จิตรกรรมฝาผนังในเขตอำเภอเมืองลำปาง

145

จิตรกรรมฝาผนงั วดั นำ�้ ลอ้ ม
วดั นำ้� ลอ้ ม ตง้ั อยใู่ นตำ� บลสวนดอก อำ� เภอเมอื ง จงั หวดั ลำ� ปาง จากฐานขอ้ มลู ของวดั กลา่ ววา่
วดั นำ้� ลอ้ มสรา้ งขน้ึ เมอื่ ปี พ.ศ.๒๒๘๗ ไดร้ บั พระราชทานวสิ งุ คามสมี า เมอื่ วนั ที่ ๒ กนั ยายน พ.ศ.๒๔๘๐
ภายในอุโบสถมีจิตรกรรมฝาผนังวาดโดยนายปวน สุวรรณสิงห์ และจากการศึกษาเปรียบเทียบ
จิตรกรรมฝาผนังวัดบุญวาทย์วิหารซ่ึงวาดโดยครูจันทร์ จิตรกร ผู้เป็นช่างหลวงจากกรุงเทพฯ
โดยมีนายปวน สุวรรณสิงห์เป็นผู้ช่วย กับจิตรกรรมฝาผนังวัดน�้ำล้อมซ่ึงเป็นฝีมือการวาดของ
นายปวน สวุ รรณสงิ ห์ ( มอี กั ษรจารกึ ไวท้ ผ่ี นงั ดา้ นหนา้ ) ลกั ษณะการเขยี นภาพ การจดั องคป์ ระกอบ
ภาพคลา้ ยกนั แตก่ ารจดั ชอ่ งไฟหา่ งมาก และลกั ษณะตวั อกั ษรทเ่ี ขยี นอธบิ ายภาพตา่ งกนั จนเหน็ ไดช้ ดั
จากค�ำบอกเล่าของท่านผู้ทรงคุณวุฒ๕ิ ๕ ในจังหวัดล�ำปางเกี่ยวกับช่างจันทร์ จิตรกร ว่าเป็นช่าง
ผมู้ คี วามชำ� นาญสงู คา่ จา้ งแพงกวา่ ชา่ งพน้ื เมอื ง อกี ประการหนง่ึ กค็ อื เปน็ ชา่ งของเจา้ เมอื ง จงึ มผี ลงาน
ปรากฏอยู่ในเมอื งลำ� ปางไมม่ าก ต่างจากชา่ งปวน หรอื นายปวน สุวรรณสงิ ห์ ผู้เปน็ ลูกศิษยเ์ มอื่ ได้
ศึกษาวิธีการเขียนจนช�ำนาญ ได้รับจ้างเขียนตามวัดต่างๆ เช่น วัดน้�ำล้อม วัดเกาะวาลุการาม
วัดทงุ่ ฝาย๕๖ ( วัดช้างเผอื ก ) เปน็ ต้น
จติ รกรรมฝาผนงั วดั นำ้� ลอ้ มเปน็ ภาพจติ รกรรมไทยแบบรตั นโกสนิ ทร์ทเี่ ลยี นแบบการเขยี นภาพ
จากจิตรกรรมฝาผนังวัดบุญวาทย์วิหาร เข้าใจว่าเขียนด้วยสีฝุ่นผสมกาวซ่ึงช่างปวน สุวรรณสิงห์
ได้เรียนรู้วิธีการเขียนภาพ และ เทคนิควิธีต่างๆมาจากครูจันทร์ จิตรกร ผู้เป็นช่างเขียนหลัก
ในการวาดภาพจติ รกรรมฝาผนงั วดั บญุ วาทยว์ หิ าร จติ รกรรมฝาผนงั ในอโุ บสถวดั นำ�้ ลอ้ มประกอบดว้ ย
เรอ่ื งพทุ ธประวตั ิ และ เวสสนั ดรชาดก โดยฝาผนงั ดา้ นหลงั พระประธานซกี ซา้ ยมอื เปน็ ภาพมารผจญ
ตรงกลางเป็นภาพวาดพระพุทธเจ้าปางมารวิชัยใต้ต้นศรีมหาโพธ์ิ ซีกขวาเป็นภาพมารวิชัยหรือ
ภาพชนะมารเบอ้ื งบนสดุ เหนอื ซกี ซา้ ยขวาและตรงกลางเปน็ ภาพเทพชมุ นมุ ถดั จากจากฝาผนงั สเี่ หลย่ี ม
เบอื้ งหลงั พระประธานหอ้ งดา้ นซา้ ยและดา้ นขวาเปน็ ภาพเรอื่ งพทุ ธประวตั ิ ตดิ ตอ่ กนั ทงั้ ผนื โดยไมม่ ี
การแบง่ หอ้ งทง้ั นจี้ ติ รกรไดเ้ ขยี นขอ้ ความภาษาไทยอธบิ ายภาพเปน็ จดุ ๆตามเหตกุ ารณใ์ นภาพทำ� ให้
ผู้ดูเกดิ ความเข้าใจโดยง่าย
ฝาผนังฝั่งตรงกันข้ามพระประธานห้องกลางตรงประตูทางเข้าซึ่งมีพื้นท่ีมากท่ีสุด ต้ังแต่
ขอบเพดานจนถึงส่วนล่างสุดใกล้กับพื้นอุโบสถ เป็นภาพพระพุทธเจ้าทรงเทศนาโปรดพุทธมารดา
และเทวดาทง้ั หลายรวมทง้ั เทพวมิ านในสว่ นบนสดุ ถดั ลงมาเปน็ ภาพพระพทุ ธเจา้ เสดจ็ ลงจากสวรรค์
ชั้นดาวดึงส์ซ่ึงบางครั้งเรียกว่าพระพุทธเจ้าเปิดโลก คือเป็นภาพที่พุทธานุภาพได้ส�ำแดงให้
ชาวโลกสวรรค์โลกมนษุ ย์และนรกโลกไดเ้ หน็ กนั ถดั ลงไปตลอดซกี ซา้ ยขวาจะเปน็ การเลา่ พทุ ธประวตั ิ
ประกอบคำ� บรรยายดว้ ยอกั ษรไทยตามเหตกุ ารณต์ ง้ั แตอ่ อกบวชตลอดถงึ ปฐมเทศนา จวบจนกระทง่ั
ปรินิพพาน

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมอื งลำ� ปาง จังหวดั ล�ำปาง

146

ภาพจิตรกรรมเบือ้ งหลังพระประธานภายในอโุ บสถวดั น้�ำลอ้ ม อำ� เภอเมืองลำ� ปาง
จังหวดั ล�ำปาง เป็นภาพพระพุทธเจ้าผจญมารและมารวชิ ยั (สู้กบั มารและชนะมาร)

ภาพมารวชิ ยั (ชนะมาร)
อยู่ทางดา้ นขวาของผนงั

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวดั ล�ำปาง

147

พระพุทธเจ้าเสด็จไปโปรดพทุ ธมารดายังสวรรค์ช้นั ดาวดึงส์จากน้ัน
เสด็จลงจากสวรรคช์ ั้นดาวดงึ ส์ เทศนาโปรดมนษุ ย์และเทวดา ในโอกาส
ท่ีเสด็จขึน้ ไปสวรรค์ชน้ั ดาวดึงสน์ น้ั ทรงเปลง่ ฉพั พรรณรงั สี เป็นเหตุให้

โลกท้งั ๓ คอื สวรรค์ มนษุ ย์ และนรก เปิดสวา่ งจนแลเหน็ กนั

ภาพนรกภมู ทิ ี่ลงโทษผทู้ �ำบาป
และพระยายมราชไต่สวนสตั ว์

นรก

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองล�ำปาง จังหวัดล�ำปาง

148

เจา้ ชายสทิ ธัตถะเสด็จออกจากพระราชวงั เพ่ือออกบวช นายฉันนะโดยเสดจ็
พระยามารมาห้ามเจา้ ชายสทิ ธตั ถะไม่ใหบ้ วช
พระพุทธเจ้าทรงเลิกบ�ำเพญ็
ทุกรกิรยิ า เทวดาเอาอาหารทิพย์
มาถวายและนางสชุ าดาถวายขา้ ว
มธุปายาส แลว้ ทรงลอยถาดที่จม
ลงสเู่ มืองบาดาล ไปสมทบกันกับ
ถาดอีก ๓ ใบ พญานาคจงึ รวู้ ่า จะมี
พระพทุ ธเจา้ มาตรสั ร้อู ีกองคห์ นึง่ เปน็
องค์ท่ี ๔ คอื พระสมณะโคดม

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

149

หลงั จากตรัสรเู้ ป็นพระสมั มาสัมพทุ ธ
เจ้าทรงเสวยวิมุตตสิ ขุ ยังสถานที่ตา่ งๆ
๗ แหง่ ๆ ละ ๗ วัน จากนั้น
ท้าวสหมั บดีพรหมทลู อาราธนาให้เทศนา
โปรดมนษุ ย์ทั้งหลาย แลว้ เสด็จไป
เทศนาธรรมจักรกัปปวตั นสูตรโปรด
เบญจวัคคยี ์

พระพุทธเจ้าเสดจ็ ไปเมืองกสุ นิ าราทรงพระประชวร สุภทั ทปรพิ าชกขอเขา้ เฝา้
เพื่อถามปัญหา พระอานนท์ห้ามไมใ่ ห้เข้าไปแตพ่ ระพุทธเจา้ ทรงอนุญาต
เม่ือไดค้ �ำตอบเป็นทพ่ี อใจแลว้ สุภทั ทปรพิ าชกขอบวช เป็นสาวกองคส์ ุดท้าย
ท่ีพระพุทธเจ้าทรงบวชให้ ตอ่ จากนนั้ พระพทุ ธเจ้าจงึ ปรนิ พิ พาน

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

150

สว่ นผนงั ซกี ซา้ ยและขวาของพระอโุ บสถเปน็ จติ รกรรมฝาผนงั เรอ่ื งเวสสนั ดรชาดก เรมิ่ กณั ฑท์ ี่
๑ บนผนงั ซกี ขวาทางทศิ ตะวนั ออกถดั จากประตทู างเขา้ เรยี งลำ� ดบั กณั ฑต์ า่ งๆ ตงั้ แตก่ ณั ฑท์ ศพรไป
ทางทิศตะวันตก ต่อไปยังผนังดา้ นฝ่ังตรงกนั ขา้ มคอื ผนังด้านใต้ไปจนถึงกัณฑส์ ดุ ทา้ ย กณั ฑท์ ่ี ๑๓
คอื นครกัณฑ์
อักษรเขียนไว้บนผนังด้านทิศตะวนั ออกของพระอุโบสถวดั นำ้� ลอ้ มความวา่
“ ปะถมะมูลศัทธา และ สมณะศัทธาท้ังสองฝ่ายคือ พระสมุหเมฆ์ เปนเก๊า พร้อมด้วย
เจา้ นอ้ ยบญุ จู ณ ลำ� ปาง และ นายนอ้ ย โปง่ ยะ ไดบ้ รจิ าคทรพั ยจ์ า้ งชง่ั เขยี นรปู ภาพตดิ ฝาผนงั เปนเงนิ
๕๐๐ บาท ขอให้ส่วนกศุ ลอันนี้ จงเปนอปุ นสิ ยั ปจั จยั แก่พระนิพานในอนาคตกาล เบือ้ งหนา้ โนน้
เทอญ !! ป.สุวรรณสิงห์ เขยี น ”
จิตรกรรมฝาผนังวัดน้�ำล้อมฝีมือการวาดจากช่างปวน สุวรรณสิงห์ น่าจะวาดประมาณ
ช่วงกลางถงึ ปลายพทุ ธศตวรรษท่ี ๒๕ นบั ถงึ ปจั จบุ นั อายุประมาณ ๑๐๐ ปี สที วี่ าดดง้ั เดิมเริ่มช�ำรดุ
ผกุ รอ่ นและจางไป ทางวดั นำ้� ลอ้ มจงึ พจิ ารณาแกไ้ ขโดยวา่ จา้ งให้ชา่ งสมดลุ ย์ ศนู ยก์ ลาง ชาวจงั หวดั แพร่
เป็นผู้ซ่อมแซมแต้มสีใหม่ให้สดใสข้ึนต้ังแต่กลางปี พ.ศ.๒๕๖๓ จนถึงต้นปี พ.ศ.๒๕๖๔๕๗
จึงแล้วเสร็จ

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ลำ� ปาง

151

จติ รกรรมเวสสนั ดรชาดก ๑๓ กัณฑบ์ นผนงั ซกี ซ้ายและขวา

กณั ฑ์ท่ี ๑ ทศพร นางผุสดีขอพรพระอนิ ทรก์ อ่ นลงมาเกิดเปน็ มนุษย์
กณั ฑท์ ี่ ๒ หิมพานต์ พระเวสสนั ดร
ให้ทานชา้ งปัจจัยนาเคนทร์

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งลำ� ปาง จังหวดั ลำ� ปาง

152

กณั ฑ์ท่ี ๓ ทานกัณฑ์ พระเวสสันดรให้รถและมาเทียมรถเปน็ ทาน
กณั ฑท์ ่ี ๔ วนประเวศน์ พระเวสสันดร นางมทั รี กัณหา ชาลี เสด็จไปยงั เขาวงกต

กณั ฑท์ ่ี ๕ ชชู ก เมยี พราหมณร์ มุ ทำ� รา้ ยนางอมติ ดาด้วยความโกรธแคน้ เพราะถูก
สามที ุบตที ไี่ มป่ รนนบิ ัตเิ หมอื นนางอมติ ดาที่ทำ� ต่อชชู ก

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวัดลำ� ปาง

153

กัณฑ์ที่ ๖ จลุ พน พรานเจตบุตรผ้รู ักษาด่าน กณั ฑ์ที่ ๗ หลังจากพรานเจตบตุ รชี้ทางให้แลว้
จะยิงชชู กแต่ชูชกหลอกวา่ เป็นทูตพระเจา้ ชูชกจงึ มาพบพระอจตุ ะฤาษี ซง่ึ บอกทาง
ให้ชชู กไปพบพระเวสสนั ดร
สัญไชย

กณั ฑ์ท่ี ๘ กณั ฑก์ ุมาร ชชู กไปขอกญั หาชาลีจากพระเวสสันดรไดแ้ ลว้
จงึ พาสองกมุ ารเดนิ ทางกลับไปยังบ้านเมอื งของตน

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

154

กณั ฑ์ที่ ๙ มทั รี นางมัทรไี ปหาผลาหารกลับมาพบสัตว์ ๓ ชนิดขวางทาง เมื่อผา่ น
มาได้แลว้ เดินทางมาถึงบรรณศาลาพบวา่ ลกู ทัง้ ๒ ถกู ทานให้ชชู กจงึ เสียใจจน
สลบไป พระเวสสันดรทรงแก้ไขใหฟ้ ืน้ นางมัทรอี นุโมทนาบุญทใ่ี หท้ าน ๒ กมุ าร

กัณฑ์ที่ ๑๐ สักกบรรพ์ พระอนิ ทร์แปลงกายเป็นพราหมณ์มาขอพระราชทาน
นางมทั รีจากพระเวสสันดรเพ่ือให้ทานบารมีของพระโพธิสัตว์ครบบริบูรณ์

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จังหวดั ลำ� ปาง

155

กณั ฑท์ ่ี ๑๑ มหาราช ชชู กพาสองกมุ ารเดินหลงทางมาเมืองสีพี
พระเจ้าสัญไชยไถ่ตวั ๒ กมุ าร ชูชกกนิ อาหารจนท้องแตกตาย

กณั ฑ์ท่ี ๑๒ ฉกษตั ริย์ พระเจา้ สัญไชย พระมเหสี กัณหา ชาลี
พร้อมไพรพ่ ลไปรบั พระเวสสนั ดร นางมทั รกี ลับคืนเมอื ง

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ลำ� ปาง

156

กัณฑท์ ี่ ๑๓ นครกณั ฑ์ พระเจา้ สญั ไชยทรงจดั ขบวนแหอ่ ญั เชิญพระเวสสนั ดร
พระนางมัทรี เสดจ็ กลับนครสพี ี

“ปฐมมลู ศรัทธา และสมณะศรัทธาทัง้ สองฝา่ ยคอื พระสมหุ ์เมฆ์ เป็นเก๊า
พรอ้ มดว้ ยเจา้ นอ้ ยบุญจ ู ณ ลำ� ปาง และ นายน้อง โป่งยะ ไดบ้ รจิ าคทรพั ย์จา้ ง
ช่างเขยี นรปู ภาพตดิ ฝาผนงั เปน็ เงนิ ๕๐๐ บาท ขอใหส้ ว่ นกุศลอนั น้ี จงเปน็
อปุ นสิ ยั ปัจจยั แก่นพิ านในอนาคตกาล เบอื้ งหน้าโนน้ เทอญ !! ป.สุวรรณสิงห์”

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

157

ด้วยเหตุท่ีจิตรกรรมฝาผนังจ�ำนวน ๘ วัดในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปางที่คณะท�ำงานได้ท�ำการ
สำ� รวจ เกบ็ ภาพ และรวบรวมองค์ความรู้นน้ั ปรากฏวา่ มจี ำ� นวนถึง ๔ วัด คอื วัดเกาะวาลกุ าราม
วดั ชา้ งเผอื กวดั สชุ าดารามและวดั นำ�้ ลอ้ มทจ่ี ติ รกรผวู้ าดเปน็ บคุ คลคนเดยี วกนั คอื นายปวนสวุ รรณสงิ ห์
ผู้เขียนจึงขออนุญาตน�ำเสนอข้อมูลรายละเอียดพอสังเขปเก่ียวกับประวัติความเป็นมาของ
ชา่ งปวน สวุ รรณสงิ ห์ หรอื ที่ รจู้ กั กนั ในชอ่ื ป.สวุ รรณสงิ ห์ เพอ่ื บนั ทกึ ไวเ้ ปน็ หลกั ฐานเปน็ ขอ้ มลู เบอื้ งตน้
ใหผ้ สู้ นใจได้รบั รู้รับทราบในโอกาสข้างหนา้ ต่อไป
ป.สวุ รรณสิงห์ หรือ ปวน สวุ รรณสงิ ห์ เปน็ ชาวล�ำปางทมี่ เี ชอื้ สายพมา่ เกิดเมอ่ื ปี พ.ศ.๒๔๔๐
ทอี่ ำ� เภอเมอื งจงั หวดั ลำ� ปาง ภรรยาคนแรกชอ่ื แสงหลา้ ( นางแสงหลา้ สวุ รรณสงิ ห์ )เปน็ เจา้ ของตลาด
หัวขัว(ตลาดหวั สะพานรษั ฎาภเิ ษก ปัจจุบนั เปน็ ของเทศบาลนครล�ำปาง) มีบตุ รธิดา ๔ คน หนึ่งใน
จ�ำนวน ๔ คน นั้นคือ นายเขียน สุวรรณสิงห์ อดีตรองอธิบดีกรมอาชีวศึกษา ภรรยาคนที่สอง
ช่อื นอ้ ย เสริมสุข ( นางน้อย สวุ รรณสิงห์ ) ชาวบ้านฟ่อน ตำ� บลชมพู อำ� เภอเมืองลำ� ปาง มบี ุตรธดิ า
๒ คน คอื นายสพุ ัฒน์ สวุ รรณสงิ ห์ และ นางสาววรรณภา สวุ รรณสิงห์
ในระหว่างปี พ.ศ.๒๔๕๗-๒๔๕๘ เจา้ บญุ วาทยว์ งษ์มานติ เจ้านครล�ำปางไดว้ า่ จา้ งให้พระยา
อนศุ าสนจ์ ติ รกร (จนั ทร์ จติ รกร) มาเขยี นภาพจติ รกรรมฝาผนงั พระอโุ บสถวดั บญุ วาทยว์ หิ ารทง้ั สดี่ า้ น
เป็นภาพพุทธประวัติ และ พระเวสสันดรชาดก๕๘ ลักษณะภาพทั้งหมดของจิตรกรรมเป็นไปตาม
จารตี กฎเกณฑแ์ ละธรรมเนียมการเขียนภาพแบบสยามมกี ารใชแ้ สงเงา ภาพตน้ ไม้อาคารสถานท่มี ี
การเขยี นออกมาในลกั ษณะสมจรงิ เชอื่ กนั วา่ ป.สวุ รรณสงิ หไ์ ดฝ้ กึ ฝนฝมี อื เปน็ ชา่ งผชู้ ว่ ยหรอื เปน็ ลกู ศษิ ย์
ของพระยาอนุศาสน์จิตรกรในการเขียนภาพครั้งน้ันด้วย หลังจากน้ัน ป.สุวรรณสิงห์ได้มีโอกาส
เขยี นซอ่ มแซมภาพบรเิ วณผนงั ระหวา่ งหนา้ ตา่ งในพระอโุ บสถวดั บญุ วาทยว์ หิ ารเรอ่ื งเวสสนั ดรชาดก
ซ่ึงดำ� เนินตามแนวทางของพระยาอนุศาสน์จิตรกรผเู้ ปน็ ครูทกุ ประการ
อย่างไรก็ดีผลงานของ ป.สุวรรณสิงห์ในระยะต่อๆมาได้ปรับรูปแบบการเขียนภาพ
จนเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตน ผลงานของ ป.สุวรรณสิงห์ ด้านจิตรกรรมฝาผนังซึ่งเขียนภาพ
ตามขนบธรรมเนยี มประเพณแี บบสยามนี้ ปรากฏในวดั ตา่ งๆดงั นี้ คอื พระอโุ บสถวดั เกาะวาลกุ าราม
พระวหิ ารวัดสชุ าดาราม พระอโุ บสถวัดน้�ำล้อม พระอโุ บสถวดั ช้างเผือก หอจำ� ศลี (หอพพิ ิธภณั ฑ)์
วัดอุมลอง อ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง ( ใช้นามว่า ป.เทพสิงห์ แต่มีการตรวจพบแล้วว่ารูปแบบ
การเขยี นภาพคอื ฝมี อื ของป.สวุ รรณสงิ ห์และภายหลงั พบหลกั ฐานวา่ ป.เทพสงิ ห์คอื บคุ คลเดยี วกนั กบั
ป.สวุ รรณสิงห์ ) และ พระอโุ บสถวดั ท่าแหน อ�ำเภอแมท่ ะ จงั หวัดล�ำปาง ซ่ึงเป็นผลงานจติ รกรรม
ฝาผนังแห่งสุดทา้ ยของ ป.สวุ รรณสงิ ห์ เขยี นเมอ่ื ปี พ.ศ.๒๕๐๒
หลงั จากการเขยี นภาพจติ รกรรมฝาผนงั วดั ทา่ แหนแลว้ ตอ่ จากนนั้ ป.สวุ รรณสงิ หไ์ ดอ้ ทุ ศิ ตน
ให้กับงานท�ำป้ายช่ือร้านค้า รวมท้ังป้ายโฆษณาให้กับร้านค้าต่างๆ รวมถึงป้ายบอกสถานที่ใน
จังหวัดล�ำปางและจังหวัดใกล้เคียง ซึ่งตัวอักษรบนป้ายเหล่าน้ีมีความสวยงามเป็นเอกลักษณ์
ของ ป.สุวรรณสิงห์โดยเฉพาะ ป.สุวรรณสิงห์ ถึงแก่กรรมเม่ือวันท่ี ๑๗ เมษายน พ.ศ.๒๕๐๘
อายไุ ด้ ๖๘ ปี โดยมีนายเสรี เสริมสขุ ผ้เู ปน็ หลาน และ เป็นลกู ศษิ ย์ เปน็ ผู้สืบทอดการท�ำป้ายต่อไป
จนถงึ ปจั จุบันน๕ี้ ๙

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

158

จติ รกรปวน สวุ รรณสงิ ห์
(พ.ศ.๒๔๔๐ – ๒๕๐๘)

จิตรกรรมฝาผนงั วัดนำ้� ลอ้ ม
อ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง
ระบชุ ื่อจติ รกรชื่อ ป.สุวรรณสิงห์

(ปวน สวุ รรณสิงห์)

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จงั หวัดล�ำปาง

159

จติ รกรรมฝาผนงั วัดช่างแต้ม
วัดช่างแต้มต้ังอยู่ที่ถนนพระแก้ว บ้านประตูม้า ต�ำบลเวียงเหนือ อ�ำเภอเมืองล�ำปาง
จงั หวดั ลำ� ปาง เปน็ วดั เกา่ แกว่ ดั หนงึ่ วหิ ารหลงั ปจั จบุ นั กอ่ อฐิ ถอื ปนู รปู ทรงวหิ ารเปน็ แบบภาคกลาง
สร้างประมาณปลายพุทธศตวรรษท่ี ๒๕ ภาพจิตรกรรมฝาผนังในวิหารวัดช่างแต้มวาดโดย
พ่อหนานน้อง อินชัยเทพ
ส�ำหรับพ่อหนานน้อง อินชัยเทพ เกิดท่ีบ้านเชียงราย ต�ำบลสวนดอก อ�ำเภอเมืองล�ำปาง
จงั หวดั ลำ� ปาง อปุ สมบททวี่ ดั เชยี งราย หลงั จากลาสกิ ขาบทไดเ้ ขา้ รบั ราชการเปน็ สสั ดี อำ� เภอเมอื งลำ� ปาง
สมรสกับนางยอดเรือน ไจยะวัง อายุ ๕๐ ปีได้ลาออกจากราชการประมาณต้นทศวรรษ ๒๔๙๐
ตอ่ จากนนั้ ไดท้ ำ� หนา้ ทเ่ี ปน็ “ พอ่ อาจารย์ ” วดั เชยี งรายในสมยั ทพ่ี ระเทพวสิ ทุ ธี ( สงิ หค์ ำ� ขตั เิ ชยี งราย )
เป็นเจ้าอาวาสวัดเชียงราย และด�ำรงต�ำแหน่งเป็นเจ้าคณะจังหวัดล�ำปางด้วย ในระหว่างนั้น
พอ่ หนานนอ้ ง อนิ ชยั เทพ เปน็ ผรู้ บั งานสรา้ งอโุ บสถ วหิ าร วดั ตา่ งๆ พรอ้ มกบั รบั วาดจติ รกรรมฝาผนงั
ในอุโบสถวิหารด้วย ส�ำหรับผลงานการสร้างอาคารศาสนสถานนั้น ได้แก่อุโบสถวัดสวนดอก
วหิ ารวัดศรบี ุญโยง อโุ บสถวดั ช่างแต้ม วหิ ารวดั ชา่ งแต้ม วิหารวัดดอกบวั อุโบสถวัดคะตกึ เชียงมน่ั
วิหารวดั บุญยืน จงั หวดั พะเยา พอ่ หนานน้อง อินชัยเทพ มบี า้ นอย่ทู ี่ ตรอกสันโคง้ ต�ำบลเวยี งเหนือ
อำ� เภอเมืองลำ� ปาง จังหวดั ล�ำปาง
รูปแบบงานจิตรกรรมของพ่อหนานน้อง อินไชยเทพ เป็นรูปแบบงานในตระกูลช่างศิลปะ
รัตนโกสินทร์-กรุงเทพฯทั้งส้ิน การวาดภาพใช้สีฝุ่นวาดบนผนัง รูปแบบของงานจิตรกรรม
เปน็ ไปในแนวทางทคี่ อ่ นขา้ งจะรกั ษาแบบประเพณกี ารวาดภาพแนวราชสำ� นกั รตั นโกสนิ ทร๖์ ๐ แตก่ ม็ ี
การสอดแทรกลกั ษณะทอ้ งถน่ิ รวมทง้ั การแตง่ กายรว่ มยคุ สมยั เขา้ ไปดว้ ยจติ รกรรมฝาผนงั วดั ชา่ งแตม้ น้ี
ไม่มีการแบ่งห้องเป็นตอนจะเขียนเป็นภาพเหตุการณ์ยาวติดต่อกัน แต่จะมีค�ำอธิบายภาพ
แทรกทว่ั ไปทงั้ อกั ษรภาษาไทย และ อกั ษรตวั เมอื ง(อกั ษรลา้ นนา) ทำ� ใหผ้ ชู้ มเขา้ ใจเรอ่ื งราวไดโ้ ดยตลอด
จิตรกรรมฝาผนังวัดช่างแต้มเป็นภาพเวสสันดรชาดก พุทธประวัติ ภาพมารผจญและชนะมาร
และภาพพระพทุ ธเจ้าเสดจ็ จากสวรรคช์ ้นั ดาวดงึ ส์ โดยแบ่งพื้นทีว่ าดเป็น ๔ ส่วนคอื ผนังดา้ นหลงั
พระประธานเปน็ ภาพพระพทุ ธเจา้ ผจญมารและชนะมาร ฝาผนงั ด้านหนา้ ตรงกนั ข้ามพระประธาน
เป็นภาพพระพุทธเจ้าเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ผนังด้านทิศเหนือเป็นเรื่องเวสสันดรชาดก
๑๓กณั ฑ์มกี ารเขยี นชอื่ แตล่ ะกณั ฑไ์ วใ้ ตภ้ าพผนงั ดา้ นทศิ ใตเ้ ปน็ ภาพพทุ ธประวตั แิ ตล่ ะหอ้ งมคี ำ� อธบิ าย
ใตภ้ าพเปน็ ภาษาไทย ใหร้ ายละเอยี ดเหตกุ ารณท์ ป่ี รากฏในตอนนนั้ ๆ นอกจากนยี้ งั ปรากฏคำ� อธบิ าย
สนั้ ๆ สว่ นใหญเ่ ปน็ ภาษาไทยและบางสว่ นเปน็ ภาษาคำ� เมอื ง (อกั ษรลา้ นนา) ประกอบเหตกุ ารณย์ อ่ ย
ทปี่ รากฏในภาพในแต่ละหอ้ งอีกดว้ ย

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดล�ำปาง

160

เจา้ ภาพผอู้ ปุ ถมั ภก์ ารวาดภาพ คอื นางคำ� มลู ญาณะ ดงั ปรากฏขอ้ ความใตภ้ าพพระพทุ ธเจา้
เสด็จลงจากสวรรค์ชัน้ ดาวดงึ ส์ ดงั นี้
“ ศรทั ธานางค�ำมลู ญาณะ ไดบ้ รจิ าคทรพั ย์ ๘๐๐๐ บาท สร้างภาพมหาเวสสันดร และภาพ
พทุ ธประวตั ใิ นพระวหิ ารวดั ชา่ งแตม้ ขอถวายเปน็ พทุ ธะ ธรรมะ สงั ฆะบชู า จะอทุ ศิ สว่ นกศุ ลนไี้ ปหา
พอ่ แม่ญาตพิ ี่น้องที่ได้ลว่ งลบั ไปแลว้ ”
“ ลงมอื เขยี นภาพมหาเวสสนั ดร และ ภาพพทุ ธประวตั ิ เมอ่ื วนั ที่ ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๙๘
โดยการน�ำของทา่ นพระธรรมชยั (สม ) เจ้าอาวาสวดั น้ี มนี างคำ� มลู ญาณะเป็นศรทั ธาบรจิ าคทรัพย์
จ้างเขยี นภาพน้ี ขอความศุขจงมีแกท่ า่ นผบู้ รจิ าคทรัพย์ดว้ ย ”๖๑

จิตรกรรมฝาผนังอุโบสถวัดช่างแตม้ จิตรกรรมฝาผนังเบอ้ื งหลงั
อ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จังหวัดลำ� ปาง พระประธานอโุ บสถวดั ช่างแต้ม
เบ้อื งหลังพระประธานภาพมารผจญ
ภาพมารวชิ ัย

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จังหวัดลำ� ปาง

161

พระนางสริ มิ หามายาประสตู ิพระโพธสิ ัตว์ทส่ี วนลุมพนี ี
ระหวา่ ง ณ กรุงเทวะทหะ และกรุงกบลิ พัสด์ุ

พระเจา้ สทุ โธทนะทำ� พิธขี นานนามพระโพธสิ ัตวว์ า่
สทิ ธัตถะ กาละเทวิลดาบสท�ำนายวา่ จะเสด็จออกบวช

และเปน็ ศาสดาเอกของโลก

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดลำ� ปาง

162

เจ้าชายสทิ ธัตถะประพาสอุทยาน เห็นเทวทตู ทงั้ ๔
จึงเสด็จออกบวชตดั พระเกษาทแี่ ม่น�ำ้ อโนมา

เสด็จไปศึกษาในส�ำนกั อาฬารดาบสไมเ่ หน็ เป็นทางตรสั รู้
เสด็จไปบ�ำเพ็ญทุกรกิรยิ า มปี ญั วัคคยี ์อุปัฏฐาก

พระโพธสิ ตั วเ์ ลิกบ�ำเพญ็ ทกุ รกิรยิ ากลบั มาเสวยพระกระยาหาร
นางสชุ าดาถวายข้าวมธปุ ายาส โสติพราหมณถ์ วายหญ้าปนู ่ัง
ทรงตรสั รู้เปน็ พระสัมมาสมั พุทธเจา้ แล้วเสดจ็ ไปโปรดปัญจวัคคยี ์

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองล�ำปาง จังหวัดลำ� ปาง

163

พระพทุ ธเจา้ เสด็จไปโปรดพระมารดา
ณ สวรรค์ชนั้ ดาวดงึ ส์ เสด็จลงมา

จากสวรรค์ ณ เมืองสังกสั สะ ทรงเปล่ง
ฉัพพรรณรงั สเี ปดิ โลกท้ัง ๓ คือ

สวรรค์ มนษุ ย์และนรกโลกใหเ้ ห็นกนั

นายจุนทะถวายอาหารสุกรขาตาพระพุทธเจ้าเสวย
แลว้ ทรงประชวรเสดจ็ ปรินพิ พานระหวา่ งต้นรังคู่ ณ เมอื งกุสนิ ารา

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดล�ำปาง

164

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง

165

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง

166

กณั ฑท์ ่ี ๕ ชูชก พราหมณ์ชูชกเท่ยี วขอทานไดเ้ งินไปฝากเพื่อน เพอ่ื นพราหมณ์น�ำเงนิ ไปใชห้ มดจึงยก
นางอมติ ดาลกู สาวใหเ้ ปน็ ภรรยาชชู ก นางอมติ ดาปรนนบิ ตั สิ ามดี ี ทำ� ใหพ้ ราหมณห์ นมุ่ ทงั้ หลายตบตภี รรยา
ให้ดูนางอมติ ดาเปน็ ตัวอย่าง นางพราหมณ์ทง้ั หลายตบตนี างอมิตดาท่เี ปน็ ตน้ เหตุทำ� ให้ตนถกู ท�ำรา้ ย

กัณฑ์ที๑่ ๑ มหาราช ชูชกพาสองกมุ ารกัณหาชาลีเดนิ หลงทางไปเมืองสีพี พระเจ้าสญั ไชยไถต่ ัว
๒ กมุ ารแลว้ เลีย้ งอาหารอย่างดแี กช่ ูชก ชูชกกินอาหารอยา่ งไม่รจู้ ักประมาณจึงถึงแก่ความตาย

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จังหวดั ล�ำปาง

167

กัณฑท์ ๑ี่ ๓ นครกณั ฑ์ พระเจ้าสัญไชยจดั ขบวนแหร่ บั
พระเวสสันดรกลับมาเสวยราชย์ ณ กรงุ สีพดี ังเดิม

จิตรกรรมฝาผนงั วดั ช่างแตม้ เขยี นเม่ือ
๒๘ กรกฏาคม พ.ศ.๒๔๙๗ โดย นายนอ้ ย อินชัยเทพ

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง

168

จติ รกรรมฝาผนงั วดั นางเหลียว
วดั นางเหลียว ตั้งอยู่ที่บ้านนางเหลยี ว ต�ำบลเวยี งเหนอื อำ� เภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดล�ำปาง
สร้างข้ึนเมื่อปี พ.ศ.๒๔๒๐ ศาสนสถานในวัดประกอบด้วย พระอุโบสถ ศาลาราย เจดีย์ มณฑป
รปู เหมือนหลวงพ่อเกษม เขมโก ศาลา และ กฏุ สิ งฆ์
จติ รกรรมฝาผนงั ภายในอโุ บสถวดั นางเหลยี วนนั้ เปน็ ฝมี อื การวาดภาพโดยชา่ งพน้ื บา้ นในชว่ งตน้
พุทธศตวรรษที่ ๒๖ ( พ.ศ.๒๕๑๓ ) ความน่าสนใจอยู่ท่ีเป็นงานฝีมือของช่างชาวบ้านสะท้อน
ลกั ษณะแบบทอ้ งถนิ่ ทผ่ี วู้ าดจดจำ� มาจากภาพเขยี นจติ รกรรมตา่ งๆทตี่ นเองไดพ้ บ หรอื เหน็ ตวั อยา่ ง
จากส่ิงพิมพ์ และลงมือสร้างสรรค์ด้วยฝีมือตนเองแม้เป็นงานไม่ละเอียดมากนัก รวมท้ังการให้สี
ทแ่ี สดงวา่ ผวู้ าดยงั ไมค่ อ่ ยมคี วามมนั่ ใจ แตเ่ ปน็ ความพยายามของชา่ งแบบพน้ื บา้ นทจ่ี ะสรา้ งผลงาน
จติ รกรรมแบบประเพณขี ้นึ มาในศาสนสถานในทอ้ งถน่ิ ของตน
จิตรกรรมวัดนางเหลียวประกอบด้วยจิตรกรรมฝาผนังเร่ืองเวสสันดรชาดกท้ัง ๑๓ กัณฑ์
ภาพพทุ ธประวตั อิ ยา่ งยอ่ ภาพพระพทุ ธเจา้ เปดิ โลกในสว่ นทเ่ี ปน็ บานหนา้ ตา่ งและบานประตมู ภี าพวาด
พระพุทธเจ้าปางอุ้มบาตรและปางร�ำพึงลักษณะภาพแบบฝีมือชาวบ้าน รวมทั้งภาพเทวดา
และเทพธิดาที่ให้สีสนั สดใสสวยงามแบบพนื้ บา้ น

เจา้ ชายสทิ ธตั ถะออกบวช ณ รมิ ฝงั่ แม่น�้ำอโนมา ทรงตัดพระเกษา

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวดั ล�ำปาง

169

จิตกรรมฝาผนังอโุ บสถวัดนางเหลยี ว อ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง
ภาพพระพทุ ธประวัติ ตอนเจ้าชายสิทธตั ถะประสตู ิ
พระพุทธเจ้าเสดจ็ ลงจากสวรรค์ชน้ั ดาวดงึ ส์
หลังจากเทศนาโปรดพระนางสริ ิมหามายา

ภาพจิตรกรรมเทวดาถวายสักการะพระพุทธเจ้า วัดนางเหลียว อำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดล�ำปาง

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จังหวัดลำ� ปาง

170

จติ รกรรมฝาผนังวัดนางเหลียว เรือ่ งเวสสนั ดรชาดกฝีมอื ช่างพื้นบา้ น

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวดั ล�ำปาง

171

จติ รกรรมฝาผนังวัดนางเหลยี ว เรอ่ื งเวสสันดรชาดกฝีมอื จิตรกรพื้นบา้ น

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง

172

จิตรกรรมบนบานหนา้ ต่าง วัดนางเหลยี ว อำ� เภอเมอื งลำ� ปาง จังหวัดล�ำปาง ฝีมือจติ รกรพืน้ บา้ น

จิตรกรรมบนบานประตู อโุ บสถวดั นางเหลียว จติ รกรพื้นบา้ น

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดล�ำปาง

173

จติ รกรรมฝาผนังวดั มอ่ นปูย่ ักษ์ (วัดมอ่ นสัณฐาน)
วัดม่อนปู่ยกั ษ์ หรอื วดั มอ่ นสณั ฐาน ต้ังอยูท่ ่ีบ้านปา่ ขาม ต�ำบลพระบาท อ�ำเภอเมอื งล�ำปาง
จังหวัดล�ำปาง สร้างเม่ือ พ.ศ.๒๔๔๒ ภายในวัดแห่งนี้มีศาสนสถานเสนาสนะต่างๆแบบพม่าแท้
และแบบตะวนั ตกประยกุ ต์ประกอบดว้ ยวหิ ารกอ่ อฐิ ถอื ปนู และพระเจดยี ใ์ นแนวแกนหลกั ตะวนั ออกตะวนั ตก
ต้ังอยู่บนฐานไพที ถัดไปเบ้ืองล่างด้านหลังพระเจดีย์เป็นที่ตั้งของวิหารแบบพม่า หรือ ไทยใหญ่
ทเ่ี รยี กวา่ จอง(เจาง)์ สำ� หรบั วหิ ารใหญด่ า้ นหนา้ พระเจดยี น์ นั้ สรา้ งบนฐานไพทเี ปน็ ตกึ แบบโคโลเนยี ล
หลงั คาทรงจว่ั โดยรอบเปน็ อาคารขนาดเลก็ เรยี งรายสำ� หรบั นง่ั วปิ สั สนากรรมฐาน ตวั อาคารวหิ ารนี้
ประดบั ตกแตง่ อยา่ งเรยี บงา่ ย เหนอื ชอ่ งหนา้ ตา่ งแคบเปน็ ทรงโคง้ เหนอื ประตเู ปน็ ซมุ้ โคง้ ประดบั ดว้ ย
ปนู ปนั้ ปราสาททรงซ้อนชั้น หนา้ บนั ทางตะวนั ออกประดับดว้ ยรปู นกยงู สัญลกั ษณ์ของพระอาทติ ย์
ส่วนหน้าบันทางทิศตะวันตกประดับด้วยรูปกระต่ายสัญลักษณ์ของพระจันทร์ พระเจดีย์มีชื่อว่า
จฬุ ามณสี ณั ฐาน ( เปน็ เหตุใหเ้ รียกช่ือวดั ว่า วัดมอ่ นสัณฐาน อกี ชื่อหนึ่ง ) ลกั ษณะพระเจดยี แ์ ละ
การประดับตกแตง่ เปน็ แบบศิลปะพมา่ ยคุ หลัง
ส�ำหรบั พระวิหารแบบพมา่ ทีท่ �ำด้วยไม้อยูถ่ ดั จากพระเจดยี ์ไปทางตะวนั ตกนน้ั เรยี กว่า เจาง์
หรอื จอง เป็นทั้งวหิ ารทีป่ ระกอบศาสนกิจและเปน็ กฏุ พิ ระสงฆไ์ ปดว้ ยตามธรรมเนยี มวัดแบบพม่า
ลักษณะเด่นคือหลังคาทรงจ่ัวซ้อนช้ันมีผนังของตัวเรือนใต้หลังคา ภายในจองประดิษฐาน
พระประธานศลิ ปะพมา่ ๓ องค์ หอ้ งโถงกลางหนา้ พระประธานมภี าพจติ รกรรมฝาผนงั ตดิ ตงั้ ระหวา่ ง
ช่วงเสาตอนบน จิตรกรรมน้ีวาดบนแผ่นผ้า๖๒ เดิมมีภาพวาดอยู่โดยรอบปัจจุบันลบเลือนไปเหลือ
อยเู่ พยี ง ๒ ภาพ มีภาพสมบรู ณ์ ๑ ภาพ และ เหลอื เพยี งครึ่งเดียว ๑ ภาพ งานเขียนภาพเปน็ ฝีมอื
ช่างสมัยราชวงศค์ องบองยคุ กลางสกลุ ช่างอมรปุระ อายปุ ระมาณครึง่ หลังของพทุ ธศตวรรษที่ ๒๔
สนั นษิ ฐานวา่ เปน็ เรอ่ื งพรหมนารทชาดก และนา่ จะเปน็ ภาพทน่ี ำ� เขา้ มาจากพมา่ เพราะไมม่ อี ทิ ธพิ ล
ของตะวนั ตกเข้ามาเจือปนในภาพ๖๓
พระวิหารที่เป็นอาคารแบบฝร่ังรูปทรงเป็นตึกแบบโคโลเนียล มีกรอบหน้าต่างซุ้มโค้ง
แตม่ หี ลงั คาทรงจวั่ แบบไทยตกแตง่ ภายนอกอยา่ งเรยี บงา่ ยไมม่ ชี อ่ ฟา้ ใบระกา ภายในมเี สากลมรบั นำ้�
หนักตรงกึ่งกลางวิหาร บนฐานชุกชีประดิษฐานพระประธานศิลปะพม่า เบ้ืองหลังมีพระพุทธรูป
แบบพม่าขนาดเล็กกว่าพระประธานต้ังอยู่หลายองค์ บนผนังโดยรอบมีภาพจิตรกรรมแบบศิลปะ
พม่า ด้านหลังพระประธานเป็นภาพพระพุทธเจ้าเสด็จลงจากสวรรค์ช้ันดาวดึงส์ ภาพจิตรกรรม
บนฝาผนังส่วนใหญ่ท่ีเหลือเป็นเร่ืองทศชาติชาดก ให้ความส�ำคัญกับเวสสันดรชาดกเป็นพิเศษ๖๔
มีภาษาพม่าเขียนก�ำกบั อย่ทู วั่ ไป
ทศชาติชาดก ประกอบด้วย เรือ่ งมหาชนก สุวรรณสาม เนมริ าช มโหสถ ภูรทิ ตั จันทกมุ าร
นารท วธิ รู บณั ฑิต เวสสันดร และ เตมยี ์ ทแ่ี ปลกคอื เตมีย์กลบั เปน็ ภาพทา้ ยสดุ

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง

174

เจาง์ (จอง) คือวหิ ารและกฏุ ิพระสงฆ์ วดั ม่อนปยู กั ษ์ (วดั มอ่ นสณั ฐาน)
อำ� เภอเมอื งล�ำปาง จงั หวัดล�ำปาง แผงคอสองภายในจองแหง่ นมี้ จี ติ รกรรมศิลปะพมา่

ภาพอดตี พทุ ธะบนแผงคอสองในจองวดั มอ่ นปูยกั ษ์ ศิลปะพมา่

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวดั ล�ำปาง

175

หอ้ งโถงกลางหนา้ พระประธานในเจาง์ (จอง) คอื วหิ ารและกฏุ พิ ระสงฆด์ ว้ ย วดั มอ่ นปยู กั ษ์
(วดั มอ่ นสณั ฐาน)อำ� เภอเมอื งลำ� ปางจงั หวดั ลำ� ปางมภี าพจติ รกรรมศลิ ปะพมา่ เขยี นบนผนื ผา้
ผนึกบนแผน่ ไม้ฝมี อื ชา่ งสมัยราชวงค์คองบอง สกลุ ชา่ งอมรปุระ อายปุ ระมาณคร่ึงหลัง
พุทธศตวรรษที่ ๒๔ สนั นิษฐานว่าเร่ืองพรหมนารทชาดก

ภาพทเ่ี หลอื อยู่ภาพที่ ๒ เสียหายไปคร่ึงหนึง่ จิตรกรรมในชุดนี้
คงน�ำมาจากประเทศพมา่ ไมม่ อี ทิ ธพลตะวันตกปนในภาพ

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง

176

พระประธานภายในวิหารรูปทรงตึกแบบโคโลเนียล วัดมอนปู่ยักษ์ (วัดม่อน
สณั ฐาน)อำ� เภอเมอื งลำ� ปางจงั หวดั ลำ� ปางบนผนงั มจี ติ รกรรมพมา่ วาดโดยชา่ งพมา่
สกลุ ชา่ งมณั ฑเลย์ ประมาณ พ.ศ . ๒๔๕๗ (อาจจะประมาณชว่ งปี พ.ศ. ๒๔๔๐-
๒๔๗๐)มีภาษาพมา่ ก�ำกับอย่ทู ่ัวไป

จติ รกรรมด้านหลงั พระประธานเป็นภาพพระพทุ ธเจ้า
เสด็จลงมาจากสวรรค์ชน้ั ดาวดงึ ส์

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

177

ชนกชาดก ชาตทิ ี่ ๒ (มมุ ขวาและดา้ นบน)พระมหาชนกไปคา้ ขายเรอื สำ� เภาแตก
พระมหาชนกเพยี รวา่ ยนำ�้ ๗ วันนางมณีเมขลาเห็นความวริ ยิ ะจงึ ลงมาชว่ ยอมุ้
ขึ้นฝัง่ มโหสชาดก ชาตทิ ่ี ๕ พระเจ้าจุลนียกทัพจะมารบเมืองมิถิลาพระมโหสถ
มาห้ามไว้ (ดา้ นลา่ งถดั จากเรอื่ งพระมหาชนก)

เนมริ าชชาดก ชาติท่ี ๔ พระเนมิราชสงั่ สอนคนใหร้ ถู้ ึงกรรมดกี รรมชว่ั
พระอินทรใ์ หม้ าตลุ เี ทพบตุ รมานำ� พระเนมิราชไปชมเมืองนรกสวรรค์

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งลำ� ปาง จงั หวัดล�ำปาง

178

ภูริทตั ชาดก ชาตทิ ี่ ๖ พระโพธิสัตว์เสวยชาตเิ ป็นพญานาคชือ่ ภรู ิทตั บ�ำเพ็ญศลี บารมี
พราหมณ์อาลมั พายน์ใชม้ นต์มาควบคมุ ถูกบงั คับใหท้ ำ� สิง่ ตา่ งๆ

ภูรทิ ตั จะกระทำ� ร้ายพราหมณ์อาลัมพายนก์ ย็ อ่ มได้ แตไ่ ม่ท�ำเพราะเกรงศลี ขาด

สภาพบ้านเรือน อาคาร ศาสนสถาน วถิ ีชีวิต ของผู้คนในภาพจำ� ลองสภาพที่เป็นจริง
ในสังคมพม่าในช่วงเวลาที่เขียนภาพน้ี ระหวา่ ง พ.ศ.๒๔๔๗-๒๔๗๐

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมอื งลำ� ปาง จังหวัดล�ำปาง

179

เวสสนั ดรชาดก ชาตทิ ่ี ๑๐ พระเวสสนั ดรพระราชทานชา้ งปจั จยั นาเคนทรแ์ กพ่ ราหมณ์
ชาวกลงิ คราษฎร์ ชาวเมอื งสีพีไม่พอใจพระเจ้าสัญไชยจงึ ขับไล่พระเวสสนั ดรจากเมอื ง
ไปเขาวงกต จติ รกรรมวัดมอ่ นปู่ยกั ษ์ เป็นภาพสะทอ้ นความเปน็ พมา่ แบบภาพเหมอื น
จริงในรูปแบบประเพณี มีความโดดเด่นในการเขียนรูปอาคารลักษณะสมจริงมีการใช้
สีสันสะดดุ ตา เช่นสคี ราม สสี ม้ สีเขยี ว สขี าว สีเทา สดี ำ� แตไ่ มพ่ บการใช้สแี ดง มีทัง้
การระบายสเี รยี บ ตัดเสนั ใสน่ ้ำ� หนักอ่อนแก่

เวสสันดรชาดก ชาติที่๑๐ พราหมณก์ ลงิ คราษฎรไ์ ดช้ า้ งปัจจัยนาเคนทร์ พระเวสสันดร
เดินทางไปเขาวงกต พระราชทานรถเทียมม้าแก่ผู้มาขอแล้วเดินทางพร้อมกับ
นางมทั รี กณั หาชาลี เตมยี ช์ าดกชาตทิ ี่ ๑ พระเตมยี บ์ ำ� เพญ็ เนกขมั มะบารมี พระเตมยี ร์ าช
กมุ ารทรงระลกึ ถงึ อดตี ชาตวิ า่ เมอ่ื เคยเปน็ พระราชาไดพ้ พิ ากษาลงโทษคนครน้ั ตายไปได้
เสวยกรรมในนรกจึงแสร้งทำ� เปน็ คนใบ้เพอ่ื จะไมไ่ ด้ครองราชสมบตั ิ

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดล�ำปาง

180

จติ รกรรม ฝาผนงั ภายในวหิ ารทรงโคโลเนยี ลแหง่ นว้ี าดโดยชา่ งเขยี นชาวพมา่ สกลุ ชา่ งมณั ฑเลย์
ประมาณปี พ.ศ.๒๔๕๗ ( ข้อมูลบางแห่ง กล่าวว่าวาดขึ้นระหว่าง ปี พ.ศ.๒๔๔๐ – ๒๔๗๐ )
เป็นจิตรกรรมที่สะท้อนภาพความเป็นพม่าแบบภาพเหมือนจริงในรูปแบบจิตรกรรมประเพณี
มีความโดดเด่นในการเขียนภาพอาคารแบบได้สัดส่วน มีการใช้สีสันสะดุดตา โดยใช้สีคราม สีส้ม
ซึ่งไม่ค่อยพบในงานจิตรกรรมรูปแบบนี้ นอกจากนี้มีการใช้สีเขียว สีขาว สีเทา และ สีด�ำ แต่ไม่
พบการใช้สีแดง มีท้ังการระบายสีเรียบ การตัดเส้น การใส่น้�ำหนักอ่อนแก่ ภาพสิ่งก่อสร้าง เช่น
ซมุ้ ประตเู มอื งในภาพเหน็ ไดช้ ดั วา่ ลอกมาจากสถานทจี่ รงิ คอื ซมุ้ ประตพู ระราชวงั กรงุ มณั ฑเลย์ ฉากใน
เวสสนั ดรชาดกท้ังหมดเปน็ การจ�ำลองภาพพระราชวงั กรุงมณั ฑเลย์ เชน่ ภาพปราสาท ภาพอาคาร
ภาพบุคคลเกือบท้ังหมดเป็นชาวพม่า๖๕ ภาพตึกฝร่ังในจิตรกรรมเป็นตึกที่มีอยู่จริงในกรุงย่างกุ้ง๖๖
กลา่ วโดยสรปุ ภาพจติ รกรรมในวหิ ารวดั มอ่ นปยู่ กั ษเ์ ปน็ ศลิ ปกรรมแบบพมา่ มอี ทิ ธพิ ลของศลิ ปกรรม
แบบตะวันตก๖๗ ท่ีสามารถเทยี บงานจติ รกรรมไทยในชว่ งสมยั รัชกาลท่ี ๔ -๕ ได้ในแง่ของการรบั
อทิ ธิพลจากตะวันตก๖๘

จิตรกรรมฝาผนังวิหารวัดม่อนปู่ยักษ์
ฝีมือช่างสกุลช่างมัณฑเลย์จิตรกรจ�ำลอง
ภาพพระราชวังกรุงมัณฑเลย์ท้ังก�ำแพง
พระราชวงั ซมุ้ ประตู ปอ้ มปราการ ปราสาท
อาคาร รวมทัง้ อาคารแบบตะวนั ตกซ่งึ มีอยู่
จรงิ ในกรุงรา่ งกงุ้ ปรากฏในภาพจิตรกรรม
ชุดนี้

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดลำ� ปาง

181

เชงิ อรรถ

๑.เฟือ้ หริพิทกั ษ์ , (บทความพิมพค์ รง้ั แรก ) ใน สังคมศาสตร์ปรทิ ัศน์ ปีที่ ๓ ฉบบั ท่ี ๓ ๒๕๐๘
๒.แมญ่ งิ ลา้ นนา นางในจิตรกรรมลา้ นนา , สถาบันวจิ ยั สงั คม มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ ๒๕๔๗
๓.สำ� นักศลิ ปากรท่ี ๗ น่าน , วดั พระธาตุล�ำปางหลวง การบรู ณะองค์เจดีย์ , ( เชียงใหม่ : หจก.ชอ่ ฟ้า
กอ่ สรา้ ง , ๒๕๕๒ ) , น.๑๕๙
๔.สำ� นกั ศิลปากรท่ี ๗ น่าน , วดั พระธาตลุ �ำปางหลวง บูรณะระเบยี งคด กุฏิพระแก้ว และ หอไตร , (
เชยี งใหม่ : หจก.ช่อฟา้ กอ่ สรา้ ง , ๒๕๕๑ ) , น.๙๐
๕.ศนู ยส์ ถาปตั ยกรรมลา้ นนา คมุ้ เจา้ บรุ รี ตั น์ ( เจา้ นอ้ ยมหาอนิ ทร์ ณ เชยี งใหม่ ) , Lanna Architecture
Center , Chiangmai University
๖.เฟอื้ หรพิ ิทกั ษ์ ,( บทความ พิมพค์ รัง้ แรก ) ใน สงั คมศาสตร์ปรทิ ัศน์ ปีที่ ๓ ฉบบั ที่ ๓ ๒๕๐๘
๗.แมญ่ งิ ลา้ นนา นางในจติ รกรรม
๘.เฟือ้ หรพิ ิทกั ษ์ , ( บทความพมิ พ์ครง้ั แรก ) ใน สังคมศาสตร์ปรทิ ัศน์ ปีท่ี ๓ ฉบับที่ ๓ ๒๕๐๘
๙.สน สมี าตรัง , ขอ้ คิดเห็นจากการศึกษาประวตั ิศาสตร์สงั คมลานนาจากจิตรกรรมฝาผนังลานนา ใน
เมืองโบราณ ปีท่ี ๑๑ ฉบบั ที่ ๓ กรกฎาคม-กันยายน ๒๕๒๘ , ( กรงุ เทพฯ : ศูนยก์ ารพิมพ์พลชยั , ๒๕๒๘ ) ,
น.๓๙
๑๐.เรอื่ งเดยี วกัน , น.๖๐
๑๑.ศนู ย์สถาปตั ยกรรมลา้ นนา คมุ้ เจ้าบรุ ีรัตน์ ( เจา้ น้อยมหาอนิ ทร์ ณ เชียงใหม่ )
๑๒.แสนประเสริฐ ปานเนียม , จติ รกรรมสองยคุ ท่พี ระวิหารหลวงวัดมหาธาตุวรวหิ าร เพชรบรุ ี ใน
วารสารเมอื งโบราณ ปที ี่ ๓๖ ฉบับท่ี ๑ มกราคม – มนี าคม ๒๕๕๓ , ( กรุงเทพฯ : ดา่ นสทุ ธาการพิมพ์ , ๒๕๕๓
) , น.๑๑๓
๑๓.ศูนยส์ ถาปัตยกรรมล้านนา คมุ้ เจ้าบุรีรตั น์ ( เจา้ นอ้ ยมหาอนิ ทร์ ณ เชียงใหม่ )
๑๔.คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสาร และ จดหมายเหตุ ใน คณะกรรมการอ�ำนวยการจัด
งานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิม
พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ , วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และ
ภูมปิ ญั ญาจังหวดั ล�ำปาง , ( กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พค์ รุ สุ ภาลาดพรา้ ว , ๒๕๔๔ ) , น.๙๐
๑๕.ลดั ดา คิดอ่าน , ภาพจติ รกรรมฝาผนงั ในวหิ ารน�้ำแตม้ วดั พระธาตุล�ำปางหลวง , ๒๕๕๖
๑๖.สำ� นักศิลปากรที่ ๗ น่าน , วดั พระธาตลุ ำ� ปางหลวง บูรณะระเบียงคด กุฏพิ ระแก้ว และ หอไตร ,
( เชยี งใหม่ : หจก.ชอ่ ฟ้ากอ่ สรา้ ง , ๒๕๕๑ ) , น.๑๐๓
๑๗.สรุ ชยั จงจติ รงาม , ผศ.ดร. , คณะวจิ ิตรศิลป์ , มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ , ๒๕๖๔
๑๘.จารึกล้านนาภาค ๒ เล่ม ๑ : จารึกจังหวัดเชียงใหม่ ล�ำปาง ล�ำพูน และ แม่ฮ่องสอน ,
( กรงุ เทพฯ :กรมศลิ ปากร , ๒๕๕๑ ) , น.๒๖๑
๑๙.ของดีเมอื งล�ำปาง , (ลำ� ปาง : โรงพิมพม์ ะขามทอง , ๒๕๓๙ ) , น.๔๗
๒๐.สุรชัย จงจิตรงาม , ผศ.ดร. , คณะวิจิตรศิลป์ , มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ , ๒๕๖๔

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งลำ� ปาง จังหวัดล�ำปาง

182

๒๑.ฐาปกรณ์ เครอื ระยา , การศึกษาภาพตุงคา่ วธรรมผ่านงานบริการวิชาการวา่ ด้วยการส�ำรวจ และ
อนรุ ักษซ์ ่อมแซมมรดกทางวฒั นธรรมแหง่ นครล�ำปาง , วารสารศิลปะศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยแม่โจ้ ปที ี๔่ ฉบบั
ท่ี ๑ ประจำ� เดอื นมกราคม-มิถุนายน ๒๕๕๙ , น.๓๓, ๓๗
๒๒.พระอธิการพรหมพิพรรธน์ ธีรปัญโญ ( เจ้าอาวาสวัดนาคตหลวง ) นายมงคล ถูกนึก
นางกฤษณยี ์ วิกลู จรูญเดช นายชศู กั ดิ์ สุสา : รว่ มอา่ นและปรวิ รรต วันท่ี ๒ สงิ หาคม ๒๕๖๓
๒๓.สรุ ชยั จงจิตรงาม , ผศ.ดร. , คณะวิจติ รศลิ ป์ , มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ , ๒๕๖๔
๒๔.กลุ่มอนุรักษ์จิตรกรรมฯ , รายงานการส�ำรวจจิตรกรรมฝาผนังวัดสบลี ( เอกสารอัดส�ำเนา )
๒๕๒๙
๒๕.อา้ งอิงจากข้อความบนผนงั วหิ ารวดั สชุ าดาราม
๒๖.สรุ ชยั จงจิตรงาม , ผศ.ดร. , คณะวจิ ติ รศลิ ป์ , มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ , ๒๕๖๔
๒๗.เรอื่ งเดียวกนั
๒๘.คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสาร และ จดหมายเหตุ ใน คณะกรรมการอ�ำนวยการจัด
งานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ จัดพิมพ์เน่ืองในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิม
พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ , วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และ
ภูมิปัญญาจงั หวัดล�ำปาง , น.๙๑-๙๒
๒๙.อนุสรณ์งานฌาปนกจิ ศพ พ่อกองแกว้ แสงแกว้ ณ สสุ านบ้านนาแส่ง หมู่ ๖ อ�ำเภอเกาะคา จงั หวัด
ล�ำปาง วนั อาทิตย์ที่ ๖ พฤศจกิ ายน พ.ศ.๒๕๓๗
๓๐.เธยี รชาย อกั ษรดษิ ฐ์ , ภาพพระบฏลา้ นนา : ตงุ ค่าวธรรมเวสสันตระ วดั ปงสนุกเหนอื นครลำ� ปาง
ใน มรดกวฒั นธรรม ศลิ ปกรรมวดั ปงสนุก , ( เชียงใหม่ : วนิดาการพิมพ์ , ๒๕๖๔ ) , น.๑๗๕-๑๗๗
๓๑.คำ� เจงิ , จติ รกรรมฝาผนังวดั พระธาตจุ อมปงิ , ๕ ม.ค.๒๕๖๔
๓๒.พรศลิ ป์ รตั นะชูเดช ,ดร. , มจร.วทิ ยาเขตสวนดอก เชยี งใหม่ , มกราคม ๒๕๖๕
๓๓.สุรชัย จงจิตรงาม , ผศ.ดร. , คณะวจิ ิตรศิลป์ , มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ , ๒๕๖๔
๓๔.ค�ำเจิง , จิตรกรรมฝาผนังวัดพระธาตจุ อมปิง , ๕ ม.ค.๒๕๖๔
๓๕.สงกรานต์ สมจนั ทร์ , ทอ่ งเทย่ี วชมจิตรกรรมล�้ำค่าวดั บา้ นก่อ อ.วังเหนอื จ.ลำ� ปาง , 29 มีนาคม
2020
๓๖.วัดบา้ นกอ่ , Pitchaya.net , March 1 ,2012
๓๗.ระบบฐานข้อมูลวัด : วัดศรีดอนมลู ตำ� บลทงุ่ ผึ้ง อ�ำเภอแจห้ ่ม จังหวดั ลำ� ปาง , มหาวทิ ยาลัยฟาร์
อสี เทอรน์ ๒๕๕๓
๓๘.Physical Data จติ รกรรมภาพพระบฏวดั ทุ่งคา อ.แจห้ ่ม จ.ลำ� ปาง หอภาพถ่ายลา้ นนา โดย มลู นธิ ิ
รองศาสตราจารย์ กัน พนู พพิ ฒั น์ 07/02/2558
๓๙.สงกรานต์ สมจนั ทร์ / TrueID In-Trend 09 เมย.2020
๔๐.ค�ำเจิง Khamchoeng ,Timeline photos . May 14 ,2018.Facebook for Android
๔๑.กลุม่ อนุรักษจ์ ิตรกรรม และ ประตมิ ากรรม กองโบราณคดี กรมศลิ ปากร , ประวัติหลวงพ่อค�ำปอ้
อุดหนุน

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งลำ� ปาง จงั หวดั ล�ำปาง

183

๔๒.ระบบฐานข้อมลู ของดีนครล�ำปาง สำ� นกั งานศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ล�ำปาง
๔๓.สถาบนั วจิ ยั สงั คม มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ , มลู สาสนาญาณคมั ภรี ์ และ ตำ� นานพระมหาญาณคมั ภรี ์
( บ�ำเพญ็ ระวิน : บรรณาธิการ ) , ( เชยี งใหม่ : โรงพมิ พ์มง่ิ เมือง , ๒๕๓๙ ) , น.๒๒
๔๔.มงคล ถูกนกึ , เจา้ พระยาสลุ วะลอื ไชยสงคราม ( พ่อเจ้าทิพย์ช้าง ) ฯ เจ้าศรอี โนชา ฯ , เอกสาร
อดั ส�ำเนา , ( มูลนธิ เิ จ้าพระยาสลุ วะลอื ไชยสงคราม , ๒๕๖๓ ) , น.๔-๖
๔๕.ภัทร คาน , ล�ำดับสกุล พลตรี เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ( เจ้าหนานบุญทวงษ์ ณ ล�ำปาง )
เจา้ ผคู้ รองนครลำ� ปางองคท์ ่ี ๑๐ ใน วชริ าวุธานุสรณ์สาร ปีท่ี ๔๐ ฉบบั ท่ี ๔ / ๑๑ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๔ , น.
๔๑-๔๒
๔๖.คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสาร และ จดหมายเหตุ ใน คณะกรรมการอ�ำนวยการจัด
งานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิม
พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ , วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และ
ภูมปิ ัญญาจงั หวดั ลำ� ปาง , น.๙๒
๔๗.pukmudmuangthai.com
๔๘.โครงการกลไกการพฒั นาล�ำปางเมืองนา่ อยสู่ ร้างสรรค์ ศูนยว์ จิ ัยและพัฒนาการทอ่ งเทยี่ ว ( CTRD
) สถาบนั วิจยั สังคม มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ Website:LAMPANGCREATIVELIVEABLECITY.COM
๔๙.กุลธิดา สบื หล้า , หนงั สอื พมิ พล์ านนาโพสต์ ฉบบั ที่ ๙๙๔ ประจำ� วันที่ ๕ – ๑๑ กันยายน ๒๕๕๗
๕๐.ครูจนั ทร์ ในท่ีนี้ไม่นา่ จะเปน็ บุคคลเดียวกับพระยาอนศุ าสน์จติ รกร ( จันทร์ จิตรกร ) ซึ่งเป็นช่าง
หลวงมีบรรดาศักด์ิเป็นหลวงบุรีนวราษฎร์ จนถึง พ.ศ.๒๔๕๔ ได้รับบรรดาศักด์ิเป็นพระยาอนุศาสน์จิตรกร
จางวางกรมชา่ งมหาดเลก็ และเลอื่ นเปน็ เจา้ กรมชา่ งมหาดเลก็ เมอื่ ปี พ.ศ.๒๔๕๙ รบั ผดิ ชอบดแู ลงานจติ รกรรม
และ กองถา่ ยภาพหลวง ดำ� รงต�ำแหนง่ เปน็ องคม์ นตรใี นรชั กาลที่ ๖ เมอ่ื พ.ศ.๒๔๖๒ และองคมนตรีในรชั กาล
ที่ ๗ เม่ือ ปี พ.ศ.๒๔๖๙
๕๑.ขอ้ มลู จากประวัติวดั ชา้ งเผือก ต�ำบลทุง่ ฝาย อำ� เภอเมือง จังหวัดล�ำปาง
๕๒.ภัทร คาน , ล�ำดับสกุล พลตรี เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต ( เจ้าหนานบุญทวงษ์ ณ ล�ำปาง )
เจ้าผู้ครองนครลำ� ปางองคท์ ่ี ๑๐ ใน วชิราวุธานสุ รณส์ าร ปที ่ี ๔๐ ฉบับท่ี ๔ / ๑๑ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๔ , น.
๔๓-๔๕
๕๓.คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสาร และ จดหมายเหตุ ใน คณะกรรมการอ�ำนวยการจัด
งานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิม
พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ , วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และ
ภูมปิ ัญญาจังหวัดลำ� ปาง , น.๙๓
๕๔.หนว่ ยอนรุ กั ษส์ ง่ิ แวดลอ้ ม ศลิ ปกรรม ทอ้ งถนิ่ จงั หวดั ลำ� ปาง , สภาพสง่ิ แวดลอ้ มศลิ ปกรรมในจงั หวดั
ล�ำปาง , ( ล�ำพนู : นัฏฐพลการพมิ พ์ , ๒๕๔๔ ) , น.๓๒-๓๓
๕๕.ขอ้ มลู จากเชงิ อรรถ รายงานการสำ� รวจจติ รกรรมฝาผนงั วดั บญุ วาทยว์ หิ าร ใน หนงั สอื จติ รกรรมวดั
บญุ วาทย์วิหาร พ.ศ.๒๕๓๒ ผู้ทรงคุณวฒุ ิได้แก่ พระอนิ ทวชิ ยาจารย์ เจ้าคณะจังหวัดลำ� ปาง อายุ ๘๐ พรรษา

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จังหวัดล�ำปาง

184

พระครสู ริ ิบุญวาทย์ เจ้าคณะอำ� เภอเมืองล�ำปาง อายุ ๕๘ พรรษา เจ้าแมจ่ ำ� รสั ศรี ณ ลำ� ปาง อายุ ๗๒ ปี คุณ
ศรีรัตน์ ณ ล�ำปาง อายุ ๕๒ ปี และเจ้านอ้ ยบญุ ชู ณ ลำ� ปาง อายุ ๗๕ ปี
๕๖.วรรณิภา ณ สงขลา(นาง), บดนิ ทร์ โกศะโยดม(นาย), รำ� พึง ไพบูรณ์ (นางสาว) , รายงานการ
ส�ำรวจจิตรกรรมฝาผนัง ใน จิตรกรรมวัดบญุ วาทย์วิหาร , ( กรุงเทพมหานคร : บัณฑติ ย์การพิมพ์ , ๒๕๓๒ )
, น.๓๗-๓๘
๕๗.เจา้ หนา้ ทีผ่ ู้ดูแลอโุ บสถ วัดนำ้� ลอ้ ม เป็นผ้ใู หข้ อ้ มลู เมอ่ื วนั ที่ ๒๖ มถิ ุนายน ๒๕๖๔
๕๘.วรรณภิ า ณ สงขลา(นาง), บดนิ ทร์ โกศะโยดม(นาย), รำ� พงึ ไพบรู ณ์ (นางสาว) , รายงานการสำ� รวจ
จติ รกรรมฝาผนงั ใน จติ รกรรมวดั บญุ วาทย์วิหาร , น.๔๘
๕๙.ข้อมูลจากแผ่นพับ นิทรรศการเพ่ือเชิดชูครูผู้เป็นศิลปินนักออกแบบท้องถิ่นคนส�ำคัญของจังหวัด
ลำ� ปาง “ ปวน และ เสรี ” , ๔ มีนา ถึง ๒๖ เมษายน ๒๕๖๐ ณ หอศิลปะการแสดงนครล�ำปาง-บ้านบรบิ ูรณ์
ชมุ ชนกาดกองตา้ อำ� เภอเมอื งลำ� ปาง จังหวดั ล�ำปาง
๖๐.ชาญคณิต อาวรณ์ , ดร. , ช่างเขียนภาพพุทธศลิ ป์กลุ่มล�ำปาง พ.ศ.๒๔๗๔ – ๒๕๐๔ :การคน้ หา
ประเดน็ ใหม่ทางประวตั ศิ าสตร์ศิลป์ ใน หนังสอื ดำ� รงวชิ าการ ปที ่ี ๘ ฉบบั ท่ี ๒ กรกฎาคม – ธนั วาคม ๒๕๖๒
, น.๔๕
๖๑.ขอ้ ความใตภ้ าพพระพทุ ธเจา้ เสดจ็ ลงจากสวรรคช์ น้ั ดาวดงึ สผ์ นงั ดา้ นตรงกนั ขา้ มพระประธาน วหิ าร
วดั ช่างแตม้ ต�ำบลเวียงเหนือ อำ� เภอเมอื ง จงั หวัดลำ� ปาง
๖๒.สรุ ชยั จงจติ รงาม , ผศ.ดร. , คณะวจิ ิตรศิลป์ , มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ , ๒๕๖๔
๖๓.Voice on line : ไทยทัศนา(๓๖): วัดมอ่ นปู่ยักษล์ �ำปาง , August 5 , ( last update August
5,2017) อ้างองิ แหลง่ ข้อมลู จาก ฐาปกรณ์ เครือระยา : วดั พมา่ -ไทยใหญ่ในนครล�ำปาง , บงกช นันทวิวฒั น์
( ๒๕๕๐ ) : เจดยี แ์ บบพม่าสมัยรชั กาลที่ ๕ ในเมอื งล�ำปาง (วทิ ยานพิ นธ์ปรญิ ญาศิลปะศาสตร์ มหาบัณฑติ ,
มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร , กรุงเทพฯ , อนุกูล ศินพิ ันธ์ุ และ คณะ : การศกึ ษาและสรา้ งรูปแบบเส้นทางการท่อง
เทย่ี วดา้ นศิลปกรรมทางพระพุทธศาสนา ในเขตอำ� เภอเมอื ง จังหวัดลำ� ปาง
๖๔.พสั วสี ริ ิ เปรมกลุ นนั ท์ , จติ รกรรมฝาผนงั วดั มอ่ นปยู่ กั ษ์ , ภาควชิ าประวตั ศิ าสตรศ์ ลิ ป์ คณะโบราณคดี
มหาวทิ ยาลัยศิลปากร
๖๕.เจ้าท่ากรมศิลปากร:หน้าแรก/คลังวิชาการ/ความรู้ทั่วไป , พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติเชียงใหม่ ,
๒๕๖๔
๖๖.สรุ ชัย จงจิตรงาม , ผศ.ดร. , คณะวิจติ รศลิ ป์ , มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ , ๒๕๖๔
๖๗.( โพสต)์ กลุม่ อนุรักษ์จิตรกรรม และ ประติมากรรม กองโบราณคดี กรมศิลปากร , งานอนุรักษ์
จติ รกรรมฝาผนงั วัดมอ่ นปู่ยกั ษ์ , 1 มิถุนายน 2561
๖๘.กอบแกว้ แผนสะทา้ น , “ รจู้ กั วดั มอ่ นปยู่ กั ษใ์ นงานหม่ ผา้ พระเจา้ ฯ ” ใน หนงั สอื พมิ พล์ านนาโพสต์
ข่าวล�ำปาง เพ่ือ คนล�ำปาง อาทติ ย์ที่ ๑๓ ธนั วาคม ๒๕๖๓

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองล�ำปาง จงั หวัดลำ� ปาง

185

บรรณานกุ รม
กลมุ่ อนรุ กั ษจ์ ติ รกรรม , รายงานการสำ� รวจจติ รกรรมฝาผนงั วดั สบลี ( เอกสารอดั สำ� เนา ) ,
๒๕๒๙
กลมุ่ อนรุ กั ษจ์ ติ รกรรมและประตมิ ากรรม , ประวตั หิ ลวงพอ่ คำ� ปอ้ อดุ หนนุ , กองโบราณคดี ,
กรมศลิ ปากร
กุลธิดา สบื แสง , หนังสอื พมิ พล์ านนาโพสต์ , ฉบับที่ ๙๙๔ ประจ�ำวนั ที่ ๕ – ๑๑ กนั ยายน
๒๕๓๗
กอบแกว้ แผนสะทา้ น , หนงั สือพมิ พล์ านนาโพสต์ ฉบับวนั ที่ ๑๓ ธันวาคม ๒๕๖๓ ( รจู้ ัก
วัดมอ่ นปยู่ กั ษ์ในงานหม่ ผา้ พระเจ้าฯ )
ของดเี มอื งล�ำปาง , โรงพมิ พม์ ะขามทอง , ลำ� ปาง , ๒๕๓๙
แผน่ พบั “ นทิ รรศการเพอ่ื เชดิ ชคู รผู เู้ ปน็ ศลิ ปนิ นกั ออกแบบทอ้ งถนิ่ คนสำ� คญั ของจงั หวดั
ล�ำปาง ปวน และ เสรี ” , ๔ มีนาคม – ๒๖ เมษายน ๒๕๖๐ , หอศลิ ปะการแสดงนคร
ลำ� ปาง บา้ นบรบิ รู ณ์ ชมุ ชนกาดกองต้า อำ� เภอเมือง จงั หวัดล�ำปาง
คณะกรรมการจดั พิมพเ์ อกสารทางประวัตศิ าสตร์ สำ� นักนายกรฐั มนตรี , ประชุมศิลาจารกึ
ภาคที่ ๕ ( ประมวลจารกึ อักษรไทย ภาพลายเสน้ จำ� หลกั บนแผน่ หินเกย่ี วกับเรอ่ื งชาดก
ตา่ งๆ ในชาดกหา้ รอ้ ยชาตทิ ป่ี ระดบั ไวใ้ นเจดยี ว์ ดั ศรชี มุ สโุ ขทยั ) , โรงพมิ พส์ ำ� นกั ทำ� เนยี บ
นายกรฐั มนตรี , นครหลวงกรงุ เทพธนบรุ ี , ๒๕๑๕
คณะกรรมการฝา่ ยประมวลเอกสาร และจดหมายเหตุ ใน คณะกรรมการอำ� นวยการจัดงาน
เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จัดพิมพ์เน่ืองในโอกาสพระราชพิธี
มหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธนั วาคม ๒๕๔๒ , วฒั นธรรม พฒั นาการทาง
ประวตั ศิ าสตร์ เอกลกั ษณ์ และ ภมู ปิ ญั ญา จงั หวดั ลำ� ปาง , โรงพมิ พค์ รุ สุ ภา , ลาดพรา้ ว ,
กรุงเทพฯ , ๒๕๔๔
จารึกล้านนา ภาค ๒ เล่ม ๑ จารกึ จังหวัด เชยี งใหม่ ล�ำปาง ลำ� พนู และ แมฮ่ อ่ งสอน ,
กรมศลิ ปากร , กรงุ เทพฯ , ๒๕๕๑
ชาญคณิต อาวรณ์ , ดร., ด�ำรงวิชาการปีที่ ๘ ฉบับที่ ๒ กรกฎาคม-ธันวาคม ๒๕๖๒
(ชา่ งเขยี นภาพพุทธศลิ ป์กล่มุ ล�ำปาง พ.ศ.๒๔๗๔ – ๒๕๐๔ , การค้นหาประเด็นใหมท่ าง
ประวตั ศิ าสตร์และศลิ ปะ)
ฐาปกรณ์ เครือระยา , วารสารศิลปะศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ปีท่ี ๔ ฉบับ ที่ ๑
ประจ�ำเดอื นมกราคม-มิถนุ ายน ๒๕๕๙ ( การศึกษาภาพตุงค่าวธรรม ผา่ นงานบรกิ าร
วิชาการวา่ ด้วยการส�ำรวจ และอนรุ กั ษซ์ ่อมแซมมรดกทางวัฒนธรรม แหง่ นครล�ำปาง )

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จังหวดั ล�ำปาง

186

เธียรชาย อักษรดิษฐ์ , มรดกวัฒนธรรม ศิลปกรรมวัดปงสนุก (ภาพพระบฏล้านนา ,
ตุงค่าวธรรมเวสสันตะระ วดั ปงสนกุ เหนือ นครลำ� ปาง ) , วนิดาการพิมพ์ , เชียงใหม่ ,
๒๕๖๔
บำ� เพญ็ ระวนิ ( บรรณาธกิ าร ) , มูลศาสนาญาณคัมภรี ์ และ ต�ำนานพระมหาญาณคมั ภีร์
( สถาบนั วจิ ัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ) , โรงพิมพม์ ิง่ เมือง , เชียงใหม่ , ๒๕๓๙
เฟ้ือ หรพิ ิทกั ษ์ ,( บทความพิมพ์คร้ังแรก ) , สงั คมศาสตรป์ ริทศั น์ ปที ี่ ๓ ฉบับท่ี ๓ , ๒๕๐๘
ภทั ระ คาน , วชริ าวธุ านสุ รณ์ ปที ่ี ๔๐ ฉบบั ท่ี ๔ , ๒๕๖๕ (ล�ำดบั สกลุ พลตรเี จ้าบุญวาทย์
วงษ์มานติ - เจ้าหนานบญุ ทวงษ์ ณ ลำ� ปาง- เจ้าผู้ครองนครลำ� ปางองค์ท่ี ๑๐ )
มงคล ถกู นึก , เจ้าพระญาสุลวะลือไชยสงคราม ( พ่อเจ้าทพิ ยช์ ้าง ) และ เจ้าศรีอโนชา ,
เอกสารอดั สำ� เนา , มลู นธิ ิเจา้ พระญาสลุ วะลือไชยสงคราม , ล�ำปาง , ๒๕๖๓
ลัดดา คดิ อา่ น , ภาพจติ รกรรมฝาผนังในวหิ ารน้ำ� แตม้ วัดพระธาตลุ �ำปางหลวง , ๒๕๕๖
วรรณภิ า ณ สงขลา , บดินทร์ โกศะโยดม , ร�ำพงึ ไพบูลย์ , รายงานการสำ� รวจจิตรกรรม
ฝาผนงั ในจิตรกรรมวัดบุญวาทยว์ ิหาร , บัณฑติ ย์การพมิ พ์ , กรุงเทพฯ , ๒๕๓๒
ส�ำนักศิลปากรที่ ๗ วัดพระธาตุล�ำปางหลวง : การบูรณะระเบียงคด กุฏิพระแก้ว และ
หอไตร , ห.จ.ก.ชอ่ ฟา้ กอ่ สร้าง , เชียงใหม่ , ๒๕๕๑-๒๕๕๒
สำ� นักศลิ ปากรท่ี ๗ น่าน , วดั พระธาตลุ �ำปางหลวง การบรู ณะองคเ์ จดยี ์ , ห.จ.ก.ช่อฟ้า
กอ่ สร้าง , เชยี งใหม่ , ๒๕๕๒
สน สีมาตรงั , วารสารเมืองโบราณ ปีท่ี ๑๑ ฉบบั ท่ี ๓ กรกฎาคม-กนั ยายน ( ขอ้ คิดเหน็
จากการศกึ ษาประวตั ศิ าสตรส์ งั คมลานนา จากจติ รกรรมฝาผนงั ลานนา ) , ศนู ยก์ ารพมิ พ์
พลชยั , กรุงเทพฯ , ๒๕๒๘
แสนประเสริฐ ปานเนียม , วารสารเมืองโบราณ ปีท่ี ๓๖ ฉบับท่ี ๑ มกราคม-มีนาคม
( จิตรกรรมสองยุคที่พระวิหารหลวง วัดพระมหาธาตุวรวิหาร เพชรบุรี ) , ด่านสุทธา
การพมิ พ์ , กรงุ เทพฯ , ๒๕๕๓
หน่วยอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อมศิลปกรรมท้องถิ่น จังหวัดล�ำปาง , สภาพแวดล้อมศิลปกรรม
ใน จงั หวดั ล�ำปาง , นฏั ฐพลการพมิ พ์ , ลำ� พนู , ๒๕๔๔
อนุสรณ์งานฌาปนกิจ พอ่ กองแก้ว แสงแก้ว ณ สุสานบา้ นนาแส่ง , เกาะคา , ลำ� ปาง ,
๒๕๓๗

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดล�ำปาง

187

เกย่ี วกบั ผ้เู ขยี น
๑. นางจันทร์สม เสยี งดี
ศศบ. (ประวัติศาสตร์) มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่
พบ.ม (บรหิ ารทรพั ยากรมนุษย์) สถาบันบณั ฑติ พัฒนาบริหารศาสตร์
อดีตผูอ้ �ำนวยการส�ำนักงานการศึกษา ระดบั ๑๐ เทศบาลนครล�ำปาง
โล่และเกยี รตบิ ตั รนักบริหารการศกึ ษาดีเดน่ กรมสง่ เสรมิ การปกครองท้องถ่ิน
กระทรวงมหาดไทย ๒๕๕๒
โลแ่ ละเขม็ รางวัลสตรดี ีเด่นแหง่ ชาติ ๒๕๕๗
อนุกรรมการผู้ทรงคณุ วุฒิในคณะกรรมการอนุรักษแ์ ละพฒั นาเมืองเกา่ ล�ำปาง ฯลฯ
๒. นายประสงค์ แก้วบญุ ปัน
วท.บ. (การบรหิ ารการจดั การทรพั ยากรปา่ ไม)้ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
วท.ม. (ส่งิ แวดลอ้ ม) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
อดีตผู้อ�ำนวยการสว่ นสิง่ แวดลอ้ ม ส�ำนักงานทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม
จังหวดั ล�ำปาง
เลขานุการคณะอนกุ รรมการอนรุ ักษ์และพัฒนาเมืองเก่าลำ� ปาง ฯลฯ
๓.นายบุญเติม ปิงวงศ์
วท.บ (รงั สีวนิ จิ ฉยั ) มหาวิทยาลัยมหดิ ล นบ. พทบ. (มหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช)
ร.ม.(มหาวทิ ยาลยั รามคำ� แหง) พธ.ด (มหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลยั )
พท.ภ. พท.น. พท.ว. (กระทรวงสาธารณสุข) ใบประกอบโรคศิลป์
ผ้ปู ระกอบการบุญปราณคี ลนิ ิก การแพทย์แผนไทย
นายกสมาคมเครือข่ายแพทยแ์ ผนไทยล�ำปาง
อปุ นายกเครอื ข่ายคนรกั ษ์สงิ่ แวดลอ้ มล�ำปาง
ผทู้ รงคณุ วุฒดิ า้ นภูมิปญั ญาท้องถน่ิ กขป.เขต ๑
อนุกรรมการผทู้ รงคุฯวุฒใิ นคณะกรรมการอนรุ ักษแ์ ละพฒั นาเมืองเก่าล�ำปาง ฯลฯ

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จงั หวัดล�ำปาง

188

๔.นางกาญจนา ประชาพพิ ัฒน์ ณ ลำ� ปาง
วท.บ. (สาธารณสขุ ศาสตร)์ มหาวทิ ยาลัยมหิดล
วท.ม. (การจัดการสงิ่ แวดล้อม) มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
อดีตผอู้ �ำนวยการศนู ย์วางแผนครอบครัวภาคเหนอื
รองประธานมูลนิธิเจ้าพระญาสลุ วะลือไชยสงคราม
ทปี่ รึกษาชมรมคนรกั สง่ิ แวดล้อมลำ� ปาง
อนกุ รรมการผู้ทรงคณุ วฒุ ใิ นคณะกรรมการอนุรกั ษแ์ ละพฒั นาเมอื งเกา่ ลำ� ปาง ฯลฯ
๕.นายทองดี ปิงใจ
ศศ.บ.(มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม)่
อ.ม.(ประวัตศิ าสตร์) มหาวิทยาลัยศลิ ปากร
อดีตครู ร.ร.เมืองปานวิทยา ร.ร.แจ้หม่ วทิ ยา ร.ร.เกาะคาวทิ ยาคม
อดีตอาจารยพ์ ิเศษ (ประวตั ิศาสตร)์ มหาวทิ ยาลัยโยนก ล�ำปาง
อดีตประธานชมรมครูเกาะคา
ทป่ี รกึ ษาสมาชกิ วฒุ สิ ภา (ล�ำปาง)
อนุกรรมการผทู้ รงคณุ วุฒใิ นคณะกรรมการอนุรักษ์และพัฒนาเมอื งเก่าล�ำปาง ฯลฯ
๖.นายมงคล ถูกนกึ
กศ.บ. (มธั ยมศึกษา) มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณโุ ลก
ร.ม. (การเมอื งการปกครอง) มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์
Dip.in TEFL (the Teaching of English as a Foreign Language) , Sydney University ,
N.S.W., Australia
ประกาศนยี บตั รการเรียนการสอนภาษาและวรรณกรรมลา้ นนา (สภาการศึกษาแห่งชาต)ิ
ครูผใู้ ช้ภาษาไทยดีเดน่ กรมวชิ าการ และ กรมสามัญศกึ ษา กระทรวงศึกษาธกิ าร
กรรมการผู้ทรงคณุ วุฒมิ ลู นธิ เิ จา้ พระญาสุละลือไชยสงคราม
กรรมการผทู้ รงคุณวฒุ ิสภาวฒั นธรรมจงั หวัดลำ� ปาง
อนุกรรมการผทู้ รงคณุ วฒุ ใิ นคณะกรรมการอนรุ กั ษแ์ ละพัฒนาเมืองเกา่ ล�ำปาง ฯลฯ

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ล�ำปาง

18ก9

ภาคผนวก

คณะอนกุ รรมการผทู้ รงคณุ วฒุ ใิ นคณะกรรมการอนรุ กั ษแ์ ละพฒั นาเมอื งเกา่ ลำ� ปาง รว่ มปรกึ ษาและ
ขอความสนบั สนนุ การจดั ทำ� หนงั สอื “จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งลำ� ปาง” จากทา่ นสทิ ธชิ ยั
จินดาหลวง ผู้ว่าราชการจงั หวดั ลำ� ปาง

คณะอนุกรรมการผู้ทรงคณุ วฒุ ฯิ รายงานความคืบหนา้ และมอบต้นฉบบั หนงั สอื “จิตรกรรมฝาผนงั
ในเขตอำ� เภอเมืองลำ� ปาง” ใหก้ ับ ทา่ นผวู้ า่ ราชการจังหวัดล�ำปางทีค่ มุ้ กาญจนา ๒๖ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๕

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอำ� เภอเมอื งล�ำปาง จงั หวดั ลำ� ปาง

19ข0

คณะอนุกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิในคณะ
กรรมการอนุรักษ์และพัฒนาเมืองเก่า
ล�ำปาง เก็บข้อมูลภาคสนามวัดหัวข่วง
อำ� เภอเมอื ง จังหวดั ลำ� ปาง

คณะทำ� งานกราบนมัสการท่านเจ้าอาวาสวัดศรีลอ้ ม
เม่อื ลงพื้นทเี่ กบ็ ข้อมลู ภาคสนาม

จิตรกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จงั หวดั ล�ำปาง

19ค1

คณะอนุกรรมการผ้ทู รงคุณวุฒใิ นคณะกรรมการอนรุ ักษ์และพัฒนาเมืองเก่าลำ� ปาง
เก็บขอ้ มลู ภาคสนามวดั น้ำ� ลอ้ ม อ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง

คณะท�ำงานกราบนมัสการพระจินดารัตนาภรณ์ เจ้าคณะจังหวัดลำ� ปาง
เมอ่ื ลงพืน้ ทเ่ี กบ็ ขอ้ มูลทวี่ ัดพระเเกว้ ดอนเต้าสุชาดาราม

จติ รกรรมฝาผนังในเขตอ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง

19ง2

คณะท�ำงานเกบ็ ข้อมลู งานพทุ ธศิลปพ์ พิ ธิ ภัณฑว์ ดั พระธาตุเสด็จ
โดยทา่ นเจา้ อาวาสไดอ้ นุเคราะหแ์ ละอ�ำนวยความสะดวกอย่างดีย่งิ

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ลำ� ปาง

19จ3

คณะท�ำงานเกบ็ ข้อมูลภาคสนามวดั เกาะวาลกุ าราม

คณะอนุกรรมการผู้ทรงคุณวฒุ ิในคณะกรรมการอนุรกั ษแ์ ละพัฒนาเมอื งเก่าลำ� ปาง
เก็บข้อมูลภาคสนามงานพทุ ธศลิ ป์ วดั พระธาตเุ สด็จ

จิตรกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมืองล�ำปาง จังหวดั ล�ำปาง

194

คณะผจู้ ัดทำ�

หนงั สือ : จิตรกรรมฝาผนัง ในเขตอำ� เภอเมอื งลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง

ท่ีปรึกษา ผวู้ า่ ราชการจังหวดั ลำ� ปาง
นายสิธิชยั จินดาหลวง รองผู้ว่าราชการจังหวัดล�ำปาง
นายสนั ติ รังษิรจุ ิ วฒั นธรรมจงั หวดั ล�ำปาง
นางลัษมา ธารเี กษ

คณะท�ำงาน บรรณาธกิ าร / คณะกรรมการอนรุ กั ษ์
นางจนั ทรส์ ม เสยี งด ี
และพฒั นาเมอื งเกา่ ลำ� ปาง
นายมงคล ถกู นกึ คณะกรรมการอนรุ กั ษแ์ ละพฒั นาเมอื งเกา่ ล�ำปาง
นายประสงค์ แกว้ บญุ ปนั คณะกรรมการอนุรกั ษแ์ ละพัฒนาเมืองเกา่ ล�ำปาง
นายบุญเติม ปิงวงค ์ คณะกรรมการอนรุ ักษแ์ ละพฒั นาเมืองเก่าล�ำปาง
นางกาญจนา ประชาพพิ ฒั น์ ณ ลำ� ปาง คณะกรรมการอนุรักษแ์ ละพัฒนาเมืองเก่าล�ำปาง
นางทองดี ปิงใจ คณะกรรมการอนรุ ักษ์และพัฒนาเมืองเกา่ ล�ำปาง
นางพรรณทพิ ย์ เหลา่ วัฒนพงศ ์ นกั วิชาการวัฒนธรรมช�ำนาญการพเิ ศษ
นางสาววารนิ ทร์ เหล่าสงคราม นกั วิชาการวัฒนธรรมช�ำนาญการ

ออกแบบปกหนา้ -หลัง อาจารย์ประจ�ำคณะศิลปกรรมศาสตร์
ผศ.นจิ จัง พนั ธะพจน์ มหาวิทยาลยั กรงุ เทพ


ออกแบบรปู เล่ม และจัดพิมพ์
ห้างหุ้นสว่ นจำ� กัด ลำ� ปางบรรณกิจพรน้ิ ติง้
๒๓๘/๔-๕ ถนนสนามบนิ ต�ำบลหัวเวยี ง
อ�ำเภอเมืองลำ� ปาง จงั หวัดลำ� ปาง ๕๒๐๐๐
โทร ๐๕๔-๒๒๘-๑๑๐ , ๐๙๐-๒๖๓๕๖๕๖
โทรสาร ๐-๕๔๓๑-๔๑๐๙
E-mail : [email protected] , [email protected]

พมิ พค์ รง้ั แรก : พ.ศ. ๒๕๖๕

จ�ำนวนพิมพ์ : ๒๐๐ เล่ม

จติ รกรรมฝาผนงั ในเขตอ�ำเภอเมอื งล�ำปาง จงั หวดั ล�ำปาง