คู่มือและแบบบันทึกการปฏิบัติงาน

ขั้นตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครงั้ ท่ี : หนา : 98/102
เรื่อง การผลติ เช้อื เหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วนั ที่บังคบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเช้ือเพื่อผลติ เสน ใย

6.1 ลนไฟฆา เช้ือมดี ผา ตัด 6.2 ใชม ีดท่ีผานการฆา เชือ้ แลวทง้ิ ไวใหเยน็
ผาดอกเหด็ ออกเปน 2 สว น

6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเข่ียเชอื้ ทิ้งใหเ ย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆา เช้ือมีดผาตัด ตัดเนอื้ เยอ่ื ท่ีอยู
เน้อื เยอ่ื ดอกเหด็ ทีต่ ัดไว ภายใน

98

ข้ันตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขครง้ั ที่ : หนา: 99/102
เรื่อง การผลติ เชื้อเหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วนั ที่บงั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

6.5 นาํ เน้ือเย่อื ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเลยี้ งเช้ือทม่ี เี น้ือเยื่อ
อาหารเลย้ี งเชื้อ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบม ทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศา
เซลเซยี ส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทกุ ขั้นตอนของการปฏิบัติงาน

99

ขน้ั ตอนการปฏิบัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครัง้ ท่ี : หนา : 100/102
เรือ่ ง การผลิตเชอ้ื เหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วันทีบ่ ังคบั ใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

7. การถายเชอ้ื เห็ดบริสทุ ธเิ์ พ่ือใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเหด็ นางรมบริสทุ ธิ์

บมทอี่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทอี่ ณุ หภูมิ 30 องศาเซลเซยี ส บมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วัน
เสนใยอายุ 5 วัน เสนใยอายุ 7 วนั

เสน ใยบนอาหารวนุ เดนิ สม่าํ เสมอเปนรศั มวี งกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เตบิ โตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วัน
ที่อณุ หภูมิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วันแรกเสน ใยจะเจรญิ ชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอื้ จุลินทรียช นิดอนื่ และศัตรูเหด็ กอนจําหนา ย

8. การเก็บรักษาเชือ้ เหด็ บริสุทธิ์
8.1 การเกบ็ รกั ษาเชอ้ื พนั ธเุ หด็ บนอาหารวุน
เก็บรกั ษาแมเชือ้ บริสุทธ์ิทอี่ ุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากน้ันถาย

เชือ้ เก็บลงในอาหารเลีย้ งเช้อื PDA ใหม โดยถา ยเชอ้ื ไมเกิน 2 รุน

8.2 การเกบ็ รกั ษาเช้ือพันธุเห็ดในนาํ้ กล่ันนึง่ ฆาเชื้อ

เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดนางรมบนอาหารเล้ียงเชื้อ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิน้ วนุ ใสขวดน้ํากล่นั นง่ึ ฆาเช้ือ 2 ครั้ง (อณุ หภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส

100

ขั้นตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขคร้ังท่ี : หนา : 101/102
เรื่อง การผลิตเช้อื เหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วันที่บังคบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

และระดบั ความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการน่ึงฆาเช้ือแต
ละคร้ังระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเช้ือไปเก็บรักษาไวท่ีอุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตองหม่ันตรวจเช็คการระเหยของนาํ้

8.3 การเกบ็ รักษาเชือ้ พันธเุ หด็ ในขเ้ี ลือ่ ย
เพาะเลีย้ งเช้ือเห็ดนางรมท่อี ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิ้น

วุนใสในขวดเก็บเช้ือในขี้เล่ือยท่ีมีความช้ืน 60 – 70 % (ที่ผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเลี้ยงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มขี้เล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภูมิหองทปี่ ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสข เ้ี ลอ่ื ยประมาณหน่งึ ในสามสว นของขวดท่ตี อ งการเก็บ เพ่ือปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซง่ึ ทําใหเ ช้อื เกดิ การปนเปอ นไดง าย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทกุ ขั้นตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอื้ จุลนิ ทรียชนิดอืน่ และศัตรูเห็ดกอนและหลงั การเกบ็ รักษา

9. คาํ อธิบายศพั ทหรอื นิยาม
9.1 เช้อื เห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เชอื้ เหด็ บรสิ ทุ ธิ์ และเชอ้ื เห็ดขยาย
9.2 เช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี

เพาะเล้ยี งบนอาหารเลย้ี งเชอื้ (Culture media) เพอ่ื ใชสําหรับการผลติ เช้อื เห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชอ้ื เหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเลี้ยงดวย

วัสดุเล้ียงเชื้อ เชน เมล็ดธญั พืช หรือวสั ดอุ ื่น เพอ่ื ใชสาํ หรับการขยายพนั ธุ (Propagation) หรอื การผลิตเช้ือเห็ด
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง

เช้ือใหม เพ่ือเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)

101

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขคร้งั ที่ : หนา : 102/102
เรอ่ื ง การผลติ เช้อื เหด็ นางรม (Pleurotus ostreatus)
วันท่บี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหง ชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.

102

ขน้ั ตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไ ขคร้งั ท่ี : หนา: 103/109
เรอื่ ง การผลิตเช้อื เห็ดนางนวล (Pleurotus djamor)
วันทบ่ี งั คับใช : สิงหาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ผูรับผิดชอบ ชอ่ื – สกลุ ตําแหนง
ผจู ัดทําเอกสาร นางสาวรงั สมิ นั ตุ ธีระวงศภ ญิ โญ นกั วิชาการโรคพชื ปฏิบตั กิ าร
ผูทบทวนเอกสาร
ผอู นมุ ตั ิเอกสาร ผอู ํานวยการกลุมวจิ ยั และพัฒนาเห็ด

ประวัตกิ ารแกไข รายละเอยี ดการแกไ ข วนั ทบ่ี งั คับใช
ฉบับท่ี แกไขคร้งั ที่ ประกาศใชเอกสารครงั้ แรก สงิ หาคม 2564

10

103

ข้ันตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครงั้ ท่ี : หนา : 104/109
เร่อื ง การผลติ เชื้อเห็ดนางนวล (Pleurotus djamor)
วันทบี่ ังคับใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

1. วัตถุประสงค

เพื่อใชเปนคมู ือสําหรบั การปฏิบัตงิ านในการผลิตเช้อื เหด็ นางนวลบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ

กลุม วิจยั และพัฒนาเห็ด สํานักวิจยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเช้ือเห็ดนางนวลครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพื่อผลิต

เสนใย การเก็บรักษาเชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดนางนวลของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ

3. หนว ยงานทร่ี ับผดิ ชอบ
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด สํานกั วจิ ัยพฒั นาเทคโนโลยีชวี ภาพ กรมวชิ าการเกษตร

4. เครอื่ งมือ อุปกรณและสารเคมี

4.1 เขม็ เขี่ย

4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลยี้ งเชือ้ PDA

5. เกณฑคณุ ภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบรู ณ

5.2 ดอกเห็ดไมเ ปยกนํ้า นางนวล - 1
5.3 ดอกเห็ดเจรญิ เต็มที่แตย ังไมบ าน

5.4 ไมมีการปนเปอนจากศตั รูเห็ดและสัตวพ าหะ

5.5 เนอื้ ดอกแนน

5.6 อณุ หภูมิที่เหมาะสมตอการเจรญิ ของเสนใยอยู

ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซียส

104

ข้ันตอนการปฏิบัตงิ าน รหสั เอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 105/109
เรือ่ ง การผลิตเชือ้ เห็ดนางนวล (Pleurotus djamor)
วันทบ่ี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด

6. การแยกเช้อื เพ่ือผลติ เสนใย

6.1 ลนไฟฆา เช้ือมีดผาตดั 6.2 ใชม ดี ทผี่ านการฆาเชอ้ื แลวท้งิ ไวใหเย็น
ผาดอกเห็ดออกเปน 2 สวน

6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเขยี่ เช้อื ท้งิ ใหเ ย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆา เช้ือมดี ผา ตดั ตัดเนือ้ เย่อื ทอ่ี ยู
เน้อื เยือ่ ดอกเห็ดทต่ี ดั ไว ภายใน

105

ข้ันตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขครั้งที่ : หนา : 106/109
เรื่อง การผลิตเชื้อเหด็ นางนวล (Pleurotus djamor)
วนั ที่บงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอ าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

6.5 นําเนอื้ เยือ่ ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6. 6 นําจานอาหารเลี้ยงเชอื้ ทม่ี ีเนื้อเย่อื
อาหารเลีย้ งเชื้อ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบมทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศา
เซลเซียส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทกุ ขนั้ ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน

106

ขน้ั ตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา : 107/109
เร่ือง การผลิตเชือ้ เหด็ นางนวล (Pleurotus djamor)
วนั ท่บี งั คับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

7. การถายเชอ้ื เห็ดบริสุทธิเ์ พ่ือใหบรกิ าร
7.1 เสน ใยเห็ดนางนวลบริสุทธิ์

บมทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอี่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วนั
เสนใยอายุ 5 วัน เสน ใยอายุ 7 วัน

เสนใยบนอาหารวุน เดินสม่ําเสมอเปนรัศมวี งกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉล่ีย 0.8-1.0 ซม./วัน
ทอ่ี ณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วันแรกเสน ใยจะเจรญิ ชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจลุ นิ ทรยี ช นิดอืน่ และศัตรูเห็ดกอนจําหนาย

8. การเกบ็ รักษาเชือ้ เหด็ บรสิ ุทธิ์
8.1 การเก็บรกั ษาเชอ้ื พนั ธุเ หด็ บนอาหารวุน
เกบ็ รักษาแมเ ชื้อบริสุทธ์ทิ ่ีอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย

เชื้อเก็บลงในอาหารเล้ยี งเชอ้ื PDA ใหม โดยถายเชื้อไมเกิน 2 รุน

8.2 การเกบ็ รกั ษาเชื้อพันธเุ หด็ ในน้าํ กล่นั น่งึ ฆาเชอ้ื

เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดนางนวลบนอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะช้ินวุน ใสขวดน้ํากล่ันน่ึงฆาเช้ือ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดบั ความดนั ไมต ํา่ กวา 15 ปอนดตอ ตารางนวิ้ เปนเวลาไมน อยกวา 20 นาท)ี โดยการนึง่ ฆาเช้อื แต

107

ขั้นตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา : 108/109
เรือ่ ง การผลิตเชือ้ เหด็ นางนวล (Pleurotus djamor)
วันท่ีบงั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

ละครั้งระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวท่ีอุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30 องศา
เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากลั่นในขวดจนสูง
เกินไป เพ่ือปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตอ งหม่ันตรวจเชค็ การระเหยของนํา้

8.3 การเก็บรักษาเชอื้ พนั ธเุ ห็ดในขี้เล่อื ย
เพาะเลีย้ งเชอื้ เห็ดนางนวลที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากนั้นเจาะ

ชิน้ วนุ ใสใ นขวดเก็บเช้ือในขี้เลื่อยท่ีมีความช้ืน 60 – 70 % (ที่ผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเล้ียงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มขี้เลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภูมหิ องทป่ี ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วธิ ีนี้สามารถเก็บรักษาเชอื้ พนั ธุเหด็ ไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสขเี้ ล่อื ยประมาณหนง่ึ ในสามสว นของขวดที่ตอ งการเกบ็ เพ่อื ปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซงึ่ ทําใหเชอ้ื เกิดการปนเปอ นไดงา ย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทุกข้ันตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ชนดิ อน่ื และศตั รเู หด็ กอนและหลังการเก็บรักษา

9. คาํ อธิบายศัพทหรือนยิ าม
9.1 เช้อื เห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เช้อื เหด็ บริสทุ ธ์ิ และเชือ้ เห็ดขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่

เพาะเล้ยี งบนอาหารเล้ยี งเชอื้ (Culture media) เพ่ือใชส าํ หรบั การผลิตเช้อื เห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชือ้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเลี้ยงดวย

วสั ดุเล้ียงเช้อื เชน เมล็ดธญั พืช หรอื วัสดอุ นื่ เพ่ือใชส ําหรับการขยายพนั ธุ (Propagation) หรือการผลติ เชอ้ื เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเชื้อเห็ดมาเล้ียงในอาหารเลี้ยงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง

เช้ือใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)

108

ข้ันตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา : 109/109
เรอ่ื ง การผลิตเชอื้ เหด็ นางนวล (Pleurotus djamor)
วนั ท่ีบงั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหง ชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.

109

ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :

กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 110/116

สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ วนั ทบี่ งั คับใช : สงิ หาคม 2564

เรอื่ ง การผลติ เชื้อเห็ดเขม็ ทอง (Flammulina velutipes) อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ผรู ับผิดชอบ ชือ่ – สกุล ตาํ แหนง
ผูจัดทาํ เอกสาร นางสาวรังสิมนั ตุ ธีระวงศภ ญิ โญ นกั วิชาการโรคพชื ปฏิบตั ิการ
ผูทบทวนเอกสาร
ผูอ นมุ ัติเอกสาร ผอู ํานวยการกลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด

ประวัติการแกไ ข รายละเอยี ดการแกไข วนั ทบ่ี ังคับใช
ฉบับที่ แกไขครงั้ ที่ ประกาศใชเ อกสารครง้ั แรก สงิ หาคม 2564

10

110

ขน้ั ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหสั เอกสาร :

กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็ แกไขครง้ั ท่ี : หนา : 111/116

สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ วันทบี่ งั คับใช : สงิ หาคม 2564

เรอ่ื ง การผลติ เชื้อเหด็ เขม็ ทอง (Flammulina velutipes) อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

1. วตั ถุประสงค

เพือ่ ใชเ ปนคูมือสําหรบั การปฏิบตั ิงานในการผลิตเช้ือเห็ดเข็มทองบริสุทธ์ิใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ

กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเชื้อเห็ดเข็มทองครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพ่ือผลิต

เสนใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดเข็มทองของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สํานักวิจัยพฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ

3. หนว ยงานที่รับผิดชอบ
กลมุ วิจยั และพฒั นาเห็ด สาํ นกั วิจยั พฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวชิ าการเกษตร

4. เครอื่ งมือ อปุ กรณแ ละสารเคมี

4.1 เข็มเขีย่

4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลี้ยงเชอ้ื PDA

5. เกณฑคณุ ภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบูรณ

5.2 ดอกเห็ดไมเปยกน้ํา

5.3 ดอกเห็ดเจรญิ เต็มทแี่ ตยังไมบ าน

5.4 ไมมีการปนเปอนจากศตั รูเห็ดและสัตวพาหะ เข็มทอง - 1
5.5 เน้ือดอกแนน

5.6 อุณหภูมิทีเ่ หมาะสมตอ การเจรญิ ของเสนใยอยู

ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส

111

ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :

กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา : 112/116

สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ วันทีบ่ งั คับใช : สงิ หาคม 2564

เรื่อง การผลติ เชอ้ื เห็ดเข็มทอง (Flammulina velutipes) อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเช้อื เพื่อผลติ เสน ใย

6.1 ลนไฟฆา เชื้อมีดผาตัด 6.2 ใชม ีดทผี่ า นการฆาเชอื้ แลวทิ้งไวใ หเ ย็น
ผา ดอกเห็ดออกเปน 2 สวน

6.4 ลนไฟฆาเช้ือเข็มเขี่ยเช้อื ทิง้ ใหเยน็ จิก 6.3 ลนไฟฆาเช้ือมีดผา ตัด ตัดเน้ือเยอ่ื ทอ่ี ยู
เนอ้ื เย่ือดอกเหด็ ท่ตี ัดไว ภายใน

112

ขนั้ ตอนการปฏิบัติงาน รหสั เอกสาร :

กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด แกไ ขคร้ังที่ : หนา: 113/116

สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ วันทบี่ ังคบั ใช : สิงหาคม 2564

เรอื่ ง การผลิตเช้ือเห็ดเข็มทอง (Flammulina velutipes) อนุมตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6.5 นําเนือ้ เย่ือดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเล้ยี งเชื้อทม่ี เี นื้อเยื่อ
อาหารเลีย้ งเช้ือ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเห็ดไปบมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศา
เซลเซยี ส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน

113

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :

กลุม วิจัยและพัฒนาเห็ด แกไขครั้งท่ี : หนา: 114/116

สาํ นกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ วนั ทบี่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

เร่ือง การผลติ เชื้อเห็ดเข็มทอง (Flammulina velutipes) อนมุ ตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

7. การถา ยเชือ้ เหด็ บริสุทธเ์ิ พ่ือใหบ ริการ
7.1 เสน ใยเห็ดเข็มทองบรสิ ทุ ธ์ิ

บมท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วนั
เสนใยอายุ 5 วัน เสนใยอายุ 7 วัน

เสนใยบนอาหารวนุ เดินสม่ําเสมอเปน รัศมีวงกลมสีขาว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉล่ยี 0.8-1.0 ซม./วนั
ที่อุณหภูมิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจริญชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้ือจลุ นิ ทรยี ชนดิ อื่นและศตั รเู หด็ กอนจาํ หนา ย

8. การเกบ็ รักษาเชอื้ เหด็ บรสิ ุทธ์ิ
8.1 การเก็บรักษาเชอื้ พันธเุ หด็ บนอาหารวนุ
เกบ็ รกั ษาแมเช้อื บรสิ ุทธ์ทิ อี่ ุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากน้ันถาย

เชื้อเกบ็ ลงในอาหารเลีย้ งเชื้อ PDA ใหม โดยถายเชือ้ ไมเ กนิ 2 รุน

8.2 การเกบ็ รกั ษาเช้ือพนั ธเุ ห็ดในนาํ้ กล่นั นง่ึ ฆา เช้อื

เพาะเลี้ยงเช้ือเห็ดเข็มทองบนอาหารเล้ียงเช้ือ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะชิ้นวุน ใสขวดน้ํากล่ันน่ึงฆาเชื้อ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดับความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางน้ิว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการน่ึงฆาเช้ือแต
ละคร้ังระยะเวลาหา งกนั 24 ชม. นําขวดเกบ็ เชอื้ ไปเกบ็ รกั ษาไวทอี่ ณุ หภูมิหอ งท่ปี ระมาณ 25 - 30 องศา

114

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :

กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็ แกไ ขครงั้ ท่ี : หนา : 115/116

สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ วนั ท่บี งั คบั ใช : สิงหาคม 2564

เรือ่ ง การผลิตเชื้อเหด็ เข็มทอง (Flammulina velutipes) อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสนํ้ากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหมัน่ ตรวจเชค็ การระเหยของน้ํา

8.3 การเกบ็ รักษาเชือ้ พันธุเ ห็ดในขเี้ ลอื่ ย
เพาะเลย้ี งเชอ้ื เหด็ เข็มทองท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะ

ช้นิ วนุ ใสในขวดเกบ็ เช้ือในขี้เลื่อยที่มีความช้ืน 60 – 70 % (ท่ีผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดนั ไมต ่าํ กวา 15 ปอนดต อ ตารางนวิ้ เปน เวลาไมนอยกวา 30 นาที)
นําไปเพาะเล้ียงไวที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภูมหิ อ งทปี่ ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วธิ ีนีส้ ามารถเกบ็ รักษาเชือ้ พันธุเ ห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวงั ควรใสข เ้ี ลอ่ื ยประมาณหน่ึงในสามสวนของขวดท่ตี องการเก็บ เพือ่ ปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซึง่ ทําใหเ ชอื้ เกดิ การปนเปอนไดง าย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเชอ้ื จลุ ินทรียชนดิ อ่ืนและศตั รูเหด็ กอนและหลังการเก็บรักษา

9. คําอธิบายศัพทหรือนยิ าม
9.1 เช้ือเห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เช้อื เห็ดบริสทุ ธิ์ และเชอ้ื เห็ดขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธิ์ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี

เพาะเลยี้ งบนอาหารเล้ยี งเช้อื (Culture media) เพอื่ ใชสําหรบั การผลติ เชือ้ เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชอ้ื เหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเล้ียงดวย

วัสดุเล้ยี งเช้ือ เชน เมลด็ ธัญพืช หรือวัสดอุ ่นื เพ่อื ใชส ําหรบั การขยายพันธุ (Propagation) หรอื การผลิตเชอื้ เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเชื้อเห็ดมาเล้ียงในอาหารเลี้ยงเชื้อหรือวัสดุเลี้ยง

เชื้อใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)

115

ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :

กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด แกไ ขคร้งั ที่ : หนา: 116/116

สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ วันทีบ่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

เรอ่ื ง การผลติ เชอื้ เหด็ เขม็ ทอง (Flammulina velutipes) อนมุ ัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.

116

ขนั้ ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครัง้ ท่ี : หนา : 117/122
เรอื่ ง การผลิตเชอื้ เห็ดเขม็ เงิน (Flammulina velutipes)
วันท่บี งั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ผูรับผิดชอบ ชอื่ – สกุล ตําแหนง
ผูจ ดั ทาํ เอกสาร นางสาวรงั สมิ นั ตุ ธรี ะวงศภญิ โญ นักวิชาการโรคพืชปฏิบตั ิการ
ผูทบทวนเอกสาร
ผูอนมุ ตั ิเอกสาร ผอู าํ นวยการกลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด

ประวัตกิ ารแกไ ข รายละเอียดการแกไข วนั ทบ่ี ังคับใช
ฉบบั ท่ี แกไขครั้งที่ ประกาศใชเ อกสารครง้ั แรก สงิ หาคม 2564

10

117

ขัน้ ตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา: 118/122
เรื่อง การผลิตเชอื้ เห็ดเข็มเงิน (Flammulina velutipes)
วันทบี่ งั คบั ใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

1. วตั ถุประสงค

เพอ่ื ใชเ ปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดเข็มเงินบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ

กลุมวิจยั และพฒั นาเหด็ สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเช้ือเห็ดเข็มเงินครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพ่ือผลิต

เสนใย การเก็บรักษาเชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ และการควบคุมคุณภาพเช้ือเห็ดเข็มเงินของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สํานกั วิจยั พฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ

3. หนว ยงานท่รี ับผิดชอบ
กลมุ วจิ ยั และพัฒนาเหด็ สาํ นักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวิชาการเกษตร

4. เคร่ืองมือ อปุ กรณแ ละสารเคมี

4.1 เข็มเขย่ี

4.2 มีด
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลย้ี งเชือ้ PDA

5. เกณฑคุณภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบูรณ

5.2 ดอกเหด็ ไมเปย กน้ํา

5.3 ดอกเหด็ เจริญเต็มทีแ่ ตย ังไมบ าน เขม็ เงิน - 1
5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รูเหด็ และสัตวพาหะ

5.5 เนอ้ื ดอกแนน

5.6 อุณหภมู ิที่เหมาะสมตอ การเจริญของเสน ใยอยู

ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซียส

118

ข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา : 119/122
เรื่อง การผลติ เชอื้ เหด็ เขม็ เงิน (Flammulina velutipes)
วันท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเชือ้ เพื่อผลิตเสน ใย

6.1 ลนไฟฆา เช้ือมีดผา ตัด 6.2 ใชมีดทผี่ านการฆา เชื้อแลวทิ้งไวใ หเ ย็น
ผาดอกเห็ดออกเปน 2 สวน

6.4 ลนไฟฆา เช้ือเข็มเขี่ยเชือ้ ทงิ้ ใหเ ยน็ จิก 6.3 ลนไฟฆาเชื้อมดี ผา ตัด ตัดเน้ือเยอ่ื ทอ่ี ยู
เนอื้ เย่อื ดอกเห็ดทีต่ ัดไว ภายใน

119

ข้นั ตอนการปฏิบัติงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครัง้ ที่ : หนา : 120/122
เร่อื ง การผลิตเชื้อเหด็ เขม็ เงิน (Flammulina velutipes)
วนั ทีบ่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6.5 นําเนอื้ เยื่อดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเลย้ี งเช้อื ทม่ี เี นื้อเยอ่ื
อาหารเลีย้ งเชื้อ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบมทีอ่ ณุ หภมู ิ 30 องศา
เซลเซียส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทกุ ขั้นตอนของการปฏิบัตงิ าน

120

ขนั้ ตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลุม วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังที่ : หนา : 121/122
เร่อื ง การผลติ เช้ือเหด็ เขม็ เงิน (Flammulina velutipes)
วนั ท่บี งั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

7. การถายเช้ือเห็ดบรสิ ุทธ์เิ พื่อใหบ รกิ าร
7.1 เสนใยเห็ดเข็มเงนิ บริสทุ ธิ์

บมที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส บม ที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส บม ทีอ่ ุณหภมู ิ 25 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 7 วนั
เสนใยอายุ 3 วนั เสนใยอายุ 5 วนั

เสนใยบนอาหารวนุ เดินสม่าํ เสมอเปน รศั มีวงกลมสีขาว อัตราการเจริญเติบโตเฉล่ยี 0.8-1.0 ซม./วนั
ทอ่ี ณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจริญชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทกุ ขนั้ ตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอ นของเช้อื จุลินทรียชนิดอน่ื และศัตรเู หด็ กอนจําหนา ย

8. การเกบ็ รกั ษาเช้อื เหด็ บรสิ ุทธ์ิ
8.1 การเก็บรกั ษาเช้อื พนั ธุเหด็ บนอาหารวุน

เก็บรกั ษาแมเชอ้ื บรสิ ุทธิท์ ่อี ณุ หภมู ิ 20 - 25 องศาเซลเซยี ส ไมเ กิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย
เชอ้ื เก็บลงในอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ใหม โดยถา ยเชื้อไมเ กนิ 2 รุน

8.2 การเกบ็ รกั ษาเชอ้ื พันธเุ หด็ ในน้าํ กล่ันน่งึ ฆาเช้ือ

เพาะเลี้ยงเช้ือเห็ดเข็มเงินบนอาหารเล้ียงเชื้อ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากนั้นเจาะชิ้นวุน ใสขวดน้ํากลั่นนึ่งฆาเชื้อ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเช้ือแต
ละครง้ั ระยะเวลาหา งกัน 24 ชม. นําขวดเกบ็ เช้ือไปเกบ็ รักษาไวท่ีอณุ หภมู ิหอ งท่ีประมาณ 25 - 30 องศา

121

ข้นั ตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครงั้ ที่ : หนา : 122/122
เร่ือง การผลติ เชอื้ เหด็ เขม็ เงิน (Flammulina velutipes)
วันทีบ่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด

เซลเซียส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพ่ือปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหมน่ั ตรวจเชค็ การระเหยของนํ้า

8.3 การเก็บรักษาเชอ้ื พันธเุ ห็ดในขเี้ ลือ่ ย
เพาะเลี้ยงเชื้อเห็ดเข็มเงินที่อุณหภูมิ 30 เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิ้นวุนใสในขวด

เก็บเชอื้ ในขี้เล่ือยที่มีความชื้น 60 – 70 % (ที่ผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมตํ่ากวา 121 องศาเซลเซียส และ
ระดบั ความดันไมต ํ่ากวา 15 ปอนดต อ ตารางนว้ิ เปนเวลาไมน อ ยกวา 30 นาท)ี
นําไปเพาะเล้ียงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวที่
อุณหภูมหิ องท่ีประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเช้ือพันธุเห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสข เ้ี ล่ือยประมาณหนึง่ ในสามสว นของขวดทตี่ อ งการเกบ็ เพ่อื ปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซึง่ ทาํ ใหเ ช้ือเกิดการปนเปอนไดงา ย
หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอื้ (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏิบัตงิ าน

2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเชอ้ื จลุ ินทรยี ชนิดอนื่ และศตั รูเห็ดกอนและหลงั การเกบ็ รักษา

9. คาํ อธบิ ายศัพทหรอื นยิ าม
9.1 เชื้อเห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เชือ้ เหด็ บรสิ ทุ ธ์ิ และเชื้อเหด็ ขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี

เพาะเลี้ยงบนอาหารเลย้ี งเชอื้ (Culture media) เพื่อใชส ําหรับการผลติ เชื้อเห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชื้อเห็ดขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเล้ียงดวย

วัสดเุ ลย้ี งเชื้อ เชน เมล็ดธญั พืช หรอื วัสดุอ่ืน เพ่อื ใชส าํ หรับการขยายพนั ธุ (Propagation) หรอื การผลิตเช้อื เหด็
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเลี้ยงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง

เชื้อใหม เพ่ือเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)

10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร

มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ

อาหารแหง ชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.

122

ข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขครง้ั ที่ : หนา : 123/129
เร่ือง การผลติ เชอื้ เหด็ นางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วันที่บงั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

ผูรับผดิ ชอบ ชอ่ื – สกุล ตาํ แหนง
ผจู ดั ทําเอกสาร นางสาวรังสิมันตุ ธีระวงศภญิ โญ นกั วิชาการโรคพืชปฏบิ ตั ิการ
ผูท บทวนเอกสาร
ผอู นุมัติเอกสาร ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

ประวัตกิ ารแกไข รายละเอียดการแกไ ข วันที่บงั คบั ใช
ฉบับท่ี แกไขครง้ั ที่ ประกาศใชเ อกสารครั้งแรก สงิ หาคม 2564

10

123

ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครง้ั ท่ี : หนา : 124/129
เร่ือง การผลติ เชือ้ เหด็ นางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วันท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

1. วตั ถุประสงค
เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดนางรมทองบริสุทธ์ิใหเปนมาตรฐานเดียวกัน

ของกลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด สาํ นกั วิจยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเชื้อเห็ดนางรมทองครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพ่ือ

ผลิตเสนใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดนางรมทองของกลุมวิจัยและพัฒนา

เหด็ สํานกั วิจยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ

3. หนว ยงานทีร่ ับผดิ ชอบ

กลุมวิจัยและพฒั นาเห็ด สํานกั วจิ ยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ กรมทองวิชาการเกษตร

4. เคร่ืองมือ อปุ กรณแ ละสารเคมี

4.1 เข็มเขย่ี

4.2 มีด

4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเล้ียงเชื้อ PDA

5. เกณฑคณุ ภาพดอกเห็ด

5.1 ดอกสมบูรณ

5.2 ดอกเหด็ ไมเปยกน้ํา

5.3 ดอกเหด็ เจรญิ เต็มทแี่ ตย ังไมบ าน

5.4 ไมมีการปนเปอนจากศตั รเู หด็ และสตั วพ าหะ นางรมทอง - 1
5.5 เนอื้ ดอกแนน

5.6 อณุ หภมู ิที่เหมาะสมตอ การเจรญิ ของเสน ใยอยู

ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส

124

ขน้ั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครั้งที่ : หนา: 125/129
เร่ือง การผลติ เชอ้ื เหด็ นางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วันท่บี ังคบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเชอื้ เพ่ือผลติ เสน ใย

6.1 ลนไฟฆาเช้ือมีดผา ตัด 6.2 ใชม ีดท่ผี านการฆา เชือ้ แลวทิง้ ไวใหเ ยน็
ผา หรอื ฉกี ดอกเห็ดออกเปน 2 สว น

6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเขย่ี เชอ้ื ท้งิ ใหเ ยน็ จิก 6.3 ลนไฟฆาเช้ือมีดผาตดั ตัดเนื้อเยื่อท่อี ยู
เนื้อเยือ่ ดอกเหด็ ที่ตัดไว ภายใน

125

ขน้ั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขครัง้ ที่ : หนา : 126/129
เร่ือง การผลิตเช้ือเหด็ นางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วันที่บงั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

6.5 นําเน้อื เยอ่ื ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเล้ยี งเช้อื ทม่ี เี น้ือเยื่อ
อาหารเลี้ยงเช้อื Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบม ทอ่ี ุณหภมู ิ 30 องศา
เซลเซยี ส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทกุ ข้นั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน

126

ข้นั ตอนการปฏบิ ัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครงั้ ที่ : หนา : 127/129
เรอ่ื ง การผลติ เช้ือเห็ดนางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วันทบ่ี งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

7. การถา ยเช้ือเห็ดบริสทุ ธิเ์ พ่ือใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเห็ดนางรมทองบริสทุ ธ์ิ

บม ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บม ท่ีอุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บม ทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วัน
เสน ใยอายุ 5 วนั เสนใยอายุ 7 วัน

เสน ใยบนอาหารวนุ เดินสมาํ่ เสมอเปนรศั มวี งกลมสีขาว อัตราการเจรญิ เติบโตเฉล่ยี 0.8-1.0 ซม./วนั
ที่อณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจริญชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชอ้ื (Aseptic Technique) ในทุกข้ันตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอนของเชอ้ื จลุ ินทรียชนดิ อ่ืนและศัตรเู ห็ดกอนจาํ หนา ย

8. การเกบ็ รักษาเช้ือเห็ดบรสิ ุทธ์ิ
8.1 การเกบ็ รกั ษาเช้ือพันธุเหด็ บนอาหารวุน
เก็บรกั ษาแมเ ช้อื บริสทุ ธ์ิท่ีอุณหภมู ิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากนั้นถาย

เชื้อเกบ็ ลงในอาหารเลย้ี งเชอ้ื PDA ใหม โดยถายเชื้อไมเกนิ 2 รนุ

8.2 การเก็บรักษาเชอ้ื พนั ธุเหด็ ในนา้ํ กลนั่ น่ึงฆา เชอื้

เพาะเล้ียงเชื้อเห็ดนางรมทองบนอาหารเล้ียงเช้ือ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปน
เวลา 7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิ้นวุน ใสขวดนํ้ากลั่นนึ่งฆาเช้ือ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดบั ความดนั ไมต า่ํ กวา 15 ปอนดต อตารางนว้ิ เปน เวลาไมน อ ยกวา 20 นาท)ี โดยการน่งึ

127

ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครั้งท่ี : หนา : 128/129
เรอ่ื ง การผลติ เชอ้ื เห็ดนางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วนั ทบ่ี ังคบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ฆาเชื้อแตละครั้งระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเชื้อไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองท่ีประมาณ 25 - 30
องศาเซลเซียส วิธนี ้ีสามารถเก็บรักษาเช้ือพนั ธเุ ห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสน้ํากลั่นในขวดจน
สูงเกินไป เพื่อปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตองหมน่ั ตรวจเชค็ การระเหยของนํ้า

8.3 การเกบ็ รกั ษาเชื้อพนั ธุเ หด็ ในขี้เลอื่ ย
เพาะเลี้ยงเช้ือเห็ดนางรมทองท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากน้ัน

เจาะชิ้นวุนใสในขวดเก็บเช้ือในขี้เลื่อยท่ีมีความชื้น 60 – 70 % (ที่ผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมต่ํากวา 121
องศาเซลเซียส และระดับความดันไมตาํ่ กวา 15 ปอนดตอ ตารางน้ิว เปน เวลาไมน อ ยกวา 30 นาท)ี
นําไปเพาะเลี้ยงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภมู ิหองท่ีประมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วิธนี ส้ี ามารถเก็บรักษาเช้อื พนั ธเุ ห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวงั ควรใสข้ีเลอื่ ยประมาณหนง่ึ ในสามสวนของขวดทตี่ อ งการเก็บ เพือ่ ปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซง่ึ ทาํ ใหเช้ือเกดิ การปนเปอ นไดง าย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเชื้อจุลินทรียช นดิ อนื่ และศตั รูเหด็ กอนและหลงั การเกบ็ รักษา

9. คาํ อธิบายศัพทหรอื นิยาม
9.1 เชื้อเห็ด (Mushroom culture) หมายถงึ เชือ้ เห็ดบรสิ ุทธิ์ และเชอื้ เห็ดขยาย
9.2 เชื้อเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี

เพาะเลยี้ งบนอาหารเล้ียงเชอื้ (Culture media) เพอ่ื ใชสาํ หรบั การผลติ เชอื้ เห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เชื้อเหด็ ขยาย (Mushroom spawn) หมายถงึ กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเล้ียงดวย

วัสดเุ ลย้ี งเชือ้ เชน เมล็ดธัญพชื หรอื วัสดุอื่น เพื่อใชส ําหรับการขยายพันธุ (Propagation) หรอื การผลติ เช้ือเห็ด
9.4 การถายเชื้อ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเช้ือหรือวัสดุเลี้ยง

เชื้อใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเช้ือเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)

128

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครั้งท่ี : หนา : 129/129
เรื่อง การผลิตเชอื้ เหด็ นางรมทอง (Pleurotus
citrinopileatus) วนั ทีบ่ งั คบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

10. เอกสารอางอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเชื้อเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหงชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.

129

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้ังที่ : หนา : 130/136
เรอ่ื ง การผลติ เช้ือเห็ดนางรมเทา (Pleurotus sp.)
วันทีบ่ งั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ผูรับผิดชอบ ชื่อ – สกุล ตาํ แหนง
ผูจัดทาํ เอกสาร นางสาวรังสมิ ันตุ ธรี ะวงศภ ิญโญ นกั วิชาการโรคพืชปฏิบัตกิ าร
ผูทบทวนเอกสาร
ผอู นุมัติเอกสาร ผอู าํ นวยการกลมุ วิจยั และพัฒนาเห็ด

ประวัตกิ ารแกไ ข รายละเอยี ดการแกไข วันทบ่ี งั คับใช
ฉบบั ท่ี แกไ ขคร้งั ที่ ประกาศใชเอกสารครง้ั แรก สงิ หาคม 2564

10

130

ข้ันตอนการปฏิบัตงิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานักวจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขคร้งั ที่ : หนา: 131/136
เรื่อง การผลติ เชอ้ื เห็ดนางรมเทา (Pleurotus sp.)
วันท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

1. วัตถุประสงค

เพ่ือใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดนางรมเทาบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกัน

ของกลมุ วิจัยและพฒั นาเห็ด สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลติ เช้อื เห็ดนางรมเทาครอบคลมุ ตั้งแตการคัดเลือกเกณฑค ุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพ่ือผลิต

เสนใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดนางรมเทาของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ

3. หนว ยงานทรี่ ับผดิ ชอบ
กลมุ วิจยั และพฒั นาเหด็ สาํ นกั วจิ ยั พฒั นาเทคโนโลยชี ีวภาพ กรมวิชาการเกษตร

4. เคร่อื งมือ อุปกรณแ ละสารเคมี

4.1 เขม็ เข่ีย

4.2 มดี
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลี้ยงเชือ้ PDA

5. เกณฑคุณภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบรู ณ

5.2 ดอกเห็ดไมเปยกน้ํา

5.3 ดอกเห็ดเจรญิ เต็มทีแ่ ตยังไมบาน นางรมเทา - 1

5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รเู หด็ และสตั วพ าหะ

5.5 เน้ือดอกแนน

5.6 อณุ หภูมิท่เี หมาะสมตอการเจริญของเสนใยอยู

ระหวาง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส

131

ข้ันตอนการปฏบิ ัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา: 132/136
เรอ่ื ง การผลติ เชอ้ื เหด็ นางรมเทา (Pleurotus sp.)
วนั ทีบ่ ังคับใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเชอ้ื เพ่ือผลิตเสน ใย

6.1 ลนไฟฆาเชื้อมีดผา ตัด 6.2 ใชม ีดทผี่ า นการฆาเชอื้ แลวทิ้งไวใหเย็น
ผาดอกเห็ดออกเปน 2 สวน

6.4 ลนไฟฆาเชื้อเข็มเข่ียเชือ้ ท้งิ ใหเ ย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆา เชื้อมีดผา ตัด ตัดเนอื้ เยื่อท่ีอยู
เนอื้ เยอ่ื ดอกเหด็ ท่ีตดั ไว ภายใน

132

ข้ันตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครั้งที่ : หนา: 133/136
เร่อื ง การผลิตเช้ือเหด็ นางรมเทา (Pleurotus sp.)
วนั ที่บงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

6.5 นําเนอื้ เย่อื ดอกเหด็ วางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเล้ยี งเช้อื ทม่ี เี น้ือเยอ่ื
อาหารเลีย้ งเช้ือ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบม ท่ีอณุ หภมู ิ 30 องศา
เซลเซยี ส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทกุ ขั้นตอนของการปฏบิ ัตงิ าน

133

ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครั้งที่ : หนา: 134/136
เรือ่ ง การผลิตเชื้อเหด็ นางรมเทา (Pleurotus sp.)
วนั ทบ่ี งั คบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

7. การถา ยเช้อื เหด็ บริสุทธเ์ิ พื่อใหบรกิ าร
7.1 เสนใยเห็ดนางรมเทาบรสิ ุทธ์ิ

บม ทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บม ที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 14 วัน
เสน ใยอายุ 5 วัน เสนใยอายุ 7 วนั

เสนใยบนอาหารวุน เดนิ สมํา่ เสมอเปน รัศมวี งกลมสขี าว อัตราการเจรญิ เตบิ โตเฉลยี่ 0.8-1.0 ซม./วัน
ทอี่ ณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วันแรกเสนใยจะเจรญิ ชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทุกข้ันตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเช้ือจลุ นิ ทรยี ช นดิ อืน่ และศตั รเู หด็ กอนจาํ หนา ย

8. การเก็บรักษาเชอ้ื เหด็ บรสิ ุทธิ์
8.1 การเก็บรกั ษาเช้ือพนั ธเุ ห็ดบนอาหารวุน
เกบ็ รกั ษาแมเ ชื้อบริสุทธท์ิ ่อี ณุ หภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากน้ันถาย

เชื้อเก็บลงในอาหารเลยี้ งเช้ือ PDA ใหม โดยถายเชือ้ ไมเกิน 2 รุน

8.2 การเกบ็ รักษาเชื้อพนั ธุเหด็ ในน้าํ กลน่ั น่งึ ฆา เชื้อ

เพาะเลี้ยงเชื้อเห็ดนางรมเทาบนอาหารเล้ียงเช้ือ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปน
เวลา 7 - 10 วัน จากนั้นเจาะช้ินวุน ใสขวดนํ้ากลั่นนึ่งฆาเช้ือ 2 คร้ัง (อุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศา
เซลเซียส และระดับความดันไมต ่าํ กวา 15 ปอนดต อ ตารางน้วิ เปน เวลาไมนอยกวา 20 นาท)ี โดยการน่ึง

134

ขั้นตอนการปฏบิ ตั งิ าน รหสั เอกสาร :
กลุม วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานักวิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไ ขครั้งท่ี : หนา : 135/136
เรอื่ ง การผลิตเชอ้ื เห็ดนางรมเทา (Pleurotus sp.)
วนั ที่บังคับใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ฆาเชื้อแตละครั้งระยะเวลาหางกัน 24 ชม. นําขวดเก็บเช้ือไปเก็บรักษาไวที่อุณหภูมิหองที่ประมาณ 25 - 30
องศาเซลเซยี ส วธิ ีน้สี ามารถเกบ็ รักษาเชือ้ พนั ธุเ หด็ ไดน าน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสนํ้ากลั่นในขวดจน
สูงเกินไป เพ่ือปองกันไมใหเชื้อเจริญขึ้นมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเช้ือเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกนิ ไปและตอ งหมัน่ ตรวจเชค็ การระเหยของนา้ํ

8.3 การเกบ็ รักษาเช้อื พันธุเห็ดในขเ้ี ลอื่ ย
เพาะเล้ียงเช้ือเห็ดนางรมเทาท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7 - 10 วัน จากนั้น

เจาะชิ้นวุนใสในขวดเก็บเช้ือในขี้เล่ือยที่มีความชื้น 60 – 70 % (ท่ีผานการนึ่งโดยใชอุณหภูมิไมต่ํากวา 121
องศาเซลเซียส และระดับความดนั ไมต ํา่ กวา 15 ปอนดตอตารางน้วิ เปน เวลาไมน อยกวา 30 นาที) นําไป
เพาะเลี้ยงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เม่ือเสนใยเห็ดเจริญเต็มขี้เล่ือยแลวนําไปเก็บรักษาไวท่ี
อุณหภูมหิ องทป่ี ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วิธีน้ีสามารถเก็บรักษาเชือ้ พันธุเหด็ ไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวงั ควรใสขเ้ี ล่ือยประมาณหนงึ่ ในสามสว นของขวดทตี่ อ งการเกบ็ เพ่อื ปองกันไมใหเช้ือเจริญขึ้นมาถึงดานบน
ฝาขวด ซงึ่ ทําใหเ ช้อื เกดิ การปนเปอ นไดงา ย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทุกขัน้ ตอนของการปฏบิ ัติงาน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเช้อื จุลนิ ทรยี ช นดิ อน่ื และศตั รเู หด็ กอนและหลงั การเก็บรักษา

9. คาํ อธบิ ายศัพทหรือนยิ าม
9.1 เชอ้ื เหด็ (Mushroom culture) หมายถึง เชอ้ื เห็ดบรสิ ุทธ์ิ และเช้อื เหด็ ขยาย
9.2 เช้ือเห็ดบริสุทธ์ิ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่

เพาะเลี้ยงบนอาหารเลีย้ งเชอื้ (Culture media) เพอ่ื ใชสาํ หรับการผลติ เช้อื เหด็ ขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เช้อื เห็ดขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดที่เพาะเลี้ยงดวย

วสั ดุเลีย้ งเชอื้ เชน เมล็ดธัญพืช หรือวสั ดอุ ืน่ เพ่ือใชส ําหรบั การขยายพันธุ (Propagation) หรือการผลิตเช้อื เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเลี้ยงในอาหารเลี้ยงเชื้อหรือวัสดุเลี้ยง

เชื้อใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงข้ึน
(Rejuvenate)

135

ขั้นตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา : 136/136
เรอ่ื ง การผลติ เช้อื เหด็ นางรมเทา (Pleurotus sp.)
วนั ท่ีบงั คบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร
มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ
อาหารแหง ชาต.ิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพ.

136

ขัน้ ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วจิ ัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ แกไขครั้งท่ี : หนา : 137/142
เร่ือง การผลิตเช้อื เหด็ ตนี ปลอก (Lentinus sajor-caju)
วันท่ีบงั คับใช : สิงหาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผอู าํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด

ผรู ับผิดชอบ ช่ือ – สกลุ ตําแหนง
ผจู ัดทําเอกสาร นางสาวรงั สมิ ันตุ ธรี ะวงศภิญโญ นกั วิชาการโรคพชื ปฏิบตั กิ าร
ผูท บทวนเอกสาร
ผูอนมุ ตั ิเอกสาร ผอู าํ นวยการกลมุ วจิ ยั และพัฒนาเห็ด

ประวตั ิการแกไข รายละเอยี ดการแกไข วนั ทีบ่ งั คับใช
ฉบบั ที่ แกไ ขคร้ังที่ ประกาศใชเอกสารคร้ังแรก สงิ หาคม 2564

10

137

ขั้นตอนการปฏิบัตงิ าน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วิจยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขครง้ั ท่ี : หนา : 138/142
เรอ่ื ง การผลิตเช้อื เห็ดตนี ปลอก (Lentinus sajor-caju)
วนั ที่บงั คบั ใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

1. วัตถุประสงค

เพ่ือใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเชื้อเห็ดตีนปลอกบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกัน

ของกลมุ วิจัยและพฒั นาเหด็ สาํ นกั วิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเชื้อเห็ดตีนปลอกครอบคลุมต้ังแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเช้ือเพ่ือผลิต

เสนใย การเก็บรักษาเชื้อเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดตีนปลอกของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สํานักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ

3. หนว ยงานทีร่ ับผดิ ชอบ
กลุม วจิ ัยและพฒั นาเห็ด สํานกั วิจยั พฒั นาเทคโนโลยีชวี ภาพ กรมวิชาการเกษตร

4. เคร่ืองมือ อุปกรณและสารเคมี

4.1 เขม็ เขีย่

4.2 มีด
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกยี งแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลี้ยงเชื้อ PDA

5. เกณฑค ณุ ภาพดอกเห็ด
5.1 ดอกสมบูรณ

5.2 ดอกเหด็ ไมเ ปยกนํ้า

5.3 ดอกเห็ดเจริญเต็มทแ่ี ตย งั ไมบ าน ตีนปลอก-1
5.4 ไมม กี ารปนเปอนจากศัตรเู ห็ดและสัตวพาหะ

5.5 เนือ้ ดอกแนน

5.6 อณุ หภูมิท่ีเหมาะสมตอ การเจริญของเสนใยอยู

ระหวา ง 25 – 30 องศาเซลเซียส

138

ขน้ั ตอนการปฏิบัติงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขคร้งั ท่ี : หนา : 139/142
เรื่อง การผลติ เชอื้ เห็ดตนี ปลอก (Lentinus sajor-caju)
วันท่ีบังคับใช : สิงหาคม 2564

อนุมตั โิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด

6. การแยกเชือ้ เพื่อผลิตเสน ใย

6.1 ลนไฟฆา เช้ือมีดผา ตัด 6.2 ใชม ีดทผี่ า นการฆาเชอ้ื แลวท้งิ ไวใหเย็น
ผาดอกเหด็ ออกเปน 2 สวน

6.4 ลนไฟฆา เช้ือเข็มเขี่ยเชือ้ ทง้ิ ใหเ ย็น จกิ 6.3 ลนไฟฆาเช้ือมดี ผา ตดั ตัดเนือ้ เย่อื ทอ่ี ยู
เนอื้ เย่อื ดอกเห็ดทตี่ ดั ไว ภายใน

139

ขั้นตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไขครั้งที่ : หนา: 140/142
เร่อื ง การผลิตเช้ือเหด็ ตีนปลอก (Lentinus sajor-caju)
วันที่บังคบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

6.5 นําเนอื้ เย่อื ดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นําจานอาหารเลย้ี งเช้อื ทม่ี เี น้ือเยอ่ื
อาหารเลีย้ งเช้ือ Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเหด็ ไปบมทีอ่ ณุ หภมู ิ 30 องศา
เซลเซียส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทุกขนั้ ตอนของการปฏิบัตงิ าน

140

ขั้นตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สาํ นักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขครงั้ ที่ : หนา : 141/142
เรอื่ ง การผลิตเชอ้ื เหด็ ตีนปลอก (Lentinus sajor-caju)
วนั ทีบ่ ังคับใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

7. การถา ยเชอื้ เห็ดบริสุทธิเ์ พ่ือใหบริการ
7.1 เสน ใยเห็ดตนี ปลอกบรสิ ุทธ์ิ

บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมทอ่ี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสน ใยอายุ 7 วัน
เสน ใยอายุ 3 วนั เสนใยอายุ 5 วนั

เสนใยบนอาหารวุน เดนิ สมาํ่ เสมอเปนรัศมีวงกลมสขี าว อัตราการเจริญเตบิ โตเฉลีย่ 0.8-1.0 ซม./วัน
ที่อณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชวง 1-2 วนั แรกเสนใยจะเจรญิ ชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทกุ ข้ันตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มกี ารตรวจสอบการปนเปอนของเชื้อจุลินทรียช นิดอื่นและศัตรูเหด็ กอนจาํ หนาย

8. การเก็บรักษาเชอ้ื เห็ดบริสุทธิ์
8.1 การเก็บรกั ษาเชอ้ื พันธเุ หด็ บนอาหารวุน
เก็บรักษาแมเชื้อบริสุทธ์ิที่อุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 - 2 เดือน หลังจาก

น้ันถายเชือ้ เกบ็ ลงในอาหารเลยี้ งเชือ้ PDA ใหม โดยถายเชอ้ื ไมเกิน 2 รนุ

8.2 การเก็บรักษาเช้อื พันธุเ หด็ ในน้าํ กลน่ั นง่ึ ฆา เชือ้

เพาะเลยี้ งเชอื้ เห็ดตนี ปลอกบนอาหารเลยี้ งเชื้อ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา
7 - 10 วัน จากน้ันเจาะชิ้นวุน ใสขวดน้ํากล่ันนึ่งฆาเช้ือ 2 ครั้ง (อุณหภูมิไมต่ํากวา 121 องศาเซลเซียส
และระดบั ความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการนึ่งฆาเชื้อแต
ละครง้ั ระยะเวลาหา งกัน 24 ชม. นาํ ขวดเก็บเชือ้ ไปเก็บรกั ษาไวทอ่ี ณุ หภมู ิหองทีป่ ระมาณ 25 - 30 องศา

141

ขน้ั ตอนการปฏิบตั ิงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชวี ภาพ แกไ ขคร้งั ท่ี : หนา : 142/142
เรื่อง การผลติ เชอื้ เหด็ ตนี ปลอก (Lentinus sajor-caju)
วนั ที่บังคบั ใช : สงิ หาคม 2564

อนมุ ตั โิ ดย : ผูอาํ นวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

เซลเซียส วิธีนี้สามารถเก็บรักษาเชื้อพันธุเห็ดไดนาน 1 - 2 ป ขอควรระวัง ไมควรใสนํ้ากล่ันในขวดจนสูง
เกินไป เพื่อปองกันไมใหเชื้อเจริญข้ึนมาถึงดานบนฝาขวด ทําใหเชื้อเกิดการปนเปอนไดงาย แตไมควรนอย
เกินไปและตองหม่นั ตรวจเชค็ การระเหยของนํา้

8.3 การเกบ็ รักษาเช้ือพันธเุ หด็ ในข้ีเลอ่ื ย
เพาะเล้ียงเชื้อเห็ดตีนปลอกที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส (ที่ผานการน่ึงโดยใชอุณหภูมิไมตํ่า

กวา 121 องศาเซลเซียส และระดับความดันไมต่ํากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 30
นาท)ี นําไปเพาะเล้ียงไวท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เมื่อเสนใยเห็ดเจริญเต็มข้ีเลื่อยแลวนําไปเก็บรักษาไว
ทีอ่ ุณหภูมหิ องท่ปี ระมาณ 25 – 30 องศาเซลเซยี ส วิธีนส้ี ามารถเกบ็ รกั ษาเชอ้ื พนั ธเุ ห็ดไดนาน 2 - 5 ป ขอควร
ระวัง ควรใสข ีเ้ ล่อื ยประมาณหนง่ึ ในสามสวนของขวดทตี่ องการเกบ็ เพ่อื ปองกันไมใหเช้ือเจริญข้ึนมาถึงดานบน
ฝาขวด ซงึ่ ทําใหเ ช้ือเกดิ การปนเปอนไดง าย

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้ือ (Aseptic Technique) ในทกุ ข้นั ตอนของการปฏบิ ัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชอ้ื จุลินทรียช นดิ อน่ื และศตั รเู ห็ดกอนและหลังการเก็บรักษา

9. คาํ อธิบายศัพทหรือนิยาม
9.1 เช้อื เห็ด (Mushroom culture) หมายถึง เช้อื เหด็ บรสิ ทุ ธ์ิ และเช้อื เห็ดขยาย
9.2 เช้ือเห็ดบริสุทธิ์ (Pure mushroom culture) หมายถึง กลุมใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ี

เพาะเลี้ยงบนอาหารเล้ยี งเช้ือ (Culture media) เพื่อใชส ําหรับการผลติ เชื้อเห็ดขยาย (Mushroom spawn)
9.3 เช้ือเห็ดขยาย (Mushroom spawn) หมายถึง กลมุ ใยรา (Mycelium) ของเห็ดท่ีเพาะเลี้ยงดวย

วสั ดุเลี้ยงเชือ้ เชน เมล็ดธัญพืช หรอื วสั ดุอืน่ เพอื่ ใชสาํ หรับการขยายพนั ธุ (Propagation) หรือการผลิตเชือ้ เห็ด
9.4 การถายเช้ือ (Subculture) หมายถึง การยายเช้ือเห็ดมาเล้ียงในอาหารเล้ียงเชื้อหรือวัสดุเล้ียง

เชื้อใหม เพื่อเพ่ิมปริมาณสําหรับการขยายพันธุ หรือการเก็บรักษาพันธุ หรือทําใหเชื้อเห็ดแข็งแรงขึ้น
(Rejuvenate)

10. เอกสารอา งอิง
สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและอาหารแหงชาติ. 2560. แนวปฏิบัติในการใชมาตรฐานสินคาเกษตร

มกษ. 2507(G) - 2560. หลักปฏิบัติสําหรับการผลิตเช้ือเห็ด. สํานักงานมาตรฐานสินคาเกษตรและ

อาหารแหงชาติ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพ.

142

ขน้ั ตอนการปฏบิ ตั ิงาน รหสั เอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไขคร้งั ที่ : หนา : 143/149
เรือ่ ง การผลติ เชือ้ เห็ดหัวลงิ (Hericium erinaceus)
วนั ที่บงั คับใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

ผูร บั ผดิ ชอบ ชอื่ – สกุล ตําแหนง
ผูจ ดั ทําเอกสาร นางสาวรังสมิ นั ตุ ธีระวงศภญิ โญ นกั วิชาการโรคพชื ปฏิบตั กิ าร
ผูทบทวนเอกสาร
ผูอนมุ ตั เิ อกสาร ผูอาํ นวยการกลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็

ประวตั ิการแกไ ข รายละเอยี ดการแกไข วนั ที่บงั คับใช
ฉบบั ที่ แกไขครั้งท่ี ประกาศใชเอกสารครง้ั แรก สิงหาคม 2564

10

143

ขน้ั ตอนการปฏิบัติงาน รหัสเอกสาร :
กลมุ วิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ แกไขครั้งที่ : หนา: 144/149
เรอ่ื ง การผลติ เชอื้ เหด็ หวั ลิง (Hericium erinaceus)
วันทบ่ี ังคับใช : สิงหาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด

1. วัตถุประสงค

เพื่อใชเปนคูมือสําหรับการปฏิบัติงานในการผลิตเช้ือเห็ดหัวลิงบริสุทธิ์ใหเปนมาตรฐานเดียวกันของ

กลมุ วจิ ยั และพัฒนาเห็ด สาํ นักวจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี ีวภาพ

2. ขอบเขตของงาน

การผลิตเชอ้ื เห็ดหัวลิงครอบคลุมตั้งแตการคัดเลือกเกณฑคุณภาพดอกเห็ด การแยกเชื้อเพ่ือผลิตเสน

ใย การเก็บรักษาเช้ือเห็ดบริสุทธิ์ และการควบคุมคุณภาพเชื้อเห็ดหัวลิงของกลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด

สาํ นกั วจิ ยั พฒั นาเทคโนโลยีชีวภาพ

3. หนวยงานท่ีรบั ผิดชอบ
กลุมวจิ ยั และพฒั นาเห็ด สาํ นักวิจัยพฒั นาเทคโนโลยชี วี ภาพ กรมวชิ าการเกษตร

4. เครอ่ื งมือ อุปกรณแ ละสารเคมี

4.1 เขม็ เขี่ย

4.2 มีด
4.3 แอลกอฮอล 70%

4.4 ตะเกียงแอลกอฮอลล

4.5 อาหารเลีย้ งเชอ้ื PDA

5. เกณฑค ุณภาพดอกเหด็
5.1 ดอกสมบูรณ

5.2 ดอกเห็ดไมเ ปยกน้ํา หวั ลิง-1

5.3 ดอกเห็ดเจรญิ เต็มท่ีแตยงั ไมบาน

5.4 ไมม ีการปนเปอนจากศตั รูเหด็ และสตั วพ าหะ

5.5 เนือ้ ดอกแนน

5.6 อณุ หภูมิท่เี หมาะสมตอ การเจรญิ ของเสน ใยอยู

ระหวาง 25 – 30 องศาเซลเซยี ส

144

ขน้ั ตอนการปฏิบตั งิ าน รหัสเอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเห็ด
สาํ นกั วจิ ัยพัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครง้ั ที่ : หนา : 145/149
เรอ่ื ง การผลิตเชอ้ื เห็ดหวั ลิง (Hericium erinaceus)
วนั ทบี่ ังคับใช : สงิ หาคม 2564

อนุมัตโิ ดย : ผอู ํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

6. การแยกเช้อื เพ่ือผลติ เสน ใย

6.1 ลนไฟฆาเช้ือมีดผาตดั 6.2 ใชม ดี ทีผ่ านการฆาเชื้อแลวทิ้งไวใหเย็น
ผาดอกเห็ดออกเปน 2 สว น

6.4 ลนไฟฆา เช้ือเข็มเขย่ี เชื้อ ทิ้งใหเย็น จิก 6.3 ลนไฟฆาเชื้อมดี ผาตดั ตัดเนอื้ เยอ่ื ท่ีอยู
เน้ือเยือ่ ดอกเห็ดท่ตี ัดไว ภายใน

145

ขนั้ ตอนการปฏิบัติงาน รหสั เอกสาร :
กลุมวิจัยและพัฒนาเหด็
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครั้งที่ : หนา: 146/149
เร่อื ง การผลิตเชื้อเห็ดหัวลงิ (Hericium erinaceus)
วนั ที่บังคับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอ ํานวยการกลุมวิจัยและพัฒนาเหด็

6.5 นําเนอื้ เยื่อดอกเห็ดวางตรงกลางจาน 6.6 นาํ จานอาหารเลีย้ งเช้อื ท่มี เี น้ือเยอ่ื
อาหารเล้ียงเช้อื Potato Dextrose Agar (PDA) ดอกเห็ดไปบมท่ีอณุ หภมู ิ 30 องศา
เซลเซียส

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนิคปลอดเชื้อ (Aseptic Technique) ในทุกขั้นตอนของการปฏิบัติงาน

146

ขัน้ ตอนการปฏบิ ัติงาน รหัสเอกสาร :
กลุมวจิ ัยและพัฒนาเห็ด
สํานกั วจิ ยั พัฒนาเทคโนโลยชี วี ภาพ แกไ ขครัง้ ท่ี : หนา: 147/149
เรอ่ื ง การผลิตเชือ้ เหด็ หัวลงิ (Hericium erinaceus)
วันทบี่ ังคับใช : สิงหาคม 2564

อนมุ ัตโิ ดย : ผูอํานวยการกลุมวจิ ัยและพัฒนาเหด็

7. การถา ยเช้ือเหด็ บรสิ ทุ ธเ์ิ พื่อใหบรกิ าร
7.1 เสน ใยเหด็ หัวลิงบรสิ ุทธ์ิ

บมทีอ่ ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส บมทีอ่ ุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส บมท่อี ุณหภมู ิ 30 องศาเซลเซียส
เสนใยอายุ 14 วัน
เสนใยอายุ 5 วนั เสน ใยอายุ 7 วัน

เสน ใยบนอาหารวนุ เดินสม่าํ เสมอเปนรัศมวี งกลมสขี าว อัตราการเจริญเตบิ โตเฉลี่ย 0.8-1.0 ซม./วนั
ท่ีอณุ หภมู ิ 24-30 องศาเซลเซียส โดยชว ง 1-2 วนั แรกเสน ใยจะเจริญชา

หมายเหตุ 1. ใชเ ทคนคิ ปลอดเช้อื (Aseptic Technique) ในทุกขน้ั ตอนของการปฏิบัตงิ าน
2. มีการตรวจสอบการปนเปอ นของเชือ้ จุลินทรียช นิดอ่ืนและศัตรเู ห็ดกอนจาํ หนาย

8. การเกบ็ รักษาเชอ้ื เห็ดบริสุทธิ์
8.1 การเกบ็ รักษาเช้ือพนั ธเุ หด็ บนอาหารวนุ
เกบ็ รกั ษาแมเช้ือบรสิ ทุ ธิ์ที่อุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส ไมเกิน 1 เดือน หลังจากน้ันถาย

เช้ือเก็บลงในอาหารเล้ยี งเชือ้ PDA ใหม โดยถา ยเชอ้ื ไมเ กนิ 2 รนุ

8.2 การเกบ็ รกั ษาเชอื้ พนั ธเุ หด็ ในนา้ํ กลน่ั นง่ึ ฆา เช้ือ

เพาะเล้ียงเชื้อเห็ดหัวลิงบนอาหารเลี้ยงเช้ือ PDA ท่ีอุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส เปนเวลา 7
- 10 วัน จากนัน้ เจาะช้นิ วนุ ใสข วดนาํ้ กล่นั นึ่งฆาเชอื้ 2 ครง้ั (อณุ หภูมิไมตา่ํ กวา 121 องศาเซลเซียส และ
ระดับความดันไมตํ่ากวา 15 ปอนดตอตารางนิ้ว เปนเวลาไมนอยกวา 20 นาที) โดยการน่ึงฆาเช้ือแตละ
คร้งั ระยะเวลาหา งกนั 24 ชม. นําขวดเก็บเชอ้ื ไปเกบ็ รักษาไวที่อณุ หภูมิหอ งท่ปี ระมาณ 25 - 30 องศา

147