ข้นั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขคร้งั ที่ : หนา : 48/52
เรอ่ื ง การผลิตเช้อื เห็ดขอนขาว (Lentinus squarrosulus)
วันที่บังคับใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชอ้ื เพื่อผลติ เสนใย
6.1 ลนไฟฆา เช้ือมีดผา ตดั 6.2 ใชม ดี ท่ีผา นการฆา เชอ้ื แลวท้งิ ไวใหเย็น
ผา ดอกเห็ดออกเปน 2 สวน
6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเข่ยี เช้ือ ท้งิ ใหเยน็ จกิ 6.3 ลนไฟฆาเชื้อมีดผาตดั ตัดเนื้อเยื่อท่ีอยู
เน้อื เยอ่ื ดอกเห็ดท่ีตดั ไว ภายใน
48
ข้นั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังท่ี : หนา : 49/52
เรื่อง การผลติ เช้ือเหด็ ขอนขาว (Lentinus squarrosulus)
วันทบ่ี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
6.5 นําเนอ้ื เย่ือดอกเหด็ วางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเล้ยี งเชื้อทม่ี เี นื้อเยื่อ
อาหารเล้ียงเช้อื Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเห็ดไปบม ท่ีอุณหภมู ิ 30 องศา
เซลเซียส
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏบิ ัติงาน
49
ขัน้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขครั้งท่ี : หนา : 50/52
เรื่อง การผลิตเชอ้ื เหด็ ขอนขาว (Lentinus squarrosulus)
วันที่บังคบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
7. การถา ยเช้อื เห็ดบรสิ ุทธิ์เพ่ือใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเหด็ ขอนขาวบรสิ ทุ ธิ์
บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอี่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 14 วนั
เสน ใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วัน
เสนใยบนอาหารวุน เดินสมํา่ เสมอเปน รศั มีวงกลมสขี าว อัตราการเจริญเติบโตเฉล่ีย 0.8-1.0 ซม./วัน
ที่อุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสนใยจะเจรญิ ชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏิบัติงาน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเชอ้ื จุลนิ ทรยี ชนิดอน่ื และศัตรูเห็ด
8. การเกบ็ รกั ษาเชอื้ เห็ดบริสุทธ์ิ
8.1 การเกบ็ รักษาเช้ือพันธเุ หด็ บนอาหารวนุ
เก็บรกั ษาแมเช้ือบรสิ ทุ ธท์ิ ี่อณุ หภมู ิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 2 - 6 เดือน หลังจากนั้น
ถา ยเช้อื เก็บลงในอาหารเล้ียงเชอื้ PDA ใหม โดยถายเชื้อไมเ กิน 3 รุน
8.2 การเก็บรกั ษาเชื้อพันธุเห็ดในนํ้ากล่นั น่งึ ฆาเชอ้ื
เพาะเล้ียงเชื้อเห็ดขอนขาวบนอาหารเล้ียงเชื้อ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส จากนั้น
เจาะช้ินวุนใสในขวดเก็บเช้ือในขี้เลื่อยท่ีมีความชื้น 60 – 70 % (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดบั ความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเช้ือแต
ละครัง้ ระยะเวลาหางกนั 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวทอี่ ุณหภมู หิ อ งท่ปี ระมาณ 25 - 30 องศา
50
ขนั้ ตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขครงั้ ท่ี : หนา: 51/52
เรอื่ ง การผลิตเชื้อเห็ดขอนขาว (Lentinus squarrosulus)
วนั ทบ่ี ังคบั ใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพ่ือปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตอ งหมั่นตรวจเช็คการระเหยของนํา้
8.3 การเก็บรกั ษาเชือ้ พนั ธุเห็ดในขเ้ี ล่ือย
เพาะเลีย้ งเชื้อเห็ดขอนขาวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากนั้นเจาะ
ชิ้นวุนใสในขวดเก็บเชื้อในข้ีเลื่อยมีสวนผสมท่ีประกอบดวยน้ําและขี้เล่ือย (ท่ีผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมต่ํา
กวา 121 องศาเซลเซียส และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 30
นาท)ี นาํ ไปเพาะเล้ียงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไว
ท่อี ณุ หภูมิหองที่ประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วธิ ีนสี้ ามารถเกบ็ รกั ษาเชื้อพนั ธุเหด็ ไดน าน 1 - 2 ป
ขอ ควรระวัง ควรใสข ีเ้ ล่อื ยประมาณหนึง่ ในสามสวนของขวดที่ตองการเก็บ เพ่ือปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึง
ดา นบนฝาขวด ซง่ึ ทาํ ใหเชือ้ เกิดการปนเปอนไดง า ย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏบิ ตั ิงาน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจุลนิ ทรยี ชนิดอื่นและศัตรเู หด็ กอนจําหนาย
9. คาํ อธบิ ายศัพทหรอื นยิ าม
9.1 เชือ้ เหด็ (Mushroom culture) หมายถงึ เชอ้ื เห็ดบรสิ ุทธิ์ และเชอื้ เหด็ ขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี
เพาะเล้ียงบนอาหารเล้ียงเชอ้ื (Culture media) เพ่ือใชสาํ หรบั การผลติ เช้ือเห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชื้อเหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลุม ใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเล้ียงดวย
วสั ดุเลยี้ งเชอ้ื เชน เมลด็ ธญั พืช หรือวสั ดอุ นื่ เพื่อใชส าํ หรับการขยายพันธุ (Propagation) หรอื การผลติ เช้อื เห็ด
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง
เช้ือใหม เพื่อเพิ่มปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)
51
ขน้ั ตอนการปฏิบัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุม วิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครง้ั ท่ี : หนา : 52/52
เร่อื ง การผลติ เชือ้ เห็ดขอนขาว (Lentinus squarrosulus)
วันทบี่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.
52
ข้นั ตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้ังท่ี : หนา : 53/59
เร่ือง การผลติ เช้อื เหด็ กระดาง (Lentinus polychrous)
วันทบี่ ังคบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผูอ าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
ผูรับผดิ ชอบ ชื่อ – สกลุ ตําแหนง
ผจู ดั ทําเอกสาร นายอนุสรณ วัฒนกลุ นกั วิชาการโรคพชื ชาํ นาญการ
ผทู บทวนเอกสาร
ผูอนมุ ัตเิ อกสาร ผูอาํ นวยการกลมุ วจิ ยั และพฒั นาเหด็
ประวัติการแกไข รายละเอียดการแกไข วันทีบ่ งั คับใช
ฉบบั ที่ แกไขครงั้ ที่ ประกาศใชเอกสารคร้ังแรก ตลุ าคม 2562
10 เพิ่มขน้ั ตอนการแยกเชือ้ บริสทุ ธ์ิ สงิ หาคม 2564
21
53
ขั้นตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขครงั้ ท่ี : หนา: 54/59
เรอ่ื ง การผลิตเชอื้ เห็ดกระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ท่บี งั คับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
1. วตั ถุประสงค
เพ่อื ใชเ ปน คูม อื สาํ หรับการปฏิบัติงานในการผลิตเช้ือเห็ดกระดางบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลุมวิจัยและพฒั นาเห็ด สาํ นักวิจัยพฒั นาเทคโนโลยีชวี ภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเช้ือเห็ดกระดางครอบคลุมต้ังแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพื่อผลิต
เสนใย การเก็บรักษาเชื้อเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดกระดางของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ
3. หนว ยงานท่รี ับผดิ ชอบ
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ กรมวชิ าการเกษตร
4. เครอ่ื งมือ อุปกรณแ ละสารเคมี
4.1 เข็มเขี่ย
4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเล้ียงเช้ือ PDA
5. เกณฑคณุ ภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบูรณ
5.2 ดอกเห็ดไมเ ปยกนํ้า
5.3 ดอกเห็ดเจริญเต็มทแี่ ตย งั ไมบ าน กระดา ง - 1
5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รเู ห็ดและสัตวพ าหะ
5.5 เนอื้ ดอกแนน
5.6 อุณหภมู ิที่เหมาะสมตอการเจริญของเสนใยอยู
ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส
54
ขัน้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครงั้ ที่ : หนา : 55/59
เรื่อง การผลติ เชื้อเหด็ กระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ทบี่ งั คบั ใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชื้อเพื่อผลติ เสนใย
6.1 ลนไฟฆา เช้ือมดี ผาตัด 6.2 ใชมีดที่ผา นการฆา เชอ้ื แลวทิง้ ไวใ หเย็น
ผา ดอกเหด็ ออกเปน 2 สว น
6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเข่ียเชื้อ ทิ้งใหเย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆา เช้ือมีดผาตัด ตัดเนือ้ เยื่อทอี่ ยู
เน้ือเยือ่ ดอกเห็ดทีต่ ดั ไว ภายใน
55
ขัน้ ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครัง้ ท่ี : หนา: 56/59
เรื่อง การผลิตเช้ือเห็ดกระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ท่ีบังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
6.5 นําเน้ือเยอ่ื ดอกเหด็ วางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเล้ยี งเช้อื ที่มีเน้ือเย่ือ
อาหารเลี้ยงเชื้อ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบมท่อี ณุ หภูมิ 30 องศา
เซลเซยี ส
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทกุ ขัน้ ตอนของการปฏิบัติงาน
56
ขนั้ ตอนการปฏิบัตงิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา : 57/59
เรอ่ื ง การผลิตเชอ้ื เหด็ กระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ที่บังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
7. การถายเชอื้ เห็ดบริสุทธิ์เพื่อใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเห็ดกระดางบริสทุ ธ์ิ
บมทอี่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บม ทอี่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอ่ี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วัน
เสน ใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วนั
เสนใยบนอาหารวนุ เดินสม่าํ เสมอเปนรัศมีวงกลมสขี าว อัตราการเจริญเติบโตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วนั
ทอ่ี ณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสนใยจะเจริญชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏบิ ัติงาน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเช้ือจลุ นิ ทรียช นดิ อน่ื และศัตรูเหด็ กอนและหลังการเก็บรักษา
8. การเก็บรักษาเชอ้ื เหด็ บรสิ ุทธิ์
8.1 การเกบ็ รักษาเชือ้ พนั ธเุ ห็ดบนอาหารวุน
เก็บรักษาแมเช้อื บริสทุ ธทิ์ ่อี ุณหภมู ิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 2 - 6 เดือน หลังจากนั้น
ถา ยเชอื้ เก็บลงในอาหารเลย้ี งเชอ้ื PDA ใหม โดยถายเชือ้ ไมเกิน 3 รนุ
8.2 การเก็บรกั ษาเช้อื พันธุเหด็ ในนา้ํ กลัน่ นงึ่ ฆา เชื้อ
เพาะเลี้ยงเชื้อเห็ดกระดางบนอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะช้ินวุน ใสขวดนํ้ากล่ันนึ่งฆาเชื้อ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดับความดนั ไมตา่ํ กวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมน อยกวา 20 นาท)ี โดยการน่งึ ฆา เชอ้ื แต
57
ขัน้ ตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุม วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครงั้ ที่ : หนา : 58/59
เร่ือง การผลติ เชื้อเหด็ กระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ทีบ่ ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
ละครั้งระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควรระวัง ไมควรใสนํ้ากลั่นในขวดจนสูง
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหมั่นตรวจเช็คการระเหยของน้ํา
8.3 การเก็บรกั ษาเชื้อพนั ธุเ ห็ดในข้ีเลอื่ ย
เพาะเล้ยี งเชอื้ เห็ดกระดางท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากนั้นเจาะ
ช้ินวนุ ใสในขวดเกบ็ เชื้อในข้ีเลื่อยท่ีมีความชื้น 60 – 70 % (ที่ผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซยี ส และระดับความดันไมต ่ํากวา 15 ปอนดต อ ตารางน้วิ เปน เวลาไมน อยกวา 30 นาที)
นําไปเพาะเลี้ยงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มขี้เล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อณุ หภูมหิ องที่ประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วธิ นี ี้สามารถเกบ็ รกั ษาเชื้อพันธเุ หด็ ไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสข้เี ลือ่ ยประมาณหนงึ่ ในสามสว นของขวดทต่ี อ งการเกบ็ เพอ่ื ปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซง่ึ ทําใหเ ชอ้ื เกดิ การปนเปอ นไดงาย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทุกข้ันตอนของการปฏิบัติงาน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ช นดิ อ่ืนและศตั รูเหด็ กอนและหลังการเกบ็ รักษา
9. คาํ อธิบายศพั ทหรอื นยิ าม
9.1 เช้อื เหด็ (Mushroom culture) หมายถึง เชอ้ื เหด็ บรสิ ุทธ์ิ และเชื้อเห็ดขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธิ์ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี
เพาะเลี้ยงบนอาหารเล้ยี งเชื้อ (Culture media) เพอื่ ใชสําหรับการผลติ เชือ้ เห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชอ้ื เห็ดขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเล้ียงดวย
วัสดเุ ล้ยี งเชอ้ื เชน เมล็ดธญั พชื หรอื วสั ดุอ่นื เพื่อใชสําหรบั การขยายพันธุ (Propagation) หรือการผลติ เชื้อเหด็
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง
เช้ือใหม เพ่ือเพิ่มปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)
58
ขั้นตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา : 59/59
เรือ่ ง การผลิตเช้อื เหด็ กระดาง (Lentinus polychrous)
วนั ทบี่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.
59
ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุม วิจัยและพัฒนาเหด็ แกไขครัง้ ท่ี : หนา: 60/65
สาํ นกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ วนั ที่บังคบั ใช : สงิ หาคม 2564
เรอ่ื ง การผลิตเช้อื เหด็ แครง (Shizophyllum commune) อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
ผูรบั ผิดชอบ ชื่อ – สกลุ ตําแหนง
ผูจัดทาํ เอกสาร นายอนสุ รณ วัฒนกุล นักวชิ าการโรคพชื ชาํ นาญการ
ผูทบทวนเอกสาร
ผอู นุมตั ิเอกสาร ผูอํานวยการกลุม วจิ ยั และพฒั นาเห็ด
ประวัตกิ ารแกไ ข รายละเอยี ดการแกไ ข วนั ทีบ่ งั คบั ใช
ฉบับที่ แกไ ขครั้งท่ี ประกาศใชเอกสารครั้งแรก ตลุ าคม 2562
10 เพมิ่ ข้ันตอนการแยกเชอ้ื บรสิ ทุ ธ์ิ สิงหาคม 2564
21
60
ขน้ั ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็ แกไ ขครั้งท่ี : หนา: 61/65
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ วันทบี่ งั คับใช : สงิ หาคม 2564
เรือ่ ง การผลติ เชื้อเห็ดแครง (Shizophyllum commune) อนุมัตโิ ดย : ผูอ าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
1. วตั ถุประสงค
เพ่ือใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดแครงบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของกลุม
วิจัยและพฒั นาเห็ด สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเชื้อเห็ดแครงครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพ่ือผลิตเสนใย
การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดแครงของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด สํานักวิจัย
พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
3. หนวยงานทีร่ บั ผิดชอบ
กลมุ วจิ ยั และพฒั นาเห็ด สํานกั วิจัยพฒั นาเทคโนโลยีชวี ภาพ กรมวิชาการเกษตร
4. เคร่อื งมือ อปุ กรณและสารเคมี
4.1 เข็มเขี่ย
4.2 มีด
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเล้ยี งเช้อื PDA
5. เกณฑค ณุ ภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบูรณ
5.2 ดอกเหด็ ไมเ ปยกน้ํา
5.3 ดอกเห็ดเจรญิ เต็มทแ่ี ตย ังไมบ าน เห็ดแครง - 2
5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รูเหด็ และสตั วพ าหะ
5.5 เนอ้ื ดอกแนน
5.6 อณุ หภูมิทเ่ี หมาะสมตอการเจริญของเสน ใยอยู
ระหวาง 25 – 30 องศาเซลเซียส
61
ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็ แกไขคร้งั ท่ี : หนา: 62/65
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ วนั ท่ีบงั คบั ใช : สิงหาคม 2564
เร่อื ง การผลติ เชอ้ื เหด็ แครง (Shizophyllum commune) อนมุ ัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
6. การแยกเชอื้ เพื่อผลติ เสนใย
6.1 เกบ็ เกี่ยวดอกเหด็ ใหเ ปนดอกเดยี่ ว 6.2 วางดอกเห็ดบนกึง่ กลางกระดาษสีขาว
และดาํ (ทผ่ี า นการน่งึ ฆาเช้อื )
6.4 สปอรของเหด็ ท่ตี กลงบนกระดาษ 6.3 วางดอกเหด็ ไวบนกระดาษ 24 ชม. เพือ่
ตกสปอรของเห็ด
62
ข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา: 63/65
สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ วนั ท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564
เรื่อง การผลิตเช้ือเหด็ แครง (Shizophyllum commune) อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
6.5 ใชเขม็ เขีย่ ขดู สปอรของเห็ดบนแผน กระดาษ 6.6 นําสปอรของเหด็ วางตรงกลางจาน
อาหารเลีย้ งเชื้อ Potato Dextrose Agar (PDA)
6.7 นาํ จานอาหารเลี้ยงเช้ือที่มสี ปอรของเหด็
ไปบม ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซยี ส
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทกุ ขนั้ ตอนของการปฏิบัติงาน
63
ขน้ั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด แกไ ขครง้ั ที่ : หนา : 64/65
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ วันที่บังคับใช : สงิ หาคม 2564
เรือ่ ง การผลิตเช้อื เหด็ แครง (Shizophyllum commune) อนมุ ตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
7. การถายเช้ือเหด็ บริสุทธเิ์ พื่อใหบ รกิ าร
7.1 เสน ใยเห็ดแครงบรสิ ุทธ์ิ
บม ทอ่ี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บม ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 14 วัน
เสนใยอายุ 5 วนั เสน ใยอายุ 7 วนั
เสน ใยบนอาหารวุน เดินสม่ําเสมอเปนรศั มวี งกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เตบิ โตเฉล่ีย 0.8-1.0 ซม./วนั ท่ี
อุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสนใยจะเจริญชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขนั้ ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเชื้อจลุ นิ ทรยี ช นิดอน่ื และศตั รเู หด็ กอนจําหนาย
8. การเก็บรักษาเช้อื เหด็ บริสุทธิ์
8.1 การเกบ็ รกั ษาเชอื้ พันธเุ ห็ดบนอาหารวุน
เก็บรักษาแมเช้ือบริสุทธ์ิที่อุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถายเชื้อ
เกบ็ ลงในอาหารเล้ียงเช้อื PDA ใหม โดยถา ยเช้ือไมเ กิน 2 รุน
8.2 การเกบ็ รกั ษาเช้ือพันธุเหด็ ในนํ้ากลั่นนึ่งฆา เชื้อ
เพาะเล้ยี งเชอ้ื เหด็ แครงบนอาหารเล้ียงเชื้อ PDA ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10
วัน จากนั้นเจาะช้ินวุน ใสขวดน้ํากล่ันน่ึงฆาเช้ือ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส และระดับ
ความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเชื้อแตละคร้ัง
ระยะเวลาหา งกนั 24 ชม. นาํ ขวดเกบ็ เช้ือไปเก็บรกั ษาไวทีอ่ ณุ หภมู หิ อ งที่ประมาณ 25 - 30 องศาเซลเซียส วธิ นี ้ี
64
ขนั้ ตอนการปฏิบัติงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด แกไขคร้ังที่ : หนา : 65/65
สาํ นักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ วนั ทบี่ ังคบั ใช : สงิ หาคม 2564
เรือ่ ง การผลิตเชอื้ เหด็ แครง (Shizophyllum commune) อนุมตั โิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่ันในขวดจนสูงเกินไป เพ่ือปองกัน
ไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอยเกินไปและตองหม่ัน
ตรวจเชค็ การระเหยของน้ํา
8.3 การเกบ็ รักษาเชอื้ พนั ธเุ หด็ ในขี้เลื่อย
เพาะเล้ยี งเชือ้ เห็ดแครงทอ่ี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วนั จากน้ันเจาะช้ินวุนใส
ในขวดเก็บเชื้อในข้ีเล่ือยท่ีมีความชื้น 60 – 70 % (ที่ผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดบั ความดนั ไมต ํา่ กวา 15 ปอนดตอตารางนวิ้ เปน เวลาไมนอยกวา 30 นาท)ี
นําไปเพาะเล้ียงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภูมิหองที่ประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสขี้เล่ือยประมาณหนึ่งในสามสวนของขวดท่ีตองการเก็บ เพื่อปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝา
ขวด ซ่ึงทําใหเ ช้ือเกิดการปนเปอ นไดง า ย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏิบัติงาน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจุลนิ ทรียชนดิ อื่นและศัตรูเห็ดกอนและหลงั การเกบ็ รักษา
9. คาํ อธบิ ายศพั ทหรือนิยาม
9.1 เชือ้ เห็ด (Mushroom culture) หมายถึง เช้ือเห็ดบริสทุ ธิ์ และเช้ือเหด็ ขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่
เพาะเลย้ี งบนอาหารเลยี้ งเชื้อ (Culture media) เพ่อื ใชส ําหรับการผลิตเชอ้ื เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เช้ือเหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเหด็ ที่เพาะเล้ียงดวยวัสดุ
เล้ยี งเช้ือ เชน เมลด็ ธัญพชื หรือวสั ดุอื่น เพ่ือใชสาํ หรบั การขยายพนั ธุ (Propagation) หรือการผลติ เชื้อเห็ด
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเลี้ยงเชื้อ
ใหม เพื่อเพ่ิมปรมิ าณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรกั ษาพนั ธุ หรือทาํ ใหเ ชอ้ื เห็ดแข็งแรงขน้ึ (Rejuvenate)
10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสนิ คาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร มกษ.
2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหาร
แหง ชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.
65
ขั้นตอนการปฏิบตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา : 66/72
เร่ือง การผลิตเชื้อเหด็ ตนี แรด (Macrocybe crassa)
วนั ทีบ่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
ผูรับผิดชอบ ช่อื – สกุล ตาํ แหนง
ผจู ัดทาํ เอกสาร นายอนุสรณ วฒั นกุล นักวิชาการโรคพชื ชํานาญการ
ผูทบทวนเอกสาร
ผอู นุมัตเิ อกสาร ผูอํานวยการกลมุ วจิ ยั และพฒั นาเห็ด
ประวตั ิการแกไข รายละเอียดการแกไข วันทีบ่ งั คบั ใช
ฉบบั ท่ี แกไขครัง้ ที่ ประกาศใชเอกสารครั้งแรก ตลุ าคม 2562
10 เพิ่มขนั้ ตอนการแยกเชือ้ บรสิ ทุ ธิ์ สงิ หาคม 2564
21
66
ขั้นตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครง้ั ท่ี : หนา: 67/72
เรอื่ ง การผลติ เช้อื เห็ดตีนแรด (Macrocybe crassa)
วันทบี่ ังคับใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
1. วตั ถุประสงค
เพ่อื ใชเ ปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเช้ือเห็ดตีนแรดบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลุม วจิ ยั และพฒั นาเหด็ สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเชื้อเห็ดตีนแรดครอบคลุมต้ังแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพื่อผลิต
เสนใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดตีนแรดของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
3. หนว ยงานท่รี บั ผดิ ชอบ
กลุม วิจัยและพฒั นาเหด็ สํานักวจิ ยั พฒั นาเทคโนโลยชี วี ภาพ กรมวิชาการเกษตร
4. เครื่องมือ อุปกรณและสารเคมี
4.1 เข็มเขยี่
4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเลย้ี งเช้ือ PDA
5. เกณฑคณุ ภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบรู ณ
5.2 ดอกเห็ดไมเ ปย กนํ้า ตีนแรด - 1
5.3 ดอกเหด็ เจริญเตม็ ทีแ่ ตยังไมบ าน
5.4 ไมมีการปนเปอนจากศัตรูเห็ดและสตั วพาหะ
5.5 เน้ือดอกแนน
5.6 อณุ หภมู ิท่เี หมาะสมตอ การเจรญิ ของ
เสนใยอยรู ะหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซียส
67
ขั้นตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังท่ี : หนา: 68/72
เร่อื ง การผลิตเชอื้ เหด็ ตนี แรด (Macrocybe crassa)
วันท่บี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผูอ าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชือ้ เพ่ือผลติ เสนใย
6.1 ลนไฟฆา เชื้อมีดผา ตัด 6.2 ใชม ีดท่ีผานการฆา เช้อื แลวทิ้งไวใหเย็น
ผา ดอกเหด็ ออกเปน 2 สวน
6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเขีย่ เช้อื ท้ิงใหเยน็ จิก 6.3 ลนไฟฆาเช้ือมดี ผาตัด ตัดเน้อื เยอื่ ทอี่ ยู
ดอกเน้ือเยื่อดอกเห็ดที่ตัดไว ภายใน
68
ข้นั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขครั้งที่ : หนา: 69/72
เรือ่ ง การผลิตเช้อื เห็ดตีนแรด (Macrocybe crassa)
วันทบ่ี งั คบั ใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6.5 นําเนอื้ เยื่อดอกเหด็ วางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเล้ียงเช้ือที่มีเน้ือเย่ือดอก
อาหารเลี้ยงเชอ้ื Potato Dextrose Agar เหด็ ไปบม ท่ีอณุ หภมู ิ 30 องศาเซลเซยี ส
(PDA)
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทกุ ขนั้ ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
69
ข้ันตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุม วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขครง้ั ท่ี : หนา: 70/72
เรอื่ ง การผลิตเชื้อเหด็ ตีนแรด (Macrocybe crassa)
วันท่บี ังคบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
7. การถายเชื้อเหด็ บรสิ ทุ ธิเ์ พ่ือใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเห็ดตีนแรดบรสิ ุทธิ์
บม ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอ่ี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วนั เสนใยอายุ 14 วัน
เสน ใยบนอาหารวนุ เดนิ สมํา่ เสมอเปนรัศมีวงกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉล่ีย 0.8-1.0 ซม./วนั
ท่ีอุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสน ใยจะเจรญิ ชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทกุ ข้นั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชื้อจุลนิ ทรยี ช นดิ อืน่ และศัตรูเห็ดกอนจาํ หนา ย
8. การเกบ็ รักษาเชือ้ เห็ดบรสิ ุทธ์ิ
8.1 การเกบ็ รักษาเชื้อพันธุเหด็ บนอาหารวุน
เก็บรักษาแมเช้ือบริสุทธ์ิท่ีอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากน้ัน
ถา ยเชอื้ เกบ็ ลงในอาหารเลี้ยงเช้อื PDA ใหม โดยถา ยเชื้อไมเ กนิ 2 รนุ
8.2 การเก็บรกั ษาเชือ้ พันธเุ ห็ดในนาํ้ กลน่ั น่งึ ฆาเชื้อ
เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดตีนแรดบนอาหารเล้ียงเชื้อ PDA ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะช้ินวุน ใสขวดน้ํากลั่นนึ่งฆาเช้ือ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดบั ความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการน่ึงฆาเช้ือแต
ละคร้ังระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเช้ือไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วธิ นี ี้สามารถเก็บรักษาเชอ้ื พันธุเหด็ ไดนาน 1 - 2 ป ขอ ควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่นั ในขวดจนสูง
70
ข้ันตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขครงั้ ที่ : หนา: 71/72
เรื่อง การผลิตเชือ้ เหด็ ตนี แรด (Macrocybe crassa)
วนั ทีบ่ งั คับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตอ งหม่นั ตรวจเช็คการระเหยของน้ํา
8.3 การเก็บรักษาเชอ้ื พันธเุ หด็ ในขี้เลือ่ ย
เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดตีนแรดท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะ
ชิ้นวุนใสในขวดเกบ็ เชื้อในข้ีเลื่อยที่มีความช้ืน 60 – 70 % (ท่ีผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศา
เซลเซยี ส และระดบั ความดนั ไมตาํ่ กวา 15 ปอนดต อตารางน้ิว เปน เวลาไมนอ ยกวา 30 นาที)
นําไปเพาะเล้ียงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวที่
อณุ หภูมหิ องที่ประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสข้ีเลื่อยประมาณหนึง่ ในสามสวนของขวดท่ีตองการเก็บ เพอื่ ปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซง่ึ ทําใหเ ชอื้ เกดิ การปนเปอ นไดง าย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทกุ ขน้ั ตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจลุ ินทรยี ชนดิ อนื่ และศตั รูเหด็ กอนและหลงั การเกบ็ รักษา
9. คําอธิบายศพั ทหรอื นิยาม
9.1 เช้อื เหด็ (Mushroom culture) หมายถึง เชอ้ื เห็ดบรสิ ุทธ์ิ และเชอื้ เหด็ ขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี
เพาะเลยี้ งบนอาหารเลีย้ งเชอ้ื (Culture media) เพื่อใชส ําหรับการผลิตเชือ้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชือ้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเล้ียงดวย
วัสดเุ ลีย้ งเชอื้ เชน เมลด็ ธญั พชื หรอื วัสดอุ ่นื เพอ่ื ใชส ําหรับการขยายพันธุ (Propagation) หรือการผลติ เชือ้ เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง
เช้ือใหม เพ่ือเพิ่มปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)
71
ขั้นตอนการปฏิบตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขครง้ั ที่ : หนา: 72/72
เรื่อง การผลติ เช้ือเห็ดตีนแรด (Macrocybe crassa)
วนั ท่ีบังคับใช :
อนุมตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.
72
ขั้นตอนการปฏิบัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขคร้งั ที่ : หนา : 73/79
เรื่อง การผลิตเช้อื เห็ดหหู นู (Auricularia polytricha)
วันทบ่ี ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
ผรู บั ผิดชอบ ช่ือ – สกุล ตําแหนง
ผจู ัดทําเอกสาร นางสาวรังสิมันตุ ธรี ะวงศภญิ โญ นักวชิ าการโรคพชื ปฏิบัตกิ าร
ผทู บทวนเอกสาร
ผอู นมุ ตั เิ อกสาร ผูอาํ นวยการกลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
ประวัตกิ ารแกไข รายละเอยี ดการแกไข วนั ท่บี งั คับใช
ฉบับท่ี แกไขครัง้ ท่ี ประกาศใชเ อกสารคร้ังแรก สงิ หาคม 2564
10
73
ขน้ั ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังที่ : หนา: 74/79
เรือ่ ง การผลิตเช้อื เหด็ หหู นู (Auricularia polytricha)
วันท่ีบังคับใช : สิงหาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
1. วัตถุประสงค
เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเช้ือเห็ดหูหนูบริสุทธ์ิใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลมุ วิจยั และพัฒนาเหด็ สาํ นักวิจยั พฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเช้ือเห็ดหูหนูครอบคลุมต้ังแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพื่อผลิตเสน
ใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดหูหนูของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
3. หนว ยงานท่ีรับผดิ ชอบ
กลุมวิจยั และพัฒนาเหด็ สํานกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ กรมวชิ าการเกษตร
4. เครอ่ื งมือ อุปกรณแ ละสารเคมี
4.1 เข็มเข่ยี
4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเลี้ยงเชอ้ื PDA
5. เกณฑค ณุ ภาพดอกเหด็ เห็ดหหู นู - 6
5.1 ดอกสมบรู ณ
5.2 ดอกเห็ดไมเปย กนํ้า
5.3 ดอกเหด็ เจรญิ เต็มที่แตยงั ไมบ าน
5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รเู ห็ดและสตั วพาหะ
5.5 เนอื้ ดอกแนน
5.6 อุณหภูมิที่เหมาะสมตอ การเจรญิ ของเสน ใย
อยูระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส
เหด็ หหู นู - 8
74
ข้นั ตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังที่ : หนา: 75/79
เร่ือง การผลิตเชื้อเห็ดหูหนู (Auricularia polytricha)
วันทีบ่ ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชอื้ เพื่อผลติ เสน ใย
6.1 ลนไฟฆา เชื้อมีดผา ตัด 6.2 ใชมดี ทผี่ า นการฆา เชอ้ื แลวทงิ้ ไวใ หเ ย็น
ผาหรอื ฉีกดอกเห็ดออกเปน 2 สว น
6.4 ลนไฟฆา เช้ือเข็มเขีย่ เช้ือ ท้ิงใหเ ย็น จิก 6.3 ลนไฟฆา เช้ือเข็มเขยี่ ขูดเนอ้ื เย่อื ท่ีอยู
เนอ้ื เยอื่ ดอกเห็ดทตี่ ดั ไว ภายในดอก
75
ข้ันตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุม วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครัง้ ท่ี : หนา: 76/79
เรือ่ ง การผลิตเชื้อเหด็ หูหนู (Auricularia polytricha)
วันทบี่ งั คับใช : สิงหาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
6.5 นําเนื้อเยอ่ื ดอกเหด็ วางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเลี้ยงเช้อื ที่มีเน้ือเย่ือ
อาหารเลย้ี งเช้ือ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเห็ดไปบมทีอ่ ณุ หภูมิ 30 องศา
เซลเซยี ส
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทกุ ขั้นตอนของการปฏิบัติงาน
76
ข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขคร้งั ที่ : หนา : 77/79
เรอ่ื ง การผลติ เชือ้ เห็ดหหู นู (Auricularia polytricha)
วันท่บี ังคับใช : สิงหาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
7. การถายเช้อื เหด็ บรสิ ุทธ์ิเพ่ือใหบ รกิ าร
7.1 เสน ใยเหด็ หูหนบู ริสุทธิ์
เห็ดหหู นู – 6
บม ที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บม ที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 5 วัน เสนใยอายุ 7 วนั เสนใยอายุ 14 วนั
เสน ใยบนอาหารวนุ เดนิ สม่าํ เสมอเปนรศั มีวงกลมสีขาว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วนั
ท่อี ุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจริญชา
เห็ดหหู นู - 8
บม ที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บม ทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 5 วนั เสนใยอายุ 7 วนั เสนใยอายุ 14 วนั
เสนใยบนอาหารวนุ เดนิ สมํา่ เสมอเปน รศั มีวงกลมสขี าว อัตราการเจริญเติบโตเฉล่ยี 0.8-1.0 ซม./วนั
ท่ีอณุ หภูมิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสน ใยจะเจรญิ ชา
77
ขั้นตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขครัง้ ที่ : หนา : 78/79
เร่ือง การผลิตเชื้อเห็ดหูหนู (Auricularia polytricha)
วันท่บี ังคบั ใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทุกข้นั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้อื จลุ ินทรียชนดิ อน่ื และศัตรเู ห็ดกอนจําหนา ย
8. การเก็บรกั ษาเชื้อเหด็ บรสิ ุทธ์ิ
8.1 การเก็บรักษาเชือ้ พันธุเห็ดบนอาหารวุน
เกบ็ รกั ษาแมเช้ือบรสิ ุทธท์ิ ีอ่ ุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย
เช้อื เก็บลงในอาหารเลีย้ งเช้ือ PDA ใหม โดยถายเชื้อไมเกิน 2 รนุ
8.2 การเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดในนํ้ากลน่ั นงึ่ ฆา เชื้อ
เพาะเล้ียงเช้อื เห็ดหูหนบู นอาหารเล้ียงเช้อื PDA ท่ีอณุ หภมู ิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 -
10 วนั จากน้ันเจาะชิ้นวุน ใสขวดนํ้ากล่ันนึ่งฆาเช้ือ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศาเซลเซียส และ
ระดับความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเช้ือแตละ
คร้ังระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตองหมน่ั ตรวจเชค็ การระเหยของน้ํา
8.3 การเก็บรกั ษาเชอื้ พนั ธเุ หด็ ในข้ีเลื่อย
เพาะเลี้ยงเชื้อเหด็ หหู นูทอ่ี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิ้น
วุนใสในขวดเก็บเชื้อในขี้เล่ือยท่ีมีความช้ืน 60 – 70 % (ท่ีผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเลี้ยงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไวที่
อณุ หภูมิหองท่ปี ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วธิ นี ้ีสามารถเก็บรักษาเช้อื พนั ธเุ หด็ ไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวงั ควรใสขเ้ี ลือ่ ยประมาณหนงึ่ ในสามสวนของขวดท่ตี อ งการเก็บ เพอ่ื ปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซง่ึ ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดง า ย
78
ขน้ั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 79/79
เร่ือง การผลิตเช้ือเหด็ หหู นู (Auricularia polytricha)
วันทบ่ี ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทกุ ขน้ั ตอนของการปฏิบัติงาน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเช้ือจุลินทรยี ชนดิ อน่ื และศัตรูเห็ดกอนและหลงั การ
เกบ็ รักษา
9. คําอธบิ ายศัพทหรือนิยาม
9.1 เช้อื เห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เชอื้ เหด็ บรสิ ุทธ์ิ และเชือ้ เห็ดขยาย
9.2 เช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่
เพาะเลยี้ งบนอาหารเล้ยี งเชื้อ (Culture media) เพอื่ ใชส าํ หรับการผลิตเชอื้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เช้อื เห็ดขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเล้ียงดวย
วสั ดเุ ลี้ยงเช้ือ เชน เมล็ดธัญพืช หรือวสั ดอุ นื่ เพือ่ ใชสําหรับการขยายพันธุ (Propagation) หรือการผลิตเชอ้ื เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเลี้ยงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเลี้ยง
เช้ือใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเช้ือเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)
10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.
79
ขั้นตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขคร้งั ท่ี : หนา: 80/86
เรือ่ ง การผลิตเช้อื เห็ดรา งแห (Phallus atrovolvatus)
วนั ที่บงั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
ผูรบั ผิดชอบ ชอ่ื – สกุล ตาํ แหนง
ผจู ัดทาํ เอกสาร นางสาวรังสมิ ันตุ ธีระวงศภิญโญ นกั วิชาการโรคพชื ปฏิบตั กิ าร
ผทู บทวนเอกสาร
ผูอนุมตั เิ อกสาร ผอู ํานวยการกลมุ วิจยั และพัฒนาเห็ด
ประวตั ิการแกไ ข รายละเอยี ดการแกไข วนั ทบ่ี งั คับใช
ฉบบั ท่ี แกไขคร้ังที่ ประกาศใชเอกสารครงั้ แรก สงิ หาคม 2564
10
80
ขั้นตอนการปฏิบตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครง้ั ที่ : หนา : 81/86
เร่ือง การผลิตเชอื้ เห็ดรา งแห (Phallus atrovolvatus)
วันท่ีบังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
1. วัตถปุ ระสงค
เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดรางแหบริสุทธ์ิใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลมุ วิจัยและพฒั นาเห็ด สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเชอ้ื เหด็ รางแหครอบคลมุ ตัง้ แตก ารคดั เลือกเกณฑค ุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพ่ือผลิตเสน
ใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดรางแหของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ
3. หนวยงานที่รับผิดชอบ
กลมุ วจิ ยั และพฒั นาเห็ด สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวชิ าการเกษตร
4. เคร่ืองมือ อุปกรณและสารเคมี
4.1 เขม็ เขยี่
4.2 มีด
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเล้ียงเช้ือ PDA
5. เกณฑคณุ ภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบูรณ
5.2 ดอกเหด็ ไมเ ปย กน้ํา
5.3 ดอกเหด็ เจริญเต็มที่แตย งั ไมบ าน รางแห-1
5.4 ไมม กี ารปนเปอนจากศัตรเู ห็ดและสตั วพ าหะ
5.5 เนื้อดอกแนน
5.6 อุณหภมู ิที่เหมาะสมตอการเจริญของเสนใยอยู
ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส
81
ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครงั้ ที่ : หนา : 82/86
เรื่อง การผลติ เชื้อเหด็ รา งแห (Phallus atrovolvatus)
วนั ทบี่ งั คบั ใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชื้อเพื่อผลิตเสน ใย
6.1 ลนไฟฆา เช้ือมดี ผา ตดั 6.2 ใชม ีดที่ผา นการฆา เชอ้ื แลวทิง้ ไวใ หเย็น
ผา ดอกเหด็ ออกเปน 2 สว น
6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเขี่ยเชอ้ื ทิ้งใหเ ยน็ จกิ 6.3 ลนไฟฆา เช้ือมีดผาตัด ตัดเนือ้ เยื่อทอี่ ยู
เน้ือเยือ่ ดอกเห็ดทต่ี ดั ไว ภายใน
82
ขัน้ ตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังที่ : หนา: 83/86
เรือ่ ง การผลติ เช้ือเห็ดรา งแห (Phallus atrovolvatus)
วนั ทบ่ี งั คบั ใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
6.5 นําเนอื้ เยอ่ื ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเลย้ี งเชอื้ ทม่ี ีเนื้อเยือ่
อาหารเลี้ยงเชอื้ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเห็ดไปบมที่อณุ หภมู ิ 30 องศา
เซลเซยี ส
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทุกขนั้ ตอนของการปฏิบัตงิ าน
83
ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังท่ี : หนา: 84/86
เร่ือง การผลิตเช้ือเห็ดรางแห (Phallus atrovolvatus)
วันท่ีบังคับใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
7. การถา ยเชือ้ เหด็ บริสทุ ธเ์ิ พ่ือใหบ ริการ
7.1 เสนใยเห็ดรา งแหบริสทุ ธ์ิ
บมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บม ทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทีอ่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 14 วนั
เสนใยอายุ 5 วนั เสนใยอายุ 7 วัน
เสนใยบนอาหารวุน เดินสมา่ํ เสมอเปน รัศมวี งกลมสีขาว อัตราการเจริญเตบิ โตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วนั
ที่อณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วนั แรกเสน ใยจะเจริญชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้อื จลุ นิ ทรยี ชนดิ อนื่ และศตั รูเห็ดกอนจาํ หนาย
8. การเกบ็ รักษาเช้อื เหด็ บริสุทธ์ิ
8.1 การเกบ็ รักษาเชื้อพนั ธุเ ห็ดบนอาหารวุน
เก็บรักษาแมเ ชื้อบรสิ ทุ ธิ์ทอ่ี ุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย
เชอื้ เก็บลงในอาหารเลี้ยงเชือ้ PDA ใหม โดยถายเช้อื ไมเกนิ 2 รุน
8.2 การเกบ็ รักษาเชื้อพันธุเหด็ ในนํา้ กลั่นนึ่งฆา เชอ้ื
เพาะเล้ียงเชื้อเห็ดรางแหบนอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะชิ้นวุน ใสขวดน้ํากล่ันนึ่งฆาเช้ือ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดต อตารางน้วิ เปนเวลาไมน อ ยกวา 20 นาท)ี โดยการน่งึ ฆา เช้ือแต
84
ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้งั ท่ี : หนา: 85/86
เรื่อง การผลติ เช้ือเห็ดรางแห (Phallus atrovolvatus)
วันท่บี งั คับใช : สิงหาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
ละคร้ังระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองที่ประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสนํ้ากลั่นในขวดจนสูง
เกินไป เพ่ือปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหมั่นตรวจเช็คการระเหยของนํา้
8.3 การเก็บรักษาเชื้อพนั ธุเ หด็ ในขเี้ ล่ือย
เพาะเลย้ี งเช้ือเห็ดรา งแหทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วนั จากนั้นเจาะชิ้น
วุนใสในขวดเก็บเชื้อในขี้เลื่อยท่ีมีความช้ืน 60 – 70 % (ที่ผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเล้ียงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อณุ หภูมิหอ งท่ปี ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวงั ควรใสข ้ีเลอ่ื ยประมาณหนงึ่ ในสามสวนของขวดท่ตี อ งการเก็บ เพ่อื ปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซ่ึงทําใหเชอ้ื เกิดการปนเปอ นไดง าย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจลุ นิ ทรยี ชนิดอ่ืนและศตั รูเห็ดกอนและหลังการเก็บรักษา
9. คาํ อธบิ ายศพั ทหรอื นิยาม
9.1 เชือ้ เห็ด (Mushroom culture) หมายถึง เช้ือเห็ดบรสิ ุทธ์ิ และเชอื้ เหด็ ขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธิ์ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่
เพาะเลย้ี งบนอาหารเลย้ี งเชอ้ื (Culture media) เพื่อใชสําหรับการผลติ เชอ้ื เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชอื้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเลี้ยงดวย
วัสดเุ ลยี้ งเช้ือ เชน เมลด็ ธัญพชื หรอื วัสดุอ่นื เพ่อื ใชสําหรับการขยายพันธุ (Propagation) หรอื การผลติ เชือ้ เหด็
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเชื้อเห็ดมาเลี้ยงในอาหารเลี้ยงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง
เชื้อใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)
85
ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา : 86/86
เรอ่ื ง การผลติ เชือ้ เห็ดรางแห (Phallus atrovolvatus)
วนั ทบี่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ัตโิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.
86
ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขคร้ังท่ี : หนา: 87/95
เร่อื ง การผลติ เชือ้ เห็ดหอม (Lentinula edodes)
วันทบ่ี ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
ผูรบั ผิดชอบ ชือ่ – สกุล ตาํ แหนง
ผูจ ัดทาํ เอกสาร นางสาวรังสมิ ันตุ ธีระวงศภญิ โญ นกั วชิ าการโรคพืชปฏิบตั ิการ
ผทู บทวนเอกสาร
ผูอ นมุ ตั เิ อกสาร ผอู ํานวยการกลมุ วิจยั และพฒั นาเหด็
ประวตั กิ ารแกไข รายละเอียดการแกไข วนั ที่บังคับใช
ฉบับที่ แกไ ขครัง้ ท่ี ประกาศใชเอกสารครั้งแรก สิงหาคม 2564
10
87
ข้นั ตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุม วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขคร้ังท่ี : หนา : 88/95
เรอ่ื ง การผลิตเชื้อเห็ดหอม (Lentinula edodes)
วนั ทีบ่ งั คบั ใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
1. วตั ถุประสงค
เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเช้ือเห็ดหอมบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลุมวจิ ยั และพัฒนาเห็ด สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเช้ือเห็ดหอมครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพ่ือผลิตเสน
ใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดหอมของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ
3. หนวยงานทร่ี บั ผดิ ชอบ
กลุมวจิ ัยและพฒั นาเหด็ สํานักวิจัยพฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวิชาการเกษตร
4. เครือ่ งมือ อุปกรณและสารเคมี
4.1 เขม็ เข่ยี
4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเล้ยี งเชือ้ PDA
5. เกณฑค ณุ ภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบรู ณ
5.2 ดอกเห็ดไมเ ปยกนํ้า
5.3 ดอกเห็ดเจริญเต็มทีแ่ ตยังไมบ าน
5.4 ไมมีการปนเปอนจากศัตรูเห็ดและสัตวพ าหะ
5.5 เน้ือดอกแนน
5.6 อุณหภมู ทิ เี่ หมาะสมตอ การเจรญิ ของ
เสนใยอยรู ะหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส
88
ข้ันตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา: 89/95
เรือ่ ง การผลิตเช้ือเห็ดหอม (Lentinula edodes)
วันท่บี งั คับใช : สงิ หาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
เหด็ หอม - 1 เหด็ หอม - 2
เห็ดหอม - 4 เห็ดหอม - 5
89
ขั้นตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุม วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครัง้ ที่ : หนา: 90/95
เร่อื ง การผลติ เช้อื เห็ดหอม (Lentinula edodes)
วันที่บงั คับใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
6. การแยกเชอ้ื เพ่ือผลิตเสน ใย
6.1 ลนไฟฆา เชื้อมดี ผาตัด 6.2 ใชม ดี ที่ผานการฆาเชอื้ แลวทิ้งไวใ หเยน็
ผา ดอกเห็ดออกเปน 2 สวน
6.4 ลนไฟฆา เชื้อเข็มเขย่ี เชื้อ ทงิ้ ใหเย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆาเช้ือมีดผา ตดั ตัดเน้ือเย่อื ท่ีอยู
เน้ือเย่อื ดอกเห็ดทีต่ ัดไว ภายใน
90
ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา: 91/95
เร่อื ง การผลิตเชอ้ื เหด็ หอม (Lentinula edodes)
วนั ทบี่ ังคับใช : สิงหาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
6.5 นาํ เนอื้ เย่อื ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเลี้ยงเช้ือท่ีมีเนอ้ื เยื่อดอก
อาหารเลย้ี งเช้ือ Potato Dextrose เหด็ ไปบมทีอ่ ณุ หภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
Agar (PDA)
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชือ้ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏิบัติงาน
91
ขน้ั ตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 92/95
เร่ือง การผลติ เชอ้ื เหด็ หอม (Lentinula edodes)
วนั ทบ่ี ังคับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
7. การถา ยเชื้อเห็ดบริสทุ ธิ์เพื่อใหบ รกิ าร
7.1 เสน ใยเหด็ หอมบริสทุ ธ์ิ
เห็ดหอม – 1
บมทอ่ี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บม ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอ่ี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 5 วัน
เสน ใยอายุ 7 วัน เสนใยอายุ 14 วนั
เสนใยบนอาหารวนุ เดนิ สม่าํ เสมอเปน รศั มวี งกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เตบิ โตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วัน
ทอี่ ุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสน ใยจะเจรญิ ชา
เหด็ หอม - 2
บม ท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วัน เสน ใยอายุ 14 วนั
เสน ใยบนอาหารวุน เดนิ สมํา่ เสมอเปน รัศมวี งกลมสขี าว อัตราการเจริญเตบิ โตเฉล่ีย 0.8-1.0 ซม./วนั
ทีอ่ ุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วันแรกเสนใยจะเจริญชา
92
ขั้นตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 93/95
เรื่อง การผลติ เชอ้ื เหด็ หอม (Lentinula edodes)
วันที่บงั คับใช : สิงหาคม 2564
อนมุ ตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
เหด็ หอม – 4
บมท่อี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บม ทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทีอ่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วนั เสน ใยอายุ 14 วนั
เสนใยบนอาหารวนุ เดนิ สมาํ่ เสมอเปนรศั มีวงกลมสีขาว อัตราการเจริญเตบิ โตเฉลีย่ 0.8-1.0 ซม./วนั
ท่อี ุณหภูมิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจริญชา
เห็ดหอม - 5
บม ท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 5 วัน เสนใยอายุ 7 วนั เสน ใยอายุ 14 วัน
เสน ใยบนอาหารวุน เดินสมา่ํ เสมอเปน รศั มีวงกลมสีขาว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วนั
ที่อุณหภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วนั แรกเสน ใยจะเจรญิ ชา
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทกุ ขน้ั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ชนิดอ่นื และศัตรูเหด็ กอนจําหนาย
93
ขนั้ ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ท่ี : หนา : 94/95
เร่ือง การผลิตเช้อื เหด็ หอม (Lentinula edodes)
วนั ท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
8. การเก็บรักษาเชอ้ื เหด็ บริสุทธิ์
8.1 การเกบ็ รักษาเชื้อพันธุเ ห็ดบนอาหารวุน
เกบ็ รกั ษาแมเ ชือ้ บริสทุ ธิ์ท่ีอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย
เช้ือเก็บลงในอาหารเลย้ี งเชื้อ PDA ใหม โดยถา ยเช้ือไมเ กนิ 2 รุน
8.2 การเกบ็ รกั ษาเช้ือพันธุเ ห็ดในน้ํากลนั่ นึง่ ฆา เช้อื
เพาะเลยี้ งเช้อื เห็ดหอมบนอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 -
10 วนั จากนั้นเจาะชิ้นวุน ใสขวดนํ้ากลั่นน่ึงฆาเชื้อ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส และ
ระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเช้ือแตละ
คร้ังระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวท่ีอุณหภูมิหองที่ประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากลั่นในขวดจนสูง
เกินไป เพ่ือปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหมั่นตรวจเชค็ การระเหยของนํา้
8.3 การเก็บรกั ษาเชอ้ื พนั ธุเ ห็ดในข้ีเลือ่ ย
เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดหอมท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะช้ิน
วุนใสในขวดเก็บเช้ือในข้ีเล่ือยท่ีมีความช้ืน 60 – 70 % (ท่ีผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเลี้ยงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อณุ หภมู ิหอ งท่ีประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสขีเ้ ลือ่ ยประมาณหนง่ึ ในสามสวนของขวดท่ีตอ งการเก็บ เพอื่ ปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซึ่งทําใหเ ชอ้ื เกดิ การปนเปอ นไดงา ย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทกุ ขน้ั ตอนของการปฏบิ ัติงาน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอื้ จุลนิ ทรียช นิดอ่ืนและศัตรูเห็ดกอนและหลงั การเก็บรักษา
94
ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครัง้ ท่ี : หนา : 95/95
เร่อื ง การผลิตเช้อื เห็ดหอม (Lentinula edodes)
วนั ทบ่ี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
9. คาํ อธิบายศัพทหรอื นิยาม
9.1 เชอ้ื เห็ด (Mushroom culture) หมายถึง เชอ้ื เห็ดบรสิ ุทธิ์ และเชือ้ เห็ดขยาย
9.2 เช้ือเห็ดบริสุทธิ์ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี
เพาะเล้ยี งบนอาหารเลีย้ งเชอื้ (Culture media) เพ่ือใชสาํ หรับการผลิตเชือ้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เช้ือเหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเลี้ยงดวย
วัสดเุ ลี้ยงเช้ือ เชน เมลด็ ธัญพชื หรือวสั ดุอน่ื เพือ่ ใชส ําหรับการขยายพันธุ (Propagation) หรอื การผลิตเช้อื เหด็
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเช้ือหรือวัสดุเลี้ยง
เชื้อใหม เพื่อเพิ่มปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)
10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหง ชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.
95
ข้นั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุม วิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขคร้ังที่ : หนา: 96/102
เรอ่ื ง การผลติ เชอ้ื เหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วันที่บงั คับใช : สงิ หาคม 2564
อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
ผูรับผดิ ชอบ ชือ่ – สกลุ ตาํ แหนง
ผูจัดทาํ เอกสาร นางสาวรงั สมิ ันตุ ธรี ะวงศภิญโญ นกั วชิ าการโรคพืชปฏิบตั กิ าร
ผูทบทวนเอกสาร
ผอู นุมัติเอกสาร ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
ประวัตกิ ารแกไข รายละเอยี ดการแกไข วันที่บงั คับใช
ฉบบั ท่ี แกไ ขคร้งั ท่ี ประกาศใชเอกสารครั้งแรก สงิ หาคม 2564
10
96
ข้นั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้ังท่ี : หนา: 97/102
เร่ือง การผลิตเชื้อเหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วันทบ่ี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564
อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
1. วัตถปุ ระสงค
เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดนางรมบริสุทธ์ิใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ
กลุมวิจยั และพัฒนาเหด็ สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ
2. ขอบเขตของงาน
การผลิตเชอ้ื เห็ดนางรมครอบคลมุ ตัง้ แตการคดั เลือกเกณฑคณุ ภาพดอกเหด็ การแยกเชื้อเพ่ือผลิตเสน
ใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดนางรมของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ัยพฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ
3. หนวยงานทรี่ บั ผดิ ชอบ
กลุมวจิ ยั และพฒั นาเหด็ สํานักวิจัยพฒั นาเทคโนโลยชี วี ภาพ กรมวชิ าการเกษตร
4. เคร่อื งมือ อปุ กรณแ ละสารเคมี
4.1 เขม็ เขย่ี
4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%
4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล
4.5 อาหารเลย้ี งเชอื้ PDA
5. เกณฑคุณภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบูรณ
5.2 ดอกเหด็ ไมเ ปยกนํ้า นางรม - 1
5.3 ดอกเห็ดเจริญเต็มทแ่ี ตยงั ไมบ าน
5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศัตรูเหด็ และสัตวพ าหะ
5.5 เน้ือดอกแนน
5.6 อณุ หภมู ิที่เหมาะสมตอ การเจริญของเสนใยอยู
ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซียส
97