàë Õàððèñîí Ý. Ñàëèñáóðè “Ìîíãîë
íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ”

[19] 7-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí òýìäýãëýë”
[20] 21-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[21] 17-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[22] 7-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí òýìäýãëýë”
[23] 36-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[24] 17-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[25] 57-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[26] 59-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[27] 9-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí òýìäýãëýë”
[28] 18-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[29] 86-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[30] 54-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[31] 103-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[32] 126-ð òàë “Ìîíãîë íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ”
[33] 37-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

- 163 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[34] 50-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí

õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[35] 54-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí

õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[36] 7-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí òýìäýãëýë”
[37] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[38] 77-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[39] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[40] 51-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí

õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[41] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[42] 77-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[43] 130-ð òàë Õàððèñîí Ý. Ñàëèñáóðè “Ìîíãîë

íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ”
[44] 147-ð òàë Õàíãèíû Ãîìáîæàâ “Ìîíãîë íèéãýìëýãèéí

ñýòã¿¿ëýýñ”
[45] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[46] 33-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí

òýìäýãëýë”
[47] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[48] 39-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[49] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë

ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[50] 61-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí

õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[51] 114-ð òàë Àííà Ëóéç Ñòðîíã “Ìîíãîëûí øèíý áîëîí

õóó÷èí áóðõàä”

- 164 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

[52] 36-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

[53] 20-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”

[54] 36-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

[55] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

[56] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

[57] 83-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[58] 92-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[59] 100-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[60] 104-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[61] 77-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[62] 104-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[63] 106-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[64] 130-ð òàë Õàððèñîí Ý. Ñàëèñáóðè “Ìîíãîë
íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ”
[65] 134-ð òàë Ìîíãîë íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ Õàððèñîí
Ý. Ñàëèñáóðè
[66] 134-ð òàë Ìîíãîë íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ Õàððèñîí
Ý. Ñàëèñáóðè
[67] 146-ð òàë Ìîíãîë íèéãýìëýãèéí ñýòã¿¿ëýýñ Õàíãèíû
Ãîìáîæàâ
[68] ̺í òýíä. 18-ð òàë, Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð
àÿëñàí òýìäýãëýë”
[69] 60-ð òàë, Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[70] 104-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[71] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[72] 57-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”

- 165 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

[73] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”

[74] 59-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”

[75] 83-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[76] 22-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[77] 18-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[78] 74-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[79] 83-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[80] 57-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[81] 74-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[82] 74-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü
[83] 146-ð òàë Õàíãèíû Ãîìáîæàâ “ÁÍÌÀÓ-ä àÿëñàí
òàéëàí”
[84] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[85] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[86] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[87] 57-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[88] 8-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí òýìäýãëýë”
[89] 83-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[90] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[91] 50-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[92] 86-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[93] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

- 166 -

Сэтгүүл зүйн шүүмж, судлалын эмхэтгэл

[94] 60-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”

[95] 74-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[96] 60-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé”
[97] 22-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[98] 17-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[99] 92-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê “Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü”
[100] 17-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[101] 13-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[102] 14-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[103] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[104] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[105] 50-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé
[106] 39-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”
[107] 20-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[108] 59-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé
[109] 21-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[110] 32-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”
[111] 38-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

- 167 -

Ñýòã¿¿ë ç¿éí òóõàé...

[112] 7-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”

[113] 22-ð òàë Òîìàñ Ó.Íîêñûí “Ìîíãîëîîð àÿëñàí
òýìäýãëýë”

[114] 39-ð òàë Ëþòåð Àíäåðñîí “Öºëèéí âàíëèã-Ìîíãîë
ºð㺺 äýõ äèïëîìàò áîäëîãî áà íóóö ÿâóóëãà”

[115] 59-ð òàë Îëèâ Æèëáýðò Ìêëîðí “Õÿòàäûí öàãààí
õýðìèéí öààíà ãîâü õ¿ðñýí õàðãóé

[116] 73-ð òàë Õàððè À.Ôðàíê Óìàðä õÿòàäûã õýðñýí ìèíü

- 168 -