003.การออกแบบลานธรรม

36

นอกจากนก้ี ารเจริญสติในชีวิตประจําวันกับกิจกรรมภาวนาตามหลักสติปฏฐาน 4
ตามแนวทางแหง หมบู านพลัม ยงั มกี ารภาวนาทีป่ ระยกุ ตเขากับกิจกรรมอ่ืน ๆ ในชีวิตประจําวันซ่ึงมี
ดังตอไปนี้

1. รบั ประทานอาหารรว มกันอยา งมสี ติ (Eating together) จะเปนอาหารมังสวิรัติ
ทัง้ หมด วิธีการปฎิบตั ิเรม่ิ ตน ดว ยการตกั อาหารในปริมาณท่ีพอดีตระหนักถึงสังฆะโดยรวม และขณะ
ตกั อาหารตระหนักถงึ ธาตุตาง ๆ เชน สายฝน แสงแดด ผนื แผนดนิ และความรกั ความรบั ผิดชอบท่ีมา
ประกอบรวมกนั เปน อาหาร

2. การกราบสัมผัสพื้นดิน (Touching the Earth) เปนการฝกปฏิบัติเพ่ือระลึกถึง
สายสัมพันธอันลึกซึ้งระหวางตัวเรากับบรรพบุรุษ เพื่อรับรูวาเรามิไดโดดเดี่ยวหากแตเชื่อมตอกับ
กระแสธารแหง จติ วิญญาณและเลือดเนือ้ ของบรรพบรุ ษุ เพื่อใหต ระหนักรูวาเราเปนสวนหน่ึงของผืน
ดนิ เปน สว นหนง่ึ ของสรรพชวี ิต

3. การเร่มิ ตน ใหม (Beginning Anew) คอื การมองอยางลึกซ้ึงและซ่ือสัตย ถึงการ
กระทํา คําพูด และความคิดในอดีต เพ่ือสรางสรรคการเร่ิมตนอยางสดใสของตนเองกับผูอื่น ดวย
อาศัยการรบั ฟงอยางลึกซ้งึ (Deep Listening) และการใชว าจาแหงความรัก (Loving Speech)

4. การสนทนาธรรม (Dhamma Discussion) เปนการฝกฟงอยางลึกซึ้งดวยการ
เปดใจกวางรับฟงอยางไมตัดสิน เปนการฝกพูดดวยภาษาแหงความรักอีกรูปแบบหนึ่งท่ีต้ังอยูบน
พ้ืนฐานของการฝกเจรญิ สติ ผฝู ก ปฏิบตั ิมีโอกาสแลกเปลย่ี นเรยี นรูซงึ่ กันและกนั เปลี่ยนประสบการณ
เกยี่ วกบั การฝกปฏิบตั ิ และสามารถถามตอบในประเดน็ ท่ีตนเองสงสยั

5. พธิ เี ขารับศลี หรอื ขอฝก อบรมแหง สติ 5 ประการ เนน ทีก่ ารมสี ติ เปนพิธีสมาทาน
ศลี หรือรบั ศลี ทีเ่ ปน ทางการมีท้งั ความศกั ดส์ิ ทิ ธแ์ิ ละผอนคลายไปพรอม ๆ กัน

6. การภาวนากอนกรวด (Pebble Meditation) เปนการฝกเจริญสติอีกวิธีหน่ึงท่ี
งายเหมาะสําหรบั เดก็

7. การเคลื่อนไหวอยางมีสติ (Mindful Movement) เปน การออกกําลังกายอยางมี
สติอีกรูปแบบหน่งึ โดยจดั ใหเ ปนกจิ กรรมสดุ ทายในภาคบา ยของวนั

8. การฝกปฏบิ ตั แิ ละกิจกรรมอ่นื ๆ เชน การสวดมนตตอนเชาและเย็น ความเงียบ
อนั ประเสรฐิ (Noble Silence) เปนชว งของการฝก ปด วาจา งดการพดู คุยสนทนากันภายหลังการน่ัง
สมาธิยามเย็นจนถงึ เวลาหลังรบั ประทานอาหารเชาของวันถัดไป เพือ่ เปด โอกาสใหผฝู ก ปฏบิ ตั ไิ ดอ ยกู บั
ตนเอง

อาทติ า ปณณานุสรณ (2556) กลาวถึง วิธีปฏิบัติเบื้องตนอานาปานสติภาวนาของ
เสถยี รธรรมสถาน โดยแมช ศี นั สนียแนะนาํ ใหฝก ในอริ ยิ าบถท้ัง 4 ไดแ ก ยนื เดิน น่งั นอน โดยใหมีสติ
รทู นั ปจจุบัน การฝก ระยะแรก เรม่ิ จากระลกึ รกู ารเคลอ่ื นไหวของอิรยิ าบถใหญทางกาย ไดแก การยืน
เดิน นั่ง และนอน และตอมาจึงระลึกรูในอิริยาบถยอย ไดแก การรับประทาน เค้ียว-ดื่ม เหยียด-คู
เหลียว กม-เงย เดินหนา-ถอยหลัง อาบน้ํา ลางหนา แปรงฟน ทํากิจธุระสวนตัว ขับถาย ใส-ถอด
เสือ้ ผา

ในการฝก ใหม ๆ ผฝู ก จะตองกระทาํ ดวยความเชือ่ งชา ดวยความเพียรพยายามและ
ความอดทน เพอ่ื ใหเ กดิ สติ (ความระลกึ ร)ู สมาธิ (ความสงบและจดจอ) และสัมปชญั ญะ (ความรูต วั )

37

จนเกดิ ความชํานาญ เมอื่ ผูฝ กชาํ นาญ จงึ สามารถทาํ เร็วขนึ้ และละเอียดมากขึน้ คอื การระลกึ รูใน
ความรสู ึก (เวทนา) ท่เี กิดกบั กายและจติ (เชน เจบ็ ปวด เมือ่ คัน) การระลกึ รูใ นอารมณทเ่ี กดิ ทางจติ
(เชน โทสะ หดหู ฟุงซาน) และการระลกึ รูในสภาวะธรรมชาติท่ีเกิดปรากฏตามความเปนจริง (เชน ตา
เหน็ แสง-ส,ี หูไดยินเสียง, จมกู ไดกลนิ่ , ลน้ิ รรู ส, กายสัมผัสความเยน็ -รอน-ออ น-แข็ง, ใจรคู วามนกึ -คิด)

การเจริญสตโิ ดยอาศยั ฐานทงั้ ส่ีตามพุทธพจนข างตน คือ การระลึกรูการเคล่ือนไหว
ของกาย (กาย) การระลึกรูความรูสึก (เวทนา) การระลึกรูอารมณที่เกิดกับจิต (จิต)และการระลึกรู
สภาวะธรรมชาติที่เกิดปรากฏตามความเปนจริง (ธรรม) ในปจจุบันแตล ะขณะนนั่ เอง

แมชศี ันสนยี  เสถียรสุต แหงเสถยี รธรรมสถาน แนะนาํ กจิ กรรมในโครงการธรรมชาติ
บาํ บัดเพือ่ ชวี ติ เปน สขุ ใหแ กผ ูป ฏิบตั ิ มีรายละเอียดบางสวนทีเ่ ก่ียวขอ งกบั หลกั พุทธธรรม สมาธิ โยคะ
ออกกาํ ลังกายและพักผอน ดงั นี้ (แมชีกาญจนา เตรยี มธนาโชค, 2552)

1. กายเคลือ่ นไหว ใจตั้งม่นั เปนการทําโยคะสมาธิ เพ่ือเปนการฝกการหายใจ และ
การออกกําลงั กาย

2. เทากระทบพืน้ จติ รตู ่ืนและเบิกบาน เปนการเดนิ จงกรมในพื้นทส่ี วนท่รี ่ืนรมย
3. พกั ผอนตระหนักรู เปน การทาํ สมาธใิ นอรยิ าบทนอน
4. ธรรมชาตเิ ปลย่ี นชีวติ จะ เอบายบาย เปนการสอนปฏจิ จสมุปบาทโดยเนนการใช
สื่อวดี ทิ ศั นเพ่อื สะทอนใหเห็นเปน รปู ธรรม
5. เยียวยาดวยคลื่นเสียง โดยอาศัยการสาธยายมนตเปนหมูคณะ คลื่นเสียงและ
ความหมายของบทสวดมนตจะนอมนาํ ใหเกิดความคิดที่ดงี ามและเปน การปรบั สมดุลนา้ํ ในรา งกาย
6. การอธิษฐานจิต เปน การแสดงธรรมะ
2.4 ประโยชนข องการเจริญสติ
การเจรญิ สติ เปน เรอื่ งท่มี ปี ระโยชนและคณุ คา สําหรับมนุษยท กุ ยุคทุกสมัย โดยมิได
ขึ้นกับกาลเวลา การเจริญสติอยางตอเนื่องและยาวนานจะทําใหเกิดผลดีตอสุขภาพกายและจิต
สามารถปองกนั และรักษาโรคทเี่ กี่ยวเน่ืองกบั ทางจิตและทางกายได ในปจ จุบันเปน ทยี่ อมรับและมกี าร
นํามาใชค วบคไู ปกับการแพทยแ ผนปจจุบนั (เพทาย เยน็ จติ โสมนัส, 2556) สอดคลอ งกับพระทรัพยชู
มหาวโี ร (บุญพฬิ า), (2553) ทีก่ ลาววา การฝก เจรญิ สตมิ ีความสาํ คญั อยา งมากในการดูแลสุขภาพทาง
กายคกู บั การพฒั นาทางจิตใจ เพราะการฝก นัง่ เดิน ผอ นพักตระหนกั รดู ว ยสมาธิ การทํางาน การออก
กําลงั กายในทกุ ๆ วัน เชน โยคะและซ่กี ง การรับประทานอาหารมังสวิรัติ การใชช วี ติ อยูกับธรรมชาติ
ทีม่ ีอากาศบริสทุ ธ์ิ มีสวนอยา งมากที่ทําใหรางกายและจิตใจของผูฝกปฏิบัติเกิดความสมดล สุขภาพ
รางกายแข็งแรงสดใส กระปรี้กระเปรา สมองโปรงโลงเบาสบาย มีภูมิคุมกันโรคไมเจ็บปวยงาย
เพราะการฝกเจริญสติตามหลักศรัทธาและแนวทางของพระพุทธองคนั้นเบื้องตนมีจุดมุงหมายเพ่ือ
เตรยี มกายและจิตใหพรอมท่ีจะใชปญ ญาอยางไดผ ลดี
การมสี ตสิ ัมปชญั ญะในการดาํ เนนิ ชวี ติ สงผลใหเ กิดความคิดทเ่ี ปน ระบบคอื การคิด
อยางมเี หตผุ ลรจู กั ใชป ญ ญาในการแกไขปญ หาหรอื ขจดั ความทกุ ขท ี่เกดิ ขึ้น มีความเขา ใจและยอมรับ
ถึงสรรพส่ิงท่ีเปลี่ยนแปรไปตามสภาพของโลก เรียกวาเปนผูใชปญญาในการดําเนินชีวิต ซ่ึงเปน
แนวทางในการพฒั นาคุณภาพชวี ิตตามวิธกี ารของพระพุทธศาสนา โดยจะสง ผลใหผ ูน้นั มีความเปนอยู
มชี วี ิตทด่ี งี ามและมีปญญาเรียนรูพฒั นาฝก ฝนใหถ งึ เปาหมายสงู สดุ คอื ความดับทุกขได (สคุ นธ มาพัวะ

38

, 2556)
การเจริญสตจิ ัดวา มคี วามสาํ คญั เปน อนั ดับหนึง่ การเดินจงกรมเปนอันดบั สอง และ

การน่งั สมาธมิ คี วามสาํ คญั เปน อนั ดับสาม ในอนั ท่จี ะทําใหเ กิดปญญา เพราะเมื่อเจรญิ สติกาํ หนดรูให
ตอเน่อื งกัน จติ จะสงบลงได ความฟงุ ซานจะนอ ยลง จะเกดิ ความคดิ ถกู รถู ูก พูดถกู ทําถกู เรยี กวา
ปญญา หรอื วปิ สสนาญาณ หรอื ความดํารชิ อบ ซ่งึ เปนการแกปญ หาโลก-ปญหาธรรม ไดอยา งถกู ตอง
ผลที่ตามมาคอื การพัฒนาจติ ใหเ กดิ ปญญาและความสนั ติสุข (http://www.dhammajak.net/,
2556)

วิธฝี ก สมาธหิ ลายวธิ ี ไดแก การนง่ั ภาวนา เดินจงกรม การแผเ มตตา การอธิษฐานจิต
การฝก ใชพ ลงั ภายในรา งกาย การใชพลังภายนอก ท้งั หมดเปนการผอ นคลายความเครียดที่ลกึ ซ้ึงที่สุด
เพราะสมาธทิ ําใหจ ิตใจสงบน่ิงแตม ีสติ หยุดความคดิ ท่ฟี งุ ซา น วิตกกังวลหรืออารมณดานลบ เม่ือเรา
ทาํ สมาธิรสู ึกสบายขึ้นเพราะรางกายจะหลง่ั ฮอรโมนเอนโดรฟนออกมาในขณะทีจ่ ิตใจสงบนิ่ง และภูมิ
ตานทานสรางเพ่ิมขึ้นหลังจากถูกยับย้ังดวยฮอรโมน หากฝกสมาธิเปนประจําทําใหจิตใจเบิกบาน
อารมณเย็น สมองแจมใส หายเครียด (อารียา ศุภโชคพาณิชย, 2552) และอารมณเครียด อารมณ
โกรธ เปนสาเหตุของโรคเรื้อรัง เชน มะเร็ง ความดันโลหิตสูง เบาหวาน การรักษาโรคเหลาน้ีไม
สามารถรักษาไดจากวิธีการแพทยแ ผนปจ จบุ ันทางเดียว ตอ งรกั ษาทางดานจิตใจ ความผอ นคลายเปน
ส่งิ สําคัญในการรกั ษาและปองกันไมใหเ กิดโรค ดว ยการปรับเปลีย่ นวถิ ชี วี ติ ตลอดจนความคิด ทัศนคติ
ใหอ ยอู ยา งเรยี บงาย มกั นอย สนั โดษ โดยนาํ แนวคดิ วธิ ีการของศาสนาและปรัชญามาใช (แพทยพงษ
วรพงศพ เิ ชษฐ, 2550) และในฐานะที่เปนพทุ ธศาสนกิ ชน สง่ิ ท่เี ปน เคร่ืองบํารุงจิตใจที่สําคัญ ก็คือการ
ทาํ บุญ การไดใ กลช ดิ พระรัตนตรัย ไดอาศัยอานุภาพบุญกุศล และอาศัยพุทธคุณ ธรรมคุณ สังฆคุณ
เปน เครือ่ งอภบิ าลรกั ษา (พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต), 2549)

การเจริญสติทําใหเกิดผลดีตอทางรางกายและจิตใจ เพราะเม่ือผูฝกปฏิบัติมีสติ
กาํ หนดรู (สติ, ศลี ) พจิ ารณาตนเองและส่งิ ตาง ๆ ท้ังภายในและภายนอกไดม ากขน้ึ ยอ มทําใหรา งกาย
และจิตใจเกิดความสงบ (สมาธิ) ผอนคลาย ทําใหมองเห็นไดอยางลึกซ้ึง จนเกิดความรูความเขาใจ
(ปญญา) ไดลึกซึ้งมากขึ้น สงผลใหใหการคิด การพูด การกระทําเปนไปอยางถูกตองมากข้ึน
นอกจากนน้ั ยังสง ผลดีตอ ครอบครวั และสงั คม ซึ่งสามารถอธิบายประโยชนข องการเจริญสตกิ ับการ
พฒั นาคุณภาพชีวติ ในดา นตาง ๆ ดังตอ ไปนี้ (พระทรัพยช ู มหาวีโร (บุญพิฬา), 2553; แพทยพงษ
วรพงศพ ิเชษฐ, 2550; เจริญสุข จิระศกั ดิว์ ิทยา, 2547) สรุปไดด งั น้ี

1. ทางรา งกายและพฤติกรรมในชีวิตประจําวัน (Health And Behavior growth)
เพราะการเจรญิ สตเิ ปน การนําไปสูก ารผอ นคลาย ปลอยวาง เปน เขา หาสมาธิ ชว ยใหรางกายแขง็ แรงมี
สขุ ภาพดี ชวยปอ งกันโรคภยั ไขเจ็บตา ง ๆ สง เสรมิ ประสทิ ธิภาพการทํางานและกิจการตาง ๆ เพราะ
จติ ทเี่ ปน สมาธิยอ มแนว แนอยกู ับสง่ิ ท่กี ําลงั กระทาํ ไมฟงุ ซา นวอกแวก ทาํ ใหค ิดและทํางานไดผลดี อัน
จะเปน การปองกนั ความผดิ พลาด

1.1 สง เสรมิ สุขภาพทางกาย บรรเทาหรือแกไ ขโรคได
1.2 ชว ยใหส าํ รวมทางกาย วาจามากข้ึน
1.3 ชวยใหต ระหนักรูถงึ การบริโภคอาหารและสอ่ื ตา ง ๆ มากขน้ึ
1.4 ชว ยใหส ขุ ุม รอบคอบ มีสติ สมาธิกบั การทาํ งานมากข้นึ

39

2. ทางจิตใจ (Emotional growth)เปนการเตรียมจิตใหพรอม มีความม่ันคงทาง
อารมณ เปนภูมิคุมกันโรคทางจิต ชวยใหจิตใจผอนคลาย ไมเครียด เกิดความสงบ ใจสบายและมี
ความสขุ

2.1 ทาํ ใหม คี วามสขุ ปต ิ ผอ นคลาย จติ ใจแจม ใสและเบิกบานมากขน้ึ
2.2 ทาํ ใหมีจติ ใจสงบเยอื กเย็น สุขุมไดม ากข้นึ มอี ารมณความโกรธ ความกลวั
2.3 มีจิตท่ีเปด กวา ง ยอมรับคนอื่นไดม ากขนึ้ มคี วามรกั เมตตากรุณาตอตนเอง
และคนอื่น ทําใหมองโลกในแงดี
3. ทางปญ ญา (Intellectual growth) สจู ดุ มงุ หมายหรอื อุดมคติทางศาสนาเพราะ
เปน การเตรยี มจติ ใหพรอมทีจ่ ะใชป ญญาพจิ ารณาใหร แู จงสภาวธรรม เพอ่ื การบรรลุจุดสูงสดุ ตามหลกั
ศาสนา คอื ความหลดุ พน จากกเิ ลสท้งั ปวง
3.1 สามารถแปรเปลย่ี นปมหรือสงั โยชนบ างอยางในจติ ใตส ํานึกได
3.2 สามารถรเู ทา ทนั และจดั การกับความทกุ ขทางจติ ใจไดม ากขน้ึ
3.3 สามารถรบั ฟง คนอ่นื ไดมากขนึ้ สามารถเขาใจตนเองและคนอ่นื มากขึน้
3.4 ทาํ ใหเขาใจคําสอนในทางพระพทุ ธศาสนามากขน้ึ
4. ทางสังคม (Social growth)
4.1 ประโยชนแ กครอบครัว ทาํ ใหม ีความสขุ เขาใจซ่ึงกนั และกันยอมรบั และให
อภยั สงเสริมสัมพันธภาพทางครอบครวั
4.2 ประโยชนแ กเ พือ่ นรวมงาน มมี นุษยสมั พันธ ปรับตวั เขา สงั คมและยอมรบั คน
อ่นื
4.3 ประโยชนแกสงั คม ชว ยแกปญหาความขัดแยงในสังคม

3. ทฤษฎีการออกแบบพุทธสถานและกรณศี กึ ษา
ในสมัยที่พระพุทธเจายังมีพระชนมชีพอยู จะมีการเผยแผหลักธรรมโดยตรงถึงพุทธ

บริษัท สอนจากรูปธรรมไปสูนามธรรม ที่สามารถสัมผัสแตะตองได มีวัดเปนสถานท่ีฟงธรรมและ
ปฏบิ ัติธรรม ตอมาหลังจากพระพทุ ธเจาปรินพิ พานแลว พุทธบริษัทไดนาํ หลกั ธรรมของพระพุทธองค
ไปประกาศยงั สถานที่ตา งๆดว ยวธิ กี ารแสดงธรรมและใชพ ทุ ธศิลปทป่ี ระกอบในสถาปต ยกรรม

พระพุทธศาสนามีภูมิสถาปตยกรรมที่เปนเอกลักษณของตนเอง คือการอิงอาศัย
ธรรมชาติ จากหลกั ฐานในอดีตปรากฎรูปแบบของภูมิสถาปตยกรรมวัด เพื่อตอบสนองประโยชนใช
สอยและเพ่ือสงเสริมการปฏิบัติธรรม เชน เนนการปลูกตนไมใหญเพื่องายตอการดูแลรักษา มีการ
เลือกทาํ เลปาและเขานอกเมอื ง โดยรักษาความงดงามรม ร่ืนของพันธไุ มเ ดิมไวแลว ตกแตงใหส ะอาดตา
ในสมยั พุทธกาลสภาพแวดลอ มวัดจะเปน ปาและสวนอทุ ยาน สิง่ กอ สรางจะมเี พ่ืออาํ นวยความสะดวก
ในการปฏิบตั ธิ รรมเทาทีจ่ าํ เปน เปนสิ่งกอ สรางท่ีเรียบงายเนนประโยชนใชสอย เปน ทีก่ ันรอนกนั หนาว
กันสัตวร าย กนั ฝน พระพทุ ธเจา ทรงใหความสําคญั ตอ ภมู สิ ถาปต ยกรรมท่เี ก้ือหนนุ ใหเกิดโพธิญาณ มี
ขอความแสดงถึงความสําคัญของสถานที่ โดยมีนัยสําคัญของความหมายแหงสถานที่ซึ่งสามารถ
กระตนุ เตอื นเราทั้งหลายใหเ กิดแรงในใจ ใหเ รง ขวนขวายปฏิบัตคิ วามเพยี รดวยความไมประมาท (ปย
วัลย ลไ้ี วโรจน , 2555)

40

กฤษฎา อานโพธ์ิทอง (2553) กลาวถึงพทุ ธสถานวา ในยคุ เร่ิมตน หลังปรนิ ิพพาน เปนจุด
กําเนิดของพุทธสถานเพราะหลังจากที่พระพุทธเจาดับขันธปรินิพพานลง พุทธศาสนิกชนรวมถึง
พระสงฆแ ละนักบวชตา งเกดิ ความคิดถึงในองคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา จึงไดเกิดมีการใหสราง
สังเวชนียสถานตามสถานทต่ี างๆ เพอื่ ใหพุทธศาสนิกชนระลึกถึงและแสดงความเคารพตอพระพทุ ธเจา
เชน พระมหาสถูปท่สี าญจี เปนการเจาะหนาผาเพอ่ื ท่ีจะทําเปนคหู า โดยมพี ระสถูปบรรจอุ ยูภายในแต
ละคูหา สาํ หรับพทุ ธศาสนิกชนใชเปนท่ีนมัสการโดยคูหาประกอบดวยหองโถงขนาดใหญ ปลายสุด
ของหอ งจะทําเปนสถานทสี่ าํ หรบั บชู า สว นทงั้ หองซายและหองทางขวา เจาะสกัดเปนคูหาเล็กเรียง
รายไปสาํ หรับจําพรรษา หลังจากท่ีเกดิ การสรางส่ิงอันเปนทสี่ ําหรับใหราํ ลกึ ถึงพระพุทธเจา โดยเจดีย
หรือ สถูป ลักษณะของความเปนพุทธสถานมีความชัดเจนมากข้ึนในดานการจัดวางอาคารแมจะไมมี
แนวแกนหรือทศิ ทางท่ีชัดเจน แตที่เห็นชัดคือการยึดศูนยกลางและกระจายตัวออกของกลุมอาคาร
ตาง ๆ นอกจากธรรมชาติที่มีความสําคัญในสมัยยุคพุทธกาลไดมีการเปล่ียนแปลงไปสู ความเปน
สัญลักษณแ ละการออกแบบเพ่ือรองรับกับการใชงานตาง ๆ ไดชัดเจนมากขึ้น เจดียหรือสถูปยังคง
ความสาํ คัญท่ีสุดในผังเพราะยงั คงสัญลกั ษณในเชิงความหมายอันเปนตัวแทนพระพุทธเจา โดยไมได
คํานึงวาตองการจะทาํ ใหแผนผังใหญโตหรือมหึมา เพียงแตมุงเนนประโยชนใชสอยท่ีมากกวาความ
สวยงาม ที่พักอาศัยของพระภิกษุสงฆในสมัยพุทธกาลวา อาคารน้ันสรางดวยไมและมุงหลังคาดวย
หญา คา กฏุ แิ บบน้กี ลาววา ในฤดหู นาวก็หนาว ในฤดูรอนก็รอน อาจมีลักษณะเปนกระทอมหรือเปน
การกอสรางงาย ๆ รื้อถอนนําออกไดงายและเคารพตอสถานที่ ไมไดสรางความแปลกแยกใหกับ
สภาพแวดลอมใด ๆ การไดอยูกับธรรมชาติกอใหเกิดความสงบและเรียบงาย ทําใหการศึกษาพระ
ธรรมนน้ั เปนไปไดอยางดีขน้ึ

3.1 องคป ระกอบของภมู สิ ถาปตยกรรมท่ปี รากฏในคมั ภรี พระพทุ ธศาสนา
3.1.1 ภูมทิ ศั นนุม (Softscape) เปน สว นที่เกิดขน้ึ เองตามธรรมชาติ เกีย่ วกับตนไม

ดนิ น้าํ มกี ารเตบิ โต หมนุ เวยี นไปตามธรรมชาติ
3.1.2 ภมู ทิ ศั นแ ขง็ (Hardscape) เปนสวนอาคาร สถาปต ยกรรมในพืน้ ท่ีซ่ึงสามารถ

เช่อื มการใชงานสูภ ายนอกอาคาร เชน ถาํ้ ภายในมีการจัดแบงพ้นื ทสี่ ําหรบั ประกอบศาสนกจิ ไวอยาง
เปน ระเบียบแบบแผน คือ พื้นทต่ี รงกลางเปน ตาํ แหนง ประธานภายใน เปน ทีต่ ง้ั องคส ถปู กบั จะมเี น้อื ท่ี
วา งรอบ ๆ เปน ลานสําหรบั ทําประทกั ษณิ บริเวณดานหนา ของสถปู เปนลานท่วี า งสําหรับปฏิบัตสิ มณ
กิจตาง ๆ สว นดา นหลงั และดานขา งมกี ารขุดเขาไปภายในลกั ษณะเปนคูหาเลก็ ๆ เรียงชิดตดิ กันใช
เปน ทพ่ี กั สวนภายนอกอาคารเปน การออกแบบบรเิ วณโดยรอบใหส อดคลอ งเอื้อตอ การใชงาน เชน
ลานทราย ทางเดนิ บอนํ้า ประติมากรรม ทีน่ ง่ั ภูมิทัศนแขง็ สว นท่เี ปน มนุษยสรางขึน้ ทพ่ี ระพทุ ธเจา
ทรงอนญุ าต เทียบเคียงกบั ชนดิ ของสถาปตยกรรมปจ จบุ นั ไดด งั น้ี

1. วหิ าร คือ อาคารซ่งึ มีหลังคา 2 ปก ทั่วไปเรียกทรงมะนิลา (Gable Roof)
รวมถงึ ทรงปน หยา (Hip Roof)

2. เรืองมุงแถบเดียว คือ อาคารที่มีหลงั คาปกเดียวเปนเพิง โดยทั่วไปเรยี ก
เพงิ หมาแหงน (Lean to roof)

3. เรือนชั้นหรอื ปราสาท คอื อาคารซงึ่ สูงตง้ั แต 2 เมตรข้ึนไป มีลักษณะยอด
ตอจากหลงั คาข้ึนไปเปนยอดแหลม หรอื โดม

41

4. เรอื นโลน คอื อาคารที่มีหลังคาเปน ลานใหพระจันทรส อ งแสงไดต ลอดหรอื
หลังคาแบน (Flat Roof)

โดยมีขอกําหนดดานประโยชนใชสอย เพื่อหารูปแบบสิ่งท่ีสรางข้ึนตาม
วตั ถปุ ระสงคในการตอบสนองประโยชนใ ชส อยพน้ื ฐานตามพทุ ธประสงคส รุปเปนตารางไดดังนี้

ตารางท่ี 2 แสดงรปู แบบการออกแบบพทุ ธสถานตามพทุ ธประสงคเ พอื่ ตอบสนองประโยชนใ ชสอย

ขอกาํ หนดทางประโยชน รูปแบบภูมิสถาปตยกรรมวดั ตามพุทธประสงคทต่ี อบสนองประโยชนใชสอย
ใชสอย
ส่ิงกอสรางถาวร อุปกรณ
ฤดูกาล ปองกันความ ช่ัวคราว
หนาว, อากาศ HARDSCAPE SOFTSCAPE
หนาวเย็น (ฝน ผา หม
ตกตดิ กนั 7 วัน) สวนทีเ่ ปนอาคาร สวนท่ไี มใชอ าคาร
ผาใบ
ปอ งกันความ ผนงั หลังคา อ่ืนๆ พนื้ กัน
รอน แดดอนั เปย ก,
แรงกลา ผนงั หนา หลังคาไมรั่ว ควรมศี าลา ไมอ มความ ทนอากาศเย็น มงุ

ปองกันฝน หนา ตางนอ ย ระบายนํ้า อเนกประสงค เย็น และนาํ้ ฝน ควรมี รม

ลมแรง ออกไดเ ร็ว ไวใ ชก ัน สนามโลง -

น้ําคางในหนา

หนาวแลกัน

ฝน

ผนังโปรง รับลม ระบายความ - ไมอมความ ควรมีตนไมร าย

ได รอ นไดด ี รอ น ลอมเพอ่ื ชวยบัง

ควรดงึ ลมให แดด

พัดผา น สนามหญา โลง

หลังคาได ควรมตี น ไมปก

คลมุ

ผนงั เปด -ปด กัน ชายคายาว - ไมล น่ื ดนิ ระบายนํา้ ดี

ฝนไมกันลม กนั ฝน ทน ระบายน้าํ ได แยกจุดทจ่ี ะ

ฝน ผาใบ ดี ทนน้ําเมือ่ หนวงน้ําชัดเจน

มว นเก็บได โดนฝน

ผนงั เปด -ปด กัน ติดตง้ั แนน - ทาํ ความ ตน ไมทนลมแรง

ลมแรง อาจเปน หนาไมหลุด สะอาดได กง่ิ กานไมห กั งา ย

ผนงั เบาชัว่ คราว ตามลม งา ย ปลกู หลายระดบั

เชน ผา ใบ ผา ใบมว น เปน กลุม เพ่ือ

เกบ็ ได ชว ยใหตนไมไ ม

ถูกลมแรงเกนิ ไป

42

ตารางท่ี 2 แสดงรูปแบบการออกแบบพทุ ธสถานตามพุทธประสงคเ พอื่ ตอบสนองประโยชนใชส อย
(ตอ )

ขอกาํ หนดทางประโยชนใช รปู แบบภูมิสถาปตยกรรมวดั ตามพุทธประสงคท ตี่ อบสนองประโยชนใชสอย
สอย
ส่ิงกอสรางถาวร อปุ กรณ
ปลอดภยั ปองกันสตั ว
จากสัตว เชน นก หนู HARDSCAPE SOFTSCAPE ชัว่ คราว

แมลง สนุ ัข สวนทเ่ี ปน อาคาร สวนท่ีไมใ ชอาคาร

ผนงั หลังคา อน่ื ๆ พน้ื

มีมงุ ลวดหรือมงุ การทํา ถา มีตูควร ยกพ้ืนสงู โปรง โลง มุง นั่งสมาธ,ิ

หลังคาท่นี ก เปน วสั ดทุ ี่ สะอาด ไมมี ผา ใบรองพ้นื ,

ไมส ามารถ สตั วไ มกดั ซอกหลืบให ยาทากันสัตว,

มาอาศัยได เชน เหลก็ สตั วอ าศัย ไฟฉาย

เปนทีอ่ ยู เปนสัดสวน มสี ว น ทาํ ความ ดแู ลรกั ษางา ย ผาใบกันเปยก,
อาศยั อํานวย ขนาด 1.5 x 3 บรกิ ารท่ี สะอาดงาย มตี น ไมบัง รองนงั่ , มงุ
ความสะดวก ชัดเจน เชน
ตร.ม. มีหอ งน้ํา ซักผา เกบ็ สายตา
เปนท่ีหลกี เรน อยูไมไกลและ ผา
เพอ่ื เพง ไมอ มความ สงเสริมการ มุงนัง่ สมาธ,ิ
พิจารณาธรรม ไมรบกวนสว น มีศาลาเล็ก รอ น บรรลุธรรมโดย ผา ใบรองพืน้
อ่ืน มีตฝู ากของ หรอื ใหรม
เงา 1 จดุ มี สามารถ แสงดความเปน
มีความสงดั สงบ ตูฝ ากของ เดนิ จงกรม ธรรมชาติ มีปา
ไมพลกุ พลา น
ได โคนไมแ ละกลง
ไมถ กู รบกวน แจง
จากบริเวณ

อืน่ ๆ มหี อ งนา้ํ
ไมไ กลแตไม
รบกวนสว นอ่ืน

ท่มี า: ปย วัลย ล้ไี วโรจน, “ศึกษาวเิ คราะหภ ูมิสถาปตยกรรมวัดท่ีพึงประสงคต ามแนวพระพทุ ธศาสนา”
(วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาพุทธศาสตรและศิลปะแหงชีวิต บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , 2555).

3.2 หลักการออกแบบสถาปต ยกรรมของอาวาส พุทธสถาน ศาสนสถาน
ภคชาติ เตชะอาํ นวยวิทย (2556) กลาวถงึ คุณลกั ษณะของอาวาสสัปปายะนนั้ มี

คุณลักษณะอยู 4 ประการไดแ ก
3.2.1 ลักษณะท่ีสอดคลองกับธรรมชาติ ลักษณะท่ีสงบและวิเวก ในธรรมชาติมี

ความวิเวกท่ีทําใหจิตใจของผูคน มีความสงบ เม่ือจิตสงบจิตจึงเปนกุศลไดงาย และธรรมชาติเปน

สถานท่ีเออ้ื ใหเกดิ การศกึ ษา และปฏิบัติใหเ ขา ถึงแกน ของพระพุทธศาสนา คือ ไตรลกั ษณ ไดแ ก ความ
ทุกข ไมเที่ยงและเปนอนัตตา เชน ใบไมก่ิงไมที่เติบโต ผุพังและรวงหลน ทองฟาท่ีแปรเปลี่ยนจาก
กลางวนั เปนกลางคนื

3.2.2 ลักษณะทีส่ มถะและมีเทา ท่ีจาํ เปน เพราะสภาพแวดลอมทม่ี อี งคป ระกอบมาก
จนเกินไป เชน มีการประดับประดาตกแตง หรูหรา จะทําใหเกดิ ภาระในการดูแล และความสมถะเปน
จดุ ท่ีเรียกวา ความพอดี

43

3.2.3 ลักษณะท่ีแฝงนัยยะทางธรรม คือ มีวัตถุธรรมท่ีเปนเคร่ืองมือในการสอน
ธรรมะควบคไู ปกับสอนการเจรญิ สมาธิวปิ ส สนา ซึง่ เปนส่ือทเี่ ปนรูปธรรมทําใหคนสามารถเขา ถงึ ไดง า ย

โดยเฉพาะคนที่ไมรูหนังสือเปรียบไดกับวิธีการที่พระพุทธองคใชในการสอน คือ การอุปมาอุปไมย
เพอ่ื ใหผฟู งไดเห็นภาพและเขาใจในธรรมกถาไดงายขนึ้ สรปุ ถงึ รปู ธรรมของลกั ษณะแหงอาวาสสัปปา
ยะ ดงั นี้

ตารางท่ี 3 แสดงรปู ธรรมของลกั ษณะแหง อาวาสสัปปายะ

รูปธรรมของลกั ษณะแหงอาวาสสปั ปายะในกรณศี กึ ษาท้งั 2

วัดปานานาชาติ สวนโมกขพลารามและสวนโมกขนานาชาติ

ลักษณะทีส่ อดคลอ ง 1. สดั สว นของธรรมชาติ 95% 1. สดั สว นของธรรมชาติ 90%
กับธรรมชาติ
2. ตนไมใ หญสูง 20-30 เมตร 2. ตน ไมใ หญส งู 20-30 เมตร
ลกั ษณะท่สี งบ
สะอาด สวา ง 3. สดั สว นอาคารไมส งู เกินยอดไม 3. สัดสวนอาคารไมส งู เกนิ ยอดไม
ลกั ษณะท่สี มถะ มี
เทาท่จี าํ เปน 4. อาคารกระจายตัวแทรกไปกับธรรมชาติ 4. ผนังเปด โลง นําธรรมชาติเขา มาภายในอาคาร

ลักษณะท่แี ฝงนยั ยะ 5. ชองเปดท่นี าํ ธรรมชาติเขา มาสภู ายในตวั อาคาร
ทางธรรม
6. วัสดธุ รรมชาติ

1. การแบงพืน้ ที่ใชงานใหเปน สัดสวน 1. การแบง พ้นื ที่เปน สัดสว น

2. มปี า ปลกู เปนปราการธรรมชาติ 2. การเขาถึงอยางแยบคาย

3. การเขาถงึ อยา งแยบคาย

ไมมกี ารประดับตกแตง ใด ๆ 1. วัสดุคงทน บาํ รุงรกั ษางา ย

2. ใชพน้ื ท่อี ยา งยดื หยุน

3. รูปแบบอาคารทีเ่ รียบงาย

4. ใชพ้ืนทีธ่ รรมชาตใิ หมากท่สี ดุ

พระบรมสารรี กิ ธาตุ พระพุทธรปู ตนไมพ ดู ได รปู ภาพปรศิ นาธรรมและภาพหนิ สลักในโรงมหรสพทาง

ถายครบู าอาจารย โครงกระดกู วิญญาณ สระนํา้ นาฬิเกร ธรรมวารีนาวา รูปปน พระ

โพธิสัตวอวโลกิเตศวรและโบสถธรรมชาติ

ทีม่ า: ภคชาติ เตชะอาํ นวยวิทย, “การศึกษาการออกแบบสถาปตยกรรมที่เอื้อใหเกิดความสัปปายะ
เพ่ือนําไปออกแบบวัดปาวิมุตตยาลัย,” วารสารวิชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร
มหาวิทยาลัยขอนแกน 12, 1(สงิ หาคม 2556): 15-26, เขา ถงึ เมอ่ื 14 กันยายน 2556, เขาถึงไดจาก

http://arch.kku.ac.th/journal/wp-content/uploads/2013/08/021.pdf

สุรยิ ะ อมั พันศิริรัตน (2556) กลาววางานสถาปตยกรรมเปนการรวมศาสตรหลาย

อยางเขาดว ยกัน และการออกแบบศาสนสถานเปนการเรียนรูชีวิตมนุษย และจิตวิทยา งานทางดาน
ศาสนาทาํ ใหเรยี บงาย พยายามตัดทอนใหไ ดม ากทีส่ ุด ลักษณะสมถะ ใหดูเบาและบางมากที่สุด ใหมี
วัสดุกอสรางนอยท่ีสุด เอาเฉพาะท่ีจําเปนใชจริงๆ การออกแบบอาคารทางดานศาสนาคือ ตอง

ออกแบบอาคารใหมีสว นชวยใหคนเขาถงึ ศาสนาไดง ายขน้ึ โดยจตุรนต บรู ณรักธรรมและคณะ (2540)
กลา วถึงการแบงลกั ษณะการใชแ นวความคิดและจดั ภมู สิ ถาปตยกรรมได 2 แนวทาง คอื

1. การใชหลักธรรมและคติความเช่อื ทางศาสนามาเปน ตัวกําหนดรูปแบบทาง

สถาปต ยกรรมทง้ั ตวั อาคารและการจดั ภูมสิ ถาปต ยกรรม เปนลกั ษณะการแปรความหลักธรรมและคติ

44

ความเชอ่ื ทางศาสนาทส่ี ืบทอดกันมาตงั้ แตอดตี มาเปน สัญลกั ษณทางรปู ธรรม สามารถสอ่ื กบั บุคคลได
ชัดเจนและเขาใจงายจากการมองเห็น เชน รูปแบบการตกแตงอาคาร การจัดผงั ตามคตจิ ักรวาล

2. การใชแ กน แทแหง พทุ ธศาสนา ใชส ัจธรรมแหง ธรรมชาติและความเปนไปทางโลก
มาเปน แนวความคิด สิ่งท่สี อ่ื ออกมาจะไมไดแสดงถึงรูปธรรมทางศาสนาโดยตรง แตจะสอ่ื ถงึ ความ
เปนไปแหง โลกกบั ผปู ฏิบัตธิ รรมโดยเนนใหผ ูปฏบิ ตั ไิ ดร บั รูและเขา ใจไดดว ยตัวเองหลงั จากทเี่ ขาไป

สัมผัสกบั บริเวณนัน้ และจากการวิจยั ของกฤษฎา อานโพธ์ิทอง (2553) พบวา สถาปตยกรรมของพุทธ
สถานทส่ี มั พนั ธกับการรบั รูข องคนมีดงั น้ี

ตารางท่ี 4 แสดงการวิเคราะหเชิงสถาปตยกรรมทส่ี มั พนั ธกบั การรับรูข องคน

การออกแบบเชงิ การรบั รขู องคน
สถาปต ยกรรม
ลักษณะของแกนท่ีปรากฏในวดั เปน แกนที่กระทํากับกลุมอาคารในแนวเสน ตรงชดั เจน
แนวแกน แนวแกนทีเ่ กดิ ข้ึนน้นั มาจากระบบศูนยกลางอนั สืบเนอื่ งมาจากแนวความคิดแบบไตรภูมิท่ีมีเขาพระสุเมรุ
อยูต รงกลางผัง ซง่ึ ทาํ งานในลักษณะของวงกลมและรศั มมี ากกวา ที่เปนแนวแกนแบบเสนตรงชดั เจน
องคประกอบ จากแนวคิดในเรือ่ งของความเชอื่ องคป ระกอบท่สี อ่ื สารถึงสิ่งท่ีศักดิส์ ิทธิ์ ไดทาํ การปกปองคุมครองอาคาร
เหลา น้ใี หห า งไกลตออนั ตรายตา ง ๆ และยงั เปน ตัวแทนของยุคสมัยผา นองคป ระกอบตา ง ๆ เชน หนาบัน
สี ที่เปน สัญลักษณประจํารัชกาล บง บอกถึงความยิ่งใหญและความเปนพุทธศาสนิกชนของพระมหากษัตริย
สว นมากจะถกู ประดับประดาดว ยสีทองและกากเพชร ท่ีทําใหเราสามารถรับรไู ดจ ากในระยะไกล
รูปทรงอาคาร มกี ารใชส ีที่เดนชดั คือ แดง สม เขยี ว ทําใหเราสามารถเห็นอาคารไดอยางชัดเจนและมีความเฉพาะตัว
ความจรงิ แลวเพือ่ ปอ งกันไมใ หนกมาเกาะหลงั คา สําหรับสที องเปน ของท่มี ีคณุ คา และเปนส่ิงศักด์ิสิทธิ์ ไม
รปู ทรงหลังคา สามารถมใี นอาคารทวั่ ไป
ลกั ษณะการสัญจร มีลักษณะเปนส่ีเหล่ียมผืนผา ซึ่งเปนไปตามสัดสวนที่เหมาะสมบางท่ีมีขนาดใหญมากตามขนาดพระ
ประธานดา นใน รปู ทรงสเี่ หล่ียมไมม ีผลตอ ความรูส กึ เทา ไหรแตขนาดใหญของอาคารทําใหความรูสึกนา
เกรงขามและสงบดูสงางาม และรูปทรงสี่เหล่ียมกต็ อบรบั กับมุมมองในลักษณะท่ีมีองคพระประธานเปน
จุดรวมสายตายามเขา ไปดา นในโบสถ
สวนมากเปน หลงั คาจวั่ มกี ารซอ นของหลังคาเพอื่ ลดความใหญโตของขนาดและความลาดเอียง ที่ทําให
เหน็ ชัดเจนเมื่ออยใู นระยะไกล
เปน การเดนิ รอบอาคาร และเดนิ เขา ไปเพ่อื สักการะประธานท่ีอยภู ายใน

ที่มา: กฤษฎา อานโพธ์ิทอง, “วัด: การออกแบบพุทธสถานเชิงทดลอง” (วิทยานิพนธปริญญา
มหาบัณฑิต สาขาวิชาสถาปต ยกรรม บัณฑติ วทิ ยาลยั มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2553).

ปยวัลย ล้ีไวโรจน (2555) กลาววาการสรางสถานท่ีใหเหมาะกับจริตคนควรมี
สถาปตยกรรมที่แตกตางกันเปนคูตรงขาม คือแบบปลอยธรรมชาติกับแบบประดับตกแตง แบบ

ปรักหกั พงั กับแบบเรยี บรอยสวยงาม แบบอยูในซอกลืบกับแบบโลงสวางไมคับแคบ ทางสูง ๆ ต่ํา ๆ
กบั ทางเดินเรยี บสบาย มีมงุ บงั แบบช่วั คราวกบั มีรมเงาบรบิ ูรณ เพราะท้ังสองแบบ จะสัปปายะกับคน
ทุกจริต สามารถสงเสริมการปฏิบัติธรรมของคนแตละจริตแตกตางกันไป ทั้งนี้ในสวนสภาพพ้ืนที่

สามารถออกแบบเพือ่ สงเสริมผูใชสอยใหเกดิ พฤตกิ รรมท่พี ึงประสงค ไดดังนี้

45

1. การวางผงั โดยออกแบบใหม ลี ําดับการเขา ถึงแบบชะลอ คือ มีลําดับช้ันเพื่อโนม
นาวใจผูใชสอยใหเกิดความสงบและพิจารณาธรรม ดึงใหคนสนใจรูปธรรมที่ปรากฏอยูแลวพบ
นามธรรมภายในใจ

2. ระบบทางสญั จร เนน ความไมพ ลกุ พลา น ออกแบบใหเกดิ การผา นไปมานอยที่สุด
แตสามารถรอยสถานท่สี ัมพนั ธเดินถึงกนั ไดโ ดยทางลดั ควรมีทางหลกั ทางรองท่ชี ดั เจนใหเดินส้ัน งาย
เรว็ สวนทางยอ ยทางเสรมิ ควรใหเดนิ บนหญา เพ่ือหลกี เล่ยี งการเดินบอ ย

3. การแบง โซน สามารถชวยใหเ กิดความสงบไดมากขน้ึ ลดการรบกวนกันของแตล ะ
กิจกรรมใชวิธีการเวนระยะหางเพ่ือสรางอาณาเขต เชน สวนปฏิบัติธรรมใชสอนธรรมะ เปนสวน
สวยงาม มีสถานจงกรม มีธรรมศาลา

4. การออกแบบ ควรสง เสริมศรทั ธา ไมจําเปนตองปลกู สรา งมาก เนนรูปแบบเรียบ
งาย แสดงความเปน ไปตามกฎธรรมชาติ จะทาํ ใหค นเขาใจชีวติ ที่แทจริงและพจิ ารณาถงึ ความไมเที่ยง
ในชีวติ เห็นความเปลย่ี นแปลงในธรรมชาติ

5. กจิ กรรม ควรทําในภมู สิ ถาปต ยกรรมมากกวาในอาคารปดลอ ม เพราะสามารถใช
ความเปนธรรมชาติเกอื้ กูลตอ การปฏิบัติ

ภาพที่ 29 แสดงผังทางเดินภายในพุทธสถานทพี่ งึ ประสงค
ท่ีมา: ปยวัลย ลไ้ี วโรจน, “ศกึ ษาวิเคราะหภูมสิ ถาปตยกรรมวดั ทีพ่ ึงประสงคตามแนวพระพุทธศาสนา”
(วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาพุทธศาสตรและศิลปะแหงชีวิต บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , 2555).

3.3 กรณศี ึกษา
โดยผวู จิ ัยไดศกึ ษาการออกแบบพทุ ธสถานจากกรณีศึกษา 3 แหง ดงั นี้
1. วัดปาวมิ ุตตยาลยั
2. หอจดหมายเหตพุ ุทธทาส อนิ ทปญ โญ (สวนโมกขก รงุ เทพ)
3. เสถยี รธรรมสถาน

46

เพื่อเปนแนวคดิ ในการออกแบบอาคาร และพื้นที่ใชสอยภายในสถานลานธรรม
ตลอดจนใหสอดคลองกับกจิ กรรมและผูใ ชบ รกิ าร โดยการศกึ ษาจากสถานทจ่ี ริงมงุ เนนประเด็นตา ง ๆ

ดงั มรี ายละเอียดตอ ไปน้ี
กรณศี ึกษาท่ี 1 วัดปา วมิ ุตตยาลยั

ตารางท่ี 5 แสดงการศกึ ษากรณีศึกษาวัดปาวมิ ตุ ตยาลยั จงั หวดั ปทุมธานี

ประเด็นศึกษา รายละเอยี ด
กรณีศึกษา
ประเภท วดั ปา วิมตุ ตยาลยั
ท่ตี ้งั
แนวความคิด วดั (ปจ จบุ ันอยูในชว งของการหางบประมาณในการกอ สรา งโครงการ)

รปู แบบอาคาร รังสิตคลอง14 อาํ เภอหนองเสือ จงั หวดั ปทุมธานี

วัดปา ชานเมอื ง ทีพ่ กั พงิ ทางจติ วญิ ญาณของคนกรุง และเปน สาํ นักงานการเผยแผพระพทุ ธศาสนาเชงิ
รกุ (Applied Buddhism) ครบวงจร (การศกึ ษา การเผยแผ การพัฒนาสงั คม และการสรางสนั ตภิ าพ
โลก) ตลอดจนเพ่อื เปนหอ งสมดุ พระพทุ ธศาสนานานาชาติ และศนู ยว ิจยั และวปิ สสนาเพอื่ สนั ตภิ าพ
โลก ภายใตแนวคดิ พฒั นาวัดใหเปนแหลงความรู (wisdom) คู ความตื่น (mindfulness)

1. เปนอาวาสที่เอ้ือตอการตื่นรู โดยนาํ ธรรมชาตมิ าเสริมสรางเรียนรูธรรมะท่สี าํ คัญคอื ไตรลกั ษณ และ
กลอ มเกลาจิตใจใหมคี วามสงบและรนื่ รมย โดยสถาปต ยกรรมจะปรากฏตวั อยา งออนนอ มถอ มตนตอ
ธรรมชาติ มคี วามสูงไมเ กนิ ยอดไมอ ยกู บั ตน ไม ผืนดินและผืนนาํ้ อยา งกลมกลนื มอี าวาสท่สี งบ สะอาด
สวา ง เพื่อจติ เกิดสตแิ ละสมาธิไดงา ยและเปน เหตุใหเกดิ ปญ ญา
2. วางผงั แบบมแี กน มงุ ตรงไปยงั พระอุโบสถซ่ึงเปนศนู ยก ลางของวดั เพอื่ ใหเ กดิ การรับรูถงึ ความเปน
ศาสนสถาน นาํ ไปสคู วามสงบสํารวมและงามอยา งพระ เพ่ือใหเปนอาวาสท่ไี มก ระตนุ ใหเกดิ โลภะ
ราคะ อนั นาํ ไปสูก ารลด ละ เลกิ ใหม คี วามเปนปกตขิ องจิตใจ เปน อาวาสทีง่ ายแตง าม ดวยวธิ ีการ
2.1 ออกแบบรูปลักษณของอาคารใหม ีความเรยี บงาย เกลยี้ งเกลาไมมีการประดบั ตกแตง ใดๆ มเี ทา ที่
จําเปน พอดีอยางมีศลิ ปะ
2.2 แสดงสัจจะของโครงสรา งและวสั ดุอยางไมม กี ารปด บงั เพอื่ ใหว ัสดุไดแ สดงศักยภาพอยางเต็มท่ี
เปน การใชง านทีไ่ ดประโยชนส ูงสุดและประหยัดสดุ
2.3 ออกแบบอาคารใหประหยดั พลงั งานอยา งสอดคลองกบั ธรรมชาติ วางอาคารสอดคลอ ง กับทศิ ทาง
ของลมและแดด
3. ออกแบบใหแตล ะพน้ื ทมี่ วี ัตถธุ รรมทางโลกทีส่ ามารถนอ มนําจติ ใจไปสคู ณุ งามความดี ไดแก
- ลานโพธ์แิ ละลานไทร เปน ตน ไมใ นพทุ ธประวตั ิยามตรสั รู ท่มี ีนยั ถงึ ปญญา
- ลานสาละ เปน ตน ไมย ามประสูตแิ ละปรินพิ พานของพระพทุ ธองค ถกู วางไว บรเิ วณทางเขา มนี ัย
ถงึ การเรม่ิ ตน และสิน้ สดุ การเขา สูส ถานที่อันศกั ดสิ์ ทิ ธ์ิ
- รูปปน พระโพธสิ ัตวอวโลกิเตศวร หมายถงึ การเผยแผพระพทุ ธศาสนาเชิงรุก
- พฤกษาธรรม ตน ไมพ ูดไดท ี่บอกกลา วถงึ ธรรมของพระพทุ ธเจา
- พระอโุ บสถลอยอยูบ นธรรมธารา หมายถงึ การรูแจง ท่ขี ามแลว ซง่ึ โมฆะของผรู ู ผตู ่นื ผูเบิกบาน
- สระธรรมปทุม ดอกบวั บานทลี่ อยพนน้าํ ตามคติธรรมของบัวส่ีเหลา
- หอไตร อันเปน สัญลกั ษณแ หง ปญ ญาและศรัทธาในพระพุทธศาสนาของบรรพบุรษุ ชาวไทย

47

ตารางที่ 5 แสดงการศึกษากรณีศกึ ษาวัดปาวิมตุ ตยาลัย จงั หวัดปทมุ ธานี (ตอ)

ประเด็นศกึ ษา รายละเอียด
พืน้ ที่ใชส อยและกจิ กรรม
แบงพ้ืนท่ีใชง านออกเปน 6 สว น ไดแก

- สวนที่จอดรถ
- ทางเดนิ ปรับอารมณ

- สว นความรทู างโลก
- พระอุโบสถและธรรมธารา

- สว นความต่นื ทางธรรม
- สว นสังฆาวาส

ประกอบดว ยเสนาสนะทง้ั 9 ไดแก
1 พระอุโบสถกลางนํ้า

2 หอจดหมายเหตวุ ิมุตตยาลยั
3 มลู นิธิและสถาบนั วมิ ตุ ตยาลยั

4 วิหารแหงวรรณกรรม
5 วิปส สนาคาร

6 เรอื นแขกแกว
7 เรอื นรับรองผูปฏิบตั ธิ รรม

8 ภัตตาศาลาและเรือนครัว
9 กฏุ สิ งฆ

ท่ีมา: ภคชาติ เตชะอํานวยวิทย, “การศึกษาการออกแบบสถาปตยกรรมท่ีเอื้อใหเกิดความสัปปายะ

เพ่ือนําไปออกแบบวัดปาวิมุตตยาลัย,” วารสารวิชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร
มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน 12, 1(สงิ หาคม 2556): 15-26, เขา ถึงเมือ่ 14 กันยายน 2556, เขาถึงไดจาก
http://arch.kku.ac.th/journal/wp-content/uploads/2013/08/021.pdf

ภาพท3ี่ 0 แสดงบรรยากาศของวดั ปา วมิ ุตตยาลัย จังหวดั ปทุมธานี
ท่ีมา: สถาบันอาศรมศิลป, โครงการออกแบบวัดปาวิมุตตยาลัย, เขาถึงเม่ือ 25 กรกฎาคม 2556,
เขา ถงึ ไดจ าก http://arsomsilp.ac.th/webnew/portfolio/โครงการออกแบบวัดปาวิม/

48

กรณีศึกษาท่ี 2 หอจดหมายเหตพุ ุทธทาส อนิ ทปญโญ (สวนโมกขก รุงเทพ)

ตารางท่ี 6 แสดงการศึกษากรณีศกึ ษาหอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อนิ ทปญ โญ (สวนโมกขกรงุ เทพ)

ประเด็นศกึ ษา รายละเอียด
ประเภท
ท่ตี งั้ ศนู ยเรยี นรูแ ละสถานบรกิ ารดา นศาสนธรรม (Spiritual Fitness & Edutainment Center )
แนวความคดิ
สวนวชริ เบญทศั (สวนรถไฟ) ถนนนิคมรถไฟสาย 2 แขวงจตุจักร เขตจตุจักร กรุงเทพมหานคร
รปู แบบอาคาร 1. เปนการสบื สานงานพระพทุ ธศาสนา ใหศ าสนิกชนเขา ถงึ หวั ใจพระพุทธศาสนา ดวยการปฏิบตั ใิ ห
พืน้ ท่ใี ชส อยและกิจกรรม ดู เปนอยูใหเ ห็น
2. เปนที่รวบรวมเอกสาร สนับสนนุ การศึกษา เผยแผแ ลกเปล่ยี นเรียนรูดา นศาสนธรรม โดยมีการ
จดั กิจกรรมเสริมสรางสตปิ ญ ญาและจิตใจ
3. สงบ เยน็ เปนประโยชน คือ วิถแี หง สวนโมกขทพ่ี ทุ ธทาสภกิ ขุ โดยเสนอแนะใหห ม่ันฝกฝนและ
ปฏิบตั ิตน ใหเ ปน ผมู ีความสงบ เยน็ และบําเพญ็ ตนใหเปนประโยชนทั้งตอตนเองและสงั คมสว นรวม
ลกั ษณะเปนอาคาร 3 ช้นั แทนพระธรรมหมวด 3 เปรียบเสมือนหอไตรรมิ ฝงสังสารวัฏฏ เพ่อื เจรญิ
กาย ใจ ปญ ญา และขามสนู พิ พาน
พ้ืนทีใ่ ชสอย ประกอบดว ย
1. ลานวางและภัตตศาลา แบบโภชเนมตั ตญั ตุ า ประมาณในการบรโิ ภค
2. ธรรมทาน ณ หอ งหนังสือและสอื่ ธรรม
3. สวนพทุ ธธรรม ลานจัดกจิ กรรมรอบลอ มดว ยพดุ
4. ลานหินโคง เปนศาลาการเปรยี ญกลางแจง
5. โถงพุทธธรรมกับศลิ า 4 กอง แสดงภาพคุณปู การของพระพุทธศาสนาเพอ่ื จัดการไมใหเหลอื ใน
เร่ืองการเบยี ดเบียน พธิ ีตางๆ อตั ตาตัวตน โชคชะตาราศี ชั้นวรรณะ โดยการเจรญิ ศีล5
6. สระมะพรา วนาฬเิ กร เสมอื นทะเลข้ีผง้ึ แหง วัฏฏสงสาร นาลงเลน แตถ อนตวั ยาก ตน มะพรา ว
เสมอื นนิพพานอยูกลางทะเล
7. โถงโอวาทปาฏโิ มกข มพี ระพทุ ธรูปจําลองพรอ มคาถาโอวาทปาฏิโมกข
8. สวนปฏิจจสมุปบาท เปน สวนหนิ แบบเซน หมายถึงธรรมชาติและกฎแหงธรรมชาติ ปฏจิ จสมปุ
บาท 12 (หิน12กอ น) มรรคหนทางดบั ทุกข 8 (โมก8ตน) ผลคอื นพิ พาน 1 (ศาลา)
9. หองเจรญิ จติ ตภาวนา
10. หองนพิ พานชิมลอง เปน หองทําสมาธิและเรียนรกู รณศี กึ ษาเพอ่ื ใหเปน พุทธทาสทกุ คน สวน
โมกขท กุ ที่
11. คลงั พุทธธรรมและศนู ยศ ึกษาคน ควา เกบ็ รกั ษางานของทา นพทุ ธทาสภกิ ขุ
12. ลานประทกั ษิณ เปน โถงใชเ ดนิ จงกรมภาวนาประทักษิณ เสมอื นเวียนบชู าพระธรรมเจดีย

กิจกรรม ประกอบดวย
1. การเจรญิ จิตตภาวนา ตามหลักไตรสิกขา ฝก ฝนพัฒนากาย ใจ ปญญาดวยการเจรญิ ศีล สมาธิ
และภาวนา ตามหลกั แหงพระธรรมคาํ สอน(ปริยตั )ิ แนวทางการปฏิบตั (ิ ปฏิบัติ) เพือ่ ใหไ ดรับผล
(ปฏิเวธ) ตามข้ันตอนการอบรมภาวนาสตปิ ฏ ฐาน (กาย เวทนา จิต ธรรม) เพือ่ การถึงพรอ มในสมถะ
และวิปสสนา ผา นการสวดมนต ทําวตั ร ปฏิบตั ธิ รรม เจรญิ จิตตภาวนา อานาปานสติ
-สวดมนตท าํ วตั รและเจริญจิตตภาวนา ชว งเยน็ ทุกวัน
-สมาธภิ าวนาจากพระอาจารย ทุกวนั อาทติ ย
-บรรยายธรรมอานาปานสติภาวนา ชว งบายทุกวนั
-อบรมอานาปานสติภาวนานอกสถานที่
2. กายบรหิ ารเพ่ือจิตตภาวนา เพอื่ ความหลากหลายในการภาวนา ประสานกายกบั จติ ใหเ กิด
ภาวนาภสาวะ ดว ยการทดลองและปฏิบัติ
-โยคะในสวนธรรม
-ไทเก็กอานาปานสติ

49

ตารางท่ี 6 แสดงการศกึ ษากรณศี ึกษาหอจดหมายเหตพุ ทุ ธทาส อินทปญโญ (สวนโมกขก รงุ เทพ) (ตอ )

ประเด็นศึกษา รายละเอียด

-อบรมเพือ่ พฒั นาชวี ิต จติ ใจและองคก ร-คายครอบครวั ธรรมะผา นกจิ กรรมศลิ ปะและการละเลน

-กิจกรรมฝกหดั ลมหายใจดว ยดนตรีเพอ่ื พจิ ารณาความคิดและเขาใจชวี ติ
-เสวนา ปาฐกถา สนทนาและอภิปรายธรรม

-เพลนิ ธรรมนําชม เรียนรูป รศิ นาธรรม
-ธรรมในสวนและตกั บาตรเดือนเกดิ ใหทาน ถือศลี ฟง ธรรมและเจริญจติ ตภาวนา

-บุญมาฆ-วสิ าข-อาสาฬหบชู า เพ่ือพุทธบูชา ธรรมบชู า สงั ฆบูชาดวยทานมยั ศลี มยั ภาวนามยั คอื
สมาธิ ทําวตั ร ตกั บาตร เจรญิ จติ ตภาวนา อานาปานสตภิ าวนา ฟง ธรรม เดนิ จงกรม เวยี นเทยี น

3.ธรรมนทิ รรศการ ปริศนาธรรมหมนุ เวยี น
-ภาพปริศนาธรรมถาวร

-นิทรรศการหมนุ เวยี น เพือ่ สะทอ นขอ ธรรมจากศิลปน
4.ธรรมนนั ทนาการ Dhamma Theatre@BIA

-ดนตรีมธี รรมและเพลงนม้ี ีธรรม การแสดงดนตรสี อดแทรกธรรม
-ดหู นังไดธรรม การฉายภาพยนตรแ ฝงแงค ิดธรรมะ

5.กิจกรรมจติ อาสาและหตั ถจรยิ ศิลป กิจกรรมปฏบิ ัตธิ รรมเพ่ือขัดเกลาตนเองใหสงบเยน็ และเปน
ประโยชน พรอ มการเจริญสมาธจิ ติ

-หัดทาํ การด 3 มติ กิ ับผพู กิ าร
-ทํางานศลิ ปะบนถุงผา ใหผ ปู วย

ท่มี า: หอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อินทปญ โญ, 8 เรื่องนารสู วนโมกขก รุงเทพ, พมิ พครง้ั ท1่ี (กรุงเทพฯ:
หอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อนิ ทปญโญ, 2554).

ภาพท่ี 31 แสดงบรรยากาศของหอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อินทปญโญ (สวนโมกขกรงุ เทพ)

ทีม่ า: หอจดหมายเหตพุ ุทธทาส อนิ ทปญ โญ, 8 เรอ่ื งนารสู วนโมกขกรงุ เทพ, พมิ พครง้ั ท1่ี (กรงุ เทพฯ:
หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปญ โญ, 2554).

50

กรณศี ึกษาท่ี 3 เสถยี รธรรมสถาน

ตารางท่ี 7 แสดงการศึกษากรณีศกึ ษาเสถียรธรรมสถาน

ประเดน็ ศกึ ษา รายละเอียด
ประเภท เปน สถานทีด่ ําเนนิ กิจกรรมเพ่อื พระธรรมคอื สง เสริมการศึกษาธรรมะ ปฏิบตั ิธรรมและเผยแผ
ธรรม
ท่ตี ั้ง ซอยวัชรพล รามอินทรา ลาดพรา ว กรุงเทพมหานคร
แนวความคดิ เพ่ือสงเสรมิ การศกึ ษาธรรมะ ปฏิบตั ธิ รรมะ และเผยแพรธ รรมะ แกคนที่ยงั ไมรู ไมเ ขา ใจ หรอื คนท่ี
รทู ่ีเขา ใจแตย งั ไมกาวหนา เพราะการมีธรรมะเปน เรอื่ งจาํ เปน สําหรับชีวติ ชีวิตทม่ี ีธรรมเปน ชวี ติ ที่
รปู แบบอาคาร สมบรู ณ ชวี ิตที่ขาดธรรมะเปน ชีวิตท่บี กพรอ ง
พืน้ ทใี่ ชสอยและกจิ กรรม การอยรู วมกบั ธรรมชาติอยา งพ่ึงพิงองิ อาศัย

1. สาํ นักงาน
2. รานคา ผลิตภณั ฑแ ละอาหารธรรมชาติ
3. สะพานแหง สติ สรางองคประกอบทางภมู ิทศั นท ่ีสอดคลองกับกจิ กรรมดว ยการอปุ มาอุปไมย
ความหมายแหง สติเขา สูการปฏบิ ัตกิ จิ กรรมดวยตนเอง เนน การรับรดู วยตนเอง โดยใชสะพานเปน
องคป ระกอบทที่ ําใหเ กิดสติจากการเดินผาน สตทิ ีเ่ กดิ ขน้ึ จากการรับรูของระดบั สะพานท่เี ดินผา น
ซง่ึ ไมเ ทากันตลอดทาง การใชส ะพานไมขา มคูนา้ํ เปน การนาํ องคป ระกอบตา งๆของธรรมชาตแิ ละ
สง่ิ ท่สี รางข้ึนเขา มาประกอบกัน เพอื่ สรางความหมายทางพุทธศาสนา โดยมสี ัญลกั ษณซ งึ่ แสดง
ตัวตนถงึ วัฏจักรและสจั ธรรมแหง ความเปน ไปในธรรมชาติ
4. ลานโพธิ์ ใชทํากจิ กรรมทางวปิ ส สนา เชน ทาํ สมาธิ หรอื เดนิ จงกรม ซง่ึ ใชต น โพธ์เิ ปนศนู ยกลาง
ของลาน อันเปน องคป ระกอบทางพทุ ธศาสนาโดยอปุ มาอุปไมย และใชล กั ษณะการจดั ภมู ิทศั นท ี่
แสดงถึงองครวมทางพทุ ธศาสนา ลดความแขง็ กรา วของสถานทดี่ วยการใชS oft space ดิน พุมไม
ตน ไม นา้ํ โดยตัวสถานที่ไดแสดงตนถึงธรรมชาตดิ ว ยบริบทแหง ธรรมชาติ เปน การอุปมาอุปไมย
เขา สสู ัจธรรมแหง พุทธศาสนา ท่ีเนน สัจจะแหง ความเปนไปในธรรมชาตแิ ละสิง่ มชี วี ติ
5. ธรรมศาลา เปน อาคารประกอบพิธตี างๆจุคนได 200-300 คน โดยออกแบบใหเปนหนง่ึ เดยี วกับ
ธรรมชาติเปนอาคารโลงๆสบายๆเพ่ือผปู ฏบิ ตั ิธรรมจะเกดิ ความสงบ มคี วามสนใจตอกิจกรรมใน
อาคารมากกวา ตื่นเตน กับรูปแบบอาคาร พืน้ ในธรรมศาลาเปนดนิ อดั ทุบแนน เหมอื นลานวัด เกดิ
จากแนวคิดทว่ี า ดนิ เปนสวนหน่ึงของธรรมชาติแมเขามาในอาคารก็ไมไดหนีสิ่งนน้ั ไป
- หอ งจิตวเิ วก เปน หอ งเล็กๆอยใู ตเนนิ ดิน เปรียบเปน ถํ้าท่ีอยูในเมอื ง ใชสําหรับสงเสรมิ ใหค นใน
ชมุ ชนไดม โี อกาสอยูเงียบๆสําหรบั คนทจ่ี ิตใจสบั สน ฟุงซาน คดิ มาก

ที่มา: เสถียรธรรมสถาน, รูจักเสถียรธรรมสถาน, เขาถึงเมื่อ 25 กรกฎาคม 2556, เขาถึงไดจาก
http://www.sdsweb.org/sdsweb/index.php/home/

51

ภาพท่ี 32 แสดงบรรยากาศของเสถียรธรรมสถาน
ที่มา: เสถียรธรรมสถาน, รูจักเสถียรธรรมสถาน, เขาถึงเม่ือ 25 กรกฎาคม 2556, เขาถึงไดจาก
http://www.sdsweb.org/sdsweb/index.php/home/

4. การศกึ ษาตัวแปรควบคุม
4.1 เอกสาร บทความและงานวิจัยที่เก่ียวของรูปแบบการดําเนินชีวิตของคนวัย

ทํางาน
ศูนยพัฒนาทรัพยากรการศึกษา มหาวิทยาลัยมหาสารคาม (2556) ใหความหมาย

ของประชากรวยั แรงงานวา หมายถึง ประชากรท่ีมีอายุตั้งแต 13 ป ข้ึนไป เปนวัยที่มีความสําคัญตอ
ประเทศชาตอิ ยา งมาก เพราะตองรับผิดชอบครอบครวั ตองสรา งรายได การแบกรบั ภาระในการเล้ียง
ดเู ด็กและผสู ูงอายุ

วลิ ลญา สงคอิ่ม (2555) กลาวถึงกลุมคนวัยทํางานวาสามารถจัดอยูในชวงของคน
กลุม generation X และgeneration Y โดยพฤติกรรมของกลุมคน 2 generation มีรายละเอียด
ดงั น้ี

generation X (Extraordinary generation) คือ กลุมคนท่ีเกิดระหวางปพ.ศ.
2508-2522 มลี กั ษณะพฤติกรรมชอบอะไรงาย ๆ ไมตองเปนทางการ ใหความสําคัญกับเรื่องความ
สมดุลระหวางงานกับครอบครัว มีแนวคิดและการทํางานในลักษณะรูทุกอยางทําทุกอยางไดเพียง
ลําพงั ไมพ ึ่งพาใคร มีความคดิ ที่เปด กวา งพรอ มรับฟงขอตติ ิงเพ่อื การปรบั ปรงุ และพัฒนาตนเอง ในดาน
พฤติกรรมการบริโภคจะเปนกลุม คนหนุมสาวที่กลาใชจายฟุมเฟอย แตจะทํางานในลักษณะใช
ความคดิ

generation Y (Why generation) คือ กลุมคนที่เกิดระหวางปพ.ศ.2523-2543
เปนกลมุ คนที่โตมาพรอ มกับคอมพิวเตอรและเทคโนโลยี เปนวัยท่ีเพิ่งเร่ิมเขาสูวัยทํางาน มีลักษณะ
นิสัยชอบแสดงออก มีความเปนตัวของตัวเองสูง ไมชอบอยูในกรอบและไมชอบเงื่อนไข คนกลุมนี้
ตองการความชัดเจนในการทํางานวาส่ิงท่ีทํามีผลตอตนเองและตอหนวยงานอยางไร อีกท้ังยังมี
ความสามารถในการทํางานทเ่ี กยี่ วขอ งกบั การติดตอส่ือสาร และยงั สามารถทํางานหลาย ๆ อยางไดใน
เวลาเดียวกัน เปนผูบริโภคที่ใจรอนตองการเห็นผลสําเร็จทุกอยางอยางรวดเร็ว เนื่องจากเชื่อใน

52

ศกั ยภาพของตนเอง โดยเชอ่ื วาการประสบความสาํ เรจ็ ในชีวิตจะเกดิ ขึ้นตองทํางานหนัก แตมักเปลยี่ น
งานบอ ยเนอื่ งจากเบอื่ งาย โดยสรุปลกั ษณะเดน ของคนวัยทาํ งานในเมอื งได ดังนี้

1. คนวัยทาํ งานในเมืองรวมถึงคนเมืองสมยั ใหมในปจ จุบันมีแนวโนมที่จะใชชีวิตเรง
รบี และมเี วลาคอ นขางนอ ย

2. สนใจอะไรตามกระแส สงั เกตไดจากความสนใจในขาวสาร เพลงหรือบุคคล มัก
ไดรับความสนใจอยางรวดเรว็ และกวา งขวาง แตเ ปนไปในชว งเวลาอนั สัน้

3. ไมส นใจในรายละเอยี ดลึกซ้ึง คือ ความสนใจในส่ิงรอบตัวจะไมเปนไปในเชิงลึก
รบั รเู ร่ืองราวตามกระแส แตไมสนใจในเรื่องใดอยางจริงจังหรือยาวนาน ทําใหขาดการรับรูขอมูลท่ี
ถกู ตอ งครบถว น และมักกอใหเ กดิ ความเขา ใจผิดไดง าย

4. เนนความรวดเร็ว ทันใจ ฉาบฉวยเห็นผลทนั ที
5. เปดกวางรบั ส่งิ ใหม ๆ ไดงา ย
และจากการศึกษาคนวัยทํางานวา ใหความสนใจหรือมีสิง่ สรางแรงบันดาลใจ โดยคน
สว นใหญสนใจลักษณะดงั นี้
1. มแี นวทางการใชชีวิตหรือการสอนทเ่ี ขาใจงาย เขาถงึ ไดใ นเวลาอันรวดเร็ว
2. มีการสอนในลักษณะขอคดิ คําคมทีจ่ ดจํางา ย จบั ใจและดงึ ดดู ใจ
3. ใชลักษณะการเปรียบเทียบ อุปมาอุปมัยในแบบที่เปนสากล ทําใหจดจําไดงาย
อยใู นความสนใจไดย าวนานและแพรหลาย
4. สามารถติดตามไดตลอดและหลายชองทาง ทําใหเกิดความคุนเคยเหมือนเปน
สว นหนึ่งในชีวิตประจาํ วนั
5. ส่ิงตาง ๆ ทสี่ อนหรือปฏบิ ัติ สามารถนาํ มาสรา งเปน แรงบนั ดาลใจในการใชชวี ติ ได
เปนสง่ิ ท่นี า สนใจและมปี ระโยชน
6. สนใจหลกั ธรรมหรอื หลักการใชช ีวติ ใหดมี ากยง่ิ ขึน้
วีรชาญ บรรณวริ ุฬห (2554). กลาววาในปจจบุ นั ทงั้ ตางประเทศและเมืองไทยมีการ
ทาํ การศกึ ษาเรอ่ื งวถิ ชี วี ติ (Lifestyle) ของผบู รโิ ภคมากขึ้นเพื่อทาํ ความเขาใจพฤติกรรมของลูกคา จาก
ลักษณะทางจิตวิทยาและพฤติกรรม โดยผูบริโภคมีแบบการดําเนินชีวิตท่ีแตกตางกันโดยสะทอน
ออกมาใน 3 มุม คือกิจกรรม (Activity), ความสนใจ (Interest) และความคิดเห็น (Opinion) ซึ่ง
ทั้ง 3 ปจ จยั ขา งตน หลอหลอมใหคนมีวิถกี ารใชชีวติ ที่ตา งกัน โดยแยกกลุมคนกรุงเทพฯ ตามวิถีชีวิต
ดังน้ี
1. กลุม หนุมสาวนกั บรโิ ภค กลมุ นี้มีอยปู ระมาณ 3.4% ของคนกรงุ เทพฯ เปนผูหญิง
ถึงประมาณ 2 ใน 3 คนกลมุ นีช้ อบทํากิจกรรมนอกบานไปงานเลี้ยงสังสรรคมากกวาอยูบาน ชอบดู
โทรทัศนเ คเบิล้ ทีวี ฟง วิทยุ อานนิตยสาร กลุมน้ีใชเวลาวางออกมาชมภาพยนตร ชมคอนเสิรต และ
เท่ยี วบาร ไนทคลบั หรือผับ นิยมกิจกรรมทีส่ รางความบนั เทิง สนุกสนานและเพิ่มความคึกคักใหชีวิต
ดา นความสนใจและความคดิ เหน็ กลมุ น้ีมีความกระตือรือรนที่เผชิญวันใหมอยางต่ืนเตน ชอบชีวิตที่
คลองแคลว เรา ใจ ไมยึดตดิ กบั คา นยิ มเกา ๆ คอนขางมองโลกในแงดี
2. กลุม ชายชาตรี กลุมน้ีมีอยูประมาณ 7.3% เปนกลุมท่ีใชทัศนคติและพฤติกรรม
การใชชีวติ เปนตัวแบง ทําใหคนกลมุ นี้มีผูหญงิ รวมอยดู วยประมาณ 28% ซ่ึงถือวาสูงมากเพราะกลุม

53

ตัวอยา งรวมของงานวิจัยน้ีมีสัดสวนระหวางผูชายกับผูหญิงท่ี 1:3 สวนใหญอยูในวัยทํางาน ในดาน
กิจกรรม กลุมชายชาตรีดูโทรทัศนตํ่ากวาคาเฉล่ีย ชอบอานหนังสือพิมพและนิตยสาร โดยเฉพาะ
นติ ยสารเกีย่ วกับรถยนตแ ละกฬี า และคนกลุม นม้ี ีความนิยมในการออกกําลังกายสูง ดานความสนใจ
และความคิดเหน็ คนกลุมนใี้ หค วามสาํ คญั กบั ครอบครัวและความมั่นคงทางการเงินมาก คอยไปทาง
อนุรักษนิยม ไมชอบทดลองสินคาใหม ๆ ย่ีหอใหม ๆ มีความสุขกับการอยูบานมากกวาออกไป
สงั สรรค

3. กลุมหนุมสาวไฮเทค กลุมนี้มีอยูประมาณ 13.4% มีอายุเฉล่ียประมาณ 27 ป
การศึกษาสูงคือปริญญาตรีหรือสงู กวา ดานกิจกรรมคนกลุมน้ีชมเคเบิ้ลทีวี รับส่ือภาษาอังกฤษ เชน
รายการวทิ ยุ หนังสอื พิมพ นติ ยสารตา งประเทศ นิยมออกไปทานอาหารนอกบา น ชอบออกกาํ ลังกาย
ท้งั ใน Health Clubและสวนสาธารณะ ทองเทย่ี วท้งั ในและตางประเทศ ในดานความสนใจและความ
คดิ เห็นมที ศั นคติชอบทดลองอะไรใหม ๆ ชอบความตืน่ เตน ในการใชช วี ติ ไมยึดติดประเพณี ทําอะไร
ตามสญั ชาตญิ าณ ใชส นิ คา ไฮเทค อยางคอมพวิ เตอร โทรศัพทม อื ถือ บัตรเครดติ

4. กลุมนักอนุรักษ กลุมนี้มีประมาณ 14% ของคนกรุงเทพฯ อายุเฉลี่ย
ประมาณ 32 ป กลมุ นสี้ ว นใหญเปนพนักงานบริษทั พนกั งานขาย ขา ราชการและทหาร รวมท้ังอาชีพ
เฉพาะ เชน ครู วิศวกร หมอ พยาบาล กิจกรรมท่ีคนกลุมนี้สนใจ คือ ฟงเพลง ชมรายการทอลค
โชว ชอบอานหนังสือพิมพไทย หนังสือพิมพธุรกิจและนิตยสาร ชอบใชเวลาวางในกิจกรรมดูแล
สุขภาพท่ไี มต อ งใชเงนิ มากนกั เชน วง่ิ ออกกําลังกายกลางแจงในท่ีสาธารณะ ในสวนของความสนใจ
และความคิดเห็น คนกลุมน้ีไมคอยชอบความเส่ียง ไมคอยชอบการลงทุนซื้อหุน คอนขางให
ความสาํ คัญกบั การแตงกายและประเมนิ คนอน่ื จากการแตง ตวั กลุมน้ีชอบชีวติ ที่เรียบงาย ไมโลดโผน
ไมช อบชวี ติ ท่ีตื่นเตน เราใจ ไมส นใจสถานะทางสังคมมากนัก

5. กลุมท่ัวไป กลุมน้ีมีอยูประมาณ 15.2% ของคนกรุงเทพฯ มีการศึกษาเฉลี่ยสูง
โดยมีผจู บปริญญาตรีขึน้ ไปสูงถงึ 1ใน 3 ของกลุมและมผี ูท าํ งานในระดบั ผูจดั การเกือบ 5% ทาํ งานใน
สายวชิ าชพี 12% ในดานกิจกรรม คนกลุมนี้ใชเวลาดูโทรทัศนนอย ใชเวลาในการเลนกีฬาและออก
กาํ ลงั กายต่าํ แตอ อกไปรบั ประทานอาหารนอกบานบอย ดา นความสนใจและความคิดเห็น มีคานิยม
ในการใชชวี ติ โดยยดึ ทางสายกลาง ไมช อบความเปลย่ี นแปลงท่ีรวดเร็ว ใหความสําคัญกับความม่ันคง
ทางการเงนิ ไมช อบเส่ียง ไมค อยมน่ั ใจในตวั เอง คอนขางมองโลกในแงด ี

6. กลุมตรงไปตรงมา ถอื ไดว า เปน กลุมใหญท ี่สุด คือ 23.4% คอนขา งเปน ผูใหญแ ละ
สวนใหญเ ปน ผหู ญงิ ถึง 3 ใน 4 ระดบั การศกึ ษาสงู ในดา นกจิ กรรมใชเ วลาในการดโู ทรทัศนสูง ไมคอย
ชอบออกไปทานอาหารนอกบานหรือออกกําลังกายในท่ีสาธารณะ ในดานความสนใจและความ
คดิ เหน็ คือ คิดวาตวั เองเปนคนขวางโลก ยอมรบั การเปลย่ี นแปลงใหม ๆ ไมเ ครง ครดั ในประเพณีหรือ
ธรรมเนยี ม ไมค อ ยสนใจเรอ่ื งสง่ิ แวดลอม

และจากการสบื คน ทาง http://www.nationejobs.com (2556) กลาววาการ
ทํางานทห่ี นกั ทําใหเกิดอาการเหนื่อยลาสมองตอื้ คนวยั ทาํ งานตางมีวิธีการผอนคลายและเติมพลังให
ตัวเองกลับมามีประสิทธิภาพในการทํางานอีกคร้ัง ในชวงเวลาวันหยุดหรือวันวางจากการทํางาน
กจิ กรรมทค่ี นทํางานนยิ มทําคอื

54

1. การปารต ้ีสังสรรค คอื การนัดเพื่อนฝูงคนสนิท มาพบปะ พูดคุยกัน ไมวาจะเปน
ตามรา นอาหารบรรยากาศผอ นคลายหรือแหลง สถานบันเทิง

2. การออกกําลัง เปน กจิ กรรมทางเลอื กท่นี อกเหนือจากการที่จะชวยใหค ุณรสู กึ ผอ น
คลายความตึงเครียดจากหนาท่ีการงานยังสามารถทําใหคุณมีสุขภาพที่แข็งแรง ลดความเส่ียงจาก
ปญ หาจากโรคฮิตประจาํ ของคนทํางานออฟฟศ (Office Syndrome)

3. ช็อปปง จากบทความวิจัยคนควาท้ังจากในประเทศและตางประเทศพบกวา
ผหู ญิงหลายทานรูสกึ วา การไดเ ลอื กเดินซื้อของตาง ๆ หรือช็อปปงน้ัน เปนกิจกรรมที่สามารถคลาย
เครยี ดไดอ ยา งดี

4. รานอาหาร การไดรับประทานอาหารอรอยๆก็เปนวิธีหน่ึงท่ีทําใหผอนคลาย
ความเครยี ดได และเปน โอกาสไดทองเท่ียวและไดล องเดนิ ทางไปสถานที่ตา ง ๆ

5. นวดเพอ่ื สุขภาพ ดวยบรรยากาศทีเ่ ย็นสบาย กล่นิ หอมของสมุนไพรและการนวด

เพอื่ คลายกลามเน้ือและแกเ มื่อยตามจดุ ตา ง ๆ
โดยประสทิ ธิ์ศกั ด์ิ ไกรนุยะฉันท (2551) กลาวถงึ สถติ วิ ธิ กี ารทางเลอื กดูแลสขุ ภาพ

ของคนเมอื ง สรปุ ไดดงั น้ี

ตารางท่ี 8 แสดงวิธีการทางเลอื กดูแลสขุ ภาพของคนเมือง

ลาํ ดบั วธิ กี ารดูแลสขุ ภาพคนเมือง รอยละ
1 การนอนหลบั ใหเ พียงพอ 24.4
2 การออกกําลงั กาย 20.5
3 ทานวิตามินเสรมิ 11.7
4 การพกั ผอ นทําใหจ ิตใจสงบโดยการนัง่ สมาธิ 11.1
5 การนวดรูปแบบตา งๆ 10.8
6 การรบั ประทานอาหารท่ีมาจากธรรมชาติ 7.8
7 การตรวจสุขภาพรา งกายประจําป 7.3
8 ของใชแ ละเครอื่ งใชจากวัสดุธรรมชาติ 4.0
9 ทานอาหารครบ 5 หมู 1.3
10 ใชผลติ ภัณฑ Detox 0.5
11 ควบคมุ อาหาร 0.3
12 ใชสมุนไพร 0.2

ท่ีมา: ประสทิ ธ์ิศักด์ิ ไกรนุยะฉันท, “ปราณะยามะ คติความเชื่อฮินดู แปรรูปสูงานออกแบบภายใน
สถานสุขภาพ” (วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาการออกแบบภายใน บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, 2551).

55
4.2 ขอ มูลสดั สว นรา งกายประชากรไทยในอริ ิยาบถไทย

เพื่อใชในการออกแบบพื้นที่สําหรับการปฏิบัติธรรมจึงตองทราบขอมูลสัดสวน
รางกายประชากรไทยในอิริยาบถแบบไทยคือ การน่ังขัดสมาธิ การนั่งพับเพียบ การกมกราบ การ
หมอบคลานและการเดนิ จงกรม โดยสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชปู ถัมภ (2552) ไดใหข อ มลู
โครงสรางรางกายของการวัดสดั สว นรางกายชนิดบุคคล ดังนี้

1. การนง่ั ขดั สมาธแิ ละการนั่งพบั เพยี บ

ภาพท่ี 33 แสดงขอ มลู สัดสว นรา งกายประชากรไทยในการนงั่ ขดั สมาธิและการนงั่ พบั เพียบ
ท่ีมา: สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ, คูมือปฏิบัติวิชาชีพ ขอมูลสัดสวนรางกาย
ประชากรไทยเพ่ือการออกแบบทางสถาปตยกรรม (Thai Anthropometry Handbook for
Architectural Design) (กรุงเทพมหานคร: สถาบันสถาปนิกสยาม, 2552).

56

2. การกมกราบ และการหมอบคลาน

ภาพที่ 34 แสดงขอ มูลสดั สว นรา งกายประชากรไทยในการกม กราบ และการหมอบคลาน

ท่ีมา: สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ, คูมือปฏิบัติวิชาชีพ ขอมูลสัดสวนรางกาย
ประชากรไทยเพื่อการออกแบบทางสถาปตยกรรม (Thai Anthropometry Handbook for
Architectural Design) (กรงุ เทพมหานคร: สถาบันสถาปนิกสยาม, 2552).

57

3. การเดนิ จงกรม

ภาพท่ี 35 แสดงขอมลู สดั สว นรา งกายประชากรไทยในการเดนิ จงกรม
ที่มา: สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ, คูมือปฏิบัติวิชาชีพ ขอมูลสัดสวนรางกาย
ประชากรไทยเพื่อการออกแบบทางสถาปตยกรรม (Thai Anthropometry Handbook for
Architectural Design) (กรงุ เทพมหานคร: สถาบนั สถาปนกิ สยาม, 2552).

4.3 ความเปนไปไดข องโครงการ
จากการศึกษาหาขอมูลของสํานกั ยทุ ธศาสตรแ ละประเมนิ ผล กรงุ เทพมหานคร

มีแผนพัฒนากรงุ เทพมหานคร 12 ป ระยะท่ี 2 (พ.ศ.2556-2559) ท่ีมคี วามเกย่ี วเน่ืองกับความเปน ไป
ไดข องโครงการ คอื เปา หมายในการพฒั นากรุงเทพมหานครในป 2556-2559 เนนการฟน ฟเู มืองท้ัง
ดา นกายภาพและสังคม สรางเสรมิ ความสุขแกประชาชนเพอื่ กระตนุ และรวมพลงั ของประชาชน โดย
การทาํ ใหป ระชาชนไดร ับบรกิ ารสาธารณะทพ่ี งึ พอใจ ทง้ั น้ีการพฒั นากรงุ เทพมหานครจะยังคงมุงสู
ความเปนเมอื งนา อยูอ ยา งย่ังยืนที่มคี วามสมดุลทงั้ ดา นสังคม เศรษฐกจิ และส่งิ แวดลอม โดยมี
ยทุ ธศาสตรหน่งึ คือ การพัฒนากรุงเทพมหานครใหเปน มหานครแหง คุณภาพชีวิตที่ดแี ละมีเอกลักษณ
ทางวัฒนธรรม เพราะสถานการณและสภาวะแวดลอมของโลกท่ีเปลี่ยนแปลงไปอยา งมาก สงผลให
ประเทศไทยและกรงุ เทพมหานครประสบปญ หา ความเสือ่ มถอยดานคณุ ธรรมและจรยิ ธรรม รวมท้งั มี
การเปลีย่ นแปลงทางวฒั นธรรมประเพณีดงั้ เดมิ ที่ดีงามสง ผลใหส ังคมไทยมคี วามเปนวัตถนุ ิยมมากขน้ึ
โดยใหค วามสําคญั กับหนาทีแ่ ละศีลธรรมทง้ั ตอ ตนเอง ครอบครวั และสังคมลดลง

ดังน้ัน ในป 2556-2559 กรุงเทพมหานครจึงมุงเนนการวางกรอบการพัฒนา
คุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชนใหเกิดข้ึนอยางเปนรูปธรรมและมีความย่ังยืน โดยยุทธศาสตร

58
“เสริมสรางเสนหกรุงเทพมหานคร เพื่อเอกลักษณทางวัฒนธรรม” คือ เสริมสรางเสนห
กรงุ เทพมหานคร ใหเ ปนเมืองแหงศาสนา โดยการสง เสริมใหชุมชนและองคกร ทางศาสนาไดเ ขา มามี
สวนรวมในการจัดกจิ กรรมเนอ่ื งในโอกาสวนั สําคัญตา ง ๆ เกย่ี วกบั ศาสนา ขนบธรรมเนียม ประเพณี
ตลอดจนการจัดทา รวบรวม และเผยแพรอ งคค วามรเู กยี่ วกบั ศาสนา

ทั้งนี้ยังมีแผนการดําเนินงานของกรุงเทพมหานครในป 2556 ท่ีรองรับแผน
ยทุ ธศาสตร
สขุ ภาพดีวถิ ชี ีวิตไทย ในป 2554- 2556 ที่ยงั ตองพฒั นาและดาํ เนินโครงการตอ ในดา นนโยบาย
สาธารณะสรางสุข ซึง่ มีเปาหมายสง เสรมิ การออกกาํ ลังกายและกจิ กรรมทางกายและใจดงั นี้

1. นโยบายการวางผังเมือง การสรางพื้นท่ีสาธารณะ พ้ืนท่ีสีเขียว ระบบขนสง
มวลชน การกอ สรางอาคาร สภาพแวดลอมและส่งิ อํานวยความสะดวกทีเ่ อือ้ ตอ การออกกําลังกายใกล
บาน ใกลทท่ี าํ งาน ใกลชุมชน ไดอยางปลอดภยั

2. การจัดการความรูในการขบั เคล่อื นสงั คมและส่ือสารสาธารณะ (สรางวัฒนธรรม
และสงั คมแหงการเรยี นรูตลอดชวี ิต

และศึกษาในเรอ่ื งโครงสรางการบริหารงานในหนว ยงาน จากกรณีศึกษาหอจดหมาย
เหตพุ ทุ ธทาส อนิ ทปญโญ อันมจี ดุ ประสงคโ ครงการ กิจกรรม ประโยชนใ ชสอยพนื้ ทีแ่ ละการใหบริการ
ของผใู หบ ริการ ที่ใกลเคยี งกบั โครงการสถานลานธรรม มาเปนแนวทางเพอื่ การวเิ คราะหผูใหบ รกิ ารใน
โครงการ

ภาพท่ี 36 แสดงโครงสรา งการบรหิ ารงาน
(จากหอจดหมายเหตุพทุ ธทาส อนิ ทปญ โญ)

บทท่ี 3

ระเบยี บวิธีวจิ ยั

1. แนวทางและวิธกี ารวจิ ยั
1.1 แนวทางเชิงปริมาณ (Quantitative Approach)
ผูวิจัยใชวิธีการเก็บขอมูลจากแบบสอบถาม พุทธศาสนิกชนวัยทํางานในเขต

กรงุ เทพมหานคร เมอ่ื ไดข อ มลู มาแลวจึงนาํ ไปวิเคราะหข อ มูลดว ยโปรแกรมสําเรจ็ รปู ในการหาคา สถติ ิ
พรรณนา (Descriptive Statistics) โดยเนนประเด็นสําคัญตามวัตถุประสงคการศึกษา คือขอมูล
รปู แบบพฤติกรรมการดําเนินชีวิตในชวงเวลาหลังการทํางานและความสนใจ ความตองการในเร่ือง
ของรปู แบบและกจิ กรรมการเจรญิ สติ

1.2 แนวทางเชงิ คุณภาพ (Qualitative Approach)
ผวู จิ ยั ไดใ ชว ธิ ีการสัมภาษณเ จาะลึก (In-Depth Interview) ทเี่ นนประเดน็ เร่อื ง
1.2.1 นัยสําคญั คัมภีรใ บลาน เรอ่ื งลักษณะและนัยสําคญั ดา นรูปธรรมและนามธรรม

ของคมั ภีรใ บลาน อันมีผลกอใหเ กิดเปน เอกลกั ษณแ ละประโยชนใ ชส อยที่สําคญั ของคมั ภรี ใ บลาน โดย
สัมภาษณผเู ช่ยี วชาญเก่ยี วกับคัมภีรใ บลาน คือ พระสงฆผูใชงานและเก็บรักษา และผูเชี่ยวชาญดาน
คัมภรี ใบลานจากหอสมุดแหงชาติ

1.2.2 กิจกรรมการเจรญิ สติ ในดา นหลกั การ พฤตกิ รรม กจิ กรรมและการออกแบบ
พ้ืนท่ีสําหรับการเจริญสติ ซึ่งสงผลตอการออกแบบสภาพแวดลอมภายในสถานลานธรรมโดย
สัมภาษณพระสงฆ องคกร กลุมอาสาสมัคร เจาหนาท่ีและผูเชี่ยวชาญดานการออกแบบที่มีความ
เกีย่ วของกบั กจิ กรรมการเจริญสติ

2. ประชากรเปา หมาย และการสุมตัวอยา งประชากร
2.1 ประชากรเปา หมายของการวิจัยเชิงคณุ ภาพ
ผูวจิ ัยใชว ธิ กี ารสัมภาษณเจาะลกึ ประชากรเปาหมาย คือ (1) พระสงฆผูใชงานและ

เกบ็ รกั ษาคมั ภีรใ บลาน จํานวน 1 รปู (2) ผูเชยี่ วชาญดา นคัมภีรใ บลานจากหอสมดุ แหงชาติ จํานวน 1
ราย (3) กลมุ ผทู มี่ คี วามเกย่ี วขอ งกบั กจิ กรรมการเรียนรู การดําเนินชีวิตวิถีพุทธธรรม โดยสัมภาษณ
องคก ร กลุมอาสาสมัคร หรือเจาหนาท่ี จํานวน 1 ราย (4) ผูเช่ียวชาญดานการออกแบบ จํานวน 2
ราย รวมทงั้ สิน้ 5 ราย

2.2 ประชากรเปาหมายของการวิจัยเชงิ ปรมิ าณ
กลมุ ประชากรเปน หนว ยวเิ คราะหของการวิจัยครงั้ น้เี ปนพุทธศาสนิกชนวัยทํางานท่ี

มอี ายตุ ง้ั แต 25 ป แตไ มเกนิ 50 ป ในยา นตา ง ๆ ของเขตกรงุ เทพมหานคร จาํ นวน 400 ราย โดย

59

60
แบงเปน 2 กลุม คอื กลุมพทุ ธศาสนกิ ชนวยั ทํางานท่ัวไป จํานวน 200 ราย และกลุมพุทธศาสนิกชน
วยั ทํางานทม่ี ีการรว มกจิ กรรมทางพทุ ธศาสนาเปนประจํา จาํ นวน 200 ราย
3.3 การสรางเคร่อื งมอื ทใ่ี ชใ นการวิจยั
3. การสรา งเคร่อื งมือทใ่ี ชในการวจิ ัย

3.1 การศึกษาคนหาขอมูลจากเอกสาร หนังสือ งานวิจัยระดับบัณฑิตศึกษา บทความ
จากนติ ยสาร เอกสารสมั มนาวิชาการ และเอกสารอน่ื ๆ รวมท้ังจากอินเตอรเน็ตที่มีเนื้อหาเก่ียวของ
กับลักษณะและนยั สาํ คัญของคัมภรี ใ บลาน จากการทบทวนวรรณกรรม ไดก ําหนดกรอบแนวความคดิ
ของการวิจยั ในการศกึ ษาคมั ภรี ใ บลานสูการออกแบบสถานลานธรรม โดยมีกรอบแนวความคิดหลัก
สําหรบั การดาํ เนินการวิจัย ดังนี้

ภาพที่ 37 แสดงกรอบแนวความคิด
3.2 การเกบ็ รวบรวมขอ มลู
3.2.1 แบบสมั ภาษณ
3.2.1.1เกบ็ ขอ มลู เกยี่ วกบั นัยสาํ คัญของคมั ภีรใ บลาน จากการสัมภาษณ

ผูเชี่ยวชาญ โดยมีแนวทางการสัมภาษณดังนี้ (1) ประวัติและความสําคัญของคัมภีรใบลาน (2)
รูปลกั ษณและองคป ระกอบของคมั ภรี ใ บลาน (3) ข้ันตอนการทําคัมภีรใบลาน (4) วัตถุประสงคและ
ประโยชนใชส อยของคัมภรี ใ บลาน (5) คติ ความเช่ือจากคมั ภรี ใบลาน

61

3.2.1.2 เก็บขอมูลเก่ียวกับกิจกรรมการเจริญสติโดยสัมภาษณพระสงฆ
องคก ร, กลุมอาสาสมคั รและผเู ช่ยี วชาญดานการออกแบบ ทีม่ ีความเกีย่ วขอ งกับกจิ กรรมการเจริญสติ
ในประเดน็ ที่เกีย่ วของมแี นวทางการสมั ภาษณดังน้ี (1) หลักกจิ กรรมสาํ หรบั การเจรญิ สติ ท่ีใชเปน แนว
ทางการดาํ เนนิ ชวี ิตประจําวันและประกอบการทาํ งาน (2) พฤติกรรมการใชงานและความตอ งการ
สาํ หรบั กิจกรรมการเจริญสติ (3) การจดั สภาพแวดลอมภายใน พ้นื ทใี่ ชสอย และกิจกรรมสําหรบั การ
ออกแบบพ้ืนทท่ี ี่เหมาะสมกับการทาํ กิจกรรมเพื่อการเจรญิ สตสิ าํ หรับพทุ ธศาสนกิ ชนวยั ทํางานในเมอื ง

3.2.1.2 สรา งประเด็นและกาํ หนดหวั ขอคาํ ถามแบบสัมภาษณ โดยอิงตาม
วัตถุประสงคงานวจิ ัย

3.2.1.3 เสนอชอ่ื ผเู ช่ยี วชาญ พจิ ารณาความเหมาะสมของแบบสมั ภาษณ
ทดลองใชและนาํ มาปรับปรงุ คําถาม

3.2.1.4 คัดสรร/คัดเลอื ก ผูเชี่ยวชาญดานกิจกรรมการเจรญิ สติ 2 ทา น และ
ผเู ชี่ยวชาญดา นการออกแบบพุทธสถาน จาํ นวน 2 ทา น

3.2.1.5 ตดิ ตอและนดั วนั -เวลา สมั ภาษณผูเ ช่ียวชาญ บันทกึ ความเหน็
3.2.1.6 ทาํ การถอดเทปถอยคาํ จากการสัมภาษณผ เู ชีย่ วชาญ
3.2.1.7 สังเคราะหข อ ความ ความคดิ เหน็ จากผเู ช่ียวชาญ ดว ยวิธี Delphi
Technique Synthesis เพื่อรวบยอดเปน ขอสรปุ สําคัญในการนาํ ไปเปน แนวทางการออกแบบสถาน
ลานธรรมของผูวิจยั
3.2.2 แบบสอบถาม
ในการวิจัยครงั้ น้ผี วู ิจัยไดส รา งเครือ่ งมอื และทาํ การทดสอบเครอ่ื งมอื พฒั นาขอ
คําถาม และหาประสทิ ธิภาพของแบบสอบถามโดยนําไปทดสอบกบั ประชากรเปา หมายวา สามารถสื่อ
ความไดตรงตามวตั ถุประสงคของการศึกษาท่ีตองการ หากพบวายังมีปญหาท่ีตองแกไข ตองทําการ
ปรบั ปรงุ กอ นนาํ ไปใชไดจริง ประเดน็ และกาํ หนดหวั ขอคําถามองิ ตามวตั ถุประสงคงานวจิ ยั แบง เปน 4
ตอน ดังนี้
3.2.2.1 สภาพและขอมูลท่ัวไป เกี่ยวกับ เพศ อายุ ระดับการศึกษา อาชีพ
และสถานทท่ี ํางาน ซง่ึ แบบสอบถามจะเปน แบบเลือกตอบ (Multiple Choice Questions)
3.2.2.2 ขอ มลู เก่ียวกบั รูปแบบพฤติกรรมการดาํ เนินชีวิตในชว งเวลาหลงั การ
ทาํ งาน โดยแบบสอบถามจะมคี ําตอบใหเ ลอื กแบบเลอื กตอบ (Multiple Choice Questions)
เก่ยี วกบั กจิ กรรมทที่ ํา ความถใี่ นการไป ปจ จัยท่เี ลือกไป และยานที่ต้ังของสถานที่สําหรับกิจกรรม
3.2.2.3 ขอมูลเกยี่ วกับกจิ กรรมที่เขา รวมหรอื สนใจในกิจกรรมการดาํ เนนิ ชวี ติ
วิถีพทุ ธธรรม และสาเหตทุ ี่เขารวมกิจกรรม โดยแบบสอบถามจะมคี าํ ตอบใหเลือกแบบเลือกตอบ
(Multiple Choice Questions) คาํ ตอบใหเลอื กแบบมาตราสวนประมาณคาตอบ (Likert Rating
Scale Questions)
3.2.2.4 ความคดิ เหน็ เกีย่ วกบั รูปแบบและกจิ กรรมภายในสถานลานธรรม
แบบสอบถามจะมคี าํ ตอบใหเ ลือกแบบมาตราสวนประมาณคา ตอบ (Likert Rating Scale
Questions) วดั ระดับความตอ งการ และแบบสอบถามแบบปลายเปด เพื่อใหแ สดงขอเสนอแนะ
เพม่ิ เติมเก่ียวกบั รปู แบบและกจิ กรรมภายในสถานลานธรรม

62

3.3 วธิ กี ารวเิ คราะหข อ มลู

ผูวิจัยไดทําการรวบรวมขอมูลจากการสอบถามและการสัมภาษณแลวนํามา

วเิ คราะหสงั เคราะหขอ มลู โดยสามารถสรปุ เชิงเนือ้ หาไดด งั น้ี

3.3.1 วเิ คราะหสังเคราะหความเห็นจากถอยคําที่ไดจากแบบสัมภาษณผูเชี่ยวชาญ

ดานคัมภีรใบลานและกลุมผูที่มีความเก่ียวของกับกิจกรรมการเจริญสติ โดยใชวิธีวิเคราะหเชิง

คุณลักษณะ (Qualitative Data Analysis) โดยวิเคราะหความเปนเหตุเปนผลกันของเร่ืองตาง ๆ

และความสัมพันธของสวนประกอบตาง ๆ ของเน้ือหา (Content Analysis) เชน นําขอมูลมาโยง

ความสัมพันธตามหลักตรรกะและใชการบรรยายเชงิ พรรณนา

3.3.2 วิเคราะหแบบสอบถาม ใชวิธีการวิเคราะหเชิงปริมาณ (Quantitative Data

Analysis) บนโปรแกรมคอมพิวเตอรสําเร็จรูป SPSS (Statistic Package for Social Science)

คา สถิติ การวเิ คราะหคาเฉล่ีย (Mean) และ คารอยละ (Percentage) มาตราสวนประมาณคาตอบ

(Likert Rating Scale Questions) มีเกณฑในการแปลความหมายในรปู แบบคะแนนเฉลี่ย ดงั น้ี

คะแนนเฉลี่ย ระดบั ความตองการ

4.21 – 5.00 มีระดบั ความตอ งการมากทีส่ ุด

3.41 – 4.20 มรี ะดับความตอ งการมาก

2.61 – 3.40 มีระดับความตองการปานกลาง

1.81 – 2.60 มรี ะดบั ความตองการนอ ย

1.00 – 1.80 มีระดบั ความตอ งการนอ ยทส่ี ุด

บทที่ 4

การวิเคราะหลกั ษณะและนยั สาํ คญั ของคมั ภรี ใ บลาน
พฒั นาสกู ระบวนการออกแบบสภาพแวดลอมภายในสถานลานธรรม

จากการศึกษารวบรวมขอ มูลทตุ ิยภมู ิและปฐมภมู ิของตัวแปรอสิ ระคอื ศึกษาลกั ษณะและ
นยั สําคญั ของคมั ภีรใบลาน ผูศกึ ษาไดว ิเคราะหส ังเคราะหขอมูลเพอ่ื หาคาํ สําคญั (Key Word) เพื่อนา
ไปใชในการสรางแนวความคิดในการออกแบบ (Conceptual Design) กอนท่ีจะนํามาประยุกตใชสู
การออกแบบสภาพแวดลอ มภายใน

1. การวเิ คราะหส งั เคราะหลกั ษณะและนัยสาํ คญั ของคมั ภีรใบลาน
จากนยิ ามความหมายของคมั ภีรใบลานทมี่ ีผูเช่ยี วชาญนยิ ามไวโดยมเี นือ้ หาสอดคลองกัน

ผศู ึกษาจึงไดนิยามความหมายของคมั ภีรใ บลาน โดยการใหความหมายของศัพทมาจากการศึกษา ที่
คัดเลือกประเด็นความนาสนใจอันเปนเอกลักษณของคัมภีรใบลาน เพ่ือไปใชในกระบวนการสราง
แนวความคิดในการออกแบบ ดังน้ี

คมั ภรี ใบลาน คอื หนงั สอื ทจ่ี าร (เขยี นดวยเหล็กแหลมเพ่ือใหเกิดเปนรองลึก) ลงบนใบ
ของตนลาน มวี ธิ ีการใชเปน ลําดบั ขั้นตอนจากวิธกี ารทาํ และการเกบ็ รกั ษา มคี วามแตกตางจากหนงั สอื
ดวยการรอยโยงใบลานและวธิ ีการเปด อานแบบหมุนวน โดยเน้ือหาท่ีบันทึกคือ พระธรรมคําสอนใน
พระพุทธศาสนาและภูมปิ ญญาในอดตี ใบลานมคี วามเหมาะสมกับการใชงานและวิถีชีวิตของคนไทย
เพราะเปนพันธุไ มพ ้ืนบาน หาไดงา ย เม่ือใชถ อื อา นมีความเบาและบางถืออานไดน าน เมือ่ เกบ็ รกั ษาถูก
วิธีจึงมีความแข็งแรงทนทานกวาวัสดุอ่ืน โดยการสรางคัมภีรใบลานมีความศรัทธาในการสืบทอด
พระพุทธศาสนา หวังไดบุญและพนทุกขหมายถึงความเจริญทางจิตใจ พระสงฆใชคัมภีรใบลาน
ประกอบในการแสดงเทศน เพ่ือเปนเคร่อื งยืนยันและเตือนสติวาสิ่งที่พระสงฆสอนมาจากคําส่ังสอน
ของพระพุทธเจา คอื สญั ลกั ษณข องพระธรรม

จากการนิยามความหมายของผูศึกษา จึงคัดเลือกประเด็นจากการศึกษาลักษณะและ
นัยสําคัญของคัมภีรใบลาน ในดานข้ันตอนการทํา รูปลักษณและองคประกอบ ประโยชนใชสอย
ความสําคัญและความเชื่อคานิยม แยกกลุมประเด็นออกเปนเชิงนามธรรมและรูปธรรม สังเคราะห
นัยสําคญั อันเปนภมู ิปญญาของคัมภรี ใบลาน เพ่ือหาคาํ สําคญั (Key Word) ดงั นี้

4.1 การวเิ คราะหป ระเดน็ เชงิ รูปธรรม
4.1.1 ขนั้ ตอนการทาํ
เปน การแปรรปู วสั ดุธรรมชาตเิ พ่ือเตรยี มพรอ มกบั การใชง านท่เี หมาะสมจงึ

ตองเปนผเู ชีย่ วชาญทผ่ี า นการฝกฝนปฏิบตั ิทกุ ขนั้ ตอนอยา งมคี วามเขาใจและมีสมาธิในขณะทที่ ํา
การเตรยี มลาน ผจู ัดหาและแปรรูปวสั ดุ เปนการไดม าซง่ึ วสั ดทุ ่ีเหมาะกบั การ

63

64
ใชง าน ผูจัดหาจงึ ตองมีความเชยี่ วชาญและเขา ใจในเรอื่ งของคุณสมบัติวสั ดุ และข้นั ตอนการทาํ

การจารลาน ผูจารตองมคี วามรูความเขาใจ ในดานเนื้อหาพทุ ธธรรม คาํ ส่ัง
สอนของพระพุทธศาสนา เนื่องจากผูท ําตองคัดลอกเนอ้ื หาใหถ กู ตอ งทกุ ประการ ผทู าํ จงึ ตอ งทาํ อยา งมี
สตแิ ละสมาธิ

การผกู หอ เปน การเก็บรักษาทีผ่ ูใชต องใหความสาํ คญั เนื่องจากเปนการรักษา
ปองกันเพอ่ื ใหมอี ายุการใชงานทยี่ าวนานและไมเ สือ่ มสภาพ ทง้ั ยังเปน การบงบอกถึงความสําคญั

ภาพท่ี 38 แสดงขน้ั ตอนการทําคมั ภรี ใบลาน

ภาพท่ี 39 แสดงการวเิ คราะหล กั ษณะใบลานจากข้ันตอนการเตรยี มลาน

65

4.1.2 รูปลกั ษณองคป ระกอบ
จากลักษณะภายนอกเปนผาหอและมัดไวด ว ยเชือก 3-5 ชวง มีฉลากเสียบ

ไวเ พือ่ บอกชอ่ื คัมภีร ขนาดความหนาขนึ้ อยกู บั จํานวนผูกทีอ่ ยภู ายในคัมภีร โดยมอี งคประกอบทกุ สว น
จากวัสดุธรรมชาติท่ีมีในพ้ืนบาน มีลักษณะความเปนธรรมชาติที่เรียบงาย คุณสมบัติประโยชน
เหมาะสมกับการใชงาน โดยมีเอกลักษณค ณุ สมบัติท่ตี างกนั ดงั นี้

4.1.2.1 ชน้ั นอก ประกอบดว ย ผา หอ ฉลากและเชือกมดั
ลกั ษณะ : การหอ หมุ เสน ใยทถ่ี กั ทอ ระบายอากาศไดดี
คุณสมบตั ิ : เพ่อื รวบรวมองคประกอบภายในใหอยูอยางเรียบรอ ยมี

ระเบยี บ เปนการปอ งกันไมใ หใ บลานสกปรก ชํารดุ และเพื่อระบายความช้นื เมื่อเก็บไวใ นตพู ระธรรม
ทอี่ ับทบึ เปน เวลานาน อีกทัง้ ยังเปนการบอกสถานะถึงความสาํ คญั กับสง่ิ ที่อยภู ายใน

4.1.2.2 ชนั้ กลาง ประกอบดว ย ไมป ระกบั
ลักษณะ : หนา ตรง แข็งแรง
คณุ สมบตั ิ : เพือ่ เพิ่มความแข็งแรง ปอ งกนั ใบลานแตกหกั หรอื ขาด

4.1.2.3 ช้นั ใน ประกอบดว ย ใบลาน และสายสนอง
ลกั ษณะ : แคบ ยาว เบา บาง ลายและสีเปนธรรมชาติ ขาวนวล มี

รองลกึ เปนตวั อักษรสดี าํ และรอยโยงดว ยเชอื กยาว
คณุ สมบัติ : เพือ่ บนั ทกึ ขอความดว ยการทาํ ใหเ ปนรอ งลึกลงเนอ้ื วัสดุ

ซ่ึงมีความคงทนถาวรกวา การบนั ทกึ บนพ้ืนผวิ วัสดุ การรอยใบลานเพือ่ รวบรวมใหอยเู ปน ผกู เดียวกนั
เพอื่ สะดวกในการเปด พลิกอานหนา หลงั ขนาดพอเหมาะมอื ถือจับไดง าย เหมาะกบั การใชง านท่ี
พระสงฆต อ งถอื อา นเทศนเปนเวลานาน

ภาพที่ 40 แสดงการวเิ คราะหองคป ระกอบคมั ภีรใบลานจากรูปลักษณะและคุณสมบัติ

66

ภาพท่ี 41 แสดงการวิเคราะหองคป ระกอบคมั ภรี ใบลานจากรูปลักษณองคป ระกอบ
4.1.3 รปู ลกั ษณก ารใชง านและศลิ ปะ
วเิ คราะหจากรปู แบบการใชง านและวธิ เี ก็บรกั ษาของคมั ภีรใ บลาน ซึ่งรวมกัน

เปนผกู โดยมีลกั ษณะภายนอกเปน หอผา มัดดวยเชือก 3-5 ชว ง ขนาดขึ้นอยูกับจํานวนคัมภีร เมื่อใช
งานจงึ มีลักษณะการใชง านท่เี ปน เอกลกั ษณค ือ ทาํ เปนลําดบั ขั้นตอน ดังนี้

4.1.3.1 การใชง าน
เมื่อคลายผา ออก วางไมป ระกบั และหยบิ ใบลานที่อยูภายในมาใช

งาน ขณะเปดอา นใบลานทกุ ใบตองมีการพลกิ เพ่อื อานหนา หลัง และเม่อื อา นจบผกู ใบลานทกุ ใบจะ
หมุนวนกลบั มาทเี่ ดมิ เปน ภูมิปญญาที่แสดงถงึ ความใสใ จและเหมาะสมในการใชง านเมอ่ื พระสงฆใ ชถ อื
ขณะเทศน

ภาพท่ี 42 แสดงลาํ ดบั การใชงานของคมั ภรี ใบลาน

67
4.1.3.2 ลกั ษณะศลิ ปะการตกแตง

คมั ภรี ใบลานแตล ะฉบบั มีศิลปะการตกแตง เพื่อบอกความแตกตาง
ของแตละคมั ภรี  ดังน้ี

ผาหอ มีการใชวัสดุ ลวดลายและสีสันตางกันตามทองถิ่นท่ีจัดทํา
แบงเปนวสั ดุผาและวสั ดธุ รรมชาติ ทาํ ใหเกิดลกั ษณะลายเสนและรปู แบบตา ง ๆ

ภาพที่ 43 แสดงวสั ดุ ลวดลาย สสี ันของผาหอคมั ภรี ใ บลาน
ไมประกับ มีลวดลายและสีสัน ตามความประณีตของผูจัดทํา โดย

สวนใหญเปนลวดลายแบบไทย มีการใชทอง รักและชาด จึงทําใหเกิดสีสันที่นิยมคือ สีทอง สีน้ําตาล
ไหมหรอื ดําและสีแดงชาด

ภาพท่ี 44 แสดงลวดลาย สสี นั ของไมประกบั

68
ใบลาน ในหน่ึงคมั ภรี ม ีการเรียงลาํ ดับหนา จากลานปกหนา ลานรอง
ปกหนา ลานเน้ือหา ลานรองปกหลัง และลานปกหลัง เปนกลวิธีเพ่ือปองกันลานสวนเนื้อหาไมให
ชาํ รดุ งา ย ในแตล ะลานมีรูปแบบการจัดหนา และการตกแตงที่ตา งกัน ดังน้ี

ภาพท่ี 45 แสดงรปู แบบการจดั วางเนอ้ื หาบนใบลาน
โดยในสวนของลานเนอ้ื หา ทางแนวกวางในใบลาน 1 ลาน แบงเปน

3 สว น ในสวนแรกมีอักษรอังกา เพ่ือบอกลําดับหนา และเนื้อหา แบงสวนดวยรูเจาะที่เปนจุดหมุน
และในสวนท่ีสองและสาม เปนเนอื้ หาทีเ่ ปน ตัวอักษรสดี าํ บนพนื้ สีน้าํ ตาลออ นนวล

ภาพที่ 46 แสดงรปู แบบพน้ื ทใ่ี นสว นเนอ้ื หาบนใบลาน
สว นของการตกแตงทบี่ รเิ วณขอบลาน มรี ปู แบบทหี่ ลากหลายโดย

สวนใหญใ ชท อง รกั และชาด จงึ ทําใหเ กดิ สีสนั ทีน่ ิยมคอื สที อง สนี าํ้ ตาลไหมหรือดาํ และสีแดงชาด
และเกดิ เปน รูปแบบ ดงั นี้

69

ภาพที่ 47 แสดงรปู แบบการตกแตงบนขอบใบลาน
4.2 การวิเคราะหป ระเดน็ เชิงนามธรรม
4.2.1 ความสําคญั และประโยชนใชสอย เปน เอกสาร บันทกึ องคความรู โดยเฉพาะ

พระธรรมคาํ สง่ั สอนหรอื พระไตรปฎ ก พระสงฆนํามาใชในการประกอบการเทศนาพระธรรมคําสอน
เพอ่ื เผยแผแ ละสืบทอดพระพุทธศาสนา จึงเปน สัญลักษณ เพ่ือเตือนสติผูทพ่ี บเห็นคมั ภรี ใบลานให
ระลึกถึงพระธรรมคาํ สั่งสอนจากพระพทุ ธเจา เปรยี บเสมอื นเปนรูปแบบหนึง่ ของพทุ ธพจน โดยเนอ้ื หา
ในคมั ภีรใบลานยังสง ผลถึงวัฒนธรรมประเพณี พฤตกิ รรม การดําเนินชีวติ และมบี ทบาทหนาที่ในการ
สรา งกฎระเบียบในสังคมไทย

4.2.2 คา นยิ มความเชอื่ เปน ของสาํ คญั ศักดิส์ ทิ ธม์ิ คี ณุ คาสงู สุด มีความดงี าม
เหมาะสมควรแกการเคารพ และเกดิ ความสบายใจคือ ความเจริญทางจติ ใจ เมอื่ พบเหน็

ภาพที่ 48 แสดงผลสรปุ การวเิ คราะหคัมภีรใบลาน

70

2. การวิเคราะหแนวความคิดหลกั ในการออกแบบ (Conceptual Design) ของคัมภีรใ บลานสู
การออกแบบ

จากการวิเคราะหคัมภีรใบลานในประเด็นท่ีสําคัญนํามาสังเคราะหสูคําสําคัญ (Key
Word) ทีน่ ํามาใชเ ปนแนวความคิดหลกั ในการออกแบบ (Conceptual Design) เพือ่ เปนการกําหนด
ขอบเขตภาพรวมของโครงการ โดยยังสามารถส่ือถึงลกั ษณะและนยั สาํ คัญของคัมภีรใบลานไดด งั นี้

“ลําดบั เวยี นเปลี่ยนผัน สัจธรรมยากเลอื น”
“ลําดับเวียน” จากลักษณะองคประกอบภายนอก ท่ีมีวิธีการเก็บรักษาแสดงถึง
ความสาํ คัญของสิ่งทีอ่ ยูภายใน และการเปด อานแบบหมุนวน ท่ีแฝงแนวคิดใหเขาใจวาทุกสิ่งชีวิตวน
เปนวฏั จักรเกิด แก เจ็บ ตายเปน เรอ่ื งธรรมชาตทิ ่ที ุกคนตองเจอ
“เปลี่ยนผัน” จากข้ันตอนการทําคัมภีรใบลาน ที่มีข้ันตอนการเปล่ียนรูปรางจากใบไม
ธรรมชาติมาสใู บลานทมี่ ีขนาดพอเหมาะกับการใชง านถอื อานแสดงเทศนา รวมถงึ การพลิกหนา ใบลาน
ในการอา นดานหนาและดานหลัง โดยแฝงแนวคิดแกนธรรมคือหลักไตรลักษณ มีการเกิดขึ้น ตั้งอยู
และดับไป
“สัจธรรม” จากวสั ดุของคมั ภรี ใบลานที่มาจากธรรมชาติ โดยใชค วามเขาใจในคุณสมบัติ
ท่ีตางกันของแตละวัสดุ และจากเนื้อหาภายในของคัมภีรใบลาน คือแกนพระธรรมคําส่ังสอนของ
พระพุทธเจา ทจ่ี ดจารบันทกึ ไว วา เปน ความจรงิ ใหเขาใจธรรมชาติของโลกและชีวิตตามความเปนจรงิ
“ยากเลือน” จากลักษณะของการจดจาร ที่ฝงเปนรองลึกลงในเน้ือวัสดุ ทําใหมีความ
คงทนถาวร และสอื่ ถึงความจรงิ ของโลกท่ีเมื่อเขาใจและฝกปฏิบัติจะทําใหจดจําอยูในวิถีการดําเนิน
ชวี ิตสงผลใหเกดิ ความเจริญทางจติ ใจ
จึงนํามาใชเปนแนวความคิดหลักในการออกแบบ (Conceptual Design) เปนการ
กําหนดขอบเขตภาพรวม อธบิ ายไดด ังนี้
Rotation ใชใ นการออกแบบทางเดิน (Circulation) ที่มีลักษณะลอมรอบทุกพื้นที่การ
ใชง านและอาคาร โดยเชือ่ มเสนทางการเดินจากจดุ เร่มิ ตนจนถงึ จดุ สุดทา ย คือการกลับมาสูจุดเร่ิมตน
เดมิ และมีการออกแบบโดยใชบานหมนุ หรือบานพับเพ่อื เปน การเชอ่ื มตอพนื้ ทกี่ ารใชงาน
Changable ใชค ุณสมบตั วิ สั ดุทม่ี กี ารเปล่ียนแปลงพืน้ ผิวสมั ผัสโดยเทคนิควธิ ตี าง ๆ เชน
การทาํ ใหเ กดิ รอง การใชพ ืน้ ผิวหยาบขรขุ ระไปสูพ ้นื ผวิ ทเ่ี รียบละเอียด การใชเ ทคนคิ พนทรายหรอื กดั
กรดลงบนพื้นผิววัสดใุ หเ กดิ ผวิ สัมผสั ทีแ่ ตกตา ง การปลอยใหว ัสดเุ ปลีย่ นแปลงตามกาลเวลาโดย
ธรรมชาติ
Sequence ใชการออกแบบใหม ีลาํ ดบั การเขาถงึ พ้ืนที่ใชงานท่เี หมาะสมกับการใชงาน
และกจิ กรรมสาํ หรับผูใชโ ครงการ และลวดลายทซ่ี ้ําเปน จังหวะ
Realism ใชการออกแบบสภาพแวดลอ มภายใน โดยการใชวสั ดทุ ีแ่ สดงถงึ เน้ือแทตาม
คณุ สมบตั ิของวสั ดุ (สัจจะวสั ดุ) และออกแบบโดยสรา งบรรยากาศใหเกดิ ความรสู ึกใกลช ิดธรรมชาติ
หรอื เปน สวนหนงึ่ ของธรรมชาติ
Impressive ใชก ารออกแบบสภาพแวดลอมภายในใหเกดิ ความรสู กึ ประทบั ใจ โดยในทุก
พืน้ ทม่ี กี ารแฝงแนวคิดเพอื่ ใหเ กิดสตริ ะลกึ ตัวและเกิดการจดจําได การออกแบบลวดลายท่ีชองแสงทํา

71

ใหเกดิ แสงและเงาทป่ี รากฏลงบนรางกายของผใู ชพื้นท่ี
Inscribe ใชการออกแบบลักษณะการใชพนื้ ที่โดยอาคารมีลกั ษณะเสมอื นฝงลงใตด ิน

และพน้ื ผิววสั ดทุ ที่ าํ ใหเ กิดรอ งรอย ท้ังจากการออกแบบและจากกาลเวลาท่ผี า นไป

ภาพที่ 49 แสดงแนวความคดิ “ลําดับเวียนเปล่ยี นผนั สัจธรรมยากลบเลือน” ในการออกแบบ

จากกระบวนการวิเคราะหขา งตนสูผลสรปุ ขอมลู ท่ีไดจากการศกึ ษาคัมภรี ใบลาน ดังนี้

ตารางท่ี 9 แสดงผลสรปุ การนําผลการศกึ ษาคมั ภรี ใบลานสแู นวความคดิ หลกั ในการออกแบบ
(Conceptual Design)

ขอมลู ทีศ่ ึกษา ขอ คนพบ การออกแบบ

ความสาํ คญั และประโยชนใ ชสอย สัญลกั ษณของพระ จุดประสงคโ ครงการ
แนวความคิดท่ีแฝงในการออกแบบ
ธรรมคําสอน
ประโยชนท ผี่ ใู ชโ ครงการไดร บั
ความเช่อื และคานยิ ม ความเจรญิ ทางจิตใจ
รปู แบบเฟอรน เิ จอร
ขน้ั ตอนการทํา การแปรเปลย่ี นรูป
วสั ดทุ ่ใี ชใ นการออกแบบ
รปู ลกั ษณแ ละองคป ระกอบ ยาว บาง เปน เสน ตรง ลักษณะอาคารและพื้นทใ่ี ชสอยของ
โครงการ
ความเปน ธรรมชาติ
การจดั วางผังอาคาร
ลําดับ การเขาสูพน้ื ที่การใชง าน
ลายและสีที่ใชในการออกแบบ
กลวิธีการใชงานและรปู แบบ ลวดลายและสี

ศิลปะ การพลิก

รองลึก

บทที่ 5

การวเิ คราะหก ลุมผใู ชบริการ สถานทตี่ ัง้ และพืน้ ท่ปี ระโยชนใชส อยภายในโครงการ

เพื่อการออกแบบสภาพแวดลอมภายในสถานลานธรรมไดอยางเหมาะสมกับกลุม

ผูใชบริการกิจกรรม พื้นท่ีประโยชนใชสอย ที่ทําใหสามารถนําหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนา
โดยเฉพาะแนวคิดเรอ่ื งการเจรญิ สติ มาเปน แนวทางการปฏิบัตติ นเพอื่ ระลึกตวั อยเู สมอในขณะทาํ งาน
และการดําเนนิ ชีวิตประจาํ วัน ผวู ิจัยจึงตองวิเคราะหข อมลู ในเร่ืองกจิ กรรมการเจริญสติ ดังนี้

1. การวเิ คราะหก จิ กรรมการการเจรญิ สติ จากขอมูลเชิงปริมาณและเชงิ คณุ ภาพ
2. การวเิ คราะหพ จิ ารณาเลอื กสถานทีต่ ้ังโครงการ (SITE ANALYSIS)
3. การวิเคราะหผังองคก ร (ORANIZATION CHART)

4. การวิเคราะหพ้ืนท่ีประโยชนใชส อยภายในโครงการ (PROGRAMMING)
5. การวิเคราะหแ ผนผังการทํางานของผูใชบ ริการภายในโครงการ (FLOW CHART)
6. การวเิ คราะหความสมั พนั ธร ะหวางพื้นที่ประโยชนใ ชส อยภายในโครงการ (BUBBLE

DIAGRAM)

1. การวิเคราะหกจิ กรรมการเจรญิ สติ จากขอมลู เชงิ ปรมิ าณและเชิงคุณภาพ

1.1 การวเิ คราะหขอมูลเชงิ ปรมิ าณ
จากการเกบ็ รวบรวมขอ มูลจากกลุม ประชากรพุทธศาสนิกชนวยั ทํางานท่มี อี ายุตงั้ แต

25 ป แตไมเ กิน 50 ป ในเขตตา ง ๆ ของกรุงเทพมหานคร จํานวน 375 ราย โดยนําเสนอในรูปแบบ

ของตารางประกอบคาํ อธิบาย ดงั ตอไปนี้

ตอนท่ี 1 สภาพและขอมลู ท่ัวไปของผตู อบแบบสอบถาม

ตารางท่ี 10 แสดงรอ ยละของเพศ

เพศ จํานวน รอ ยละ

หญงิ 280 74.7

ชาย 95 25.3

จากผลการสาํ รวจ กลมุ ประชากรตัวอยาง จํานวน 375 คน พบวา รอยละ 74 เปน

เพศหญงิ และรอ ยละ 25.3 เปนเพศชาย

72

73

ตารางท่ี 11 แสดงรอ ยละของชวงอายุ

ชว งอายุ (ป) จํานวน รอยละ

25-30 103 27.5

31-36 136 36.3

37-42 91 24.3

43 ขน้ึ ไป 45 12

กลุมประชากรตัวอยา งสวนใหญอ ยูในชว งอายุ 31-36 ป รอยละ 36.3 ชวงอายุ 25-

30 ป รอยละ 27.5 ชว งอายุ 37-42 ป รอยละ 24.3 และชว งอายุ 43 ปข ึน้ ไป รอ ยละ 12 ตามลําดับ

ตารางที่ 12 แสดงรอ ยละของระดับการศึกษา

ระดับการศึกษา จาํ นวน รอยละ

มัธธยมปลายหรือตํ่ากวา 17 4.5

อนุปรญิ ญา 14 3.7

ปริญญาตรี 262 69.9

สงู กวาปรญิ ญาตรี 81 21.6

ระดับการศึกษาของกลุมประชากรตัวอยาง อยูในระดับปริญญาตรี รอยละ 69.9

รองลงมา รอ ยละ 21.6 มีการศึกษาสูงกวาระดับปริญญาตรี ระดับมัธยมปลายหรือต่ํากวามีรอยละ

4.5 และระดับอนุปริญญา รอยละ 3.7

ตารางที่ 13 ตารางแสดงรอ ยละของอาชีพ

อาชพี จาํ นวน รอยละ

พนักงานบรษิ ทั เอกชน 241 64.3

รบั ราชการ / รฐั วิสาหกจิ 72 19.2

กจิ การสวนตวั 35 9.3

รับจาง 21 5.6

วางงาน 6 1.6

อาชีพทีเ่ ปนรายไดหลกั ของกลุมประชากรตวั อยา ง รอ ยละ 64.3 เปน พนักงาน

บรษิ ัทเอกชน รอยละ 19.2 มอี าชีพ รบั ราชการ หรอื ทาํ งานรฐั วิสาหกิจ รอ ยละ 9.3 มีกจิ การสว นตวั

รอยละ 5.6 ทาํ งานรบั จา ง และรอ ยละ 1.6 วางงาน ตามลําดับ

74

ตารางที่ 14 ตารางแสดงรอ ยละของเขตท่ีตั้งสถานท่ที ํางาน

เขตท่ตี ้ังสถานทท่ี าํ งาน จาํ นวน รอ ยละ

เขตจตจุ ักร-เขตบางเขน-เขตดอนเมือง-เขตหลกั สี่ 108 28.8

เขตวฒั นา-เขตคลองเตย 53 14.1

เขตราชเทว-ี เขตพระนคร-เขตปอ มปราบ 51 13.6

เขตพระโขนง-เขตบางนา-เขตสวนหลวง 47 12.5

เขตบางรัก-เขตปทมุ วนั 29 7.7

เขตมีนบรุ -ี เขตคลองสามวา 25 6.7

เขตลาดกระบงั -เขตหนองจอก 16 4.3

เขตลาดพราว-เขตวังทองหลาง 10 2.7

เขตบางกอกนอ ย-เขตบางกอกใหญ- เขตบางพลดั 9 2.4

เขตหว ยขวาง-เขตบางกะป 8 2.1

เขตพญาไท-เขตดินแดง-เขตดุสิต 4 1.1

เขตหนองแขม-เขตบางบอน-เขตบางขุนเทียน 3 0.8

เขตทววี ัฒนา-เขตตลง่ิ ชนั 3 0.8

เขตบางแค-เขตภาษเี จรญิ 00

อื่นๆ 9 2.4

จากการสํารวจกลมุ ประชากรตัวอยางพบวา สวนมาก รอยละ 28.8 ทํางานในเขต

จตุจกั ร-เขตบางเขน-เขตดอนเมือง-เขตหลักสี่ อนั ดบั ท่สี อง รอ ยละ 14.1 คือ เขตวฒั นา-เขตคลองเตย

และอันดบั สาม รอ ยละ 13.6 คอื เขตราชเทว-ี เขตพระนคร-เขตปอ มปราบ

ตอนที่ 2 ขอมูลเกี่ยวกบั รปู แบบพฤติกรรมการดาํ เนนิ ชวี ิตในชวงเวลาหลงั การทาํ งาน

ตารางที่ 15 ตารางแสดงรอ ยละของกจิ กรรมหลงั เลิกงาน

กิจกรรมหลงั เลิกงาน จาํ นวน รอ ยละ

รับประทานอาหาร-เคร่อื งดม่ื 193 51.5

พบปะสงั สรรค 189 50.4

ดูและซอื้ สินคา 173 46.1

ออกกําลงั กาย 132 35.2

ชมภาพยนตร/ รอง-ฟงเพลง 114 30.4

สวดมนต น่งั สมาธิ 104 27.7

อา นหนงั สอื 55 14.7

เสรมิ ความงาม/ สปา 28 7.5

ชมศลิ ปะ/ การแสดงนทิ รรศการ 22 5.9

นวดผอนคลาย 18 4.8

75

พบวา กิจกรรมหลังเวลาเลิกงาน นอกจากกลับบานพักผอน ของกลุมประชากร
ตวั อยา ง สว นใหญค ือการไปรบั ประทานอาหาร-เคร่ืองด่ืม คิดเปน รอยละ 51.5 รองลงมาคอื ไปพบปะ

สงั สรรคหลงั เลกิ งาน รอ ยละ 50.4 ไปเดนิ ดแู ละซอื้ สินคา รอ ยละ 46.1 ไปออกกําลงั กาย รอยละ 35.2
ไปชมภาพยนตร รอ ง-ฟง เพลง รอยละ 30.4 ไปสวดมนต นั่งสมาธิ รอยละ 27.7 ไปอานหนังสือ รอย
ละ 14.7 ไปเสริมความงาม-สปา รอ ยละ 7.5 ไปชมศิลปะ การแสดงนิทรรศการ รอยละ 5.9 ไปนวด

ผอนคลาย รอ ยละ 4.8 และทํากจิ กรรมอื่นๆ อนั ไดแ ก การเดินเลน รอเวลา รอยละ 11.7

ตารางท่ี 16 ตารางแสดงรอยละของประเภทสถานทที่ ํากิจกรรมหลังการทํางาน

ประเภทสถานทที่ ํากิจกรรมหลังเลกิ งาน จาํ นวน รอ ยละ

หา งสรรพสินคา 231 61.6

สวนสาธารณะ 132 35.2

ศนู ยการคา ชุมชน 114 30.4

ฟต เนส / สถานทีอ่ อกกําลงั กาย 110 29.3

สถานปฏิบัตธิ รรม / วัด 79 21.1

สถานที่ทอ งเที่ยว 40 10.7

แหลงเรียนรตู า งๆ 33 8.8

สถานบนั เทงิ กลางคืน 17 4.5

จากการสํารวจสถานที่ในการทํากิจกรรมตางๆ หลังเลิกงานของกลุมประชากร

ตัวอยาง พบวา รอยละ 61.6 ไปหางสรรพสินคา รองลงมารอยละ 35.2 ไปสวนสาธารณะ รอยละ

30.4 ไปศูนยการคาชุมชน (COMMUNITY MALL) รอยละ 29.3 ไปฟตเนส หรือสถานท่ีออกกําลัง

กาย รอยละ 21.1 ไปสถานปฏิบัติธรรมหรือวัด รอยละ 10.7 ไปสถานท่ีทองเที่ยว รอยละ 8.8 ไป

แหลงเรยี นรู และรอยละ 4.5 ไปสถานบันเทิงกลางคืน ตามลาํ ดบั

ตารางท่ี 17 ตารางแสดงรอ ยละของยา นทีต่ ั้งสถานทท่ี าํ กจิ กรรมหลังการทาํ งาน

ยานท่ตี ้งั สถานทก่ี จิ กรรม จาํ นวน รอยละ
39.5
สามยาน-สยาม 148 25.6
24.3
สลี ม-สาทร 96 19.2
14.4
อโศก 91 9.9
9.6
ลาดพราว-บางกะป 72 9.6
8.8
วิภาวดี-จตจุ ักร 54 8.5

ทองหลอ 37

อนุสาวรยี ช ัยสมรภมู ิ 36

อารยี - พหลโยธิน 36

เอกมัย 33

ราชประสงค- ราชปรารภ 32

76

ตารางท่ี 17 ตารางแสดงรอยละของยานท่ีต้ังสถานท่ที าํ กจิ กรรมหลงั การทาํ งาน (ตอ )

ยา นทีต่ ง้ั สถานทีก่ จิ กรรม จาํ นวน รอ ยละ

รัชดาภิเษก-รชั โยธนิ 28 7.5

รามอินทรา-วัชรพล 27 7.2

เกษตรนวมินทร 22 5.9

แจง วัฒนะ 8 2.1

อื่นๆ 22 5.9

ยานทกี่ ลมุ ประชากรตัวอยางทาํ กจิ กรรมหลังเลิกงาน ไดแก สามยา น-สยาม รอยละ

39.5 สลี ม-สาทร รอยละ 25.6 และอโศก รอยละ 24.3 ตามลําดับ สําหรับยานอ่ืนๆ ไดแก ปนเกลา

บางแค วดั ระฆงั งามวงศวาน บางซื่อ ขา วสาร เจรญิ กรงุ รามคาํ แหง บางนา ราชพฤกษ พระราม5 ติ

วานนท

ตารางที่ 18 ตารางแสดงรอยละของความถใ่ี นการทาํ กจิ กรรมหลงั การทํางาน

ความถ่ใี นการทํากจิ กรรม จาํ นวน รอ ยละ

ทกุ วนั / เกอื บทกุ วนั 83 22.1

3 – 4 ครัง้ / สัปดาห 60 16

1 – 2 ครั้ง / สัปดาห 155 41.3

1 – 2 คร้งั / เดอื น 60 16

นอยกวา เดอื นละครั้ง 14 3.7

อืน่ ๆ 3 0.8

ความถใ่ี นการไปทํากิจกรรมหลังเลกิ งาน สวนใหญจ ะไปสัปดาหละ 1-2 ครั้ง คดิ เปน

รอยละ 41.3 รองลงมาไปทุกวันหรอื เกือบทุกวัน รอยละ 22.1 ไปทุก 3-4 ครั้งตอสัปดาห และเดือน

ละ 1-2 คร้งั รอ ยละ 16 นอ ยกวา เดือนละคร้ัง รอยละ 3.7 และไปตามโอกาสหรือวันสําคัญ รอยละ

0.8

ตารางท่ี 19 ตารางแสดงคาเฉลี่ยและระดับความสําคญั ของปจ จยั ในการทาํ กิจกรรมหลังการทํางาน

ปจจัยในการทาํ กิจกรรม คาเฉลี่ย ระดบั ความสาํ คัญ

ผอนคลายจากความตึงเครยี ด 4.12 สาํ คญั มาก

อยใู นยา นทเ่ี ดนิ ทางสะดวก มรี ถหรือบรกิ ารสาธารณะผา น 4.00 สาํ คัญมาก

รูส ึกโปรง โลงและเย็นสบาย 3.97 สําคญั มาก

มีกิจกรรมอืน่ ๆ ทหี่ ลากหลายรองรับ 3.97 สาํ คญั มาก

รมรน่ื ดวยพืน้ ทีส่ เี ขียวและมีแหลง นํา้ 3.64 สําคญั มาก

มที ี่จอดรถสะดวกสบาย 3.59 สาํ คญั มาก

อยูใกลยา นทพ่ี กั อาศัย 3.57 สําคัญมาก

อยูใกลย า นทที่ าํ งาน 3.53 สาํ คัญมาก

77

ตารางที่ 19 ตารางแสดงคาเฉล่ียและระดบั ความสาํ คญั ของปจจัยในการทํากิจกรรมหลังการทาํ งาน

(ตอ )

ปจจยั ในการทํากจิ กรรม คา เฉล่ีย ระดับความสาํ คัญ

ชน่ื ชมความสวยงามของสถานที่ 3.47 สําคัญมาก

เพอ่ื หากิจกรรมทาํ ฆา เวลาจากชวงเวลารถตดิ 3.39 สําคญั ปานกลาง

เปดบรกิ ารตอนกลางคนื หรอื ตลอด 24ชม. 2.41 สาํ คัญนอ ย

ปจ จัยท่กี ลมุ ประชากรตัวอยา งใหค วามสาํ คญั มากในการทํากิจกรรมตางๆ หลังการ

ทาํ งาน คอื ผอนคลายจากความตงึ เครยี ด รองลงมาคือ อยูในยานท่ีเดินทางสะดวก มีรถหรือบริการ

สาธารณะผา น อนั ดบั สามคอื รูสกึ โปรงโลงและเย็นสบาย และมีกิจกรรมอื่นๆ ท่ีหลากหลายรองรับ

อนั ดบั ส่คี ือ รม ร่ืนดวยพ้นื ท่สี เี ขียวและมีแหลงนํ้า อันดบั หา คือ มที จ่ี อดรถสะดวกสบาย

ตอนที่ 3 ขอมูลเกยี่ วกับกจิ กรรมท่ีเขารวมหรอื สนใจในการดําเนินชีวติ วิถีพุทธธรรม และสาเหตุท่ี

เขา รว มกิจกรรม

ตารางที่ 20 ตารางแสดงความคิดเหน็ ทม่ี ตี อ คาํ กลาวเก่ยี วกบั วถิ ีชีวติ ของสังคมในปจ จบุ ัน

ความคดิ เห็นตอ คาํ กลา วเก่ยี วกบั วิถชี วี ิตของสังคมในปจจุบัน จํานวน รอ ยละ

เห็นดว ย 321 85.6

ไมเ ห็นดว ย 54 14.4

กลุมประชากรตัวอยาง ไดแสดงความเห็นตอคํากลาวท่ีวา “สังคมปจจุบันมีการ

เปลี่ยนแปลงอยางรวดเรว็ ทําใหความเจริญทางดานวัตถลุ ํ้าหนา กวาความเจริญทางดานจติ ใจอยา งมาก

มนุษยเ ราสะดวกสบายขึ้น แตค วามเจริญทางดานจติ ใจกลับลา หลงั กวา ความเจริญทางดา นวัตถุ ทาํ ให

คนเหนิ หางจากคาํ สอนของพระพทุ ธศาสนา (พุทธธรรม) อนั เปนท่ียึดเหนี่ยวทางจิตใจและเปนวิถีการ

ดําเนินชวี ติ ของคนไทย จงึ กอ ใหเ กิดปญหาทางสังคมท่ีรนุ แรงในสังคมไทย คอื ปญหาความเสือ่ มโทรม

ทางศลี ธรรมและจติ ใจ ความเครียด โกรธและซมึ เศรา ซึง่ เปน สาเหตุของปญหาการฆา ตวั ตายและโรค

เร้ือรงั เชน โรคมะเร็ง โรคความดันโลหิตสูง โรคหวั ใจ และเบาหวาน” โดยเห็นดว ยกับคํากลาวจํานวน

321 คน คดิ เปนรอ ยละ 85.6 และไมเ ห็นดวย จาํ นวน 54 คน คิดเปนรอ ยละ 14.4

ตารางท่ี 21 ตารางแสดงรอ ยละของการเขา รว มกจิ กรรมพุทธศาสนา

การเขา รวมกจิ กรรม จาํ นวน รอยละ

เคย 337 89.9

ไมเคย 38 10.1

กลุม ประชากรตัวอยาง เคยเขารวมกจิ กรรมทางศาสนา หรือสถานปฏิบัติธรรม คิด

เปนรอยละ 89.9 และท่ไี มเคยเขารว มกจิ กรรมทางศาสนาหรอื สถานปฏิบัติธรรม รอ ยละ 10.1

78

ตารางท่ี 22 ตารางแสดงรอ ยละของความถ่ีในการเขา รวมกจิ กรรมพทุ ธศาสนา

ความถ่ี จํานวน รอยละ

ตามโอกาสวนั สาํ คัญ 189 50.4

1-2 คร้ัง/สปั ดาห 89 23.7

1-2 ครั้ง/เดือน 86 22.9

อน่ื ๆ: ทกุ วนั แลว แตสะดวก ไมเ คย มเี พือ่ นไปดวย 11 2.9

ความถใี่ นการเขารวมกจิ กรรมทางศาสนา หรือไปศาสนสถาน หรอื สถานปฏิบตั ิธรรม

ของกลุมประชากรตัวอยางท่ีเขารวมกิจกรรมพบวา สวนใหญไปตามโอกาสวันสําคัญ รอยละ 50.4

รองลงมาไปรว มกจิ กรรมทุก 1-2 ครั้งตอสัปดาห รอยละ 23.7 ไปรวมกิจกรรมทุก 1-2 ครั้งตอเดือน

รอ ยละ 22.9 และอีกรอ ยละ 2.9 ที่ไปรว มกจิ กรรมทุกวนั

ตารางที่ 23 ตารางแสดงคา เฉลี่ยและระดบั ความสนใจของการเขารว มกจิ กรรมพุทธศาสนา

กจิ กรรมพทุ ธศาสนา คาเฉล่ีย ระดบั ความสนใจ

การสวดมนต 4.03 สนใจมาก

การปฏบิ ัตเิ จรญิ อานาปานสต-ิ ฝกสมาธิ 3.71 สนใจมาก

การรกั ษาศีล 3.62 สนใจมาก

การฝก ดําเนนิ ชีวิตแบบไมเ บียดเบยี น 3.47 สนใจมาก

การฟงธรรม 3.30 สนใจปานกลาง

การเรียนรพู ุทธประวตั -ิ พุทธวัจนะ 3.04 สนใจปานกลาง

การศกึ ษาพุทธธรรม 2.97 สนใจปานกลาง

การสนทนาธรรม 2.75 สนใจปานกลาง

กจิ กรรมในการดาํ เนินชวี ิตวถิ พี ุทธธรรมท่ีกลุมประชากรตัวอยางใหความสนใจมาก

ไดแก การสวดมนต การปฏิบตั เิ จรญิ อานาปานสติ-ฝกสมาธิ การรกั ษาศลี และการฝก ดาํ เนนิ ชวี ิตแบบ

ไมเบียดเบียน สนใจปานกลาง ไดแ ก การฟง ธรรม การเรียนรพู ุทธประวัติ-พุทธวัจนะ การศึกษาพุทธ

ธรรม และการสนทนาธรรม ตามลําดบั

ตอนท่ี 4 ความคิดเห็นเกี่ยวกบั รูปแบบและกจิ กรรมภายในสถานลานธรรม

ตารางท่ี 24 ตารางแสดงรอ ยละความเหน็ เร่ืองการจัดตงั้ สถานลานธรรม

ความเหน็ เร่ืองการจัดตง้ั สถานลานธรรม จาํ นวน รอยละ

เห็นดว ย 329 87.7

ไมเหน็ ดว ย 46 12.3

จากการสํารวจความคิดเห็นพบวา กลุมประชากรตัวอยางเห็นดวยตอการจัดต้ัง

สถานลานธรรม ซ่งึ เปนพน้ื ทชี่ มุ ชนตนแบบท่ีรองรับกับวัฒนธรรมการใชชีวิตของชาวพุทธในปจจุบัน

โดยเนนใหมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการดําเนินชีวิต (Life Style) ที่นําหลักพุทธธรรมมาใชให

เหมาะสมกบั การดาํ เนินวถิ ชี วี ิตในปจ จบุ ัน ใหช าวพทุ ธสามารถเขาใจ นํามาปฏบิ ัตแิ ละปรับเปนแนวคิด

เปน วถิ กี ารดาํ เนนิ ชวี ิตแบบคณุ ธรรมนยิ ม คิดเปน รอ ยละ 87.7 ไมเ หน็ ดว ย รอ ยละ 12.3

79

ตารางที่ 25 ตารางแสดงคา เฉลีย่ และระดับความตองการเกย่ี วกบั รปู แบบของสถานลานธรรม

รูปแบบ คา เฉลี่ย ระดับความตองการ

เย็นสบายและโปรง โลง 4.50 ตองการมากทส่ี ดุ

สงบเงยี บ ใหค วามรสู ึกบาํ บัดและผอ นคลาย 4.46 ตอ งการมากทส่ี ุด

เนน ธรรมชาติ รมรืน่ พื้นทสี่ เี ขียว 4.40 ตอ งการมากทส่ี ุด

เรียบงา ย สะอาดตา สอ่ื ถึงความพอดี 4.32 ตอ งการมากทสี่ ดุ

สรา งสรรคและรว มสมัย มเี อกลกั ษณศ ิลปวฒั นธรรมไทย 3.59 ตองการมาก

มคี วามแตกตางจากส่งิ แวดลอมภายนอก สะดุดตาและดงึ ดดู 3.43 ตองการมาก

ใจ

มีสัญลกั ษณแบบพุทธ ศักดิ์สทิ ธิ์ นา เคารพยําเกรง 3.15 ตอ งการปานกลาง

รูปแบบบรรยากาศสภาพแวดลอมภายในสถานลานธรรมที่กลุมประชากรตัวอยาง

ตองการมากท่ีสุด ไดแก เย็นสบายและโปรงโลง สงบเงียบ ใหความรูสึกบําบัดผอนคลาย เนน

ธรรมชาติ รมร่ืน พ้ืนที่สีเขียว และเรียบงาย สะอาดตา สื่อถึงความพอดี รูปแบบท่ีกลุมประชากร

ตวั อยางตองการมาก คอื การสรางสรรคและรวมสมัย มีเอกลักษณศิลปวัฒนธรรมไทย และมีความ

แตกตางจากส่ิงแวดลอมภายนอก สะดุดตาและดึงดูดใจ รูปแบบท่ีกลุมประชากรตัวอยางมีความ

ตอ งการปานกลาง คือ สญั ลกั ษณแบบพุทธ ศกั ด์ิสิทธิ์ นา เคารพยาํ เกรง

ตารางที่ 26 ตารางแสดงคาเฉลย่ี และระดบั ความตองการเกย่ี วกบั กิจกรรมของสถานลานธรรม

กจิ กรรมสถานลานธรรม คาเฉล่ยี ระดบั ความตองการ

พน้ื ที่ปฏบิ ตั สิ มาธิ 4.29 ตองการมากทสี่ ดุ

พ้นื ที่สวดมนต 4.22 ตองการมากทส่ี ุด

รา นอาหารเพอื่ สุขภาพ 3.67 ตองการมาก

พื้นที่สาํ หรบั การฟง บรรยายและสนทนาธรรม 3.66 ตองการมาก

พ้ืนทอ่ี อกกําลังกาย 3.58 ตอ งการมาก

หองสมุด 3.53 ตองการมาก

พื้นท่เี ดินจงกรม 3.51 ตองการมาก

พ้ืนท่ีแสดงงานพทุ ธศลิ ป 3.27 ตอ งการมาก

รานคา จําหนา ยวตั ถดุ บิ และสนิ คาเพอ่ื สขุ ภาพ 3.25 ตองการมาก

พื้นท่ีแสดงภาพยนตรและดนตรี 3.09 ตองการปานกลาง

พืน้ ที่นวดผอ นคลาย 2.71 ตอ งการปานกลาง

พน้ื ทส่ี อนทําอาหารเพอื่ สขุ ภาพ 2.50 ตองการนอ ย

กิจกรรมภายในสถานลานธรรมที่กลุมประชากรตัวอยางตองการมากท่ีสุด ไดแก

พนื้ ทปี่ ฏิบตั ิสมาธิ พน้ื ท่สี วดมนต ท่ีมีตองการมาก ไดแก รานอาหารเพื่อสุขภาพ พื้นท่ีสําหรับการฟง

บรรยายและสนทนาธรรม พ้ืนท่ีออกกําลังกาย หองสมุด พื้นที่เดินจงกรม พ้ืนท่ีแสดงงานพุทธศิลป

80

รา นคาจําหนายวตั ถดุ บิ และสินคา เพือ่ สุขภาพ ความตองการปานกลาง ไดแก พื้นที่แสดงภาพยนตร
และดนตรี พื้นท่นี วดผอนคลาย สําหรบั ความตองการนอ ย คอื พน้ื ท่สี อนทําอาหารเพ่อื สุขภาพ

1.2 การวเิ คราะหข อ มูลเชิงคณุ ภาพ
การศกึ ษาวจิ ยั คร้ังนไ้ี ดท าํ การสัมภาษณเจาะลกึ ในประเดน็ “การจดั สภาพแวดลอ ม

ภายใน พ้ืนท่ใี ชส อย และกจิ กรรมสาํ หรับการออกแบบพน้ื ทที่ ่ีเหมาะสมกบั การทํากิจกรรมเพ่อื การ
เจริญสตสิ าํ หรับพุทธศาสนกิ ชนวัยทาํ งานในเมอื ง” พรอ มท้งั นาํ ขอมูลจากการทบทวนวรรณกรรมท่ี
เกีย่ วของมาสนับสนุนขอ คน พบในการสัมภาษณเ จาะลึก เพ่ือนาํ ไปใชใ นการออกแบบสถานลานธรรม
ในหัวขอ ตอ ไปน้ี

1.2.1 กิจกรรมทท่ี ําใหเ กดิ การเจรญิ สติ
การสมั ภาษณเจาะลกึ ใชข อซกั ถามประเด็นที่วา “อะไรทําใหเ กิดสติ และมี

กจิ กรรมหรือวิธกี ารในการทําใหเกดิ สตใิ นการดํารงชีวิตประจาํ วนั และการทํางานตองทาํ อยา งไร”
สรปุ ไดด ังน้ี

“ทกุ อิรยิ าบถใชสตเิ ปน ตัวขับเคล่อื นไดหมดเลย เชนการบริหารชวงเชาต่ืนมา
แปรงฟนลา งหนา คือรูวากําลังทําอะไรอยูตอนน้ี กิจกรรมท่ีมาเสริมใหเกิดสติ เชน ใชเสียงเพลงทํา
ทา ทาง ฝกสติ เปนการบังคับใหอยูในอารมณในอิริยาบถนั้นๆใหนานขึ้น ตองเปน activity ท่ีมีการ
เคลอ่ื นไหวหรืออยกู บั อะไรไดนาน สมาธจิ ะอยูไดนาน กิจกรรมทเี่ สริมใหเ กิดการมุงมน่ั ทาํ อะไรไดนาน
คนเราถา จะตอ งมุงม่ันนน่ั คือเกิดสมาธิแลว กจ็ ะมีสติในการทาํ เรอื่ งนั้น ทําอยางไรก็ไดใหคนมีอารมณ
มงุ มั่นในการทาํ อะไรตรงนัน้ ใหคนสนใจและอยากจะรูและตอ งการจะทํา น่ันคอื เกิดสติทัง้ นนั้ เลย เชน
รอ งเพลง เลนออกกําลงั กาย จะเคล่ือนไหวหรือไมเคล่ือนไหวกไ็ ดแคม งุ มน่ั วา จะตองทํา”

“การทําสมาธิ เปนจุดรวมท่ีทุกคนเขาถึงไดงายและดึงใหตัวเองรูวาควรทํา
อะไร ตองทําอะไรและไมตองบังคับวาคุณตองมานับถืออะไรกอน ตองมาเขารีต การทําสมาธิตาม
แนวทางท่พี ระพทุ ธเจา เคยสอนไว การฝกลมหายใจ อยกู ับตวั เอง จิตคุณจะดีข้ึน เพราะเราสอนเรื่อง
ชวี ติ ชวี ิตคืออะไร ตอ งเปนอยางไร”

“กิจกรรมท่เี สรมิ ใหคนสนใจธรรมะ เชน กิจกรรมสวดมนตขามป คนเขา รวม

เยอะมากทุกวัย กจิ กรรมเชิงรุกกเ็ ขารว มตามชุมชน โรงเรียน พระเปน สวนหนึ่งของการเขารวมแกไข

ปญหาสังคม วัดในเมืองหลวงทีเ่ ปดใหค นเขารวมเยอะเชน วดั สทุ ศั น นัง่ สวดมนตบ รรยากาศเย็น ๆ มี

เสยี งระฆังคลอ มหี นงั สอื ใหสวดมนตเม่ือเสร็จก็กลับ ไมม ขี อผูกมัด”

“สมาธภิ าวนาเปน กิจกรรมหลักชัดเจน เราจึงหากจิ กรรมท่เี ปนการฝกสมาธิที่

ไมใชน ่ังสมาธิเพียงอยางเดยี ว ตองเปน กิจกรรมอ่ืนทีส่ อนคนใหเขาใจสมาธิได กจิ กรรมสงเสริมศลิ ปะ

การคนควา งานวิจยั ตา ง ๆ กจิ กรรมท่ชี ดั เจนจึงเปน ตักบาตร สมาธิภาวนา ฟงธรรม ทคี่ นนยิ มรว ม

กิจกรรมมากทีส่ ุดคือ สมาธภิ าวนา”

1.2.2 การเลอื กสภาพแวดลอมใหเ หมาะสมกับกิจกรรมเพ่ือการเจรญิ สติ

การสมั ภาษณเ จาะลึกใชขอ ซักถามประเด็นทว่ี า การออกแบบสําหรับสถาน
ปฏบิ ัตธิ รรมเพ่ือการเจรญิ สติทเ่ี หมาะสมควรเปน อยา งไร สรปุ ไดดงั น้ี

“ออกแบบใหเ ขาถงึ ธรรมชาติมากท่สี ดุ ใชบานเฟย มเพราะวิวมอี ยูแลว ไม

81

อยากเปด แอร 24 ช่ัวโมง บรรยากาศดอี ยากเปด ใหลมเขา แตมแี อรไ ว เผอ่ื หนาฝนและเวลารอนมาก
อยางออฟฟศ เราตอ งการความโปรงใส ทกุ หอ งเปนกระจกหมดเพราะเราทาํ งานแบบโปรงใสเราไม
ปด บงั เปดเผยทกุ อยา ง”

“ทีป่ ฏบิ ตั ธิ รรม อาจมีอาสนะสาํ หรบั ผูที่มาบรรยายธรรม มีพืน้ ทโ่ี ลง ๆ
สาํ หรบั ผมู าฟง ธรรม มที ่ีสําหรบั นัง่ ปฏิบัตสิ มาธเิ ปนสถานท่โี ลง ๆ ควรมีตนไมใหญและไมยนื ตน ตนไม
ใหญเ พอ่ื ความรมเยน็ ของผทู มี่ าน่ังฟง ปฏบิ ตั สิ มาธิ ตน ไมเลก็ เพ่ือคนเมอื่ มานัง่ มองเห็นตนไมและ
ธรรมชาตทิ ําจติ ใจสงบข้นึ เปนผลดตี อ การฟงและปฏิบัติธรรม อาจอยใู นทโี่ ลง หรือมหี ลงั คาคลมุ ก็ได
ดานหนา มศี าลา เผ่อื ฝนตกยายคนเขามา อีกขางเปนกฏุ เิ ลก็ เพอื่ ทาํ สมาธกิ ลางคนื หรอื พักตอน
กลางคืน”

“ตองมีการยกสูง มลี าน มี hall ทมี่ รี ูปเคารพหรืออาจเปน พิพิธภณั ฑ ที่โลง
เปน ที่ปฏบิ ตั ธิ รรม ดา นบนบรรจุสงิ่ ศักด์ิสิทธิ์ มที างเดนิ รอบ ๆ เพ่ือเดนิ จงกรมยกพืน้ ข้นึ ”

“รอบ ๆ บรเิ วณควรเปน green area ทท่ี ึบใหพรางตา มีความเปน privacy
เนนพื้นท่ี outdoor ทมี่ ี security มพี ้ืนท่ีใหส ามารถกระจายตัวไดท ัง้ ในหอ งและนอกหอ ง ในหองอาจ
เปนการฝก แบบมีเสียงหรอื เงียบ อาจเปน พ้นื ที่ทม่ี ีเคร่ืองปรับอากาศหรือไมมีก็ได บางวิธีเปนการฝก
แบบไมหลับตาเปน การปลอ ยตามธรรมชาติ”

“ใหเนน การจัด event จะไดใชพ น้ื ท่ไี ดอ ยา งคมุ คา ควรมี court กลางเพอ่ื
ชวยระบายอากาศ ทําผนังหองเปนสีขาวนวล คนตอ งการหลกี หนีจากโตะ ทํางานมาพกั ผอ น คลาย
เครียดดว ย meditation”

“พน้ื ที่เดนิ จงกรม ลกั ษณะรม ไมมแี ดด รําไรมแี สงสวา งแตไมแ รง มตี นไม พื้น
เรยี บ รอ นเปน การรบกวนสมาธ”ิ

1.2.3 สภาพแวดลอมตามความตอ งการ
การสมั ภาษณเ จาะลกึ ใชขอ ซักถามประเด็นทว่ี า แนวคิดหรอื เทคนิคในการ

ออกแบบสถานปฏบิ ัติธรรมเพื่อการเจรญิ สตทิ ่ีเปนที่ตองการและสามารถดงึ ดดู ดงึ คนวยั ทาํ งานใหเ ขา
มาใชบ ริการ สรปุ ไดด ังน้ี

“ถา เปน การฝก สมาธิ ตอ งมีคนนาํ และสวนใหญต อ งเปน พระ คนไทยติดพระ”
“หองทําสมาธิแบบ open air คนชอบหองนี้มากต้ังแตเชาจะมีคนมารอใช
หองน้ี การเปดเสียงเพลงเบา ๆ คลอเปนการกลบเสียงคนที่เดินไปมา คนอยูขางนอกอากาศรอน ๆ
พอมาเขาหองน้ี อากาศเยน็ บรรยากาศมืด ๆ คนชอบมาก”
“คนวัยทํางานตองการสิ่งท่ีเตะตา สะดุดตากอนเปนอันดับแรก ดังน้ันตรง
ทางเขาแรกตอง treat ใหคนสะดุดตาและชักนําคนเขามา เชน เปนผนังมาวางดานหนา เปน
ประติมากรรมลอยตวั อยู เลน แสงในตอนกลางคืนหรือ 5 โมงเย็น ผนงั ตดิ หนิ หินมีแสงและนํ้าไหลลง
มาจากหิน เมอ่ื เหน็ นํ้าพรอมกบั ประตมิ ากรรมจะเปนท่ีนา สนใจและเกิดความรมเย็น เพราะน้ําดึงดูด
ทางสายตาและใหความเยน็ ”
“ปากทางเขามี board event มีเสียง มีขายของ ในชวงทางเขากอนถึง
อาคารควรมีปา ย มีเสียงเพลง บรรยากาศใหเปนเนื้อแทธรรมชาติ เชน คอนกรีตเปลือยหรือปูนดิบ
วัสดุธรรมชาติจะเขากับธรรมะดวย เพราะ ธรรมะ คือธรรมชาติ”

82

“ใหมี buffer กนั้ แยก zoning พืน้ ท่สี งบกับพน้ื ทสี่ าธารณะ ทําท่สี วน
สาธารณะใกลคนทํางานดี เพราะมกี ารพักผอน ใชวธิ เี ดินมากับบริการสาธารณะ buffer อาคารดว ย
ตนไม surrounding ตองมีตนไม”

1.2.4 ลักษณะของสภาพแวดลอมทเ่ี หมาะสม
การสัมภาษณเ จาะลกึ ใชขอซักถามประเด็นที่วา ลกั ษณะของสภาพแวดลอมท่ี

เหมาะสมสาํ หรบั การปฏิบตั ธิ รรมเพื่อการเจริญสติควรเปนอยา งไร สรุปไดด ังน้ี
“ตองเปนพน้ื ทีท่ ีเ่ งยี บสงบ สงดั เปนมุมที่ดึงดดู เปน รปู แบบท่เี กิดข้นึ ในชวี ิตจริง

ท่เี ราใกลช ิดกับการใชชีวติ จริงสําหรับคนเมือง การจะเขาฟงเทศนไมจําเปนตองเขาวัด วัดตางหากที่
ตอ งรูปแบบทใ่ี หค นเขาใจเขา ถึงไดงา ยเปน ส่อื เปน มมุ หรอื กิจกรรม”

“การเปดเพลงเปน เหมือนอบุ าย เปนเครื่องลอ เหมือนบางคนเวลาทํางานตอง
เปดเสียงเพลงคลอจงึ มสี มาธิ คาํ ตอบมนั ไมต ายตัว ข้นึ อยกู ับคน บางคนอยูปาฟงเสียงนกเสียงจ้ิงหรีด
เสียงธรรมชาตแิ ลวมีสมาธิ ไมไ ดตองเงียบสนิท พระพุทธเจาบอกไวการน่ังหันหนาเขาหาผนังดีที่สุด
เงียบ ไมเ หน็ ไมไ ดยนิ อะไร แตค นจะกลวั พระพุทธเจา ถึงมีวิธีนั่งสมาธิ 49 วิธีแลว แตจ รติ คน”

“ใชแสงธรรมชาติ เพราะเปนหองโลง เมื่อกลางคืนใชแสงประดิษฐ สวน
เร่ืองเสียง ใชผนังเปนตัว absorb เสียง บางผนังเปนเปดโลง เพราะฉะนั้นปองกันเสียงไดยากจะ
ปองกันไดแคนี้ เพราะคนท่จี ะมาสถานทีน่ ี้สว นใหญไ มท าํ เสียงดงั ”

“บรรยากาศสงบ สํารวม คือ dimmer และควรติดกลองวงจรปดในพื้นที่
สาธารณะและในหอ งปฏิบตั ธิ รรมเพราะคนนัง่ หลบั ตา อาคารตอ งมกี ารเปดโลง ตองเหน็ ภายนอกอาจ
เปน กระจก จะชวยเรื่องแสงสวา งดวย แตถาเปดในระดับเทา คนเดินไมดี ตอ งมีอะไรมาบังและไมตอง
เปดมาก ตอ งมีชวงเปด ปด ถาจะเปดชอ งตองเปด ใหม จี ุดมุงหมาย เพื่อระบายอากาศหรือเพ่ือใหเห็น
อะไร เชน เครื่องหมาย พุทธรูป สาํ หรบั ชอ งระบายอากาศใหเปดในระดบั สูงกวาระดับตาคน ไมงัน้ คน
จะวอกแวกไมม สี มาธิ”

“สถานปฏิบัติธรรมก็ตองคลายบรรยากาศในถํ้า ท่ีเปนธรรมชาติไมมีการ
ปรุงแตง สงบ เย็น อากาศถายเทสะดวก เสียงรบกวนนอย อาจติดแอรจะปองกันเสียงไดมากแต
คอนขา งสน้ิ เปลอื งคาใชจาย สิง่ รบกวนอืน่ เชน ยุง แมลง ตอ งปองกันไมใหรบกวนสมาธิ อาจมมี งุ ลวด
กนั สัตวก นั แมลง”

1.2.5 การใชสอยภายในเพอ่ื รองรับกจิ กรรมเพือ่ การเจริญสติ
การสัมภาษณเจาะลกึ ใชข อซกั ถามประเดน็ ท่วี า การใชสอยภายในเพื่อรองรบั

กิจกรรมการเจรญิ สติควรเปน อยางไร สรุปไดด งั นี้
“เปน สถานที่ใหค นไปทาํ กิจกรรม ทาํ คนเดียวก็ได เชน นั่งดตู วั ตอโมเดลใหน ง่ั

นกึ คดิ หรืออาจเปนคําพูดทท่ี ําใหไดคิดฝก สติ ใหท ําอะไรไดนาน เปน สถานท่ีหรอื มุมท่ีทาํ ใหค นหยดุ

เขามาและสนใจมาน่งั ทําตามประเดน็ ทีเ่ ราต้งั ไวต รงนัน้ หรอื เปน พื้นทเ่ี รื่องสติเดินหรอื ทํายงั ไงใหเ ราไป

ถึงตรงนัน้ ตามเวลาที่เรากําหนดได การอบรมสตใิ นบานเราสว นใหญใชหลักสตปิ ฏฐานสูตร กาย

เวทนา จติ ธรรม จะใช พุทโธ ยุบหนอพองหนอหรอื สัมมาอรหงั ก็แลว แต ตามทเี่ ราระลกึ ขึน้ มา วิธีท่ี

งา ยทส่ี ดุ สําหรับคนไมเขาใจหรือคนทีเ่ พิง่ เริ่ม คือการนับ 1-10”

83

“ทุกสถานเรียนรูตองมีนิทรรศการเปนตวั ดึงดูดใหค นเขามาเรียนรู จากการ

อานการฟง หรือวิธีใด ๆ กต็ ามที่เขาจะเขา ใจไดเอง เราตองการใหค นเรยี นรไู ดป ระโยชนก ลบั ไปไมใ ช
มาเดินดูอาคารเฉย ๆ การเรียนรเู ปน สงิ่ สาํ คญั เรื่องพุทธมันเยอะมันหนกั คนจะรบั ไมไ ด”

“สดั สวนการใชพ้ืนท่ี รา นคา มากไปจะดเู ปนเชงิ ธุรกจิ ใหเ ปดสวน outdoor

ใหมากข้นึ ตอ งมีผูร ูเพ่อื สอนธรรมะ มีหอ งพักให มี security ผมู าสอนธรรมะตอ งมีตลอด เชน 3 ครั้ง
ตอ อาทติ ย ตอ งมี event มจี ุดแสดงวาวนั นี้ใครสอนใครเปนวิทยากร ตองมบี อรดแสดง”

“บริการท่ีเหมาะสาํ หรบั คนไมคุนเคยกับการปฏบิ ตั ธิ รรม คอื หอ งสมดุ เพราะ
ทป่ี ฏิบัติธรรมตองสงบเทา นั้น คนมาปฏบิ ตั ิกม็ หี ลายระดบั แตตอ งเนนความเปน ธรรมชาต”ิ

“การเนนใหคนปฏบิ ัติดวยตนเอง นอกจากน่ังสมาธิ หรอื มีสิง่ จงู ใจอะไรเพอื่ ให

คนเรยี นรคู ือการเดนิ จงกรม การทาํ สมาธมิ ีสองวธิ ี คอื นัง่ กบั เดนิ เดินประมาณ 20 กาวเปน ทางตรง
รานอาหารไมตอ งเนน ใหเ ปน แค snack หรอื fastfood เพอ่ื แกหิวเทาน้นั ไมตอ งเนน อาหาร”

“รา นอาหารในบริเวณสถานทปี่ ฏบิ ตั ธิ รรมอาจเปน โรงทาน รา นคา คิดวา ไม

จําเปน ไมค วรมวี นุ วาย”
“นง่ั สมาธิ ฟงเทศน สวดมนต เดนิ จงกรม อาจเปน นอกอาคารจะไดไมป ะปน

กับคนที่นั่งสมาธิ ถา เปนขาจรเขา มานา จะเปน แบบหอง ๆ ทีเ่ รมิ่ ปฏิบตั คิ นละเวลา 10 โมงหอ งนงึ 11
โมงหอ งนึง จะไดไ มป นกนั คนนําสอนเปน พระหรอื อาจารย แตหองอ่ืนอาจเปนวดี ีโอ สว นถา เปน หอ ง

ท่ีไมไดเ ปนคอรสกําหนด ควรเปนหองสวนกลาง เขา เมื่อไหรก็ได ไมมเี วลากําหนด ควรโลง ไมต องมสี อ่ื

อะไรรบกวน ไมตอ งมีภาพไมต องมีเสยี ง แลวแตคน ไมเ ฉพาะบุคคล อาจมหี อ งฟงเทศนหรือสนทนา
ธรรม ไวแลกเปลีย่ น”

1.2.6 การใชวัสดุ สี สือ่ สัญลักษณแ ละแสงสวา งตอ การออกแบบ

การสัมภาษณเจาะลึกใชขอซักถามประเด็นที่วา การใชว ัสดุ สี สอื่ สญั ลักษณ
และแสงสวางตอการออกแบบพ้นื ทป่ี ฏิบตั ิธรรมเพื่อรองรบั กิจกรรมการเจริญสติควรเปน อยา งไร สรุป
ไดด ังนี้

“การใชพื้นท่ี หอง มีภาพมีมัลติมีเดียมีเพลง พระพุทธรูปอาจไมจําเปนก็ได
เพราะไมไ ดสอ่ื ใหม สี ติ เปน เพยี งสัญลกั ษณใ หเ ราระลกึ ถงึ พุทธคณุ ”

“โดยคุมทุกกิจกรรมวาใหเกิดสติ ในเร่ืองวัสดุสีสัน คนเราจริตไมเหมือนกัน
ดงั นน้ั ใชไ ดหมด การควบคุมสติ กรรมฐานยังมี 40 วธิ ี ตั้งแตงายที่สุดจนยาก แตเราก็เลือกเอา ที่เขา
กบั เรา”

“พืน้ ของลานธรรมเปนวัสดุท่ีทําความสะอาดงายเม่ือสกปรก พวกคอนกรีต
หยาบและมีราคาถูก เม่ือไมเขากับบรรยากาศโดยรอบที่มีตนไมและสนามหญาอาจใชวัสดุกอสราง
ธรรมชาติเสริมแตงเขา ไป เชน อิฐมอญ อิฐดนิ เผา หรือแผน ceramic ปูพ้ืน เพ่ือทําความสะอาดงาย
ตัวอาสนะท่ีวิทยากรนั่งอยูเหนือระดับตาเพ่ือท่ีทุกคนน่ังฟง สายตาพุงไปหาควรยกพื้นข้ึนประมาณ

84

60-100 ซม. ดานหลังวทิ ยากรอาจมสี ัญลักษณข องศาสนา เชน พระพุทธรปู หรอื ธรรมจักรหรอื อะไรก็
แลว แต”

“สว นผนงั ดดู ซบั เสียงตอ งเปน ผนงั ทไ่ี มลนื่ เปนรู เสยี งจะทอนลงหรอื ตผี นงั เปน
ระแนง เสยี งจะไมสะทอ นออกมา ในกรณีเดียวกันกบั ฝา หลักการคือถายิ่งลื่นจะย่ิงสะทอนดัง ดังนั้น
ใหเจาะเปน รูหรอื มรี องรอย”

“ในหอ งโลง ควรมีรปู เคารพ เพราะกอ นปฏิบตั คิ นตองกราบพระ ความจริงไม
ตองมีก็ไดถาตองการ modern แตควรมีตัวแทนพระพุทธเจาเปนคตินิยมของคน หรือไมก็ทําเปน
movable ใหใ ชก ไ็ ดไมใ ชก ไ็ ด เพราะคนสว นใหญช อบใหม ี แตถ า เปนคนปฏบิ ัตจิ ริงคนจะไมยึดติด แต
ตอ งเปนคนทีป่ ฏบิ ตั มิ าในระดบั นงึ แลวทีช่ ินแลว ”

“เปนเร่อื งที่หลากหลายใชไดหมด แตค วรเนน เรือ่ ง lighting เปน สําคัญ โทนสี
ใหสวางหนอยใชแสงไมตองมาก ทําใหสงบ สีทึบจะทําใหมืด วัสดุท่ีใชควรเปนวัสดุดูดซับเสียง
ประเภทพรมแตคอนขางทําความสะอาดยาก แตนั่งสมาธิตองถอดรองเทาอยูแลว มี locker หรือ
บริการถุงใสรองเทา หรืออาจเปน mat บนพื้น ceramic หรือแกรนติ ทําบรรยากาศใหขลังๆเหมือน
เขาโบสถ มคี วามสงบ สํารวม สะอาด”

“นาจะเปนสีโทนเย็น พระพุทธรูปเปนสิ่งท่ีดึงดูด เอาใจมายึดเหน่ียวที่
พระพุทธรปู ทพี่ ระพุทะเจา แตไ มตอ งจัดเปน ห้งิ มีธปู เทียน บางคนแพก ลนิ่ อาจมีโตะเกา อ้ี นัง่ สบาย ๆ
คุยกัน หองสมุดกไ็ ด เอนกประสงค”

2. การวิเคราะหพ ิจารณาเลอื กสถานทต่ี ้งั โครงการ (SITE ANALYSIS)
เนื่องจากผูใชสอยโครงการ คือ กลุมคนวัยทํางานท่ีอยูในเขตกรุงเทพมหานคร ดังนั้น

เกณฑใ นการเลือกยา นคือ
1. ต้ังอยูในเขตกรุงเทพมหานคร และเปนยา นทมี่ ีสาํ นักงานเปนจํานวนมาก เพื่อใหกลุม

คนวยั ทํางานเดนิ ทางมาโครงการสะดวก
2. เปน พ้ืนทที่ ม่ี ีความวุนวาย เรงรบี สงู และเปนจดุ เชือ่ มตอ การเดินทาง เนนทางเดินทาง

เทาและบริการสาธารณะ
3. เปน พนื้ ที่ทม่ี ีความเก่ยี วเนือ่ งและเอ้ือใหเกดิ กิจกรรมผอ นคลาย เชน เปนพื้นท่ีสําหรับ

ออกกําลงั กาย เปนพ้นื ทที่ ม่ี ีธรรมชาติเปนองคประกอบ
4. เปน พ้ืนที่ของหนวยงานกรุงเทพมหานคร เนื่องจากมีแผนงานโครงการท่ีสอดคลอง

รองรับกบั จดุ ประสงคของโครงการท่ีจัดตั้ง
จากสถิติจํานวนสถานประกอบการและผูประกันตนตามมาตรา 33 ในเขต

กรุงเทพมหานคร เม่อื เดือนธนั วาคม 2554 โดยสาํ นักงานประกนั สงั คม กระทรวงแรงงาน
พบวา เขตทีม่ จี ํานวนสถานประกอบการ มากทสี่ ดุ เปน 5 อันดับแรกของกรงุ เทพมหานคร คอื

เขตบางรกั มีสถานประกอบการ 6,923 แหง
เขตวัฒนา มสี ถานประกอบการ 6,438 แหง
เขตจตุจกั ร มสี ถานประกอบการ 5,655 แหง
เขตปทุมวนั มสี ถานประกอบการ 5,042 แหง

85

เขตคลองเตย มสี ถานประกอบการ 5,004 แหง

ภาพที่ 50 แสดงเขตทมี่ ีจํานวนสถานประกอบการ 5 อนั ดับแรกของกรงุ เทพมหานคร

ผูว จิ ยั พบวาพน้ื ท่สี วนสาธารณะ คือ พืน้ ท่ที ่ีมีความเกีย่ วเน่อื งและเอ้อื ใหเกิดกจิ กรรมผอ น
คลาย เชน เปน พนื้ ทสี่ าํ หรบั ออกกาํ ลงั กาย เปน พ้ืนท่ที ี่มีธรรมชาติเปนองคประกอบ และเปนพืน้ ที่ของ
หนวยงานกรุงเทพมหานคร เน่ืองจากมีแผนงานโครงการที่สอดคลองรองรับกับจุดประสงคของ
โครงการทีจ่ ัดต้งั โดยเขตบางรักและเขตปทุมวันมีอาณาเขตติดตอกัน และมีสถานประกอบการรวม
เปน 11,965 แหง เขตวฒั นาและเขตคลองเตยมอี าณาเขตตดิ ตอ กัน และมีสถานประกอบการรวมเปน
11,442 แหง และเขตจตจุ กั ร มีสถานประกอบการ 5,655 แหง

จึงเลือกพื้นท่ีสวนสาธารณะในอาณาเขตของพื้นท่ีเขตบางรักและเขตปทุมวัน คือ สวน
ลุมพินี เน่ืองจากมีผูม าใชบริการมาก เดนิ ทางสะดวกดวยบริการสาธารณะและมีพนื้ ที่ทใี่ หญเหมาะสม
กบั การจัดตั้งโครงการ

ภาพที่ 51 แสดงอาณาเขตพน้ื ท่ีและบรรยากาศรอบสวนลุมพินี เขตปทมุ วนั กทม.