1
รายงานการวจิ ยั
เรื่อง
การพัฒนาศกั ยภาพการรองรับนักทองเที่ยวสาธารณรฐั ประชาชนจีนของผูป! ระกอบการ
และชุมชนในจังหวดั เชยี งราย
The Development Potential of China's Tourists, Entrepreneurs
and Communities in Chiang Rai.
โดย
นเรศร) บญุ เลิศ
มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาลัยสงฆ6เชยี งราย
พ.ศ. ๒๕๖๑
ไดร! บั ทุนอุดหนนุ การวิจัยจากมหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย
MCU RS 610761134
2
รายงานการวจิ ยั
เร่อื ง
การพัฒนาศกั ยภาพการรองรบั นกั ทองเทย่ี วสาธารณรฐั ประชาชนจีนของผ!ปู ระกอบการ
และชมุ ชนในจังหวดั เชียงราย
The Development Potential of China's Tourists, Entrepreneurs
and Communities in Chiang Rai.
โดย
นเรศร) บุญเลศิ
มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาลัยสงฆ6เชยี งราย
พ.ศ. ๒๕๖๑
ไดร! ับทนุ อดุ หนุนการวจิ ยั จากมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั
MCU RS 610761134๖๑๐๗๕๙๐๙๘
(ลิขสิทธ์ิเป/นของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย)
3
Research Report
The Development Potential of China's Tourists, Entrepreneurs
and Communities in Chiang Rai.
by
Mr.Nares Bunloet
Mahachulalongkornrajavidyalaya University Chiangrai Buddhist College
B.E. 2018
Research Project by Mahachulalongkornrajavidyalaya University
MCU RS 610761134๖๑๐๗๕๙๐๙๘
(Copyright Mahachulalongkornrajavidyalaya University)
ก
ช่อื รายงานการวิจัย : การพัฒนาศกั ยภาพการรองรับนกั ทอV งเทย่ี วสาธารณรฐั ประชาชนจีนของ
ผ^ูประกอบการและชมุ ชนในจังหวัดเชียงราย
ผว!ู จิ ัย: นายนเรศร6 บุญเลิศ
สวนงาน: มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรนราชวิทยาลัย วิทยาลัยสงฆเ6 ชยี งราย
ปงV บประมาณ: ๒๕๖๑
ทนุ อดุ หนุนการวิจัย: มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั
บทคัดยอ
การวิจัยครั้งน้ี มีวัตถุประสงค6เพื่อศึกษาการพัฒนาศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐ
ประชาชนจีนของ คือ ๑.เพ่ือศึกษาแนวคิดที่เก่ียวข^องเก่ียวข^องการทVองเที่ยวของผ^ูประกอบการและชุมชน
ในจังหวัดเชียงราย ๒. เพ่ือวิเคราะห6ศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีนของ
ผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย ๓. เพ่ือได^แนวทางในการพัฒนาศักยภาพของการจัดการ
ทVองเที่ยวเพ่ือรองรับนักทVองเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจีน การศึกษาเชิงสํารวจโดยใช^วิธีการศึกษา
ผสมผสานท้งั การสํารวจ ศึกษาเอกสาร ศกึ ษาแผนพัฒนาตาํ บล โดยการสนทนากลุVมกับองค6การบริหารสVวน
ตําบลและการสัมภาษณ6 จากกลVุมประชาชน อําเภอแมVจัน จํานวน ๕ คน อําเภอแมVสาย จํานวน ๕ คน
อาํ เภอเชยี งแสน จาํ นวน ๕ คน อาํ เภอเชียงของ จํานวน ๕ คน ผ^ูนําทอ^ งถิน่ อาํ เภอแมVจัน จํานวน ๑ คน
อําเภอแมVสาย จํานวน ๑ คน อําเภอเชียงแสน จํานวน ๑ คน อําเภอเชียงของ จํานวน ๑ คน
ผู^ประกอบการ ภาครัฐและเอกชน อําเภอแมVจัน จํานวน ๑ คน อําเภอแมVสาย จํานวน ๑ คน อําเภอเชียง
แสน จํานวน ๑ คน อําเภอเชียงของ จํานวน ๑ คน รวม ๒๘ คน นําข^อมูลมาวิเคราะห6ใน ๓ ประเด็นที่
ศึกษา
ผลการวิจัยพบวVา การพัฒนาศักยภาพการรองรับนักทVองเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจีนของ
ผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย ๑. แนวคิดการสVงเสริมคนในพ้ืนที่ในการศึกษาเพ่ือพัฒนา
ท^องถ่ินของตนเองเปmนเคร่ืองมือในการสร^างคนในสังคม โดยเฉพาะคนในพ้ืนท่ีจะได^ผลประโยชน6ตลอดจน
ผลกระทบในทุกด^าน ขยายเศรษฐกิจเครือขVายในชุมชนใกล^เคียงท่ีรวมอยVูในภาคีเพื่อค^นหาความร^ูรVวมกัน
บนพื้นฐานการปฏิบัติการจัดการบริหารสVวนท^องถ่ินด^านท่ีเก่ียวกับต^นทุนทางทรัพยากรธรรมชาติและ
ส่ิงแวดล^อม ทุนการจัดการการมีสVวนรVวมน^อย และการค^นหารูปแบบการจัดการการบริหารจัดการโดยคน
ในชุมชนและการอยูVรVวมกับชมุ ชนอ่ืน ๆ ที่มีปฏิสัมพันธ6รVวมกัน การเช่ือมโยงเครือขVายและการเปลี่ยนแปลง
ทางนโยบายของรัฐ องค6กรสVวนท^องถิ่น การสร^างเครือขVายชุมชน จังหวัด การพัฒนาอยVางยั่งยืนจะต^องตะ
หนักถงึ ขีดความรูค^ วามสามารถของคนในชมุ ชนในทุกดา^ น ๒. ศักยภาพการรองรับนักทVองเที่ยว การบริหาร
การจดั การทVองเทยี่ วในพื้นที่ การจัดสรรงบประมาณขององค6กรปกครองสVวนท^องถ่ินมีน^อย การพัฒนาด^าน
การทVองเท่ียวจึงไมVเปmนรูปธรรมท่ีชัดเจนในการนํามาปฏิบัติให^เกิดกับคนในพื้นท่ีมากนัก การแก^ไขปqญหา
ข
การบริหารจัดการทVองเที่ยวชุมชน การคมนาคมไมVสะดวก สาธารณูปโภค เชVน ไฟฟsา สถานที่สาธารณะ ที่
จะนําเข^ามาในชุมชมและให^ชุมชนมีสVวนรVวมคVาใช^จVายในบ^างสVวน ปqญหาการขยายพ้ืนท่ี หรือการขายพื้นที่
ให^กับนักธุรกิจในการสร^างท่ีพักในการรองรับนักทVองเท่ียวท่ีจะเข^ามาในพื้นที่ ปqญหาผลกระทบทางด^าน
เสียง มลพิษตVาง ๆ ท่ีเกิดจากการที่นักทVองเที่ยวเข^ามาใช^พ้ืนท่ี และชุมชนขาดการรองรับท่ีมีระบบจะเปmน
การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดล^อมอยVางมาก ๓. การพัฒนาศักยภาพของการจัดการทVองเที่ยว
ด^านการพฒั นาศกั ยภาพของการจัดการทVองเทยี่ วเพ่ือรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีน องค6การ
บริหารงบประมาณประจําปt บุคลากรในการให^บริการจัดการด^านกาทVองเท่ียวชุมชมได^อยVางมีระบบ ตาม
แผนพฒั นา การสVงเสริมและให^ความรู^บุคลากรเพ่ือมีการพัฒนาศักยภาพในการการจัดการทVองเที่ยว ความ
เข^าใจกฎหมาย กฎระเบียบข^อบังคับ การบังคับใช^กฎหมายในเขตพ้ืนที่ การปฏิบัติหน^าท่ีดูแลความสงบ
ปลอดภัยให^กับนักทVองเที่ยว การบริหารงานด^วยความเปmนมิตร การรณรงค6การทํางานเปmนทีมให^เกิด
ประสิทธิภาพ การสร^างเครือขVายรVวมมือกันในการบริหารจัดการที่มีความเกี่ยวข^อง หรือสอดคล^องกัน
เพื่อให^เกิดประโยชน6สูงสุดตVอประชาชน รVวมกันจัดตั้งศูนย6กลางการประสานเฉพะกิจหรือการจัดตั้งศูนย6
ประสานงานระหวาV งหนวV ยงาน
ค
Research Title: The Development of Capacity to Accommodate Tourists
of the People's Republic of China Entrepreneurs and
Communities in Chiang Rai.
Researcher: Mr. Narate Bunloet
Department: Buddhist Chiang Rai college,
Fiscal year: 2018
Research Scholarship Sponsor: Mahachulalongkornrajavidyalaya University.
ABSTRACT
This research The objective of this study is to study the development of the
capacity to accommodate tourists of the People's Republic of China: 1. To study related
concepts related to tourism of entrepreneurs and communities in Chiang Rai Province 2.
To analyze the capacity of tourists to the People's Republic of China of entrepreneurs
and Communities in Chiang Rai Province 3. To find guidelines for the potential
development of tourism management to accommodate tourists of the People's Republic
of China A survey study using a blended study method, including a survey, a study
document, a district development plan. By group discussions with the Tambon
Administrative Organization and by interviews From the people group of Mae Chan
district, total 20 people, Mae Sai district, 20 people, Chiang Saen district 20 people, Chiang
Khong district 20 people, local leader Mae Chan district, 5 people, Mae Sai district, 5
people, Chiang Saen district, 5 people, Chiang Khong district, 5 people, government
operators And private Mae Chan district, number 10 people, Mae Sai district, 10 people,
Chiang Saen district, 10 people, Chiang Khong district, 10 people, total 140 people. Data
were analyzed on 3 issues studied.
The research results were found that The development of capacity to support
tourists in the People's Republic of China of entrepreneurs and communities in Chiang Rai
Province 1. The concept of promoting local people in education for their own local
development as a tool to build people in society. Especially people in the area will
benefit as well as the impact in all aspects. Expand the network economy of nearby
communities included in the Parties to find knowledge together on the basis of local
ง
administration practices in the area of natural resources and environmental costs. Little
participation management capital And finding ways to manage community management
and coexistence with other communities that interact together. Links to networks and
changes in government policy Local organization Creating a network of provincial
communities for sustainable development must be heavy on the capabilities of the
people in the community in all aspects. Tourism management in the area Local
government budget allocation is minimal. The development of tourism is therefore not a
concrete implementation of the local people. Solving community tourism management
problems Transportation is not convenient, utilities such as electricity, public places. To
bring into the community and involve the community at some expense Expansion
problem Or selling the area to businessmen to build accommodations to accommodate
tourists entering the area Problems of noise and pollution caused by tourists visiting the
area. And communities lacking systematic support will greatly destroy natural resources
and the environment. 3. Developing the capacity of tourism management. Development
of tourism management capacity to accommodate tourists of the People's Republic of
China Annual Budget Management Organization Personnel in providing tourism
management services systematically according to the development plan, promotion and
educating personnel for the development of tourism management potential. Law
understanding Rules and regulations Territory law enforcement Performing the duty of
keeping calm Safe for tourists Friendly management Campaign for effective teamwork
Creating a collaborative network for relevant management Or corresponding to the best
interests of the people Jointly establish a center for coordination or coordination
between agencies
จ
กติ ติกรรมประกาศ
การศึกษาวิจัย เรื่องการพัฒนาศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีนของ
ผูป^ ระกอบการและชมุ ชนในจังหวัดเชียงราย เปmนการศึกษาการบริหารจัดการองค6กรปกครองสVวนท^องถิ่นท่ี
เกี่ยวข^องเกี่ยวข^องการทVองเที่ยวของผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย เพ่ือศักยภาพการรองรับ
นักทVองเที่ยว การศึกษาวิจัยในครั้งน้ีสําเร็จได^ ด^วยความกรุณาและได^รับการชVวยเหลือจากบุคคลและ
วิทยาลยั สงฆ6เชียงรายฝ‚ายงานหลาย ๆ ฝ‚ายท่ีได^กรุณาเอาใจใสแV นะนาํ ตรวจสอบ แก^ไขข^อบกพรVองตVาง ๆ และ
ข^อเสนอแนะอันเปmนประโยชน6ตVอการศึกษาวิจัยพร^อมทั้งให^กําลังใจ เปmนผลให^การศึกษาวิจัยฉบับนี้มีความ
สมบรู ณย6 งิ่ ขึ้น
การศึกษาวิจัยคร้ังนี้ ได^รับการสนับสนุนให^สําเร็จลุลVวงได^ด^วยดี โดยการได^รับอนุเคราะห6องค6กร
ปกครองสVวนท^องถิ่นอําเภอแมVจัน อําเภอแมVสาย อําเภอเชียงของ และอําเภอเชียงแสน และผ^ูนําชุมชนในพ้ืนท่ี
กลุVมเปาs หมายในการใหข^ อ^ มูลและสถานที่จดั เกบ็ ข^อมูล การชVวยเหลือให^คําปรึกษาแนะนําตรวจสอบ และแก^ไข
ข^อบกพรVองด^วยการเอาใจใสVเปmนอยVางดีย่ิง ขอขอบท่ีได^ให^ความเมตตาชVวยให^คําปรึกษาตลอดถึง
แนวความคดิ ทแี่ กไ^ ขปรับปรงุ เทคนคิ ตาV ง ๆ ในการเก็บข^อมูลในเขตพ้ืนท่ีองค6กรปกครองสVวนท^องถ่ินจังหวัด
เชียงราย ได^นํามาใชเ^ พือ่ ให^งานมคี วามสมบูรณย6 ง่ิ ขนึ้ จนวจิ ยั การคน^ ควา^ นีไ้ ด^ดาํ เนนิ ไปด^วยดแี ละสําเร็จขึ้นได^
เปmนฉบบั ที่สมบูรณ6 ผ^ูศึกษาขอกราบขอบคณุ เปนm อยาV งสูงไว^ ณ ทน่ี ีด้ ว^ ย
ผู^วิจัยขอขอบคุณผู^บริหาร เจ^าหน^าที่ และผู^ให^ข^อมูลองค6กรปกครองสVวนท^องถ่ินในจังหวัด
เชียงราย และขอบคุณสถาบันวิจัยพุทธศาสตร6 ที่สVงเสริม สนับสนุน และให^กําลังใจทุกด^าน จนงานเสร็จ
สมบรู ณ6
นายนเรศร6 บุญเลิศ
๐๙ สิงหาคม ๒๕๖๑
ฉ
สารบัญ
หน^า
บทคดั ยVอภาษาไทย............................................................................................................................ ก
บทคดั ยVอภาษาองั กฤษ………………………………………………………………….……………………………………… ค
กิตตกิ รรมประกาศภาษาไทย……………………………………………………………………………………………….. จ
สารบญั ………………………………………………………………………………………………..…………………………….. ฉ
สารบญั ตาราง…………………………………………………………………………………………………………………...… ซ
บทท่ี ๑ บทนํา…………………………………………………….……..…………………………….……………..…… ๑
๑.๑ ความสําคัญและท่ีมาของปqญหาทที่ าํ การวจิ ัย...……………………………..……………….….… ๑
๑.๒ วตั ถุประสงค6ของการของวิจยั …………………….………………………………….………..…..…… ๓
๑.๓ ขอบเขตของการวิจยั ………………………………………………..............................………….… ๔
๑.๔ นิยามศพั ทท6 ่ีใชใ^ นงานวิจัย……………………………………………………………..………..…..…… ๕
๑.๕ ประโยชนท6 ไี่ ด^จากการวัย…………………………………………………………………..........……… ๕
บทที่ ๒ เอกสารและงานวจิ ัยที่เก่ียวข!อง…………………………………….........................…………….. ๗
๒.๑ แนวคดิ เก่ียวกับการทVองเทย่ี ว……………………..…..................…………………….…...….… ๘
๒.๒ การพฒั นาการทVองเท่ยี วแบบยง่ั ยืน………………………………....………………………………๑๑
๒.๓ แนวคิดเกยี่ วกบั การมีสวV นรVวมของชุมชนกับการจดั การการทอV งเท่ยี ว..……………….. ๓๔
๒.๔ ศักยภาพของการเปนm แหลVงทVองเทย่ี ว……………………...............................…………..... ๓๘
๒.๕ งานวิจัยท่เี ก่ยี วข^อง…………………………………………………………………..…………..……… ๔๗
บทที่ ๓ วธิ ีดําเนนิ การวจิ ยั ……………………………………………………………………………………..…… ๕๔
๓.๑ รปู แบบการวจิ ัย…………………………………………………………..….……….………………… ๕๔
๓.๒ ผ^ูใหข^ อ^ มูล……………………………………………………………………………………………..…… ๕๗
๓.๓ เครอ่ื งมอื การวจิ ัย……………………………………………..………………………………………… ๕๗
๓.๔ การเกบ็ รวบรวมข^อมูล………………………………………………………………………………… ๖๐
๓.๕ การวิเคราะหแ6 ละการนาํ เสนอข^อมลู ……………………………………………………………… ๖๑
บทที่ ๔ ผลการวิจยั …………………………………………………………………………………….……………… ๖๒
๔.๑ ผลการศึกษาแนวคิดท่ีเก่ียวขอ^ งเกี่ยวข^องการทVองเท่ยี วของผู^ประกอบการ
และชุมชนในจังหวดั เชยี งราย………………………………………..…............................…….. ๖๒
๔.๒ สภาพการทVองเที่ยวและการพัฒนาศกั ยภาพการรองรับนักทVองเทยี่ ว
สาธารณรฐั ประชาชนจนี ……….......................................................................………… ๖๔
ช
สารบัญ (ตอ)
๔.๓ ผลวเิ คราะห6ศักยภาพการรองรบั นักทVองเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจนี
ของผู^ประกอบการและชุมชนในจงั หวดั เชยี งราย...................................................... ๗๖
๔.๔ ผลไดแ^ นวทางในการพฒั นาศกั ยภาพของการจดั การทVองเทยี่ ว
เพือ่ รองรับนกั ทอV งเท่ยี วสาธารณรฐั ประชาชนจนี ...................................................... ๘๒
บทท่ี ๕ สรุป และข!อเสนอแนะ…………………………………………………..……………………………….. ๙๐
๕.๑ สรุปผลการศกึ ษาแนวคิดทเี่ กยี่ วข^องเกีย่ วข^องการทVองเทยี่ วของผปู^ ระกอบการ
และชมุ ชนในจงั หวัดเชียงราย…………………………………………………................................…….. ๙๑
๕.๒ ศกึ ษาผลวเิ คราะหศ6 ักยภาพการรองรับนักทอV งเทยี่ วสาธารณรัฐประชาชนจีน
ของผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชยี งราย……………………………….………………..….. ๙๑
๕.๓ ไดแ^ นวทางในการพฒั นาศกั ยภาพของการจัดการทVองเทีย่ ว
เพ่อื รองรับนกั ทอV งเทีย่ วสาธารณรฐั ประชาชนจีน............................................................. ๙๒
๕.๔ ขอ^ เสนอแนะจากผลการศึกษา................................................................................. ๙๓
๕.๕ ข^อเสนอแนะสาํ หรบั การวจิ ัยครัง้ ตVอไป..................................................................... ๙๕
บรรณานุกรม………………………………………………………….………………………………………….…..... ๙๘
ภาคผนวก……………………………………………………………………….…………….………………...…… ๑๐๐
ผนวก ก เคร่ืองมือวจิ ัย........................................………………………………….……………… ๑๐๑
ผนวก ข หนงั สือเชิญ ผูท^ รงคุณวุฒิ ผ^ูใหข^ ^อมลู ..................................................…..….… ๑๐๓
ผนวก ค รายช่ือในการสมั ภาษณเ6 ก็บขอ^ มูล..................………………………..……………..… ๑๐๘
ผนวก ง ภาพถVายการลงพ้ืนที่ทําวจิ ยั การสัมภาษณ6…………………………….………....….… ๑๑๐
ผนวก จ การรับรองการนําไปใชป^ ระโยชน6…………………………..…………..……………….… ๑๑๓
ผนวก ฉ ผลผลิต ผลลัพธ6 และผลกระทบจากงานวิจัย
(Output/Outcome/Impact)………….…........................................……….… ๑๑๕
ประวัติคณะวิจัย………………………..………………………………………………………………………….…….… ๑๒๐
ผนวก ก บทความวิจยั ……………………………………………………………………….…………….… ๑๐๘
ผนวก ข กิจกรรมท่ีเกย่ี วข^องกับการนําผลจากโครงการวิจยั ไปใชป^ ระโยชน.6 .....……….…๑๑๗
ผนวก ค ตารางเปรียบเทยี บวัตถุประสงค6 กิจกรรมท่ีวางแผนไวแ^ ละกจิ กรรม
ทไ่ี ด^ดําเนินการมาและผลที่ได^รับของโครงการ………………………..……………….…๑๒๓
ผนวก ง แบบสัมภาษณ6…………………………………………………………………….……………….…๑๒๖
ซ
สารบัญตาราง
ตารางท่ี หนา!
๑ ขอ^ มูลเกย่ี วกับสถานภาพของผต^ู อบแบบสัมภาษณ6.................................................................. ๖๓
๒ แสดงแหลงV ทอV งเท่ียวการพฒั นาศักยภาพการทVองเทยี่ วของผปู^ ระกอบการ
และชมุ ชนในจงั หวัดเชยี งราย.................................................................................................. ๖๕
ผนวก ซ รายนามผู^ใหข^ อ^ มลู ………………………..……………………………….………….……….…๑๓๘
ผนวก ฌ หนงั สือออกในการดําเนินการวจิ ยั ……..……………………………….……..……….… ๑๔๐
ประวตั คิ ณะวิจยั ………………………..………………………………’’’’’
………………………………………….…….… ๑๔๙
๑
บทท่ี ๑
บทนาํ
๑.๑ ความสําคญั และท่มี าของปญh หาท่ีทาํ การวิจยั
การพฒั นาทอV งเท่ียวเชิงอนุรกั ษ6ซง่ึ เปนm การใหค^ วามร^ูท่ีจะตอ^ งคํานึงถึงสภาพแวดล^อมเปmนหลัก
การทVองเท่ยี วเปนm การพักผอV น การศกึ ษาหาความรู^ สนุกเพลิดเพลิน ในการเข^าสัมผัสกับธรรมชาติที่เปmน
มิตร และผ^ูที่มาทVองเที่ยวจะต^องเปmนบุคคลหรือกลVุมมีความสนใจในธรรมชาติ ที่มีความสมบูรณ6และไมV
ทําลายสภาพแวดล^อม เชVน ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรชุมชน หรือสิ่งท่ีนVาสนใจที่จะทําการ
ทVองเท่ียวนั้นเสียหาย ซ่ึงการทVองเท่ียวเชิงอนุรักษ6น้ีได^รวมไปถึงรูปแบบการทVองเท่ียวในเชิงวัฒนธรรม
การทVองเท่ียวเชิงนิเวศ หรือการทVองเท่ียวในรูปแบบ MICE การทVองเที่ยวในรูปแบบท่ีอาจมีผลกระทบ
ในระยะส้ันและระยะยาวในเร่ืองของความเสื่อมโทรมหรือการเปล่ียนแปลงในรูปแบบความสมดุลของ
ธรรมชาติ ความเปmนอยVูของวิถีชุมชนในพ้ืนที่ความเส่ือมคุณคVาของวัฒนธรรมประเพณีในท^องถิ่นทวี
ความรุนแรงขึ้นตามลําดับ การมีสVวนรVวมของคนในพ้ืนท่ีในชุมชนท^องถิ่นจึงมีความสําคัญ การรVวมมือ
ทางด^านกายภาพ และแนวทางในการปฏิบัตเิ พ่ือให^เกดิ การสูญเสยี น^อยทีส่ ุด
ดนิ แดนท่มี ีภูเขาสงู สลับซับซ^อนกันมากมายและจากประวัติศาสตร6ท่ีเกิดข้ึนยาวนานในคนท่ีอยูV
รวมกันที่ตVางเผVาพันธุ6 ในปqจจุบันยังประสบปqญหาที่ต^องรอได^รับการแก^ไข เชVน ปqญหาความม่ันคง
ปqญหาการถือครองที่ดินทางการเกษตรยังมีข^อจํากัด จากปqญหาดังกลVาวจึงทําให^การแก^ไขโดยภาครัฐ
เพียงอยVางเดียวไมVสามารถที่จะทําให^ความเปmนอยVูของชนชาติพันธุ6ที่มีความแตกตVางกันในเร่ืองวิถีชีวิต
ขนบธรรมเนียมและประเพณี จึงต^องอาศัยการมีสVวนรวมใน การจัดการบริหารตนเองของชนชาติพันธุ6
เองในการพัฒนารูปแบบการทVองเท่ียวเชิงอนุรักษ6ตามวิถีชนชาติพันธ6ุก^าวทันอาเซียน ในประเทศไทย
โดยเฉพาะภาคเหนือตอนบนที่มีภูเขา สภาพอากาศที่แตกตVางจากภาคตVาง ๆ ท่ีเปmนเสนVห6ในการดึงดูด
นักทVองเที่ยวทั้งในประเทศและตVางประเทศให^มาสัมผัสดินแดนท่ีมีความหลากหลายทางวัฒนธรรม วิถี
ชีวิต ประเพณี ความเช่ือ อารยธรรมล^านนา สถานท่ที อV งเทยี่ วท่ีนVาสนใจและมีคนร^ูจกั มาก
๒
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหVงชาติฉบับท่ี ๑๑ พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔๑ ปqญหาท^าทาย
หลากหลายท่ีเปmนอุปสรรคสําคัญสาหรับการพัฒนาประเทศในระยะยาว ก็เปmนที่ตระหนักรVวมกันในทุก
ภาคสVวนวVาการพัฒนาประเทศไทยไปสูVการเปmนประเทศที่พัฒนาแล^ว มีความม่ันคง มั่งคั่ง และยั่งยืนใน
ระยะยาวไดน^ ้ัน ประเทศต^องเรงV พฒั นาปจq จัยพนื้ ฐานเชิงยุทธศาสตร6ในทุกด^าน ได^แกV การเพ่ิมการลงทุน
เพ่ือการวิจัยและพฒั นา การพัฒนาวิทยาศาสตร6 เทคโนโลยี และนวัตกรรม ซึ่งต^องดําเนินการควบคVูกับ
การเรVงยกระดับทักษะฝtมือแรงงานกลVุมท่ีกาลังจะเข^าสVูตลาดแรงงานและกลVุมท่ีอยูVในตลาดแรงงานใน
ปqจจบุ นั ใหส^ อดคลอ^ งกับสาขาการผลติ และบริการเปาs หมาย และการเปล่ยี นแปลงด^านเทคโนโลยี รวมถึง
การพัฒนาคนในภาพรวมให^เปmนคนท่ีสมบูรณ6ในทุกชVวงวัยที่สามารถบริหารจัดการการเปล่ียนแปลงท่ี
เปmนสภาพแวดล^อมการดาเนินชีวิตได^อยVางดีโดยเฉพาะอยVางยิ่งการพัฒนาทุนมนุษย6จากการยกระดับ
คุณภาพการศกึ ษา การเรยี นรู^ การพัฒนาทักษะ และยกระดับคุณภาพบริการสาธารณสุขให^ทั่วถึงในทุก
พ้ืนท่ี พร^อมท้ังต^องสVงเสริมบทบาทสถาบันทางสังคมในการกลVอมเกลาสร^างคนดี มีวินัย มีคVานิยมที่ดี
และมีความรับผิดชอบตVอสังคม นอกจากน้ัน ในชVวงเวลาตVอจากน้ีการพัฒนาต^องมVุงเน^นการพัฒนาเชิง
พ้ืนที่และเพิ่มศักยภาพทางเศรษฐกิจของเมืองตVางๆ ให^สูงข้ึนภายใต^การใช^มาตรฐานด^านสิ่งแวดล^อม
ลักษณะการใช^ที่ดินการจัดระเบียบผังเมืองและความปลอดภัยตามเกณฑ6เมืองนVาอยVูที่เหมาะสมเพ่ือ
กระจายโอกาสทางเศรษฐกิจและสังคมให^ทั่วถึงและเปmนการสร^างฐานเศรษฐกิจและรายได^จากพื้นที่
เศรษฐกิจใหมVมากขึ้น ซ่ึงจะชVวยลดความเหลื่อมล^าภายในสังคมไทยลง และในขณะเดียวกันก็เปmนการ
สร^างขดี ความสามารถในการแขงV ขันจากการพัฒนาเมืองให^นVาอยูV เปmนพ้ืนท่ีเศรษฐกิจใหมVท้ังตอนในและ
ตามแนวจุดชายแดนหลัก ประเทศไทยยังจะต^องผลักดันให^การค^าการลงทุนระหวVางประเทศขยายตัว
ตVอเน่ืองและเปmนแรงขับเคลื่อนการพัฒนาท่ีสําคัญควบคูVไปกับการสVงเสริมลงทุนและเศรษฐกิจ
ภายในประเทศ โดยยังมีความจําเปmนที่จะต^องทําความตกลงด^านการค^าและการลงทุนและการรVวมมือ
กับมิตรประเทศเพื่อการพัฒนาให^ขยายวงกว^างข้ึนทั้งในรูปของความตกลงทวิภาคีกรอบพหุภาคีตVางๆ
ควบคVูกับการผลักดันให^ความเช่ือมโยงในอนุภูมิภาคและภูมิภาคมีความสมบูรณ6มากข้ึนรวมทั้งการ
ดําเนินยุทธศาสตร6เชิงรุกในการสVงเสริมการลงทุนของไทยในภูมิภาค กรอบแนวทางความรVวมมือ
ระหวVางประเทศในทุกระดับดังกลVาวจะเปmนประตูแหVงโอกาสของประเทศไทยในการใช^จุดเดVนในเรื่อง
ท่ตี ้งั เชงิ ภมู ิศาสตร6ให^เกิดผลเต็มทแี่ ละสามารถจะพัฒนาไปสูVการเปmนศูนย6กลางทางเศรษฐกิจและการค^า
ทส่ี ําคญั แหVงหนึ่งของภูมิภาค ดังน้ัน แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ ๑๒ จึงให^ความสําคัญกับการผลักดันให^ความ
เช่ือมโยงด^านกฎระเบียบและในระบุผลการพัฒนาท่ีผVานมาชี้ให^เห็นวVาโครงสร^างเศรษฐกิจของไทยไมV
สามารถรองรบั การเจริญเติบโตไดอ^ ยาV งยัง่ ยืน โดยยังต^องพ่ึงพิงและเผชิญกับการเปล่ียนแปลงจากปqจจัย
๑ สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหVงชาติ สํานักนายกรัฐมนตรี, แผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสงั คมแหงชาตฉิ บบั ท่ี ๑๑ พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔, (กรงุ เทพฯ : สาํ นกั นายรฐั มนตร,ี ๒๕๖๐), หนา^ ๑.
๓
ภายนอกประเทศมากขึ้นตามลําดับ นอกจากน้ี ระบบเศรษฐกิจของไทยยังมีความอVอนแอด^านปqจจัย
สนับสนุนในสVวนของวิทยาศาสตร6 และเทคโนโลยี คุณภาพการให^บริการของโครงสร^างพ้ืนฐาน
กฎหมาย กฎ และระเบียบทางเศรษฐกิจท่ีไมVเอ้ือตVอการจัดระบบการแขVงขันท่ีเปmนธรรมและเหมาะสม
กับสถานการณ6การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ ในขณะที่ประเทศไทยมีภูมิค^ุมกันทางเศรษฐกิจท่ีดีอยVู
แล^ว แตVยังไมVเพียงพอท่ีจะเปmนปqจจัยขับเคลื่อนไปอยVางม่ันคงภายใต^สถานการณ6การเปลี่ยนแปลงที่
ดําเนินอยVูในปqจจุบัน ดังนั้น แนวทางการพัฒนาในระยะตVอไปจะต^องให^ความสําคัญกับการปรับ
โครงสร^างเศรษฐกิจสูVการพัฒนาท่ีมีคุณภาพและยั่งยืน โดยใช^ปqญญา ความร^ู วิทยาศาสตร6 เทคโนโลยี
และความคิดสร^างสรรค6 พ้ืนฐานสําคัญในการขับเคลื่อน ภายใต^การสร^างปqจจัยสนับสนุนท่ีเอื้ออานวย
และมีบรรยากาศในการแขVงขัน ท่ีเปmนธรรม พร^อมท้ังใช^โอกาสจากปqจจัยภายนอกให^เกิดประโยชน6กับ
ประเทศไดอ^ ยาV งเหมาะสม
ปqญหาสําคัญของการพัฒนาอุตสาหกรรมการผลิตของไทยและปqญหาหลักของการพัฒนา
เศรษฐกิจไทยก็คือ การเติบโตทางเศรษฐกิจที่ผVานมาเกิดจากการเคลื่อนย^ายแรงงานจากภาค
เกษตรกรรมมายังภาคอตุ สาหกรรมการผลิตเปmนหลัก โดยมีการกระจายการผลิตไปในหลายสินค^า แตVไมV
สามารถเพิ่มผลิตภาพได^มาก ซึ่งนVาจะทําให^อัตราการเจริญเติบโตของไทยมีแนวโน^มลดลงในอนาคต
เนือ่ งจากมีแรงงานในภาคเกษตรกรรมเหลือให^เคลื่อนย^ายไปยังภาคอุตสาหกรรมการผลิตน^อยลงเร่ือยๆ
และไมสV ามารถกระจายการผลิตได^มาก
การวิจัยเน^นทจี่ ะศกึ ษาศกั ยภาพรองรบั นักทอV งเทยี่ ว ความรVวมมอื ด^านเครือขVายในกรอบตาม
แผนยุทธศาสตร6การปรับโครงสร^างเศรษฐกิจสVูการเติบโตอยVางมีคุณภาพและย่ังยืน การพัฒนาคุณภาพ
การท่ีทําให^ชุมชนรู^ต^นทุนของตนเอง และสนับสนุนการมีสVวนรVวมของประชาชน องค6กรตVาง ๆ การ
สVงเสริมความรVวมมือทางด^านการพัฒนาการทVองเที่ยวและการปรับปรุงมาตรฐานการเรียนร^ูของชุมชน
จึงเปmนส่ิงทีร่ ฐั บาลจะต^องให^ความสนใจและสนบั สนนุ ในด^านความร^แู ละการสVงเสรมิ อยVางจริงจังและให^
สอดคล^องกับสภาพความเปmนอยVู สภาพแวดล^อมของอาริยประเทศ วัฒนธรรม และประเพณีเพื่อมีการ
จดั ระบบใหก^ ารบรกิ ารวชิ าการโดยการนาํ ต^นทุนวิถชี ุมชนมาใชไ^ ดอ^ ยVางเหมาะสมและก^าวสสูV ากล
๑.๒ วตั ถุประสงค)
๑. เพือ่ ศกึ ษาแนวคิดที่เก่ียวข^องเกี่ยวข^องการทVองเที่ยวของผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัด
เชียงราย
๒. เพื่อวิเคราะห6ศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีนของผู^ประกอบการ
และชมุ ชนในจงั หวดั เชียงราย
๔
๓. เพ่ือได^แนวทางในการพัฒนาศักยภาพของการจัดการทVองเท่ียวเพื่อรองรับนักทVองเที่ยว
สาธารณรัฐประชาชนจีน
๑.๓ ขอบเขตของการวิจัย
การวิจัยในคร้ังน้ีเปmนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสVวนรVวม(Participation Action Research)
โดยมีการวิเคราะห6ข^อมูลในเชิงคุณภาพ เพ่ือให^เกิด ผลลัพธ6 องค6ความรู^ของกระบวนการพัฒนาการ
ทVองเที่ยวโดยชุมชนมีสวV นรVวม องคค6 วามรแู^ ละการบริหารจดั การชุมชนผ^ูวิจัยได^กําหนดขอบเขตการวิจัย
ออกเปmน ๓ สVวน คือ ขอบเขตด^านสถานท่ีทําการวิจัย ขอบเขตด^านประชากรท่ีศึกษาขอบเขตของ
เน้อื หาสาระท่ศี ึกษา และขอบเขตด^านเวลา
๑.๓.๑ ขอบเขตด!านเน้ือหา ศึกษาเน้ือหาได^มุVงวิจัยเฉพาะการมีสVวนรVวมในการจัดการการ
ทVองเที่ยว ซ่ึงสามารถมVุงศกึ ษาประเด็นการวจิ ยั ดงั ตอV ไปนี้
ในการศึกษาครั้งนี้ ผ^ูวิจยั ไดก^ ําหนดขอบเขตของการศึกษาไว^ ดงั น้ี
๑. การศึกษาในครั้งนี้ มุVงเน^นสังเคราะห6องค6ความร^ูการพัฒนาศักยภาพการทVองเที่ยวของ
ผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย บริหารจัดการ และการพัฒนาในระดับภาคี โดยชุมชนมี
สวV นรวV ม
๒. ศึกษาจัดการองค6ความร^ูพัฒนาศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีน
ของผู^ประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชยี งรายแบบมีสVวนรวV มอยาV งย่งั ยนื
๓. เพ่อื วเิ คราะหน6 โยบาย ยุทธศาสตร6 ผลกระทบ และความคุ^มคVาของการจัดการทVองเท่ียวเพ่ือ
รองรับนักทVองเทย่ี วสาธารณรฐั ประชาชนจีน
๔. ศึกษาพัฒนาศึกษาปญq หาและอปุ สรรคการพัฒนาศักยภาพการทVองเที่ยวในจังหวัดเชียงราย
ด^านประชาสัมพันธ6เผยแพรVโดยชุมชนมสี VวนรVวม
ขอบเขตดา! นประชากร
ประชากร ในการศึกษาวิจัยการจัดการการพัฒนาศักยภาพการทVองเที่ยวซ่ึงประกอบด^วย
อําเภอแมVจัน อําเภอแมVสาย อําเภอเชียงแสน อําเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย การเลือกกลVุมตัวอยVาง
ใช^สมุV แบบเจาะจง ซึ่งเปmนคนในพ้ืนที่เปsาหมายการวิจัย ในการจัดการการพัฒนาศักยภาพการทVองเที่ยว
ได^นําทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล^อมไปใช^อยVางมีคุณภาพ โดยใช^นโยบายและกลไกลการปกครอง
เปmนแนวทางในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล^อมภายใต^ความรVวมมือของชุมชน จังหวัด
เชยี งราย จํานวน ๒๘ คน
๑.๓.๒ ขอบเขตการศึกษาด!านพื้นท่ี ประชากร และกลุมตัวอยาง การศึกษาในครั้งน้ี
ประกอบด^วยประชากร กลุVมตัวอยVาง และผ^ใู ห^ขอ^ มูล ดังนี้
๕
๑. ประชาชน อําเภอแมVจัน จํานวน ๕ คน อําเภอแมVสาย จํานวน ๕ คน อําเภอเชียงแสน
จาํ นวน ๕ คน อําเภอเชยี งของ จํานวน ๕ คน ในจังหวดั เชียงราย
๒. ผ^ูนําท^องถ่ิน อําเภอแมVจัน จํานวน ๑ คน อําเภอแมVสาย จํานวน ๑ คน อําเภอเชียงแสน
จาํ นวน ๑ คน อาํ เภอเชียงของ จาํ นวน ๑ คน
๓ ผ^ูประกอบการ ภาครัฐและเอกชน อําเภอแมVจัน จํานวน ๑ คน อําเภอแมVสาย จํานวน ๑
คน อําเภอเชียงแสน จาํ นวน ๑ คน อาํ เภอเชยี งของ จํานวน ๑ คน
๑.๓.๓ขอบเขตด!านระยะเวลา ศึกษาระหวาV งปt ๒๕๖๐-๒๕๖๑
กรอบแนวคิดในการวจิ ัย
Input Process Output Outcome
-นกั ทVองเท่ยี วประเทศ -กจิ กรรม -ประชาชนและ - องคค6 วามรู^
จนี การมีสVวน ชมุ ชนมีความ จากการ
-พฒั นาศักยภาพแหลงV รVวมระหวVาง เขม^ แข็ง บริหารจัดการ
เรียนร^ู ภาครัฐและผ^ู -ชดุ ความรู^ การทVองเที่ยว
-การบริหารจัดการ ประกอบ การทVองเทยี ว -องค6ความร^ู
แหลVงทVองเทย่ี ว การ จังหวดั เกยี่ วกบั การ
เชียงราย พัฒนาการ
ทVองเที่ยว
-สร^างนกั วจิ ยั ที่
เปmนผรู^ ู^ดา^ น
การทVองเที่ยว
๑.๔ นิยามศพั ทท) ่ีใชใ! นการวิจยั
การพัฒนา หมายถึง กระบวนการของการเปลี่ยนแปลงที่มีการวางแผนไว^แล^ว คือการทําให^
ลักษณะเดมิ เปลยี่ นไปโดยมุVงหมายวVา ลกั ษณะใหมVทเ่ี ข^ามาแทนท่นี นั้ จะดีกวาV ลกั ษณะเกVา
ศกั ยภาพ หมายถงึ อํานาจหรอื คุณสมบัติที่มีแฝงอยVูในส่ิงตVางๆ อาจทําให^พัฒนาหรือให^ปรากฏ
เปนm สิง่ ท่ปี ระจักษ6ได^
การทVองเที่ยว หมายถึง การเดินทางเพื่อพักผVอนหยVอนใจหรือเพ่ือความสนุกสนานตื่นเต^นหรือ
เพอื่ หาความรู^
๖
ชุมชน หมายถึง หมVูชน กลVุมคนที่อยูVรวมกันเปmนสังคมขนาดเล็ก อาศัยอยูVในอาณาบริเวณ
เดยี วกันและมผี ลประโยชนร6 Vวมกนั
การมีสVวนรVวม หมายถึง การมีสVวนรVวมที่เปmนอิสระโดยความสมัครใจ ในการรVวมคิด รVวม
ตัดสินใจ รVวมลงมือการปฏิบัติ รVวมประเมินผล และรVวมกับประโยชน6การมีสVวนรVวมของประชาชนใน
การพฒั นา
๑.๕ ประโยชนท6 ีไ่ ด^จากการวิจยั
๑. ทาํ ให^ชุมชนมีชุดความรใ^ู นการพัฒนาศกั ยภาพการทVองเทีย่ วของผปู^ ระกอบการและชุมชนใน
จังหวดั เชียงราย
๒. ทําให^มีการพัฒนาศักยภาพของชุมชมในการรองรับนักทVองเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจีน
ของผูป^ ระกอบการและชมุ ชนในจงั หวดั เชียงราย
๓. ทําให^สามารถวิเคราะห6นโยบาย ยุทธศาสตร6 ผลกระทบ และความค^ุมคVาของการจัดการ
ทVองเทีย่ วเพ่อื รองรบั นักทVองเทีย่ วสาธารณรัฐประชาชนจนี
๔. ทําใหอ^ งค6ความร^ูการทVองเท่ียวชุมชนสามารถนําไปพัฒนาคุณภาพชีวิตของชุมชนในพื้นท่ีได^
๗
บทที่ ๒
เอกสารและงานวิจัยทีเ่ ก่ียวข!อง
การศึกษาเรื่องการพัฒนาศักยภาพการรองรับนักทVองเท่ียวสาธารณรัฐประชาชนจีนของ
ผ^ูประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย ผ^ูวิจัยได^ศึกษาเอกสาร ตํารา และงานวิจัยท่ีเก่ียวข^อง โดยจะ
นําเสนอเปmน ๖ ประเดน็ ดังน้ี
๒.๑ แนวคิดเกยี่ วกับการทอV งเที่ยว
๒.๑.๑ ความหมายของการทVองเที่ยว
๒.๑.๒ ความสําคญั ของการทอV งเทยี่ ว
๒.๑.๓ องคป6 ระกอบของอุตสาหกรรมการทVองเทยี่ ว
๒.๑.๔ รปู แบบการทVองเท่ยี ว
๒.๑.๕ แนวคดิ เกี่ยวกับการจดั การทอV งเที่ยว
๒.๒ การพฒั นาการทVองเที่ยวแบบย่งั ยนื
๒.๒.๑ ความหมายการพัฒนาการทVองเทย่ี วแบบยั่งยืน
๒.๒.๒ ลกั ษณะการทอV งเทย่ี วแบบยง่ั ยืน
๒.๒.๓ หลกั การการทVองเท่ียวแบบย่ังยืน
๒.๒.๔ บทบาทขององค6กรปกครองสวV นท^องถ่นิ ตVอการพฒั นาการทอV งเท่ียวแบบย่งั ยืน
๒.๓ แนวคิดเกีย่ วกับการมีสวV นรวV มของชุมชนกับการจัดการการทVองเที่ยว
๒.๓.๑ เปsาหมายในการจัดการทรพั ยากรการทอV งเทย่ี วโดยชมุ ชน
๒.๓.๒ ผลจากการให^ชมุ ชนมีสวV นรVวมในการจดั การทรัพยากรการทVองเทยี่ วยัง่ ยนื
๒.๓.๓ สงิ่ ทีช่ มุ ชนควรดําเนนิ การในระดับชมุ ชน (ส่ิงทีช่ มุ ชนควรดําเนนิ การ)
๒.๓.๔ บทบาทการมสี วV นรVวมตอV การพัฒนาและสVงเสริมการทอV งเท่ยี วแบบยัง่ ยนื
๒.๔ ศักยภาพของการเปmนแหลงV ทVองเที่ยว
๒.๔.๑ ความสาํ คัญศกั ยภาพด^านการทอV งเท่ยี ว
๒.๔.๒ แนวคดิ ศกั ยภาพด^านการทอV งเทีย่ ว
๒.๔.๓ ตวั ชีว้ ดั ศักยภาพด^านการทVองเท่ียว
๒.๔.๔ การประเมนิ ความเปmนไปได^ของการจัดการทVองเท่ียวโดยชมุ ชน
๘
๒.๔.๕ การเตรยี มความพร^อมของชมุ ชนในการจดั การการทอV งเทีย่ ว
๒.๕ งานวจิ ยั ท่ีเก่ยี วขอ^ ง
๒.๑ แนวคิดเกยี่ วกบั การทองเท่ยี ว
๒.๑.๑ ความหมายของการทองเท่ียว
ความหมายของการทVองเท่ียวจากท่อี งคก6 รสหประชาชาตไิ ดจ^ ดั ประชุมวVาด^วยการทVองเที่ยวแหVง
ประเทศไทยได^ให^ความหมาย ของการทVองเท่ียวไว^คือการทVองเที่ยวหมายถึงการเดินทางท่ีมีคํา ๓ คํา
เปนm เงื่อนไขในการทVองเทยี่ ว คือ
๑.๑ การทVองเที่ยวจะต^องมีการเดินทาง หมายถึง การเดินทางจากสถานท่ีหน่ึงไปยังสถานที่
หนึง่ โดยใชย^ านพาหนะนาไปเปmนระยะทางใกลห^ รือไกลก็ได^
๑.๒ การทอV งเท่ยี วจะตอ^ งมีจุดหมายปลายทาง หมายถึง มีสถานที่ที่เลือก เดินทางไปเยือนและ
ใช^ชVวงเวลาหน่ึงอยูV ณ ที่น้ันมักมีสถานที่ท่ีมีความสวยงามทางทัศนียภาพมาก หรือเปmนสถานท่ีที่มี
รากฐานทางประวัติศาสตร6ท่ี๑.๓ การทVองเที่ยวจะต^องมีจุดมVุงหมาย หมายถึง มีจุดประสงค6ในการใน
การเดินทางไมVใชVเพ่ือประกอบอาชีพหรือไปอยVูประจําแตVมีความมุVงหมายในการเดินทางอยVางอ่ืน โดยผู^
เดินทางอาจมีจุดมุVงหมายในการเดินทางมากกวVา ๑ อยVางก็ได^
การทVองเท่ียวเปmนการเดินทางท่ีทําให^นักทVองเท่ียวมีความเพลิดเพลินสนุกสนาน โดยท่ีนัก
เดินทางน้นั คือนกั ทVองเทยี่ ว การเดินทางจากที่อยVูอาศัยปกติไปยังท่ีอื่นเปmนการชั่วคราว ด^วยความสมัคร
ใจตามวตั ถปุ ระสงค6ใด ๆ กไ็ ด^ ที่ไมใV ชVเพื่อประกอบอาชพี หรือหารายได^
การทVองเท่ียว หมายถึง การเดินทางจากที่อยูVอาศัยปกติไปยังท่ีอื่นเปmนการชั่วคราว เพื่อ
ทําการศกึ ษาและพกั ผVอนหยVอนใจหรือกVอให^เกิดการกระทํา รVวมกันของมนุษย6ทั้งทางธรรมชาติและทาง
สงั คมจนเปmนเหตุดึงดดู ใจใหเ^ ดนิ ทางไปศกึ ษาและ ทVองเทีย่ วตามแหลงV ตาV งๆ
๒.๑.๒ ความสําคญั ของการทองเท่ียว
การทVองเที่ยวในปqจจุบันถือได^วVาการทVองเท่ียวมีความสําคัญทั้งด^านเศรษฐกิจ สังคม และ
การเมือง มีความรVวมมือระหวVางประเทศในอันท่ีจะสนับสนุนสVงเสริมอุตสาหกรรมการทVองเท่ียวให^มี
ความเจรญิ กา^ วหนา^ ยิ่งขน้ึ
องคป) ระกอบของการทองเทย่ี ว
สาระสําคัญของระบบและองค6ประกอบของการทVองเท่ียว เปmนกระบวนการทางสังคมและ
เศรษฐกิจที่มีองค6ประกอบหลัก ๑ ด^าน คือ ๑) ทรัพยากรแหลVงทVองเที่ยว ๒) บริการการทVองเท่ียว ๓)
การตลาดทVองเท่ียวซ่ึงแยกกลVาวแตVละประเด็น คือ แหลVงทVองเที่ยว บริการทVองเท่ียว ตลาดการ
๙
ทVองเท่ียว การให^บริการแกVนักทVองเที่ยวทั้งในประเทศไทย โดยการทVองเที่ยวแหVงประเทศไทย ได^ให^คํา
จาํ กัดความทเ่ี กยี่ วข^องบางสVวน (สถาบนั วจิ ัยวิทยาศาสตร6และเทคโนโลยีแหงV ประเทศไทย,๒๕๔๒)
๒.๑.๓ องค)ประกอบของอุตสาหกรรมการทองเท่ียว
องคป6 ระกอบของอตุ สาหกรรมการทVองเที่ยว หมายถึง ธุรกิจและบริการส่ิงอํานวยความสะดวก
ทุกประเภท ท่ีเกี่ยวข^องกับนักทVองเท่ียว(สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร6และเทคโนโลยีแหVงประเทศไทย,
๒๕๔๒)
๑. การคมนาคมขนสVง การทVองเที่ยวจะเกิดขึ้นโดยปราศจากการเดินทางเห็นจะไมVได^ การ
คมนาคมจงึ เปmนเครอ่ื งมอื ทสี่ าํ คัญท่จี ะทาํ ให^การทVองเที่ยวขยายตวั จนกลายเปmนอุตสาหกรรม
๒. ที่พัก เม่ือมีการเดินทางก็จําเปmนต^องมีการพักแรม ซึ่งถือวVาอุตสาหกรรมท่ีพักเปmน
อตุ สาหกรรมทที่ าํ รายได^เปนm อับดับสองรองจากอุตสาหกรรมของทีร่ ะลกึ
๓. รา^ นอาหารภตั ตาคาร กจิ กรรมรวV มทตี่ อ^ งเกดิ ในระหวVางท่นี ักทVองเทย่ี วเดินทาง
ยิ่งใหญVหรือเปmนสถานท่ี ที่มีวัฒนธรรม ประเพณี กิจกรรม ท่ีนVาสนใจซ่ึง ณ ท่ีนั้นมีสิ่งอานวยความ
สะดวกและบรกิ ารทอV งเท่ียวทีเ่ พยี งพอสาหรับสนองความต^องการและความพอใจแกVผูม^ าเยือน
๔. บริการนําเท่ียวเปmนธุรกิจท่ีดําเนินการเกี่ยวกับการเดินทาง อํานวยความสะดวกในการ
เดนิ ทางให^แกนV กั ทอV งเท่ยี ว
๕. สง่ิ ดึงดดู ใจเพือ่ การทVองเท่ียวท้งั สิ่งดึงดดู ใจท่เี ปmนธรรมชาติ และท่ีมนษุ ย6สร^างขนึ้
๖. ร^านขายของท่ีระลกึ และสนิ คา^ พ้ืนเมือง เปmนธรุ กิจท่ีทํารายได^สูงสุดเม่ือเปรียบเทียบกับธุรกิจ
อนื่ ในอตุ สาหกรรมทอV งเทยี่ ว
๗. ความปลอดภัย ก็เปนm องคป6 ระกอบหนึง่ ทีม่ ีความสาํ คญั มากเชนV กนั
ดา^ นสิง่ อาํ นวยความสะดวกทางการทVองเท่ียวเปmนสรรพสิ่ง รองรับในการเดินทางทVองเที่ยวของ
นักทVองเที่ยว เพื่อให^การเดินทางทVองเที่ยวเปmนไปด^วยความสะดวกสบายปลอดภัย โดยส่ิงอํานวยความ
สะดวกทางการทอV งเทีย่ ว แบVงออกได^ ๒ ประเภท คอื
๑. สิ่งอํานวยความสะดวกทางการทVองเท่ียวโดยตรง เปmนสิ่งอํานวยความสะดวกทางการ
ทVองเท่ียวทเ่ี กิดขึ้นเพอื่ รองรบั การเดนิ ทางเขา^ มาทVองเท่ียวของนักทVองเท่ียวโดยเฉพาะ ได^แกV การอํานวย
ความสะดวกในการเขา^ ออกประเทศ การให^บรกิ ารการทอV งเทยี่ ว
๒. สิ่งอานวยความสะดวกทางการทVองเท่ียวโดยอ^อม เปmนสิ่งอํานวยความสะดวกทางการ
ทVองเที่ยวท่ีมีอยูVในประเทศแล^ว แม^จะไมVมีการทVองเท่ียว รัฐบาลก็ต^องมีสิ่งอํานวยความสะดวก เหลVาน้ี
ให^แกVประชาชนของตน สVวนการให^บริการแกVนักทVองเที่ยวถือเปmนผลพลอยได^ประกอบด^วย
สาธารณูปโภคและสาธารณูปการ จําเปmนตVอการยังชีพของประชาชน ส่ิงอํานวยความสะดวกด^านความ
ปลอดภัย เปนm สงิ่ อาํ นวยความสะดวกที่รฐั บาลใหค^ วามปลอดภัยท้ังรVางกายทรัพย6สินและการเดินทางแกV
๑๐
ประชาชนและนักทVองเที่ยว สิ่งอํานวยความสะดวกด^านอื่น ๆ เปmนสิ่งอํานวย ความสะดวกท่ีเสริม หรือ
สนบั สนุนเพมิ่ ความสะดวกสบายแกนV ักทอV งเทยี่ ว
๒.๑.๔ องคป) ระกอบของแหลงทองเที่ยว
แหลVงทVองเที่ยวท่ีเปmนจุดที่นVาสนใจของนักทVองเท่ียวซ่ึงต^องประกอบด^วยด^วยองค6ประกอบ
หลาย ๆ อยาV งผสมผสานกนั ทัง้ สถานท่ี บรรยากาศ ภูมิประเทศ ธรรมชาติ และส่ิงแวดล^อมที่เหมาะสม
องค6ประกอบของแหลVงทVองเทียวมีความสําคัญในการดึงดูดใจคนให^ชื่นชม สะดวก เดินทางไปมางVาย
ตลอดท้งั ปลอดภัยตอV ชีวติ และทรัพยส6 ิน
สรุปแหลVงทอV งเทีย่ วทีม่ ีศักยภาพองคป6 ระกอบสําคัญ ๓ ประการ ได^แกV ด^านส่ิงดึงดูดใจ ด^านสิ่ง
อํานวยความสะดวก และด^านคมนาคมขนสVงท่ีสามารถเข^าถึงแหลVงทVองเท่ียวได^ เพ่ือชVวยสนับสนุนให^
นักทVองเที่ยวสามารถเดินในเดินทางทVองเที่ยวในแหลVงที่ทVองเที่ยวอยVางสะดวกสบาย มีความสุข
ปลอดภยั ในชีวิตและทรัพยส6 นิ
รปู แบบการทองเทีย่ ว
รปู แบบการทอV งเทีย่ วไว^ ดงั น้ี
๑. การทVองเที่ยวเชิงนิเวศ เปmนการทVองเท่ียวในแหลVงธรรมชาติท่ีมีเอกลักษณ6เฉพาะถ่ิน และ
วัฒนธรรมท่ีเก่ียวเน่ืองกับระบบนิเวศ โดยมีกระบวนการเรียนรู^รVวมกันของผู^ท่ีเกี่ยวข^องภายใต^ การ
จัดการส่ิงแวดล^อมและการทVองเที่ยวอยVางมีสVวนรVวมของท^องถ่ิน เพ่ือมVุงเน^นให^เกิดจิตสํานึกตVอ การ
รกั ษาระบบนิเวศอยาV งยั่งยืน
๒. การทVองเท่ียวเชิงเกษตร เปmนการทVองเที่ยวท่ีมีกิจกรรมการเกษตรเปmนทรัพยากรทVองเที่ยว
หลัก สามารถดึงดูดความสนใจนักทVองเท่ียว มีการจัดระบบการให^บริการไว^รองรับ นักทVองเท่ียวที่ได^
มาตรฐาน และเปmนการสร^างรายได^ให^แกVเกษตรกร รวมท้ังมีการวางแผนปsองกัน และแนวทางแก^ไข
ปqญหาผลกระทบทเ่ี กิดขึ้นอยVางเปmนระบบ
๓. การทVองเท่ียงเชิงศิลปวัฒนธรรม เปmนการทVองเที่ยวเพื่อการชมหรือสัมผัส ศิลปวัฒนธรรม
แขนงตVาง ๆ รวมท้ังงานเทศกาล ประเพณี ตลอดจนเท่ียวชมมรดกทางประวัติศาสตร6 ท่ีเปmนแหลVง
ประวัตศิ าสตร6 โบราณสถาน และศาสนสถาน สามารถแบVงไดเ^ ปmนการทอV งเทย่ี ว เชิงศิลปกรรม ประเพณี
และแหลงV ประวตั ิศาสตร6
๔. การทVองเที่ยงเชิงชาติพันธ6และวัฒนธรรมพ้ืนถิ่น เปmนการทVองเท่ียวเพ่ือแสวงหาการสัมผัส
โดยตรงกับคนที่มีเชื้อชาติและภูมิหลังทางวัฒนธรรมท่ีแตกตVางไปจากตัวนักทVองเที่ยว ไมVใชVการสัมผัส
ผาV นสิง่ ประดษิ ฐ6ทางวัฒนธรรม
๕. การทVองเที่ยงเชิงสุขภาพและกีฬาเปmนการทVองเที่ยวเพ่ือบาบัดโรค บํารุงสุขภาพกายหรือ
สุขภาพจิต การออกกําลังกายหรือการเลVนกีฬาเพื่อรักษาสุขภาพ รวมทั้งการทVองเที่ยว เชิงผจญภัยซึ่ง
เปนm สVวนหนึง่ ในกิจกรรมยVอยของการเลVนกฬี าด^วย
๑๑
๒.๑.๕ แนวคิดเก่ียวกบั การจดั การทองเท่ียว
ความหมายของการจัดการการทVองเท่ียว การจัดการทVองเท่ียว หมายถึง การกระทําอยVางมี
เปsาหมายท่ีสอดคล^องกับหลักการ ทฤษฎี และแนวคิดท่ีเหมาะสม ย่ิงไปกวVาน้ียังต^องคํานึงถึงสภาพท่ี
แท^จริง รวมทั้งข^อจํากัดตVาง ๆ ของสังคมและสภาพแวดล^อม การกําหนดแนวทาง มาตรการ และ
แผนปฏบิ ัติการทีด่ ตี ^องคาํ นงึ ถงึ กรอบความคิดท่ีได^กําหนดไว^ มิฉะนั้นแล^วการจัดการทVองเท่ียวจะดําเนิน
ไปอยาV งไรท^ ศิ ทาง และประสบความล^มเหลว
การจัดการทVองเที่ยว หมายถึง การวางแผนกาทVองเท่ียว และดําเนินการให^เปmนไปตามแผน
โดยมีการจัดองค6การการบริหารงานบุคคล การอํานวยการ และการควบคุมอยVางเหมาะสม เพื่อให^
เปmนไปตามแผนทไ่ี ดว^ างไว^พรอ^ มท้งั มกี ารประเมินผลการทVองเทย่ี วด^วย
การบริหารจัดการทรัพยากรด^านการทVองเที่ยว อยVางมีประสิทธิภาพ ควรจะมีรูปแบบการ
บริหารใน ๒ ระดับ คือระดับแนวนอนซึ่ง ประกอบด^วย หนVวยงานตVาง ๆ ของรัฐที่เกี่ยวข^อง และระดับ
แนวตงั้ คือ หนวV ยงายของรฐั ในสวV นกลาง สวV นภูมิภาค และสวV นท^องถ่ิน รวมท้ังองค6กรท่ีไมVใชVของรัฐบาล
แตVมีบทบาทสําคัญใน การเปmนตัวแทนปกปsองผลประโยชน6สVวนรวม และสามารถเข^าถึงข^อมูลขVาวสาร
แรงงาน ความร^ู ตามอาํ นาจของผูค^ นในทอ^ งถ่ินได^ซ่ึงการบริหารงานควรครอบคลุมในเรื่องตาV งๆ
สรุปการจัดการทVองเท่ียว เปmนกระบวนการในการจัดการการทVองเท่ียวที่มี รูปแบบ การ
ดําเนินการท่ีเหมาะสม ภายใต^สภาพแวดล^อมของพื้นท่ี มีเปsาหมายท่ีมีความสอดคล^องกับหลักการ
ทฤษฎี และเพื่อให^บรรลุวัตถุประสงค6อยVางเดียวกันอยVางมีประสิทธิภาพหลักการและแนวทางบริหาร
จดั การการทอV งเทย่ี ว
๒.๒ การพัฒนาการทองเท่ยี วแบบยงั่ ยนื
๒.๒.๑ ความหมายของการทองเที่ยวแบบยั่งยนื
การพัฒนาการทVองเที่ยวที่ยั่งยืน หมายถึง การพัฒนาการทVองเท่ียวท่ีมุVงด^านเศรษฐกิจ สังคม
วัฒนธรรม และส่ิงแวดล^อมพร^อมกันไป ในขณะเดียวกันก็ให^ชุมชนท^องถ่ินมีสVวนรVวม และได^รับ
ผลประโยชนท6 างเศรษฐกิจจากการทVองเที่ยวอยVางเสมอภาคและเทVาเทียมกัน หลักการจัดการทVองเที่ยว
ท่ยี ่งั ยนื นั้น จึงประกอบด^วยหลกั การทส่ี าํ คัญอยูV ๑๐ ประการ คอื
๑. อนรุ กั ษโ6 ดยใช^ทรัพยากรอยVางพอดี (Using resource sustainable) หมายถึง ต^องมีวิธีการ
จัดการใช^ทรัพยากรที่มีอยูVเดิม ทั้งมรดกทางธรรมชาติและมรดกทางวัฒนธรรมอยVางเพียงพอหรือใช^
อยVางมีประสิทธิภาพ ใช^อยVางประหยัดต^องคํานึงถึงต^นทุนอันเปmนคุณคVา คุณภาพของธรรมชาติ
วฒั นธรรม และภูมปิ ญq ญาท^องถ่นิ ประกอบดว^ ย
๑๒
การอนุรักษ6ทรัพยากรการทVองเที่ยว หมายถึง การสงวนรักษาคุณภาพของทรัพยากร
ให^มีคุณคVาตVอชีวิตท่ีดี ร^ูวิธีการใช^ทรัพยากรอยVางค^ุมคVา ปรับปรุง บํารุงให^เกิดประโยชน6ได^นาน เพ่ิมพูน
และเสรมิ สร^างไว^ให^มมี ากเพียงพอตVอการใช^เพ่ือการดํารงชีวติ อยาV งเหมาะสม
การปรับปรุงและฟ•‘นฟูทรัพยากรนั้น ต^องคงความเปmนเอกลักษณ6อยVางด้ังเดิมไว^ให^มากที่สุด
เกิดผลกระทบอันเปmนผลเสียน^อยที่สุด โดยการใช^ภูมิปqญญาพื้นบ^านประยุกต6กับเทคโนโลยีแบบใหมV
การใช^ทรัพยากรอยVางประหยดั อยVางเหมาะสมจะสามารถดําเนินธรุ กจิ ไดอ^ ยVางยาวนาน
๒. ลดการบริโภคและใช^ทรัพยากรท่ีเกินความจําเปmนกับการลดของเสีย (Reducing over-
consumption and waste) ผ^ูที่เก่ียวข^องต^องรVวมกันวางแผนการจัดการการใช^ทรัพยากรธรรมชาติ
อยVางมปี ระสทิ ธิภาพหรอื จัดหาทรพั ยากรอนื่ ท่มี คี ุณสมบัติและมีคุณภาพเหมือนกันใช^ทดแทนกันได^ เพื่อ
ลดการใช^ทรัพยากรที่หายาก สVวนการลดของเสีย เชVน ขยะปฏิกูลต^องหาวิธีการจัดการโดยการแยก
ประเภทขยะ ขยะแห^งอาจนาํ ระบบการหมุนเวียนการใช^ การใช^ซ้ํา และการแปรรูปกลับมาใช^ประโยชน6
ใหมV (Reuse Renew Recycle) ขยะเปtยกอาจนาํ ไปทาํ ปุ’ยอนิ ทรยี แ6 ละนาํ หมักปุย’ จลุ นิ ทรีย6ได^
๓. รักษาและสVงเสริมความหลากหลายของธรรมชาติ สังคม และวัฒนธรรม (Maintain
diversity) ต^องวางแผนขยายรากฐานการทVองเท่ียว โดยการรักษาและสVงเสริมให^มีความหลากหลาย
เพ่ิมข้ึนในแหลVงทVองเท่ียวท่ีเปmนแหลVงทVองเท่ียวทางธรรมชาติและแหลVงทVองเที่ยวทางวัฒนธรรมท่ีมีอยVู
เดิม โดยการเพมิ่ คณุ คVาและมาตรฐานการบรกิ าร เพ่ือใหน^ กั ทVองเทีย่ วใชเ^ วลาในการทVองเที่ยว ณ สถานท่ี
นนั้ นานข้นึ หรือกลับไปเทย่ี วซํ้าอีก
๔. ประสานการพัฒนาการทVองเที่ยว (Integrating tourism into planning) ต^องมีการ
ประสานแผนการพัฒนาในหนVวยงานท่ีเก่ียวข^อง อาทิ แผนพัฒนาท^องถ่ินขององค6กรปกครองสVวน
ท^องถิ่น (เทศบาล, อบต.) แผนพัฒนาจังหวัด แผนพัฒนากลุVมจังหวัด แผนพัฒนาของกระทรวง ทบวง
กรมทเ่ี กีย่ วข^องในพืน้ ที่ เพื่อให^การพฒั นาการทํางานในสถานทท่ี Vองเทย่ี วเดียวกนั มีศักยภาพเพ่มิ มากขึน้
๕. นําการทVองเที่ยวขยายฐานเศรษฐกิจในท^องถิ่น (Supporting local economy)
ต^องประสานงานกับองค6กรปกครองสVวนท^องถิ่น หนVวยงานรัฐ และเอกชนที่เก่ียวข^องกับการสVงเสริม
กิจกรรมการทอV งเทย่ี วในทอ^ งถิ่น โดยสรรหาความโดดเดVนของทรัพยากรในท^องถ่ินนําไปประชาสัมพันธ6
และสVงเสริมการขายการทVองเท่ียว เพื่อให^นักทVองเท่ียวเดินทางไปเท่ียวให^มากขึ้นเปmนการสร^างราย
กระจายสปูV ระชากรทป่ี ระกอบการในทอ^ งถ่นิ
๖. การมีสVวนรVวมโดยการสร^างเครือขVายพัฒนาการทVองเที่ยวกับท^องถ่ิน (Involving local
communities) ต^องรVวมทํางานกับท^องถ่ินแบบเปmนองค6กรรวม (Participation Approach) โดยเข^า
รVวมในลกั ษณะหนวV ยงานรVวมจดั เชVน เปนm หนวV ยงานรVวมทาํ กิจกรรมสาธารณะประโยชน6 เปmนหนVวยงาน
รVวมวิเคราะห6 หรือรVวมแก^ปqญหาด^วยกัน เปmนหนVวยงานรVวมสVงเสริมการขายการทVองเที่ยวด^วยกัน เปmน
๑๓
ต^น นอกจากน้ัน ยังต^องประสานเครือขVายระหวVางองค6กรและท^องถิ่น เพ่ือยกระดับคุณภาพของการ
จดั การการทVองเทยี่ วในทอ^ งถิน่
๗. มีการประชุมกับผ^ูที่เกี่ยวข^องที่มีผลประโยชน6รVวมกัน (Consulting stakeholders and
the public) ต^องมีการประสานกับประชาคมในพื้นที่ องค6กรปกครองสVวนท^องถิ่น กลVุมผ^ูกระกอบการ
ทVองเที่ยว สถาบันการศึกษา สถาบันศาสนา หนVวยงานราชการท่ีรับผิดชอบในพื้นท่ี รVวมประชุมหารือ
ท้ังการเพ่ิมศักยภาพให^กับแหลVงทVองเที่ยว การประเมินผลกระทบการทVองเท่ียว การแก^ไขปqญหาท่ีเกิด
จากผลกระทบดา^ นสิ่งแวดล^อม และด^านการตลาด โดยจัดการประชุมกันอยVางสมํ่าเสมอเพื่อรVวมปฏิบัติ
ในทศิ ทางเดียวกนั เปmนการลดข^อขดั แยง^ ในดา^ นผลประโยชน6ทีต่ าV งกัน
๘. การพัฒนาบุคลากร (Training staff) ต^องสVงเสริมและสนับสนุนให^ความรู^ การฝ“กอบรม
การสVงเจ^าหน^าที่ดูงานอยVางสมํ่าเสมอให^มีความรู^ มีแนวคิด และวิธีปฏิบัติในการพัฒนาการทVองเท่ียวที่
ย่ังยนื นบั เปmนการพัฒนาบุคลากรในองค6กร และเปนm การชวV ยยกระดบั มาตรฐานการบริการการทอV งเท่ยี ว
๙. การจัดเตรียมข^อมูล คVูมือในการบริการขVาวสารการทVองเท่ียว (Marketing tourism
responsibly) ต^องรVวมกับผ^ูที่เกี่ยวข^องจัดเตรียมข^อมูลขVาวสารการทVองเที่ยว ขVาวสารการบริการการ
ขายให^พร^อมและเพียงพอตVอการเผยแพรV อาจจัดทําในรูปส่ือทัศนูปกรณ6รูปแบบตVางๆ เชVน คูVมือการ
ทVองเที่ยว คVมู อื การตลาดการทอV งเท่ียวในรปู เอกสาร แผVนพบั หนงั สอื คVูมือ วดี ีโอ แผVนซีดรี อม เปนm ต^น
๑๐. ประเมินผล ตรวจสอบ และวิจัย (Undertaking research) จําเปmนตVอการแก^ปqญหาและ
เพิ่มคุณคVาคุณภาพของแหVงทVองเที่ยว การลงทุนในธุรกิจทVองเที่ยว โดยจะต^องมีการประเมินผล การ
ตรวจสอบผลกระทบ และการศึกษาวิจัยอยVางสม่ําเสมอ โดยการสอบถามผ^ูใช^บริการโดยตรง การสอบ
ความเห็นจากใบประเมนิ ผลหรือการวจิ ัยตลาดการทVองเทยี่ ว เพ่ือทราบผลของการบริการนํามาปรับปรุง
และแก^ไขการจัดการการบริการอยVางมีประสิทธิภาพ เพื่อความประทับใจและความพึงพอใจของ
นักทVองเทีย่ ว
๒.๒.๒ ลักษณะการทองเที่ยวแบบย่ังยนื
การทVองเท่ยี วแบบย่งั ยนื มีลักษณะสาํ คัญอยVู ๖ ประการดังน้ี คือ
๑.๑ เปนm การทVองเทยี่ วในแหลงV ทVองเท่ยี วทุกประเภท ทุกแหVง
๑.๒ เปmนการทVองเที่ยวทเี่ น^นคณุ คาV และความเปนm เอกลกั ษณ6ของแตลV ะแหลVงทVองเที่ยว
๑.๓ เปmนการทVองเทยี่ วท่ีรบั ผิดชอบตVอทรัพยากรการทVองเท่ียวและสงิ่ แวดล^อม
๑.๔ เปmนการทVองเทยี่ วทใี่ หน^ ักทVองเทย่ี วไดร^ ับความร^แู ละประสบการณเ6 กี่ยวขอ^ งกบั
ธรรมชาตแิ ละวฒั นธรรม
๑.๕ เปmนการทVองเทย่ี วท่ีให^ผลตอบแทนแกผV ^ูประกอบธรุ กิจทVองเทยี่ วอยVางยืนยาว
๑๔
๑.๖ เปนm การทVองเท่ยี วท่ใี ห^ผลประโยชน6ตอV ชมุ ชนท^องถน่ิ และคืนผลประโยชน6กลับสVู
ทรัพยากรทVองเที่ยวและสง่ิ แวดลอ^ มของท^องถนิ่
ลกั ษณะของการทองเท่ียวแบบยั่งยืน
การทVองเทย่ี วแบบยั่งยนื ควรมีลกั ษณะดงั ตอV ไปน้ี
๓.๑ เป/นการทองเท่ียวที่มีความตอเนื่อง (Continuity) หมายถึง ความตอV เนอ่ื งของ
ทรพั ยากรธรรมชาติ และความตVอเนื่องของวัฒนธรรมซง่ึ จัดเปนm ทรพั ยากรหลักในการทVองเทีย่ ว และ
สามารถมอบประสบการณ6นันทนาการที่ดีใหแ^ กVนักทVองเที่ยว
๓.๒ เปน/ การทองเที่ยวท่ีมคี ณุ ภาพ (Quality) หมายถงึ การเน^นคุณภาพของสามสวV น
หลัก คือ คุณภาพของส่ิงแวดลอ^ ม คุณภาพของประสบการณ6 นนั ทนาการที่นักทVองเทีย่ วได^รบั และ
คุณภาพชีวติ ของคนในชุมชน
๓.๓ เปน/ การทองเที่ยวท่ีมคี วามสมดลุ (Balance) หมายถึงความสมดลุ ระหวVางความ
ตอ^ งการอตุ สาหกรรมการทVองเท่ยี ว ความต^องการของชุมชนท^องถิ่นและขีดความสามารถของทรพั ยากร
๒.๒.๓ หลักการการทองเท่ียวแบบย่ังยืน
การทอV งเที่ยวแบบยัง่ ยนื มีหลักการดงั น้ี
๒.๑ การอนุรกั ษแ6 ละการใช^ทรัพยากรอยVางพอดี (Using Resource Sustainable ) ทั้งใน
สVวนทเี่ ปmนทรพั ยากรธรรมชาติ สังคม และวฒั นธรรมเปmนสิ่งสําคัญและเน^นการทาํ ธรุ กจิ ในระยะยาว
๒.๒ การลดการบริโภคที่เกินความจําเปmนและการลดของเสีย (Reducing Over-
consumption and Waste) จะชVวยลดคVาใช^จVายในการทํานุบํารุงส่ิงแวดล^อมที่ถูกทําลายในระยะยาว
และเปนm การเพม่ิ คณุ ภาพของการทอV งเทย่ี วดว^ ย
๒.๓ การรักษาและสVงเสริมความหลากหลายของทรัพยากรธรรมชาติ (Maintaining
Diversity ) สังคม และวฒั นธรรม จะชวV ยขยายฐานของอุตสาหกรรมการทอV งเทยี่ วในอนาคต
๒.๔ การประสานการพัฒนาการทVองเที่ยว (Integrating Tourism into Planning) เข^า
กับกรอบแผนกลยุทธ6การพัฒนาแหVงชาติ การพัฒนาท^องถ่ิน และการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล^อมท่ี
จะชวV ยขยายศักยภาพการทอV งเทีย่ ว
๒.๕ การทVองเท่ียวที่รองรับกิจกรรมในท^องถิ่น (Supporting Local Economic) นั้น
จะต^องคํานึงถึงราคาและพัฒนาคุณคVาของส่ิงแวดล^อมไว^ ไมVเพียงแตVทําให^เกิดการประหยัด แตVยัง
ปsองกันสิง่ แวดล^อมไมVใหถ^ กู ทาํ ลายอีกด^วย
๑๕
๒.๖ เน^นการมีสVวนรVวมของชุมชนท^องถิ่น (Involving Local Communities) ในด^านการ
จัดการผลตอบแทนของประชาชน และส่ิงแวดล^อมเพ่ือชVวยยกระดับคุณภาพชีวิตและการจัดการการ
ทอV งเที่ยว
๒.๗ การประสานความรVวมมือระหวVางผ^ูประกอบการ ประชาชนท^องถ่ิน องค6กรและ
สถาบันท่เี กี่ยวข^อง (Consulting Stakeholders and the Public) เพ่อื ลดข^อขัดแยง^ และรวV มแก^ปqญหา
๒.๘ เปmนการฝ“กอบรมบุคลากร (Training Staff ) โดยสอดแทรกแนวคิดและวิธีปฏิบัติใน
การพฒั นาแบบยง่ั ยนื แกบV ุคลากรทอ^ งถ่ินทุกๆระดับ เพ่ือยกระดับการบริการการทอV งเทย่ี ว
๒.๙ ข^อมูลขVาวสารท่ีส่ือให^กับนักทVองเท่ียว โดยมุVงสร^างความเข^าใจในการเคารพตVอ
ธรรมชาติ สงั คม และวัฒนธรรมที่เปmนแหลVงทVองเท่ียว (Marketing Tourism Responsibly) อีกทั้งเปmน
การชVวยยกระดับความพงึ พอใจของนักทVองเท่ียวอีกทางหน่งึ
๒.๑๐ การวิจัยและติดตามผล (Undertaking Research) เพื่อตรวจสอบประสิทธิภาพใน
การดําเนินงาน รวมทั้งปqญหาและอุปสรรคตVางๆ เพ่ือนําไปสูVแนวทางการแก^ไขที่เปmนประโยชน6ตVอ
ผูเ^ กีย่ วขอ^ งทกุ ฝ‚าย
การทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน แปลมาจากภาษาอังกฤษวVา Sustainable Tourism เปmนสVวนหน่ึง
ของการพัฒนาท่ีย่ังยืน (Sustainable Development) ซ่ึงนักวิชาการด^านการทVองเท่ียวได^ให^ ความ
สนใจเร่ืองการทVองเท่ียวอยVางยั่งยืนกันมากขึ้น เนื่องจากความตื่นตัวด^านการอนุรักษ6ส่ิงแวดล^อม และ
การเปลี่ยนแปลงรูปแบบการทVองเท่ียวที่หันมานิยมการทVองเท่ียวทางธรรมชาติ๒ ความหมายของการ
ทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน มีผ^ูกลVาวถึงความหมายของการทVองเที่ยวอยVางย่ังยืนไว^หลายนิยาม การทVองเท่ียว
อยVางยั่งยืน หมายถึง การทVองเท่ียวที่ตอบสนองความต^องการของนักทVองเที่ยวและผู^เปmน เจ^าของ
ท^องถิ่นในปqจจุบัน โดยมีการปกปูองและสงวนรักษาทรัพยากรของชนรุVนหลังด^วย โดย
ราชบัณฑิตยสถานได^ให^คําจํากดั ความไวว^ Vา หมายถึง การพัฒนาทรัพยากรการทVองเท่ียว เพ่ือตอบสนอง
ความเปmนทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสุนทรียภาพ โดยใช^ทรัพยากรอัน ทรงคุณคVาอยVางชาญ
ฉลาด สามารถรักษาเอกลกั ษณข6 องธรรมชาตแิ ละวัฒนธรรมไว^ได^นานที่สุด เกิดผลกระทบน^อยที่สุดและ
ใช^เปmนประโยชน6ได^ยาวนานท่ีสุด๓ ความหมายการทVองเที่ยวอยVางยั่งยืนวVา เปmนการทVองเที่ยวซ่ึงทําให^
เศรษฐกิจเจริญงอกงาม แตVจะต^อง ไมVทําลายทรัพยากรซึ่งเกี่ยวข^องกับการทVองเท่ียว นอกจากนี้ต^องไมV
สงV ผลกระทบในด^านลบตอV สิ่งแวดลอ^ มทางภายภาพและโครงสรา^ งทางสังคมของชุมชนในท^องถ่ินในการ
พัฒนาอยVางยั่งยืน และการทVองเที่ยวอยVางยั่งยืนตามข^อตกลงระหวVางประเทศประกอบด^วยหลักการ
๒ การทอV งเท่ยี ว แหงV ประเทศไทย, ๒๕๔๐, หนา^ ๑๘ อา^ งใน ปองทพิ ย6 นาคนิ ทร,6 ๒๕๕๖, หน^า ๓๖
๓ สวอร6บรูค (Swarbrooke, ๑๙๙๘, p. ๑๓ อ^างใน กฤษณ6 โคตรสมบัติ, ๒๕๕๓, หน^า ๒๑
๑๖
ดังตVอไปนี้ ๑) ส่ิงแวดล^อมเปmนทรัพย6สมบัติท่ีสําคัญและมีคุณคVายิ่งตVอการทVองเท่ียว ต^องรักษาไว^ให^มี
สภาพเหมือนเดิม สําหรับลูกหลานในอนาคตมิใชVถูกทําลายในระยะสั้น ๒) การทVองเท่ียวเปmนการจัด
กจิ กรรมท่อี ํานวยผลประโยชน6ให^กับชุมชนและแหลVงทVองเที่ยว ให^มีความเสมอภาคเทVากับนักทVองเท่ียว
หมายถึง มิใชVนักทVองเที่ยวแสวงหาผลประโยชน6จากชุมชน และแหลVงทVองเท่ียวอยVางเดียว ชุมชนควร
ได^รับประโยชน6เทVาเทียมกันจากการทVองเท่ียวด^วย ๓) การจัดการเรื่องความสัมพันธ6ระหวVางการ
ทVองเทีย่ วกบั สง่ิ แวดล^อม ต^องสVงผลตVอการพัฒนา อยVางย่ังยืนต^องไมVทําลายทรัพยากร หรือกVอให^เกิดผล
เสียหายในอนาคตและสVงผลกระทบตVอ การทําลายส่ิงแวดล^อม ๔) กิจกรรมและการพัฒนาการ
ทVองเท่ียวควรจะยอมรับสภาพธรรมชาติและลักษณะ ของสถานท่ี ซ่ึงเปmนท่ีต้ังของกิจกรรมหรือการ
พัฒนาดังกลVาวแล^ว กลVาวคือ ถ^าแหลVงทVองเที่ยวใด เปราะบางทางธรรมชาติมากเกินไปก็ควรพัฒนา
สถานท่ีน้ันภายในขอบเขตและให^กระทบตVอธรรมชาติน^อยท่ีสุด เชVน จํากัดจํานวนนักทVองเที่ยว จํากัด
กิจกรรมและเวลาของการทVองเท่ียว ๕) ความกลมกลืนที่เกิดข้ึนในแหลVงทVองเที่ยวต^องเกิดจากความ
ต^องการของทVองเที่ยว ประชาชนในท^องถิ่น และสถานท่ีทVองเท่ียว ๖) การเปลี่ยนแปลงเปmนส่ิงที่
หลกี เลี่ยงไมไV ด^แตVการปรับปรุงเปล่ียนแปลงตอ^ งไมVทาํ ลายหลักการของการพัฒนาอยVางย่ังยืน ๗) องค6กร
ทางด^านอุตสาหกรรมทVองเท่ียวองค6การในท^องถิ่น และองค6กรสิ่งแวดล^อมต^อง ยอมรับในหลักการ
ดังกลVาวแล^ว และจะต^องปฏิบัติงานรVวมกันเพ่ือให^เกิดผลในทางปฏิบัติที่แท^จริง หลักการของการ
ทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน หลักการของการทVองเท่ียวอยVางยั่งยืน มีดังตVอไปน้ี (“หลักการของการทVองเที่ยว
แบบยั่งยืน”, ม.ป.ป.) ๑) มีการดําเนินการจัดการภายใต^ขีดความสามารถของระบบธรรมชาติในการ
ทดแทนฟ‘น• ฟู ให^สามารถผลิตและให^บริการตVาง ๆ ที่เกี่ยวข^องตลอดไปโดยไมVลดถอยหรือเส่ือมโทรมลง
๒) ตระหนักถึงการมีสวV นรวV มของคนในชุมชน (Local Participation) ๓) มีการกระจายประโยชน6อยVาง
เปmนธรรมสVูชุมชนท^องถิ่น (Equality) ๔) ให^ประสบการณ6นันทนาการที่มีคุณคVา (Quality of
Experience) ๕) ให^ผู^มาเยือน/ นักทVองเที่ยว ได^เรียนรู^และความเข^าใจเกี่ยวกับพื้นที่ทรัพยากรและวิถี
ชีวิต (Education and Understanding) ๖) เน^นการออกแบบที่กลมกลืนกับสถาปqตยกรรมท^องถิ่น
และใช^วัสดุในท^องถิ่น (Local Architecture and Local Material) ๗) เน^นการผสมผสานการ
ทVองเที่ยวแบบย่ังยืนสูVแผนการพัฒนาระดับท^องถ่ิน ภูมิภาค และระดับประเทศ (Integration of
Sustainable Tourism to Local, Religion and National Plans) ๘) เน^นข^อมูลพ้ืนฐานเพื่อเปmนการ
ตัดสินใจและการติดตามตรวจสอบ (Monitoring and Evaluation) หลักการการทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน
ไว^ดังน้ี ๑) การทVองเท่ียวอยVางยั่งยืนไมVตVอต^านการเจริญเติบโตอันเนื่องมาจากการพัฒนา แตVต^องเน^น
ข^อจํากัดของการเจริญเติบโตและการทVองเที่ยวต^องจัดการบริหารภายใต^ข^อจํากัดน้ี ๒) ต^องจัดการ
วางแผนและการจัดการที่เหมาะสมเพ่อื หลักเล่ียงปqญหาท่ีเกิดข้ึนตVอธรรมชาติ และทรัพยากรมนุษย6เปmน
สาํ คัญ ๓) คาํ นึงถงึ ผลระยะยาวมากกวาV ระยะส้นั ๔) การจดั การดา^ นการทอV งเท่ยี วอยVางย่ังยืนมิได^มุVงเน^น
การจัดการส่ิงแวดล^อมแตVรวมไปถึง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม การเมืองและการบริการ ๕) ให^
๑๗
ความสําคัญกับความต^องการที่ทําให^มนุษย6เกิดความพึงพอใจแตVต^องอยVูภายใต^ ความเสมอภาคและ
ยุติธรรม อีเบอร6(Eber, ๑๙๙๓) ได^อธิบายถึง หลักการพ้ืนฐาน (Principles) ของการทVองเที่ยวแบบ
ย่ังยืน ๑๐ ประการ ดังน้ี ๑) อนุรักษ6โดยใช^ทรัพยากรอยVางพอดี(Using Resource Sustainable)
หมายถึง ต^องมีวิธีการจัดการใช^ทรัพยากรท่ีมีอยูVเดิม ท้ังมรดกทางธรรมชาติและมรดกทางวัฒนธรรม
อยVางเพียงพอหรือใช^อยVางมีประสิทธิภาพ ใช^อยVางประหยัดต^องคํานึงถึงต^นทุนอันเปmนคุณคVา คุณภาพ
ของธรรมชาติ วัฒนธรรม และภูมิปqญญาท^องถ่ิน ซึ่งประกอบด^วย ๑.๑) การอนุรักษ6ทรัพยากรการ
ทVองเท่ียว หมายถึง การสงวนรักษาคุณภาพ ของทรัพยากรให^มีคุณคVาตVอชีวิตท่ีดี รู^วิธีการใช^ทรัพยากร
อยVางค^ุมคVา ปรับปรุง บํารุงให^เกิดประโยชน6 ได^นาน เพ่ิมพูน และเสริมสร^างไว^ให^มีมากเพียงพอตVอการ
ใช^เพื่อการดํารงชีวิตอยVางเหมาะสม ๑.๒) การปรับปรุงและฟ•‘นฟูทรัพยากรน้ัน ต^องคงความเปmน
เอกลักษณ6อยVางดั้งเดิมไว^ ให^มากที่สุด เกิดผลกระทบอันเปmนผลเสียน^อยท่ีสุด โดยการใช^ภูมิปqญญา
พื้นบ^านประยุกต6กับ เทคโนโลยีแบบใหมVการใช^ทรัพยากรอยVางประหยัดอยVางเหมาะสมจะสามารถ
ดําเนินธุรกิจได^อยVาง ยาวนาน ๒) ลดการบริโภคและใช^ทรัพยากรที่เกินความจําเปmนกับการลดของเสีย
(Reducing OverConsumption and Waste) ผู^ที่เกี่ยวข^องต^องรVวมกันวางแผนการจัดการการใช^
ทรัพยากรธรรมชาติ อยVางมปี ระสทิ ธิภาพหรือจัดหาทรัพยากรอื่นที่มีคุณสมบัติและมีคุณภาพเหมือนกัน
ใช^ทดแทนกันได^ เพ่ือลดการใช^ทรัพยากรที่หายาก สVวนการลดของเสีย เชVน ขยะปฏิกูลต^องหาวิธีการ
จัดการโดยการ แยกประเภทขยะ ขยะแห^งอาจน าระบบการหมุนเวียนการใช^ การใช^ซ้ํา และการแปร
รูปกลับมาใช^ประโยชน6ใหมV (Reuse Renew Recycle) ขยะเปtยกอาจนําไปทําปุ’ยอินทรีย6และนํ้าหมัก
ป’ุยจุลินทรีย6ได^ ๓) รักษาและสVงเสริมความหลากหลายของธรรมชาติ สังคม และวัฒนธรรม (Maintain
Diversity) ต^องวางแผนขยายรากฐานการทVองเที่ยว โดยการรักษาและสVงเสริมให^มีความหลากหลาย
เพิ่มขึ้นในแหลVงทVองเท่ียวที่เปmน แหลVงทVองเที่ยวทางธรรมชาติและแหลVงทVองเที่ยวทางวัฒนธรรมท่ีมีอยVู
เดิม โดยการเพม่ิ คุณคาV และมาตรฐานการบรกิ าร เพอ่ื ใหน^ ักทอV งเทยี่ วใช^เวลาในการทอV งเท่ียว ณ สถานที่
น้ันนานขึ้นหรือกลับไปเที่ยวซํ้าอีก ๔) ประสานการพัฒนาการทVองเที่ยว (Integrating Tourism into
Planning) ต^องมี การประสานแผนการพัฒนาในหนVวยงานท่ีเกี่ยวข^อง อาทิ แผนพัฒนาท^องถ่ินของ
องค6กรปกครอง สVวนท^องถิ่น แผนพัฒนาจังหวัด แผนพัฒนากลVุมจังหวัด แผนพัฒนาของกระทรวง
ทบวง กรม ทเี่ กยี่ วข^องในพนื้ ท่ี เพอื่ ใหก^ ารพัฒนาการท างานในสถานที่ทVองเท่ยี วเดียวกันมีศักยภาพเพ่ิม
มากขึ้น ๕) น าการทVองเท่ียวขยายฐานเศรษฐกิจในท^องถ่ิน (Supporting Local Economy) ต^อง
ประสานงานกับองค6กรปกครองสVวนท^องถ่ิน หนVวยงานรัฐ และเอกชนที่เกี่ยวข^องกับการสVงเสริม
กิจกรรมการทอV งเทีย่ วในทอ^ งถน่ิ โดยสรรหาความโดดเดVนของทรพั ยากรในท^องถ่ินนําไป ประชาสัมพันธ6
และสVงเสริมการขายการทVองเท่ียว เพื่อให^นักทVองเที่ยวเดินทางไปเที่ยวให^มากขึ้น เปmนการสร^างราย
กระจายสูVประชากรท่ีประกอบการในท^องถิ่น ๖) การมีสVวนรVวมโดยการสร^างเครือขVายพัฒนาการ
ทVองเทีย่ วกับทอ^ งถน่ิ (Involving Local Communities) ตอ^ งรวV มทํางานกบั ทอ^ งถน่ิ แบบเปmนองค6กรรวม
๑๘
(Participation Approach) โดยเข^ารVวมในลักษณะหนVวยงานรVวมจัด เชVน เปmนหนVวยงานรVวมทํา
กิจกรรมสาธารณะประโยชน6 เปmนหนVวยงานรวV มวิเคราะห6 หรือรVวมแก^ปqญหาด^วยกัน เปmนหนVวยงานรVวม
สVงเสริมการขาย การทVองเทย่ี วด^วยกนั นอกจากนั้นยังต^องประสานเครือขVายระหวVางองค6กรและท^องถ่ิน
เพ่ือยกระดับ คุณภาพของการจัดการการทVองเที่ยวในท^องถิ่น ๗) มีการประชุมกับผู^ที่เก่ียวข^องท่ีมี
ผลประโยชน6รVวมกัน (Consulting Stakeholders and The Public) ต^องมีการประสานกับประชาคม
ในพ้ืนที่ องค6กรปกครองสVวนท^องถ่ิน กลุVมผู^กระกอบ การทVองเท่ียว สถาบันการศึกษา สถาบันศาสนา
หนวV ยงานราชการทรี่ ับผดิ ชอบในพื้นที่ รวV มประชมุ หารอื ทั้งการเพิ่มศกั ยภาพให^กับแหลVงทVองเท่ียว การ
ประเมินผลกระทบการทVองเท่ียว การแก^ไขปqญหา ที่เกิดจากผลกระทบด^านสิ่งแวดล^อม และด^าน
การตลาด โดยจดั การประชุมกันอยVางสมํ่าเสมอเพ่ือรVวม ปฏิบัติในทิศทางเดียวกันเปmนการลดข^อขัดแย^ง
ในด^านผลประโยชน6ที่ตVางกัน ๘) การพัฒนาบุคลากร (Training Staff) ต^องสVงเสริมและสนับสนุนให^
ความรู^ การฝ“กอบรม การสVงเจ^าหน^าที่ดูงานอยVางสมํ่าเสมอให^มีความรู^ มีแนวคิด และวิธีปฏิบัติในการ
พัฒนาการทVองเที่ยว ท่ียั่งยืนนับเปmนการพัฒนาบุคลากรในองค6กร และเปmนการชVวยยกระดับมาตรฐาน
การบรกิ ารการ ทอV งเทีย่ ว ๙) การจัดเตรียมขอ^ มูล คูVมือในการบริการขVาวสารการทVองเที่ยว (Marketing
Tourism Responsibly) ต^องรVวมกับผ^ูที่เก่ียวข^องจัดเตรียมข^อมูลขVาวสารการทVองเท่ียว ขVาวสารการ
บริการ การขายให^พร^อมและเพยี งพอตอV การเผยแพรV อาจจัดทําในรูปสื่อทัศนูปกรณ6รูปแบบตVาง ๆ เชVน
คูVมือการทVองเท่ียว คูVมือการตลาดการทVองเที่ยวในรูปเอกสาร แผVนพับ หนังสือคVูมือ วีดีโอ แผVนซีดีรอม
เปmนต^น ๑๐) ประเมินผล ตรวจสอบ และวิจัย (Undertaking Research) จําเปmนตVอการแก^ปqญหา และ
เพ่ิมคุณคVาคุณภาพของแหVงทVองเที่ยวการลงทุนในธุรกิจทVองเที่ยวโดยจะต^องมีการประเมินผลการ
ตรวจสอบผลกระทบ และการศึกษาวิจัยอยVางสม่ําเสมอโดยการสอบถามผ^ูใช^บริการโดยตรงการ
สอบถามความเหน็ จากใบประเมินผลหรอื การวจิ ยั ตลาดการทอV งเท่ยี วเพื่อทราบผลของการบริการ นํามา
ปรับปรุงและแก^ไขการจัดการการบริการอยVางมีประสิทธิภาพ เพื่อความประทับใจและความพึง พอใจ
ของนกั ทอV งเที่ยว๔ หลกั การการพฒั นาการทVองเที่ยวอยาV งยั่งยนื มีหลักเกณฑ6ดังนี้ ๑) การมีสVวนรVวมของ
ชุมชน สมาชิกของชุมชนต^องควบคุมการพัฒนาการทVองเที่ยว โดยเข^าไปมีสVวนรVวมในการกําหนด
วิสยั ทศั น6ด^านการทVองเที่ยวของชมุ ชน กาํ หนดแหลงV ทรัพยากร ทีต่ ^องการทํานุบํารุงและสVงเสริม กําหนด
เปsาหมาย กลยุทธ6ในการพัฒนาและบริหารจัดการ ๒) ความรVวมมือของกลVุมตVาง ๆ ที่เก่ียวข^อง
นวัตกรรมด^านการทVองเท่ียวควรพัฒนาขึ้นจาก ความรVวมมือของกลVุมตVาง ๆ ท่ีมีสVวนเกี่ยวข^องในพื้นท่ี
๓) การสรา^ งโอกาสการจา^ งงานที่มีคุณภาพ การจัดหางานที่ดีและเหมาะสมกับคนในพื้นที่ ควรเปmนสVวน
หนึ่งของภาพรวมการพัฒนาการทVองเท่ียวในแตVละพื้นที่ การให^โอกาสคนในท^องถิ่นเข^า มารVวมบริหาร
และจดั การโครงสรา^ งพน้ื ฐานดา^ นการทอV งเทยี่ ว การให^การศกึ ษา การฝก“ อบรมกบั คน ในท^องถ่ิน และให^
๔ เทดิ ชาย ชวV ยบาํ รงุ (๒๕๕๒, หน^า ๕๔ อ^างใน ชาคริต ชVวยบํารงุ , ๒๕๕๔, หน^า ๔๒-๔๕)
๑๙
โอกาสในการเข^าถึงเงินทุนในการประกอบธุรกิจ ๔) การกระจายผลประโยชน6จากการทVองเท่ียว มีการ
พัฒนาการทVองเที่ยว ความสัมพันธ6 และการเชื่อมโยงระหวVางกลVุมตVาง ๆ ตลอดจนการมีสVวนรVวมของ
สมาชิกชุมชนในการวางแผน การพัฒนาและการดําเนินงานบริหารทรัพยากรด^านการทVองเท่ียว
ตลอดจนการบรกิ ารด^านตVาง ๆ เพ่ือกVอให^เกิดความมั่นใจวVามีการกระจายผลประโยชน6อยVางเทVาเทียม
กันระหวVางสมาชิกชุมชน นักทVองเที่ยวและผู^ประกอบการตVาง ๆ ๕) การใช^ทรัพยากรอยVางมีคุณคVาเกิด
ประโยชน6สงู สุด เราทกุ คนไมVวาV จะนกั ทอV งเท่ียว ธุรกิจทVองเที่ยวและชุมชน ควรจะรักษาทรัพยากรให^อยูV
ในสภาพท่ีดีไมVน^อยกวVาส่ิงท่ีเรามีอยูVในปqจจุบัน ดังนั้นการพัฒนาการทVองเที่ยวอยVางย่ังยืนจะต^อง
หลีกเล่ียงการใช^ทรัพยากรท่ีไมVสามารถนํากลับมาสูV สภาพเดิมได^ ๖) การวางแผนระยะยาว
ผู^ประกอบการและหนVวยงานท่ีเก่ียวข^อง จะต^องให^หลักประกันวVา พื้นท่ีน้ัน ๆ จะไมVเสียหายจากการ
ดาํ เนนิ กิจกรรมใด ๆ เพียงเพ่ือประโยชน6สั้น ๆ ๗) ความสมดลุ ระหวาV งวตั ถุประสงค6ด^านเศรษฐกิจ สังคม
วัฒนธรรม และส่ิงแวดล^อม การสนับสนุนอยVางกว^างขวางจากผ^ูมีสVวนได^สVวนเสียในพ้ืนที่และความ
สมดุลระหวVางวัตถุประสงค6 ด^านเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรมและมนุษย6 ตลอดจนการตระหนักถึง
ความสําคัญของการรVวมมือ ระหวVางรัฐบาล ชุมชนท^องถ่ินและอุตสาหกรรมทVองเที่ยว ตลอดจนองค6กร
ไมVแสวงหากําไร ๘) ความสอดคล^องกันระหวVางแผนการทVองเที่ยวและแผนพัฒนาด^านตVาง ๆ กลยุทธ6
และแผน ด^านการทVองเท่ียวจะต^องได^รับการเช่ือมโยงเข^ากับนวัตกรรมและแผนพัฒนาเศรษฐกิจฉบับ
ตVาง ๆ ๙) ความรวV มมือระหวVางผ^ูกําหนดนโยบายกบั ผู^ปฏิบัติ ตลอดไปจนถึงหนVวยงานตVาง ๆ ทั้งภาครัฐ
และเอกชนที่เกี่ยวข^องมีความจําเปmนมาก โดยเฉพาะนโยบายด^านการทVองเท่ียวและนโยบาย
ส่ิงแวดล^อม ๑๐) การประสานความรVวมมือระหวVางแหลVงทVองเที่ยวและผู^ประกอบการ ผ^ูประกอบการ
และธุรกิจการทVองเท่ียวเปmนสิ่งจําเปmนเน่ืองจากแตVละธุรกิจดําเนินงานด^านใดด^านหน่ึง ยVอมสVงผล
กระทบตอV การประกอบการ หรือคุณภาพการท างานของธุรกิจด^านอนื่ ๆ อยVางหลกี เล่ียงไมVได^ ๑๑) การ
ประเมินผลกระทบจากการทVองเท่ียว มีความจําเปmนที่จะต^องประเมินผลกระทบ ท่ีเกิดจากการพัฒนา
ด^านการทVองเท่ียว ความสามารถในการรองรับของพื้นที่จะต^องได^รับการพิจารณา โดยครอบคลุมทั้ง
ข^อจํากัดและการพัฒนาด^านกายภาพ ธรรมชาติ สังคมและวัฒนธรรม จะต^องมี ความสอดคล^องกับ
ขอ^ จาํ กดั ของท^องถน่ิ และสิ่งแวดล^อมแผนการดําเนินงานใด ๆ ควรได^รับการ ประเมินผลอยVางสม่ําเสมอ
และมีการปรับปรุงแก^ไขอยVางเหมาะสม ๑๒) การสร^างหลักเกณฑ6การประเมินผลกระทบ จะต^องมีการ
พัฒนาแนวทางหรือหลักเกณฑ6 สําหรับการดําเนินการด^านการทVองเที่ยว นอกจากนี้ต^องมีการสร^าง
ประมวลจรรยาบรรณในการปฏิบัติ สําหรับการทVองเที่ยวในทุกระดับ รวมทั้งการพัฒนาดัชนีช้ีวัดและ
ขีดจํากัดสําหรับใช^ช้ีวัดผลกระทบ และความสําเร็จของโครงการทVองเที่ยว ๑๓) การเน^นผลประโยชน6
ชมุ ชน คุณคVาสง่ิ แวดลอ^ มทางธรรมชาติและวัฒนธรรม ในขณะเดียวกันก็ต^องแนVใจวVาการตัดสินใจในแตV
ละขัน้ ตอนของการพัฒนานั้นสะท^อนให^เห็นถึงการ ตระหนักในคุณคVาส่ิงแวดล^อม ท้ังทางธรรมชาติและ
วัฒนธรรม การบริหารจัดการและการใช^ ทรัพยากรสาธารณะตVาง ๆ ควรมีความรับผิดชอบท่ีสามารถ
๒๐
ตรวจสอบไดใ^ นฐานะผใู^ ช^ ทง้ั นี้เพ่ือให^เปmน ที่แนVใจวVาทรพั ยากรเหลVาน้ีไมVถูกนาํ ไปใช^ในทางที่ผิด ๑๔) การ
พัฒนาคน การศึกษาและหลักสูตรตVาง ๆ การพัฒนาการทVองเที่ยวอยVางยั่งยืน จําเปmนต^องอาศัยการ
พฒั นาการศกึ ษาและหลักสูตรอบรมตVาง ๆ เพ่ือสVงเสริมความรู^ความเข^าใจให^กับ สาธารณชน ตลอดจน
สVงเสริมความสามารถทางธุรกิจ การประกอบอาชีพและความเช่ียวชาญในสาขาอาชีพตVาง ๆ ๑๕) การ
เสริมสร^างลักษณะเดVนอัตลักษณ6ของชุมชนและพ้ืนที่ กิจกรรมตVาง ๆ ควรมุVงให^เกิด ประสบการณ6ที่มี
คุณภาพ อันนําไปสูVความพึงพอใจของนักทVองเที่ยวขณะท่ียังยึดมั่นในหลักการอื่น ๆ ของการทVองเท่ียว
อยVางย่ังยืน ๑๖) การคํานึงขีดความสามารถในการรองรับพื้นท่ีของทรัพยากร ขนาดและประเภทของ
สงิ่ อํานวยความสะดวกสําหรับนักทVองเที่ยวจะต^องสะท^อนให^เห็นข^อจํากัดและขีดความสามารถ ในการ
รองรับของทรัพยากรในพ้ืนที่ โดยเน^นการสVงเสริมให^จัดสิ่งอํานวยความสะดวกและบริการ ที่มี
ผลกระทบน^อย ๑๗) การดํารงรักษาทรัพยากรมรดกทางธรรมชาติและวัฒนธรรม จะต^องชVวยกันดํารง
รักษา ไว^ให^สืบทอดตVอไป ทั้งน้ีโดยใช^หลักเกณฑ6และมาตรฐานสากล ๑๘) การทําการตลาดการ
ทVองเท่ียวอยาV งยั่งยืน ควรให^ความสําคัญในเร่ืองคุณภาพของ ประสบการณ6ที่นักทVองเท่ียวจะได^รับ โดย
มีจิตสํานึกรับผิดชอบและสะท^อนจริยธรรมของการบริหาร จัดการแหลVงทVองเที่ยว๕ หลักการพ้ืนฐาน
ของการทVองเท่ียวอยVางยั่งยืน สามารถนําไปสร^างกรอบแนวทางปฏิบัติ ของการทVองเท่ียวอยVางย่ังยืนได^
๑๐ ประการ ดังน้ี ๑) มVุงพัฒนาการทVองเที่ยวภายในประเทศอยVางจริงจังกVอนแล^วคVอยพัฒนาการ
ทVองเท่ียว ระหวVางประเทศอยVางคVอยเปmนคVอยไปเพ่ือให^เหมาะสมกับระบบสาธารณูปโภคท่ีรองรับเปmน
สําคัญ ๒) มุVงให^ประชาชนในท^องถิ่นมีสVวนรVวมในการตัดสินใจโครงการทVองเที่ยวตVาง ๆ ท่ีจะมี
ผลกระทบตVอวิถีชีวิตของคนสVวนใหญVในพ้ืนท่ี ๓) มVุงพิจารณาอยVางรอบคอบถึงขอบเขตที่เหมาะสมของ
การพัฒนาการทVองเท่ียว โดยคํานึงถึงขีดความสามารถในการรอบรู^ทุก ๆ ด^าน เพ่ือผลักดันให^การ
พัฒนาการทVองเที่ยวเข^าไป เปmนสVวนหน่ึงของการพัฒนาเศรษฐกิจของพ้ืนท่ีน้ัน ๆ ๔) มVุงให^ข^อมูลการ
ทVองเที่ยวอยVางเพียบพร^อมแกVนักทVองเท่ียว เพ่ือให^นักทVองเท่ียวเข^าใจ และหVวงใยในสิ่งแวดล^อม พร^อม
ท้ังชVวยยกระดับความพึงพอใจของนักทVองเท่ียวด^วย ๕) มVุงใช^วัสดุและผลผลิตในท^องถิ่น เพื่อชVวยลด
ดุลการค^ากับตVางประเทศได^ทางใดทางหนึ่ง และเปmนการเพ่ิมรายได^ให^กับคนไทยในท^องถิ่นนั้น ๆ ด^วย
๖) มุVงกระจายรายได^และนํารายได^เข^าสVูท^องถิ่นให^มากที่สุด เพื่อประโยชน6ในระยะยาว ของชุมชน
ท^องถิ่น ๗) มVุงจ^างงานในท^องถิ่นด^วยการสVงเสริมรูปแบบของงานที่นVาสนใจ เพ่ือให^ผลตอบแทนสูงแกV
ชมุ ชนทอ^ งถิ่นนนั้ ๘) มุVงพฒั นาบุคลากรในท^องถิ่นให^มีความรู^ความสามารถเพิ่มข้ึน เพื่อจะชVวยยกระดับ
ของบริการทVองเที่ยวให^สูงขึ้น ๙) มVุงรักษาคุณคVาของส่ิงแวดล^อมและวัฒนธรรมในท^องถิ่นให^อยูVรอดใน
ระยะยาวเพ่ือเปmน แหลVงรองรับการทVองเที่ยวตลอดไป ๑๐) มุVงทํางานรVวมกันอยVางเสมอภาคระหวVาง
ภาคธุรกจิ ทVองเทย่ี ว เพื่อใหก^ ารทํางาน ขององค6การทอ^ งถ่นิ องคก6 ารดา^ นส่งิ แวดล^อม และรัฐบาลรVวมกัน
๕ บญุ เลิศ จติ ต้ังวฒั นา (๒๕๔๘, หน^า ๙-๑๐ อา^ งใน ปองทิพย6 นาคนิ ทร6, ๒๕๕๖, หน^า ๔๐-๔๑)
๒๑
บนหลักการ ปqจจุบันได^มีการจัดรูปแบบการทVองเท่ียวซึ่งนําไปสูVการทVองเท่ียวอยVางยั่งยืนหลายรูปแบบ
เชVน การทVองเที่ยวเชิงสังคม-วัฒนธรรม (Social-Cultural Tourism) การทVองเท่ียวเชิงนิเวศ
(Ecotourism) การทVองเท่ียวเชิงเกษตร (Agro Tourism) การทVองเท่ียวเพื่อสุขภาพ (Health
Tourism) การทVองเที่ยวทางทะเล (Marine Tourism) การทVองเท่ียวเชิงประวัติศาสตร6 (History
Tourism) อยVางไรก็ตาม รูปแบบการทVองเท่ียวซึ่งจะนําไปสูVการทVองเท่ียววอยVางย่ังยืน ต^อง
ประกอบด^วย ๓ มิติ ๑) การจัดการสิ่งแวดล^อมให^เกิดความย่ังยืน ๒) การจัดการด^านเศรษฐกิจให^เกิด
ความเปmนธรรมในการกระจายรายได^ ๓) การจัดการด^านสังคมและวัฒนธรรมให^กระทบน^อยท่ีสุด สรุป
ได^วVา การทVองเท่ียวแบบย่ังยืนเปmนการทVองเที่ยวที่ครอบคลุมขอบขVายของการทVองเที่ยว แบบอื่นๆ
หลายรูปแบบ การทVองเที่ยวแบบย่ังยืนมVุงพัฒนาความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจควบคVูกับ การอนุรักษ6
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล^อม การทVองเท่ียวแบบยั่งยืนจะประสบความสําเร็จได^ต^อง อาศัยความ
รวV มมือจากภาครฐั บาล ภาคเอกชน นกั ทอV งเทย่ี ว ชุมชนในทอ^ งถ่ินหรือหนวV ยงานอน่ื ๆ ท่ีเกี่ยวข^อง โดย
เปsาหมายสูงสุดในการพัฒนาการทVองเที่ยวคือต^องการให^การทVองเที่ยวทุกรูปแบบ เปmนการทVองเที่ยว
แบบยั่งยนื แตคV วามหวังน้จี ะสําเร็จหรือไมV คาํ ตอบอยทูV ที่ กุ คนซ่งึ มีสวV นรวV มใน การทVองเทย่ี ว แนวคิดการ
พัฒนาการทVองเท่ียวอยVางย่ังยืน การพัฒนาการทVองเท่ียวอยVางยั่งยืน(Sustainable Tourism
Development) นักวิชาการ ให^ความหมายไว^อยVางหลากหลายซึ่งสามารถสรุปได^วVา“การพัฒนาการ
ทVองเท่ียวอยVางย่ังยืน หมายถึง การพัฒนาการทVองเที่ยวท่ีมVุงเน^นท้ังด^านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม
และส่ิงแวดล^อมควบคูVกนั ไปในขณะเดยี วกันกใ็ ห^ชุมชนมีสVวนรVวมและได^ประโยชน6ทางเศรษฐกิจจากการ
ทVองเท่ียวอยVางเสมอภาคเทVาเทียมกัน๖ แนวคิดการพัฒนาการทVองเที่ยวอยVางยั่งยืนมีองค6ประกอบที่
สําคัญอยูV ๖ องค6ประกอบ คือ ๑) องค6ประกอบการพัฒนาทรัพยากรการทVองเท่ียวอยVางย่ังยืนเปmนการ
พฒั นาสถานทอ่ี นั เปนm จุดหมายปลายทางทีน่ ักทVองเทย่ี วจะเดินทางเข^ามาทอV งเท่ียว พรอ^ มสิ่งอํานวยความ
สะดวก ทางการทVองเท่ยี วให^สามารถดึงดูดใจนักทVองเทยี่ วให^เดนิ ทางเขา^ มาเยยี่ มเยือน โดยมีการประเมิน
ศักยภาพขีดความสามารถในการรองรับของพื้นที่ และกําหนดกิจกรรมทVองเท่ียวที่อนุรักษ6ทรัพยากร
ทVองเท่ียวและส่ิงแวดล^อมพร^อมทั้งให^ความร^ูเก่ียวกับแหลVงทVองเท่ียวแกVนักทVองเที่ยว ๒) องค6ประกอบ
การพัฒนาส่ิงแวดล^อมในแหลVงทVองเท่ียวอยVางย่ังยืน เปmนการพัฒนาเพ่ืออนุรักษ6สิ่งแวดล^อมในแหลVง
ทVองเที่ยวให^อยูVในสภาพเดิมหรือดีกวVาเดิม และปsองกันผลกระทบด^านลบ จากการทVองเที่ยว โดยต^องมี
การติดตามประเมินผลกระทบจากการทVองเที่ยวอยVางตVอเน่ือง ๓) องค6ประกอบการพัฒนาธุรกิจ
ทVองเท่ียวอยVางยั่งยืนเปmนการพัฒนาธุรกิจด^านบริการอํานวย ความสะดวกโดยตรงแกVนักทVองเท่ียว เพ่ือ
ตอบสนองความต^องการของนักทVองเที่ยวให^ได^รับความ พึงพอใจ โดยมีความรับผิดชอบตVอการอนุรักษ6
๖ (พัทธรัตน6 แสงมณีวรรณ, ๒๕๕๔, หน^า ๘) บุญเลิศ จิตตั้งวัฒนา (๒๕๔๒ อ^างใน พัทธรัตน6 มณีวรรณ,
๒๕๕๔, หนา^ ๘-๙)
๒๒
ทรพั ยากรทVองเที่ยวและสง่ิ แวดล^อมด^วย ๔) องค6ประกอบด^านการพัฒนาตลาดทVองเท่ียวอยVางย่ังยืนเปmน
การพัฒนาการแสวงหา นักทVองเที่ยวที่มีคุณภาพให^เข^ามาทVองเที่ยว ซ่ึงมีลักษณะเปmนคุณประโยชน6ตVอ
การอนุรักษ6ทรัพยากร ทVองเที่ยว และส่ิงแวดล^อม โดยให^นักทVองเที่ยวเหลVาน้ีได^รับความร^ูและ
ประสบการณจ6 ากการทVองเทย่ี ว ตามที่เขาพึงพอใจ ๕) องค6ประกอบการพัฒนาการมีสVวนรVวมของชุมชน
ท^องถิ่นการทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน เปmนการพัฒนาการสร^างโอกาสให^ชุมชนท^องถิ่นมีสVวนรVวมทางการ
ทอV งเทย่ี วเพือ่ สรา^ งความเข^มแข็ง ให^กับชุมชนท^องถ่ินให^สามารถจัดการการทVองเท่ียวของตนเอง และให^
ชุมชนทอ^ งถ่ินได^รับผลประโยชน6การทVองเที่ยว อันจะทําให^ชุมชนท^องถิ่นเกิดความหวงแหนและรักษาไว^
ซ่ึงทรัพยากรทVองเท่ียว และสิ่งแวดล^อมให^คงอยูVคลอดไป ๖) องค6ประกอบการพัฒนาจิตสํานึกทางการ
ทVองเท่ียวอยVางยั่งยืน เปmนการพัฒนาการสร^าง จิตสํานึกในการอนุรักษ6ทรัพยากรทVองเท่ียวและ
สง่ิ แวดลอ^ มใหแ^ กVผเู^ ก่ียวข^องกับการทVองเที่ยวทกุ ฝา‚ ย โดยการให^ความร^ูและส่ือความหมายในการอนุรักษ6
ทรัพยากรทVองเที่ยวและส่ิงแวดล^อมเพ่ือปลูกฝqง จิตสํานึกทางการทVองเที่ยวแบบยั่งยืนให^ทุกฝ‚ายเกิด
ความรกั ความหวงแหนแทนทรัพยากรทVองเที่ยว และส่ิงแวดล^อม ในชVวงสองทศวรรษท่ีผVานมานี้ มนุษย6
เร่ิมมคี วามตระหนักมากขึ้นวVาความเจรญิ ก^าวหน^า และความเติบโตด^านเศรษฐกิจ สังคม และเทคโนโลยี
ที่มนุษย6ได^สร^างข้ึนกVอให^เกิดผลกระทบอยVาง ร^ายแรงตVอสิ่งแวดล^อมของโลก ไมVวVาจะเปmนปqญหาน้ําเนVา
ขยะ อากาศเปmนพิษ หรือชั้นโอโซน ในบรรยากาศถูกทําลาย ความตระหนักในปqญหาเหลVานี้ได^นํามาสูV
ความต่ืนตัวในเรื่องของการพัฒนา อยVางย่ังยืน โดยในปt ค.ศ. ๑๙๘๐ International Union for the
Conservation of Nature and Natural Resources ได^จัดพิมพ6หนังสือชื่อ World Conservation
Strategy ซ่ึงได^กลVาวถึงแนวคิด การพัฒนาอยVางยั่งยืนเปmนคร้ังแรก ตVอมาในปt ค.ศ. ๑๙๘๗ World
Commission on Environment and Development ได^จัดพิมพ6รายงานช่ือ Our Common
Future ซ่ึงได^กลVาวถึงแนวคิด การพัฒนาอยVางย่ังยืนและได^ให^ความสําคัญจนเปmนที่สนใจกันอยVาง
กว^างขวาง ซึ่งแนวคิดของ การพัฒนาแบบยั่งยืน หมายถึงคิดการพัฒนาที่มุVงเน^นปรับปรุงคุณภาพของ
ชุมชนท^องถ่ินให^ดีข้ึน โดยให^การพัฒนาเศรษฐกิจควบคูVกันไปกับการอนุรักษ6สิ่งแวดล^อมทางธรรมชาติ
และวัฒนธรรมอยVาง กลมกลืน จึงมีหลายมิติหรือหลายองค6ประกอบของแนวคิดการพัฒนาแบบย่ังยืน
ดังตอV ไปน้ีคือ๗ การพฒั นาอยVางยั่งยนื ตอ^ งดาํ เนินการภายใตข^ ีดความสามารถของทรัพยากรธรรมชาติของ
ชุมชน ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิต โดยมิทําให^ส่ิงแวดล^อมและระบบนิเวศเสื่อม โทรม
ลงกวาV เดิม ๒) การพัฒนาอยVางยั่งยืนต^องชี้นําภายใต^ความต^องการของประชาชนท^องถ่ินในพ้ืนท่ีที่จะทํา
การพัฒนา ๓) การพัฒนาอยVางยั่งยืนต^องตระหนักถึงการมีสVวนรVวมของประชาชนท^องถิ่นในการพัฒนา
เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล^อม ๔) การพัฒนาอยVางย่ังยืนต^องยอมรับให^ประชาชนทุกสVวน
๗ (พัทธรัตน6 แสงมณีวรรณ, ๒๕๕๔, หน^า ๘) บุญเลิศ จิตต้ังวัฒนา (๒๕๔๒ อ^างใน พัทธรัตน6 มณีวรรณ,
๒๕๕๔, หน^า ๗-๘) ๑)
๒๓
ได^รับผลประโยชน6ทางเศรษฐกิจ การพัฒนาอยVางเสมอภาคเทVาเทียมกัน ๕) การพัฒนาอยVางยั่งยืนต^อง
ชVวยกนั รกั ษาสงิ่ แวดล^อมและความหลากหลายทางชีวภาพให^คง อยVูในสภาพดีเสมอ ๖) การพัฒนาอยVาง
ย่ังยืนต^องลดผลกระทบทางลบตVอทรัพยากรและส่ิงแวดล^อมให^เหลือน^อย ที่สุด เพ่ือรักษาความสมดุล
ของระบบธรรมชาติเอาไว^ และไมVให^มีผลกระทบทางลบตVอระบบนิเวศของ ท^องถ่ิน ใน ค.ศ. ๒๐๑๐
องค6การการทVองเที่ยวโลก (WTO) ได^กําหนดหลักการจัดการทVองเที่ยวอยVาง ยั่งยืนไว^ ๗ ประการ ดังน้ี
๑) การจัดการทVองเที่ยวต^องอยูVภายใต^ขีดความสามารถการรองรับได^ทางด^านเศรษฐกิจ จิตวิทยา
สิ่งแวดล^อม และสังคม (Carrying Capacity) ๒) ต^องตระหนักถึงความต^องการของชุมชนท^องถ่ินเปšด
โอกาสให^มีสVวนรVวมและกระจาย ประโยชน6สVูท^องถ่ินอยVางเปmนธรรม (Local Needs/ Participation
Benefit) ๓) กิจกรรมตVาง ๆ ที่เก่ียวข^องกับการทVองเที่ยวต^องให^ประสบการณ6ท่ีมีคุณคVาตVอผ^ูมาเยือน
(Quality Experience) ๔) ให^ผู^มาเยือนหรือนักทVองเท่ียวได^เรียนร^ูและเข^าใจเกี่ยวกับทรัพยากรการ
ทVองเที่ยวและผ^ูคน ท^องถ่ิน (Learning and Understanding) ๕) เน^นการออกแบบส่ิงอํานวยความ
สะดวกท่ีสะท^อนหรือกลมกลืนกับธรรมชาติหรือ สถาปqตยกรรมท^องถ่ิน และพยายามใช^วัสดุที่หาได^ใน
ท^องถิ่น (Nature and Local Architecture) ๖) ผสมผสานการทVองเที่ยวแบบย่ังยืนสVูแผนการพัฒนา
ระดับท^องถิ่น ภูมิภาค และ ระดับประเทศ (Integrated Development) ๗) พัฒนาฐานข^อมูลเพ่ือใช^
เปนm เคร่อื งมือในการตดิ ตามตรวจสอบและตัดสินใจ (Data-Base)๘ จากแนวคิดการทVองเที่ยวอยVางย่ังยืน
ดงั กลาV วไดช^ ี้ใหเ^ หน็ ถงึ ประโยชน6จากการทVองเที่ยวภายใต^ บรบิ ทของกระแสการพฒั นาท้ังในระดับจุลภาค
และมหาภาค นบั ตัง้ แตVการสรา^ งรายไดใ^ หก^ ับคน ท^องถิ่นในการเปmนเจ^าของที่พัก อันนําไปสVูการยกระดับ
ความเปmนอยVูของคนในท^องถ่ินโดยรวม และยังเปmนการสร^างความเข^าใจอันดีระหวVางคนภายนอกกับคน
ในทอ^ งถน่ิ อยVางเทVาเทยี มอันนําไปสูV การเปmนน้ําหนึง่ ใจเดียวกันของคนในสังคมจะนําไปสูVการพัฒนาอยVาง
ยั่งยนื ตVอไป ซ่งึ สามารถแสดง ความสมั พนั ธ6ของกรอบแนวคิดการทVองเท่ยี วอยาV งยงั่ ยนื ได^
๒.๒.๔ บทบาทขององค)กรปกครองสวนท!องถิน่ ตอการพัฒนาการทองเท่ียวแบบย่ังยืน
ความหมายของบทบาท
ทฤษฎีบทบาท ความหมาย การแสดงพฤติกรรมของมนุษย6ในสังคม จึงสามารถนา ทฤษฎีบทบาท
มาอธบิ ายพฤตกิ รรมของคณะกรรมการพัฒนาอาํ เภอ ตามบทบาทหน^าทท่ี ี่แตVละบุคคลได^รับ และถูกกําหนด
โดยระเบียบของทางราชการ ซ่ึงจาเปmนต^องทาความเข^าใจเกี่ยวกับบทบาทดังกลVาวเปmนเบื้องต^น นิยามของ
คําวาV บทบาท มีนกั วชิ าการให^คานิยามไวด^ งั ตVอไปนี้
๘ สุชาติ ชูชาติ, ๒๕๕๓ (อ^างใน พัทธรัตน6 มณีวรรณ, ๒๕๕๔) , หน^า ๙-๑๐
๒๔
บทบาท คอื แบบอยVางของพฤติกรรมท่ีคาดหวังวVาบุคคลจะแสดงออกในกิจกรรมที่ทารVวมกับผู^อื่น
บทบาทสะท^อนให^เห็นถึงตําแหนVงในสังคม รวมไปถึงหน^าที่สิทธิ ความรับผิดชอบและอิทธิพลของแตVละ
บุคคล๙
บทบาทหนา^ ที่ คือ ส่งิ ทีท่ าํ ใหเ^ กดิ ความเปนm บคุ คล และเปรยี บไดเ^ สมอื นบทของตัวละครท่ีกําหนดให^
ผู^แสดงในละครเร่ืองน้ันๆ เปmนอะไร มีบทบาทท่ีจะต^องแสดงอยVางไร ถ^าแสดงผิดบทหรือไมVสมบทก็อาจถูก
เปลี่ยนตวั ไมใV ห^แสดงไปเลย ดังนั้นบทบาทก็คือการกระทาตVางๆ ท่ี “บท” กําหนดไว^ให^ผ^ูแสดงต^องทาตราบ
ใดทยี่ ังอยใVู น “บท” น้ัน๑๐
บทบาท๑๑ หมายถึง การทําทVาตามบท การรําตามบท โดยปริยาย หมายความวา การทําตาม
หน^าท่ีท่ีไดกําหนดไว^ เชน บทบาทของบิดามารดาในการเลี้ยงลูก บุตรธิดา บทบาทของครูในการสอน
หนงั สือ เปนm ตน^
บทบาทคือสวนประกอบที่สงผลตอพฤติกรรม มี ๓ ลกั ษณะ คือ
๑.สVวนประกอบท่ีสVงเสริมบทบาท (peripheral attributes) ได^แกV บทบาทชนิดท่ี แม^จะขาด
หายไปหรือมไิ ดแ^ สดงบทบาทน้ัน ก็ไมทV าํ ให^บทบาทที่ต^องการผิดไป
๒.สVวนประกอบท่ีมีผลสําคัญตVอบทบาทและขาดมิได^ (required attributes) ได^แกV สVวนของ
บทบาททีส่ ําคญั ถ^าสVวนสําคญั ของบทบาทในสวV นนข้ี าดไปแลว^ ยVอมมีผลทาํ ให^ บทบาทของตาํ แหนงV ผิดไป
๓.สVวนประกอบที่เปmนไปตามกฎหมาย และข^อบังคับที่ปรากฏอยVางชัดแจ^ง (legitimating
attributes) ได^แกV สVวนของบทบาทตามกฎหมายและข^อบังคับกําหนดให^กระทํา หรือปฏิบัติ ถ^าบุคคลที่
สวมบทบาทตามตาํ แหนVงน้ันไมVปฏิบัติตามกฎหมาย และระเบียบ ข^อบังคับที่ปรากฏอยVางชัดแจ^งแล^ว ยVอม
ถอื ไดว^ Vาบุคคลนน้ั มิได^แสดงบทบาทในตําแหนงV นน้ั ๆ ด^วย
บทบาท คือ ใกล^เคยี งกบั สถานภาพ มากซ่ึงบทบาทเปนm สงิ่ ท่บี คุ คลในสถานภาพตVาง ๆ พึงกระทํา
ก็คือเม่ือสังคมกําหนดสิทธิ และหน^าท่ีให^สถานภาพใดอยVางไร และบุคคลในสถานภาพนั้นยVอมจะต^อง
ประพฤตหิ รือ ปฏบิ ตั ิตามหนา^ ท่ีที่กําหนดไว^
บทบาทเปนm รปู ธรรม เห็นไดจ^ ากการกระทาํ ท่ีแสดงออกมา บทบาท มี ๓ ดา^ น คือ
๑. บทบาทในอุดมคติ (ideal role) ได^แกV บทบาทอันกําหนดไว^ตามความคาดหวัง ของบุคคล
ทวั่ ไปในสงั คมเพื่อเปmนแนวทางในการปฏิบัติ เปmนแบบฉบับที่สมบูรณ6 ซึ่งผ^ูท่ี มีสถานภาพน้ัน ๆ ควรกระทํา
แตอV าจมีใครที่ทําหรือไมVมใี ครทําตามนน้ั ก็เปmนได^
๙ กรองแกว^ อยสVู ุข. พฤตกิ รรมองค)กร. (กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลยั จุฬาลงกรณ6มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๗).
๑๐ พัทยา สายหู. การพัฒนาวัฒนธรรมบนพื้นฐานภูมิปhญญาชาวบ!านและศักยภาพของชุมชน.
(กรงุ เทพมหานคร : สํานกั งานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงV ชาติ, ๒๕๓๔), หน^า ๑๐๙.
๑๑ พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๔๒ (๒๕๔๖), หนา^ ๖๐๒.
๒๕
๒ .บทบาทที่บุคคลเข^าใจหรือรับรู^ (perceived role) เปmนบทบาทอันบุคคลคาดคิด ด^วยตนเอง
วาV ควรเปนm อยาV งไร ทงั้ น้ีจะขึ้นอยูVกับทัศนคติ คVานยิ ม บุคลิกภาพและประสบการณ6ของแตVละบุคคลดว^ ย
๓. บทบาทที่แสดงออกจริง (actual role) เปmนการกระทําที่บุคคลปฏิบัติจริง ขึ้นอยูV ทบ
เหตกุ ารณ6เฉพาะหนา^ ในขณะนน้ั ด^วย ทําให^การแสดงบทบาทแตกตVางกนั ไป
บทบาท คือพฤติกรรมท่ีปฏิบัติตามสถานภาพ บทบาทเปmนพฤติกรรมที่สังคมกําหนดและ
คาดหมายใหบ^ คุ คลตอ^ งกระทาํ ตามหน^าท่ี เชVน เปmนครูตองสอนนักเรียน เปmนตํารวจต^อง พิทักษ6สันติราษฎร6
ทหารตอ^ งเปmนร้ัวของชาติ บตุ รตองเชอ่ื ฟqงบดิ ามารดา เปนm ต^น
ความสัมพันธ6กับผ^ูอ่ืนยVอมจะต^องแสดงบทบาทหลายบทบาท มากขึ้นตามคูVบท หรือตาม
สถานภาพอนเกิดจากความสัมพันธ6อ่ืน ๆ และบางคร้ังบทบาท ท่ีเกิดข้ึนอาจเกิดการขัดแย^งกันได^ เชVน
ขณะทีเ่ ขาจะแสดงบทบาทเปmนผู^บังคับบัญชา แตVผู^ อยVูใต^บังกับบัญชาในหนVวยราชการท่ีเขารับผิดชอบเปmน
บิดาของเขา ในสถานภาพนี้ทีเ่ ปนm บุตรเขาจะตอ^ งเชื่อฟงq บิดา ต^องเคารพบิดา ดังนั้นในกรณีเชVนนี้ยVอมทําให^
เกดิ ความอึดอัด ใจและจําเปmนต^องหาทางเลือกในการปฏิบัติ ลักษณะเชVนน้ีจะเปmนปqญหาที่เกิดจากบทบาท
ขดั แยง^ กัน
เมื่อบุคคลได^ดํารงตําแหนVงในสังคม ยVอมจะต^องแสดงบทบาทตามตําแหนVงน้ัน ๆ ตําแหนVง
เดียวกัน แตVผู^ตํารงตําแหนVงคนละคนอาจมีบทบาทตVางกันไป เพราะตVางคนตางมี นิสัย ความคิด
ความสามารถ การอบรม กําลังใจ มูลเหตุจูงใจ ความพอใจในสิทธิหน^าที่ สภาพของจิตใจและรVางกายท่ีไมV
เหมือนกันบทบาทจึงเปmนเพยี งรูปการณ6 (aspect) ทางพฤติกรรมของตําแหนVง
สรุปบทบาทเปmนแบบแผนพฤติกรรม หรือการได^กระทําตVาง ๆ ของบุคคลท่ีสังคมคาดหวัง หรอ
กําหนดให^ กระทําโดยจะมีความเกี่ยวเน่ืองกับอํานาจหน^าท่ีและสิทธิซ่ึงข้ึนอยูVกับฐานะ หรือตําแหนVง ทาง
สังคมของบุคคลน้ันซึ่งจะเปmนตัวกําหนดให^ผู^ดํารงตําแหนVงน้ัน ๆ ยึดถือเปmนแนวทาง ปฏิบัติ หากบุคคลที่
สังคมคาดหวังน้นั ไมปV ฏบิ ตั ิตามบทบาทหนา^ ทตี่ ามทไี่ ด^ดํารงตาํ แหนVง กจ็ ะไมVไดร^ ับการยอมรบั จากสังคม
ทฤษฎีบทบาทและได^อธบิ ายโดยสรปุ ในแตVละทฤษฎีไว^ ดังตVอไปน้ี๑๒
๑. ทฤษฎีของลินตัน ( Linton’s role theory ) บทบาท หมายถึง ตําแหนVงหรือสถานภาพเปmน
ตวั กําหนดบทบาท เชนV บุคคลที่มีตําแหนงV เปนm ครตู อ^ งแสดงพฤติกรรม เปนm ตวั อยาV งทด่ี แี กVลกู ศิษย6
๒. ทฤษฎีของนาเดล ( Nadel’s role theory ) บทบาท หมายถึง สVวนประกอบ ที่สVงผลตVอพฤติกรรม
๓ ลักษณะ คือ สVวนประกอบท่ีสVงเสริมบทบาท เชVน ครูต^องพูดเกVงหรือ มีอารมณ6ขัน สVวนประกอบที่มีผล
๑๒ สําเริง กลา^ หาญ. สภาพการปฏบิ ตั งิ านตามบทบาทของคณะกรรมการสถานศกึ ษาข้นั พนื้ ฐาน สังกดั
สาํ นกั งานเขตพน้ื ทกี่ ารศึกษาสุพรรณบุรี เขต ๓. (จงั หวัดสพุ รรณบรุ ี : มหาวิทยาลัยราชภฏั เทพสตร,ี ๒๕๔๙).
๒๖
สําคัญตอV บทบาทและขาดมิได^ เชVน เปmนแพทย6ต^องรักษาคนไข^ เปmนครูต^องสอนหนังสือ และสVวนประกอบ
ท่เี ปนm ไปตามกฎหมาย เชนV ครตู ^องเปนm สมาชิกครุ สุ ภา
๓. ทฤษฎีของโฮแมน ( Homan’s role theory ) บทบาท หมายถึง บุคคล จะเปล่ียนแปลงบทบาทไป
ตามตําแหนVงเสมอ เชVน ตอนกลางวันแสดงบทบาทสอนหนังสือเพราะมีตําแหนVงเปmนครู ตอนเย็นแสดงบทบาท
เรียนหนงั สือเพราะมตี ําแหนงV เปmนนิสิตภาคสมทบเปนm ต^น
๔. ทฤษฎีของพาร6สัน ( Parson’s role theory ) บทบาท หมายถึง บทบาท เปmนความสําคัญ
ระหวVางมนุษย6ในสังคม ทําให^มนุษย6ต^องเพิ่มบทบาทของตนเชVน บุคคลที่มีเพ่ือมากก็ต^องแสดงบทบาทมาก
ขน้ึ เปนm เงาตามตวั
๕. ทฤษฎีของเมอร6ตัน ( Merton’s role theory ) บทบาท หมายถึง บุคคล แตVละคนจะต^องมี
ตาํ แหนงV และมีบทบาทควบคVกู นั ไปซง่ึ ไมVเหมือนกัน บทบาทมีมากน^อยเพียงใดขึ้นอยVูกับบทบาททางสังคมที่
เขาสังกดั อยูV ตลอดจนลักษณะของบคุ คลในสงั คมนัน้
๖. ทฤษฎขี องกœูด ( Good’s role theory ) บทบาท หมายถึง แบบแผนของพฤติกรรมท่ีเก่ียวข^อง
กบั หนา^ ทีข่ องแตVละบุคคล และบทบาทดังกลVาวควรเปนm ไปตามขอ^ ตกลงที่มตี Vอสังคมนัน้ ๆ
๗. ทฤษฎีของกัสคิน ( Guskin’s role theory ) บทบาท หมายถึง พฤติกรรม ของบุคคลแตVละคน คือ
ผลทไ่ี ด^จากตาํ แหนงV ทางสังคมของเขานน่ั เอง และทฤษฎีบทบาทจดั เปmนข^อตกลงประการแรกท่ีสถาบันตVางๆ
ในสงั คมหวงั วาV บุคคลทไ่ี ด^รับตําแหนงV ตVางๆ ควรปฏิบตั ิอยVางไร
สรุปบทบาทคือการแสดงออก หรือการปฏิบัติตามอํานาจหน^าที่ที่รับผิดชอบ และการปฏิบัติตาม
ตําแหนVงตามสถานภาพที่ตนเองเปmนอยูV ถ^าตําแหนVงหรือสถานภาพเปล่ียนแปลงไปบทบาทที่มีอยูVก็จะ
เปลยี่ นแปลงตามไปด^วย
๒.๑.๒ ความสําคัญบทบาท
บทบาทมตี Vอการแสดงพฤตกิ รรมตาV งๆ ของบคุ คลท่มี ผี ลกระทบ มีคุณคVาหรือมีอิทธิพลตVอบุคคลอื่น
เริ่มตั้งแตVเกิดมา และดํารงชีวิตอยVูในสังคม ล^วนมีบทบาทแตกตVางกันไปหลายสถานะนักการศึกษาให^
ความสาํ คญั ของบทบาทไว^ ดังน้ี
สเตเฟน ( Stephen ) ได^กําหนดความสําคัญบทบาทของคณะกรรมการบริหารสถานศึกษาขั้น
พ้ืนฐานไว^ ๑๗ บทบาท ไดแ^ กV
๑. บทบาทเปmนผ^ูกําหนดทิศทาง ( direction setter ) หมายถึง การเปmน ผู^กําหนดนโยบายแนว
ทางการดาํ เนินงานของสถานศกึ ษา เพื่อเปmนไปตามจดุ มุVงหมายของสถานศึกษา
๒. บทบาทเปmนผู^กระตุ^นความเปmนผู^นํา ( leader catalyst ) หมายถึง การเปmน ผ^ูนําในงานด^านตVางๆ
ของสถานศกึ ษาเปนm ผ^ูมอี ิทธพิ ลและจูงใจให^ผู^อ่นื คล^อยตาม
๓. บทบาทเปmนนักวางแผน ( planner ) ซึ่งเปmนแผนท้ังระยะสั้น และระยะยาว รVวมกับกรรมการ
สถานศกึ ษา
๒๗
๔. บทบาทเปmนผต^ู ดั สนิ ( decision maker ) เปนm ผ^ตู ัดสินใจตอV การบริหารงาน ในสถานศึกษา
๕. บทบาทเปmนนักจัดองค6การ ( organizer ) เปmนผู^กําหนดโครงสร^างการบริหารงานใน
สถานศึกษา
๖. บทบาทเปmนผู^จัดการเปล่ียนแปลง ( change manager ) เปmนผู^นําการเปลี่ยนแปลงการจูงใจ
ในการเปลีย่ นแปลง
๗. บทบาทเปmนผู^ประสานงาน ( coordinator ) เปmนผู^ที่บุคลากรในสถานศึกษา ติดตVอ และ
ประสานงานกับหนVวยงานตาV งๆ ทงั้ ภายในและภายนอกสถานศกึ ษา
๘. บทบาทเปmนผู^ส่อื สาร ( communicator ) เปmนผ^ูทีบ่ คุ ลากรในสถานศกึ ษา ติดตอV และประชาสัมพันธ6
กับหนVวยงานตVางๆ ท้ังภายในและภายนอกสถานศกึ ษา
๙. บทบาทเปmนผู^แก^ความขัดแย^ง ( conflict manager ) เปmนผู^คอยแก^ปqญหา ความขัดแย^งระหวVาง
บุคคลและกลมุV ภายในสถานศกึ ษา
๑๐. บทบาทเปนm ผแู^ กป^ ญq หา ( problem manager ) เปนm ผูน^ ําในการแก^ปqญหา ตVางๆ ของสถานศึกษา
๑๑. บทบาทเปนm ผู^จัดระบบงาน ( system manager ) เปmนผ^นู าํ ในการจัดระบบงานและการพัฒนา
สถานศกึ ษา
๑๒.บทบาทเปmนผู^บริหารการเรียนการสอน ( instructional manager )เปmนผู^นําด^าน
วิชาการ การจดั การเรียนการสอน และการบริหารหลักสูตรในสถานศึกษา
๑๓. บทบาทเปmนผ^ูบริหารบุคคล( personnel manager )เปmนผ^ูสรรหา คัดเลือก รักษา และ
พฒั นาบุคลากรในสถานศกึ ษา
๑๔. บทบาทเปmนผู^บริหารทรัพยากร ( resource manager ) เปmนผ^ูนําทรัพยากรทั้งทรัพย6สิน
สิ่งของและบคุ คล มีใชใ^ ห^เกิดประโยชน6และมีประสิทธภิ าพสูง
๑๕. บทบาทเปmนผ^ูประเมินผล ( appraiser ) เปmนผ^ูประเมินผลการทํางาน และโครงการตVางๆ
ของสถานศึกษา
๑๖. บทบาทเปmนประธานในพิธี (ceremonial head )เปmนผ^ูนําทางด^านการจัดการพิธีตVางๆ ของ
หนวV ยงานทง้ั ในสถานศกึ ษาและนอกสถานที่
๑๗. บทบาทเปmนผ^สู ร^างความสมั พนั ธ6กบั ชุมชน ( public relater ) เปmนผ^ูนํา ในการสร^างความสัมพันธ6
กับหนวV ยงานภายนอก การประชาสมั พนั ธ6 การตดิ ตVอประสานงานรวมทั้งการใหบ^ รกิ ารแกVหนVวยงานอน่ื ๆ
มีความเหน็ วาV บทบาทมคี วามสําคัญสิง่ ตVางๆ ๔ ด^าน ไดแ^ กV
๑. บทบาททางเพศ ( sex roles ) เปนm บทบาททสี่ ําคญั มาก เพศมีความสมั พนั ธ6 ตVอสภาพสงั คมโดยทั่วไป
ทั้งเพศหญิงและเพศชาย เริ่มต้ังแตVมีการกําหนดหน^าท่ีกันตามธรรมชาติ เพศหญิงมีบทบาทที่สําคัญในการ
เปmนแมV เพศชายมีบทบาทสําคัญในการเปmนพVอ และการเปmนผู^นําของครอบครัว ในบางสังคมนั้นอาจจะเปmน
การกดี กันทางเพศ แตVก็ไมไV ดท^ ําให^ความสําคัญทางเพศลดลง
๒๘
๒. บทบาทเกี่ยวพันทางเครือญาติ ( kinship roles ) เนื่องจากสังคมมนุษย6 เปmนสังคมท่ีต^องอยูV
รVวมกัน มีการเคารพนับถือภายในเครือญาติ แตVละคนมีบทบาทแตกตVางกันไป ทําให^เกิดอิทธิพลในการ
เคารพเชอื่ ถือ และเชื่อฟqงกันและกัน เชVน ปู‚ ยาV ตา ยาย พอV แมV ลูก เปนm ตน^
๓. บทบาททางสังคม ( social roles ) เปmนบทบาทหรือหน^าที่ท่ีสังคมกําหนดขึ้น ไว^ให^บุคคลใน
สถานภาพตVางๆ ไดย^ ดึ ถือเปนm แนวทางปฏิบัติหรือคาดหมายวVาจะปฏิบัติ โดยมีปทัสถานทางวัฒนธรรมเปmน
เกณฑ6ตัดสิน ฉะน้ันเมื่อบุคคลจะมีการเกี่ยวข^องกัน ทุกคนจึงควรจะได^เรียนรู^และปฏิบัติตามปทัสถานทาง
วัฒนธรรม แตVถ^ามีคนใดคนหน่ึงไมVปฏิบัติตาม ก็จะต^องมีการบังคับหรือลงโทษ เพ่ือความสงบสุขของ
สงั คมสVวนใหญตV อV ไป และ
๔. บทบาททางอาชีพ ( occupation roles ) เปmนบทบาทหน^าที่ท่ีสําคัญที่สุด ท่ีจะทําให^มนุษย6
สามารถดํารงชีวิตอยูVในสังคมได^ และจะอยVูได^อยVางมีความสุข ผ^ูแสดงบทบาทจะต^องคํานึงถึง
ขอบเขต และหลกั การสําคัญของอาชีพน้นั เชนV กฎ ระเบยี บ ข^อบงั คับ จรรยาบรรณ และกฎหมายเปmนตน^
สรุปความสําคัญของบทบาท ได^แกV บทบาท มีความสําคัญตVอสถานภาพ การดํารงชีวิต การดําเนิน
กจิ กรรมของสังคม การสร^างองค6กร ในด^านตVางๆ เชVน ด^านหน^าที่ของเพศ ความเกี่ยวพันทางเครือญาติ
ความเก่ียวข^องทางสังคม การดําเนินอาชีพ ความเปmนผู^นําองค6กร ความสําเร็จขององค6กร และความเปmน
ผู^บริหารสถานศกึ ษาที่มปี ระสิทธภิ าพลว^ นแตVเกดิ จากความสาํ คัญของบทบาท
๒.๑.๓ ประเภทบทบาท
บคุ คลในสังคมจะแสดงบทบาทตาV งๆ แตกตVางกันออกไป โดยท่ีการแสดงบทบาทของบุคคลจะเปmน
สิ่งท่ีบVงบอกถึงลักษณะของบุคคลนั้นได^ ดังนั้น จึงมีผู^แบVงลักษณะและประเภทของบทบาทไว^ ดังตVอไปน้ี
ลกั ษณะของบทบาทไว^ ๓ ลักษณะ๑๓ คอื
๑) บทบาทในอุดมคติ (Ideal Role) เปmนบทบาทท่ีกําหนดไว^เปmนกฎหมาย หรือตามความคาดหวัง
ของบุคคลท่ัวไปในสังคม เปmนแบบฉบับที่สมบูรณ6ซ่ึงผู^มีสถานภาพหนึ่งๆ ควรกระทาแตVอาจไมVมีใครทา
ตามนัน้ กไ็ ด^
๒) บทบาทท่ีบุคคลเข^าใจ (Perceived Role) เปmนบทบาทท่ีข้ึนอยVูกับบุคคลน้ันๆ ท่ีคาดคิดด^วย
ตัวเองวาV ควรเปmนอยาV งไร ท้งั นี้เกี่ยวขอ^ งกบั คาV นิยม ทศั นคติ บคุ ลกิ ภาพและประสบการณข6 องแตลV ะบุคคล
๓) บทบาททีแ่ สดงออกจริง เปmนการกระทาที่บุคคลปฏิบัติจริง ซ่ึงข้ึนอยูVกับสถานการณ6เฉพาะหน^า
ในขณะนั้นด^วย สถานการณ6ดังกลVาวอาจเปmนสภาพแวดล^อมทางธรรมชาติและทางสังคม เชVน การกดดัน
ของกลุVมตVางๆ และบทบาทที่กระทาจริงอาจจะสอดคล^องหรือไมVสอดคล^องกับบทบาทในอุดมคติหรือ
บทบาทท่ีบุคคลรับรก^ู ็ได^
๑๓ จํานงค6 อดิวัฒนสิทธ์ิ และคณะ, สังคมวิทยา. พิมพ6คร้ังท่ี ๑๐. (กรุงเทพมหานคร :มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร6, ๒๕๔๕), หน^า ๓๗.
๒๙
บทบาทเปmนรูปธรรม เหน็ ได^จากการกระทาท่แี สดงออกมา บทบาทมี ๓ ด^าน๑๔ คือ
๑) บทบาทในอดุ มคติ ได^แกV บทบาทอันกําหนดไว^ตามความคาดหวัง ของบุคคลทั่วไปในสังคมเพ่ือ
เปmนแนวทางในการปฏิบัติ เปmนแบบฉบับท่ีสมบูรณ6 ซึ่งผ^ูที่มีสถานภาพนั้นๆ ควรกระทา แตVอาจมีใครที่ทา
หรอื ไมมV ีใครทาตามนั้นก็เปนm ได^
๒) บทบาทท่บี ุคคลเข^าใจหรอื รับรู^ เปmนบทบาทอันบคุ คลคาดคดิ ด^วยตนเองวVาควรเปmนอยVางไร ทั้งน้ี
จะขึน้ อยูVกับทัศนคติ คาV นยิ ม บุคลิกภาพและประสบการณข6 องแตลV ะบุคคลดว^ ย
๓) บทบาทที่แสดงออกจริง เปmนการกระทาท่ีบุคคลปฏิบัติจริง ขึ้นอยูV ทบเหตุการณ6เฉพาะหน^าใน
ขณะนนั้ ดว^ ย ทาใหก^ ารแสดงบทบาทแตกตาV งกันไป๑๙
สงวนศรี วริ ัชชัย ได^สรปุ ลักษณะของบทบาทไว^ ๕ ประการ คอื ๑๕
๑) บทบาทตามท่ีกําหนด หมายถงึ บทบาททสี่ ังคม กลุVมหรือองค6กรกาํ หนดไว^วVาเปmนรูปแบบของ
พฤติกรรมประจาตาํ แหนงV ตVางๆ ท่มี อี ยVูในสงั คม กลุมV หรือองค6กรนั้นๆ
๒) บทบาททผ่ี ^ูอื่นคาดหวงั หมายถึง บทบาทหรอื รูปแบบของพฤติกรรมท่ีคนอ่นื ๆ คาดหวงั วVาผอ^ู ยVู
ในตาํ แหนงV จะถือปฏิบัติ
๓) บทบาทตามความคิดของผู^อยVูในตําแหนVง หมายถึง รูปแบบพฤติกรรมที่บุคคลผ^ูอยVูในตําแหนVง
คิด เช่อื วVาเปmนบทบาทของตาํ แหนงV ท่ีตนดารงอยVู
๔) บทบาทที่ปฏบิ ัตจิ รงิ หมายถงึ รูปแบบพฤติกรรมท่ีผ^ูอยVูในตําแหนVงได^ปฏิบัติหน^าที่แสดงออกมา
ให^เห็น ซึ่งมักจะเปmนพฤติกรรมท่ีสอดคล^องกับบทบาทตามความคิดของผ^ูอยูVในตําแหนVง แตVอาจมีกรณีท่ี
บคุ คลแสดงพฤตกิ รรมคาดหวงั ผูอ^ ืน่ ทัง้ ๆ ที่บทบาทนนั้ ไมตV รงกบั บทบาทตามความคิดของตน
๕) บทบาทที่ผู^อ่ืนรับร^ู หมายถึง รูปแบบพฤติกรรมท่ีผ^ูอ่ืนได^รับทราบเกี่ยวกับการปฏิบัติบทบาท
ของผู^อยVูในตําแหนVง ซึ่งโดยธรรมชาตกิ ารรับรู^ของคนเราจะมี การเลอื กรบั รู^ และมีการรับรู^ท่ีผิดพลาดไปจาก
ความเปนm จริงได^ด^วยอทิ ธิพลจากประสบการณห6 ลายอยVาง
บทบาทออกเปนm ๓ ประเภท คือ๑๖
๑) บทบาทจรงิ (Actual Role) เปmนพฤตกิ รรมทแี่ ท^จรงิ ของบุคคล ที่ถูกควบคุมโดยอารมณ6 เจตคติ
พฤติกรรมสวV นตัว และปญq หาในการปฏิบัติงาน
๒) บทบาทที่ถูกกําหนด (Prescription Role) เปmนขอบเขตหน^าท่ีความรับผิดชอบ ซ่ึงทาง
หนวV ยงานหรอื องค6การเปนm ผ^กู ําหนด
๑๔ พวงเพชร สุรัตนกวีกุล. มนุษย)กับสังคม. พิมพ6คร้ังที่ ๒. (กรุงเทพมหานคร : สานักพิมพ6มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร6, ๒๕๔๒), หน^า ๕.
๑๕ สงวนศรี วิรชั ชัย. จติ วิทยาเพ่อื การศกึ ษา. (กรงุ เทพมหานคร : ศึกษาพร, ๒๕๒๗), หน^า ๒๓.
๑๖ อรุณ รักธรรม. พฤตกิ รรมองคก) าร. (กรุงเทพมหานคร : โอเดียนสโตร,6 ๒๕๒๓ ), หน^า ๑ .
๓๐
๓) บทบาทคาดหวงั (Expectation Role) เปนm ความคาดหวังของบคุ คลอืน่ หรือสังคมที่มีตVอบุคคล
ผ^คู รองตาํ แหนงV และเปนm ความคาดหวังของตนเองตอV บทบาทนัน้ ๆ
Allport ไดจ^ าํ แนกบทบาทท่สี มั พันธก6 บั สงั คมและลกั ษณะของบุคคลออกเปนm ๔ ลกั ษณะ คอื ๑๗
๑) บทบาทที่สังคมคาดหวัง เปmนบทบาทที่สังคมกําหนดให^แกVบุคคลในสังคมท่ีดารงตําแหนVงหรือ
สถานภาพตาV งๆ ซ่งึ เปนm บทบาทที่คนสวV นใหญใV นสงั คมคาดหวังใหส^ มาชกิ ของสังคมไดแ^ สดงออก
๒) บทบาทที่อยVูในความคิด เปmนบทบาทที่บุคคลแตVละคนคาดหวังวVาตนเองควรมีบทบาทอยVางไร
จึงได^กําหนดบทบาทในรูปแบบของตนเอง ซึ่งบทบาทท่ีตนเองกําหนดข้ึนนั้น อาจจะมีลักษณะสอดคล^อง
หรือไมสV อดคลอ^ งกบั บทบาททส่ี งั คมคาดหวังก็ได^
๓) บทบาททีย่ อมรบั เปนm บทบาททบ่ี คุ คลเลือกจะยอมรับหรือปฏิเสธลักษณะบทบาทที่ตนเองชอบ
หรอื ไมชV อบบทบาทท่ีสังคมคาดหวัง หรือบทบาทอี่ ยVูในความคดิ
๔) บทบาทที่แสดงออก เปนm บทบาททีแ่ ตVละบุคคลได^แสดงออก ซ่ึงมีลักษณะหลากหลาย เน่ืองจาก
ความแตกตVางในแตลV ะบุคคล เชVน ความคิด การยอมรับ อุปนิสัย บคุ ลกิ ภาพ ฯลฯ
กระบวนการการแสดงบทบาทของบรรดาสมาชิกภายในองค6การยVอมสามารถกําหนดมาได^เปmน
๔ ระยะ๑๘
ระยะที่ ๑ เปmนระยะของการคาดหมายในบทบาท เมื่อคนเราเร่ิมเข^ามาในองค6การ ก็จะมีการได^
ข^อมูลและขVาวสารจากองค6การ อาจโดยการปฐมนิเทศ การอบรม เพื่อให^ คนๆ นั้นสามารถคาดหมายถึง
บทบาทท่เี ขาต^องแสดงออกในองค6การ
ระยะท่ี ๒ เปmนระยะท่ีเปmนทางการ คนที่เข^ามาถูกกําหนดบทบาทท่ีจะต^องแสดง โดยอาจกําหนด
ออกมาเปmนวัตลุประสงค6ระเบียบวิธีปฏิบัติงาน กฎ ข^อบังคับ และเขาจะต^องแสดงบทบาทไปตามท่ีกําหนด
เพ่ือแลกกบั ผลตอบแทนซึ่งอาจจะเปmนผลตอบแทน ทางด^านตวั เงนิ หรือทางด^านการได^รับการสVงเสริมเลื่อน
ตาํ แหนVงหรอื ผลตอบแทนอนื่ ๆ
ระยะท่ี ๓ เปmนระยะของการเรียนไนบทบาท เมื่อคนที่เข^ามาเร่ิมปฏิบัติงาน เขาก็จะเร่ิมมีการ
เรียนร^ูในบทบาทที่เขาได^แสดงออกมาอยVางเปmนทางการ และในขณะเดียวกัน เนื่องจาก การทางาน ต^องมี
ความสัมพันธ6กับผู^รVวมงาน ซึ่งเปmนความสัมพันธ6ที่ไมVเปmนทาง การความคาดหมายของผู^รวมงานท่ีไมVเปmน
ทางการท่ีมีตVอบทบาทของเขาก็มีสVวนสําคัญ เขาต^องพยายามท่ีจะปรับบทบาทของเขา ให^สมดุลกับความ
คาดหมายท่ีเปmนทางการ จากองคก6 ารและความคาดหมายทีไ่ มVเปmนทางการจากผ^รู Vวมงาน
๑๗ Allport, Gordon W., Pattern and growth in personality, (New York : Holt, Rinehart and
Winston, ๑๙๖๔), p.๑๘๔.
๑๘ ธงชยั สนั ติวงษ6. การบริหารงานบุคคล. (กรงุ เทพมหานคร : ไทยวฒั นาพานชิ , ๒๕๓๙ ), หนา^ ๙๒.
๓๑
ระยะที่ ๔ ระยะของการคงอยูVหรือออกไปจากองค6การ เม่ือคนเข^าในองค6การได^ ปฏิบัติงานมา
จนถึงระยะนี้ เขาก็ทราบวVาเขาควรจะอยูV หรือลาออกไปจากองค6การ โดยอาศัยการเรียนร^ู จากบทบาทที่
ผVานมาในระยะที่ ๓ เขาจะคงอยูVตVอเม่ือบทบาทที่เขาแสดง อยูVสอดคล^อง หรือเปmนไปตามความคาดหมาย
ขององค6การ และตามควานคาดหมายที่ไมV เปmนทางการของผู^รVวมงาน ถ^าหากบทบาทที่เขาแสดงอยูVไมV
สอดคล^องหรือไมVเปmนไปตาม ความคาดหมายขององค6การ หรือตาม ความคาดหมายที่ไมVเปmนทางการของ
ผ^ูรวV มงานอันใดอันหน่ึงแล^ว ก็จะรู^สึกเกิดความขัดแย^งในบทบาท หรือความไมVชัดเจนในบทบาทขึ้น หากไมV
สามารถแก^ไข ก็จะเกิดความเบื่อหนVาย ความไมVพึงพอใจและลาออกไปในท่ีสุด บทบาทมีผลกระทบตVอ
พฤติกรรมของคนในองค6การคน ในองค6การจะแสดงพฤตกิ รรมตามท่ไี ด^กําหนดไว^ในบทบาทที่เปmนท่ีคาดหวัง
จากผอู^ ่นื และองค6การ
ฐานะ ตาํ แหนงV และบทบาททางสงั คมไว^ ดงั น้ี ๑๙
๑) มีสถานภาพ (Status) อยVูจรงิ ในสังคม และมีอยูกV Vอนท่ตี ัวคนจะเขาไปแสดง หรือครอง
สถานภาพนน้ั
๒) มีบทบาทที่ควรเปนm (Ought-to-Role) ประจาตําแหนงV
๓) วฒั นธรรม ขนบธรรมเนยี มประเพณใี นสงั คมน้นั ๆ เปนm สวV นหนง่ึ ทส่ี าํ คัญใน การกําหนดฐานะ
ตําแหนVง และบทบาทที่ควรจะเปนm
๔) การท่ีคนเราจะทราบถึงฐานะตําแหนงV และบทบาทหนา^ ทไี่ ดม^ าจากการปะทะ สังสรรคท6 าง
สงั คม (Socialization) ในสังคมนั้นๆ
๕) บทบาททค่ี วรจะเปนm นน้ั จะไมแV นVนอนเสมอวVาจะเหมือนกับพฤติกรรมจริง ของคนท่ีครองฐานะ
ตําแหนVงอื่นๆ เพราะพฤติกรรมจริงๆ นั้นเปmนผลของการปฏิกิริยา ของคนที่ครองตําแหนVงท่ีมีตVอบทบาทที่
ควรจะเปmนบุคลิกภาพของตนเอง และบุคลิกภาพ ของผ^ูอ่ืนที่เข^ารVวมในพฤติกรรมและครองกระต^ุน
(Stimulus) ท่มี ีอยูใV นเวลาและสถานท่ี ทเ่ี กิดการติดตVอทางสังคม Linton เปmนนักมานุษยวิทยาคน แรกท่ีให^
แนวคิดในเร่ืองฐานะตําแหนVง และบทบาท ของฐานะตําแหนVง น้ัน Linton กลVาวไว^วVาสังคมต้ังอยVูบน
รากฐานของ การปฏิบัตติ อบโต^ของคนในสังคมน้ัน (Reciprocal Behavior) อ^าหากคนไมVมีการกระทาตอบ
โต^ แนวคิดในเรื่องฐานะตําแหนVง และบทบาทจะไมVเกิดข้ึน Linton เห็นวVาฐานะตําแหนVงเปmนนามธรรม
หมายถึง ตําแหนVงตVางๆ ทีม่ ีอยูใV นรูปแบบหนึ่ง ซึ่งจะเปนm เครอื่ งท่กี ําหนดบทบาทของ ตําแหนVงน้ันๆ ได^วVาจะ
มีภารกิจหน^าที่อยVางไร เพราะฉะน้ัน ตําแหนVงจึงเปmนส่ิงที่คVูกับ บทบาท นอกจากนั้น Linton ยังได^จําแนก
ชนิดของฐานะตาํ แหนงV ออกเปmน ๒ ชนดิ
๑๙ สุภา สกุลเงิน. ประสิทธิภาพในการปฏิบัติหน!าที่ของกํานัน ผู!ใหญบ!านหลังการจัดตั้งองค)การบริหาร
สวนตําบล ในทัศนะของกํานัน ผู!ใหญบ!าน : ศึกษาเฉพาะ กรณีอําเภอกระทุมแบน จังหวัดสมุทรสาคร. วิทยานิพนธ)
ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต. (บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวทิ ยาลัยรามคาแหง, ๒๕๔๕), หน^า ๑๐.
๓๒
๑) ฐานะตําแหนงV ท่ีได^มาโดยกําเนิด
๒) ฐานะตาํ แหนงV ท่ีได^มาโดยการกระทา
สรุปตําแหนVงปฏิบัติบทบาทโดยแสดงพฤติกรรมอยVางหน่ึง ผู^ท่ีได^พบเห็นอาจรับรู^พฤติกรรมหรือ
บทบาทนั้น ในทางท่ีแตกตVางกันและอาจแตกตVางไปจากบทบาทตามความคิดของผ^ูอยVูในตําแหนVงด^วย
ดังน้ัน บทบาทจึงเปmนพฤติกรรมท่ีบุคคลในสังคมจะแสดงออกตามสถานภาพหรือตําแหนVง สิทธิและหน^าที่
ของตน ตามความคาดหวังของสังคมหรือตามความเปmนจริง ซ่ึงการแสดงบทบาทของแตVละบุคคลอาจจะ
สอดคล^องหรือขดั แย^งกับความคาดหวังของสังคมก็ได^ ทั้งนี้บทบาททางสังคมจะถูกกําหนดและวางระเบียบ
ไว^ เพ่ือ การปฏิบัติอยVางชัดเจนวVาบุคคลที่อยVูในบทบาทน้ันจะต^องมีสิทธิและหน^าที่ทาอะไรบ^างในองค6กร
นั้นๆ และสังคมได^วางระเบียบไว^อยVางชัดเจนวVาบุคคลในองค6กรดังกลVาว จะต^องเข^าใจเก่ียวกับบทบาทของ
ตนและผ^อู ืน่ ท่ีกาํ หนดไว^ ทัง้ นเี้ พ่ือใหม^ ีมาตรฐานการปฏบิ ัตงิ านที่ดี ถกู ตอ^ งและมปี ระสิทธภิ าพ
๒.๑.๔ องค6ประกอบของบทบาท
องคป6 ระกอบท่สี ําคัญของบทบาท ประกอบดว^ ยลักษณะ ดังนี้
๑. บทบาทท่ีคาดหวัง มี ๒ ลักษณะคือ บทบาทที่ถูกคาดหวัง เปmนบทบาทท่ีเกิดขึ้นจากความ
คาดหวังของตนเองในสถานการณ6ตVางๆ และบทบาทตามท่ีคาดหวัง เปmนบทบาทท่ีสังคมคาดหวังหรือคนใน
สังคมกาํ หนดขน้ึ หรือบทบาทในอุดมคติ ทม่ี กี าํ หนดสิทธิหน^าทต่ี ามตําแหนงV ในสงั คมให^บคุ คลปฏบิ ตั ิ
๒. บทบาทท่รี ับรู^จากตําแหนVง หรือบทบาทท่ีควรกระทํา หรือบทบาทที่องคก6 รกําหนด เปนm
บทบาทท่ีคนรับร^ู และเชอื่ วาV ควรกระทําตามตําแหนงV ท่ีไดร^ ับหรือตามขอบเขตรับผดิ ชอบทอ่ี งค6กร
กําหนดให^
๓. บทบาททก่ี ระทําจริงเปmนบทบาทที่บุคคลไดก^ ระทําไปจริง ซงึ่ ขน้ึ อยูVกับความเช่ือ ความ
คาดหวงั การรบั รข^ู องแตลV ะบุคคล ตลอดจนความกดดนั และโอกาสในแตลV ะสังคมในระยะเวลาหนึ่งรวมถึง
บุคลิกภาพและประสบการณ6ของแตลV ะบคุ คล
การแสดงบทบาทของบุคคลนั้น ข้ึนอยVูกบั องคป6 ระกอบ ๔ ประการ ได^แกV นกั ทฤษฎีบทบาท
จําแนกแนวคิดทฤษฎีบทบาท ออกเปmน ๒ แนวคิด ดังนี้ คอื
๑. แนวคิดเชิงโครงสร^าง มองวVาบทบาทกอร6ปขึ้นจากความเชื่อมโยงระหวVางชุดของความคาดหวัง
สทิ ธิ และหนา^ ท่ี เชงิ บรรทดั ฐาน กบั ตาํ แหนVงหรือสถานภาพตVางๆ ในโครงสร^างทางสังคม ดังนั้น พฤติกรรม
ตามบทบาทท่เี กดิ ข้นึ ในแงมV ุมหน่ึงก็คือ การสนองตอบโดยตรงจากความคาดหวังตVางๆ ทางบทบาท และใน
อีกแงVมุมหนึ่งก็คือเปmนผลทางอ^อมของกระบวนการซึมซับของบรรทัดฐานของบทบาท ซ่ึง Parson ได^นํา
แนวคิด การกระทําทางสังคม วิเคราะห6การกระทาระหวVางกันขององค6ประกอบยVอยของระบบสังคม
อธิบายการกระทําทางสังคมวVาประกอบไปด^วยการกระทาระหวVางกันระหวVางผู^กระทํา สถานการณ6
จุดมVงุ หมาย วธิ ีการ และแนวคิดของผ^กู ระทํา
๓๓
ผ^ูกระทํา หมายถึง บุคคลที่มีประสบการณ6และรู^จักควบคุมสถานการณ6 มีวิธีการตVางๆ เพ่ือไปนําสVู
จุดมVุงหมายทตี่ ั้งไว^ และจะกระทําระหวVางกันภายใต^สถานการณต6 Vางๆ
สถานการณ6 หมายถึง เงือ่ นไขตาV งๆ ท่ีผก^ู ระทารูจ^ ักและมีอิทธพิ ลตอV การเลือกจุดหมาย และการ
ดาํ เนินการตVางๆ ไปสูVจดุ มงุV หมายน้นั ๆ
จุดมงุV หมาย หมายถึง เปsาหมายท่ีผ^ูกระทามVุงประสงค6 วิธีการ หมายถงึ วธิ ีการตาV งๆ ท่ีผูก^ ระทาํ จะ
เลือกใชเ^ พ่ือบรรลเุ ปาs หมาย ซึ่งไดร^ ับอิทธพิ ลมาจากโครงสร^างทางสงั คม
แนวคิดของผ^ูกระทํา หมายถึง คVานิยม บรรทัดฐาน และความคิดอ่ืนๆ ที่ผ^ูกระทําได^รับอิทธิพล ซ่ึง
เปmนแนวทางที่ผู^กระทําดําเนินการตVางๆ ไปสูVจุดมุVงหมายภายใต^สถานการณ6น้ัน ซ่ึงทั้งหมดน้ี Parson
เรยี กวVา Unit Act สามารถแสดงแผนภูมิได^ดงั นี้ สงั คมจะประกอบด^วย Unit Act แตลV ะอัน แตVถ^ากระทําจน
เปmนแบบแผนสืบทอดกันเปmนแนวปฏิบัติของสมาชิกในสังคม จะเรียกวVา สถาบัน ซึ่งในเร่ืองของบทบาท
Parson กลVาววVา การท่ีบุคคลมีบทบาทหรือแสดงบทบาทตVางๆ น้ัน เนื่องมาจากบรรทัดฐานท่ีเกิดจากการ
ปรับตวั ของผ^กู ระทําตVอคนอ่นื และบรรทัดฐานเหลาV นถ้ี กู จํากดั ภายใตแ^ บบแผนวัฒนธรรม
คVานิยม และความเช่ือทางวัฒนธรรม ซ่ึงแทรกซึมอยูVภายในบุคลิกภาพของบุคคลที่เกิดขึ้นอยVาง
สมาํ่ เสมอ และเปนm ระยะเวลานานพอสมควร ท่ีเรียกวVา Unit Act ตามแนวคิดของ Parson การกระทําของ
บคุ คลในสงั คมจะตอ^ งมลี ักษณะสมคั รใจ ซ่ึงผ^ูกระทาจะต^องมีความเช่ือ คVานิยมท่ีเปmนแนวทางไปสVูเปsาหมาย
นั้น นอกจากนีเ้ งื่อนไขของสถานการณ6ตVางๆ ยังเปmนตัวช้ีให^เห็นพฤติกรรมบทบาทและสถานภาพของบุคคล
ตVางๆ ทกี่ ระทาํ ตVอกัน
๒. แนวคิดเชิงปฏิสัมพันธ6สัญลักษณ6 ซึ่งมีลักษณะตรงข^าม กับแนวคิดเชิงโครงสร^าง คือ พิจารณา
วVาบทบาทเปนm ผลมาจากการมปี ระสบการณร6 Vวมกบั ผูอ^ ืน่ หรือจากจากการปฏสิ ัมพนั ธร6 ะหวาV งบุคคลในสังคม
บทบาทตามแนวน้ีจึงมีลักษณะไมVตายตัวหรือถูกกําหนดไว^กVอนจากโครงสร^างทางสังคม แตVบทบาทจะถูก
พิจารณาวVา เปmนเคร่ืองมือสําหรับการจัดรูปองค6กร หรือการกVอโครงสร^างของสถานการณ6ทางสังคม
ความหมายของบทบาทๆ หนง่ึ จะเกดิ ขึ้นก็ตVอเมอ่ื ไดผ^ าV นกระบวนการของการตีความภายใต^สถานการณ6แหVง
การปฏิสมั พนั ธ6
ปhจจยั ทีก่ ําหนดบทบาท
ปจq จยั ที่กําหนดการแสดงบทบาทของบุคคลมนี กั วชิ าการหลายทVานไดเ^ สนอแนวความคดิ ไว^ ดังน้ี
สังคมได^กําหนดเฉพาะเจาะจงให^เราปฏิบัติหน^าท่ีตามบทบาทบางคนจะไมVได^ประพฤติปฏิบัติตาม
บทบาทที่คาดหวังโดยผ^ูอื่น เราก็ยังคงยอมรับวVาบุคคลจะต^องปฏิบัติตามบทบาทที่สังคมกําหนดให^สVวน
บทบาทท่ีปฏิบัติจริงเปmนวิธีการที่บุคคลได^แสดงหรือปฏิบัติออกมาจริงตามตําแหนVงของเขาความไมVตรงกัน
ของบทบาทที่ถกู กําหนดกบั บทบาททป่ี ฏิบัตจิ ริงน้นั อาจมสี าเหตจุ าก บุคคลขาดความเข^าใจสVวนของบทบาท
ท่ีต^องการ ความไมVเห็นด^วย หรือไมVลงรอยกับบทบาทที่ถูกกําหนด และบุคคลไมVมีความสามารถท่ีแสดง
บทบาทน้นั ได^อยาV งมีประสิทธผิ ล
๓๔
บทบาทเพ่ือให^เข^าใจถึงความขัดแย^งทางบรรทัดฐานของสังคม และสามารถมองเห็นความสัมพันธ6
ทางสังคม โดยศึกษาบทบาทใน ๓ แงVมุมคือ ความคาดหมายในบทบาท แสดงให^เห็นถึงโครงสร^างของ
ความร^ูความเข^าใจ ๒ ประการ ประการแรก ด^านการเร^าจากการติดตVอเก่ียวข^องของบุคคลกับพฤติกรรม
ปกติของบุคคลอื่น ประการท่ีสอง ในด^านการตอบสนองจากแนวโน^มของการแสดงออกของบุคคลน้ัน กับ
ลักษณะของการแสดงออกตามตาํ แหนVงเฉพาะในสังคม การรับร^ูในบทบาทแตVละบทบาทมีความสัมพันธ6กัน
ในระบบสังคมการกระทาํ ตามบทบาทน้ันขนึ้ อยูกV ับความเขา^ ใจของปจq เจกบคุ คล การแปลความหมายรวมท้ัง
คุณสมบัติสVวนตัวของบุคคล สิ่งเหลVานี้กําหนดให^บุคคลรับรู^หรือแสดงบทบาทแตกตVางกันไปตามลักษณะ
อุปนิสัยความคิด ความร^ู ความสามารถ มูลเหตุจูงใจ ประสบการณ6เดิม การอบรมฝ“กฝน ความพึงพอใจ
ตลอดจนรวมถึงสภาพทางกายและจิตใจของบุคคลท่ีดาเนินตามบทบาทนั้น และการขัดแย^งในบทบาท
บุคคลท่ีมีสถานภาพมากกวVาหนึ่งสถานภาพในสถานการณ6หน่ึงๆ บทบาทของเขาท่ีจะต^องกระทําจึงมี
มากกวVาหนึ่งบทบาท ซ่ึงอาจกVอให^เกิดความยุVงยากสาหรับเขาได^โดยเฉพาะอยVางย่ิงบทบาทท้ังหลายน้ัน
ขัดแย^งกัน
๒.๓ แนวคิดเก่ยี วกับการมสี วนรวมของชมุ ชนกบั การจัดการการทองเที่ยว
ในการจัดการการทVองเที่ยวนั้น หากชุมชนไมVได^มีสVวนรVวมแล^ว อาจทําให^ชุมชนไมVได^รับประโยชน6
จากการทอV งเท่ยี วเทาV ท่คี วร ย่ิงไปกวVานั้นยังอาจทําให^ชุมชนได^รับความเสียหายจากการทVองเท่ียวได^อีกด^วย
การที่หลายฝ‚ายพยายามที่จะให^ชุมชนเข^ามามีสVวนรVวมในการจัดการทรัพยากรทVองเท่ียวเนื่องจากคนใน
ท^องถ่ินยVอมทราบภาวการณ6ตVาง ๆ ลักษณะของทรัพยากรธรรมชาติและปqญหา ที่สําคัญคือมีความรักและ
ผกู พันกบั สิง่ ตาV ง ๆ ในพน้ื ทอี่ ยเVู ปนm ทนุ เดิมจึงเปmนโอกาสอนั ดีที่ชุมชนจะได^มีสVวนรVวมในการจัดการทรัพยากร
ของตนเองเมอื่ ชมุ ชนได^รับโอกาสให^เขา^ มามสี วV นรVวม ความรู^สึกรกั ผูกพัน และหวงแหนทรัพยากรในฐานะที่
เปmนเจ^าของกจ็ ะเพ่มิ พูนขนึ้ เกดิ ความตระหนักในการปกปsองและอนุรักษ6 นอกจากนี้ชุมชนยังมีความรู^สึกที่ดี
กับการที่ได^รับเกียรติให^เปmนสVวนหนึ่งของการจัดการงานตVาง ๆ ด^วย การจัดการในที่น้ีจําเปmนต^องมี
ประสทิ ธิภาพและประสทิ ธิผล ซงึ่ ความมปี ระสิทธภิ าพและประสิทธผิ ลจะเกิดข้นึ ได^หากมีสิ่งเหลาV นี้ ดังน้ี
การตัดสินใจรวมกัน ซ่ึงเปmนหัวใจสําคัญของการรวมตัวกัน เพราะถ^าหากสมาชิกไมVมีโอกาส
ตัดสินใจรVวมในฐานะท่ีเปmนเจ^าของรวมอยVูด^วยความเข^มแข็งก็จะไมVมี และจะขาดความเปmนนํ้าหน่ึงใจ
เดียวกัน ขาดความตระหนักในการเปmนเจ^าของรVวมกัน และขาดการประคับประคองชVวยเหลือกัน ฉะนั้น
การจัดการตVาง ๆ สมาชิกจะต^องมีสVวนรVวมในการตัดสินใจด^วย แตVอยVางไรก็ดีสมาชิกท่ีมีสVวนรVวมในการ
ตัดสนิ ใจจะต^องมคี วามร^ูความเข^าใจในเร่ืองนั้น ๆ เปmนอยVางดีเสียกVอนหากสมาชิกขาดความรู^ความเข^าใจใน
เรอื่ งทจ่ี ะตอ^ งตัดสินใจแล^ว แมจ^ ะมสี VวนรVวมในการตัดสินใจก็มิได^กVอให^เกิดประโยชน6แตVอยVางใด ตรงกันข^าม
ยังจะเปmนผลเสียอีกด^วย การกําหนดโครงสร!างและบทบาทหน!าท่ี โดยทั่วไปจะมีการคัดเลือกประธาน
๓๕
รองประธาน เลขานกุ าร ประชาสัมพนั ธ6 และกรรมการอ่นื ๆ เพ่ือจะได^มอบหมายหรือแบVงบทบาทหน^าท่ีกัน
แตใV นการกําหนดโครงสรา^ ง จาํ เปนm ตอ^ งคาํ นงึ ถึงเปาs หมายและกิจกรรมตVาง ๆ ท่ีจะต^องจัดการวVาเปmนอยVางไร
มปี รมิ าณงานมากน^อยเพยี งใดจากนนั้ จึงจะกาํ หนดโครงสรา^ งขึ้นมา
การส่ือสารระหวางผู!นํากับสมาชิกชาวบ!าน ชVวยให^เกิดการรับรู^ เข^าใจ และรVวมมือกันมากขึ้น
หากไมVมีการสื่อสารหรือมีแตVน^อย หรือมีการส่ือสารแตVไขว^เขวจากความเปmนจริง การท่ีจะประสบผลสําเร็จ
ในกิจกรรมตVาง ๆ ก็เปmนไปได^ยากการควบคุมตรวจสอบ เม่ือมีการแบVงบทบาทหน^าท่ีกันแล^ว ต^องมีการ
ควบคุมตรวจสอบอยVางสมํ่าเสมอ เพื่อให^มีการรับร^ูอยVางโปรVงใสตามหลักการของบรรษัทภิบาล (Good
Governance)โดยเฉพาะในกจิ กรรมการจดั การทีเ่ ก่ยี วข^องกบั การเงิน
กิจกรรมการเรียนร!ู ฝvกฝนและปฏิบัติตามจริง เชVน เร่ืองป‚าชุมชน การอนุรักษ6และฟ‘•นฟูลุVมนํ้า
การรักษาทรพั ยากรธรรมชาติ และการแก^ปqญหาขยะ เปmนต^น เปmนส่ิงจําเปmนซ่ึงอาจมีเพื่อแก^ปqญหาหรือชVวย
ให^ทรัพยากรการทVองเท่ียวทั้งสง่ิ แวดลอ^ มและธรรมชาตติ ลอดจนวิถีชวี ติ และวัฒนธรรมของชุมชนยังคงดํารง
อยไVู ด^อยVางมีคณุ ภาพและยัง่ ยนื
งบประมาณ เพ่ือสามารถดําเนินงานไปได^ด^วยดี จําเปmนท่ีจะต^องมีการระดมทุนทั้งภายในและ
ภายนอกเพื่อให^สามารถทํากิจกรรมได^ โดยชุมชนสามารถที่จะระดมทุนจากภายในชุมชนกVอนเม่ือมี
งบประมาณไมเV พยี งพอจงึ คVอยแสวงหางบประมาณจากภายนอกหรอื ของบสนบั สนุนจากรัฐ
๒.๓.๑ เปาw หมายในการจัดการทรพั ยากรการทองเท่ียวโดยชุมชน
๑. เพ่ืออนุรักษแ6 ละปกปอs งทรพั ยากร
๒. เพ่ือเปนm เครื่องมือในการพฒั นาคณุ ภาพชีวิต
๓. เพื่อเปนm เคร่ืองมือในการสร^างการรับรู^และความเข^าใจ
๔. เพอื่ เปนm เครือ่ งมือในการสรา^ งความสามัคคีในชมุ ชน
๕. เพ่ือการเรยี นรู^และแลกเปลย่ี นวัฒนธรรมระหวาV งนักทVองเทย่ี วกับชาวบา^ น
๖. เพื่อเปmนการสรา^ งรายได^เสริมให^กับชาวบ^าน และหารายได^เขา^ กองทุนหมูVบา^ น
๒.๓.๒ ผลจากการใหช! มุ ชนมสี วนรวมในการจดั การทรัพยากรการทองเทยี่ วยง่ั ยนื
๑. ทําให^มีการวางแผนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล^อม เชVนการจัดการเส^นทาง
การหยุดพังทลายของดิน การไมVรบกวน สัตว6ป‚า การจํากัดให^มีจํานวนนักทVองเท่ียวที่เหมาะสม การกําจัด
ขยะมลู ฝอย
๒. ทําให^มีจิตสาํ นกึ ในการอนรุ กั ษท6 รัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดล^อม รวมทั้งมีการจัดการและการ
ใช^ประโยชน6 โดยคํานึงถึงความยง่ั ยืน
๓. ทําให^เกิดแนวรVวมในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล^อม และปsองกันมิให^มีการ
ลักลอบ ทําลายสิ่งแวดล^อมของนายทุน ซ่ึงเจ^าหน^าท่ีรัฐไมVสามารถสอดสVองดูแลได^ทั่วถึง เชVน การตัดป‚าไม^
๓๖
หรอื การลกั ลอบจับปลาในเขตอนุรกั ษ6 จดั ให^มีกิจกรรมการทVองเทีย่ วสาํ หรับผ^มู าเยือนหรือ นักทVองเท่ียวยังมี
สVวนชวV ยในการสอดสVองดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ^ มดว^ ย
๔. ทาํ ใหเ^ กดิ ความภาคภมู ใิ จในวฒั นธรรม ประเพณี และรูจ^ ักคณุ คVาในส่ิงท่ที าํ อยVู
๕. ทําใหเ^ กิดการฟ•น‘ ฟูและสืบทอดทางวฒั นธรรมจากรVนุ อาวุโสสVูคนหนVมุ สาว
๖. ทําให^ได^รVวมคิด รVวมแลกเปลี่ยน เกิดการทํางานรVวมกันอยVางเปmนระบบ ทําให^ไมVโดดเดี่ยว
เพราะภาครัฐ /เอกชน เข^าไป
๗. ทํางานรVวมกับชุมชนและกVอให^เกิดความรVวมมือในการแก^ปqญหาตVาง ๆ รวมทั้งลดชVองวVาง
ระหวาV งรฐั กบั ชมุ ชน
๘. ทาํ ใหม^ ีการพัฒนาโครงสรา^ งพ้ืนฐานที่จาํ เปนm ใหก^ ับชุมชน
๙. ทาํ ให^มคี ณุ ภาพชวี ิตดีขึ้น
๑๐. ทําใหไ^ ด^พนั ธมิตรเพม่ิ ข้ึน
๑๑. ทาํ ให^เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู^ มีความเคารพซ่ึงกันและกัน และยอมรบั กนั
๑๒. ทาํ ใหม^ ีรายได^เพิม่ ข้นึ ทําใหม^ กี องทนุ ในการพัฒนาหมูVบ^าน
๒.๓.๓ สิ่งทชี่ ุมชนควรดาํ เนนิ การในระดบั ชุมชน (สิง่ ทีช่ ุมชนควรดําเนินการ)
๑. ปรับปรงุ คณุ ภาพ รกั ษา และพฒั นาประสทิ ธภิ าพองค6กร
๒. ทาํ งานประสานกับองคก6 รอ่นื ๆ เชVน องค6การบรหิ ารสVวนตาํ บล (อบต.) และกลVุมกิจกรรมตVาง ๆ
อาทิ เชนV กลุVมอาชพี กลุVมเยาวชน เปนm ต^น
๓. สร^างงานวิจัยในท^องถ่ินให^คนในชุมชนได^เรียนรู^และวิเคราะห6หาแนวทางที่เหมาะสมในการ
พฒั นาชมุ ชน
๔. รวบรวมเปmนองคค6 วามร^ูสร^างเปmนหลักสตู ร สรา^ งเครือขาV ยการจดั การทVองเท่ยี วโดยชุมชน
๕. สร^างเครือขVายเพ่ือแลกเปลี่ยนความร^ูและข^อมูลขVาวสาร เชVน แลกเปล่ียนข^อมูลขVาวสารด^าน
กฎระเบียบตVาง ๆ ทางนโยบาย และกฎหมายที่จะมีผลกระทบตVอชุมชน ทั้งนี้เพ่ือให^ชุมชนได^ร^ูเทVาทัน
สถานการณ6ภายนอก
๖. จดั ตง้ั ศนู ย6เก็บรวบรวมขอ^ มูล
๗. มีการเยี่ยมเยือนกันระหวVางชุมชนเครือขVาย ได^มีการดําเนินการทางการตลาดและโฆษณา
ประชาสัมพันธ6 เชVน รVวมมือกันเพื่อทําการตลาด และสร^างความเข^าใจรVวมกับส่ือ ตลอดจนให^ข^อมูลท่ี
ถกู ตอ^ งกับนกั ทVองเทีย่ วและสาธารณะสร^างมาตรฐานการทอV งเท่ยี วโดยชมุ ชน โดยชุมชนมีสVวนรVวมในการคิด
และตดั สินใจในขั้นสุดท^ายในเรอื่ งมาตรฐานการทอV งเทยี่ วโดยไมไV ด^ถกู ครอบงําจากภายนอก
ในระดับนโยบาย (ส่ิงทรี่ ัฐควรพจิ ารณา)
๑. ยอมรบั และใหส^ ิทธชิ ุมชนในการจดั การทรัพยากรการทอV งเที่ยว
๓๗
๒. สนับสนุนเงินทุนในการจัดการและดําเนินงานของชุมชนเพ่ือการพัฒนาด^านตVาง ๆ รวมถึงการ
พฒั นาบุคลากรด^านการทอV งเทยี่ ว
๓. สรา^ งกลไกเพอ่ื ติดตามประเมินผล
๔. สนบั สนุนและใหค^ วามร^ูด^านการพัฒนาและการตลาดให^แกVคนในชุมชนเพ่ือให^ชุมชนมีศักยภาพ
และมีความพร^อมในเชิงองค6ความรู^ ซึ่งจะสVงผลให^ชุมชนสามารถมีสVวนรVวมได^อยVางมีประสิทธิภาพและมี
ประสิทธิผลต้ังแตVเร่ิมต^นซ่ึงในฐานะคณะทํางานและสามารถเสนอความคิดเห็นเร่ิมในการรVางนโยบาย การ
วางแผนการจัดการ การจัดทําแผนแมVบทในการพัฒนา และการออกกฎหมายที่เกี่ยวข^องกับการทVองเที่ยว
เปmนตน^ ไมVใชใV หช^ ุมชนเปนm เพียงผ^ูนําเสนอข^อมูลเทVานน้ั
๒.๓.๔ บทบาทการมีสวนรวมตอการพัฒนาและสงเสริมการทองเท่ยี วแบบย่ังยนื
บทบาทการมสี VวนรวV มของทุกองค6กรจะต^องยึดม่ันในระบบและกฎเกณฑ6ของการจัดการทรัพยากร
การทอV งเท่ยี วแบบยงั่ ยืนนนั้ ควรพิจารณาองค6ประกอบดงั น้ี (อศิ ยิ า อุลติ ผล, ๒๕๔๒: ๓๖)
๑. กระแสการพฒั นาท่ยี ัง่ ยืน (Sustainable Development) แนวคิดนี้นับเปmนแผนแมVบทของโลก
ตามหลักการ Agenda ๒๑ กระบวนการปฏิญญาสากลการประชุมสุดยอดของโลกที่นครโจฮันเนสเบอร6ก
(Johannesburg Declaration ๒๐๐๒) ที่กลVาวถึงหลักการพัฒนาที่ย่ังยืนคํานึงถึง ๓ หลักการ คือ การบูร
ณาการเร่ืองการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล^อม การมีธรรมาภิบาล (Good Governance) และ
สิทธิในการพฒั นา (Right to Development) การเคารพสิทธิมนุษยชน เสรีภาพขั้นพ้ืนฐาน และจริยธรรม
(Ethics)
๒. การทVองเที่ยวเปmนการเรียนรู^และการเพ่ิมคุณภาพชีวิต (Knowledge and Quality of Life)
แนวคิดน้ีเกิดจากกระแสของการทVองเท่ียวที่เน^น ๓ S คือ ความปลอดภัย (Security) ความสะอาด
(Sanitation) และความพึงพอใจ (Satisfaction) มุVงเน^นคุณภาพมากกวVาปริมาณ เน^นความเข^าใจเชื่อมโยง
ระหวVางการเสริมสร^างจิตใจคนในสังคม คุณธรรมจริยธรรม เอ้ืออาทร เสริมสร^างภูมิปqญญาประสบการณ6
และการเรียนร^ูเช่ือมโยงกับสิทธิมนุษยชน ศิลปวัฒนธรรม ศาสนา จารีตประเพณีและสิ่งแวดล^อม สร^าง
ความสมดุล ความพอเพียงและย่ังยืนในโครงสร^างทางเศรษฐกิจและสังคม มุVงให^เกิดคุณภาพชีวิตมากกวVา
การทอV งเท่ียวเพื่อการพักผVอน(ความคุ^มคVา)
๓. การวิเคราะห6แหลVงทVองเท่ียวเพ่ือจัดการตามแผนการตลาด การจัดทําแผนการตลาดประจําปt
ท้ังแผนระยะสั้น ระยะยาว จะต^องวิเคราะห6ทรัพยากรการทVองเท่ียว เพื่อหาวิธีวางแผนการจัดการให^
สอดคล^องกัน โดยพจิ ารณาจากปจq จัยสาํ คญั ๒ ประการคือ ศักยภาพของทรัพยากร และความพร^อมในด^าน
การบริการ ศักยภาพและความพร^อมบริการของทรพั ยากรการทอV งเท่ียวท่ีมอี ยูหV ลายระดับน้ัน ควรพิจารณา
จากกลVุมที่มีระดับเดียวกันหรือใกล^เคียงกันนําสVงเสริมการทVองเที่ยวตามกลุVม เปsาหมายของแผนการตลาด
หากศักยภาพยังไมVถึงตามเกณฑ6มาตรฐาน ผู^จัดการจะต^องพัฒนา ฟ‘•นฟู เพื่อให^ได^ตามเกณฑ6มาตรฐาน
กําหนด
๓๘
๔. การจัดการตามกลVุมการดําเนินการด^วยกัน (Cluster) ประเด็นนี้ การจัดการทรัพยากรทางการ
ทVองเท่ียวท่ีพิจารณาจากกลุVมการดําเนินการด^วยกันน้ัน หมายถึง กลVุมเชื่อมโยงในพ้ืนท่ี(Area Approach)
กลุVมเช่ือมโยงในรูปแบบของรายการทVองเที่ยว (Activities Approach) กลุVมเชื่อมโยงในธุรกิจทVองเที่ยว
(Business approach) และกลุVมสินค^าท่ีสร^างสรรค6ใหมV (New ProductsApproach) สําหรับการจัดการ
ด^านกลVุมธรุ กิจน้ัน ลกั ษณะการดาํ เนินการในอตุ สาหกรรมทอV งเท่ยี วเปmนธุรกิจขนาดยVอม (SMEs)
๕. การจัดการตามกรอบกฎหมายการอนุรักษ6ทรัพยากรการทVองเที่ยว การสVงเสริมและพัฒนา
ทรพั ยากรการทVองเทย่ี ว เพอ่ื ให^เกิดรูปธรรมได^น้ัน จะต^องนํากรอบของกฎหมายเปmนหลักปฏิบัติ มีกฎหมาย
ท่ีใช^บังคับตVอการรักษาทรัพยากรทางการทVองเที่ยวอยVู ๒ ประเภท คือ กฎหมายในประเทศและกฎหมาย
ระหวVางประเทศ
๒.๔ ศักยภาพดา! นการทองเทย่ี ว
ศักยภาพในการพัฒนาการทVองเที่ยว หมายถึง องค6ประกอบตVาง ๆ ที่มีสVวนการชVวยเสริมแหลVง
ธรรมชาติน้ันๆ ให^มีความสาํ คญั มีความเหมาะสมในการจัดการทVองเทยี่ ว เชVน แหลงV ธรรมชาติ อาจมีสภาพ
ธรรมชาติที่สวยงามมาก ขาดความสะดวกในการเข^าถึง หรือเส^นทางเข^าแหลVงทVองเท่ียว ไมVปลอดภัย ก็ทํา
ให^นกั ทอV งเทยี่ วไมVนิยมเข^าไปทอV งเที่ยว สาํ หรบั ศักยภาพในการพัฒนาการทVองเที่ยวมีดัชนีชี้วัดที่ใช^พิจารณา
๕ ดา^ น ได^แกV
๑. ศกั ยภาพในการจดั กจิ กรรมการทVองเท่ยี ว
๒. การขา^ ถึงแหลงV ธรรมชาติ
๓. ความปลอดภัยดา^ นการทVองเท่ยี ว
๔. ศักยภาพในการพฒั นาสิ่งอํานวยความสะดวกขน้ั พ้นื ฐาน
๕. ศักยภาพในการพฒั นาการทอV งเท่ียวจากปจq จยั ภายนอก
ศักยภาพด^านการทVองเที่ยว๒๐ หมายถึง สถานการณ6ท่ีบVงบอกถึงความเปmนไปได^ของชุมชนในการ
พฒั นาให^เปนm แหลVงท่ีมนี ักทVองเทยี วเข^ามาเย่ยี มชม
ศักยภาพของแหลVงทVองเท่ียว คือ ความพร^อมของแหลVงทVองเที่ยวท่ีเอ้ืออํานวยตVอกรบวนการใน
การพัฒนา การปรับปรุง หรือการทาให^เกิดความเปล่ียนแปลง รวมถึงความนVาสนใจของท^องถิ่นนั้นวVามี
เพียงพอทีจ่ ะดึงดูดใจนักทอV งเทยี่ วให^ตดั สนิ ใจเดนิ ทางไปยังแหลงV ทอV งเท่ียวนั้นหรือไมVได^เสนอหลักเกณฑ6การ
พจิ ารณา และการกําหนดศกั ยภาพ หรือความสาํ คญั ของแหลงV ทอV งเที่ยวไว^ ดงั นี้
๒๐ บุญเลศิ จิตต้ังวัฒนา (๒๕๔๘, หน^า ๙-๑๐ อา^ งใน ปองทพิ ย6 นาคินทร6, ๒๕๕๖, หนา^ ๔๐-๔๑)
๓๙
๑. คุณคVาของแหลVงทVองเที่ยว ได^แกV ความสวยงาม ซึ่งเปmนลักษณะเดVนในตัวเอง ความเกVาแกVทาง
ประวัติศาสตร6 ความสาํ คัญทางลัทธิและศาสนา บรรยากาศ สภาพภมู ิทศั นท6 างธรรมชาติ และวถิ ีชวี ิต
๒. ความสะดวกในการเข^าถึง ได^แกV สภาพของเส^นทางทVองเท่ียว ลักษณะการเดินทาง ระยะเวลา
จากตัวเมืองไปยังแหลVงทอV งเท่ยี ว
๓. ส่ิงอานวยความสะดวก ได^แกV ท่ีพักแรม ร^านอาหาร เคร่ืองดื่ม สถานบริการตVางๆ ระบบไฟฟsา
ประปา โทรศัพท6 และการรักษาความปลอดภัย
๔. สภาพแวดลอ^ ม ไดแ^ กV สภาพทางกายภาพท่ัวไป สภาพอากาศ ระบบนิเวศ และสภาพอ่ืนๆ ของ
แหลงV ทอV งเทยี่ ว
๕. ข^อจํากัดในการรองรับนักทVองเท่ียว ได^แกV ข^อจํากัดด^านพ้ืนที่รองรับ ข^อจํากัดทางด^านบริการ
สาธารณปู โภค ปqญหาความปลอดภัยของนักทอV งเที่ยว
๖. ความมีช่ือเสียงในปqจจุบัน ได^แกV ความเปmนที่รู^จักของแหลVงทVองเท่ียว และจํานวนนักทVองเที่ยว
ในแหลVงทVองเท่ียวซึ่งสอดคล^องกับหลักเกณฑ6การพิจารณาศักยภาพของแหลVงทVองเท่ียวโดยต^องครอบคลุม
องคป6 ระกอบการทVองเที่ยวท้ัง ๔ ดา^ น ดังนี้
๑. เกณฑ6การประเมินศักยภาพแหลVงทVองเที่ยวท่ีครอบคลุมองค6ประกอบด^านพ้ืนท่ี คือ การดึงดูด
นักทอV งเทีย่ วด^วยทรพั ยากรทางธรรมชาตทิ ่ีมีลกั ษณะเฉพาะตวั เองหรือมีความเปmนเอกลักษณ6 ประวัติศาสตร6
โบราณวตั ถสุ ถานทม่ี ีความเก่ียวเน่ืองกับระบบนิเวศ วัฒนธรรมประเพณีในท^องถ่ิน รวมท้ังต^องมีปqจจัยอ่ืนที่
ดึงดูดให^นักทVองเที่ยวเข^ามาทVองเที่ยวในพ้ืนท่ี ได^แกV ลักษณะภูมิทัศน6ของพ้ืนที่ ความสะดวกในการเข^าถึง
แหลVงทVองเทีย่ ว เชนV สภาพของเสน^ ทาง ฤดกู าล ระยะทางจากจุดศูนยก6 ลางการทVองเท่ยี วในพนื้ ที่ เปนm ต^น
๒. เกณฑ6การประเมินศักยภาพแหลงV ทVองเท่ียวท่ีครอบคลุมองค6ประกอบด^านการจัดการ คือ ความ
ปลอดภัยในการทVองเทย่ี วในพนื้ ท่ี และบรเิ วณใกลเ^ คยี ง การจัดการส่ิงอานวยความสะดวกในการเข^าถึง เชVน
ถนน ไฟฟาs แหลVงนา^ การจัดการควบคุมจานวนนักทVองเทีย่ วในพ้ืนทท่ี Vองเทยี่ ว ไมใV หเ^ กินขีดความสามารถใน
การรองรบั การจดั การควบคุมกจิ การทVองเทยี่ วในพน้ื ที่
๓. เกณฑ6การประเมินศักยภาพแหลVงทVองเที่ยวที่ครอบคลุมองค6ประกอบด^านกิจกรรมตVางๆ และ
กระบวนการ คือ การพิจารณาถึงความหลากหลายของกิจกรรมการทVองเที่ยวเชิงนิเวศในพื้นที่ โอกาสใน
การสร^างจติ สานกึ และการให^การศกึ ษาดา^ นส่งิ แวดล^อม
๔. เกณฑ6การประเมินศักยภาพแหลVงทVองเที่ยวท่ีครอบคลุมองค6ประกอบด^านการมีสVวนรVวม คือ
การพิจารณาวVา องค6กรท^องถ่ินได^มีสVวนรVวมในการควบคุมดูแลจุดแหลVงทVองเที่ยวในรูปแบบใดบ^าง และ
ประชาชนในท^องถ่ินมีความพอใจ หรือสนใจที่จะให^แหลVงทVองเที่ยวในท^องถ่ินของตนได^รับการพัฒนาเปmน
แหลงV ทVองเทย่ี วหรือไมV
ศักยภาพของแหลVงทVองเที่ยวเพื่อการพัฒนา เปmนส่ิงสําคัญอยVางหนึ่งในการศึกษาทรัพยากรท่ีมีอยVู
กVอนที่จะวางแผนพฒั นาหรอื สิ่งเสริมใดๆ เพื่อให^การดําเนินงานน้ันบรรลุวัตถุประสงค6 เปsาหมายแท^จริงและ
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Home
Explore
รายงานการวิจัยร่างฉบับสมบูรณ์การพัฒนาศักยภาพการรองรับนักท่องเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจีนของผู้ประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย2
View in Fullscreen
รายงานการวิจัยร่างฉบับสมบูรณ์การพัฒนาศักยภาพการรองรับนักท่องเที่ยวสาธารณรัฐประชาชนจีนของผู้ประกอบการและชุมชนในจังหวัดเชียงราย
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search