แผนการดำเนินงาน_ประจำปี_2565

แผนการดำ�เนนิ งานประจ�ำ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

สรุปุ สถานการณ์์และแนวโน้้ม
หนึ่ง่� ทศวรรษของแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนที่่�มุ่ง� เน้้นเสริิมศัักยภาพให้้กัับ 4 องค์์กรหลััก อัันประกอบด้ว้ ย ท้้องถิ่น� ท้อ้ งที่่� องค์์กรชุุมชน
และหน่่วยงานรััฐในพื้้�นที่่� ใช้้ทุุนทางสัังคมและศัักยภาพจััดการกัับปััจจััยสัังคมกำำ�หนดสุุขภาพและสร้้างสภาพแวดล้้อมที่่�เอื้�อต่่อ
การสร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาพได้้ จนเกิดิ เป็น็ เครืือข่่ายขนาดใหญ่่ โดยมีีจุดุ เริ่ม� ต้น้ จาก หนึ่ง�่ ตำ�ำ บล เครืือข่่ายตำ�ำ บล เครืือข่่ายอำ�ำ เภอ เครืือข่่าย
ภููมิิภาค ที่่�กระจายตััวอยู่�ทุกุ ภููมิภิ าคของประเทศ จนเป็น็ “เครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้อ้ งถิ่น� น่่าอยู่�” ร่่วมขับั เคลื่่�อนชุมุ ชนท้้องถิ่�น
ให้น้ ่่าอยู่� โดยมีีบทบาทสำ�ำ คัญั ในการสร้้างการเรีียนรู้้�ร่วมกััน การผลักั ดัันให้้เกิิดนโยบายสาธารณะระดับั ตำำ�บล อำ�ำ เภอ เครืือข่่าย
และจังั หวัดั รวมถึึงการขับั เคลื่อ�่ นและรณรงค์เ์ พื่�่อการสร้า้ งเสริมิ สุุขภาวะชุุมชน

การดำำ�เนิินงานอย่่างต่่อเนื่่�องของแผนสุุขภาวะชุุมชนยัังผลให้้ปััจจุุบัันมีีสมาชิิกเครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่ �นน่่าอยู่�ยอมรัับใน
หลักั การทำำ�งานร่่วมกัันมากถึึง 3,214 ตำำ�บล หรืือคิิดเป็็นร้้อยละ 41.34 ของ อปท. ทั้้ง� หมด /52 และกำำ�หนดให้้ทุกุ ตำ�ำ บลที่่�เป็็น
สมาชิกิ เครืือข่่ายจัดั เก็บ็ ข้อ้ มููล TCNAP และ ข้อ้ มููล RECAP แล้ว้ นำ�ำ เอาข้อ้ มููลที่่ไ� ด้ม้ าวิเิ คราะห์ห์ าแนวทางพัฒั นา และยกระดับั พื้้น� ที่่�
เป็น็ ศููนย์เ์ รีียนรู้� (ศรร.) ศููนย์จ์ ัดั การเครืือข่่ายสุขุ ภาวะชุมุ ชน (ศจค.) ศููนย์ป์ ระสานงานเครืือข่่ายเฉพาะประเด็น็ (ศปง.) ศููนย์เ์ ชี่ย� วชาญ
(ศชช.) และศููนย์์ฝึึกอบรม จากประสบการณ์์ในการดำ�ำ เนิินงานที่่�กล่่าวมาพบว่่าในแต่่ละตำ�ำ บลจะมีีทุุนทางสัังคมได้้มากถึึง 110
ทุุน มีีผู้้�นำำ�ชุุมชนท้้องถิ่�นอย่่างน้้อย 200 คนต่่อตำำ�บล จนเกิิดเป็็นโครงข่่ายความคุ้�มครองทางสัังคมขนาดใหญ่่ที่่�มีีทุุนทางสัังคม
กว่่า 350,000 ทุนุ และมีีผู้�้ นำำ�ชุุมชนท้้องถิ่�นกว่่า 640,000 คน ที่่ไ� ด้้รับั การพััฒนาศักั ยภาพและร่่วมแลกเปลี่ย� นเรีียนรู้�้ถึงบทบาท
หน้้าที่่�ในการหนุุนเสริิมภาคประชาชนให้้มีีศัักยภาพในการจััดการตนเอง สนัับสนุุนการพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของประชาชนและมีี
การนำำ�ไปเผยแพร่่อย่่างกว้้างขวางมากขึ้�น รวมถึึงการเอื้�ออำำ�นวยให้้ชุุมชนมีีความเข้้มแข็็งในการจััดการตนเองและปกป้้องภาวะ
คุกุ คามได้อ้ ย่่างทันั การและมีีประสิทิ ธิภิ าพ และเกิดิ เป็น็ เครืือข่่าย 5 นักั สร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาวะชุมุ ชน จำ�ำ นวนกว่่า 400,000 คน ได้แ้ ก่่
นักั บริหิ าร นัักวิิชาการชุุมชนท้อ้ งถิ่น� นัักจัดั การข้้อมููล นักั สื่่อ� สารชุมุ ชน นักั จัดั การและนักั จัดั กระบวนการ ที่่�มีีศัักยภาพในการ
ดำ�ำ เนินิ งานด้้านต่่างๆ ในชุุมชนท้อ้ งถิ่�นและร่่วมกับั หน่่วยงานอื่�่นๆ
1. แนวโน้ม้ ของสถานการณ์์ที่่�ส่ง่ ผลต่่อการสร้้างเสริิมสุุขภาพ
จากการทบทวนแนวโน้้มการเปลี่�ยนแปลงสำำ�คััญที่่�ส่่งผลกระทบไปทั่่�วโลก (Megatrends) ในช่่วงปีี 2563–2573 ซึ่่�งจะส่่งผล
ต่่อสุุขภาพในอนาคต พบว่่าปััจจุุบัันมีีแนวโน้้มการเปลี่ �ยนแปลงสำำ�คััญที่่�กำำ�ลัังเข้้ามามีีบทบาทอย่่างมากต่่อปััจจััยกำำ�หนดสุุขภาพ
(Social Determinant of Health) สรุปุ ได้ด้ ังั นี้�้ (1) การเปลี่ย� นแปลงด้า้ นเศรษฐกิิจ จากการวิิเคราะห์ข์ อง TDRI คาดการณ์์ว่่า
อััตราการเติบิ โตทางเศรษฐกิจิ ของไทยจะมีีอัตั ราลดลงเรื่�อ่ ยๆ (2) การเปลี่ย� นแปลงด้า้ นสังั คมและโครงสร้า้ งประชากร ในอนาคต
โครงสร้า้ งประชากรของโลกจะมีีสัดั ส่่วนผู้้�สูงอายุุเพิ่่ม� ขึ้น� อย่่างต่่อเนื่่อ� ง ประเทศไทยก็็เช่่นกันั (3) การเปลี่�ยนแปลงของทรััพยากร
ธรรมชาติิและสิ่ง� แวดล้อ้ ม ด้้วยสถานการณ์ก์ ารเปลี่ย� นแปลงสภาพภููมิิอากาศที่่�มีีแนวโน้้มทวีีความรุนุ แรงเพิ่่�มขึ้น� เรื่อ�่ ยๆ (4) การ
เปลี่�ยนแปลงด้้านวิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี ปััจจุุบัันโลกอยู่�ในยุุคการเปลี่�ยนผ่่านทางเทคโนโลยีี (Disruptive Technology)
(5) การเปลี่�ยนแปลงทางการเมืือง สถานการณ์์ภาพรวมการเมืืองระหว่่างประเทศมีีการเปลี่ย� นแปลง ตลอดจนสถานการณ์ก์ าร
เมืืองในประเทศที่่เ� กิดิ ความขัดั แย้ง้ จากมุมุ มองและความเชื่อ�่ ที่่ไ� ม่่ตรงกันั (6) การเปลี่ย� นแปลงสู่ก� ารเป็น็ มหานครและการขยายตัวั
ของพื้้�นที่่�เขตเมืือง ก่่อให้้เกิิดประโยชน์์ทางเศรษฐกิิจและสัังคมในหลายมิิติิ และ (7) ผลกระทบและแนวโน้้มการเปลี่�ยนแปลง
สำ�ำ คัญั จากการแพร่่ระบาดของโรคโควิดิ -19 สถานการณ์ค์ วามรุนุ แรงการแพร่่ระบาดของโรคโควิดิ -19 ส่่งผลกระทบอย่่างกว้า้ งขวาง
ทั่่�วโลกรวมถึึงประเทศไทย

/52 จำ�ำ นวนองค์์กรปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่น� ทั้้�งหมด ไม่่รวม อบจ., กทม. และ เมืืองพััทยา จำ�ำ นวน 7,774 แห่่ง

ส�ำ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.) 99

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

2. สถานการณ์์สำำ�คััญของชุุมชนท้อ้ งถิ่่�น
ข้้อมููลของเครืือข่่ายร่่วมสร้า้ งชุุมชนท้อ้ งถิ่�นน่่าอยู่�จากระบบข้อ้ มููลตำำ�บลโดยการสำ�ำ รวจ (Thailand Community Networking
Appraisal Program: TCNAP) ณ วัันที่่� 22 มิถิ ุุนายน 2564 จำ�ำ นวน 2,521 ตำ�ำ บลมีีจำำ�นวนประชากร ทั้้�งสิ้�น 8,188,918 คน
จำ�ำ นวนครัวั เรืือน 2,637,713 ครัวั เรืือน มีีข้อ้ มููลสถานการณ์์สำ�ำ คัญั ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ใน 13 ประเด็น็ ประกอบด้ว้ ย (1) การควบคุมุ
การบริิโภคยาสููบ 2) การควบคุุมการบริิโภคเครื่่�องดื่่�มแอลกอฮอล์์ (3) การจััดการอาหารชุุมชน (4) การเพิ่่�มกิิจกรรมทางกาย
(5) การลดอุุบััติิเหตุุจราจร (6) การดููแลกลุ่่�มเปราะบาง (7) การจััดการสิ่ �งแวดล้้อม (8) การรัับมืือภััยพิิบััติิและภาวะฉุุกเฉิิน
(9) การดููแลผู้�้สูงอายุุ (10) การเรีียนรู้ข� องเด็ก็ และเยาวชน (11) การควบคุมุ โรคติดิ ต่่อ (12) เศรษฐกิจิ ชุมุ ชน และ (13) โครงข่่ายความ
คุ้�มครองทางสังั คม ซึ่�่งทั้้ง� 13 ประเด็็นดัังกล่่าวส่่งผลต่่อความจำ�ำ เป็น็ และความท้้าทายการดำ�ำ เนินิ งานของแผนสุุขภาวะชุุมชนใน
การสานพลังั ความร่่วมมืือให้เ้ กิดิ การหนุนุ เสริมิ จากหน่่วยงานภายนอกไปพร้อ้ มๆ กับั สนับั สนุนุ ให้ช้ ุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� มีีขีีดความสามารถ
ในการ “ปรัับตััวและตั้ �งรัับ” (Community resilience) สนัับสนุุนกระบวนการเสริิมสร้้างความเข้้มแข็็งของชุุมชนท้้องถิ่�นให้้
เกิิด “ชุุมชนท้้องถิ่�นเข้้มแข็็ง” “ชุุมชนท้้องถิ่�นจััดการตนเอง” “ชุุมชนท้้องถิ่�นน่่าอยู่�” ที่่�เป็็นฐานสำำ�คััญของการพััฒนาประเทศ
รวมถึึงสอดคล้้องกับั ทิศิ ทางและเป้า้ หมาย ระยะ 10 ปีี (พ.ศ.2565-2574)
3. ข้อ้ เสนอแนะจากภาคีี
แผนสุุขภาวะชุุมชน จััดประชุุมรับั ฟัังข้้อคิิดเห็็นและข้้อเสนอต่่อการเสริิมสร้้างความเข้้มแข็็งของชุุมชนท้้องถิ่�นโดยแผนสุุขภาวะ
ชุุมชน จำำ�นวน 3 กลุ่่�ม ดัังนี้้� (1) ภาคีีปฏิบิ ัตั ิิการ ประกอบด้้วย ผู้้�บริิหารฝ่า่ ยการเมืือง ผู้้�บริหิ ารฝ่่ายประจำำ� และเจ้า้ หน้า้ ที่่อ� งค์ก์ ร
ปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่�นโดยครอบคลุุมกำ�ำ นัันและผู้้�ใหญ่่บ้า้ น (2) ภาคีีขับั เคลื่่�อนยุุทธศาสตร์์และนโยบายสู่ก� ารปฏิิบัตั ิิ ประกอบด้ว้ ย
ภาคีีระดัับอำ�ำ เภอ เช่่น นายอำำ�เภอ สาธารณสุุขอำ�ำ เภอ เป็น็ ต้้น สถาบัันวิิชาการคู่�ความร่่วมมืือกัับชุุมชนท้้องถิ่�น คณะกรรมการ
กำำ�กับั ทิศิ ทางของแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนและผู้้�ทรงคุุณวุฒุ ิิ รวมถึึงสำำ�นักั ต่่างๆ ของ สสส. และ (3) ภาคีียุทุ ธศาสตร์์ พร้้อมทั้้ง� รัับฟััง
ข้้อเสนอจากคณะกรรมการบริหิ ารแผน คณะที่่� 3 โดยสรุปุ ภาพรวมของข้้อเสนอแนะจากภาคีี ดัังนี้�้
1. สนับั สนุนุ ให้เ้ กิดิ การจัดั การความรู้ข้� องชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� เพื่อ�่ เพิ่่ม� ศักั ยภาพในการจัดั ทำำ�และประสานแผนพัฒั นาในระดัับพื้้น� ที่่เ� ป็น็
ลัักษณะแผนเดีียวกัันตั้ �งแต่่ระดัับหมู่่�บ้้าน/ชุุมชน (แผนพััฒนาหมู่่�บ้้าน/แผนชุุมชน) ระดับั ตำำ�บล (แผนชุุมชนระดับั ตำำ�บล/
แผนพััฒนาตำำ�บล) ระดัับอำำ�เภอ (แผนพััฒนาอำำ�เภอ) รวมถึึงองค์์กรปกครองส่่วนท้้องถิ่น� (แผนพัฒั นาท้้องถิ่น� )
2. สนัับสนุุนให้้สถาบัันวิิชาการเข้้ามามีีส่่วนร่่วมในการเสริิมสร้้างความเข้้มแข็็งของชุุมชนท้้องถิ่�นอย่่างต่่อเนื่่�องเพื่่�อร่่วมพััฒนา
ศัักยภาพตามกลุ่่ม� ประชากรเป้้าหมาย พัฒั นาระบบการจััดการพื้้�นที่่� และพััฒนาคุณุ ภาพชีีวิติ ของคนในชุมุ ชน รวมถึึงพัฒั นา
เป็็นหลักั สููตรการเรีียนการสอนของสถาบันั วิิชาการ
3. ถอดบทเรีียนและชี้้�เป้า้ พื้้น� ที่่�ตััวอย่่างหนุุนเสริมิ การทำ�ำ งานของภาคีียุุทธศาสตร์์และสถาบันั วิิชาการ
4. พัฒั นาระบบข้้อมููล Community big data เป็น็ Application และนำ�ำ ใช้ข้ ้อ้ มููลจากหลากหลายแหล่่งร่่วมกับั TCNAP และ
RECAP เพื่อ�่ เสริมิ สร้้างความเข้ม้ แข็ง็ ของชุุมชนท้อ้ งถิ่�น เช่่น TPMAP iMAP จปฐ. กชช.2 ค. ข้้อมููลบััตรสวััสดิิการแห่่งรััฐ
ข้้อมููลจาก สปสช. ระบบฐานข้อ้ มููลเชิงิ ภููมิิศาสตร์์ เป็็นต้น้
5. ใช้้ทุุนทางสัังคมและศัักยภาพของเครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่�นน่่าอยู่�เป็็นฐานในการบููรณาการงานร่่วมกัับแผนอื่่�นๆ ใน
สสส. ตามทิิศทางและเป้า้ หมาย ระยะ 10 ปีี ของ สสส. รวมถึึงประเด็็นเฉพาะที่่�เป็น็ วาระแห่่งชาติิในสัังคมด้ว้ ย
ในปีี 2565 แผนสุุขภาวะชุุมชนใช้้ 2 หลัักการ ประกอบด้้วย (1) ใช้้ความเข้้มแข็็งของชุุมชนท้้องถิ่�นเป็็นฐานในการจััดการกับั
สุขุ ภาวะชุุมชนและการพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของคนในชุมุ ชน และ (2) คำ�ำ นึึงถึึงการพััฒนาอย่่างยั่�งยืืนและการตอบสนองต่่อวิิกฤต

100 ส�ำ นกั งานกองทนุ สนับสนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.)

แผนการด�ำ เนินงานประจำ�ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

ภายในประเทศและระดับั โลก ด้ว้ ยการเสริมิ สร้า้ งความเข้้มแข็ง็ ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ใน 6 ปััจจััยสำ�ำ คััญ ประกอบด้ว้ ย (1) ผู้้�นำำ�ชุมุ ชน
ท้้องถิ่�นมีีทักั ษะและความสามารถในการเสริมิ สร้้างความเข้ม้ แข็ง็ ของชุุมชนท้อ้ งถิ่�น (2) กลไกขับั เคลื่่อ� นที่่จ� ะทำำ�ให้้เกิิดการเรีียนรู้�้
การมีีส่่วนร่่วม และสร้า้ งการเปลี่ย� นแปลงในระดับั พื้้น� ที่่� (3) นโยบายสาธารณะและมาตรการทางสังั คมที่่ก� ำ�ำ หนดโดยชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น�
สามารถสร้า้ งรููปธรรมแสดงถึึงความเข้ม้ แข็ง็ ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� (4) แนวทางการนำ�ำ นโยบายสู่ก� ารปฏิบิ ัตั ิเิ ป็น็ รููปธรรมและมีีคุณุ ภาพ
(5) ระบบข้้อมููลและเครื่่�องมืือทางวิิชาการที่่ม� ีีคุุณภาพและไวต่่อการนำำ�ใช้้ในการตััดสิินใจ และ (6) ระบบบริิการสาธารณะและ
บริิการอื่่�นโดยชุุมชนท้้องถิ่�นครอบคลุุม เข้้าถึึงและมีีคุุณภาพ เพื่่�อทำำ�ให้้คนในชุุมชนมีีสุุขภาพและคุุณภาพชีีวิิตดีีขึ้้�น สอดคล้้อง
กับั หลายๆ แผนของประเทศที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั การเสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ประกอบด้ว้ ย (1) แผนพัฒั นาเศรษฐกิจิ
และสัังคมแห่่งชาติิ ฉบับั ที่่� 12 (พ.ศ.2560 – 2564): ยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่่� 2 การสร้้างความเป็็นธรรมและลดความเหลื่�่อมล้ำ�ำ�ในสังั คม)
(2) แผนยุุทธศาสตร์์ชาติิ 20 ปีี (พ.ศ.2561-2580) ด้้านการพััฒนาและเสริิมสร้้างศัักยภาพทรััพยากรมนุุษย์์และด้้านการสร้้าง
โอกาสและความเสมอภาคทางสังั คม) และ (3) แผนปฏิริ ููปประเทศด้า้ นสังั คม: ประเด็น็ ปฏิริ ููปที่่� 4 ระบบสร้า้ งเสริมิ ชุมุ ชนเข้ม้ แข็ง็ )
รวมถึึงสนัับสนุนุ ให้้เกิดิ การดำ�ำ เนิินงานตามเป้้าหมายการพััฒนาที่่�ยั่ง� ยืืน (SDGs) และการพััฒนาบนหลัักของศาสตร์์พระราชา 3
ประการ ประกอบด้้วย (1) เข้า้ ใจ เข้้าถึึง พัฒั นา (2) ระเบิดิ จากข้า้ งใน และ (3) ปรัชั ญาของเศรษฐกิิจพอเพีียง
คำำ�นิิยามเชิงิ ปฏิิบัตั ิกิ าร
การวิจิ ัยั ชุุมชน หมายถึึง การประเมินิ ชุมุ ชนด้ว้ ยการวิจิ ัยั เชิงิ ชาติพิ ันั ธุ์�วรรณนาแบบเร่่งด่่วน (Rapid Ethnographic Community
Assessment Process: RECAP) ในการพัฒั นาทัักษะด้า้ นการถอดบทเรีียนและการเขีียนสรุุปข้้อมููลทุนุ ทางสังั คมและศักั ยภาพ
ของกลุ่่�มหรืือแหล่่งปฏิิบััติิการในพื้้�นที่่� ซึ่่�งเป็็นเครื่่�องมืือสำำ�คััญในการเสริิมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่�นเข้้มแข็็ง โดยการนำำ�ใช้้ศัักยภาพใน
การจัดั การปัญั หาสู่ก� ารจัดั การตนเองในระดับั พื้้น� ที่่� รวมถึึงการสร้า้ งเครืือข่่ายเชื่อ�่ มโยงกับั องค์ก์ รและหน่่วยงานหนุนุ เสริมิ เพื่อ�่ เข้า้
มาเกื้�อกููลให้ช้ ุุมชนท้้องถิ่น� จัดั การตนเองได้้ดีีขึ้้�น
เครืือข่่ายร่่วมสร้า้ งชุุมชนท้อ้ งถิ่น� น่่าอยู่� หมายถึึง องค์ก์ รปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่น� ท้อ้ งที่่� (กำ�ำ นันั -ผู้ใ�้ หญ่่บ้า้ น) องค์ก์ รชุมุ ชน กลุ่ม�่ ทาง
สัังคม หน่่วยงานรัฐั สถาบัันวิชิ าการหรืือองค์ก์ รทางวิชิ าการ องค์์กรภาคเอกชน ศููนย์์สนัับสนุนุ วิชิ าการของแผนสุขุ ภาวะชุุมชน
และสำำ�นักั สนัับสนุุนสุุขภาวะชุุมชน (สำ�ำ นััก 3) ที่่�มีีเป้้าหมายเพื่่�อร่่วมขับั เคลื่อ�่ นชุมุ ชนท้อ้ งถิ่�นให้น้ ่่าอยู่� โดยมีีบทบาทสำำ�คัญั ในการ
สร้า้ งการเรีียนรู้�้ร่วมกันั การผลักั ดันั ให้เ้ กิดิ นโยบายสาธารณะระดับั ตำ�ำ บล อำ�ำ เภอ เครืือข่่าย และจังั หวัดั รวมถึึงการขับั เคลื่อ�่ นและ
รณรงค์เ์ พื่�่อการสร้า้ งเสริิมสุุขภาวะชุมุ ชน รวมถึึงร่่วมผลักั ดัันให้ม้ ีีการคืืนอำ�ำ นาจให้ช้ ุมุ ชนท้้องถิ่น�
ชุุมชน หมายถึึง หมู่ค� น กลุ่ม�่ คนหรืือครอบครัวั ที่่อ� ยู่ร� วมกันั เป็น็ สังั คมขนาดเล็ก็ อาศัยั อยู่ใ� นอาณาบริเิ วณเดีียวกันั และมีีผลประโยชน์์
ร่่วมกััน
ชุุมชนท้อ้ งถิ่น� หมายถึึง ชุมุ ชนในเขตพื้้น� ที่่ร� ับั ผิดิ ชอบของแต่่ละองค์ก์ รปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่น� ทั้้ง� ระดับั หมู่บ� ้า้ น กลุ่ม�่ ของหมู่บ� ้า้ น และ
ตำ�ำ บล
ชุุมชนท้อ้ งถิ่น� เข้ม้ แข้ง้ หมายถึึง คุณุ ลักั ษณะของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� น่่าอยู่� 7 ประการ ดังั นี้�้ (1) สร้า้ งการเรีียนรู้� มีีกระบวนการเรีียนรู้� และ
สร้้างความเข้้าใจร่่วมกััน (2) มีีองค์์กรที่่�ทำำ�หน้้าที่่�ขัับเคลื่่�อนให้้เกิิดการแก้้ปััญหาและพััฒนาครอบคลุุมทุุกด้้าน (3) สร้้าง
ผู้�้ นำ�ำ การเปลี่ย� นแปลง (4) สร้า้ งโอกาสให้ท้ ุกุ ภาคส่่วนร่่วมแก้ป้ ัญั หาและพัฒั นา (5) สามารถระดมเงินิ และทรัพั ยากรเพื่อ�่ แก้ป้ ัญั หา
และพัฒั นา (6) มีีข้้อตกลงและกติิกาของชุุมชน และ (7) สร้้างความร่่วมมืือกับั องค์ก์ ร หน่่วยงานภายใน และภายนอกพื้้น� ที่่�ได้้

ส�ำ นกั งานกองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) 101

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

พื้้�นที่่�ตััวอย่่างหรืือศููนย์์เรีียนรู้� หมายถึึง พื้้�นที่่�ระดัับตำำ�บลโดยองค์์กรปกครองส่่วนท้้องถิ่ �นหรืือโดยองค์์กรที่่�เกี่ �ยวข้้องกัับการ
พััฒนาตำำ�บล มีีทุุนทางสัังคมและศัักยภาพในการออกแบบ สนับั สนุุนและสร้้างการเรีียนรู้้�ให้้กัับองค์์กรปกครองส่่วนท้้องถิ่�นอื่่�น
ภาคีียุุทธศาสตร์์ สถาบันั วิชิ าการ องค์ก์ ร บุคุ คลและผู้้�ที่�สนใจ
ทุุนทางสังั คม หมายถึึง ความสัมั พันั ธ์เ์ ชื่อ�่ มโยงของคนในชุมุ ชนทั้้ง� งาน เงินิ และข้อ้ มููลเสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ในการจัดั การตนเอง
ที่่�เกิดิ ขึ้น� ในพื้้�นที่่� โดยมีี 3 องค์์ประกอบหลักั คืือ (1) ทุุนมนุษุ ย์์ (Human capital) (2) ทุนุ องค์์กร/สถาบััน (Institute capital)
และ (3) ทุนุ ภููมิปิ ัญั ญา/วัฒั นธรรม (Wisdom capital) ทั้้ง� นี้ท�้ ุนุ ทางสังั คมแบ่่งได้เ้ ป็น็ 6 ระดับั ประกอบด้ว้ ย ระดับั บุคุ คลและครอบครัวั
ระดับั กลุ่ม�่ ทางสังั คม องค์ก์ รชุมุ ชน ระดับั หน่่วยงานและแหล่่งประโยชน์์ ระดับั ชุมุ ชนหรืือหมู่บ� ้า้ น ระดับั ตำ�ำ บล และ ระดับั เครืือข่่าย
ระบบข้อ้ มููลตำำ�บล หมายถึึง การจัดั ทำ�ำ ข้้อมููลตำำ�บลโดยใช้้โปรแกรม TCNAP (Thailand Community Networking Appraisal
Program: TCNAP) ที่่เ� กิดิ ขึ้น� จากกระบวนการมีีส่่วนร่่วมของทุกุ ภาคส่่วน ทั้้ง� องค์ก์ รปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่น� ผู้�้ นำ�ำ ท้อ้ งที่่� ภาคประชาชน
และหน่่วยงานภาครััฐในพื้้�นที่่� ในการเก็็บรวบรวมข้้อมููล ตรวจสอบ นำำ�ใช้้ข้้อมููล และเป็็นเจ้้าของ โดยการสร้้างทีีมพััฒนาฐาน
ข้้อมููลตำำ�บลในการเก็็บรวบรวมข้้อมููลและนำำ�ใช้้ข้้อมููลของชุุมชนเพื่่�อจััดการกัับปััญหาที่่�สอดรัับกัับความต้้องการและวิิถีีชีีวิิตของ
แต่่ละชุมุ ชน จนเกิิดการพึ่่�งตนเองและนำ�ำ ไปสู่�การพัฒั นาตำ�ำ บลสู่่ก� ารเป็็นตำำ�บลน่่าอยู่� (สุุขภาวะ)
สุุขภาวะชุุมชน หมายถึึง ความเข้้มแข็ง็ ของชุุมชนท้อ้ งถิ่น� ในการจััดการกับั ปััจจัยั ที่่ส� ่่งผลต่่อการดำ�ำ เนินิ ชีีวิิตและคุณุ ภาพชีีวิติ ของ
ประชาชน ทั้้ง� ด้้านการเมืืองการปกครอง สังั คม เศรษฐกิจิ สภาวะแวดล้้อม และสุุขภาพโดยตรง
สุุดยอดผู้้�นำ�ำ ชุุมชนท้้องถิ่น� หมายถึึง บุุคคลที่่�มีีความรู้้� ความสามารถและมีีความเชี่�ยวชาญ โดยมีีคุณุ สมบัตั ิเิ ป็น็ ไปตามสััตยาบันั
10 ประการ ที่่�เป็็นข้้อตกลงในการปฏิิบััติริ ่่วมกัันของเครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่�นน่่าอยู่� ได้้ประกาศไว้้เมื่่�อวัันที่่� 5 ตุุลาคม
2561 ดัังนี้้� (1) คำ�ำ นึึงถึึงประโยชน์ส์ ่่วนรวมมากกว่่าประโยชน์์ส่่วนตน (2) ตั้�งใจ เอาใจใส่่ และรับั ผิิดชอบต่่อหน้า้ ที่่� (3) ซื่่อ� สััตย์์
สุุจริิต โปร่่งใส ตรวจสอบได้้ (4) รักั ษาไว้ซ้ ึ่ง�่ คุุณธรรม มีีจริิยธรรม ไม่่เลืือกปฏิบิ ัตั ิิ ไม่่ขััดต่่อศีีลธรรม ประเพณีี กติิกาและข้้อตกลง
ของสัังคม (5) ประพฤติติ นให้เ้ ป็็นที่่ย� อมรัับนับั ถืือจากสังั คม (6) เรีียนรู้�้และพัฒั นางานด้ว้ ยข้อ้ มููลที่่�เป็น็ ความจริิง และใช้ข้ ้้อมููล
ในการพัฒั นางาน (7) คิดิ ริเิ ริ่ม� สร้า้ งสรรค์์ หาทางออกให้ก้ ับั ชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� และไม่่หยุดุ นิ่่ง� (8) ร่่วมสร้า้ งผู้�้ นำ�ำ ชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� รุ่น� ใหม่่
(9) สร้้างและสานเครืือข่่ายในหลากหลายลักั ษณะ และ (10) ทำ�ำ งานร่่วมกัับทุุกฝ่่ายทุุกภาคส่่วน
สถาบันั วิชิ าการ หมายถึึง หน่่วยงาน องค์ก์ ร สถาบันั ที่่ท� ำ�ำ หน้า้ ที่่ส� นับั สนุนุ ให้เ้ กิดิ การจัดั การความรู้แ� ละสร้า้ งความรู้ใ� หม่่เพื่อ�่ หนุนุ เสริมิ
การดำำ�เนิินงานของเครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่ �นน่่าอยู่ � พร้้อมทั้้�งผลัักดัันกระบวนการกำำ�หนดยุุทธศาสตร์์ในการสร้้างการ
เปลี่ย� นแปลงของสัังคมไทย
องค์์กรหลักั หมายถึึง องค์ก์ รในชุุมชนท้อ้ งถิ่น� ประกอบด้ว้ ย 4 องค์ก์ รเป็็นอย่่างน้้อย คืือ องค์ก์ รปกครองส่่วนท้้องถิ่น� ท้้องที่่�
(กำำ�นััน-ผู้้ใ� หญ่่บ้้าน) องค์์กรชุุมชน และหน่่วยงานรััฐในพื้้น� ที่่� (ในบางพื้้น� ที่่อ� าจจะมีีองค์์กรศาสนาเข้้ามาร่่วมเป็็นองค์ก์ รหลัักด้้วย
ตามบริิบทของพื้้�นที่่)�
องค์์กรที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับการพััฒนาตำำ�บล หมายถึึง กลไกที่่�ได้้รัับการยอมรัับในระดัับตำำ�บล มีี 2 ลัักษณะ ประกอบด้้วย 1)
มีีกฎหมายรองรัับ เช่่น สภาองค์์กรชุุมชน มููลนิิธิิ สมาคม เป็็นต้้น และ 2) เกิิดจากรวมตััวกัันของบุุคคลหรืือคณะบุุคคล เช่่น
คณะกรรมการพััฒนาตำำ�บล คณะกรรมการบููรณาการการพัฒั นาคุุณภาพชีีวิติ ระดัับตำ�ำ บล เป็็นต้้น

102 ส�ำ นกั งานกองทนุ สนับสนนุ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.)

แผนการดำ�เนนิ งานประจ�ำ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

จุุดเน้้นของแผน
1. สร้า้ งความร่่วมมืือและเพิ่่ม� ขีีดความสามารถกัับภาคีีที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งเพื่อ�่ ขยายแนวคิดิ ศููนย์เ์ รีียนรู้�้ พื้้น� ที่่ต� ้น้ แบบ และแนวทางการ
เสริิมสร้้างความเข้้มแข็็งชุุมชนท้้องถิ่�นที่่�สามารถรองรัับวิิถีีชีีวิติ ใหม่่และการใช้้ดิิจิิทััลเทคโนโลยีีที่่�เหมาะสมในการสร้้างเสริิม
สุุขภาวะในระบบการทำำ�งานและการพััฒนาบุุคลากร
2. พัฒั นาพื้้น� ที่่ต� ัวั อย่่าง ศููนย์เ์ รีียนรู้แ� ละเสริมิ พลังั บุคุ คล ชุมุ ชน และองค์ก์ รทุกุ ภาคส่่วนในการเสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ของความ
ร่่วมมืือขององค์์กรภาคประชาชน องค์์กรรััฐ และเอกชน ในเขตเมืือง กรุุงเทพมหานคร และพื้้�นที่่�ที่่�มีีลัักษณะพิิเศษ เช่่น
พื้้�นที่่อ� นุรุ ักั ษ์์ พื้้�นที่่ช� ายแดน เป็็นต้น้
3. ใช้้ศักั ยภาพเครืือข่่ายร่่วมสร้า้ งชุุมชนท้้องถิ่น� น่่าอยู่ใ� นการรับั มืือกัับวิิกฤติิจากปัญั หาสุขุ ภาพอุุบัตั ิิใหม่่ และปััจจัยั เสี่�ยงอื่�่น
4. การทำำ�งานในพื้้�นที่่�ของเครืือข่่ายร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่�นน่่าอยู่�ต้้องคำำ�นึึงถึึงความแตกต่่างของบุุคคล สัังคม และบริิบทของ
พื้้�นที่่�เพื่�่อก่่อให้เ้ กิดิ ความเสมอภาคหรืือเพื่อ�่ ลดความเหลื่อ�่ มล้ำำ�� ด้า้ นสุุขภาพของคนในชุมุ ชน
5. สานพลังั และบููรณาการภายใน สสส. อย่่างมีีเอกภาพและมีีประสิทิ ธิภิ าพในการประสานความร่่วมมืือกับั ภาคีียุทุ ธศาสตร์แ์ ละ
สถาบันั วิิชาการ
เป้า้ หมายการดำ�ำ เนินิ งาน
ตัวั ชี้้ว� ัดั หลััก

เครือื ข่่ายร่่วมสร้า้ งชุุมชนท้อ้ งถิ่่�นน่่าอยู่่�นำ�ำ นโยบาย เกิดิ พื้้�นที่่�ตััวอย่่างและศููนย์์เรียี นรู้้� ในการจััดการ
1 ด้้านการสร้้างเสริมิ สุขุ ภาพและการพััฒนาคุุณภาพ 2 ผวิกิ ลฤกตระใทนพืบ้้จ�นทาีก่่�ชสุุมถชานนเกมืาือรงณ์/5์ทั3่่�วแไปลแะชลุุมะชสนถชานนกบาทรณ/5์4์

ชีีวิิตคนในชุุมชนสู่่�การปฏิิบัตั ิติ ามบริบิ ทของพื้้�นที่�่ จำำ�นวนไม่น่ ้อ้ ยกว่่า
และสถานการณ์์ความรุุนแรงจากการแพร่่ระบาด
ของโรคโควิิด-19 ได้้ จำำ�นวนไม่น่ ้้อยกว่า่ 500 แห่ง่ 20 แห่ง่
จำ�ำ นวนไม่น่ ้อ้ ยกว่า่

500 แห่ง่

เกิดิ เครืือข่า่ ยผู้้�นำ�ำ ชุมุ ชนท้้องถิ่่�นเฉพาะเรื่่อ� งเฉพาะ เกิิดสถาบันั วิชิ าการคู่่�ความร่ว่ มมือื ในการสนับั สนุุน
3 ประเด็น็ ตามทิศิ ทางและเป้้าหมายของกองทุุน สสส. 4 ระบบการจัดั การพื้้�นที่่แ� ละการสร้้างเสริมิ สุขุ ภาวะ

จำ�ำ นวนไม่น่ ้้อยกว่่า ชุมุ ชน จำำ�นวนไม่น่ ้อ้ ยกว่่า

2 ประเด็็น 4 แห่ง่

ในพื้้น� ที่่�ทำ�ำ งาน
ไม่่น้้อยกว่่า 200 แห่ง่

/53 พื้้�นที่่ช� ุุมชนเมืือง เช่่น กทม.และปริิมณฑล และ/หรืือ เขตเทศบาล (ระดับั เทศบาลเมืืองขึ้น� ไป) 103
/54 ชุมุ ชนชนบท เช่่น องค์์การบริิหารส่่วนตำ�ำ บล และ/หรืือ เทศบาลตำ�ำ บล และ/หรืือ องค์ก์ รที่่เ� กี่�ยวข้อ้ งกับั การพัฒั นาตำำ�บล

ส�ำ นักงานกองทนุ สนับสนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.)

แผนการดำ�เนนิ งานประจ�ำ ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

ตััวชี้้ว� ััดร่ว่ ม
1. เกิิดการบููรณาการระหว่่างแผนควบคุุมปััจจััยเสี่ �ยงทางสุุขภาพและแผนสุุขภาวะชุุมชนเพื่่�อพััฒนาศัักยภาพและขัับเคลื่่�อน
พลัังชุมุ ชนท้้องถิ่น� และเครืือข่่ายในการบริหิ ารจััดการสิ่�งแวดล้้อมในเชิิงพื้้น� ที่่� จำ�ำ นวนไม่่น้้อยกว่่า 2 แห่่ง
2. เกิดิ การบููรณาการระหว่่างแผนการจัดั การความปลอดภัยั ทางถนนและแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนเพื่อ�่ ป้อ้ งกันั และแก้ไ้ ขปัญั หาอุบุ ัตั ิเิ หตุุ
ทางถนนในเครืือข่่ายตำ�ำ บลสุขุ ภาวะ จำ�ำ นวนไม่่น้อ้ ยกว่่า 100 แห่่ง
วััตถุปุ ระสงค์์
1. เพื่อ�่ ยกระดับั ชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� (พื้้น� ที่่)� ที่่ม� ีีความเข้ม้ แข็ง็ ในการทำ�ำ หน้า้ ที่่ข� ยายผลโดยการถ่่ายทอดองค์ค์ วามรู้แ�้ ละนวัตั กรรมการ
จัดั การสุุขภาวะชุมุ ชนและรับั มืือภาวะวิิกฤต
2. เพื่�่อสนัับสนุุนให้้เกิิดพื้้น� ที่่ต� ัวั อย่่างและศููนย์เ์ รีียนรู้้ก� ารจัดั การสุุขภาวะชุมุ ชนในเมืือง กรุุงเทพมหานคร และพื้้น� ที่่ท� ี่่ม� ีีลัักษณะ
พิเิ ศษ เช่่น พื้้�นที่่�อนุุรักั ษ์์ พื้้�นที่่�ชายแดน เป็็นต้้น
3. เพื่อ�่ เสริิมศัักยภาพผู้้�นำำ�ชุมุ ชนท้้องถิ่�นให้ม้ ีีทัักษะและความสามารถในการเสริมิ สร้้างความเข้ม้ แข็็งของชุุมชนท้อ้ งถิ่น� (ในการ
จััดการสุุขภาวะชุมุ ชนและรับั มืือภาวะวิิกฤต)
4. เพื่่�อพััฒนาระบบหรืือกลไกสนัับสนุนุ ภาคีียุุทธศาสตร์แ์ ละสถาบัันวิชิ าการในการพััฒนานโยบายและนำ�ำ นโยบายสู่�การปฏิบิ ััติิ
5. เพื่�อ่ ใช้ศ้ ักั ยภาพของเครืือข่่ายร่่วมสร้า้ งชุุมชนท้อ้ งถิ่น� น่่าอยู่ร� ่่วมขับั เคลื่่�อนงานสร้้างเสริมิ สุุขภาพภายใน สสส.
แนวทางการดำำ�เนินิ งาน
กลุ่่�มเป้้าหมาย/ขอบเขต
เสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ด้ว้ ยการทำ�ำ งานร่่วมมืือกันั ของ 4 องค์ก์ รหลักั (ท้อ้ งถิ่น� ท้อ้ งที่่� องค์ก์ รชุมุ ชน หน่่วยงานรัฐั
ในพื้้น� ที่่�) โดยใช้้ศัักยภาพของเครืือข่่ายผู้้�นำำ�ชุุมชนท้้องถิ่�น และด้้วยความพร้อ้ มของกลุ่่�มทางสังั คม องค์ก์ ร และชุมุ ชนในการปรับั
ตััวแก้้ปััญหาสุุขภาพด้้วยชุุมชนเอง ผ่่านกลุ่่�มเป้้าหมายใน 3 กลุ่่�ม ประกอบด้้วย (1) กลุ่่�มประชากร (Setting) คืือ องค์์กร
ปกครองส่่วนท้อ้ งถิ่น� (อปท.) และองค์ก์ รที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั การพัฒั นาตำ�ำ บล (2) พื้้น� ที่่� (Area) คืือ ชุมุ ชนชนบทและชุมุ ชนเมืือง รวมถึึง
ชุมุ ชนในกรุงุ เทพมหานครและปริมิ ณฑล และ (3) ระบบ (System) คืือ ประเด็น็ และวาระสำำ�คััญของ สสส. และการเสริมิ สร้า้ ง
ความเข้้มแข็ง็ ของชุุมชนท้อ้ งถิ่น�
ยุทุ ธศาสตร์ก์ ารดำำ�เนิินงาน
แผนสุุขภาวะชุุมชนยัังคงใช้้ “ยุุทธศาสตร์์การเสริิมสร้้างความเข้้มแข็็งของชุุมชนท้้องถิ่ �น: S-2I (เอสทููไอ)” ในการหนุุนเสริิม
“ยุุทธศาสตร์์สานสามพลังั ” ของ สสส. คืือ พลังั ทางปััญญา พลัังทางสังั คม และพลัังทางนโยบาย มาดำำ�เนินิ งานอย่่างต่่อเนื่่�อง
ตั้ง� แต่่ปีี 2560 ประกอบด้้วยกิจิ กรรมเชิิงยุทุ ธศาสตร์์ 3 ประการ ได้แ้ ก่่ (1) การจัดั การพื้้�นที่่�-Systematization (2) การสร้้างและ
พัฒั นานวััตกรรมชุมุ ชน-Innovative creation และ (3) การบููรณาการภายในชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� และร่่วมมืือกัับหน่่วยงานสนัับสนุนุ
จากภายนอก-Integration and Collaboration ร่่วมกัับการสรุุปบทเรีียนจากประสบการณ์์ร่่วมสร้้างชุุมชนท้้องถิ่�นน่่าอยู่�ใน
ทศวรรษที่่ผ� ่่านมา พบว่่าหากพื้้�นที่่ใ� ดสามารถสาน 5 พลััง คืือ สานพลังั พื้้น� ที่่� สานพลังั ผู้�้ นำ�ำ สานพลังั นวัตั กรรม สานพลังั องค์์กร
และสานพลังั ข้้อมููลได้ส้ ำำ�เร็็จแล้้วนั้้น� การทำ�ำ งานย่่อมราบรื่่น� สามารถสร้้างการมีีส่่วนร่่วม สร้า้ งการเรีียนรู้�้ สร้้างความเปลี่�ยนแปลง
และทำ�ำ ให้้พื้้น� ที่่�พััฒนาไปอย่่างมีีทิศิ ทางและเป้า้ หมายที่่�มั่น� คง พอเพีียง มั่ง� คั่ง� และยั่ง� ยืืน

104 สำ�นักงานกองทนุ สนับสนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.)

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

กลุ่่�มแผนงาน
ประกอบด้ว้ ย 3 แผนงาน ได้้แก่่ (1) แผนงานเสริิมความเข้ม้ แข็็งระบบการจััดการพื้้�นที่่� (2) แผนงานขับั เคลื่�อ่ นความร่่วมมืือกัับ
ภาคีียุทุ ธศาสตร์์ และ (3) แผนงานความร่่วมมืือกัับสถาบันั วิิชาการ โดยมีีสาระสำำ�คัญั โดยสังั เขปดังั นี้�้
แผนงานเสริิมความเข้ม้ แข็็งระบบการจัดั การพื้้น� ที่่�
1. เสริมิ ศัักยภาพผู้้�นำำ�ชุมุ ชนท้้องถิ่�นที่่ม� าจาก 4 องค์ก์ รหลักั (ท้อ้ งถิ่�น ท้อ้ งที่่� องค์์กรชุมุ ชน หน่่วยงานรััฐในพื้้�นที่่)� ให้ม้ ีีขีีดความ
สามารถในการตัดั สินิ ใจ
2. สนัับสนุุนการพัฒั นานวััตกรรมสอดรัับกับั ทิศิ ทางการแก้้ไขปัญั หาและการพััฒนาของพื้้�นที่่�
3. เสริิมศัักยภาพกลไกการขับั เคลื่่�อนพื้้น� ที่่� 3 ด้้าน คืือ ด้า้ นการเรีียนรู้�้ ด้า้ นการมีีส่่วนร่่วม และด้า้ นสร้า้ งการเปลี่ย� นแปลง
4. พัฒั นาคุณุ ภาพระบบข้้อมููลเพื่่�อสนัับสนุนุ ระบบบริิการและการตััดสินิ ใจ
5. พัฒั นาเครื่อ�่ งมืือทางวิชิ าการในการเสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ของชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ที่่ย� อมรับั ได้้ 3 ประเภท คืือ คู่ม� ืือ แนวทาง และ
การประเมินิ
มีีเป้้าหมายและตััวชี้ว�้ ัดั ดังั นี้�้
• เกิดิ พื้้�นที่่�ตัวั อย่่างและศููนย์เ์ รีียนรู้้� ในการจััดการผลกระทบจากสถานการณ์ท์ ั่่�วไปและสถานการณ์์วิิกฤต ในพื้้น� ที่่�ชุมุ ชน
เมืืองและชุุมชนชนบท จำ�ำ นวนไม่่น้้อยกว่่า 20 แห่่ง
• เครืือข่่ายร่่วมสร้า้ งชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� น่่าอยู่น� ำ�ำ นโยบายด้า้ นการสร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาพและการพัฒั นาคุณุ ภาพชีีวิติ คนในชุมุ ชนสู่�
การปฏิบิ ัตั ิติ ามบริบิ ทของพื้้น� ที่่แ� ละสถานการณ์ค์ วามรุนุ แรงจากการแพร่่ระบาดของโรคโควิดิ -19 ได้้ จำ�ำ นวนไม่่น้อ้ ยกว่่า
500 แห่่ง
• เกิดิ เครืือข่่ายผู้�้ นำ�ำ ชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� เฉพาะเรื่อ� งเฉพาะประเด็น็ ตามทิศิ ทางและเป้า้ หมายของกองทุนุ สสส. จำ�ำ นวนไม่่น้อ้ ยกว่่า
2 ประเด็็น ในพื้้�นที่่�ทำ�ำ งานไม่่น้อ้ ยกว่่า 200 แห่่ง
แผนงานขัับเคลื่่�อนความร่ว่ มมืือกับั ภาคีียุทุ ธศาสตร์์
1. สนัับสนุนุ การสรุปุ บทเรีียนพื้้น� ที่่�ตััวอย่่างการพััฒนานโยบายและมาตรฐานบริกิ ารที่่�เกี่�ยวข้อ้ ง
2. พัฒั นาระบบสนัับสนุนุ การขยายผลโดยภาคีียุทุ ธศาสตร์์อย่่างมีีประสิิทธิภิ าพและรวดเร็็ว
มีีเป้า้ หมายและตััวชี้ว�้ ัดั ดังั นี้�้
• เกิดิ การบููรณาการระหว่่างแผนควบคุมุ ปัจั จัยั เสี่ย� งทางสุขุ ภาพและแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนเพื่อ�่ พัฒั นาศักั ยภาพและขัับเคลื่อ�่ น
พลัังชุมุ ชนท้้องถิ่�นและเครืือข่่ายในการบริิหารจััดการสิ่�งแวดล้้อมในเชิงิ พื้้�นที่่� จำ�ำ นวนไม่่น้้อยกว่่า 2 แห่่ง
• เกิดิ การบููรณาการระหว่่างแผนการจัดั การความปลอดภัยั ทางถนนและแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนเพื่อ�่ ป้อ้ งกันั และแก้ไ้ ขปัญั หา
อุุบััติเิ หตุุทางถนนในเครืือข่่ายตำำ�บลสุุขภาวะ จำ�ำ นวนไม่่น้้อยกว่่า 100 แห่่ง
• เกิดิ กระบวนการพัฒั นาพื้้�นที่่�ตัวั อย่่างในการนำ�ำ ใช้้ข้อ้ มููลในการจัดั การแผนร่่วมกับั ภาคีียุทุ ธศาสตร์์หรืือสถาบันั วิิชาการ

ส�ำ นักงานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.) 105

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

แผนงานความร่ว่ มมือื กัับสถาบัันวิิชาการ
1. สนัับสนุนุ ให้้เกิิดความร่่วมมืือกัับสถาบันั วิชิ าการในการยกระดัับมาตรฐานนวัตั กรรมและบริิการที่่�เกี่�ยวข้้อง
2. เสริมิ ศัักยภาพสถาบัันวิิชาการในการตอบสนองภารกิิจเพื่่อ� พัฒั นาชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น�
3. สนับั สนุนุ สถาบัันวิิชาการให้้เป็น็ กลไกจัดั การความรู้ข�้ องชุุมชนท้้องถิ่น� เพื่่อ� การพัฒั นา

มีีเป้้าหมายและตัวั ชี้ว้� ััดดัังนี้�้
• เกิิดสถาบัันวิิชาการคู่ �ความร่่วมมืือในการสนัับสนุุนระบบการจััดการพื้้�นที่่�และการสร้้างเสริิมสุุขภาวะชุุมชน จำำ�นวน
ไม่่น้้อยกว่่า 4 แห่่ง
• เกิดิ ชุดุ ข้อ้ มููล สื่อ�่ พื้้น� ที่่ต� ้น้ แบบของแผนสุขุ ภาวะชุมุ ชนที่่ม� ีีมาตรฐานสอดคล้อ้ งกับั ความต้อ้ งการของประชาชนที่่ผ� ่่านการ
กลั่น� กรองและพร้อ้ มนำำ�เข้า้ ระบบ
ภาคีีหลััก

ภาคีี ระดัับตำำ�บล เช่่น องค์์กรปกครองส่ว่ นท้้องถิ่่�น กำ�ำ นััน ผู้้�ใหญ่่บ้้าน องค์ก์ รชุุมชน สภาผู้้�นำ�ำ ชุุมชน คณะกรรมการตำำ�บล/หมู่่�บ้้าน
ปฏิิบัตั ิกิ าร กลุ่่�มทางสังั คม อาสาสมััครสาธารณสุขุ โรงพยาบาลส่ง่ เสริิมสุุขภาพตำ�ำ บล เป็็นต้้น
ภาคีีขัับเคลื่่�อน ระดับั อำ�ำ เภอ เช่น่ คณะกรรมการพัฒั นาคุุณภาพชีีวิติ ระดับั อำำ�เภอ คณะกรรมการพััฒนาอำ�ำ เภอ เครือื ข่า่ ยองค์์กรปกครองส่่วนท้้องถิ่่น�
ยุทุ ธศาสตร์์และ เป็็นต้น้
นโยบาย ระดับั จังั หวััด เช่่น ผู้้�ว่่าราชการจัังหวััด องค์์การบริิหารส่่วนจัังหวััด สำ�ำ นักั งานสาธารณสุขุ จัังหวััด สำำ�นักั งานสภาเกษตรกรจัังหวัดั
สู่่�การปฏิบิ ัตั ิิ เครือื ข่่ายองค์ก์ รปกครองส่ว่ นท้้องถิ่่น� เป็น็ ต้น้

หน่ว่ ยงานในคณะกรรมการกำ�ำ กัับทิศิ ทางของแผนสุุขภาวะชุุมชน ประกอบด้้วย กรมส่ง่ เสริมิ การปกครองท้้องถิ่่น� สำ�ำ นัักงาน
หลัักประกันั สุุขภาพแห่ง่ ชาติิ (สปสช.) กรมการพัฒั นาชุมุ ชน และสถาบัันพัฒั นาองค์ก์ รชุมุ ชน (องค์์การมหาชน)
ระดับั อำำ�เภอ เช่่น นายอำำ�เภอ สำำ�นัักงานสาธารณสุุขอำ�ำ เภอ คณะกรรมการพัฒั นาคุณุ ภาพชีีวิติ ระดัับอำำ�เภอ เป็น็ ต้น้
ระดัับจัังหวัดั เช่่น ผู้้�ว่า่ ราชการจัังหวััด สำ�ำ นัักงานสาธารณสุุขจัังหวััด สำำ�นักั งานสภาเกษตรกรจัังหวััด องค์ก์ ารบริหิ ารส่ว่ นจังั หวัดั
สถาบันั วิชิ าการ เป็็นต้น้

ภาคีี 1. กระทรวงมหาดไทย เช่น่ กรมส่ง่ เสริิมการปกครองท้อ้ งถิ่่�น กรมการพัฒั นาชุมุ ชน กรมป้อ้ งกันั และบรรเทาสาธารณภัยั
ยุุทธศาสตร์์ กรมการปกครอง เป็็นต้น้
2. กระทรวงการพััฒนาสังั คมและความมั่่�นคงของมนุษุ ย์์ เช่่น สถาบัันพัฒั นาองค์ก์ รชุุมชน (องค์์การมหาชน) กรมกิจิ การผู้้�สูงู อายุุ
กรมส่ง่ เสริิมและพัฒั นาคุุณภาพชีีวิิตคนพิกิ าร เป็น็ ต้้น
3. กระทรวงสาธารณสุขุ
4. กระทรวงการอุดุ มศึึกษา วิิทยาศาสตร์์ วิจิ ััยและนวััตกรรม
5. กระทรวงดิจิ ิิทััลเพื่่อ� เศรษฐกิิจและสัังคม
6. กระทรวงศึึกษาธิิการ
7. สำำ�นัักงานสภาพััฒนาการเศรษฐกิิจและสังั คมแห่่งชาติิ
8. สำำ�นัักงานหลักั ประกันั สุขุ ภาพแห่่งชาติิ
9. สำำ�นักั งานคณะกรรมการสุุขภาพแห่่งชาติิ
10. กรุุงเทพมหานคร

งบประมาณ กลุ่มแผนงานเสริมความเข้มแขง็ ระบบการจัดการพน้ื ที่ 210.00
กลุม่ แผนงานขับเคลื่อนความร่วมมอื กับภาคยี ุทธศาสตร์ 60.00
หน่วย : ลา้ นบาท กลุม่ แผนงานความร่วมมือกับสถาบนั วิชาการ 40.00
การพัฒนาและบริหารงานสรา้ งเสริมสขุ ภาพ 20.00
รวม
330.00

106 สำ�นักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.)

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

แผน 7
แผนสขุ ภาวะเด็ก
เยาวชน และครอบครวั

สำ�นักงานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสรมิ สุขภาพ (สสส.) 107

แผนการดำ�เนินงานประจ�ำ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

แผนสุขุ ภาวะเด็ก็ เยาวชน และครอบครััว ตอบสนองกรอบนโยบายแนวทางการจัดั ทำ�ำ แผนหลักั 3 ปีี (พ.ศ. 2565-2567) และ
แผนการดำ�ำ เนินิ งานและข้อ้ เสนอวาระกลางประจำำ�ปีงี บประมาณ 2565 อีีกทั้้ง� เป็น็ ส่่วนหนึ่ง�่ ในห่่วงโซ่่ผลลัพั ธ์์ (Chain of Outcome)
ของทิิศทางและเป้้าหมายระยะ 10 ปีี (พ.ศ.2565-2574) โดยจััดวางหน้้าที่่�ของแผนให้้เป็็นแพลตฟอร์์มของความร่่วมมืือ
เพื่�่อการสร้้างเสริมิ สุขุ ภาพกลุ่�ม่ ประชากรวัยั เด็็กและเยาวชน ซึ่�่งถืือเป็น็ วัยั แห่่งการสร้้างฐานทุุนสุุขภาพตลอดช่่วงชีีวิิต (Lifelong
health) โดยในห้ว้ งเวลาสามปีจี ากนี้�้ แผนต้อ้ งการให้เ้ กิดิ การสร้า้ งผลลัพั ธ์ท์ างสุขุ ภาพอย่่างก้า้ วกระโดดผ่่านการขยายผลต้น้ แบบ
งานสร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาพเด็ก็ เยาวชน และครอบครัวั ในระยะที่่ผ� ่่านมา โดยร่่วมมืือกับั ทุกุ ภาคส่่วนในการผลักั ดันั นโยบาย การแปลง
นโยบายสู่ก� ารปฏิบิ ัตั ิิ สนับั สนุนุ กระบวนการเรีียนรู้�้ และการสื่อ�่ สารที่่ม� ีีประสิทิ ธิผิ ลและยั่ง� ยืืน ทั้้ง� ในสังั คมวงกว้า้ งและในระดับั พื้้น� ที่่�
ครอบคลุมุ ทั้้ง� พื้้น� ที่่เ� ขตเมืือง-ชนบท-กึ่ง�่ เมืืองกึ่ง�่ ชนบท และพื้้น� ที่่เ� ฉพาะที่่ข� าดแคลนทรัพั ยากร ตลอดจนสนับั สนุนุ การใช้เ้ ทคโนโลยีี
และระบบดิจิ ิทิ ัลั เพื่อ�่ เอื้อ� ต่่อการสร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาพ โดยไม่่ละเลยมิติ ิขิ องความเหลื่อ�่ มล้ำ��ำ ทางดิจิ ิทิ ัลั (Digital divide) และยกระดับั
การเชื่่�อมโยงเครืือข่่ายขัับเคลื่่�อนงานสร้้างเสริิมสุุขภาพในระดัับพื้้�นที่่� ระดัับชาติิและสากล ทั้้�งในเชิิงการผลัักดัันนโยบาย
การประสานทรัพั ยากร และงานวิชิ าการ โดยให้้ความสำ�ำ คัญั อย่่างยิ่ง� ยวดกับั ผลกระทบที่่เ� ด็ก็ และเยาวชนได้ร้ ับั จากปัญั หาการแพร่่
ระบาดของโรคโควิิด-19 และปัจั จัยั เสี่ย� งทางสุุขภาพอุุบัตั ิิใหม่่ที่่ส� ่่งผลกระทบต่่อพฤติิกรรม วิิถีีชีีวิติ และสัังคม โดยเฉพาะในกลุ่ม�่
เด็ก็ และเยาวชนที่่�มีีภาวะเปราะบาง ให้้มีีความพร้้อมสามารถรัับมืือกับั วิิกฤติกิ ารณ์์ด้้านสุขุ ภาพและการเปลี่�ยนแปลงที่่�เกิดิ ขึ้�น
สรุุปสถานการณ์แ์ ละแนวโน้้มที่่�สำ�ำ คัญั
สุุขภาวะกลุ่่�มเด็ก็ ปฐมวััย
1. ด้า้ นโภชนาการ ผลสำำ�รวจพบว่่า มีีเด็ก็ อายุุต่ำ��ำ กว่่า 5 ปีี ในประเทศไทย ประมาณ 5 แสนคน ที่่ม� ีีภาวะทุพุ โภชนาการเรื้�อรััง
หรืือภาวะเตี้้ย� แคระแกร็น็ ประมาณ 1 ใน 10 ของเด็ก็ อายุตุ ่ำ��ำ กว่่า 5 ปีี มีีภาวะเตี้�้ยแคระแกร็น็ ปานกลางหรืือรุุนแรง (ร้้อยละ
13) เพิ่่ม� ขึ้น� จากปีี 2558 ที่่ม� ีีเพีียงร้อ้ ยละ 11 ยิ่ง� หากเป็น็ กลุ่ม�่ เด็ก็ ที่่แ� ม่่มีีการศึึกษาน้อ้ ย จำ�ำ นวนจะเพิ่่ม� ขึ้น� เป็น็ 2 ใน 10 (ร้อ้ ยละ
19) เด็ก็ ที่่ม� าจากครอบครัวั ที่่ม� ีีฐานะยากจนมาก (ร้อ้ ยละ 16) มีีแนวโน้ม้ ที่่ม� ีีภาวะเตี้ย�้ แคระแกร็น็ มากกว่่าเด็ก็ ที่่ม� าจากครอบครัวั
ที่่�มีีฐานะร่ำ�ำ�รวย (ร้อ้ ยละ 11) เด็ก็ ในกรุงุ เทพฯ มีีแนวโน้้มที่่�จะเตี้้�ยแคระแกร็น็ และอ้้วนมากกว่่าเด็ก็ ภาคอื่่น� ของประเทศไทย
(ร้้อยละ 17 และ 17.2 ตามลำำ�ดับั ) การเลี้้ย� งลููกด้ว้ ยนมแม่่ พบว่่า มีีเพีียงร้อ้ ยละ 14 ของทารกอายุตุ ่ำ��ำ กว่่า 6 เดืือนเท่่านั้้�น
ที่่ไ� ด้้กิินนมแม่่อย่่างเดีียวในช่่วง 6 เดืือนแรก (ลดลงจากปีี 2558 ที่่ม� ีีถึึงร้อ้ ยละ 23) ในส่่วนของการเลี้ย�้ งลููกด้ว้ ยนมแม่่อย่่าง
ต่่อเนื่อ�่ ง พบว่่า ทารกเกืือบ 3 ใน 10 เท่่านั้้น� ที่่ไ� ด้ก้ ินิ นมแม่่ติดิ ต่่อกันั 1 ปีี และมีีเกืือบ 2 ใน 10 คนเท่่านั้้น� ที่่ไ� ด้ก้ ินิ นมติดิ ต่่อกันั
2 ปีี /55
2. ด้า้ นการเรีียนรู้� พบว่่าประมาณ 3 ใน 4 ของเด็ก็ อายุุ 3-5 ปีี กำ�ำ ลังั อยู่ใ� นระบบการศึึกษาระดับั อนุบุ าล ขณะที่่ป� ระมาณครึ่ง�่ หนึ่ง�่
ของเด็ก็ อายุุต่ำำ��กว่่า 3 ปีี อยู่�ในระดัับเตรีียมอนุบุ าลในศููนย์์การเรีียน สถานเลี้้�ยงเด็ก็ และศููนย์์พัฒั นาเด็็กเล็ก็ ทั่่ว� ประเทศ
ผลสำำ�รวจปีี 2562 พบว่่า เด็็กอายุุ 3-5 ปีี ร้้อยละ 86 มีีโอกาสเข้า้ เรีียนในหลัักสููตรปฐมวัยั รููปแบบใดรููปแบบหนึ่่�ง มีีแนวโน้ม้
เพิ่่�มขึ้�นจากปีี 2548 (ร้อ้ ยละ 60) ปีี 2555 (ร้อ้ ยละ 84) ปีี 2558 (ร้้อยละ 84) ทั้้ง� นี้�พ้ บว่่าเด็็กวััย 3-5 ปีี ที่่�มีีแม่่มีีการศึึกษา
สููงกว่่ามััธยม ร้้อยละ 88 ได้เ้ ข้้าเรีียนหลัักสููตรปฐมวััยรููปแบบใดรููปแบบหนึ่�่ง สููงกว่่าเด็็กที่่ม� ีีแม่่ไม่่มีีการศึึกษา (ร้อ้ ยละ 78)
นอกจากนี้้�ยัังพบว่่าเด็็กอายุุ 3-5 ปีี ในกรุุงเทพมหานคร เพีียงร้้อยละ 71 เท่่านั้้�น ที่่�มีีโอกาสเข้้าเรีียนในหลัักสููตรปฐมวััย
(ต่ำำ��ที่่ส� ุุดเมื่อ่� เทีียบกัับเด็็กในภููมิภิ าคอื่�่น) /56

/55 องค์ก์ ารยููนิิเซฟ ประเทศไทย, “ช่่องว่่างและความเหลื่่�อมล้ำ��ำ : ผลการสำ�ำ รวจสถานการณ์เ์ ด็ก็ และสตรีีในประเทศไทย พ.ศ. 2562”, (องค์ก์ ารยููนิิเซฟ ประเทศไทย, 2564)
/56 องค์ก์ ารยููนิเิ ซฟ ประเทศไทย, (2564)

108 ส�ำ นักงานกองทนุ สนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

แผนการด�ำ เนินงานประจ�ำ ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

3. ด้้านพัฒั นาการ การสำำ�รวจในปีี 2560 พบเด็็กปฐมวัยั ร้อ้ ยละ 23.1 มีีพัฒั นาการสงสัยั ล่่าช้า้ ส่่วนใหญ่่เป็น็ ในด้้านกล้า้ มเนื้้อ�
มัดั เล็ก็ และสติปิ ัญั ญา การเข้า้ ใจภาษาและการใช้ภ้ าษา ตามลำ�ำ ดับั เด็ก็ ชั้น� ประถมศึึกษา (6-7 ปี)ี ราว 1 ใน 4 มีีระดับั ความฉลาดทาง
อารมณ์์ (EQ) ต่ำำ�� กว่่าเกณฑ์์ และเด็็กอายุุ 2-5 ปีี ราว 1 ใน 3 (ร้อ้ ยละ 30) มีีปัญั หาด้า้ นการคิดิ เชิงิ บริิหาร (Executive
Functions: EF) ล่่าช้า้ กว่่าเกณฑ์์เฉลี่ย� การเข้า้ ถึึงของเล่่นและหนัังสืือนิทิ าน พบว่่าภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือมีีเด็็กเล็็กเพีียง
1 ใน 5 (ร้้อยละ 23) เท่่านั้้น� ที่่�มีีหนัังสืือสำำ�หรับั เด็็กอย่่างน้้อย 3 เล่่ม สููงสุุดคืือกรุงุ เทพมหานคร (ร้อ้ ยละ 56) พ่่อมีีส่่วนร่่วม
ในการทำ�ำ กิจิ กรรมส่่งเสริมิ การเรีียนรู้�กับั ลููกน้อ้ ยกว่่าแม่่อย่่างชัดั เจน โดยเฉพาะพ่่อของเด็ก็ ที่่อ� าศัยั อยู่ใ� นครอบครัวั ที่่ย� ากจนมาก /57

ข้อ้ มููลจากกรมสุขุ ภาพจิติ รายงานว่่า จากการตรวจคัดั กรองเพื่อ�่ ค้น้ หาเด็ก็ ที่่ม� ีีปัญั หาพัฒั นาการล่่าช้า้ ให้เ้ ข้า้ สู่ก� ระบวนการกระตุ้�น
พััฒนาการต่่อเนื่่�องจนกลัับมามีีพััฒนาการสมวััย สามารถติิดตามเด็็กให้้มารัับการกระตุ้�นพััฒนาการได้้เพีียงร้้อยละ 30.48
อยู่�ระหว่่างการติิดตามร้้อยละ 19.19 และไม่่สามารถติิดตามได้้ถึึงร้้อยละ 50.85 ถืือเป็็นความสููญเสีียโอกาสของเด็็กและ
สังั คมไทย
4. ด้า้ นการเลี้ย� งดูู พ่่อแม่่ผู้�้ดูแลเกืือบครึ่ง�่ (ร้อ้ ยละ 58) เชื่อ�่ ว่่าการลงโทษเด็ก็ ทางร่่างกายเป็น็ สิ่ง� จำ�ำ เป็น็ ในการเลี้ย�้ งดููหรืือสอนเด็ก็
ผู้เ�้ ลี้ย�้ งดููที่่ม� ีีการศึึกษาต่ำ��ำ กว่่าและในครัวั เรืือนที่่ย� ากจนกว่่า มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะเห็น็ ว่่าการลงโทษทางกายเป็น็ สิ่ง� จำ�ำ เป็น็ ต่่อการสร้า้ ง
วิินััยให้้กัับเด็็ก การใช้ค้ วามรุุนแรงในการเลี้้ย� งดููและลงโทษทางร่่างกายอาจสร้้างบาดแผลและผลกระทบทางจิิตใจต่่อเด็็กใน
ระยะยาว โดยพบว่่า อัตั ราของเด็ก็ อายุุ 1-14 ปีี เกืือบ 3 ใน 5 (ร้อ้ ยละ 58) เคยได้ร้ ับั การอบรมโดยใช้ค้ วามรุนุ แรงด้า้ นร่่างกาย
หรืือด้้านจิิตใจ เด็็ก 4 ใน 10 (ร้อ้ ยละ 40) เคยได้้รับั การอบรมโดยการทำ�ำ ร้า้ ยจิติ ใจ และเด็ก็ เกืือบครึ่่ง� (ร้อ้ ยละ 44) เคยได้้รับั
การอบรมโดยการทำ�ำ ร้า้ ยร่่างกาย เด็ก็ ที่่�ถููกเลี้้ย� งดููโดยมารดาไม่่มีีการศึึกษา (ร้อ้ ยละ 67) ได้้รัับการอบรมโดยวิธิ ีีการรุุนแรง
มากกว่่าเด็ก็ ที่่ม� ารดาได้ร้ ับั การศึึกษามัธั ยมศึึกษาขึ้น� ไป (ร้อ้ ยละ 48) เด็ก็ ที่่อ� ยู่ใ� นครอบครัวั ฐานะยากจนมาก (ร้อ้ ยละ 70) ได้ร้ ับั
การอบรมโดยวิิธีีการรุนุ แรงมากกว่่าครอบครััวฐานะร่ำ��ำ รวยมาก (ร้้อยละ 42) การอาศัยั อยู่ก� ัับพ่่อแม่่ พบว่่าเด็ก็ ที่่�ไม่่ได้อ้ าศััย
อยู่ก� ับั พ่่อแม่่มีีแนวโน้้มเพิ่่ม� สููงขึ้�น โดยใน ปีี 2562 เด็ก็ 1 ใน 5 คน (ร้้อยละ 22) ไม่่ได้อ้ ยู่�กัับทั้้ง� พ่่อและแม่่เทีียบกัับปีี 2548
(ร้อ้ ยละ 18) ปีี 2555 (ร้อ้ ยละ 21) ปีี 2558 (ร้อ้ ยละ 21) /58
5. ด้า้ นผลกระทบจากโรคโควิดิ -19 กรมอนามัยั กระทรวงสาธารณสุขุ พบว่่า ในการระบาดช่่วงเดืือนเมษายน – กรกฎาคม 2564
มีีเด็็กปฐมวััยติิดเชื้�อโควิดิ -19 เกืือบ 20,000 คน เด็ก็ วััยเรีียนติิดเชื้อ� โควิดิ 19 เกืือบ 60,000 คน และมีีจำ�ำ นวนไม่่น้อ้ ยที่่ต� ้้อง
กลายเป็น็ เด็ก็ กำ�ำ พร้า้ เพราะสููญเสีียผู้เ�้ ลี้ย�้ งดููหลักั จากโรคโควิดิ -19 นอกจากนี้�้ กรมกิจิ การเด็ก็ และเยาวชน พบว่่ามีีเด็ก็ จำ�ำ นวน
มากที่่แ� ม้ไ้ ม่่ติดิ เชื้อ� แต่่ได้ก้ ลายเป็น็ กลุ่ม�่ เสี่ย� งสููงที่่ต� ้อ้ งได้ร้ ับั การดููแลอย่่างเหมาะสม ในด้า้ นการเรีียนรู้� กองทุนุ เพื่อ�่ ความเสมอภาค
ทางการศึึกษา ยังั พบว่่าเด็ก็ เล็ก็ จำ�ำ นวนมากได้ร้ ับั ผลกระทบจากการปิดิ สถานพัฒั นาเด็ก็ ปฐมวัยั โดยมีีภาวะการเรีียนรู้�ที่ถ� ดถอย
ซึ่�ง่ จะส่่งผลต่่อเนื่อ่� งในระยะยาวหากไม่่ได้ร้ ับั การป้อ้ งกัันและแก้ไ้ ขให้้ทันั การณ์์
สุุขภาวะวัยั รุ่่�นและเยาวชน
วััยรุ่�นเป็็นช่่วงวััยที่่�สำำ�คััญที่่�จะเตรีียมเด็็กสู่�การเป็็นผู้้�ใหญ่่ ความเสี่�ยงด้้านพฤติิกรรมอาจนำำ�ไปสู่�ปััญหาทั้้�งทางสุุขภาพ เศรษฐกิิจ
และสัังคม เป็็นกลุ่่�มวััยที่่�ต้้องได้้รัับการเฝ้้าระวัังดููแล ปลููกฝัังความรู้้� ทััศนคติิและค่่านิิยมที่่�นำำ�ไปสู่ �การปฏิิบััติิตนและใช้้ชีีวิิตที่่�
เหมาะสม การพัฒั นาวัยั รุ่น� และเยาวชนไทยยังั มีีประเด็น็ และความท้า้ ทายในหลายเรื่อ� ง จากการจัดั อันั ดับั ดัชั นีีการพัฒั นาเยาวชน
ของกลุ่ม�่ ประเทศอาเซีียน (ASEAN Youth Development Index) ที่่เ� ผยแพร่่ในปีี 2560 ค่่าดัชั นีีของไทยถููกจัดั อันั ดับั อยู่ใ� นอันั ดับั
ที่่� 8 จาก 10 ประเทศ โดยด้้านที่่�ต้้องปรัับปรุุงเป็็นเรื่่�อง “สุุขภาพและความเป็็นอยู่�ที่่�ดีี” และ “การมีีส่่วนร่่วมทางสัังคม”
ของเยาวชนในประเทศ

/57 องค์์การยููนิเิ ซฟ ประเทศไทย, (2564)
/58 องค์์การยููนิิเซฟ ประเทศไทย, (2564)

ส�ำ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.) 109

แผนการดำ�เนินงานประจ�ำ ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

สำ�ำ นักั งานสถิติ ิแิ ห่่งชาติไิ ด้ด้ ำ�ำ เนินิ การสำ�ำ รวจสภาวะทางสังั คม วัฒั นธรรมและสุขุ ภาพจิติ ปีี 2561 เพื่อ�่ ให้ท้ ราบถึึงสภาพของสังั คมไทย
เกี่�ยวกับั พฤติิกรรม ค่่านิิยม วััฒนธรรมและความสััมพัันธ์ก์ ับั สมาชิิกในครััวเรืือนไทยในปัจั จุุบััน พบว่่า วััยรุ่�น (13-24 ปีี) ส่่วน
มากสื่อ�่ สารทางอินิ เทอร์เ์ น็ต็ และช่่วยงานบ้า้ น/ช่่วยเหลืือกิจิ การของครอบครัวั เป็น็ ประจำ�ำ (ร้อ้ ยละ 63.0 และ 50.3 ตามลำ�ำ ดับั ) และ
เป็็นที่่�สัังเกตว่่าวััยรุ่่�นไม่่ใช้้บริิการในแหล่่งเรีียนรู้� เช่่น พิิพิิธภััณฑสถานแห่่งชาติิ และไม่่เข้้าร่่วมกิิจกรรมทางสัังคม/
เสริิมสร้้างความรู้� ที่ส�่ ััดส่ว่ นค่่อนข้้างมาก ร้อ้ ยละ 43.5 และ 31.5 ตามลำ�ำ ดับั สำ�ำ หรับั พฤติิกรรมที่่�น่่าเป็็นห่่วงของวัยั รุ่�นปีี 2561
พบว่่า 3 ใน 10 ออกไปเที่่�ยวกลางคืืน และ 1 ใน 10 เล่่นการพนััน หวย บอล ฯลฯ
ในด้้านความสััมพัันธ์ข์ องวัยั รุ่�น่ อายุุ 13-24 ปีี กัับสมาชิิกในครัวั เรืือน ในปีี 2561 พบว่่าวััยรุ่�นมีีความรู้�้สึกปลอดภััย อบอุ่่�นและ
มีีความสุุขเมื่่�ออยู่ �ในครอบครััวตััวเอง และมีีผู้้�ปกครองเป็็นแบบอย่่างที่่�ดีีให้้ทำำ�ตามเป็็นประจำำ�ในสััดส่่วนที่่�สููง (ร้้อยละ 76.0
และร้อ้ ยละ 71.6 ตามลำ�ำ ดับั ) แต่่ยังั มีีที่่น� ่่าเป็น็ ห่่วงในเรื่อ�่ งการมีีผู้้�ปกครองที่ส�่ นับั สนุุนในสิ่ง� ที่ช�่ อบหรืืออยากทำ�ำ เป็น็ ประจำ�ำ เพีียง
ครึ่ง� หนึ่่ง� (ร้อ้ ยละ 52.0) สำ�ำ หรับั ประชากรอายุุ 13 ปีขีึ้น� ในเรื่อ�่ งการแสดงออกถึึงความรักั ความเข้า้ ใจ ความเอื้อ� อาทร ความสนใจ
เอาใจใส่่กับั สมาชิกิ ในครอบครัวั พบว่่ายังั มีีเพีียงร้อ้ ยละ 57.8 ที่่ท� ำ�ำ กันั เป็น็ ประจำ�ำ อีีกทั้้ง� ยังั พบว่่า ด้า้ นสุุขภาพจิติ พบว่่า กลุ่ม�่ วัยั รุ่น�่
(15-25 ปี)ี มีีคะแนนสุุขภาพจิติ ต่ำ��ำ สุุด (31.22 คะแนน) เมื่่อ� เทีียบกับั กลุ่ม�่ ช่่วงอายุุอื่่น� ซึ่ง�่ ต่ำ��ำ กว่่าค่่าเฉลี่ย� ของประเทศที่่� 31.6 /59
ปััญหาที่่ว� ัยั รุ่น� และเยาวชนพบจากประเด็น็ ที่่�โทรปรึึกษาบริิการ 1323 สายด่่วนปรึึกษาปััญหาสุุขภาพจิิต โดยมากเป็น็ เรื่่�องความ
เครีียดหรืือวิิตกกัังวลเกืือบครึ่่ง� และราว 1 ใน 5 เป็น็ เรื่�อ่ งปััญหาความรักั ตามด้้วยปัญั หาซึึมเศร้้าราว 1 ใน 10 /60 ความเครีียด
จากการเรีียนหนังั สืือและการถููกล้อ้ เลีียนกลั่น� แกล้ง้ จากเพื่อ�่ น เป็น็ ตัวั กระตุ้�นให้ว้ ัยั รุ่น� และเยาวชนหลายคนเครีียดจนคิดิ ฆ่่าตัวั ตาย
การสำ�ำ รวจในกลุ่่�มเด็็กนัักเรีียนมัธั ยมศึึกษาในปีี 2558 พบว่่าผู้�้ที่�โดนกลั่น� แกล้้งมีีแนวโน้้มคิิดฆ่่าตัวั ตายมากกว่่าคืือ 1 ใน 5 ของผู้้�
ถููกกลั่�นแกล้ง้ ในโรงเรีียนคิดิ ฆ่่าตััวตายใน 12 เดืือนที่่ผ� ่่านมา เปรีียบเทีียบกัับร้อ้ ยละ 8.5 ของผู้�้ที่ไ� ม่่ได้โ้ ดนกลั่�นแกล้ง้ /61
ในด้้านการบริิโภคอาหารของวััยรุ่่�นและเยาวชน มีีเทคโนโลยีีและแอปพลิิเคชัันสั่�งซื้�ออาหารเข้้ามามีีบทบาทเพิ่่�มขึ้�นส่่งผลต่่อ
การกินิ ของวััยรุ่น� หากแต่่การเลืือกส่่วนใหญ่่ยัังขึ้�นกัับ ความชอบ (ร้อ้ ยละ 27.7) และความอยากรับั ประทาน (18.8) และรสชาติิ
(ร้อ้ ยละ 18.8) มากกว่่าคำ�ำ นึึงถึึงคุณุ ค่่าทางโภชนาการ (ร้อ้ ยละ 8.1) ทำ�ำ ให้จ้ ำ�ำ นวนมากยังั คงเลืือกกินิ อาหารที่่ไ� ม่่ดีีต่่อสุขุ ภาพ ขณะที่่�
การบริโิ ภคผักั และผลไม้ย้ ังั อยู่ใ� นระดับั ต่ำ��ำ โดยเฉพาะช่่วงอายุุ 10-15 ปีี ที่่ไ� ม่่ถึึง 1 ใน 4 ที่่บ� ริโิ ภคผักั ผลไม้ส้ ดเป็น็ ประจำ�ำ ทุกุ วันั /62
ในด้า้ นกิจิ กรรมทางกาย สถานการณ์ด์ ้า้ นกิจิ กรรมทางกายของเด็ก็ และเยาวชนอยู่ใ� นเกณฑ์ท์ ี่่น� ่่าเป็น็ ห่่วงมากที่่ส� ุดุ เมื่อ�่ เทีียบกับั
ช่่วงวััยอื่่น� ๆ โดยในช่่วงปีี 2555-2562 ผลการสำ�ำ รวจพบว่่า มีีเด็็กและเยาวชนไทยประมาณ 1 ใน 4 เท่่านั้้�นที่่�มีีกิจิ กรรมทางกาย
ที่่เ� พีียงพอตามคำ�ำ แนะนำ�ำ ขององค์ก์ ารอนามัยั โลก โดยมีีอัตั ราเพิ่่ม� เฉลี่ย� ติดิ ลบร้อ้ ยละ 0.06 ต่่อปีี ทั้้ง� นี้�้ ในปีี 2557 เป็น็ ปีที ี่่เ� ด็ก็ และ
เยาวชนไทยมีีกิิจกรรมทางกายที่่�เพีียงพอสููงสุุด (ร้้อยละ 27.6) ในช่่วงปีี 2559-2562 ระดัับความผัันผวนจะอยู่�ที่่�ร้้อยละ 1-2
เท่่านั้้�น โดยล่่าสุดุ ผลจากการแพร่่ระบาดของโรคโควิิด-19 เมื่่�อปีี 2563 ส่่งผลให้ร้ ะดัับกิิจกรรมทางกายที่่เ� พีียงพอของเด็ก็ และ
เยาวชนไทยลดลงเหลืือเพีียงร้อ้ ยละ 17.1 หรืือลดลงร้อ้ ยละ 7.2 เมื่อ�่ เทีียบกับั ปีที ี่่ผ� ่่านมา หากเทีียบระหว่่างเพศชายและเพศหญิงิ
พบว่่า เพศชายจะมีีกิิจกรรมทางกายที่่�เพีียงพอสููงกว่่าเพศหญิิงทุุกปีี ด้้านพฤติิกรรมเนืือยนิ่่�ง มีีแนวโน้้มสููงขึ้ �นอย่่างน่่ากัังวล
โดยในช่่วงระหว่่างปีี 2555-2560 เด็็กและเยาวชนไทยมีีพฤติิกรรมเนืือยนิ่่ง� โดยเฉลี่ย� ประมาณ 13 ชั่ว� โมงครึ่่ง� ต่่อวันั และไม่่พบ
ความแตกต่่างมากนัักระหว่่างชายและหญิิง ระหว่่างปีี 2561-2563 ระยะเวลาของพฤติิกรรมเนืือยนิ่่�งต่่อวัันกลัับเพิ่่�มสููงขึ้ �น

/59 สำ�ำ นักั งานสถิติ ิแิ ห่่งชาติ,ิ “การสำ�ำ รวจสภาวะทางสัังคม วัฒั นธรรมและสุุขภาพจิติ พ.ศ. 2561”, (สำ�ำ นัักงานสถิติ ิแิ ห่่งชาติ,ิ 2563)
/60 กรมสุขุ ภาพจิิต, “รายงานประจำ�ำ ปีกี รมสุุขภาพจิติ ปีงี บประมาณ 2561”, (2561) และ สถาบันั วิิจััยประชากรและสังั คม มหาวิทิ ยาลัยั มหิิดล, “รายงานสุุขภาพคนไทย ปีี 2563”, (2563)
/61 กรมอนามััย, “การสำำ�รวจภาวะสุุขภาพนักั เรีียนในประเทศไทย พ.ศ. 2558”, (2562) และ สถาบัันวิิจัยั ประชากรและสังั คม มหาวิิทยาลัยั มหิดิ ล,
“รายงานสุุขภาพคนไทย ปีี 2563”, (2563)
/62 สำ�ำ นักั งานสถิิติิแห่่งชาติ,ิ “การสำ�ำ รวจพฤติิกรรมการบริิโภคอาหารของประชากร พ.ศ. 2560”, (2561)

110 ส�ำ นักงานกองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.)

แผนการดำ�เนินงานประจ�ำ ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

โดยมีีค่่าเฉลี่ �ยสููงเกิินกว่่า 14 ชั่ �วโมงต่่อวััน /63 นอกจากนี้้� ผลกระทบของวิิกฤติิโควิิด-19 ยัังส่่งผลต่่อวััยรุ่ �นในหลายด้้าน
ผลสำำ�รวจขององค์์การยููนิิเซฟ ร่่วมกัับสภาเด็็กและเยาวชนแห่่งประเทศไทย พบว่่า เด็็กและเยาวชนมีีความเครีียด วิิตกกัังวล
ด้า้ นการเรีียน ร้อ้ ยละ 70 ด้า้ นความสัมั พันั ธ์ใ์ นครอบครัวั เช่่น การทะเลาะวิวิ าท และการทำ�ำ ร้า้ ยร่่างกาย ร้อ้ ยละ 7 ด้า้ นเพศสภาพ
เมื่่�อต้อ้ งอยู่�บ้้านเป็น็ เวลานาน ร้้อยละ 4 ที่่ส� ำำ�คััญยัังพบว่่า เด็็กและเยาวชนต้้องการช่่องทางเรีียนรู้้�เกี่ย� วกัับการจัดั การกัับความ
เครีียดถึึง ร้อ้ ยละ 40 ขณะเดีียวกันั กองทุนุ เพื่อ�่ ความเสมอภาคทางการศึึกษาพบว่่าเด็ก็ วัยั เรีียนไม่่ต่ำ��ำ กว่่า 50,000 คนมีีความเสี่ย� ง
ที่่�จะหลุดุ จากระบบการศึึกษาเนื่�อ่ งจากผลกระทบของโควิิด 19
สุขุ ภาวะครอบครััว
เกิดิ การเปลี่ย� นแปลงโครงสร้า้ งครอบครัวั การอยู่อ� าศัยั เพีียงคนเดีียว ลักั ษณะครอบครัวั เลี้ย�้ งเดี่ย� วและครอบครัวั ข้า้ มรุ่น� (ผู้�้สูงอายุุ
และหลาน) มีีแนวโน้ม้ เพิ่่ม� มากขึ้น� ปัญั หาสัมั พันั ธภาพในครอบครัวั จากการขาดการแสดงความเอาใจใส่่ระหว่่างกันั และการสื่อ�่ สาร
กัันอย่่างมีีคุณุ ภาพ อาจนำ�ำ ไปสู่�การใช้ค้ วามรุุนแรง จากข้อ้ มููลรายงานสุขุ ภาพคนไทย ปีี 2562 พบว่่า ครอบครัวั ไทยจำ�ำ นวนมาก
มีีลัักษณะที่่�เปราะบาง ครอบครััวอยู่�คนเดีียวมีีแนวโน้ม้ เพิ่่�มขึ้�นต่่อเนื่อ่� งในปีี 2559 มีีมากถึึง 3.8 ล้้านครอบครัวั (คิิดเป็็นร้้อยละ
17.6 ของครอบครัวั ไทยทั้้ง� หมด) ซึ่ง�่ หมายถึึงครอบครัวั ที่่ม� ีีบุตุ รอายุตุ ่ำ��ำ กว่่า 18 ปีี อาศัยั อยู่ก� ับั พ่่อหรืือแม่่โดยลำ�ำ พังั มีีประมาณ 1.4
ล้า้ นครอบครัวั ขณะที่่� ครอบครััวข้า้ มรุ่น� ซึ่่ง� ส่่วนใหญ่่เป็น็ ครอบครัวั ที่่พ� ่่อแม่่วัยั ทำำ�งานย้้ายถิ่�นไปทำ�ำ งานที่่อ� ื่่�น หย่่าร้า้ ง หรืือเสีีย
ชีีวิิตมีีเพีียงผู้�้สูงอายุุและหลานที่่ย� ังั เป็น็ เด็็กอาศััยอยู่ด� ้้วยกันั คาดว่่ามีีอยู่�ราว 400,000 ครอบครััว เกืือบครึ่�่งหนึ่�่งอยู่�ในภาคตะวันั
ออกเฉีียงเหนืือ ด้้านความเข้้มแข็ง็ ของครอบครัวั ไทย ในมิติ ิสิ ัมั พันั ธภาพในครอบครััว ยังั เป็็นเรื่�อ่ งที่่�ต้อ้ งเร่่งเสริิมสร้้างพร้อ้ มๆ กัับ
การเฝ้า้ ระวังั แก้ไ้ ขปัญั หาการใช้ค้ วามรุนุ แรง โดยเฉพาะต่่อเด็ก็ และสตรีีในครอบครัวั การสำ�ำ รวจระดับั ประเทศ พบความรุนุ แรงต่่อ
ผู้ห�้ ญิิงและบุุคคลในครอบครััวไทย มีีความชุุกมากถึึงร้้อยละ 34.6 จำำ�นวนมากเป็น็ ความรุุนแรงด้้านจิติ ใจ และเป็็นความรุุนแรง
ทางร่่างกายและทางเพศมากถึึงร้อ้ ยละ 10 และร้้อยละ 5 ตามลำ�ำ ดับั ในปีี 2560 มีีสถิติ ิเิ ด็็กและสตรีีที่่ถ� ููกกระทำำ�ความรุุนแรงและ
ได้้เข้้ารัับบริิการศููนย์์พึ่่�งได้้ จำำ�นวน 21,219 ราย มากกว่่า 2 คน 5 เป็็นการกระทำำ�ความรุุนแรงโดยบุุคคลในครอบครััว ซึ่่�ง
ส่่วนใหญ่่จากคู่ ส� มรส /64
สถานการณ์ก์ ารแพร่่ระบาดของโรคโควิดิ -19 ยังั ซ้ำ��ำ เติมิ ครอบครัวั ไทย ผลการสำ�ำ รวจ “ครอบครัวั ไทยในภาวะวิกิ ฤติิ COVID-19”
เมื่�่อเดืือนเมษายน 2563 โดยกระทรวงการพััฒนาสังั คมและความมั่�นคงของมนุุษย์์ ผลกระทบด้้านเศรษฐกิจิ และการเงิิน พบว่่า
ครอบครััวที่่�พอจะสามารถจััดการแก้้ไขปััญหาทางการเงิินและดููแลรัับผิิดชอบค่่าใช้้จ่่ายของครอบครััวได้้ ร้้อยละ 61.4 และ
ครอบครัวั ที่่ม� ีีปัญั หาทางเศรษฐกิจิ อย่่างมาก เพราะแทบไม่่สามารถจัดั การด้า้ นการเงินิ และค่่าใช้จ้ ่่ายของครอบครัวั ได้เ้ ลยมีีร้อ้ ยละ
14.7 อย่่างไรก็็ตามมีีประเด็็นที่่�น่่ากัังวล คืือ มีีครอบครััวไทยเพีียงร้้อยละ 23.4 เท่่านั้้�น ที่่�ไม่่มีีปััญหาด้้านการเงิินและ
สามารถดููแลรับั ผิดิ ชอบค่่าใช้จ้ ่่ายของครอบครัวั ได้ใ้ นภาวะวิกิ ฤตนี้�้ แต่่สะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ว่่าอีีกร้อ้ ยละ 76.6 กลับั ต้อ้ งเผชิญิ กับั ปัญั หา
ด้า้ นการเงินิ และเศรษฐกิจิ ในระดับั ที่่แ� ตกต่่างกันั ไป ด้า้ นการปฏิบิ ัตั ิติ ัวั ของสมาชิกิ ในครอบครัวั ในภาวะวิกิ ฤตโควิดิ -19 ประชาชน
ส่่วนใหญ่่ให้้ความร่่วมมืือปฏิิบััติิตามนโยบายและมาตรการของรััฐบาลอย่่างเคร่่งครััด โดยสมาชิิกในครอบครััวส่่วนใหญ่่สวมใส่่
หน้้ากากอนามััยหรืือหน้้ากากผ้้าทุุกครั้้�งที่่�ออกนอกบ้้าน ร้้อยละ 96.4 มีีความพยายามหลีีกเลี่�ยงการออกนอกบ้้าน ไม่่ไปอยู่�ใน
สถานที่่ส� าธารณะที่่ม� ีีผู้�้ คนแออัดั และหลีีกเลี่ย� งงานเลี้ย�้ งสังั สรรค์ร์ ้อ้ ยละ 88.3 มีีการทานอาหารที่่ถ� ููกสุขุ ลักั ษณะ กินิ ร้อ้ น ช้อ้ นส่่วนตัวั
และล้า้ งมืือบ่่อยมากขึ้น� ร้อ้ ยละ 84.3 ด้า้ นการอยู่ร�่่วมกันั ของครอบครัวั ในภาวะวิกิ ฤติโิ ควิดิ -19 พบว่่า ประชาชนมีีความเห็น็ ว่่าสถาบันั

/63 ศููนย์พ์ ััฒนาองค์ค์ วามรู้�้ ด้า้ นกิิจกรรมทางกายประเทศไทย, “ฟื้้น� กิจิ กรรมทางกายในประเทศไทยหลัังวิิกฤตโควิิด-19”, (บริิษัทั ภาพพิิมพ์์ จำำ�กััด, 2563)
/64 สถาบันั วิิจััยประชากรและสังั คม มหาวิทิ ยาลััยมหิิดล, “รายงานสุุขภาพคนไทย ปีี 2562”, (2562)

ส�ำ นักงานกองทนุ สนับสนนุ การสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.) 111

แผนการดำ�เนินงานประจำ�ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

ครอบครััวไทยส่่วนใหญ่่กว่่า ร้้อยละ 96.0 ไม่่มีีการใช้้ความรุุนแรงทำ�ำ ร้้ายร่่างกายกันั พบข้้อมููลว่่า สมาชิิกครอบครัวั เพีียงร้อ้ ยละ
56.4 เท่่านั้้น� ที่่ส� ามารถควบคุมุ การใช้อ้ ารมณ์ร์ ุนุ แรงหรืือไม่่ใช้อ้ ารมณ์ร์ ุนุ แรงกับั คนในครอบครัวั แต่่ที่่น� ่่าห่่วงใย คืือ มีีครอบครัวั ไทย
ร้อ้ ยละ 5.8 ที่่เ� มื่อ�่ มีีความหงุดุ หงิดิ และโมโหแทบไม่่สามารถควบคุมุ การใช้อ้ ารมณ์ก์ ับั คนในครอบครัวั ได้เ้ ลย ซึ่ง�่ ในจำ�ำ นวนนี้�้ สมาชิกิ
ในครอบครััวร้้อยละ 0.9 มีีการใช้้ความรุุนแรงทำำ�ร้้ายร่่างกายกััน จนได้้รัับบาดเจ็็บ ซึ่่�งอาจจะเป็็นผลมาจากความตึึงเครีียด
ในครอบครััวที่่ไ� ด้้รับั ผลกระทบมาจากภาวะวิกิ ฤติโิ ควิิด-19
นอกจากมิิติทิ างเศรษฐกิจิ สัังคม และการอยู่�ร่่วมกัันของสมาชิกิ ในครอบครััวแล้้ว แต่่ผลกระทบจากการระบาดและมาตรการใน
การควบคุุมโรค มีีผลทำำ�ให้้สมาชิิกในครอบครััวต้้องต่่อสู้้�กัับภาวะวิิกฤติิการระบาดของโรคโควิิด-19 ที่่�เกิิดขึ้�นมาอย่่างต่่อเนื่่�อง
ทำ�ำ ให้เ้ กิดิ ความกดดันั ความเครีียด และความวิิตกกังั วลสะสมมาโดยตลอด ซึ่่�งอาจจะส่่งผลต่่อสุุขภาพจิติ ของคนในครอบครััวได้้
และมีีแนวโน้้มส่่งผลต่่อสุุขภาพของเด็ก็ และเยาวชน
จุุดเน้้นของแผน
1. ขยายผลต้้นแบบชุุดความรู้�้ที่�ผ่่านการทดสอบผลแล้้ว อาทิิ แนวทางการพัฒั นาศููนย์์เด็ก็ เล็็ก การส่่งเสริมิ สุุขภาวะนัักเรีียนใน
ประเด็็นต่่างๆ เป็น็ ต้้น สู่ก� ลุ่�ม่ ผู้้�รัับประโยชน์์ ผ่่านการผลักั ดันั นโยบาย กระบวนการเรีียนรู้�แ้ บบเครืือข่่าย และการสื่�อ่ สาร
2. สนับั สนุนุ ครอบครัวั และหน่่วยต่่างๆ ในระดับั ชุมุ ชนให้ม้ ีีความรู้แ� ละทักั ษะการเลี้ย�้ งดููเด็ก็ และการจัดั การความเครีียด ผ่่านกิจิ กรรม
ฐานครอบครััวและชุมุ ชน
3. ส่่งเสริมิ ให้เ้ กิดิ ทางเลืือกในการเรีียนรู้�ที่เ� หมาะสมให้แ้ ก่่เด็ก็ ทุกุ กลุ่ม�่ วัยั ภายใต้ส้ ถานการณ์ก์ ารระบาดของโควิดิ 19 ทั้้ง� แพลตฟอร์ม์
ออนไลน์์ ออนไซต์์ และแบบไฮบริิด
4. ทดสอบต้้นแบบชุุดเครื่่�องมืือการทำ�ำ งานสนับั สนุุนสุุขภาวะเด็็ก เยาวชน และครอบครััว และการพััฒนาเครื่่�องมืือกลางเพื่่�อ
ติิดตามและประเมินิ ผลภายในของแผนหลััก และประเมิินผลกระทบของโครงการสำำ�คััญในระยะที่่ผ� ่่านมา
5. พัฒั นาความร่่วมมืือกับั ภาคีียุทุ ธศาสตร์เ์ พื่อ�่ ร่่วมขับั เคลื่อ�่ นนโยบาย และร่่วมมืือกับั สำ�ำ นักั ต่่างๆใน สสส. ในการประยุกุ ต์แ์ นวทาง
การดำ�ำ เนินิ งานในประเด็น็ สุขุ ภาพเฉพาะเรื่อ� งให้เ้ หมาะสมสอดคล้อ้ งกับั ช่่วงวัยั ของเด็ก็ ในบริบิ ทที่่ห� ลากหลาย เช่่น ในครอบครัวั
รููปแบบต่่างๆ สถานศึึกษา และชุุมชน เป็น็ ต้น้

พื้น�้ ที่เ�่ ป้า้ หมาย/ปฏิบิ ัตั ิกิ ารระดับั จังั หวัดั ประกอบด้ว้ ย ลำ�ำ ปาง พะเยา เชีียงใหม่่ เชีียงราย แพร่่ กาฬสินิ ธุ์� เลย สุรุ ินิ ทร์์ อุบุ ลราชธานีี
ขอนแก่่น มุุกดาหาร มหาสารคาม ร้อ้ ยเอ็ด็ สุุพรรณบุรุ ีี ฉะเชิิงเทรา นครนายก ชััยนาท ยะลา ตรััง และกรุงุ เทพมหานคร
โดยครอบคลุุมทั้้ง� พื้้น� ที่่�ยากลำ�ำ บาก พื้้�นที่่�เมืือง และอื่น่� ๆ และมุ่ ง� เน้น้ ให้้ความสำ�ำ คััญเป็น็ อัันดับั แรกแก่่กลุ่่ม� เป้า้ หมายเด็ก็ และ
เยาวชนที่่�ได้้รัับผลกระทบหนัักที่่�สุดุ จากการระบาดของโรคโควิดิ 19 ในพื้้�นที่่น� ั้้�นๆ

112 สำ�นักงานกองทุนสนบั สนุนการสร้างเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.)

แผนการด�ำ เนนิ งานประจ�ำ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

เป้้าหมายการดำ�ำ เนิินงาน
ตััวชี้้ว� ััดหลััก

แพลตฟอร์์มการเรีียนรู้้�ออนไลน์์ สำำ�หรับั เพิ่่�มการ ชุุดความรู้้�/เครื่่�องมือื การดำำ�เนินิ งานสนัับสนุุน
1 เรีียนรู้้�แก่ก่ ลุ่่�มเป้้าหมายโดยสามารถวััดผลได้้ 2 สุุขภาวะเด็็ก เยาวชนและครอบครัวั

อย่่างน้อ้ ย อย่่างน้อ้ ย

3 แพลตฟอร์์ม 5 ชุุด

ได้แ้ ก่่ แพลตฟอร์ม์ การเรีียนรู้้�ออนไลน์์สำำ�หรับั เด็็ก ครอบคลุมุ ประเด็็นสุขุ ภาวะต่่างๆ อาทิิ อาหาร
แพลตฟอร์์มการเรีียนรู้้�ออนไลน์์สำำ�หรัับพ่่อแม่่ กิจิ กรรมทางกาย สิ่่ง� แวดล้้อม ยาสููบ แอลกอฮอล์์
ผู้้�ดูแู ลเด็็ก แพลตฟอร์์มการเรีียนรู้้�ออนไลน์์สำ�ำ หรับั และอื่่น� ๆ ที่่�ผ่่านการทดสอบในพื้้�นที่เ�่ ป้้าหมาย
ผู้้�ทำำ�งานด้า้ นเด็ก็
ไม่น่ ้อ้ ยกว่า่ 50 พื้้�นที่่�

ระบบติดิ ตามและวััดผลการเปลี่่�ยนแปลงระดับั พฤติิกรรมเด็็ก เยาวชน และครอบครัวั ที่ส�่ อดคล้้องกัับห่่วงโซ่ผ่ ลลััพธ์์ของ
3 แผนและเป้้าหมายระยะสิิบปีขี อง สสส. ที่พ่� ัฒั นาโดยการมีีส่่วนร่ว่ มของภาคีียุุทธศาสตร์์ ภาคีีปฏิิบัตั ิกิ าร

และภาคีีนวัตั กรรม

1 ระบบ

ตััวชี้้ว� ััดร่ว่ ม
1. บููรณาการการทำำ�งานร่่วมกัับแผนควบคุมุ ยาสููบ แผนควบคุุมเครื่�่องดื่่ม� แอลกอฮอล์แ์ ละสิ่ง� เสพติดิ และแผนการจััดการความ
ปลอดภััยและปััจจััยเสี่�ยงทางสัังคม เพื่่�อพััฒนาเนื้้�อหาและรููปแบบแพลตฟอร์์มการเรีียนรู้้�ออนไลน์์ในประเด็็นการลดปััจจััย
เสี่ย� ง ได้แ้ ก่่ ยาสููบ แอลกอฮอล์์และสิ่�งเสพติิด และอุบุ ัตั ิเิ หตุุทางถนน
2. บููรณาการการทำ�ำ งานร่่วมกับั แผนสุขุ ภาวะประชากรกลุ่ม�่ เฉพาะ ในการขยายผลและส่่งต่่อชุดุ ความรู้/� เครื่อ�่ งมืือ ให้ก้ ับั เครืือข่่าย
ของแผนสุขุ ภาวะเด็ก็ เยาวชนและครอบครัวั และแผนสุขุ ภาวะประชากรกลุ่่ม� เฉพาะ อย่่างน้อ้ ย 3 ชุดุ ความรู้/�้ เครื่อ�่ งมืือ ได้แ้ ก่่
ชุดุ ความรู้/�้ เครื่อ�่ งมืือการดููแลและพัฒั นาเด็ก็ ชุดุ ความรู้/�้ เครื่อ�่ งมืือการลดความรุนุ แรงในครอบครัวั และชุดุ ความรู้/�้ ชุดุ กิจิ กรรม
การสร้้างสานสััมพัันธ์์ระหว่่างวััยสููงอายุกุ ัับเด็็กเยาวชน โดยการมีีส่่วนร่่วมของ 3 เครืือข่่าย ได้แ้ ก่่ เครืือข่่ายตำำ�บลส่่งเสริมิ
การมีีส่่วนร่่วมของสภาเด็ก็ และเยาวชน เครืือข่่ายตำ�ำ บลบููรณาการสุขุ ภาวะเด็ก็ เยาวชนและครอบครัวั และเครืือข่่ายชมรมผู้�้สูงอายุ”ุ
3. บููรณาการการทำำ�งานร่่วมกัับแผนสนัับสนุุนการสร้้างเสริิมสุุขภาพผ่่านระบบบริิการสุุขภาพในการพััฒนากลไกการส่่งเสริิม
และคุ้�มครองเด็็กเล็็กระดับั พื้้�นที่่� โดยเชื่อ่� มร้อ้ ยระบบบริกิ ารสุุขภาพ เครืือข่่ายระดัับพื้้�นที่่� ชุมุ ชน สหวิชิ าชีีพ องค์์กรปกครอง
ส่่วนท้้องถิ่ �น และหน่่วยงาน/องค์์กร ที่่�เกี่่�ยวข้้องร่่วมทำำ�งานเพื่่�อให้้เด็็กมีีสถานะสุุขภาพและพััฒนาการสมวััย ภายใต้้
สิ่่ง� แวดล้อ้ มที่่�ปลอดภััย เอื้อ� ต่่อการเรีียนรู้�้และคุุณภาพชีีวิิต อย่่างน้อ้ ย 2 กลไก/พื้้�นที่่�

ส�ำ นกั งานกองทนุ สนับสนนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.) 113

แผนการดำ�เนนิ งานประจ�ำ ปีงบประมาณ พ.ศ. 2565

วััตถุุประสงค์์
1. ส่่งเสริมิ พื้้น� ที่่เ� รีียนรู้�้ทั้ง� ในระดับั ชุมุ ชนและแพลตฟอร์ม์ ออนไลน์ท์ี่่ส� ามารถสร้า้ งการเรีียนรู้แ�้ ก่่เด็ก็ และครอบครัวั และบุคุ ลากร/
ผู้้�ทำำ�งานด้้านเด็็ก
2. สนับั สนุนุ ความร่่วมมืือแบบพหุภุ าคีีเพื่อ�่ บููรณาการภารกิจิ เพื่อ�่ เด็ก็ เยาวชน และครอบครัวั ทั้้ง� ในระดับั พื้้น� ที่่แ� ละระดับั ประเทศ
3. พััฒนาระบบติิดตามและประเมิินผลภายในของแผนหลัักและแผนดำ�ำ เนิินงานประจำำ�ปีีที่่�มีีความเชื่่�อมโยงกัับทิิศทางและ
เป้า้ หมายระยะสิบิ ปีีและห่่วงโซ่่ผลลััพธ์์ที่่เ� กี่ย� วข้้อง
4. สนับั สนุุนการพัฒั นานวััตกรรมดิจิ ิิทััลและการจััดการความรู้้�เพื่อ่� สื่�่อสารสาธารณะอย่่างต่่อเนื่อ่� ง
5. ร่่วมมืือกัับสำำ�นัักเชิิงรุุกภายใน สสส. เพื่่�อพััฒนาแนวทางดำำ�เนิินงานตามเป้้าหมายเชิิงยุุทธศาสตร์์และขยายผลบทเรีียนที่่�ดีี
สู่่ก� ลุ่ม�่ เป้้าหมาย
แนวทางการดำ�ำ เนินิ งาน
กรอบแนวคิดิ การดำ�ำ เนินิ งานของแผนสุขุ ภาวะเด็ก็ เยาวชน และครอบครัวั มีีความเชื่อ�่ มโยงกับั เป้า้ หมายเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ร์ ะยะสิบิ ปีี
ของ สสส. ในแง่่ที่่�ทำำ�หน้้าที่่�สร้้างเสริิมสุุขภาพระยะเริ่�มต้้นของเส้้นทางชีีวิิตอัันนำำ�ไปสู่ � “สุุขภาพดีีตลอดช่่วงชีีวิิต” (Lifelong
Health) ซึ่่�งหลัักฐานเชิิงประจัักษ์์พบว่่าการปกป้้องเด็็กจากความรุุนแรงและส่่งเสริิมให้้ได้้รัับการเลี้้�ยงดููที่่�เหมาะสมจะส่่งผล
ต่่อสุุขภาพกายและสุุขภาพจิิตในระยะยาว และก่่อให้เ้ กิิดผลดีีทั้้�งเชิงิ เศรษฐกิจิ และสังั คมเมื่่�อเด็็กเติิบโตเป็น็ ผู้�ใหญ่่และกลาย
เป็น็ พ่่อแม่่รุ่่�นต่่อไป /65

โดยแผนได้พ้ ัฒั นาห่่วงโซ่่ผลลัพั ธ์ข์ องการสร้า้ งเสริมิ สุขุ ภาวะเด็ก็ และเยาวชนเพื่อ�่ ระบุุตัวั กำ�ำ หนดสุขุ ภาพ (Health Determinant)
ปัจั จัยั ที่่ส� ่่งผลต่่อตัวั กำ�ำ หนดสุขุ ภาพ (Factors to Health Determinant) และกลยุทุ ธ์์ (Key Intervention) ซึ่ง�่ พบว่่าตัวั กำ�ำ หนดสุขุ ภาพ
ของเด็็กที่่�สำำ�คััญที่่ส� ุดุ คืือ การเลี้�ยงดูทู ี่่�ได้ร้ ัับจากครอบครัวั หรืือผู้้�ดููแลหลักั และถ้า้ เสริิมด้้วยการเรีียนรู้�จากระบบโรงเรีียนและ
การสนับั สนุุนจากชุุมชนจะยิ่ง� ส่ง่ ผลให้เ้ กิดิ พฤติกิ รรมสุุขภาพของเด็ก็ ซึ่่ง� นำ�ำ ไปสู่่ส� ุุขภาพดีีทั้้ง� 4 มิติ ิขิ องเด็ก็ หากต้อ้ งการทำ�ำ ให้้
เกิิดขึ้้�นได้้จริิง ยั่�งยืืน และครอบคลุุมเด็็กทุุกกลุ่่�มในสัังคม ต้้องเสริิมด้้วยมาตรการที่่�ส่่งผลต่่อโครงสร้้างและสภาพแวดล้้อม
ทางสังั คม สรุุปเป็็นกรอบแนวคิดิ ในการดำำ�เนิินงานดังั นี้้�

/65 ดููรายละเอีียดเพิ่่�มเติมิ เรื่อ�่ งความเชื่�่อมโยงระหว่่างสุุขภาวะเด็็กสู่�การมีีสุขุ ภาวะที่่�ดีีตลอดช่่วงชีีวิิตได้้จากเว็บ็ ไซต์ข์ องมหาวิิทยาลััยฮาร์ว์ าร์ด์ และองค์์การอนามััยโลก ที่่�
https://developingchild.harvard.edu/science/deep-dives/lifelong-health/ และ https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/parenting-for-life
long-health

114 สำ�นักงานกองทุนสนับสนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.)

แผนการด�ำ เนินงานประจำ�ปงี บประมาณ พ.ศ. 2565

กรอบแนวคิิดการดำำ�เนิินงาน

สขุ ภาพดี 4 มิติ

กาย จติ ปัญญา สงั คม

วสิ ยั ทศั น์ วิสัยทัศน์ – “เด็ก เยาวชน และครอบครวั ไดร้ บั การคุ้มครองและส่งเสริมใหม้ ีวิถชี วี ิตและสังคมท่เี อื้อต่อสุขภาวะ”
และพันธกจิ พันธกิจ – “จุดประกาย กระต้นุ สาน และเสริมพลงั บคุ คล ชมุ ชน และองคก์ รทุกภาคส่วนให้มี
ขดี ความสามารถ และสร้างสรรคร์ ะบบสงั คมทเ่ี ออ้ื ต่อการมีสขุ ภาวะที่ด”ี

เป้าหมาย ลดผลกระทบ : เพม่ิ :
เชิงยุทธศาสตร์ ยาสูบ สรุ าและสิ่งเสพติด มลพิษจากส่ิงแวดลอ้ ม อาหารและโภชนาการ พฒั นาการ กิจกรรมทางกาย
ปญั หาสุขภาพอุบัติใหม่ และปจั จัยเสย่ี งอ่ืน ความปลอดภัยทางถนน สขุ ภาพจติ ที่ดี
ยทุ ธศาสตร์ ทกั ษะในศตวรรษท่ี 21
การจัด
ส่งเสริมความเทา่ เทียมและลดความเหลื่อมลา้ํ ด้านสุขภาพ มุง่ เนน้ กล้มุ เปา้ หมายทเี่ ปราะบาง
โครงสรา้ งแผน
1. สง่ เสริมศักยภาพครอบครัว 2. สง่ เสรมิ ความร่วมมือพหุภาคี 3. สง่ เสริมวชิ าการ นวัตกรรม
และพื้นที่เรียนรสู้ ําหรับ ระดบั พื้นทีแ่ ละเครือขา่ ย นโยบาย และการส่อื สาร
เด็กและเยาวชน

สานพลงั นโยบาย - ความรู้ - สังคม

1. กลุม่ แผนงาน 2. กลุ่มแผนงาน 3. กลุ่มแผนงาน
สนบั สนุนพ้ืนท่เี รยี นรู้ สนบั สนนุ ภาควี ามร่วมมอื สนบั สนนุ การขับเคลือ่ นสงั คม

4. กลุม่ แผนงานพฒั นาและบริหารงาน สรา้ งเสรมิ สุขภาพ (งานบรู ณาการ-ตดิ ตามและประเมินผล-การวัดผลและความคุม้ คา่ )

เป้า้ หมายสููงสุุด วิิสััยทััศน์์ พันั ธกิจิ และเป้้าหมายเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์มีีความสอดคล้อ้ งกับั ภาพรวมทิศิ ทางและเป้า้ หมายระยะ 10 ปีี
(พ.ศ. 2565 – 2574) ของ สสส. โดยเพิ่่�มเป้้าหมายเชิิงยุุทธศาสตร์์ที่่�จำำ�เพาะเจาะจงสำำ�หรัับกลุ่่�มเด็็กและเยาวชน ได้้แก่่
พััฒนาการและทักั ษะในศตวรรษที่่� 21 ซึ่�่งแผนจะมุ่ง� เน้น้ ทักั ษะการเรีียนรู้�แ้ ละนวัตั กรรม (4Cs – Creativity, Critical Thinking,
Communication, Collaboration) โดยดำ�ำ เนินิ งานภายใต้้ 3 ยุทุ ธศาสตร์ห์ ลักั ที่่ม� ีียุทุ ธศาสตร์ไ์ ตรพลังั เป็น็ ฐาน ได้แ้ ก่่ การส่่งเสริมิ
ศักั ยภาพครอบครัวั และพื้้น� ที่่เ� รีียนรู้�สำ�ำ หรับั เด็ก็ และเยาวชน การส่่งเสริมิ ความร่่วมมืือพหุภุ าคีีระดับั พื้้น� ที่่แ� ละภาคีีเครืือข่่าย และการ
ส่่งเสริมิ วิิชาการ นวััตกรรม นโยบายและการสื่่�อสาร โดยจััดโครงสร้า้ งแผนให้้ประกอบด้ว้ ยกลุ่่ม� แผนงานย่่อย 4 กลุ่ม�่ ได้้แก่่ กลุ่่ม�
แผนงานสนัับสนุนุ พื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้�้ กลุ่ม�่ แผนงานสนับั สนุนุ ภาคีีความร่่วมมืือ กลุ่ม�่ แผนงานสนับั สนุนุ การขับั เคลื่อ�่ นสังั คม และกลุ่ม่�
แผนงานพััฒนาและบริิหารงานสร้้างเสริิมสุุขภาพ ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นกลไกการสนัับสนุุนการดำำ�เนิินงานตามกรอบแนวคิิดภาพรวม
ของแผน

สำ�นกั งานกองทุนสนับสนนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.) 115