เมื่อ....การเดินทางได้สอนฉัน

100 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 31 อย่าเห็นแก่ตัว การเดินทางได้สอนฉันให้ฉัน....อย่าเป็นคนเห็นแก่ตัว ชอบที่จะให้ตัวเองได้ รับเพียงคนเดียว และสอนให้ฉันชอบที่จะท�าดีต่อผู้คนรอบข้าง ยิ่งไปกล่าวนั้นให้ฉัน มอบสิทธิแก่พวกเขาก่อนตัวเอง เพราะการท�าเช่นนี้นั้นเป็นอีกหนทางที่จะท�าให้เกิด ความรู้สึกความเป็นพี่น้องในอิสลามอย่างแท้จริง และเป็นหนทางในการสร้างสังคม ที่เต็มไปด้วยความดีงามและเอื้อเฟือเผื่อแผ่ซึ่งกันและกัน จงระวังการเห็นแก่ตัว เพราะมันเป็นโรคร้ายที่ท�าร้ายหัวใจของมนุษย์ ซึ่ง มันจะท�าให้เขากลายเป็นคนที่ต้องการครอบครองทุกสิ่งทุกอย่างเพียงคนเดียวแม้ว่า จะเป็นของผู้อื่นก็ตาม เขาใช้ความพยายามอย่างมากเพื่อให้ตัวเองได้ครอบครอง ทุกสิ่งทุกอย่างที่มือของเขาสามารถคว้าหรือ สาวเอาได้โดยไม่ให้ความส�าคัญกับ ผู้คนรอบข้าง แสร้งท�าเป็นลืมว่าผู้ศรัทธานั้นจะต้องรักที่จะให้พี่น้องของเขาได้รับ เหมือนอย่างที่เขาอยากให้ตัวเองได้รับ การแพร่กระจายความเห็นแก่ตัวในสังคมหนึ่ง จะท�าให้ความสัมพันธ์ระหว่างคนในสังคมต้องขาดสะบั้นลง และท�าให้ความผูกพัน ต้องอ่อนแอลง จึงท�าให้โรคร้ายและไวรัสทางสังคมอันเป็นสาเหตุที่ท�าให้สังคมต้อง ล่มสลายได้แพร่กระจายออกไป จงปรารถนาให้คนอื่นได้รับความดีเฉกเช่นที่คุณปรารถนาให้ตัวเองได้รับ และจงช่วยเหลือให้พวกเขาได้รับสิ่งนั้นด้วย แล้วจิตใจของคุณจะมีความสุข อีกทั้ง ยังท�าให้ความสัมพันธ์ของคุณกับผู้คนรอบข้างแน่นเเฟ้นขึ้น

101 ดังนั้นพวกเขาจึงปรารถนาและพยายามให้การช่วยเหลือแก่คุณเหมือนที่คุณเคยช่วย เหลือพวกเขาเช่นกัน จงขอดุอาอฺให้กับผู้อื่นอย่างลับ ๆ และปรารถนาให้เขาได้รับทุก ๆ ความดี งามและความส�าเร็จ แล้วอัลลอฮฺจะตอบรับดุอาอฺของคุณ และจะให้คุณได้รับในสิ่ง ที่คุณขอให้พวกเขาได้รับ อีกทั้งพระองค์จะทรงพอพระทัยและจะทรงรักคุณด้วย จงขจัดความเห็นแก่ตัวเองออกไปจากชีวิต และจงทุ่มเทให้กับการช่วยเหลือ ผู้อื่นและคิดถึงเรื่องของพวกเขา แต่นี่ไม่ใช่เรียกร้องให้คุณละเลย ไม่ให้ความสนใจใน เรื่องของตัวเอง เพราะตัวของคุณก็มีสิทธิที่คุณพึงมีต่อตัวคุณเองเช่นกัน แต่มันเป็น ค�าเรียกร้องเพื่อให้คุณมีวิสัยทัศน์ที่กว้างไกลซึ่งมันครอบคลุมถึงผู้คนที่อยู่โดยรอบ ด้วย ถ้าหากว่าทุก ๆ คนคิดที่จะช่วยเหลือคนรอบข้าง แน่นอนว่าสภาพความเป็น อยู่ในสังคมของเราจะต้องเปลี่ยนแปลงไปสู่ทางที่ดีขึ้น...

102 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “คนหนึ่งคนใดในหมู่พวกท่านจะยังไม่มีศรัทธาอย่างแท้จริง จนกว่าเขาจะปรารถนาให้พี่น้องของเขาได้รับในสิ่งที่เขาปรารถนาจะให้ตนเองได้รับ” (บันทึกโดย อัล-บุคอรียฺ และมุสลิม)

103 32 มีใบหน้าที่ยิ้ มแย้ม การเดินทางได้สอนให้ฉัน...ยิ้มกับทุกคนที่ฉันพบเจอ และสอนให้ฉันเป็น ผู้เริ่มในการให้สลาม เพราะรอยยิ้มมีพลังอันน่าทึ่งซึ่งท�าให้ผู้ที่พบเจอคุณแล้ว รู้สึก ดีใจเมื่อได้พบ รู้สึกสบายใจเมื่อได้เห็น นั่นก็เพราะเขารู้ว่ารอยยิ้มเช่นนี้จะไม่ออกมา จากใคร นอกจากคนที่มีหัวใจที่ขาวราวกับหิมะเท่านั้น ดังนั้นเขาจึงส่งยิ้มตอบแก่คุณ พร้อมตอบรับสลามของคุณ และท�าดีกับคุณเหมือนที่คุณท�าดีต่อเขา ซึ่งการกระท�า เช่นนี้จะท�าให้ผู้คนรอบข้างทุกคนรัก ให้เกียรติ ประทับใจในตัวคุณและนับถือคุณ เป็นไปไม่ได้ที่คุณส่งยิ้มให้แก่ใครสักคนแล้วเขาจะไม่ดีใจ แต่มันยิ่งจะท�าให้ เขารู้สึกดี เพราะรอยยิ้มที่คุณได้วาดจากริมฝปากของคุณนั้นจะเข้าไปวาดตัวตนของ คุณในจินตนาการของเขา ซึ่งเป็นตัวตนที่รักความสันติ ผู้เป็นที่รักของทุกคน และนี่คือ ตัวตนที่แท้จริงของคุณ เพราะหาใช่ทุกคนจะสามารถยิ้มในลักษณะเช่นนี้ได้ รอยยิ้มที่ ส่งมาจากก้นบึ้งของหัวใจ บางครั้งอาจจะมีคนพยามยิ้มด้วยการประจบประแจง และ หลอกลวง ทว ่ารอยยิ้มของเขาที่เสแสร้งนั้นจะเป็นที่ประจักษ์แก ่สาธารณะชน สักวันหนึ่ง แม้กระทั่งคนที่ด้อยประสบการณ์ในชีวิตก็ตาม และรอยยิ้มของเขาจะไม่ ให้ประโยชน์อันใดแก่เขาเลย เพราะเขาแสดงสิ่งที่ไม่ใช่มาจากก้นบึ้งหัวใจ จงพยายามยิ้มแย้มอยู่เสมอ ถึงแม้ว่าคุณจะวิตกกังวลหรือคับข้องใจก็ตาม จงยิ้มแล้วคุณจะไม่สูญเสียสิ่งใด ยิ่งไปกว่านั้นมันจะท�าให้ชีวิตเต็มไปด้วยรอยยิ้ม ทุก ๆ คนที่คุณได้ยิ้มให้แก่เขาอยู่บ่อยครั้งจะมาหาคุณ และพวกเขาจะท�าในสิ่งที่เป็น ไปไม่ได้เพื่อท�าให้รอยยิ้มที่พวกเขาอยากเห็นมันกลับมาสู่ใบหน้าของคุณอีกเหมือน เช่นเคย

104 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “ท่านจงอย่ามองข้ามความดีใด ๆ (แม้จะเล็กน้อยก็ตาม) แม้กระทั่งการที่ท่านพบพี่น้องของท่านด้วยใบหน้าที่ยิ้มแย้มก็ตาม” (บันทึกโดย มุสลิม)

105 33 อย่าให้ทรัพย์สินเป็นเป้าหมาย การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าท�าให้ทรัพย์สินเงินทอง คือ ความมุ่งมาด และความปรารถนาที่ใหญ่ที่สุด และใช้มันเป็นตัวเปรียบเทียบกับบุคคลอื่น ๆ เพราะ ทรัพย์สินเงินทองเป็นเพียงแค่สื่อหรือหนทางหนึ่งที่ท�าให้เราไปถึงจุดหมายหาใช่ จุดมุ่งหมายของเราไม่ คนยากจนอาจจะกลายเป็นคนที่ร�่ารวยได้เมื่อเขาได้ใช้ความ พยายามและได้ท�างานอย่างหนัก และคนร�่ารวยอาจจะกลายเป็นคนยากจนใน ชั่วพริบตาก็ได้ ! และทรัพย์สมบัติของเขาไม่สามารถอ�านวยประโยชน์สิ่งใดแก่เขา ได้เลย ทรัพย์สินเงินทองไม่สามารถท�าให้คนเราเป็นผู้ที่มีความสุขได้หรอก เพราะ มีคนรวยจ�านวนมิใช่น้อยที่ประสบกับความทุกข์ ไม่มีความสุขทั้ง ๆ ที่เขาร�่ารวย มหาศาล และมีคนจนจ�านวนไม่น้อยเช่นกันที่มีความสุข ความดีใจทั้ง ๆ ที่เขา ยากจน... อย ่าท�าให้ทรัพย์สินเงินทองมาเป็นตัวตัดสินเมื่อคุณตัดสินผู้อื่น เพราะ ทรัพย์สินเงินทองไม่ได้เป็นผู้ผลิตคนเราขึ้นมา แต่คนต่างหากที่เป็นผู้ที่ผลิตทรัพย์สิน เงินทองขึ้นมา และการวัดความเป็นลูกผู้ชายของคนหนึ่ง ๆ นั้นก็ด้วยเรื่องจรรยา มารยาทและบุคลิกภาพของเขา หาใช่วัดกันที่ทรัพย์สมบัติและความมั่งคั่งร�่ารวยไม่... สิ่งที่ดีที่สุดที่พ่อแม่ควรทิ้งให้แก่ลูก ๆ นั้น หลังจากที่ท่านทั้งสองได้เสียชีวิต

106 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน ไป คือ การอบรมสั่งสอนที่ดี และมีมารยาทที่น่าสรรเสริญ ซึ่งลูก ๆ น�ามันมาประดับ ประดาตัวเอง หาใช่ทรัพย์สมบัติที่พวกเขามีความสุขส�าราญไปกับมันไม่ เพราะความ สุขทั้งหมดเหล่านี้อาจจะหายไป และไม่มีอะไรหลงเหลือไว้แก่พวกเขา นอกจาก มารยาทของเขาเท่านั้น... ไม่เป็นที่ต�าหนิหากคุณจะเก็บสะสมทรัพย์เงินทอง เพราะคุณต้องใช้มัน เป็นเครื่องยังชีพและจุนเจือครอบครัวของคุณและสร้างความสุขให้แก่ชีวิต แต่ทว่า คุณจะต้องระวังการที่ท�าให้ทรัพย์สินเงินทองเป็นเป้าหมายที่คุณจ้องมองมันอย่าง ไม่กระพริบตา เพราะว่ามนุษย์เราหากได้ครอบครองทองหนึ่งหุบเขาแล้ว แน่นอน เขาจะต้องปรารถนาอีกหุบเขาหนึ่ง เพราะฉะนั้นจงเป็นผู้พอใจในสิ่งที่ตนมี พึงรู้เถิด ว่าแท้จริงการที่คุณมีสุขภาพดีไม่เจ็บไข้ได้ป่วย มีจิตใจที่สงบและสบายใจ สิ่งเหล่านี้ แหละที่จะท�าให้คุณมีความสุข หาใช่การได้ครอบครองขุมทรัพย์ไม่ !

107 “….และผู้ใดที่ดุนยาคือสิ่งที่เขาปรารถนาและมุ่งมั่นขวนขวายง่วนอยู่กับมัน อัลลอฮฺ จะให้ความยากจนอยู่ต่อหน้าเขา ทรงให้สิ่งที่รวมอยู่แยกกระจัดกระจายจากเขา (คือท�าให้ยุ่งยาก) เขาจะไม่ได้รับดุนยายกเว้นเท่าที่ถูกก�าหนดให้เขาไว้แล้วเท่านั้น” (สุนัน อัต-ติรมิซีย์)

108 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 34 อย่าใช้วิธีการเดียว ในการปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าใช้วิธีการเดียวหรือแนวทางเดียวในการ ปฏิสัมพันธ์กับทุกคนที่ฉันรู้จัก เพราะคนเราแตกต่างเหมือนความยาวของนิ้วมือ บางคนอาจเป็นคนดี มีมารยาทที่สวยงามซึ่งคุณได้เป็นมิตรกับเขาเพราะการพูดดี ของเขา และพวกเขาอีกบางคนเป็นคนที่ชอบต�าหนิผู้อื่น การพูดจาดี ๆ กับเขานั้น ไม่เกิดประโยชน์อันใดกับเขาเลย และในขณะที่บางคนเป็นศัตรูที่ไม่เห็นความดีงาม ในตัวคุณเลย จงปฏิสัมพันธ์กับคนทุกคนตามอุปนิสัยของเขา จงท�าความรู้จักกับทุกคน ที่คุณจะปฏิสัมพันธ์ด้วย และจงพยายามปฏิสัมพันธ์กับคนที่อยู่ตรงหน้าคุณด้วยวิธี การที่เขาชอบ จงเรียกเขาด้วยชื่อที่เขาชื่นชอบ เพราะการท�าเช่นนั้นจะท�าให้คุณ รอดพ้นจากความชั่วของเขา เช่นนี้แหละที่คุณควรกระท�าหากคุณไม่ได้รับความรัก หรือไม่สามารถครองใจเขาได้... การปฏิสัมพันธ์กับคนอื่น เป็นศาสตร์ที่ยากอีกศาสตร์หนึ่งซึ่งคนส่วนมาก ท�าได้ไม่ดีเท่าที่ควร มีคนกี่มากน้อยแล้วที่สภาพที่แท้จริงของเขาเป็นคนดี มีวงศ์ ตระกูลสูงส่ง แต่เขามักจะประสบกับปัญหาอยู่บ่อยครั้ง สาเหตุเกิดมาจากการที่เขา ปฏิสัมพันธ์ไม่ดีกับผู้อื่น หรือเข้าใจคนอื่นผิด

109 จงปฏิสัมพันธ์กับเพื่อนมนุษย์อย่างที่คุณชื่นชอบให้พวกเขาปฏิสัมพันธ์กับ คุณ และจงพยายามที่จะปฏิสัมพันธ์พวกเขาด้วยการให้เกียรติ และจงคิดอยู่เสมอ ว่าคนที่อยู่ตรงหน้าคุณ คือ มนุษย์คนหนึ่ง ที่ฉันพูดเช่นนี้ก็เพราะว่า คนบางคนลืม ข้อเท็จจริงอันนี้เมื่อพวกเขาปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น ! เพราะคนที่อยู่ตรงหน้าท่าน คือ มนุษย์คนหนึ่ง ที่เขามีผิดมีถูก เดี๋ยวดีเดี๋ยวร้าย ดังนั้นคุณจะต้องปฏิสัมพันธ์กับเขา ด้วยการให้เกียรติ และพึงระวังการที่คุณท�าให้เขาเจ็บช�้าน�้าใจด้วยกับค�าพูดที่คุณพูด ออกมา และพึงคิดอยู่เสมอว่ารอยแผลที่เกิดจากดาบสามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่ การสร้างความเจ็บช�้าน�้าใจที่เกิดจากลิ้นนั้นบางทีไม่อาจรักษาให้หายขาดได้เลย !

110 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน َ ِ ان ِ يم ْ َ ا� د ْ ع َ � ُ ُوق ُس ف ْ ُ ال ْ م ْ َس ِ ا�س �ِ َ ِ اب ب ق ْ ل َْ ِا� ُوا ب ز َ َاب ن َ � َ �َ و َ ُون َّ ا�ِم ُ الظ م ُ َ ه ِك � ٰ َ و� ُ أ َ ْ ف ُب ت َ � ْ م َّ َن � َم و “และอย่าได้เรียกกันด้วยฉายาที่ไม่ชอบ ช่างเลวทรามจริง ๆ ที่บรรดาผู้ศรัทธาจะเรียกกันว่าเป็นผู้ฝ่าฝืน ภายหลังจากที่ได้มีการศรัทธากันแล้ว และผู้ใดไม่ส�านึกผิด ชนเหล่านั้นคือบรรดาผู้อธรรม” (ซูเราะฮฺ อัลหุุรอจ : 11)

111 35 ทําดีกับผู้อื่น การเดินทางได้สอนให้ฉัน...ท�าดีกับเพื่อนมนุษย์เท่าที่ฉันมีความสามารถ และให้ฉันอย ่าปฏิเสธมือที่มาขอความช ่วยเหลือ และใครก็ตามที่มาขอความ ช่วยเหลือจากฉัน เพราะการท�าดีต่อเพื่อนมนุษย์เป็นหนทางที่ง่ายที่สุดที่เราจะครอง ใจพวกเขา หากคุณได้ท�าดีกับคนหนึ่งคนใด เขาก็จะรักคุณ แล้วการท�าดีของคุณจะ ยังคงติดตรึงอยู่ในหัวใจและความทรงจ�าของเขา แล้วเขาจะตอบแทนความดีนั้นแก่ คุณเมื่อเขามีโอกาส ยิ่งไปกว่านั้นเขาอาจจะยังรอเวลาที่จะตอบแทนความดีแก่คุณ เพื่อจะกล่าวค�าว่า “ขอบคุณ” จงท�าดีกับเพื่อนมนุษย์แม้สถานภาพของคุณจะเป็นอย่างไรก็ตาม แม้กระทั่ง ว่าคุณมีความคับแค้นใจหรือโศกเศร้าเสียใจก็ตาม เพราะเพียงแค่คุณได้ดี ความผาสุก ที่ท�าให้คุณลืมความเสียใจที่น่าข่มขื่นจะเข้ามาสู่หัวใจของคุณแม้ว่ามันจะน้อยนิด ก็ตาม จงท�าดีกับเพื่อนมนุษย์ เหมือนที่คุณอยากให้พวกเขาท�าดีต่อคุณ เพราะคุณ จะถูกกระท�าเหมือนที่คุณได้กระท�า และธรรมชาติของมนุษย์มักจะไม่ลืมความดีและ การปฏิสัมพันธ์ที่ดี บางครั้งคุณอาจะพบเจอคนที่ตอบแทนการท�าดีของคุณด้วยสิ่งที่ไม่ดีและ ปฏิเสธสิ่งที่ดี ๆ คนเช่นนี้ คือ คนที่น่าต�าหนิ ดังนั้นคุณอย่าท�าให้การให้ความส�าคัญ ของคุณกับเขาท�าให้เขาต้องอับอายขายหน้า แต่จงหวังในรางวัลของคุณ ณ ที่อัลลอฮฺ และจงคิดอยู่เสมอว่ามุมินจะไม่ถูกกัดรูเดียวถึงสองครั้ง...

112 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “…และอัลลอฮฺจะคอยช่วยเหลือบ่าวคนหนึ่ง ตราบที่เขาช่วยเหลือเพื่อนของเขา” (บันทึกโดยมุสลิม)

113 36 อย่าอธรรมผู้อื่น การเดินทางได้สอนให้ฉัน...ออกห่างจากการอธรรม เพราะอัลลอฮฺทรงห้าม การอธรรมต่อพระองค์เอง และยังท�าให้การอธรรมเป็นที่ต้องห้ามในหมู่พวกเราด้วย เพราะผลที่เกิดมาจากความอธรรมนั้นจะท�าชีวิตของปัจเฉกบุคคลและความมั่นคง ของสังคมเสียหายไปได้... แท้จริงแล้วการที่คุณท�าตามอารมณ์ใฝ่ต�่าและเดินในเส้นทางที่หลงผิด ถือ เป็นการอธรรมต่อตัวเอง และการที่คุณละเลยไม่ดูแลสุขภาพร่างกายของคุณ ก็ถือ เป็นการอธรรมต่อตัวเองเช่นกัน และสิ่งต่าง ๆ เหล่านี้จะถูกคิดบัญชีและถูกสอบถาม ในวันกียามะฮฺ ดังนั้นจงระวังการอธรรมเถิด... แท้จริงการที่คุณท�าอันตรายและสร้างความเดือดร้อนต่อผู้อื่น ก็คือการ อธรรมต่อพวกเขา และการที่คุณไปขโมยและทุจริตฉ้อโกงผู้อื่น ก็คือการอธรรม และการที่คุณไปนินทาผู้อื่น ท�าให้เสื่อมเสียเกิดขึ้นในหมู่พวกเขา ก็คือการอธรรม ต่อพวกเขา แล้วคุณจะถูกถามถึงสิ่งที่คุณได้กระท�าไปในวันกียามะห์ ดังนั้นจงระวัง การอธรรมเถิด... แท้จริงการที่คุณละเลยต่อหน้าที่ต่าง ๆ ที่คุณพึงมีต่อประชาชาติของคุณ การที่คุณละเลยความหวังต่าง ๆ ที่ถูกหวังจากคุณในการช่วยเหลือศาสนาของคุณ และการละเลยการท�าให้ประชาชาติอิสลามเกิดความรุ่งโรจน์ถือเป็นการอธรรมอัน

114 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน ใหญ่หลวงต่อประชาชาตินี้ แล้วเราทั้งหมดจะถูกสอบถามถึงการช่วยเหลือของเรา ต่อศาสนานี้ ดังนั้นจงระวังการอธรรมเถิด... การอธรรมเป็นเหตุท�าให้ปัจเจกบุคคลกดขี่ขมเหงรังแกกันซึ่งส่งผลท�าให้เกิด การแย่งชิงสิทธิประโยชน์ในสังคม และด้วยความอธรรมนั้นอาจท�าให้อาชญากรแพร่ กระจายไปทั่วสังคม ดังนั้นความมั่นคงจึงสั่นคลอน และสิ่งดังกล่าวเป็นเหตุให้สังคม นั้นล่มสลายไปในที่สุด

115 “พวกท่านจงออกห่าง จากการอธรรมเถิด แท้จริงการอธรรมนั้น จะน�าไปสู่ความมืดมน ในวันกิยามะฮฺ” (บันทึกโดย มุสลิม )

116 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 37 อย่าด่วนตัดสิน การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าด่วนตัดสินในเรื่องต่าง ๆ ให้ฉันคิดไตร่ตรอง ให้ดีก่อนที่จะตัดสินใด ๆ ออกไป และอย่าให้ฉันมีทัศนคติที่ไม่ดีหรือคิดร้ายต่อผู้อื่น เพราะบางครั้งเรื่องนั้นอาจไม่เป็นอย่างที่คุณเห็นก็ได้ หรืออาจเป็นเรื่องที่คุณไม่มี ความรู้ในเรื่องนั้นอย่างลุ่มลึกก็เป็นได้ หรือคุณอาจจะไปอธรรมต่อผู้อื่นที่อยู่รอบตัว คุณด้วยค�าตัดสินที่คุณได้ตัดสินออกไป ซึ่งส่วนใหญ่มักจะเป็นเช่นนี้ อันที่จริงแล้ว อารมณ์ความรู้สึกส่วนเกินของมนุษย์ คือ แรงผลักดันที่ท�าให้เขาด่วนตัดสินโดยไม่ คิดไตร่ตรองให้ดีเสียก่อน ด้วยการคิดว่าจุดมุ่งหมายที่แท้จริงนั้นเป็นไปตามสิ่งที่คน อื่นพูดหรือสิ่งที่เกิดขึ้น ดังนั้นจ�าเป็นเหนือคนทุกคนที่จะต้องพิจารณาไตร่ตรองให้ดีก่อนที่จะตัดสิน สิ่งต่าง ๆ ออกไป เพราะบางทีการที่ด่วนตัดสินโดยไม่คิดไตร่ตรองให้ดีเสียก่อนนั้น อาจเป็นสาเหตุที่ท�าให้ผู้คนรังเกียจและตีตัวออกห่างจากคุณ นั่นก็เพราะว่าคุณมี ทัศนคติที่ไม่ดีกับผู้คนเหล่านั้น คุณอาจจะไม่รู้และอาจเป็นไปได้ว่าที่พวกเขาพูดหรือได้ท�าไปนั้นเพียงเพื่อ พยายามช่วยเหลือคุณ แต่เพราะว่าคุณรีบร้อนในเรื่องต่าง ๆ จนเกินไป จึงท�าให้การ พยายามช่วยเหลือคุณนั้นสูญเปล่า เฉกเช่นที่คุณได้สูญเสียคุณค่าของตัวเอง ณ พวก เขาไป

117 จงคิดให้ดีก่อนที่จะเปล่งวาจาใด ๆ ออกมา และอย่าปล่อยให้จินตนาการ ของคุณน�าคุณบินไปไกลในโลกที่ไม่มีอยู่จริง มิเช่นนั้นแล้วความสงสัยอันมากมาย ของคุณ และอารมณ์ความรู้สึกส ่วนเกินนี้จะผลักดันให้คุณเข้าไปในโลกแห ่ง จินตนาการนี้ ถึงแม้ในเรื่องที่คุณไม ่สามารถอธิบายสิ่งที่เกิดขึ้นได้ คุณก็อย ่ารีบร้อน ใช่แล้ว ! อย่าเป็นคนรีบร้อน ! แต่จงไปเคาะประตูบ้านของผู้คนเหล่านี้ แล้วขอค�า อธิบายในสิ่งที่เกิดขึ้น หากว่าการคาดเดาของคุณในเรื่องนั้นถูกต้อง พวกเขาเหล่านี้ก็ จะยืนขึ้นให้เกียรติคุณที่คุณสามารถจัดการเรื่องต่าง ๆ นั้นได้ จากนั้นพวกเขาก็จะ ขอโทษคุณ ที่พวกเขาด่วนท�าสิ่งนั้น อีกทั้งโอกาสยังถูกอ�านวยให้คุณได้ปกป้องตัวเอง เมื่อคุณถูกกล่าวหาหรือถูกต�าหนิ แต่หากคุณประเมินการหรือคาดเดาในเรื่องต่าง ๆ ผิดพลาด คุณก็ไม่ได้เสียหายอะไรเลย แต่ในทางตรงกันข้ามคนรอบข้างจะให้เกียรติ แก่คุณ การที่คุณคิดไตร่ตรองให้ดี ใจเย็น ไม่รีบร้อน รอให้ถึงเวลาที่เหมาะสม มันจะ ท�าให้คุณได้รู้ความจริงที่อยู่เบื้องหลังของทุกสิ่งที่เกิดขึ้น แล้วเมื่อนั้นทุกคนจะมั่นใจ ว่าคุณก�าลังพยายามท�าให้ความสัมพันธ์ระหว่างคุณกับพวกเขาคงอยู่ต่อไป จึงท�าให้ พวกเขายิ่งยึดถือและรักคุณมากยิ่งขึ้น ดังนั้นคุณจึงกลายเป็นผู้ที่ได้รับความก�าไรใน ทุก ๆ สภาพการณ์ นั่นก็เพราะว่าคุณไม่ด่วนตัดสินเรื่องที่เกิดขึ้นรอบตัวคุณ...

118 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “แท้จริงอัลลอฮฺทรงรักคน ๆ หนึ่งเมื่อได้ปฏิบัติการงานชิ้นหนึ่งหรืออย่างหนึ่ง เขาจะปฏิบัติงานนั้นให้ดีให้สมบูรณ์ที่สุด” (บันทึกโดย อบูยะอ์ลา และอัฏเฏาะบะรอนีย์)

119 38 อย่าโต้เถียง การเดินทางได้สอนให้ฉัน....อย่าโต้เถียงกับคนหนึ่งคนใดถึงแม้ว่าอะไรจะ เกิดขึ้นก็ตาม และอย่าให้ฉันล้มตัวนอนในยามค�่าคืน นอกจากจะต้องมั่นใจเสียก่อน ว่าจะไม่มีใครโกรธเคืองหรือไม่พอใจฉัน ถึงแม้ว่าคนที่อยู่ตรงหน้าคุณจะเป็นคนที่นิสัย ไม่ดี คุณจงพยายายช่วยเหลือให้เขาพบกับเส้นทางที่ถูกต้อง เพราะสุดท้ายแล้ว เรา คือผู้เรียกร้องเพื่ออัลลลอฮฺ และผู้ใคก็ตามที่คบค้าสมาคมกับผู้คน และอดทนต่อการ ท�าร้ายของพวกเขา ย่อมดีกว่าผู้ที่ไม่ได้ท�าอะไรเลย ดังนั้นคุณจงพยายามจนสุดความสามารถที่จะใกล้ชิดกับคนเช่นนี้ จงท�าให้ เขารักคุณจนกระทั่งเขาประทับใจในตัวของคุณ เพราะคน ๆ หนึ่งจะไม่ประทับใจใคร ง่าย ๆ นอกจากคนที่เขารักเท่านั้น และจงท�าให้การกระท�าและการงานต่าง ๆ ของ คุณ เป็นแรงผลักดันที่จะท�าให้เขาเปลี่ยนแปลงไปสู่ทางที่ดีขึ้น แต่คุณอย่าได้ต�าหนิ เขามากจนเกินไป เและอย่าได้เปดเผยตัวตนของเขาว่าเขาเป็นคนบาป ส่วนคุณเป็น อาจารย์หรือชัยค์ที่มีเกียรติซึ่งเต็มเปยมได้ด้วยความย�าเกรง เพราะคนส่วนมากแม้ จะไม่ใช่ทุกคนก็ตาม มักจะหนีห่างจากพฤติกรรมเช่นนี้ ยิ่งไปกว่านั้นเขาอาจดื้อดึง ในการกระท�าสิ่งที่ฝ่าฝืนต่อไป และอาจกระท�าบาปอย่างเปดเผยเมื่อพวกเขาพบกับ คนเช่นนี้ จงพยายามคบค้าสมาคมกับเขาไม่ว่ายามปกติหรือยามเดินทาง จงท�าให้เขา พอใจในมารยาทของคุณ ถึงแม้ว่ามันจะเป็นเรื่องยากส�าหรับคุณก็ตาม แต่คุณจะได้

120 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน รับรางวัล ณ อัลลอฮฺ (อินชาอัลลอฮฺ) เพราะหากว่าเขาได้ปรับเปลี่ยนสภาพตัวเองให้ ดีขึ้น เขาอาจจะเป็นเพื่อนที่ดีของคุณ และอาจให้การช่วยเหลือแก่คุณในทุก ๆ เมื่อ หากคุณมั่นใจว่า แม้คุณจะพยายามสักเพียงใดก็ไม่เกิดผลกับคนฝ่าฝืนคนนี้ และเขา ยังดื้อดึงกระท�าสิ่งไม่ดี ดังนั้นคุณจงพยามออกห่างจากเขาโดยไม่ให้เขาทราบ และ คุณจะต้องระวังไม่ไปโต้เถียงกับเขา เพราะบางทีเขาอาจจะเป็นที่รักของคนที่ไม่ดี เหมือนอย่างเขาก็ได้ จึงท�าให้พวกเขาทั้งหมดหันมาโต้เถียงกับคุณ เขาท�าร้ายคุณ และด่าว่าคุณด้วยลักษณะที่ไม่ดี จงท�าให้ความสัมพันธ์แบบผิวเผินระหว่างคุณกับเขามีอยู่ต่อไป ไม่ใช่เพราะ ว่าคุณอ่อนแอ แต่เพราะคุณเป็นคนเข้มแข็งกว่าพวกเขาทั้งหมดด้วยความศรัทธา ที่เข้มแข็งที่คุณมี แต่ธรรมชาติของมนุษย์มักจะเกิดอาการไม่พอใจ เมื่อเขารู้ว่ามี ใครสักคนหรือคนบางคนไม่พอใจเขา ถึงแม้เขามั่นใจว่าเป็นฝ่ายถูกส่วนคนอื่นเป็น ฝ่ายผิดก็ตาม บางครั้งความรู้สึกเช่นนี้อาจจะส่งผลที่ไม่ดีต่อคนเรา หรือขัดขวาง เขาจากด้านต่าง ๆ ของชีวิต ดังนั้นเขาจึงยังคงคิดหาเส้นทางหรือวิธีการที่จะท�าให้ ผู้คนรอบข้างพอใจในตัวเขาอยู่เสมอ นั่นก็เพราะเขาเป็นคนดีไม่สามารถท�าร้ายคน อื่นได้ โอ้ ! มนุษย์เอย คุณคิดหรือว่าคุณสามารถท�าให้คนทั้งหมดพอใจในตัวคุณได้ ขอสาบานต่ออัลลอฮฺคุณไม่มีทางท�าได้หรอก ถึงแม้ว่าคุณจะพยายามสักเพียงใด ก็ตาม....

121 “มุสลิมที่เมื่ออยู่คลุกคลีกับคนอื่น ๆ และอดทนกับการท�าร้ายของพวกเขานั้น ดีกว่ามุสลิมที่ไม่ได้อยู่คลุกคลีกับคนอื่น ๆ และไม่ได้อดทนกับการท�าร้ายของพวกเขา” (บันทึกโดยอัตติรมิซียฺ)

122 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 39 อย่าชักช้าที่จะขออภัย การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าลังเลหรือชักช้าที่จะขออภัยผู้ที่ฉันได้ท�าร้าย หรือคนที่ฉันได้ละเมิดสิทธิของเขาไม่ว่ารูปแบบใดก็ตาม เพราะด้วยการขออภัยนั้นจะ ท�าให้เจ้าของสิทธิรู้ว่าคุณยอมรับผิด และพร้อมที่จะปรับปรุงแก้ไขความผิดนี้ให้ถูก ต้อง หลังจากนั้นจะไม่ปรากฏอะไร นอกจากว่าเขาจะรับการขออภัยของคุณ เพราะ เขาถือว่าคุณเป็นคนที่ยิ่งใหญ่ในสายตาของเขา เขามั่นใจว่าคุณพยายามท�าให้ความ รักระหว่างคุณทั้งสองคงอยู่ต่อไป ซึ่งหลังจากนี้หากเขาท�าไม่ดีกับคุณ เขาก็จะไม่รีรอ หรือลังเลที่จะขออภัยจากคุณเช่นกัน แต่หากคุณได้ละเมิดสิทธิของใครบางคน คุณ อย่าได้หยิ่งยโสเป็นอันขาด เพราะค�าขอโทษเพียงไม่กี่ค�าคงไม่ท�าให้คุณต้องล�าบาก มากมายหรอก จงท�าให้น�้าไหลกลับไปในทางไหลของมัน คุณไม่มีหน้าที่อะไรเว้นแต่ เข้ามาใกล้ ๆ เพื่อนของคุณ แล้วพูดกับเขาว่า “ผมขอโทษ”.. แม้กระทั่งว่าคุณมีความเห็นไม่ตรงกันหรือขัดแยังกับใครคนหนึ่ง ซึ่งคุณ มั่นใจว่าเขาเป็นคนผิด คุณก็อย่าได้รอการขออภัยจากเขา เพราะเขาอาจจะไม่มา ขออภัยจากคุณก็ได้ ไม่ใช่เพราะว่าเขาไม่ยอมรับผิดของตัวเอง แต่เขาอาจจะใจแข็ง หรือ ละอายใจตัวเองจนไม่สามารถสู้หน้ากับคุณได้ เพราะฉะนั้นคุณจงเป็นฝ่ายเริ่ม ให้สลามกับเขาก่อน ใช่แล้ว ! คุณจงท�า แล้วคุณจะรู้สึกดีใจและชื่นใจอย่างบอกไม่ ถูก แล้วเขาคนนี้ก็จะให้เกียรติแก่คุณ เพราะรู้ว่าคนที่ยิ่งใหญ่ก�าลังยืนต่อหน้าเขา แล้วเขาจะไม่หวนกลับมาท�าสิ่งที่ไม่ดีกับคุณอีกเลย ทั้งนี้เพราะเขาไม่ยินดีกับการที่ ตัวเองต้องตกอยู่ในสถานการณ์ที่ท�าให้ตัวเองต้องหลอมละลายอันเนื่องจากความ

123 ละอายกับคนที่มีจิตใจยิ่งใหญ่อย่างคุณ เป็นเรื่องปกติที่คุณอาจจะมีความเห็นที่ขัดแย้งกับคนอื่นบ้าง เพราะชีวิต ไม่สามารถหลีกหนีจากความขัดแย้งและความทุกข์ต่าง ๆ ได้ แต่ว่าคุณจะต้อง พยายามที่จะหลบหลีกจากสิ่งนั้นเท่าที่คุณสามารถท�าได้ เพื่อจิตใจของคุณจะได้มี ความสุข แต่หากว่าความขัดแย้งได้เกิดขึ้น คุณก็จงพยายามเป็นผู้เบิกทางสู่ความดี และไกล่เกลี่ยเรื่องนั้นให้โดยเร็ว เพราะการชักช้าจะท�าให้หัวใจแข้งกระด้าง ซึ่งบาง ครั้งการก�าจัดให้หัวใจแข็งกระด้างหมดสิ้นไปเป็นสิ่งที่ยุ่งยาก จงให้ความส�าคัญกับ เพื่อน ๆ ของคุณ จงท�าให้ความสัมพันธิ์อันดีระหว่งพวกเขายังคงมีอยู่ต่อไป และจง พยายามที่จะเป็นผู้รีบเร่งสู่ความดีอยู่เสมอ แล้วเรื่องราวต่าง ๆ ในชีวิตของคุณจะดี ขึ้นเอง ผู้คนรอบข้างคุณทั้งหมดจะให้เกียรติแก่คุณด้วย...

124 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “ท่านจงย�าเกรงต่ออัลลอฮฺไม่ว่าท่านจะอยู่ ณ ที่ใดก็ตาม และจงตามความชั่วด้วยการท�าความดีชดใช้ ซึ่งความดีนั้นจะไปลบล้างความชั่วได้ และจงปฏิสัมพันธ์กับเพื่อนมนุษย์ด้วยจรรยามารยาทที่ดีงาม” (หะดีษบันทึกโดยอัต-ติรฺมิซีย์)

125 40 ทําดีอย่าหวังผลตอบแทน จากมนุษย์ การเดินทางได้สอนให้ฉัน... อย่าได้หวังสิ่งตอบแทนเมื่อได้ท�าดีกับใครสักคน และอย่าหวังแม้กระทั่งค�าพูดเล็กน้อย ๆ เช่น การกล่าวค�าขอบคุณ และการสรรเสริญ เยินยอ แต่จงท�าความดีโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน และจะดีแค่ไหนหากคนที่คุณได้ท�า ดีด้วยเขาไม่รู้จักคุณ หากคุณสามารถท�าได้ ก็จงท�าเถิด เพราะมันจะเป็นรางวัลอัน ยิ่งใหญ่ให้แก่คุณ ณ พระผู้อภิบาล แล้วคุณยังจะหวังสิ่งใดที่ยิ่งใหญ่กว่าการที่คุณได้ รับความพึงพอพระทัยจากอัลลอฮฺอีกกระนั้นหรือ? จงท�าดีกับทุกคนที่ต้องการความช่วยเหลือจากคุณ จงระลึกอยู่เสมอว่าคุณ จะถูกกระท�าอย่างที่คุณได้กระท�าต่อพวกเขา อัลลอฮฺไม่มีวันท�าให้รางวัลของคุณ สูญหายดอก และพระองค์จะทรงให้มันเป็นความดีในตาชั่งแห่งความดีของคุณ แล้วเมื่อนั้นคุณจะรู้สึกปติยินดีและชื่นใจทุกครั้งที่คุณได้ท�าดีด้วยความ บริสุทธิ์ใจต่ออัลลอฮฺ ตาอาลา จากนั้นคุณก็เดินจากไปโดยไม่ยกศีรษะขึ้น เพื่อที่คุณ จะได้ไม่เห็นใบหน้าที่แสดงถึงการส�านึกบุญคุณหรือลิ้นที่กล่าวค�าขอบคุณ... เมื่อมีคนใดมาท�าดีกับคุณ ก็จงขอบคุณเขา ถึงแม้จะด้วยการมองที่ท�าให้ เขารู้สึกว่า คุณจะไม่ลืมเหตุการณ์และการช่วยเหลือที่น่าประทับใจซึ่งเขาให้แก่ คุณในครั้งนั้น จงขอบคุณเขา เพราะผู้ใดที่ไม่รู้จักขอบคุณมนุษย์ เขาก็ย่อมไม่รู้จัก ขอบคุณอัลลอฮฺ จงขอบคุณเขา และพยายามที่จะส่งความดีกลับคืนแก่เขา...

126 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “ใครก็ตามที่ได้กระท�าความดีต่อท่านก็จงทดแทนแก่เขา และหากท่านไม่พบสิ่งที่จะทดแทนมันแก่เขาได้ จงขอพรให้แก่เขาจนกว่าท่านจะรู้สึกว่าท่านได้ทดแทนแก่เขาแล้ว” (บันทึกโดย อบูดาวูด และอัตติรมีซีย์)

127 41 อย่าดีใจกับบททดสอบ ที่มาประสบกับคนอื่น การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าดีใจกับบททดสอบ หรือภัยพิบัติใด ๆ ที่มา ประสบกับคน ๆ หนึ่ง ถึงแม้เขาจะเป็นศัตรูของคุณก็ตาม และอย่าได้แสดงความดี อกดีใจให้เขาเห็นเป็นอันขาด เพราะคุณอาจจะเป็นรายต่อไปใครจะไปรู้ได้ ! จึงท�าให้ วันเวลาแห่งความโชคร้ายมาประสบกับคุณในวันพรุ่งนี้ หรือบางทีดุนยาเข้าจู่โจมคุณ และท�าให้คุณเจ็บปวดก็เป็นได้ พึงทราบเถิดว่าตัวคุณเองก็ไม่มีทางชื่นชอบกับการที่ จะคุณได้เห็นคนอื่นดีใจกับความทุกข์ที่มาประสบกับคุณเช่นกัน ด้วยเหตุนี้คุณจะต้อง พยายามอย่าให้พวกเขาเห็นมันปรากฏให้เห็นจากดวงตาของคุณไม่ว่าวันใดก็ตาม หากบททดสอบจากอัลลอฮฺได้มาประสบกับคนที่ไม่ชอบขี้หน้าคุณ คุณจง เข้าไปใกล้ ๆ เข้า และจงพยายามท�าให้ความวิตกกังวลของเขาบรรเทาลง อย่ากลัว ไปเลยว่าเขาจะขับไสไล่ส่งคุณ เขาไม่มีทางท�าอย่างนั้นแน่นอน นั่นก็เพราะว่า ณ เวลานั้นเขาก�าลังต้องการคนที่จะมายืนอยู่เคียงข้างเขา ดังนั้นคุณจงเข้าไปกอดเขาให้ แน่น เช็ดน�้าตาของเขาด้วยผ้าเช็ดหน้าของคุณไม่ใช่ด้วยผ้าเช็ดหน้าของเขา เมื่อนั้น สภาพของเขาก็ค่อย ๆ จะดีอย่างเห็นได้ชัด เขาจะสบตาคุณแล้วพยายามอธิบายใน สิ่งที่เกิดขึ้นกับเขา เมื่อนั้นความเป็นศัตรูกันก็จะสิ้นสุดลงต่อหน้าคนที่เขาเคยเข้าใจ ผิดมาโดยตลอด เขาจะกัดนิ้วมือของตัวเอง ร้องห่มร้องไห้ แล้วเข้าหาคุณด้วยความ เต็มใจ จากนั้นเขาจะเล่าให้คุณทราบถึงความประสบประมาทของเขาที่เขาเคยคิดว่า

128 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน คุณเป็นคนอ่อนแอไม่สามารถท�าอะไรได้ คุณจงมั่นใจได้เลยว่าเขาคนนี้จะกลายเป็นเพื่อนสนิทของคุณ และเขาจะไม่มี วันลืมเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในครั้งนั้น เขาจะพยายามท�าให้ความสัมพันธมิตรระหว่าง เขากับคุณคงอยู่ต่อไป เพราะว่าในตอนนี้คุณกลายเป็นคนที่มีค่าในสายตาของเขาที่ เขาไม่สามารถเสียมันไปได้อีก

129 “ท่านอย่าได้แสดงความดีใจต่อความความหายนะของพี่น้องของท่าน เพราะอัลลอฮฺอาจจะเมตตาเขา และทรงทดสอบท่านก็เป็นได้”

130 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 42 อย่าดูถูกผู้อื่น การเดินทางได้สอนให้ฉัน...อย่าดูถูกผู้อื่น ถึงแม้ว่าเขาจะเป็นคนอ่อนแอ และไม่มีคุณค่าใด ๆ ก็ตาม และคุณอย่าตัดสินคนอื่นจากรูปลักษณ์ภายนอก หรือ จากความอ่อนแอของเขาเป็นอันดับแรกเป็นอันขาด เพราะคนเราจะต้องดูสภาพ ที่แท้จริงของเขาหาใช่ดูจากรูปลักษณ์ภายนอก จริงอยู่ว่าบางครั้งรูปลักษณ์ภายนอก อาจจะไม่ตรงกับสภาพจิตใจในระดับหนึ่ง แต่ทว่าคุณก็อย่าท�าให้มันเป็นตัวตัดสินใน การตัดสินผู้อื่น แต่จ�าเป็นที่คุณต้องคบค้าสมาคมกับเขา หรือปฏิสัมพันธ์กับเขาจน กระทั่งความจริงที่ซ่อนอยู่ภายในจิตใจเขาเผยออกมาให้คุณเห็นเสียก่อน ซึ่งคนที่ สามารถตัดสินคนอื่นได้อย่างถูกต้องจาการมองเพียงครั้งเดียวมีน้อยคนเท่านั้น แต่ เป็นเพราะประสบการณ์และการอยากรู้อยากลองในเรื่องนั้นที่ท�าให้เราตัดสินคน อื่นได้อย่างถูกต้อง บางครั้งคนที่ปรากฏอยู่ตรงหน้าคุณเป็นคนอ่อนแอจริง ๆ ส่วนคุณเป็นคนที่ มีฐานะ ต�าแหน่งสูงกว่า ไม่ว่าจะด้วยความรู้ซึ่งคุณได้ร�่าเรียนมา หรือทรัพย์สินที่คุณ ครอบครอง หรือวงศ์ตระกูลที่มีเกียรติของคุณ ! คนที่อ่อนแอ ยากจนคนนี้อาจจะดี กว่าคุณถึงพันเท่า ณ อัลลอฮฺก็เป็นได้ หากวันใดคุณได้ทะเลาะวิวาทกับใครซักคน คุณจะต้องพยายามที่จะไม่ กระท�า อย่าดูถูกและอย่ารังเกียจคู่ปรปักษ์ของคุณเป็นอันขาด เพราะยุงตัวกระจิด เพียงตัวเดียวสามารถท�าให้ลูกตาของเจ้าป่าอย่างสิงโตเป็นแผลได้ เพราะฉะนั้นคุณ

131 จงระวังคู่ปรปักษ์ของคุณให้ดี ถึงแม้คุณจะคิดว่าเขาไม่สามารถท�าร้ายคุณได้ก็ตาม พึงรู้ไว้เถิดว่า ณ อัลลอฮฺแล้วมนุษย์ทุกคนมีความเท่าเทียมกัน และตัว ชี้วัดเดียวที่พระผู้อภิบาลของปวงบ่าวจะจ�าแนกพวกเขาว่าใครจะดีกว่า คือ “ความ ย�าเกรง” เพราะฉะนั้นแล้วหากคุณเป็นคนที่ย�าเกรงต่ออัลลอฮฺ ก็เป็นเรื่องที่น่ายินดี ที่คุณจะมีฐานันดรที่สูงส่งในวันกียามะฮฺ จงอย่าไปยุ่งเรื่องของคนอื่นเลย เพราะใน วันกียามะห์แม้กระทั่งตัวของพวกเขาเองยังไม่สามารถอ�านวยประโยชน์ใด ๆ แก่ตัว เองได้ นับประสาอะไรที่พวกเขาจะอ�านวยประโยชน์ให้แก่คุณได้?

132 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน ْ ُم ه ْ ِ من ً ا ْ �َ ُوا خ ُون �َ ي ْ ن َ َ َ� أ ٍ� ع ْ و َ ْ ق ٌ ِ من م ْ و َ ْ ق ر َ ْ خ َس ُوا � � ن َ َ آم ِين َّ َا ا� ه ُّ � َ َا � ي َّ ُن ه ْ ِ من ً ا ْ �َ َّ خ ُن �َ ي ْ ن َ َ َ� أ َ ٍاء ع ْ �ِس ٌ ِ من َ اء َ� �ِس و “โอ้ศรัทธาชนทั้งหลาย ชนกลุ่มหนึ่งอย่าได้เยาะเย้ยชนอีกกลุ่มหนึ่ง บางทีกลุ่มชนที่ถูกเยาะเย้ยนั้นจะดีกว่ากลุ่มชนที่เยาะเย้ย และสตรีกลุ่มหนึ่งอย่าได้เยาะเย้ยสตรีอีกกลุ่มหนึ่ง บางทีกลุ่มสตรีที่ถูกเยาะเย้ยจะดีกว่ากลุ่มที่เยาะเย้ย (ซูเราะฮฺ อัลหุุรอต : 11)

133 43 ให้ความสําคัญกับการ สรรหาผู้ที่จะมาเป็นภรรยา การเดินทางได้สอนให้ฉัน...ให้ความส�าคัญกับคัดเลือก และสรรหาภรรยา ผู้ซึ่งจะมาเป็นหุ่นส่วนชีวิตของฉัน หรือแม่ของลูกในอนาคต เพราะเราจะสร้าง ครอบครัวตัวอย่างที่ยึดมั่นในศาสนาไปด้วยกัน เพราะครอบครัวคืออิฐก้อนแรกใน สังคม และคือก้าวแรกในเส้นทางของการท�าให้ประชาชาติอิสลามก้าวหน้า... เพราะฉะนั้นขอให้คุณจงพยามเลือกคนที่คุณพอใจในเรื่องศาสนา และกิริยา มารยาทของนาง ก่อนความสวยงาม และวงศ์ตระกูลของนาง จงคิดอยู่เสมอว่า คุณ ต้องการจะสร้างครอบครัวที่ก�าเนิดเผ่าพันธุ์อันบริสุทธ์ซึ่งเป็นสาเหตุที่ท�าให้ประชา ติได้เจริญก้าวหน้า การที่จะมีครอบครัวเช่นนี้ได้นั้นจะต้องอาศัยมุร็อบบียะฮฺหรือผู้ อบรมสั่งสอนที่มีความรู้และความเข้าใจเรื่องศาสนา และจะต้องประดับประดาตัว เองด้วยมารยาทที่น่าสรรเสริญ พยายามเอาใจใส่ดูแลครอบครัวของนางและอบรม ในเรื่องของความศรัทธาแก่ลูก ๆ พวกเขาจึงจะเติบโตขึ้นในการภักดีต่ออัลลอฮฺ และมีมารยาทที่น่าสรรเสริญ เขาเหล่านี้แหละที่จะท�าให้สังคมดีขึ้น และท�าให้ความ สัมพันธ์ของสังคมเกิดความเข้มแข็งแน่นแฟ้น สังคมจะดีขึ้นไม่ได้นอกจากครอบครัวซึ่งเป็นองค์ประกอบทางสังคมจะดีขึ้น เสียก่อน ซึ่งมันจะต้องอาศัยความร่วมมือจากพวกเราทุกคนในการสืบเสาะแสวงหา

134 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน เลือกผู้ที่จะมาเป็นภรรยาซึ่งเขาเชื่อมั่นว่านางสามารถสร้างครอบครัวอันพึงปรารถนา พร้อมกับนางได้ หากทุกครอบครัวให้ความส�าคัญกับการอบรมลูก ๆ ด้วยการอบรม อันบริสุทธิ์ ท�าให้พวกเขาเหล่านั้นตระหนักถึงปณิธานของประชาชาติ การช่วยเหลือ ศาสนา การท�าให้ประชาชาติของเราตื่นตัวจากความหลับใหล แน่นอนเลยว่าสภาพ ของเราจะเกิดการเปลี่ยนแปลงไปสู่ทิศทางที่ดีขึ้น เพราะอัลลอฮฺจะไม่ทรงเปลี่ยน สภาพของกลุ่มชนหนึ่งกลุ่มชนใด จนกว่าพวกเขาจะเปลี่ยนสภาพของตัวของพวก เขาเสียก่อน...

135 “ผู้หญิงนั้นจะถูกแต่งงานเนื่องด้วยสาเหตุสี่ประการ คือ เนื่องจากทรัพย์สินของนาง หรือเนื่องจากวงศ์ตระกูลของนาง หรือเนื่องจากความสวยงามของนาง หรือเนื่องจากศาสนาของนาง ดังนั้นจงเลือกแต่งงานกับสตรีที่มีศาสนาอยู่ในตัว แล้วสองมือท่านก็จะมีโชค” (บันทึกโดย อัล-บุคอรีย์ และ มุสลิม)

136 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 44 มุ่งมั่นในการแสวงหาความรู้ การเดินทางได้สอนให้ฉัน...พยายามและมุ่งมั่นในการแสวงหาความรู้ และให้ ฉันดื่มด�่าจากต้นก�าเนิดของความรู้เท่าที่ฉันมีความสามารถ เพราะการแสวงหาความ รู้เป็นสิ่งจ�าเป็นที่ท่านรอซูล ผู้ทรงเกียรติ มุหัมมัด صلى الله عليه وسلم ได้ก�าชับเราไว้ จงพยายามใน การแสวงหาความรู้ โดยเฉพาะความรู้ที่สามารถยังประโยชน์ได้ อย่าได้แสวงหาความ รู้เพียงเพื่อได้รับใบปริญญา หรือต�าแหน่งหน้าที่การงาน ทว่าจงท�าให้เจตนาในการ แสวงหาวิชาความรู้ของคุณบริสุทธิ์ใจเพื่ออัลลอฮฺ เท่านั้น ความรู้จะส ่งผลในด้านบวกต ่อบุคลิกภาพของคน ๆ หนึ่ง เพราะคนที่ เรียนรู้นั้น คุณจะเห็นเขาเป็นคนที่มีความตระหนักและให้ความสนใจกับเรื่องต่าง ๆ ของชีวิตมากกว่าคนอื่น เขาสามารถแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ของชีวิตได้ และสามารถ ปฏิสัมพันธ์กับผู้คนรอบข้างได้อย่างดีเยี่ยม... นอกจากนี้ความรู้ยังเป็นเงื่อนไขและสิ่งจ�าเป็นขั้นพื้นฐานที่ท�าให้ประชาชาติ อิสลามเจริญก้าวหน้า อีกทั้งยังเป็นปัจจัยที่ส�าคัญที่จ�าเป็นจะต้องยึดเอาความรู้มัน มาใช้ในการสร้างความก้าวหน้าให้กับประชาชาตินี้ หากสังคมปราศจากซึ่งความรู้ แล้วไซร้ แน่นอนว่าสังคมนั้นจะเต็มไปด้วยความโง่เขลา ผู้คนอาศัยอยู่ในความมืดมน ของความอวิชา ท้ายที่สุดสังคมนั้นก็จะกลายเป็นสังคมที่ไม่สามารถพึ่งพาตัวเองได้ ดังนั้นจึงต้องยื่นมือขอความช่วยเหลือจากสังคมอื่น ๆ ในท้ายที่สุดสังคมนั้นจึงกลาย เป็นทาสผู้อื่น

137 เราไม่มีทางสร้างสังคมในอุดมคติขึ้นมาได้หากปราศจากซึ่งความรู้ จะไม่มี วันบรรลุถึงความพึงพอใจแห่งตน เราจะยังคงอยู่ภายใต้ความเมตตาของประชากร อื่น ๆ และเป็นเครื่องเล่นในเงื้อมมือของพวกเขาซึ่งจะท�าอะไรก็ได้ตามที่เขาต้องการ ต่อไป ด้วยเหตุนี้จ�าเป็นที่เราทุกคนจะต้องมุ่งมันและพยายามในการแสวงหาความรู้ เพราะความก้าวหน้าของเราหากปราศจากซึ่งความรู้แล้ว แน่นอนจะท�าให้เราเป็น หนึ่งในจ�านวนคนที่ได้ล้มหายตายจากไปแล้ว !

138 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “ผู้ใดที่ออกเดินทางเพื่อแสวงหาความรู้ อัลลอฮฺจะอ�านวยความสะดวกให้แก่เขาไปสู่สวนสวรรค์” (บันทึกโดยอบูดาวูด และ อัต-ติรมีซียฺ)

139 45 ประดับประดาตัวเองด้วย มารยาทที่น่าสรรเสริญ การเดินทางได้สอนให้ฉัน....มีมารยาทที่น่าสรรเสริญและน่ายกย่อง ให้ฉัน ดื่มด�่าจากต้นน�้าอันบริสุทธิ์เท่าที่ฉันมีความสามารถ เพราะการมีมารยาทที่ดี คือ สิ่งที่ หนักหน่วงที่สุด เป็นสิ่งซึ่งจะถูกวางในตาชั่งแห่งความดีในวันกียามะฮ์ ผู้เป็นที่รักของ เรา ผู้ที่ถูกคัดเลือก ท่านนบีมุหัมมัด صلى الله عليه وسلم ถูกส่งมาเพื่อมาเติมเต็มและท�าให้มารยาท ที่มีเกียรติมีความสมบูรณ์ ความงดงามที่แท้จริงหาใช่อยู่ที่ความงดงามของรูปร่าง หน้าตา และรูป ลักษณะภายนอกไม่ ทว่าอยู่ที่ความงดงามของจิตใจ และวิญญาณทั้งอุปนิสัย อารมณ์ และมารยาทต่างหาก ความงดงามของรูปลักษณ์ภายนอกมีผลต่อการปฏิสัมพันธ์ แต่ละบุคคลในแนวทางอันจ�ากัด ซึ่งความงดงามนั้นอาจหายไปในวันหนึ่งก็เป็นได้ แต่ทว่าความงดงามของจิตใจและจิตวิญญาณนั้นจะยังคงมีอยู่ตลอดไป และเป็น ตัวชี้วัดเดียวที่จะใช้ในการตัดสินตัวตนของแต่ละคน และมันยังเป็นหนทางเดียวที่ จะได้มาซึ่งความรัก การยอมรับและการพึงพอใจของผู้คน ความงดงามเช่นนี้แหละ ที่ร่องรอยจะมั่นคง และปรากฏอย่างชัดเจนบนผนังก�าแพงของสังคม จงพยายามมีมารยาทและอุปนิสัยที่ดีและสวยงามในทุก ๆ สถานที่คุณ ปรากฏตัว เพื่อที่จะท�าให้คนรอบข้างประทับใจในตัวคุณ และจงพยายามน�ามารยาท

140 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน ของอิสลามมาประยุกต์ใช้เมื่อคุณได้คบค้าสมาคมและปฏิสัมพันธ์กับคนที่ไม่ใช่มุสลิม เพราะบางทีอาจเป็นสาเหตุหนึ่งที่ท�าให้เขายอมรับอิสลามก็ได้ เป็นเพราะมารยาทที่ท�าให้ประชาติต่าง ๆ มีความสูงส่ง และท�าให้สังคม ต่าง ๆ มีความก้าวหน้า เพราะเมื่อแต่ละคนได้ประดับประดาตัวเองด้วยมารยาทที่น่า สรรเสริญน่ายกย่องแล้ว พวกเขาก็จะเป็นผู้ที่ริเริ่มในการสร้างสังคมขึ้นมา และท�าให้ ความรัก ความยุติธรรม การเกื้อกูล และความดีแพร่กระจายออกไป นอกจากนี้อาจ ท�าให้การก่ออาชญากรรมและความเลวทรามหมดไป และเมื่อนั้นท�าให้คนทั้งหมด ฝักใฝ่อยู่กับการสร้างสังคมที่ไม่มีการท�าสงครามซึ่งสร้างแต่ความเสื่อมเสีย สิ่งดัง กล่าวจึงเป็นอาวุธยุทโธปกรณ์ที่แข็งแกร่งให้กับสังคมนั้น การที่จะรุกรานสังคมนั้นจึง เป็นสิ่งที่ยากยิ่งขึ้น ในท้ายที่สุดสังคมก็จะเกิดการพัฒนา เจริญก้าวหน้าและเติบโต อย่างไม่หยุดนิ่ง

141 “บรรดามุอ์มินที่มีศรัทธาที่สมบูรณ์ยิ่ง คือ บุคคลที่มีคุณลักษณะนิสัยดีที่สุดในหมู่พวกเขา และผู้ที่ดีที่สุดในหมู่พวกเจ้า คือผู้ที่มีนิสัยดีที่สุดในหมู่พวกเจ้าต่อภรรยาของพวกเขา” (บันทึกโดยอัต-ติรมิซีย์)

142 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 46 เลือกเพื่อนที่จะคบ การเดินทางได้สอนให้ฉัน...รู้จักเลือกและสรรหาคนที่ฉันจะคบเป็น เพื่อนด้วยให้ดี ๆ เพราะคนหนึ่ง ๆ จะเป็นเหมือนดั่งผู้ที่ท่านนบีมุหัมมัด صلى الله عليه وسلم ได้ สอนเราไว้ว่า “ศาสนาของคน ๆ หนึ่งขึ้นอยู่กับเพื่อนของเขา” และเขาจะได้รับ อิทธิพลอย่างมากจากเพื่อนของเขา นั่นก็เพราะว่าเวลาส่วนใหญ่ของเขาหมดไปกับ การอยู่กับเพื่อน ด้วยเหตุนี้เขาจึงเลียนแบบตามมารยาทของเขา และจะเดินตามเส้น ทางผู้ที่เราคบหา จ�าเป็นที่คุณต้องผูกมิตรกับคนดี และจงคบเพื่อนผู้ที่คุณพอใจในมารยาท และศาสนาของเขา เพราะเมื่อชัยฏอนมารร้ายได้เข้ามาในเส้นทางแห่งชีวิตของ คุณ และพยามดึงคุณให้ไปอยู่กับมัน เพื่อนที่ดีของคุณจะคอยอยู่เคียงข้าง และจะ พยายามดึงคุณกลับมา และทุกครั้งที่คุณต้องการความช่วยเหลือและการสนับสนุน จะพบเขาอยู่เคียงข้างเสมอ พึงทราบเถิดว่า...คนที่ชอบเอาอกเอาใจ และเห็นชอบกับการกระท�าทั้งหมด ของคุณ แม้เขารู้ว่าคุณท�าผิดก็ตาม ถือว่าเขาไม่ใช่เพื่อนที่ดีของคุณ เพื่อนแท้ คือ เพื่อนที่ตักเตือนคุณเมื่อคุณท�าผิด และบอกให้คุณทราบถึงความผิดที่คุณได้กระท�า และเขาจะตักเตือนคุณเมื่อเขาเห็นว่าคุณจ�าเป็นต้องได้รับการตักเตือน... จงพยายามให้ความส�าคัญกับเพื่อนพ้องของคุณ จงมีความซื่อสัตย์ และ

143 ให้เกียรติแก่พวกเขา แล้วพวกเขาก็จะรักคุณและจะปฏิบัติต่อคุณเฉกเช่นที่คุณได้ ปฏิบัติต่อพวกเขา แล้วการเป็นเพื่อนระหว่างคุณกับเขาก็จะท�าให้เกิดความเป็นพี่ น้องที่แท้จริง ซึ่งหมายถึงความเป็นพี่น้องที่อยู่ในหนทางของอัลลอฮฺ.... จงพยายามเลือกคบเพื่อนซึ่งการช่วยเหลือในหนทางศาสนานี้ คือ ปณิธาน และความมุ่งมั่นของเขา และการท�าให้ประชาชาติอิสลามเจริญก้าวหน้าคือส่ิงที่เขา ต้องท�าให้ได้ เพราะคนเช่นพวกเขานี่แหละที่จะเป็นผู้ที่มีความรับผิดชอบในหน้าที่ มีความรู้และความศรัทธา ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะท�าให้จิตใจของพวกคุณเกิดความเป็น พี่น้องกัน และท�าให้จิตวิญญาณของพวกคุณให้สัญญากันและกันว่าจะเดินไปในเส้น ทางที่จะท�าให้ประชาชาตินี้ลุกขึ้นมาให้ได้อย่างพร้อมเพรียงกัน...

144 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน “บุคคลคนหนึ่ง ๆ นั้นจะขึ้นอยู่กับศาสนาของเพื่อนรักของเขา ดังนั้น เขาจงเลือกให้ดีว่าใครคือคนที่เขาจะเอามาเป็นเพื่อนรักด้วย” (สุนันอบี ดาวูด)

145 47 ประนีประนอม การเดินทางได้สอนให้ฉัน..พยามยามประนีประนอมไกลเกลี่ยกันระหว่าง เพื่อนมนุษย์อยู่เสมอ และให้ฉันพยายามแผ่ความรักในหมู่มนุษย์ เพราะหากคุณท�า เช่นนี้ได้ คุณก็จะได้รับความพึงพอใจจากอัลลออฺ ซุบหานะฮุ วาตาอาลา และจะท�าให้ ผู้ที่อยู่รอบข้างรักคุณด้วย อีกทั้งยังเป็นงานที่สูงส่งที่จะท�าให้สังคมเปลี่ยนแปลงไปสู่ ทางที่ดีขึ้น และท�าให้ความสัมพันธ์ระหว่างคนในสังคมเกิดความเข้มแข็ง จงประนีประนอมไกลเกลี่ยระหว่างมิตรสหายของคุณเมื่อคุณรู้ว่าพวกเขามี เรื่องขัดแย้งบาดหมางกัน และคุณจงพยายามที่จะเป็นผู้ถวิลหาความดีด้วยการท�าให้ พวกเขามีจิตใจที่สงบ และรักษาบาดแผลนั้นให้หายไป หากว่ามีใครสักคนมาเคาะประตูบ้านของคุณเพื่อให้คุณตัดสินในเรื่องใด เรื่องหนึ่ง คุณก็จงพยายามที่จะรับฟังจากคู่กรณีทั้งหมด และจงพยายามให้การตัดสิน ของคุณเป็นจุดจบของปัญหา หาใช่เป็นผู้ที่จุดเปลวไฟแห่งฟตนะฮฺขึ้นมาไม่ พึงระวังการที่คุณรู้สึกดีใจกับการที่คุณได้เป็นคู่ปรปักษ์กับผู้อื่น หรือการ ที่คุณพยามสร้างความเสื่อมเสียให้เกิดในระหว่างเพื่อนมนุษย์ด้วยการนินทาว่าร้าย ใส่ร้ายป้ายสี เพราะวันเวลามีการหมุนเวียนสับเปลี่ยนและได้ผ่านพ้นไป จึงท�าให้ สภาพของพวกเขาดีขึ้น ส่วนคุณยังคงอยู่ในการละเล่น มีใบหน้าที่หมองคล�้า ถูก ขับไล่ในสภาพที่ถูกต�าหนิ

146 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน จงประนีประนอมไกลเกลี่ยระหว่างเพื่อนมนุษย์ด้วยกันเท่าที่คุณสามารถ ท�าได้ และจงพยายามแผ่ความรักและความดีงามให้ขจรกระจายในแวดล้อมที่คุณ อาศัยอยู่ แล้วจิตวิญญาณของคุณก็จะรู้สึกปลื้มปติยินดี อีกทั้งผู้คนรอบข้างจะดีใจไป พร้อมกับคุณ พวกเขาพร้อมที่จะให้การช่วยเหลือแก่คุณ ยามที่คุณเกิดความทุกข์ยาก และจงมั่นใจเถิดว่าการพยายามท�าดีของคุณ และการประนีประนอมไกล่เกลี่ยเป็น อิฐก้อนหนึ่งจากก้อนอิฐที่มากมายซึ่งสังคมของเราก�าลังต้องการที่สุด เพื่อที่จะท�าให้ สังคมของเราได้เกิดการพัฒนาและมีความก้าวหน้า

147 َا ۖ ُم ه َ ن ْ � َ ُوا ب ْ لِح ص َ أ َ ُوا ف ل َ ت َ ت ْ َ ا� ِمنِ� ْ ُؤ م ْ َ ا� َ ِ ان ِ من ت َ ِف َ ا� �ن ط “และหากมีสองฝ่ายจากบรรดาผู้ศรัทธาทะเลาะวิวาทกัน พวกเจ้าก็จงไกล่เกลี่ยระหว่างทั้งสองฝ่าย” (ซูเราะฮฺ อัลหุุรอจ : 9)

148 เมื่อ...การเดินทางได้สอนฉัน 48 ช่วยเหลือผู้อื่นในสิ่ งที่เป็น คุณธรรมและความดี การเดินทางได้สอนให้ฉัน...ช่วยเหลือผู้อื่นในสิ่งที่เป็นคุณธรรมและความดี เพราะอัลลอฮฺได้สั่งใช้เราให้ช่วยเหลือซึ่งกันและกันในสิ่งที่เป็นคุณธรรมและความ ย�าเกรง และอีกทั้งผู้เป็นที่รักยิ่งของเรา อัลลอฮฺทรงเลือกเฟ้น ท่านนบีมุหัมมัด صلى الله عليه وسلم ได้สอนเราอีกว่า “แท้จริงผู้ศรัทธากับผู้ศรัทธาด้วยกันเปรียบเสมือนอาคารที่ยึดมั่น แข็งแรง”... จงช่วยเหลือผู้อื่นในเรื่องต่าง ๆ ของชีวิต อย่าได้กลัวไปเลยว่าสิ่งดังกล่าว จะท�าให้ผลตอบแทนของคุณหรือสิ่งที่คุณหามาได้จะลดน้อยลงไป แต่ให้พิจารณา ถึงเรื่องที่มันครอบคลุมกว่าเป็นเรื่องที่ยิ่งใหญ่กว่าเรื่องใด ๆ เพราะด้วยการช่วยเหลือ ซึ่งกันและกันนั้นจะท�าให้ความดีงามขจรกระจายไปทุกแห่งหน... การช่วยเหลือซึ่งกันและกันจะท�าให้มนุษย์รู้สึกว่าหน้าที่ความรับผิดชอบ ยิ่งใหญ่กว่าสิ่งอื่นใด ในขณะที่สายตาของคนอื่นมีแต่การละเล่นไร้สาระ การท�าดีต่อ ผู้อื่นของเขาหรือไม่ท�านั้นจะมีผลกับทุกคนที่เขาได้ให้การช่วยเหลือ ซึ่งมันเป็นสิ่งที่ ท�าให้เกิดความรู้สึกว่าเขาจะต้องมีความรับผิดชอบให้มากกว่าเดิม จะต้องพยามยาม อุตสาหะ และบากบั่นให้มากกว่าเดิม...

149 ด้วยการช่วยเหลือกันท�าให้เราให้ก�าลังใจซึ่งกันและกันในการเดินทางไปให้ ถึงจุดหมาย และท�าให้เราช่วยกันเตือนซึ่งกันและกันถึงเป้าหมายต่าง ๆ ที่เราร่วมมือ ร่วมใจกันเพื่อท�าให้บรรลุผลส�าเร็จ การช่วยเหลือกันจะท�าให้เกิดการท�างานเป็นทีม ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้จะดีกว่า การท�างานเพียงคนเดียว เพราะยิ่งมีฝ่ายเยอะ ก็ยิ่งเยอะประสบการณ์และความรู้ เนื่องจากสิ่งที่คนอื่นรู้คุณอาจจะไม่รู้ก็เป็นได้ จึงเป็นการเพิ่มประสบการณ์ไปในตัว และยังเป็นพลังที่ช่วยกันขับเคลื่อนเพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมายที่หวังไว้ได้ นอกจากนี้การช่วยเหลือกันยังช่วยประหยัดแรงของแต่ละฝ่าย แต่หากว่า คุณท�างานเพียงคนเดียว คุณจะต้องด�าเนินการทุกอย่างเพียงคนเดียว การที่จะบรรลุ เป้าหมายจึงยากยิ่งขึ้น เพราะการช่วยเหลือกันจะมีการแบ่งงานทั้งหมดให้แต่ละคน ท�าตามประสบการณ์ ความถนัดและความสามารถของตัวเอง ซึ่งจะท�าให้ได้ผลลัพธ์ ที่ดีกว่าและใช้เวลาระยะเวลาที่สั้นกว่าอีกด้วย... ด้วยการช่วยเหลือกันจะท�าให้ความสัมพันธ์ของสังคมมีความแน่นแฟ้นยิ่งขึ้น เมื่อความสัมพันธ์ของสังคมมีความแน่นเฟ้นขึ้น อาวุธของพวกเขาก็แข็งแกร่งขึ้น เมื่อ สังคมมีอาวุธที่แข็งแกร่งขึ้น การจะถูกโจมตีจึงยุ่งยากขึ้น และด้วยการช่วยเหลือกัน จะท�าให้สังคมเกิดการพัฒนา และท�าให้ประชาชาติเจริญก้าวหน้าอย่างไม่หยุดยั้ง...