พระพุทธศาสนา พว.

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

๘) สันตุฏฐี มีความพอใจในส่ิงท่ี St Step 1asean

ขั้นสังเกต
รวบรวมข้อมลู

ตนเองมีและสง่ิ ท่หี ามาได้ดว้ ยตนเอง ๓. นักเรียนร่วมกันศึกษาบทเรียนเร่ือง
๙) สต ิ มสี ติทีก่ �าหนดจดจา� ระลึกใน ความสำ�คัญของพระพุทธศาสนากับ
ส่ิงที่ตนเองได้กระท�าอยู่เสมอ และการกระท�าใด ๆ การพัฒนาชุมชนและการจัดระเบียบ
สังคม จากหนังสือเรียนหรือแหล่ง
จะตอ้ งไมป่ ระมาท มคี วามรอบคอบ รจู้ กั ยบั ยง้ั ชง่ั ใจ การเรยี นรอู้ ื่นเพ่ิมเตมิ
๑๐) ปัญญา มีปัญญาหย่ังรู้เหตุผล
รู้ดีและรู้ชั่ว มีวิจารณญาณ ไม่ใช้อารมณ์อยู่เหนือ ep 2 ข้นั คิดวิเคราะห์

เหตผุ ล นกั เรยี นควรขยันหมัน่ เพยี ร และสรุปความรู้

และไมล่ ะเลยในการปฏิบัตหิ น้าท่ีของตน

๑.๒ อปรหิ านิยธรรม ๗ เป็นข้อปฏบิ ัติที่นา� ความสขุ ความเจรญิ มาสชู่ ุมชน ด้วยหลักของการ
มีส่วนรว่ มรบั ผดิ ชอบ ความสามัคคี การยอมรับนับถอื และการใหค้ วามคุ้มครอง ๗ ประการ ดงั ต่อไปน้ี

๑) หม่ันประชมุ เนืองนิตย์ ๔. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น
โดยใช้ค�ำ ถาม ดงั น้ี
๒) เข้าประชมุ เลกิ ประชุม และชว่ ยกนั ท�ากจิ ทคี่ วรท�าอย่างพร้อมเพรยี งกนั
• หลกั ธรรมทีช่ ่วยพฒั นาชมุ ชน
๓) ไมบ่ ญั ญตั ิสง่ิ ทีข่ ดั ต่อหลักการ แตป่ ฏิบัติตามหลกั การทไี่ ดบ้ ญั ญัตไิ ว้แลว้ มหี ลกั ธรรมใดบา้ ง
(ตัวอย่างคำ�ตอบ นาถกรณธรรม ๑๐ คือ
๔) เคารพนบั ถอื และรับฟงั ความคิดเหน็ ของผูใ้ หญ่
คุณธรรมท่ีทำ�ให้ตนเป็นท่ีพ่ึงแห่งตน และ
๕) ไม่ขม่ เหงรังแก หรือลว่ งเกินผ้หู ญิง อปริหานิยธรรม ๗ คือ ข้อปฏิบัติที่นำ�
ความสขุ ความเจรญิ มาสชู่ มุ ชน)
๖) เคารพปชู นยี สถานและปูชนยี วตั ถุ • หลักธรรมท่ีช่วยในการจัดระเบียบ
สงั คมมีหลกั ธรรมใดบ้าง
๗) ใหค้ วามอารกั ขาคุ้มครองและป้องกนั พระสงฆผ์ ู้ทรงศลี ใหอ้ ยใู่ นถิน่ นน้ั อย่างเป็นสขุ (ตวั อยา่ งค�ำ ตอบ เบญจศีล เบญจธรรม)
๕. นักเรียนยกตัวอย่างหลักธรรมที่ช่วย
นอกจากหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาดงั กล่าวแล้ว ศาสนสถานอยา่ งเช่น วดั ยงั เปน็ สถานท่ี ในการพัฒนาชุมชนและการจัดระเบียบ
สงั คม พรอ้ มบอกวธิ กี ารน�ำ ไปปฏบิ ตั แิ ละ
ที่เหมาะแก่การพัฒนาชุมชนอีกด้วย เพราะตั้งแต่ในอดีตถึงปัจจุบัน วัดเป็นแหล่งศึกษาหาความรู้ และ ผลทีเ่ กดิ จากการปฏิบตั ิ โดยใช้แผนภาพ
ความคดิ ดังตัวอยา่ ง
ปลกู ฝังคณุ ธรรม ศลี ธรรมแก่คนในชมุ ชน ตลอดจนถึงการจัดกิจกรรมต่าง ๆ ทางศาสนา ซ่งึ เปน็ กจิ กรรม

ที่มีผลต่อวิถีชีวิตของคนในชุมชน เช่น การเปิดโรงเรียนพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ การฝึกสอนน่ังสมาธิ

การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน พระสงฆ์ภายในวัดก็ได้รับการแต่งต้ังให้เป็นท่ีปรึกษาในการจัดกิจกรรม

บ�าเพ็ญประโยชน์ต่าง ๆ ในชมุ ชนเรอ่ื ยมา วดั จึงมสี ว่ นร่วมในการพฒั นาชุมชนได้เป็นอยา่ งดี

พิธีรบั ประกาศนยี บตั รของโรงเรียนพระพทุ ธศาสนา ชาวบา้ นปฏบิ ัติธรรมรว่ มกนั ท่วี ัด
วนั อาทิตย์ วัดสทุ ศั นเทพวราราม
หลกั ธรรมทช่ี ่วยในการพฒั นา วธิ ีการปฏิบัติ
ความสำาคัญของพระพุทธศาสนากับการพัฒนาชมุ ชน และการจดั ระเบียบสังคม 33 ชมุ ชนและการจดั ระเบียบ ๑. รูจ้ ักรักษาระเบียบวนิ ัย
๒. รู้จกั ศกึ ษาและฟังให้มาก
สงั คม ๓. รู้จกั เลือกคบคนดเี ป็นมิตร
นาถกรณธรรม ๑๐ ๔. เป็นผวู้ า่ นอนสอนงา่ ย
๕. รจู้ ักทำ�งานเพอ่ื สว่ นรวม
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ๖. รู้จักพดู และรับฟงั ผอู้ นื่
๗. มคี วามขยนั หม่ันเพียร
“อปริหานยิ ธรรม ๗” หมายถงึ ขอ้ ใด ๘. มคี วามพอใจในส่ิงทตี่ นมี
๙. มีสติกับสิ่งท่ที �ำ อยู่เสมอ
๑ หลักธรรมส�ำ หรบั ผคู้ รองเรือน (เฉลย ๒ เพราะอปรหิ านยิ ธรรม ๗ คอื ๑๐. ใช้ปญั ญาในการตดั สินปัญหา

๒ ขอ้ ปฏบิ ตั ิทน่ี �ำ ความสขุ ความเจริญมาสู่ชุมชน ข้อปฏิบัติท่ีจะนำ�ความสุขความเจริญมาสู่ ไม่ใช้อารมณ์อยู่เหนอื เหตุผล

๓ หลักธรรมทเี่ ป็นเครื่องยดึ เหน่ยี วจิตใจคน ชมุ ชน) ผลทเ่ี กดิ จากการปฏิบัติ

๔ หลักธรรมทจ่ี ะนำ�ไปสู่ความสำ�เรจ็ คนในชมุ ชนสามารถพง่ึ พาตนเองได้ เมอื่ คนในชมุ ชน
สามารถพ่ึงพาตนเองได้ ชมุ ชนก็จะเกดิ ความเขม้ แข็ง
และมีความสุข

33 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้ันคิดวิเคราะห์
St St ๒. ความสำาคญั ของพระพุทธศาสนากบั การจดั ระเบยี บสังคม
และสรปุ ความรู้

๖. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้ว ในทางพระพทุ ธศาสนา สงั คมจะมคี วามเปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ยดงี าม และสามารถอยรู่ ว่ มกนั ในสงั คม
สรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้ ไดอ้ ยา่ งสนั ตสิ ุข คนในสังคมจ�าเปน็ ต้องประพฤตติ ามหลัก เบญจศีล เบญจธรรม หรอื ศลี ๕ และ ธรรม ๕
ค�ำ ถาม ดังนี้ ทีจ่ ะตอ้ งปฏิบัติควบคกู่ ันไป ดงั นี้

• นกั เรยี นจะน�ำ หลกั ธรรมทางพระพทุ ธ- เบญจศลี เบญจธรรม
ศาสนาไปใชใ้ นการพฒั นาชมุ ชนและการ
จัดระเบียบสังคมอย่างไรจึงจะก่อให้เกิด ๑. งดเว้นจากการฆา่ สตั ว์ คู่กบั เบญจธรรม คอื มีความเมตตากรณุ า
ประโยชน์ต่อตนเอง ชุมชน และคนใน ๒. งดเวน้ จากการลักขโมย คู่กบั เบญจธรรม คือ ประกอบอาชีพสุจรติ
สังคม ๓. งดเวน้ จากการประพฤตผิ ดิ ค่กู ับเบญจธรรม คือ มคี วามสา� รวมในกาม ยินดีในคู่ครอง
ของตน
(ตัวอย่างคำ�ตอบ นำ�ไปใช้ในการปฏิบัติตน ในกาม คกู่ บั เบญจธรรม คอื มสี จั จะ พดู สง่ิ ทเ่ี ปน็ ประโยชน์
ให้สามารถพึ่งพาตนเองได้ ถ้าทุกคน ๔. งดเวน้ จากการพูดเท็จ ค่กู บั เบญจธรรม คือ มสี ตสิ ัมปชญั ญะ
สามารถพ่ึงพาตนเองได้ ไม่เบียดเบียนใคร ๕. งดเวน้ จากการด่มื สุราและเมรยั
ปฏิบัติตามหลักเบญจศีล เบญจธรรม
จัดระเบียบให้แก่ตนเอง สังคมก็จะเกิด
ความสงบสุข)

ep 3 ข้ันปฏบิ ัติ
แหลละังสกราปุรปควฏาบิ มัตริู้

๗. นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม การช่วยเหลอื สัตว์จรจดั เป็นการแสดงความมีเมตตากรณุ าตอ่ สัตว์
แ ล้ ว แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ร่ ว ม กั น อ ภิ ป ร า ย ถึ ง
ความสำ�คัญของพระพุทธศาสนากับ เมอ่ื สมาชกิ ในสงั คมสามารถปฏบิ ตั ติ ามหลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาดงั กลา่ วแลว้ สมาชกิ ในสงั คม
การพัฒนาชุมชนและการจัดระเบียบ ก็จะอยูร่ ่วมกนั อย่างมคี วามสุข
สังคม จากนั้นสรุปข้อมูลความรู้ท่ีได้
ลงในแบบบันทึก ดงั ตัวอยา่ ง

แบบบนั ทึกความสำ�คญั ของพระพทุ ธศาสนา 34 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
• ความส�ำ คญั ของพระพทุ ธศาสนา
กับการพัฒนาชุมชน ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
(พระพุทธศาสนามีหลักธรรมนาถกรณธรรม ๑๐ และ ขอ้ ใดจบั คเู่ บญจศีลและเบญจธรรมไมถ่ กู ต้อง (เฉลย ๔ เพราะงดเวน้ จากการดม่ื สรุ าเมรยั
อปรหิ านิยธรรม ๗ ทช่ี ่วยให้ชมุ ชนเกดิ ความสงบสขุ ) ๑ งดเวน้ จากการฆ่าสัตว์ คู่กบั มเี มตตากรุณา คกู่ บั เบญจธรรมคอื มสี ตสิ มั ปชญั ญะ)
• ความส�ำ คญั ของพระพุทธศาสนา ๒ งดเว้นจากการลักขโมย คกู่ ับ ประกอบอาชพี สุจริต
กบั การจัดระเบียบสงั คม ๓ งดเวน้ จากการประพฤติผิดในกาม ค่กู ับ มีความส�ำ รวมในกาม
(พระพทุ ธศาสนามหี ลกั เบญจศลี และเบญจธรรมทท่ี �ำ ให้ ๔ งดเว้นจากการดม่ื สรุ าเมรยั คกู่ ับ ซ่ือสตั ยส์ จุ ริต
ทกุ คนประพฤตดิ ี สงั คมเกดิ ความเปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ย)

จากน้ันนักเรียนตรวจสอบความถูกต้อง
ของผลงานว่ามีส่วนใดควรปรับปรุงหรือ
แก้ไขหรือไม่

สุดยอดคู่มือครู 34

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ep 3aseanรอบรู้อาเซียนและโลก

ผงั สรปุ สาระสา� คัญ St St St ข้ันปฏบิ ัติ
และสรุปความรู้
หลงั การปฏบิ ัติ

ความสาำ คญั ของพระพุทธศาสนากับการพัฒนาชุมชน ๘. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็น
พระพุทธศาสนาเข้ามามีบทบาทตอ่ สงั คม คือการเปน็ ที่พ่ึงทางใจ และนา� หลักค�าสอนมาใช้ใน ความรูร้ ่วมกัน ดงั นี้

การพฒั นาชุมชน หลักธรรมท่ีใช้ในการพฒั นาสงั คม คอื • ประชาชนสว่ นใหญใ่ นประเทศไทย
๑. นาถกรณกรรม ๑๐ คอื คณุ ธรรมทท่ี �าใหต้ นเปน็ ทพี่ ง่ึ แหง่ ตน ซงึ่ เปน็ พนื้ ฐานความแขง็ แรง นบั ถอื พระพทุ ธศาสนา ท�ำ ใหพ้ ระพทุ ธ-
ของชุมชน ศาสนาเข้ามามีบทบาทสำ�คัญในการ
๒ อปรหิ านิยธรรม ๗ คอื ข้อปฏบิ ตั ิที่น�าความสขุ ความเจริญมาสู่ชุมชน ด้วยการมสี ว่ นรว่ ม พัฒนาชุมชนและการจัดระเบียบ
รับผดิ ชอบ สามคั คี ยอมรับนับถือ และการให้ความคุม้ ครอง สังคม

ความสาำ คญั ของ ep 4
พระพทุ ธศาสนา
กับการพฒั นาชมุ ชน ขน้ั สอ่ื สารและนำ� เสนอ
และการจัดระเบียบสังคม
๙. นักเรียนออกมานำ�เสนอแบบบันทึก
ความสำาคัญของพระพทุ ธศาสนากบั การจัดระเบยี บสังคม ความสำ�คัญของพระพุทธศาสนากับ
การจัดระเบียบสังคมให้มีความเป็นระเบียบเรียบร้อย และสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ การพัฒนาชุมชนและการจัดระเบียบ
สังคมหนา้ ชน้ั เรยี น
คนในสงั คมตอ้ งจดั ระเบยี บความคดิ และการกระท�าของตนเองกอ่ น โดยการปฏบิ ตั ติ ามเบญจศลี
หรอื ศีล ๕ และเบญจธรรม หรอื ธรรม ๕ เพือ่ ใหส้ ังคมอย่รู ่วมกันไดอ้ ยา่ งสันติและมีความสขุ

ค�ำศพั ทส์ ำ� คัญ

effort (เอฟ' เฟริ ์ท) ความเพียร 5ep ข้ันประเมนิ เพ่ือเพม่ิ คณุ คา่
generous (เจน' เนอะเริส) ใจกวา้ งไม่เห็นแก่ตวั บริการสังคม
responsibility (รสิ พอนซะบลิ ' ละท)ี ความรบั ผดิ ชอบ และจิตสาธารณะ

จุดประกายโครงงาน ๑๐. นักเรียนนำ�ความรู้ที่ได้จากการศึกษา
ให้นักเรียนร่วมกันจัดท�าโครงการพระพุทธศาสนากับการพัฒนาชุมชน โดยให้นักเรียนช่วยกัน เรื่อง ความสำ�คัญของพระพุทธ-
วางแผนการพัฒนาชุมชนให้สอดคล้องกับหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เสนอต่อครูและลงมือ ศ า ส น า กั บ ก า ร พั ฒ น า ชุ ม ช น แ ล ะ
ปฏิบัติงานจริง จากนั้นจัดท�ารูปเล่มโครงงาน เพ่ือใช้เผยแพร่ความรู้ โดยสรุปผลการด�าเนินงาน และ การจัดระเบียบสังคม ไปแนะนำ�ให้
อธบิ ายความเช่ือมโยงของพระพุทธศาสนากับการพัฒนาชุมชน ค น ใ น ค ร อ บ ค รั ว แ ล ะ ชุ ม ช น รู้ จั ก
เพ่ือให้ทุกคนนำ�หลักธรรมมาเป็น
ความสำาคญั ของพระพทุ ธศาสนากบั การพฒั นาชุมชน และการจดั ระเบยี บสงั คม 35 แนวทางในการปฏิบัติเพ่ือให้เกิด
ความสขุ ในสังคม
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรียนจัดทำ�แบบบันทึกชีวิตประจำ�วันของตนเองเป็นเวลา ๑ สัปดาห์
เพอ่ื ศกึ ษาบทบาทและความส�ำ คญั ของพระพทุ ธศาสนา หรอื ศาสนาอนื่ ๆ ทต่ี นเอง
นับถือ วิเคราะห์ผลท่ีเกิดขึ้น แล้วออกมานำ�เสนอหน้าชั้นเรียน จากน้ันทุกคน
ร่วมกันอภิปรายบทบาทและความสำ�คัญของพระพุทธศาสนา หรือศาสนาอ่ืน ๆ
กบั การด�ำ รงชีวติ

35 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้ีวัด กิจกรรมบรู ณาการอาเซียน
ให้นักเรยี นรว่ มกันสนทนาถงึ หลักธรรมทางศาสนากับการพฒั นาชุมชน หรอื ประเทศในอาเซยี น
ส ๑.๑ ม.๒/๔ โดยวิเคราะหจ์ ากศาสนาทีป่ ระชาชนในแตล่ ะประเทศ เคารพนับถอื

เวบ็ ไซต์แนะน�า

http://www.dhammajak.net ลานธรรมจักร
http://www.larndham.org ลานธรรม
http://www.mbu.ac.th มหาวทิ ยาลยั มหามกุฏราชวิทยาลัย

กิจกรรมการเรียนรู้

๑. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเรื่อง “ความส�าคัญของพระพุทธศาสนากับการพัฒนาชุมชน„
โดยให้บอกเล่าถึงการร่วมมือกันระหว่างวัดกับชุมชนที่นักเรียนประทับใจ พร้อมท้ังวาดภาพ หรือ
น�าภาพถ่ายในเหตุการณ์มาประกอบการเลา่ เรอ่ื ง โดยออกมานา� เสนอหน้าช้นั เรยี น

๒. ให้นักเรียนเขียนเรียงความเรื่อง “ความส�าคัญของพระพุทธศาสนากับการจัดระเบียบสังคม„
โดยวเิ คราะหว์ า่ นกั เรยี นไดน้ า� หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนามาใชจ้ ดั ระเบยี บทางสงั คมไดอ้ ยา่ งไรบา้ ง
เพอ่ื ทา� ใหค้ นในสังคมอยู่รว่ มกนั อย่างสงบสขุ จากนน้ั ออกมานา� เสนอหนา้ ชั้นเรยี น

แนวคำ� ตอบ คา� ถามพฒั นากระบวนการคิด
๑. หลกั ธรรมทีท่ า� ให้ตนเป็นท่ีพึ่งแหง่ ตนไดค้ อื หลกั ธรรมใด
๑. หลักธรรมนาถกรณธรรม ๑๐ ๒ วดั กับชุมชนมคี วามสมั พันธก์ นั อย่างไร
๒. วัดเป็นทพี่ ่งึ ทางใจแกค่ นในชุมชน ๓. นักเรียนสามารถนา� หลักธรรมทีเ่ กี่ยวขอ้ งกบั การพัฒนาชมุ ชนมาใช้ในชีวิตประจ�าวันไดอ้ ย่างไรบ้าง
เป็นสถานท่ีประกอบกิจกรรมทางศาสนา ๔. หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาท่ีสามารถน�ามาใช้เพื่อการจัดระเบยี บสังคมคือหลักธรรมใดบา้ ง
๕. นักเรียนสามารถน�าหลักธรรมทเ่ี กี่ยวขอ้ งกับการจัดระเบยี บสังคมมาใชใ้ นชีวติ ประจา� วันได้
ของคนในชุมชน
๓. ใชใ้ นการพัฒนาตนเองใหเ้ ปน็ คนประพฤติ อย่างไรบา้ ง

ดีงาม เป็นผ้วู า่ นอนสอนง่าย รจู้ กั ขวนขวาย 36 พระพุทธศาสนา ม.๒
แต่ส่งิ ที่ดี ๆ
๔. เบญจศลี เบญจธรรม ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
๕. มาใชเ้ ปน็ แนวทางปฏบิ ตั ติ น เชน่ ไมฆ่ า่ สตั ว์
ไม่ลักขโมย ไมป่ ระพฤตผิ ดิ ในกาม ขอ้ ใดกลา่ วถงึ ความสมั พันธข์ องวัดกบั ชุมชนไมถ่ กู ต้อง
ไม่พูดโกหก ไม่ยุ่งเกี่ยวกับสารเสพติด ๑ วดั เป็นที่พ่งึ ทางใจแก่คนในชมุ ชน
ทกุ ชนดิ ๒ วัดเปน็ สถานทีป่ ระกอบกิจกรรมทางศาสนาของคนในชุมชน
๓ วดั เป็นโรงเรยี นแห่งแรกของชุมชน
๔ วัดเปน็ สถานทจี่ ดั กิจกรรมรืน่ เรงิ ทุกประเภทของคนในชุมชน
(เฉลย ๔ เพราะวดั เปน็ ศาสนสถานใชใ้ นการประกอบพธิ กี รรมหรอื ประเพณที ส่ี บื เนอ่ื งจาก
ศาสนา ไมใ่ ชส่ ถานทจ่ี ดั กจิ กรรมรน่ื เรงิ ทกุ ประเภทของคนในชมุ ชน)

สุดยอดคู่มือครู 36

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เปา้ หมายการเรยี นรู้

๕หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ มาตรฐานการเรียนรู้
สรุปและวเิ คราะหพ์ ุทธประวตั ิ มาตรฐาน ส ๑.๑
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา
ตวั ชวี้ ัด หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาหรอื ศาสนา
ที่ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาท่ี
วิเคราะหพ์ ุทธประวตั หิ รอื ประวตั ิศาสดาของศาสนาที่ตนนบั ถอื ตามท่ีกา� หนด (ส ๑.๑ ม.๒/๕) ถูกต้อง ยึดมน่ั และปฏบิ ัตติ ามหลักธรรม
เพอ่ื อยู่รว่ มกันอย่างสนั ตสิ ขุ
ผงั สาระการเรยี นรู้
สมรรถนะส�ำ คญั ของผู้เรียน
สรุปพแุทลธะปวริเะควรัตาิะห์ ๑. ความสามารถในการสือ่ สาร
๒. ความสามารถในการคดิ
การผจญมาร การส่งั สอน ๓. ความสามารถในการใชท้ ักษะชีวติ

การตรสั รู้ คณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงค์
รักชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์
ตวั ชว้ี ัดท่ี ๑.๓ ศรัทธา ยึดมั่น
และปฏิบัติตนตามหลกั ของศาสนา

สาระสำาคญั มุ่งม่ันในการทำ�งาน
ตัวชว้ี ดั ท่ี ๖.๑ ต้ังใจและรบั ผดิ ชอบ
การศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติในช่วงของการผจญมาร การตรัสรู้และการส่ังสอน ในการปฏิบตั หิ น้าที่การงาน
พุทธสาวกของพระพุทธเจ้า จะท�าให้ได้ข้อคิด แนวทาง หรือแบบอย่างที่สามารถน�ามาปฏิบัติในการ
ดา� เนินชีวติ ได้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสมจัดทำ�หนังสือบอกเล่าพุทธประวัติ
ในรูปแบบหนังสือการ์ตูน โดยเลือกจัดทำ�กลุ่มละ ๑ เหตุการณ์ตามพุทธประวัติ
ตกแตง่ ใหส้ วยงาม แล้วออกมานำ�เสนอผลงานหน้าชั้นเรยี น

37 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตวั ช้ีวดั จดุ ประกายความคิด

Stส ๑.๑ ม.๒/๕

ภาระงาน/ชนิ้ งาน
แบบบนั ทึกขอ้ คดิ จากพุทธประวตั ิ
และแนวทางการปฏบิ ตั ิตน

ep 1

ขัน้ สงั เกต
รวบรวมข้อมลู

๑. นักเรียนดูวิดีโอเกี่ยวกับพุทธประวัติ นกั เรยี นคดิ ว่าพุทธประวัติในด้านใด
จ า ก น้ั น นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น ส น ท น า ของพระพุทธเจ้าทม่ี ีความนา่ สนใจทส่ี ดุ
โดยใช้ค�ำ ถาม ดงั น้ี
เพราะอะไร
• พระพุทธเจ้ามีพระนามเดิมว่า
อยา่ งไร พุทธประวัติของพระพุทธเจ้า ต้ังแต่ประสูติ ตรัสรู้ เสด็จออกเผยแผ่หลักธรรม ตลอดจนถึง
ดับขันธปรินิพพาน ล้วนมีความส�าคัญแก่การศึกษา และสามารถน�ามาวิเคราะห์เพื่อใช้เป็นแนวทาง
(เจา้ ชายสทิ ธตั ถะ) ในการด�าเนนิ ชีวติ ได้ทั้งสิ้น ดงั พุทธประวัติ ๓ ประเดน็ ตอ่ ไปน้ี
• เจ้าชายสิทธัตถะเป็นพระราชโอรส
๑. การผจญมาร
ของใคร
(พระเจา้ สทุ โธทนะกบั พระนางสริ มิ หามายา) ในวนั กอ่ นทพี่ ระพทุ ธเจา้ จะตรสั รนู้ นั้ พระองคไ์ ดป้ ระทบั บนบลั ลงั กห์ ญา้ คาทโ่ี สตถยิ พราหมณน์ า� มา
• เจ้าชายสทิ ธัตถะอภิเษกสมรสเม่อื ถวายบรเิ วณใตต้ น้ มหาโพธ์ิ พรอ้ มกบั ทรงตงั้ ปณธิ านแนว่ แนว่ า่ “แมเ้ ลอื ดและเนอื้ ในสรรี ะนจ้ี ะเหอื ดแหง้ ไป
เหลืออยู่แต่หนัง เอน็ กระดกู กต็ ามทเี ถิด ตราบใดท่ียงั ไมบ่ รรลุพระอนตุ รสัมมาสัมโพธิญาณ เราจะไมย่ อม
พระชนมายุเท่าไร ลุกจากบัลลังก์นี้เป็นอันขาด„ เมื่อพญามาร “ปรนิมมิตวสวัตดี„ ทราบพระปณิธานอันแน่วแน่นั้น ก็ระดม
(๑๖ พรรษา) พลเสนามารท้ังหลายมาขัดขวางการบ�าเพ็ญเพียรของพระองค์ เช่น บันดาลให้เกิดพายุพัดรุนแรง แต่ว่า
• เจ้าชายสิทธัตถะอภิเษกสมรส พระองค์ได้ทรงระลึกถึงความดีที่ทรงบ�าเพ็ญมา คือ พระบารมี ๑๐ ประการ จึงทรงมีพระทัยมั่นคง
ไมห่ วาดกลัวต่ออ�านาจมาร พญามารจงึ กล่าวอา้ งวา่ บัลลงั กท์ ปี่ ระทบั น้นั เปน็ ของตน เพราะตนได้บา� เพ็ญ
กบั ใคร
(พระนางยโสธรา หรือพิมพา) 38 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
• เจ้าชายสิทธตั ถะมบี ตุ รช่ือว่าอะไร
(ราหลุ ) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
• สาเหตุใดเจ้าชายสิทธัตถะจึงเสด็จ
ปณิธานของพระพุทธเจ้าที่ว่า “แม้เลือดและเนื้อในสรีระน้ีจะเหือดแห้งไปเหลืออยู่แต่หนัง เอ็น
ออกผนวช
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เพราะทรงทอดพระเนตร กระดูกก็ตามทีเถิด ตราบใดท่ียังไม่บรรลุพระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ เราจะไม่ยอมลุกจาก

เหน็ เทวทตู ทง้ั ๔ คือ คนแก่ คนเจบ็ คนตาย บัลลังก์นีเ้ ปน็ อันขาด” แสดงวา่ พระพทุ ธเจา้ ทรงมีลักษณะอย่างไร

และสมณะ และไม่อยากมีความทุกข์ จึง ๑ เป็นคนซอ่ื สัตยส์ จุ ริต (เฉลย ๒ เพราะจากปณิธานของพระพุทธเจ้าทรงแสดงว่า
๒ เปน็ คนมีความเพยี รพยายาม ทรงมีความเพียรพยายามและอดทนอดกล้ันต่ออุปสรรค
ออกผนวชเพือ่ หาทางดับทุกข์) ๓ เปน็ คนมรี ะเบยี บวินัย ความยากลำ�บากที่จะมาขดั ขวางมิใหก้ ารบำ�เพ็ญเพียรส�ำ เร็จ)
๔ เปน็ คนพูดจรงิ ทำ�จรงิ

สุดยอดคู่มือครู 38

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

บารมตี ่าง ๆ มามากมาย โดยอา้ งเสนามารทั้งหลาย St Step 1asean

ขน้ั สังเกต
รวบรวมขอ้ มลู

เป็นพยาน แล้วให้พระสิทธัตถะหาพยานมายืนยัน ๒. นักเรยี นศกึ ษาบทเรียนเรือ่ ง
สรุปและวิเคราะห์พุทธประวัติ ตอน
บา้ ง พระองคจ์ ึงทรงเหยยี ดน้วิ ชล้ี งท่แี ผ่นดนิ เพราะ
ผจญมาร การตรัสรู้ และการสั่งสอน
ในการให้ทานทุกครั้งพระองค์ทรงหลั่งทักษิโณทก จากหนังสือเรียนหรือแหล่งการเรียนรู้
อนื่ เพมิ่ เติม
(น้�าท่ีหล่ังในเวลาท�าทาน) ลงบนแผ่นดิน ฉะน้ัน
ep 2 ข้ันคดิ วิเคราะห์
แม่พระธรณีจึงเท่ากับเป็นพยานในการทรงบริจาค
และสรปุ ความรู้
ทาน แม่พระธรณีจึงบีบมวยผม ซึ่งชุ่มด้วยน้�าหลั่ง

ออกมามากมายกลายเป็นทะเลท่วมพญามารและ

เสนาทงั้ หลายจนแตกพ่ายไปหมดสน้ิ
บทวิเคราะห์
ค�าว่า “มาร„ ในพระพุทธศาสนา หมายถึง แม่พระธรณบี ีบมวยผม เพ่อื เปน็ พยานการบ�าเพญ็ บารมี
ของพระพุทธเจ้า
สง่ิ ทฆี่ า่ บคุ คลใหต้ ายจากคณุ ความดี สงิ่ ทล่ี า้ งผลาญ

คณุ ความดหี รอื เป็นผกู้ �าจดั ขดั ขวางบคุ คลมใิ หบ้ รรลุผลส�าเร็จอันดีงาม ประกอบด้วย

๑. กเิ ลสมาร ไดแ้ ก่ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ซงึ่ เปน็ ตวั ขดั ขวางการท�าความดที ั้งปวง ๓. นักเรียนร่วมกันสรุปว่า “มาร” ที่ฆ่า
บุคคลให้ตายจากความดีและขัดขวาง
๒. ขนั ธมาร หมายถงึ มารคอื ขนั ธ์ ไดแ้ ก่ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ เปน็ ความหลงในสภาพ มิให้บรรลุผลสำ�เร็จอันดีงามประกอบ
ไปดว้ ยอะไรบา้ ง ครบู นั ทกึ ค�ำ ตอบของ
ที่มีการปรุงแต่งข้ึน เช่น หลงและยึดติดในรูปกายของตนเอง ทา� ให้ตัดโอกาสในการบ�าเพ็ญคุณความดี นักเรียน โดยใช้แผนภาพความคิด
ดงั ตัวอยา่ ง
ต่าง ๆ

๓. อภสิ ังขารมาร หมายถงึ มารทีข่ ดั ขวางมิให้หลดุ พ้นจากสังสารวฏั คือการเวียนว่ายตายเกิด เช่น

การท�าบุญแลว้ ยงั ยดึ ตดิ อยู่ในผลแห่งบญุ นน้ั

๔. เทวปุตตมาร หมายถึง มารท่คี อยขดั ขวางเหน่ยี วร้งั บคุ คลให้ห่วงพะวงอยใู่ นกามสขุ จนไมอ่ าจ

เสยี สละออกไปบ�าเพญ็ คณุ ความดีที่ยงิ่ ใหญไ่ ด้

๕. มัจจุมาร หมายถึง มารคือ ความตาย เพราะความตายเป็นตัวการตัดโอกาสที่จะได้ท�าความดี

ทง้ั หลาย ขนั ธมาร

ดังนั้น มารท่ีพระพุทธองค์ทรงค้นพบ สามารถวิเคราะห์ได้ว่า เกิดข้ึนจากมารใน ๔ ข้อแรก คือ

กิเลสมาร ขนั ธมาร อภสิ ังขารมาร และเทวปตุ ตมาร แตม่ ารที่ท�าหน้าท่ีเดน่ ที่สุด คือ กเิ ลสมารทเ่ี กดิ ขน้ึ ใน กเิ ลสมาร อภสิ ังขารมาร

พระทยั ของพระองค์ ซง่ึ จะเปน็ ตวั ขดั ขวางมใิ หพ้ ระองคต์ รสั รไู้ ด้ อนั ไดแ้ ก่ การตอ่ สทู้ างความคดิ ของพระองค์ มาร

เองระหวา่ งกเิ ลสกบั ธรรมะ ดา้ นหนงึ่ มงุ่ บรรลเุ ปน็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ อกี ดา้ นหนงึ่ ยงั คดิ ถงึ ความสะดวก

สบายในอดตี กาล กเิ ลสมารทั้ง ๒ ด้าน คอื ดา้ นที่เปน็ อารมณน์ ่าปรารถนา ไดแ้ ก่ ความยนิ ดี ความลมุ่ หลง มจั จมุ าร เทวปุตตมาร

เพลดิ เพลนิ อยกู่ บั ความสขุ สบายในขณะเปน็ เจา้ ชายสทิ ธตั ถะ สว่ นอกี ดา้ นหนง่ึ คอื อารมณท์ ไี่ มน่ า่ ปรารถนา

ไดแ้ ก่ ความไมส่ บายใจ ความขัดเคืองใจ ความยอ่ ท้อ ความทุกข์ยากล�าบากในการบา� เพ็ญเพียรตา่ ง ๆ

การชนะมารของพระองค์จึงเป็นชัยชนะที่ย่ิงใหญ่ น่ันคือชัยชนะท่ีมีต่อความคิดของตนเองจนถึง

ขั้นหลุดพ้น เป็นอิสระจากกิเลสทั้งปวงและบรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณในท่ีสุด พระพุทธองค์ทรงแสดง

เปน็ ตวั อย่างใหเ้ หน็ วา่ “มนษุ ยส์ ามารถเอาชนะกเิ ลสท่ีเกดิ ข้ึนในใจของตนได”้

สรุปและวิเคราะห์พทุ ธประวตั ิ 39

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

“มาร” ที่คอยขดั ขวางเหนย่ี วรัง้ บคุ คลใหห้ ่วงพะวงอยใู่ นกามสุข เรียกว่าอะไร

๑ กเิ ลสมาร (เฉลย ๓ เพราะเทวปตุ ตมารหมายถงึ มารทค่ี อยขดั ขวาง
๒ ขนั ธมาร เหนย่ี วรง้ั บคุ คลใหห้ ว่ งพะวงอยใู่ นกามสขุ )
๓ เทวปตุ ตมาร

๔ มจั จุมาร

39 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้นั คดิ วเิ คราะห์
St
และสรุปความรู้
๒. การตรสั รู้

๔. นักเรียนร่วมกันคิดวิเคราะห์และแสดง หลังจากพญามารปรนิมมิตวสวัตดีพ่ายแพ้ไปแล้ว พระสิทธัตถะก็ทรงบ�าเพ็ญเพียรต่อไป
ความคิดเห็นเก่ยี วกับพุทธประวัติ ตอน จนบรรลุญาณท้ัง ๓ ตามล�าดับคือ ในปฐมยาม ทรงบรรลุ ปุพเพนิวาสานุสติญาณ คือ ความหยั่งรู้
ผจญมาร การตรัสรู้ และการสั่งสอน ในชาติภพก่อน ๆ หมายถงึ ทรงระลึกชาตไิ ด้ ในมชั ฌิมยาม ทรงบรรลุ จตุ ูปปาตญาณ คอื ทรงรกู้ ารจุตแิ ละ
โดยใช้ค�ำ ถาม ดงั น้ี การเกิดของสรรพสตั ว์ทั้งหลาย หมายถึง มตี าทิพย์ หูทพิ ย์ ในปัจฉมิ ยาม ทรงบรรลุ อาสวักขยญาณ คอื
ตรสั รูอ้ รยิ สัจ ๔ ความจรงิ อันประเสริฐ ๔ ประการ ได้แก่ ทุกข์ (ความทกุ ข)์ สมทุ ัย (สาเหตแุ ห่งทุกข)์ นิโรธ
• “มาร” ในทางพระพทุ ธศาสนา (ความดบั ทุกข์) และ มรรค (หนทางแหง่ ความดบั ทุกข์)
หมายถึงอะไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ สิ่งที่ฆ่า บทวเิ คราะห์

บุคคลให้ตายจากความดี สิ่งที่ล้างผลาญ พระพุทธศาสนา คือ ค�าสั่งสอนของพระพุทธเจ้า และค�าสั่งสอนน้ี ถ้าจะกล่าวอีกนัยหน่ึงก็คือ
เรอ่ื งของความจรงิ ทม่ี อี ยแู่ ลว้ ตามธรรมชาติ แตพ่ ระพทุ ธเจา้ ทรงคน้ พบแลว้ นา� มาชแ้ี จงเปดิ เผย พระพทุ ธเจา้
หรือขัดขวางบุคคลไม่ให้ประสบความ เคยตรัสว่าสภาพธรรมหรือท�านองคลองธรรมเป็นของมีอยู่แล้ว ไม่ว่าจะมีพระพุทธเจ้าเกิดข้ึนหรือไม่
พระพทุ ธเจา้ เปน็ ผทู้ ต่ี รสั รสู้ ภาพธรรมนน้ั ๆ แลว้ นา� มาบอกเลา่ ใหเ้ ขา้ ใจชดั ขนึ้ สจั ธรรมหรอื ความจรงิ ทม่ี อี ยู่
สำ�เรจ็ ) แลว้ ตามธรรมชาติที่พระพุทธเจา้ ทรงคน้ พบ คือ อรยิ สจั ๔ หรือ ความจริงอันประเสรฐิ ๔ ประการ ไดแ้ ก่
• นักเรียนคิดว่าเพราะเหตุใด ทกุ ข์ สมุทยั นโิ รธ มรรค ซ่งึ อธบิ ายได้ดงั น้ี

พระพุทธเจ้าจึงสามารถเอาชนะมาร ๑. ทกุ ข์ คือ ความทกุ ข์ สภาพท่บี ีบค้นั ขดั แย้ง บกพรอ่ ง ไมเ่ ท่ียงแท้ ไมใ่ หค้ วามพงึ พอใจที่แท้จริง
ที่คอยขัดขวางมิให้ประสบความสำ�เร็จ เชน่ ความเจ็บ ความตาย การพบกับส่งิ อนั ไมเ่ ปน็ ทรี่ ัก การพลดั พรากจากส่งิ ท่ีรกั
คือ มารที่เป็นกิเลสในใจได้ (ตัวอย่าง
๒. สมทุ ยั คือ สาเหตขุ องทกุ ข์ หรือสาเหตุของปญั หาชีวิต
คำ�ตอบ เพราะพระพุทธเจ้าทรงมีความ ๓. นโิ รธ คือ ความดับทกุ ข์ ไดแ้ ก่ สภาวะหลุดพ้น สงบ คือ นิพพาน หรือภาวะหมดปัญหา
๔. มรรค คอื ทางดับทกุ ข์ หมายถึง ขอ้ ปฏบิ ตั ใิ หถ้ งึ ความดบั ทกุ ข์ ได้แก่ มัชฌมิ าปฏิปทา แปลวา่
มุ่งม่ันและไม่ย่อท้อต่อความยากลำ�บาก ทางสายกลางดังตัวอย่างท่ีพระพุทธองค์ทรงปฏิบัติขณะบา� เพ็ญเพียร เมื่อแรกที่ทรงเริ่มบ�าเพ็ญเพียรนั้น
ทรงบ�าเพ็ญทุกรกิริยาด้วยการทรมานตนเอง เป็นการปฏิบัติท่ีเคร่งครัดเกินไปในลักษณะ “สุดโต่ง„ และ
ในการบำ�เพ็ญเพียรต่าง ๆ จึงทำ�ให้ ไม่อาจน�าไปสู่ความหลุดพ้นได้ ต่อมาพระพุทธองค์จึงทรงเห็นว่า การดา� เนินทางสายกลางเท่านั้นจึงเป็น
หนทางสู่ความพ้นทุกขไ์ ด้
พระองคม์ ชี ยั ชนะตอ่ ความคดิ ของตนเอง จะเห็นได้ว่า การด�าเนินกิจกรรมใด ๆ ก็ตามไม่ควรท�าอะไรที่สุดโต่งเกินไป เช่น ไม่หักโหม
ท�าการงานมากเกินไป ควรมีเวลาพักผ่อนบ้าง หรือไม่ปล่อยตัวตามสบายเกินไป ควรท�าแต่พอดี
คือ การเอาชนะมารในใจของตน) และมีการวางแผนแบง่ เวลาใหเ้ หมาะสม
๕. นั ก เ รี ย น นำ � แ บ บ อ ย่ า ง ที่ ดี เ รื่ อ ง
๓. การสั่งสอน
การผจญมารของพระพุทธเจ้ามาเป็น
แนวทางการปฏิบัติ พร้อมบอกผล เจา้ ชายสิทธตั ถะ ตรัสรู้เป็นพระพทุ ธเจา้ เมอื่ ย่า� ร่งุ ของคนื วนั เพ็ญ เดอื น ๖ กอ่ นพุทธศกั ราช ๔๕ ปี
ที่เกิดจากการปฏิบัติ โดยใช้แผนภาพ ขณะท่ีพระองค์มีพระชนมายุ ๓๕ พรรษา หลงั จากตรสั รู้แล้ว พระพทุ ธเจ้าทรงพกั ผอ่ นเปน็ เวลา ๗ สัปดาห์
ความคิด ดังตัวอย่าง แล้วเสด็จออกเผยแผ่พระพุทธศาสนา ทรงคิดถึงพระอาจารย์ทั้งสอง คือ อาฬารดาบส และอุททกดาบส

40 พระพุทธศาสนา ม.๒

การผจญมาร วิธกี ารปฏบิ ตั ิ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ของพระพุทธเจา้
เปน็ คนทมี่ คี วามเพยี รพยายาม อริยสัจ ๔ ในข้อใดเปรียบไดก้ บั นพิ พาน
ก่อนท่ีพระพทุ ธเจ้า มั่นคงแน่วแน่ ไม่ยอมแพ้ หรือ
จะตรัสรูไ้ ด้เกิดเหตุ ไ ม่ ย อ ม ใ ห้ ส่ิ ง ไ ม่ ดี เ ข้ า ม า
ผจญมารหรือการผจญ- ครอบงำ�
มาร สิ่งที่ขัดขวางไม่ให้
ประสบผลส�ำ เรจ็ ๑ ทุกข์ (เฉลย ๓ เพราะนโิ รธ คอื การดบั ทกุ ข์ไดแ้ ก่สภาวะหลดุ พน้
แตเ่ พราะพระพทุ ธเจา้ ๒ สมุทยั สงบ คอื นพิ พาน หรอื ภาวะหมดปญั หา)
มีความเพยี รพยายาม ๓ นิโรธ
มีความมน่ั คงแนว่ แน่
จงึ เอาชนะมารได้

ผลท่เี กิดจากการปฏิบตั ิ ๔ มรรค

สามารถเอาชนะใจตนเองไมใ่ ห้ตกอยใู่ นอ�ำ นาจของ
สิ่งไม่ดี และสามารถเอาชนะใจผู้อนื่ ไดด้ ว้ ยการท�ำ ความดี

สุดยอดคู่มือครู 40

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ep 2aseanSt

แต่ท่านทั้งสองได้สิ้นชีพแล้ว จึงเสด็จไปโปรด ขนั้ คดิ วิเคราะห์
และสรปุ ความรู้
ปัญจวัคคีย์ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมือง
๖. นักเรียนฟังครูอธิบายเพ่ิมเติมว่า
พาราณสี พระธรรมเทศนาท่ีพระองค์ทรงแสดง หลงั จากทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ทรงเอาชนะมารได้
พระองค์ก็ทรงบำ�เพ็ญเพียรต่อไปจน
คร้งั แรกเรียกวา่ ปฐมเทศนา พระธรรมที่ทรงแสดง บรรลญุ าณทงั้ ๓ ตามล�ำ ดบั คอื ปฐมยาม
ทรงหยงั่ ร้อู ดตี ชาติได้ มชั ฌมิ ยาม ทรงมี
เรียกว่า ธัมมจักกัปปวัตนสูตร หลังจากฟัง ตาทิพย์ หูทิพย์ รับรู้การจุติและการเกิด
ของสรรพสัตว์ได้ และปัจฉิมยาม
พระธรรมเทศนา โกณฑัญญะ ได้ดวงตาเห็นธรรม ทรงตรัสรู้อริยสัจ ๔ ซึ่งเป็นความจริง
อันประเสริฐ ๔ ประการ ได้แก่ ทุกข์
จึงทูลขอบวช นับเป็นพระสงฆ์องค์แรกในโลก (ความทุกข์) สมุทัย (สาเหตุแห่งทุกข์)
นโิ รธ (ความดบั ทกุ ข)์ และมรรค (หนทาง
ต่อจากนั้นทรงแสดงธรรมเทศนาโปรดอีก ๔ ท่าน แหง่ ความดบั ทกุ ข์)

จนเกิดความเข้าใจธรรมและทูลขอบวชตามล�าดับ ๗. นักเรียนวิเคราะห์และสรุปหลักการสอน
ของพระพุทธเจ้าแล้ว ครูบันทึกคำ�ตอบ
ปัญจวคั คยี ท์ ั้ง ๕ จึงสา� เรจ็ เป็นพระอรหนั ต์ ของนักเรียนโดยใช้แผนภาพความคิด
บทวเิ คราะห์ ดงั ตวั อยา่ ง
ปญั จวคั คีย์ท้งั ๕ ขณะฟังปฐมเทศนา ธมั มจักกปั ปวัตนสตู ร
สอนโดยค�ำ นึงถงึ
คา� สงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้ ทเ่ี รยี กวา่ พระพทุ ธศาสนา เปน็ หลกั คา� สอนทเี่ กยี่ วกบั ความจรงิ ทมี่ เี หตผุ ล ความแตกต่างระหวา่ งบคุ คล

สมบูรณ์ถกู ตอ้ ง และสามารถน�ามาประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ และไดร้ บั ผลดว้ ยตนเอง พิสจู นไ์ ด้ ไม่จ�ากดั กาลเวลา

ฉะน้ันในพระพุทธศาสนาจึงไม่มีค�าสอนชนิดที่เรียกว่า “เดา„ หรือ “สันนิษฐาน„ หรือ “คาดคะเน

(สมมุติฐาน)„ ว่าจะเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ต้องเป็นความจริงที่ได้ค้นคว้าประจักษ์แจ้งแล้วจึงใช้ได้ ในการ

เผยแผ่หลกั ธรรมนั้น พระพุทธเจ้าทรงมีหลกั การสอนดงั น้ี
๑) ทรงคำ� นงึ ถงึ ควำมแตกตำ่ งระหวำ่ งบคุ คล คอื มวี ธิ กี ารสอนบคุ คลแตกตา่ งกนั ไปตามระดบั ของ
สตปิ ญั ญา โดยเปรยี บเทยี บบุคคลกบั ดอกบวั ๔ เหล่า ดังนี้
(๑) อุคฆฏิตัญญู : ผู้มีปัญญาฉลาด

เฉียบแหลม เพียงแค่ยกหัวข้อข้ึนแสดงก็สามารถรู้

และเขา้ ใจไดท้ นั ที เปรยี บไดก้ บั ดอกบวั ทอ่ี ยเู่ หนอื น�้า

พออาทติ ย์ฉายแสง ก็เบ่งบานไดท้ นั ที

(๒) วิปจิตญั ญู : ผู้มปี ัญญาอยใู่ นระดับ

ปานกลาง ต้องอธิบาย ขยายความ จึงจะสามารถรู้

และเขา้ ใจได้ เปรยี บเหมอื นดอกบวั ทอี่ ยเู่ สมอผวิ นา�้

พรอ้ มจะบานในวันรุ่งขน้ึ

(๓) เนยยะ : ผู้ท่ีพอจะแนะน�าได้ คือ หลกั การสอน
ของพระพุทธเจ้า
พอจะฝึกสอนอบรมให้รู้และเข้าใจได้ แต่จะต้อง

ยกตัวอย่างประกอบให้ชัดเจน เปรียบเหมือน
ดอกบัวทย่ี งั โผลไ่ ม่พ้นน�้า ซึ่งจะบานในวนั ต่อ ๆ ไป พระพุทธเจ้าทรงเปรียบเทียบบุคคลกับดอกบัว ๔ เหล่า

(๔) ปทปรมะ : ผดู้ อ้ ยปญั ญา คอื สอนใหร้ ตู้ วั อกั ษรหรอื ขอ้ ความได้ แตไ่ มอ่ าจเขา้ ใจความหมาย สอนโดยค�ำ นงึ ถงึ สอนโดยค�ำ นึงถงึ
เนือ้ หาทสี่ อน ลักษณะการสอน
เปรยี บเหมอื นดอกบวั ท่ียงั จมอยูใ่ นโคลนตมใต้น้า� ยอ่ มตกเปน็ อาหารแก่ปลาและเต่า

สรุปและวิเคราะหพ์ ทุ ธประวตั ิ 41

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

พระพทุ ธเจา้ ทรงเปรยี บเทยี บบคุ คลเปน็ ดอกบวั ๔ เหลา่ สอดคลอ้ งกบั หลกั การสอนของ
พระพทุ ธเจา้ ในขอ้ ใด
(เฉลย ๑ เพราะการสอนโดยคำ�นึงถึง
๑ สอนโดยค�ำ นึงถึงความแตกตา่ งระหวา่ งบุคคล คว ามแตกต่างระหวา่ งบคุ คล คอื การเลอื กใช้
๒ สอนโดยค�ำ นงึ ถึงเนอื้ หาทส่ี อน
๓ สอนโดยคำ�นึงถึงลักษณะการสอน วธิ กี ารสอนบคุ คลแตกตา่ งกนั ไปตามระดบั ของ

สติปัญญา เหมือนการเปรียบเทียบบุคคลกับ
๔ สอนโดยค�ำ นึงถึงประโยชนจ์ ากการเผยแผศ่ าสนา ดอกบัว ๔ เหลา่ )

41 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขน้ั คิดวิเคราะห์
St
และสรุปความรู้
๒) สอนโดยค�ำนึงถึงเนอ้ื หำทีส่ อน เชน่
(๑) สอนจากเนอื้ หาทงี่ า่ ยไปสเู่ นอ้ื หาทยี่ าก โดยเรยี งลา� ดบั เนอ้ื หาใหเ้ ขา้ ใจอยา่ งชดั เจนตามลา� ดบั
๘. นักเรียนวิเคราะห์แล้วร่วมกันแสดง
ความคิดเห็นเก่ียวกับการเผยแผ่ เช่น การสอนอริยสัจ ๔ คือ (๑) ทุกข์ (๒) เหตุแห่งทุกข์ (๓) ความดับทุกข์ (๔) หนทางปฏิบัติให้ถึง
หลักธรรมค�ำ สอน โดยใชค้ �ำ ถาม ดงั น้ี ความดับทกุ ข์

(๒) สอนด้วยวิธีการปฏิบัติ เช่น สอนวิธีการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐาน สอนวัตรปฏิบัติของ
พระภิกษุสงฆ์

• พระพุทธเจ้าทรงคำ�นึงถึงความ (๓) สอนให้มเี หตุมีผล ไม่เชื่อง่าย เชน่ หลักการสอนในกาลามสตู ร ๑๐ ประการ หรือสอนให้
แตกต่างระหว่างบุคคลโดยเปรียบเทียบ เข้าใจถึงกฎธรรมชาตทิ ่ีเปน็ ไปตามเหตปุ จั จยั
กบั ส่ิงใด (ดอกบวั ๔ เหลา่ )
(๔) สอนให้รู้และเข้าใจถงึ องค์ประกอบของส่งิ มชี วี ิต ในลักษณะองค์รวม เช่น หลักของขนั ธ์ ๕
• สอนโดยคำ�นึงถึงเนื้อหาท่ีสอนว่า มนุษยป์ ระกอบด้วย นาม รูป (รูป+นาม)
มีลักษณะเป็นอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ
การเลอื กเนอ้ื หาให้เหมาะกบั บคุ คล) (๕) สอนให้ประพฤติปฏิบัติตนอยู่ในทางสายกลาง ไม่สุดโต่งในด้านใดด้านหนึ่ง เรียกว่า
• การสอนโดยคำ�นึงถึงลักษณะ
การสอนว่าเป็นอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ มัชฌิมาปฏปิ ทา เชน่ ปฏบิ ตั ติ ามอริยมรรค ๘
๓) สอนโดยค�ำนึงถึงลกั ษณะกำรสอน เช่น
เลือกวิธีการสอนให้สอดคล้องกับบุคคล
(๑) สอนโดยการยกตวั อยา่ งประกอบ เชน่ ยกเหตกุ ารณ์ทเี่ กิดขนึ้ แตป่ างกอ่ นทเ่ี รียกวา่ ชาดก
ประกอบการสอนใหเ้ ขา้ ใจงา่ ยขนึ้

(๒) สอนโดยการสรา้ งบรรยากาศในการสอนใหป้ ลอดโปรง่ เพลดิ เพลนิ ไมต่ งึ เครยี ด สอนเรอ่ื ง

ยากใหเ้ ปน็ เรอื่ งงา่ ย ๆ

สถานการณ์ สถานท่)ี (๓) สอนไดท้ ุกสถานการณ์ ทุกสถานท่ี และปรับตวั ใหเ้ ข้ากบั สถานการณ์นนั้ ๆ เช่น สอนตาม
๙. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า ตน้ ไม้ สอนองคุลมี าลในขณะท่ีกา� ลังหลงผิดใหก้ ลับใจได้

แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดย (๔) สอนแบบรู้แจง้ จนผทู้ ่ีไดฟ้ งั สามารถบรรลุพระอรหนั ต์ได้ เช่น สอนนางกสี าโคตมี โดยให้
สืบหาเมล็ดพันธุ์ผักกาดเพื่อเป็นส่วนประกอบของยาชุบชีวิตบุตร จนนางกีสาโคตมีบรรลุถึงสัจธรรมของ

ใชค้ �ำ ถาม ดังนี้ ความตาย
• นอกจากความรทู้ ไี่ ดจ้ ากการศกึ ษา (๕) สอนโดยใช้ภาษาสุภาพ นุ่มนวล เหมาะสม เช่น สอนคนไม่ดีด้วยความดี สอนคนโกรธ
พุทธประวตั ิตอนตา่ ง ๆ แลว้ นกั เรียน
ได้รับประโยชน์อย่างไรบ้าง (ตัวอย่าง ด้วยความไม่โกรธ
คำ�ตอบ ได้ข้อคิดในการนำ�ไปปฏิบัติ
ด้วยวิธีการสอนดังกล่าวนี้ จึงทา� ให้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาแผ่ขยายออกไป และเป็นท่ี
เขา้ ใจงา่ ยยง่ิ ขน้ึ อกี ทงั้ พระพทุ ธองคย์ งั ทรงเปน็ ตน้ แบบของครผู มู้ กี ลวธิ กี ารสอนอนั แยบคาย ซงึ่ เราสามารถ
นา� มาประยุกตใ์ ช้ได้ในทกุ ยุคทุกสมยั

เพ่อื ให้เกิดประโยชนใ์ นชีวติ ประจำ�วนั ) 42 พระพุทธศาสนา ม.๒
๑๐. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๓ กลุ่ม
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
จ า ก น้ั น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม จั บ ส ล า ก เ ลื อ ก
พุทธประวัติตอนต่าง ๆ มาวิเคราะห์ นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสมสืบค้นประวัติของบุคคลท่ีพระพุทธเจ้า
ดงั น้ี ทรงแสดงธรรมโปรด หรือส่ังสอนธรรมมากล่มุ ละ ๒ บุคคล วเิ คราะหบ์ ทบาทและ
• การผจญมาร ความสำ�คญั ของบคุ คล จากนน้ั น�ำ ข้อมลู ความรู้ท่ไี ดอ้ อกมาน�ำ เสนอหน้าชนั้ เรียน
• การตรัสรู้
• การสงั่ สอน
๑๑. นั ก เ รี ย น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ศึ ก ษ า แ ล ะ
วิเคราะห์พุทธประวัติตามท่ีกลุ่ม
จบั สลากไดถ้ งึ ขอ้ คดิ ทไ่ี ด ้ พรอ้ มเสนอ
แ น ว ท า ง ก า ร นำ � ไ ป ป ฏิ บั ติ ใ น ชี วิ ต
ประจำ�วนั

สุดยอดคู่มือครู 42

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ผงั สรุปสาระสา� คญั Stasean

ep 3 ขนั้ ปฏิบตั ิ
แหลละงั สกราุปรปควฏาบิ มตั ริู้

การผจญมาร ๑๒. นักเรียนแต่ละกลุ่มบันทึกผลการศึกษา
การผจญมารคอื เหตกุ ารณก์ ่อนการตรสั รู้ เม่อื พญามารปรนมิ มิตวสวัตดี ยกทัพมารมาขดั ขวาง พุทธประวัติตามที่กลุ่มได้รับมอบหมาย
โดยวเิ คราะหถ์ งึ ขอ้ คดิ ทไี่ ดจ้ ากการศกึ ษา
การบา� เพญ็ เพยี รของพระสทิ ธตั ถะ โดยกลา่ วอา้ งวา่ บลั ลงั กท์ ป่ี ระทบั เปน็ ของตน พระสทิ ธตั ถะจงึ ทรง และแนวทางการนำ�ไปปฏิบัติลงใน
เหยยี ดนวิ้ ชลี้ งทแี่ ผน่ ดนิ พระแมธ่ รณจี งึ มาเปน็ พยานโดยการบบี มวยผม ใหน้ า�้ อนั เกดิ จากการใหท้ าน แบบบันทึก ดงั ตวั อย่าง
ของพระสทิ ธตั ถะไหลออกมาทว่ มพญามารและทพั มารจนตอ้ งลา่ ถอยออกไป เหตกุ ารณน์ เ้ี ปรยี บมาร
คอื ส่งิ ทีข่ ัดขวางบคุ คลจากคณุ ความดี การยึดตดิ ในมารเกิดขึน้ ในจติ ใจของคนทุกคน การผจญมาร แบบบนั ทึกพุทธประวัติ
และชนะมารของพระพุทธเจา้ เป็นการแสดงใหเ้ ห็นว่า มนุษย์สามารถเอาชนะกเิ ลสทเ่ี กิดในใจตนได้

การตรัสรู้ • ตอน (การตรสั รู้)
พระพทุ ธเจา้ ทรงบา� เพญ็ เพียรจนบรรลญุ าณทัง้ ๓ คือ ความหยัง่ ร้ใู นชาติภพกอ่ น ๆ • ข้อคิดทไ่ี ด้จากการศกึ ษา
ทรงรู้การจุติและการเกิดของสรรพสัตว์ และตรัสรู้อริยสัจ ๔ เหตุการณ์นี้คือการที่ (การกระทำ�ส่งิ ใดไม่ควรท�ำ มากเกนิ ไปหรอื
พระพุทธเจา้ ทรงค้นพบความจริงตามธรรมชาติ แล้วนา� มาช้แี จง สัจธรรมทีพ่ ระพทุ ธเจ้า นอ้ ยเกนิ ไป ควรทำ�แต่พอดี มีการวางแผน)
ทรงคน้ พบคือ อริยสจั ๔ หรอื ความจริงอนั ประเสริฐ ๔ ประการ ซึ่ง เปน็ หลกั ธรรมท่ีสอน • การนำ�ขอ้ คิดไปเปน็ แนวทางการปฏิบตั ิ
ใหร้ ูจ้ กั ความทกุ ข์ รูจ้ กั สาเหตขุ องทกุ ข์ รู้ถงึ ความดบั ทกุ ข์ และหนทางในการดับทุกข์ ในชีวิตประจำ�วนั
(ใช้ในการวางแผนเรือ่ งการเรียนและการท�ำ งาน
สรุปและวิเคราะห์ ไมใ่ หท้ ำ�อะไรทีม่ ากเกนิ ความพอดี)
พทุ ธประวตั ิ • ผลที่เกิดข้นึ จากการนำ�ขอ้ คดิ ไปปฏิบตั ิ
ในชีวิตประจ�ำ วนั
การสงั่ สอน (ท�ำ ใหเ้ ป็นคนไม่ประมาท ร้จู กั วางแผน
พระองค์เจ้าทรงพิจารณาถึงการเผยแผ่พระพุทธศาสนาแก่บุคคลต่าง ๆ โดยทรงมี ในการดำ�เนินชวี ิต)

หลกั การสอน คือ จากน้ันแต่ละกลุ่มตรวจสอบความ
๑. ทรงค�านึงถงึ ความแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล โดยเปรยี บเทียบบคุ คลกับบวั ๔ เหล่า ถูกต้องของแบบบันทึกว่าควรแก้ไข
๒. สอนโดยค�านงึ ถงึ เน้ือหาท่ีสอน คือ การเลือกเนือ้ หาใหเ้ หมาะสมกบั บุคคล ปรับปรุงหรือเพิ่มเติมสิ่งใดหรือไม่ และ
๓. สอนโดยค�านึงถึงลักษณะการสอน คือ ปรับวิธีการในการสอนให้สอดคล้องกับ ประเมินว่าจะนำ�ข้อคิดท่ีได้ไปใช้ใน
กลมุ่ บคุ คล สถานการณ์ สถานที่ การปฏิบัติในชีวิตประจำ�วันหรือไม่
อยา่ งไร
สรปุ และวเิ คราะห์พทุ ธประวัติ 43
๑๓. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น ส รุ ป สิ่ ง ที่ เ ข้ า ใ จ เ ป็ น
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ความรูร้ ว่ มกนั ดังน้ี

ข้อใดกลา่ วถงึ “มาร” ไมถ่ กู ต้อง • การศึกษาพุทธประวัติของพระ-
๑ กิเลสมาร ได้แก่ ความโลภ ความโกรธ ความหลง พทุ ธเจา้ ตง้ั แตป่ ระสตู ิ ตรสั รู้ เสด็จออก
๒ ขันธมาร หมายถึง มาร คอื ขันธ์ ไดแ้ ก่ รูป เวทนา สัญญา สังขาร เผยแผห่ ลกั ธรรม จนดบั ขนั ธปรนิ พิ พาน
๓ อภิสังขารมาร หมายถึง มารที่ขัดขวางมิให้หลดุ พน้ จากการเวยี นวา่ ยตายเกดิ ล้ ว น มี ค ว า ม สำ � คั ญ แ ก่ ก า ร ศึ ก ษ า
๔ มัจจมุ าร หมายถึง มารทช่ี ่วยให้คนไมป่ ระสบความสำ�เรจ็ และสามารถนำ�มาวิเคราะห์เพ่ือใช้เป็น
(เฉลย ๔ เพราะมัจจมุ าร หมายถงึ มาร คอื ความตายเป็นตวั การตดั โอกาสท�ำ ความด)ี แนวทางในการปฏิบัติในชีวิตประจำ�วัน
ได้

43 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

St Step 4

ขน้ั สอ่ื สารและนำ� เสนอ morality ค�ำศัพท์ส�ำคัญ จรรยา ศลี ธรรม
prophet (โมแรล' ลิที) ผพู้ ยากรณ์ศาสดา
๑๔. นักเรียนแต่ละกลุ่มส่งตัวแทน the enlightenment การตรสั รู้
ออกมานำ�เสนอผลการบันทึก (พรอฟ' ฟทิ )
การวิเคราะห์พุทธประวัติ พร้อม
อธิบายถึงการนำ�ข้อคิดท่ีได้จาก (ดิ เอนไล' เทินเมนิ ทฺ)
การศึกษาไปเป็นแนวทางในการ
ปฏิบตั ิในชีวิตประจำ�วนั หน้าชน้ั เรียน ความรเู้ พม่ิ เติม

5ep ข้ันประเมินเพ่ือเพิ่มคุณค่า บารมี ๑๐ หรอื ทศบารมี คือ คณุ ธรรมหรอื คณุ ความดีทป่ี ระพฤตปิ ฏบิ ัตมิ าอยา่ งย่งิ ยวด เพื่อบรรลุ
บรกิ ารสงั คม ถึงจุดหมายอันสูงสุด คือความเป็นพระพุทธเจ้า และความเป็นมหาสาวก ได้แก่ ๑. ทาน (การให้
และจิตสาธารณะ การเสียสละ) ๒. ศีล (ความประพฤติดีงามถูกต้องตามระเบียบวินัย) ๓. เนกขัมมะ (การออกบวช)
๔. ปญั ญา (ความรอบร)ู้ ๕. วริ ยิ ะ (ความเพยี ร) ๖. ขันติ (ความอดทน) ๗. สัจจะ (พดู จริง ท�าจริง และ
จริงใจ) ๘. อธิษฐาน (ความต้ังใจม่ัน) ๙. เมตตา (ความรักใคร่ ความปรารถนาดี) ๑๐. อุเบกขา
(ความวางใจเป็นกลาง ความเที่ยงธรรม)

๑๕. นักเรียนร่วมกันจัดนิทรรศการ จดุ ประกายโครงงาน
เ พื่ อ เ ผ ย แ พ ร่ ค ว า ม รู้ เ ก่ี ย ว กั บ ใหน้ กั เรยี นแบง่ กลมุ่ ตามความเหมาะสม แตล่ ะกลมุ่ เลอื กศกึ ษาคน้ ควา้ พทุ ธประวตั ทิ นี่ อกเหนอื จาก
พุทธประวัติในตอนสำ�คัญต่าง ๆ ในบทเรียน โดยวิเคราะห์พุทธประวัติที่ศึกษาว่าให้ข้อคิดและแบบอย่างในการด�าเนินชีวิตอย่างไร
เพ่ือให้นักเรียนในโรงเรียนเกิด จากน้ันทุกกลุ่มช่วยกันจัดนิทรรศการจากผลการศึกษาค้นคว้า โดยน�าเสนอตามล�าดับเวลาท่ีเกิด
ข้อคิดแล้วนำ�ไปประยุกต์ใช้ในชีวิต เหตกุ ารณ์ เพื่อเผยแพรค่ วามรู้
ประจำ�วัน
กิจกรรมบูรณาการอาเซยี น

ให้นักเรียนแบ่งกลมุ่ ศึกษาประวตั ศิ าสดาของศาสนาตา่ ง ๆ ในประเทศสมาชกิ อาเซียน

เวบ็ ไซตแ์ นะนา� พทุ ธธรรม
กรมการศาสนา
http://www.phutthathum.com
http://www.dra.go.th

44 พระพุทธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

บคุ คลใดเปน็ ผู้ทม่ี ี “สัจจะ” ในตนเอง
๑ สชุ าตินดั เพ่อื นไว้แตไ่ มไ่ ปตามนดั
๒ สมชายไม่ไปโรงเรียนแตบ่ อกพ่อแมว่ า่ ไปโรงเรียน
๓ แดนไทยช่วยเพอ่ื นท�ำ ความสะอาดตามทีส่ ัญญาไว้
๔ ชัยชาญลอกการบา้ นเพื่อนแต่บอกครูว่าทำ�ด้วยตนเอง
(เฉลย ๓ เพราะสัจจะ หมายถึง การพูดจริง ทำ�จริง และจรงิ ใจ แดนไทยทำ�ตามที่ใหส้ ญั ญาไว้
แดนไทยจึงเปน็ คนมีสัจจะ)

สุดยอดคู่มือครู 44

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

กิจกรรมการเรียนรู้ ตัวชี้วัด

๑. แบ่งนักเรียนออกเป็น ๓ กลุ่ม แสดงบทบาทสมมุติเกี่ยวกับพุทธประวัติในประเด็นที่ได้ศึกษา คือ ส ๑.๑ ม.๒/๕
การผจญมาร การตรัสรู้ และการสั่งสอน แล้วออกมาแสดงหน้าช้ันเรียนจากนั้นร่วมกันอภิปรายว่า
นกั เรยี นจะน�าพุทธประวตั มิ าเปน็ แบบอยา่ งในการดา� เนินชวี ติ ได้อย่างไร พร้อมยกตวั อยา่ ง

๒. ให้นักเรียนค้นหาข่าวหรือบุคคลตัวอย่างท่ีมีลักษณะการแก้ปัญหา หรือการดา� เนินชีวิตตามแนวทาง
ของพระพทุ ธเจา้ มาเล่าให้เพ่อื น ๆ ฟงั แลว้ ร่วมกนั วิเคราะหว์ ่าเปน็ การนา� พุทธประวตั ใิ นชว่ งใดมาเปน็
แบบอย่าง

ค�าถามพัฒนากระบวนการคดิ แนวค�ำตอบ
๑. นักเรียนคิดว่าอะไรเป็นสาเหตุส�าคัญให้เจ้าชายสิทธัตถะทรงสามารถเอาชนะพญามารได้ในวัน
๑. ความเพียรพยายาม ความอดทน
ก่อนตรัสรู้ ๒. มาร หมายถึง ส่ิงที่ฆ่าบุคคลให้ตายจาก
๒. คา� ว่า “มาร„ ในพระพทุ ธศาสนาหมายถึงอะไร และได้แกอ่ ะไรบา้ ง
๓. ชยั ชนะย่ิงใหญ่ทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ทรงแสดงเปน็ ตัวอย่างให้มนษุ ยเ์ หน็ คืออะไร จงอธบิ าย คุณความดี ส่ิงท่ีขัดขวางไม่ให้บุคคล
๔. นักเรียนสามารถน�าแนวทางท่ีพระพุทธเจ้าทรงปฏิบัติจนน�าไปสู่การตรัสรู้ มาเป็นแบบอย่างในการ ประสบความสำ�เร็จ ประกอบไปดว้ ย
๑. กิเลสมาร ได้แก่ ความโลภ ความโกรธ
ด�าเนินชีวิตได้อย่างไรบา้ ง ความหลง
๕. เหตใุ ดจึงกล่าววา่ ในพระพทุ ธศาสนาไม่มีค�าสอนชนดิ ทเ่ี รียกว่า “เดา„ หรอื “สนั นิษฐาน„ หรอื ๒. ขันธมาร ได้แก่ รูป เวทนา สัญญา สังขาร
เป็นความหลงใหลในส่ิงที่ปรุงแตง่ ข้นึ
“คาดคะเน„ ๓. อภสิ ังขารมาร หมายถงึ มารที่ขดั ขวาง
ไมใ่ ห้หลุดพน้ จากการเวียนวา่ ยตายเกิด
สรุปและวิเคราะห์พทุ ธประวตั ิ 45 ๔.เทวปุตตมารหมายถึงมารที่คอยขัดขวาง
ใหบ้ ุคคลหว่ งพะวงอยู่ในกามสุข
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ๕. มัจจุมาร หมายถึง มารคือ ความตาย
เพราะความตายเป็นตัวตัดโอกาสที่จะได้
นักเรียนแบ่งกลุ่มสืบค้นความรู้เกี่ยวกับพุทธประวัติตอนต่าง ๆ เพ่ิมเติม ท�ำ ความดที ง้ั หลาย
วิเคราะห์ข้อคิดที่ได้จากพุทธประวัติ และเสนอแนะแนวทางการปฏิบัติตน ๓. การเอาชนะกิเลสท่ีเกิดข้ึนในใจของตนเอง
ทสี่ อดคล้องกนั น�ำ ความรทู้ ไ่ี ดอ้ อกมาน�ำ เสนอหน้าช้นั เรยี น เพราะการเอาชนะกิเลสหรือมารท่ีเกิดข้ึน
ในใจของตนเองได้ถอื เปน็ ชยั ชนะทยี่ งิ่ ใหญ่
ของมนุษย์
๔. นำ�มาใช้ในการวางแผนในการดำ�เนินชีวิต
โดยการด�ำ เนนิ ชวี ติ ดว้ ยความเพยี รพยายาม
ไมย่ อมแพ้ตอ่ กิเลสในจิตใจของตนเอง
๕. เพราะหลักคำ�สอนของพระพุทธเจ้าเป็น
หลักคำ�สอนท่ีมีเหตุผลสมบูรณ์ ถูกต้อง
มีการค้นพบ ค้นคว้าแล้ว จึงนำ�มาเผยแผ่
และทุกคำ�สอนสามารถพสิ ูจน์ได้

45 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

เป้าหมายการเรยี นรู้

มาตรฐานการเรยี นรู้ ๖หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี พุทธสาวก พุทธสาวิกา ชาดก
และพุทธศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง
มาตรฐาน ส ๑.๑
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา
หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาหรอื ศาสนา
ที่ตนนับถือและศาสนาอ่ืน มีศรัทธาที่
ถูกตอ้ ง ยดึ มั่น และปฏิบัตติ ามหลักธรรม
เพ่ืออยู่ร่วมกนั อย่างสนั ติสขุ

สมรรถนะสำ�คญั ของผเู้ รยี น ตัวช้ีวัด

๑. ความสามารถในการส่ือสาร วิเคราะห์และประพฤติตนตามแบบอย่างการดา� เนินชีวิตและข้อคิดจากประวัติสาวก ชาดก เร่ืองเล่า
๒. ความสามารถในการคิด และศาสนกิ ชนตวั อยา่ งตามทกี่ �าหนด (ส ๑.๑ ม.๒/๖)
๓. ความสามารถในการใชท้ ักษะชวี ิต
ผังสาระการเรยี นรู้

คุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ พุทธสาวก พทุ ธสาวกิ า ชาดก
วนิ ัย และพทุ ธศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง
ตัวชวี้ ัดที่ ๓.๑ ปฏิบัตติ ามขอ้ ตกลง
กฎเกณฑ์ ระเบียบ ข้อบังคับของครอบครัว พทุ ธสาวก พทุ ธศาสนิกชน
โรงเรยี นและสังคม พทุ ธสาวิกา ตวั อย่าง

ใฝเ่ รียนรู้ ชาดก
ตัวช้ีวัดท่ี ๔.๑ ตง้ั ใจ เพยี รพยายาม
ในการเรยี นและเข้าร่วมกจิ กรรมการเรยี นรู้ สาระสาำ คญั

ม่งุ มัน่ ในการทำ�งาน การศึกษาประวัติของพุทธสาวก พุทธสาวิกา ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง เป็นการ
ตัวชว้ี ัดที่ ๖.๑ ตง้ั ใจและรับผิดชอบ เสริมสร้างศรัทธาในพระพุทธศาสนาและเพื่อน�าคุณธรรมของบุคคลเหล่าน้ันมาเป็นแบบอย่างในการ
ในการปฏิบตั ิหนา้ ที่การงาน ดา� เนนิ ชีวติ

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21

นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม จัดทำ�หนังสือภาพประวัติของพุทธ-
สาวก พทุ ธสาวกิ า ชาดก หรือพุทธศาสนกิ ชนตวั อยา่ งกลมุ่ ละ ๑ บคุ คล วเิ คราะห์
ขอ้ คิดทไ่ี ด้ แล้วออกมาน�ำ เสนอผลงานหนา้ ชัน้ เรียน

สุดยอดคู่มือครู 46

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตัวชว้ี ดั

จดุ ประกายความคิด ส ๑.๑ ม.๒/๖

นกั เรียนคดิ วา่ บคุ คลท่ีเราควรยึดถือ ภาระงาน/ช้ินงาน
เปน็ แบบอยา่ งควรมลี กั ษณะเชน่ ใด
แบบบันทกึ ข้อปฏบิ ัตทิ ี่ควรถอื เปน็
Stแบบอย่างของพุทธสาวก พุทธสาวิกา
และแนวทางนำ�ไปปฏิบัติ
๑. พทุ ธสาวก
ep 1
พุทธสาวก หมายถึง ผ้ทู ่ีนับถือพระพุทธเจา้ และหลักธรรมคา� สอนของพระพทุ ธเจ้า ซึ่งเป็นเพศชาย
ได้แก่ ภิกษแุ ละอบุ าสก จัดอยู่ใน “พุทธบริษทั ๔„ (ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสกิ า) ข้นั สงั เกต
รวบรวมขอ้ มลู
ในพระพุทธศาสนามีพุทธสาวกเป็นจ�านวนมาก นักเรียนได้เคยศึกษามาบ้างแล้ว ในหน่วย
การเรยี นรนู้ ้นี กั เรยี นจะได้ศกึ ษาประวตั ขิ องพทุ ธสาวกท่สี �าคญั ดงั นี้ ๑. นักเรียนสังเกตบัตรคำ� “พุทธสาวก”
“พุทธสาวิกา” ที่ครูติดบนกระดาน
๑.๑ พระสารบี ตุ ร จากนั้นนักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้
ค�ำ ถาม ดังนี้
พระสารบี ุตร เดิมชอ่ื วา่ อุปตสิ สะ เปน็ บตุ รของพราหมณช์ อื่ ว่า วังคันตะ เปน็ ผูใ้ หญบ่ ้านของ
หม่บู ้านอุปตสิ สคาม ซ่ึงอยู่ไม่ไกลจากกรงุ ราชคฤห์ ชอ่ื อุปตสิ สะตั้งข้นึ ตามชอ่ื ของหมูบ่ ้าน มารดาของท่าน • พุทธสาวกหมายความว่าอย่างไร
ชอื่ วา่ นางสารี เม่อื ทา่ นบวชเป็นภิกษุแลว้ จึงมีชือ่ เรียกว่า พระสารีบตุ ร แปลว่า บุตรของนางสารี (ตัวอย่างคำ�ตอบ ผู้ท่ีนับถือพระพุทธเจ้า
ผู้ ที่ ฟั ง แ ล ะ ป ฏิ บั ติ ต า ม คำ � สั่ ง ส อ น ข อ ง
อุปติสสะ มีสหายรักคนหน่ึงช่ือว่า โกลิตะ (พระโมคคัลลานะ) เป็นบุตรของผู้ใหญ่บ้านอีก พระพุทธเจ้า ซึ่งเป็นเพศชาย เรียกว่า
ตระกูลหนึ่ง อุปติสสะและโกลิตะเป็นสหายกันมาตั้งแต่ยังเป็นเด็ก ๆ เป็นเพ่ือนเล่น เพื่อนกิน พทุ ธสาวก ได้แก่ ภกิ ษแุ ละอุบาสก)
และเพือ่ นเที่ยวมาดว้ ยกัน ทงั้ สองมักชวนกนั ไปเทีย่ วงานรนื่ เริงหรืองานมหรสพเป็นประจา�
• พุทธสาวิกาหมายความว่าอย่างไร
วนั หนง่ึ ขณะเทยี่ วงานมหรสพในกรงุ ราชคฤห์ อปุ ตสิ สะกลบั รสู้ กึ เบอื่ หนา่ ยและไมส่ นกุ เหมอื น (ตัวอย่างคำ�ตอบ ผู้ที่นับถือพระพุทธเจ้า
เช่นทุกครั้ง และคิดได้ว่าการเที่ยวงานมหรสพน้ันไร้สาระ ควรเอาเวลาไปแสวงหาสิ่งที่เป็นสาระแก่ชีวิต ผู้ ที่ ฟั ง แ ล ะ ป ฏิ บั ติ ต า ม คำ � สั่ ง ส อ น ข อ ง
ดีกว่า จึงชวนโกลิตะพร้อมกับพรรคพวกและบริวารอีก ๕๐๐ คน ไปสมัครเป็นศิษย์ของสัญชัยปริพาชก พระพุทธเจา้ ซง่ึ เปน็ เพศหญงิ เรียกวา่
ไมน่ านกส็ า� เรจ็ ความรู้ แตย่ งั ไมเ่ ปน็ ทพี่ อใจ จงึ ตกลงกนั วา่ จะออกแสวงหาธรรม หากใครไดบ้ รรลธุ รรมกอ่ น
ให้มาบอกกนั พทุ ธสาวิกา ไดแ้ ก่ ภกิ ษณุ ีและอบุ าสกิ า)
• พทุ ธสาวก พทุ ธสาวกิ าทนี่ กั เรยี นรจู้ กั
พุทธสาวก พุทธสาวกิ า ชาดก และพทุ ธศาสนิกชนตวั อยา่ ง 47
มีใครบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ พระอัสสชิ
พระอัญญาโกณฑัญญะ และพระกีสาโคตมี-
เถร)ี

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ข้อใดกลา่ วถึงประวัติของพระสารีบตุ รไมถ่ กู ตอ้ ง (เฉลย ๔ เพราะพระสารบี ตุ ร

๑ เป็นบุตรของพราหมณ์ชื่อ วงั คนั ตะ เป็นอัครสาวกเบ้ืองขวาของ

๒ เป็นสหายรกั กับโกลติ ะ พระพุทธเจ้า ส่วนอัครสาวก

๓ ไดร้ บั ดวงตาเห็นธรรมจากการฟังธรรมจากพระอัสสชิ เบ้ืองซ้ายเป็นพระโมคคัลลานะ พทุ ธสาวก
ผเู้ ป็นพระสหาย)
๔ เปน็ อัครสาวกเบื้องซา้ ยของพระพทุ ธเจา้

47 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

St บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ep 1 ขณะนน้ั พระพทุ ธเจา้ ทรงประทับอยู่ที่

ข้ันสงั เกต
รวบรวมขอ้ มูล

๒. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม พระเวฬุวัน พระอัสสชิ หน่ึงในปัญจวัคคีย์ ออก
จ า ก นั้ น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ศึ ก ษ า ป ร ะ วั ติ บณิ ฑบาตในกรงุ ราชคฤห์ อปุ ติสสะได้พบเขา้ ก็เกิด
พทุ ธสาวก และพทุ ธสาวิกา ความเล่ือมใสในอาการส�ารวมของพระอัสสชิ จึงได้
ติดตามไปจนกระท่ังพระอัสสชิฉันอาหารเสร็จ
จากหนังสือเรียนหรือแหล่งการเรียนรู้ อุปติสสะจึงเข้าไปสอบถามว่าพระอัสสชิเป็นสาวก
อ่ืนเพม่ิ เติม ดังน้ี ของผู้ใด เม่ือทราบว่าเป็นสาวกของพระพุทธเจ้า
จึงขอร้องให้ท่านแสดงธรรมให้ฟัง พระอัสสชิได้

• กลุ่มท่ี ๑ พระสารีบุตร แสดงธรรมใหฟ้ งั สน้ั ๆ วา่ “ธรรมเหลา่ ใดเกดิ แตเ่ หตุ
• กล่มุ ท่ี ๒ พระโมคคลั ลานะ
• กลมุ่ ที่ ๓ พระเจ้าพมิ พสิ าร พระตถาคตตรสั เหตแุ หง่ ธรรมเหลา่ นัน้ และการดับ
• กลุ่มที่ ๔ นางขุชชุตตรา
๓. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับ เหตุแห่งธรรมเหล่าน้ัน พระมหาสมณะมีวาทะ

ประวตั ิพทุ ธสาวก พุทธสาวิกา โดยใช้ อย่างน้ี„ ได้ฟังเพียงเท่านี้อุปติสสะก็เกิดดวงตา อปุ ติสสะ (พระสารีบุตร) ไดฟ้ งั ธรรมจากพระอัสสชิ
คำ�ถาม ดังนี้ เหน็ ธรรม บรรลโุ สดาปตั ตผิ ล แลว้ จงึ กลบั ไปเลา่ เรอื่ ง กเ็ กดิ ดวงตาเห็นธรรมบรรลุโสดาปัตตผิ ล
พระสารีบุตร และแสดงธรรมใหโ้ กลติ ะฟงั เมอื่ โกลติ ะฟงั แลว้ กไ็ ด้
• พระสารีบุตรมีชื่อเดิมว่าอย่างไร ดวงตาเห็นธรรมเช่นเดียวกัน ทั้งสองจึงไปลาสัญชัยปริพาชกเพื่อไปบวชเป็นสาวกของพระพุทธเจ้า และ

ได้ชวนให้สัญชัยปริพาชกไปบวชด้วยกัน แต่สัญชัยปริพาชกตอบปฏิเสธ อุปติสสะและโกลิตะพร้อมท้ัง

บริวาร ๕๐๐ คน จึงขออ�าลาไปเฝา้ พระพทุ ธเจา้

ขณะทอ่ี ปุ ตสิ สะและโกลติ ะ พรอ้ มทงั้ บรวิ ารทงั้ หลายเดนิ ทางมาถงึ ทปี่ ระทบั พระพทุ ธเจา้ ทรง

แสดงธรรมอยู่ จึงได้ถวายอภิวาทและนั่งฟังธรรมจนจบ บริวารท้ัง ๕๐๐ คน ได้บรรลุเป็นพระอรหันต์

(อุปติสสะ) แตอ่ ปุ ตสิ สะและโกลติ ะ ไมไ่ ดบ้ รรลธุ รรมขน้ั สงู กวา่ เดมิ ทงั้ หมดทลู ขอบวช พระพทุ ธเจา้ จงึ ทรงบวชใหด้ ว้ ย
• เพราะเหตุใดอุปติสสะจึงชวน
วธิ ีเอหิภิกขอุ ุปสัมปทา ทรงเรยี กอปุ ติสสะว่า พระสารีบตุ ร และเรียกโกลติ ะว่า พระโมคคลั ลานะ ตามชอื่
เพ่ือนและบริวารไปบวชท่ีส�ำ นักสัญชัย- ของมารดา
ปริพาชก (ตัวอย่างคำ�ตอบ เพราะ
หลงั จากบวชได้ ๑๕ วัน พระสารบี ุตรก็ได้บรรลุสา� เรจ็ เป็นพระอรหันต์ ได้รบั การแต่งต้งั จาก
พระพุทธเจา้ ให้เป็น “พระอัครสาวกเบอ้ื งขวา„ ได้รบั การยกย่องวา่ เป็นผู้มปี ัญญาเป็นเลศิ เป็นกา� ลังสา� คัญ
ในการประกาศพระพทุ ธศาสนา สามารถแสดงธรรมไดล้ กึ ซ้งึ และพิสดารเช่นเดยี วกับพระพทุ ธเจ้า

เกิดความเบื่อหน่ายและเห็นว่าการเที่ยว พระสารบี ุตรปรินพิ พานก่อนพระโมคคัลลานะ ๑๕ วนั และกอ่ นทจี่ ะปรนิ ิพพานพระสารีบุตร
ชมมหรสพเป็นส่ิงท่ีไร้สาระ ควรหาส่ิงท่ี ได้กระท�าส่ิงที่ประเสริฐอย่างยิ่งอีกครั้ง คือ ได้ทูลลาพระพุทธเจ้ากลับไปที่บ้านเกิดคือ เมืองนาลันทา
เป็นแกน่ สารแก่ชวี ติ ) แคว้นมคธ เพื่อแสดงธรรมโปรดมารดาให้บรรลุโสดาบันได้สา� เร็จ จากน้ันจึงปรินิพพานในห้องนอนที่ตน
• พระสารีบตุ รได้รับการยกยอ่ ง เกิดมานน่ั เอง
ในด้านใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นผู้มี
สงิ่ ที่ทา่ นปฏิบตั ิตลอดชีวิตของทา่ นที่เราควรถือเปน็ แบบอย่าง คือ
ปัญญาเป็นเลิศ เป็นกำ�ลังสำ�คัญในการ ๑. เป็นผู้รู้จักคิดและใฝ่เรียนรู้ เห็นได้จากเมื่อครั้งที่ท่านยังไม่ได้ออกแสวงหาความรู้
ยังมคี วามสุขสนุกสนานกับการเท่ยี วงานมหรสพ แตเ่ พราะเปน็ คนมีปัญญา รจู้ ักคดิ และมคี วามใฝเ่ รยี นรู้
ประกาศพระพุทธศาสนาและสามารถ จงึ ทา� ใหท้ า่ นคดิ ทจ่ี ะชกั ชวนสหายและพรรคพวกบรวิ ารออกแสวงหาความรู้ เมอ่ื สา� เรจ็ ความรจู้ ากสา� นกั ของ

48 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

แสดงธรรมได้ลึกซึ้งและพิสดารเช่นเดียว

กบั พระพุทธเจา้ ) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
พระโมคคัลลานะ
• พระโมคคัลลานะและพระสารีบุตร “ธรรมเหล่าใดเกิดแตเ่ หตุ พระตถาคตตรัสเหตุแหง่ ธรรมเหลา่ น้ัน และการดับเหต ุ
เก่ียวข้องกันอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ แห่งธรรมเหล่าน้ัน พระมหาสมณะมีวาทะอย่างน้ี” เป็นธรรมท่ีบุคคลใดแสดงกับ
เป็นสหายของพระสารีบุตร ทั้งสองเติบโต บุคคลใด
มาดว้ ยกนั ) ๑ พระพทุ ธเจา้ แสดงแกพ่ ระสารบี ตุ ร
• พระโมคคลั ลานะไดร้ บั การยกยอ่ ง ๒ พระอัสสชิแสดงแกอ่ ปุ ติสสะ
ทางด้านใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ ผู้มีฤทธ์ิ ๓ อุปติสสะแสดงแก่โกลติ ะ
เปน็ เลิศ) ๔ พระพทุ ธเจา้ แสดงแก่พระอสั สชิ

สุดยอดคู่มือครู 48 (เฉลย ๒ เพราะเปน็ ธรรมทพ่ี ระอสั สชไิ ด้แสดงให้อปุ ตสิ สะฟังจนเกดิ ดวงตาเหน็ ธรรมบรรลโุ สดาปตั ตผิ ล)

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Step 1asean

สัญชยั ปริพาชกแลว้ ก็ไมไ่ ดห้ ยดุ อยเู่ พียงเทา่ นี้ แตก่ ลับมีความคดิ อยากแสวงหาธรรมเพม่ิ ขึน้ จนไดบ้ รรลุ ข้นั สงั เกต
เป็นพระอรหนั ต์ และเป็นก�าลงั สา� คัญในการเผยแผพ่ ระพทุ ธศาสนา รวบรวมขอ้ มลู
๒. เป็นผู้มีปัญญาเป็นเลิศ พระสารีบุตรเป็นผู้ที่สามารถเข้าใจพระธรรมค�าสอนของ
พระพุทธเจ้าได้อย่างลึกซึ้ง และอธิบายให้คนอื่นฟังได้อย่างดีย่ิง ผลงานส�าคัญของพระสารีบุตร คือ ๔. นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม
การเป็นต้นแบบการท�าสังคายนาพระธรรมวินัย ด้วยการริเริ่มเรียงร้อยพระธรรมท่ีพระพุทธเจ้าตรัสไว้ใน ดังนี้
ท่ีต่าง ๆ ใหร้ วมเข้าเปน็ หมวดหมู่ และผลงานท่ีเปน็ ต้นแบบการเขียนอรรถกถา
๓. เปน็ ผ้มู ีความรกั และซื่อตรงตอ่ เพ่อื น เหน็ ได้จากครงั้ เมื่อได้ฟังธรรมจากพระอสั สชิแล้ว พระเจา้ พมิ พิสาร
บรรลุดวงตาเห็นธรรม ก็นา� กลบั ไปถา่ ยทอดใหโ้ กลิตะ ผ้เู ปน็ สหายรักฟังตามท่ีไดต้ กลงกันไวว้ า่ ผใู้ ดบรรลุ • พระเจ้าพิมพิสารทรงทำ�ประโยชน์
ธรรมก่อน ให้มาบอกกัน ทา� ให้โกลิตะบรรลุธรรมด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ยังได้ชักชวนบรรดาพรรคพวก
บรวิ ารใหอ้ อกบวชแสวงหาธรรมดว้ ยกัน ให้แก่พระพุทธศาสนาอย่างไร
๔. เป็นผู้มีความกตัญญูกตเวทีเป็นเลิศ พระสารีบุตรเป็นผู้ท่ีมีความกตัญญูกตเวทีต่อ (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทรงถวายพระราชอุทยาน
ผมู้ พี ระคณุ อยา่ งยงิ่ ทงั้ ตอ่ บดิ ามารดา ครอู าจารย์ รวมถงึ ผทู้ ม่ี อี ปุ การะแกท่ า่ น เชน่ เมอ่ื ไดด้ วงตาเหน็ ธรรม
แล้วก็นึกถึงสัญชัยปริพาชกผู้เป็นอาจารย์ พยายามชักชวนให้บวชในส�านักของพระพุทธเจ้าด้วยกัน เมื่อ เวฬุวันให้เป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้า
ทราบว่าพระอัสสชิพักอยู่ทิศทางใด ท่านจะกราบไหว้และนอนหันศีรษะไปทางทิศนั้นเป็นประจา� แม้แต่ผู้
ถวายขา้ วสกุ เพยี งทพั พเี ดยี ว พระสารบี ตุ ร กย็ งั มคี วามกตญั ญใู ห้ โดยมเี รอื่ งเลา่ วา่ พราหมณช์ ราชอื่ วา่ ราธะ พร้อมด้วยพระสงฆ์สาวกทั้งหลาย ทรงเป็น
ตอ้ งการบวช แตไ่ มม่ ผี ใู้ ดบวชให้ เพราะเหน็ วา่ ชราภาพแลว้ วนั หนง่ึ พระพทุ ธเจา้ ทอดพระเนตรเหน็ พราหมณ์
นน้ั และทราบความแล้วก็ตรัสถามทีป่ ระชมุ สงฆว์ ่า ใครระลึกถงึ คุณของราธพราหมณ์ได้บา้ ง พระสารบี ุตร เ อ ก อั ค ร ศ า ส นู ป ถั ม ภ ก อ ง ค์ แ ร ก ใ น
กราบทลู วา่ ตนระลกึ ได้ เพราะครงั้ หนงึ่ ราธพราหมณไ์ ดถ้ วายขา้ วสกุ หนง่ึ ทพั พใี หท้ า่ น พระพทุ ธเจา้ จงึ รบั สงั่
ให้พระสารีบุตรเป็นผู้บวชให้ราธพราหมณ์ หรือแม้กระท่ังช่วงเวลาสุดท้ายก่อนปรินิพพาน พระสารีบุตร พระพทุ ธศาสนา)
ยังได้ถวายการปฏิบัติวัตรอย่างที่เคยปฏิบัติแล้วทูลลาพระพุทธเจ้าไปปรินิพพานที่บ้านเกิดของตน นางขุชชุตตรา
และยงั ได้แสดงธรรมโปรดมารดาให้บรรลธุ รรมสา� เรจ็ อีกดว้ ย • นางขชุ ชตุ ตรามลี กั ษณะเดน่ อยา่ งไร

๑.๒ พระโมคคลั ลานะ (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นสตรีที่มีหลังคอ่ ม)
• นางขุชชุตตรามหี น้าท่ที ำ�อะไร
พระโมคคลั ลานะ เดิมช่อื โกลิตะ ช่ือต้งั ตามช่ือหมบู่ ้านโกลติ คามทบ่ี ดิ าปกครองอยู่ มารดา (ตัวอย่างคำ�ตอบ ซ้ือดอกไม้มาถวาย
ชือ่ วา่ นางโมคคัลลี
พระนางสามาวดี มเหสีของพระเจ้าอุเทน
โกลิตะเป็นสหายรักของอปุ ติสสะ (พระสารีบุตร) ทั้งสองเติบโตมาดว้ ยกนั เที่ยวเล่นด้วยกนั
โกลติ ะเขา้ ศกึ ษาในสา� นกั สญั ชยั ปรพิ าชกพรอ้ มกบั อปุ ตสิ สะ เพราะมคี วามคดิ จะแสวงหาความรเู้ ชน่ เดยี วกนั กษัตรยิ ์แห่งเมอื งโกสัมพ)ี
เมอ่ื สา� เรจ็ ความรจู้ ากสญั ชยั ปรพิ าชกแลว้ โกลติ ะไดฟ้ งั ธรรมทอี่ ปุ ตสิ สะบรรลหุ ลงั จากไดฟ้ งั พระอสั สชแิ สดง • เพราะเหตุใดนางขุชชุตตราจึงนำ�
ให้ฟัง ก็ต่างบรรลโุ สดาปตั ติผล แลว้ จงึ ไปลาสัญชัยปรพิ าชกเพอ่ื เข้าบวชในส�านักของพระพุทธเจ้า มีชือ่ วา่
พระโมคคัลลานะ เงินท้ังหมดท่ียักยอกจากการไปซ้ือ
ดอกไมม้ าถวายนางสามาวดี
หลงั จากบวชแลว้ ไดเ้ รยี นกรรมฐานและปฏบิ ตั ใิ นทส่ี งบ ขณะปฏบิ ตั เิ กดิ รสู้ กึ งว่ ง พระพทุ ธเจา้ (ได้ฟังพระธรรมเทศนาจากพระพุทธเจ้า
จึงทรงแนะวิธีแก้งว่ งให้ตามล�าดับดงั น้ี ๑. เมอ่ื ก�าลังคิดถึงสิง่ ใดอยู่ใหค้ ดิ ถึงส่งิ นั้นเข้าไว้ ๒. ใหค้ ดิ ทบทวน
ถงึ ธรรมทไี่ ดเ้ รยี นมาแลว้ อยา่ งละเอยี ด ๓. ใหท้ อ่ งธรรมทไ่ี ดเ้ รยี นมาดงั ๆ ๔. ใหแ้ ยงหทู งั้ สองขา้ ง แลว้ ลบู ตวั จงึ บรรลโุ สดาปตั ตผิ ล)
• นางขุชชุตตราได้รับการยกย่อง
พทุ ธสาวก พทุ ธสาวิกา ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง 49
ว่าอย่างไร
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ (ตัวอย่างคำ�ตอบ อุบาสิกาผู้เป็นเลิศกว่า

ข้อใดเป็นคณุ วิเศษของพระโมคคลั ลานะ อุบาสิกาท้ังหลายในด้านการแสดงธรรม)
๑ เป็นผ้มู ีบริวารมาก
๒ เปน็ อคั รสาวกเบอื้ งซา้ ยและมีฤทธิเ์ ป็นเลิศ
๓ เป็นพระสาวกทีม่ ีคุณวเิ ศษด้านมปี ัญญาเปน็ เลิศ
๔ เปน็ ผวู้ า่ นอนสอนงา่ ย
(เฉลย ๒ เพราะเมื่อพระโมคคัลลานะบรรลธุ รรมไดเ้ ปน็ พระอรหันต์ หลังจากบวชได้ ๗ วนั

กไ็ ด้รบั การแต่งตัง้ จากพระพุทธเจ้าให้เปน็ พระอคั รสาวกเบ้ืองซา้ ย ผ้มู ีฤทธิ์เป็นเลิศ)

49 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขนั้ คิดวเิ คราะห์
St
และสรปุ ความรู้
ด้วยฝา่ มอื ๕. ใหล้ กุ ข้ึนแล้วลบู นยั น์ตาดว้ ยน�้า และเหลียวไปรอบ ๆ หรือแหงนหนา้ ขึน้ ดูดาว ๖. ให้นกึ ว่า

๕. นักเรียนร่วมแสดงความคิดเห็น เวลาน้ีเป็นเวลากลางวันท่ีมีแสงอาทิตย์สว่างไสวไปหมด ๗. ให้ลุกข้ึนเดินจงกรม ๘. ถ้ายังไม่หายง่วงให้
ว่าพระสารีบุตร พระโมคคัลลานะ
พระเจ้าพิมพิสาร และนางขุชชุตตรา นอนทา่ สีหไสยา คอื ตะแคงขวาโดยต้ังสตวิ า่ จะตืน่ อยเู่ สมอ และจะไมย่ ินดีกับการนอนหรือการเคลิม้ หลบั
พระโมคคัลลานะบรรลุธรรมเป็นพระอรหันต์ หลังจากบวชได้ ๗ วัน และได้รบั การแตง่ ตั้ง

จากพระพุทธเจ้าให้เป็น “พระอัครสาวกเบ้ืองซ้าย„ เป็นผู้มีฤทธ์ิเป็นเลิศ เป็นก�าลังส�าคัญในการประกาศ
พระพทุ ธศาสนาอีกทา่ นหนึง่ เคยี งคกู่ ับพระสารีบุตร ผเู้ ป็นอคั รสาวกเบือ้ งขวา

เป็นแบบอย่างท่ีดีอย่างไร ครูบันทึก พระโมคคลั ลานะ ปรนิ พิ พาน ตรงกับวันเพญ็ เดือน ๑๒ เพราะถูกนักบวชในลัทธศิ าสนาอนื่
คำ � ต อ บ ข อ ง นั ก เ รี ย น ล ง ใ น ต า ร า ง รมุ ทา� รา้ ย ดว้ ยเหตวุ า่ พระโมคคลั ลานะเปน็ ผมู้ คี วามสามารถในการเผยแผศ่ าสนา ทา� ใหม้ ผี ทู้ ศี่ รทั ธาเลอื่ มใส
ดงั ตัวอยา่ ง เป็นอันมาก ถา้ ปลอ่ ยไว้เชน่ นีล้ ทั ธิของตนจะต้องเสือ่ มลง จงึ จ้างโจรให้มาท�ารา้ ยทา่ น ถึง ๒ ครัง้ แต่ท่าน
สามารถหลบหนีไปได้ แต่ในคร้งั ที่ ๓ พระโมคคลั ลานะเห็นว่าเป็นกรรมเก่าทเ่ี คยทา� ร้ายพ่อแมใ่ นอดีตชาติ

จงึ ไมไ่ ดห้ ลบหนไี ปไหน ทา่ นจงึ ถกู พวกโจรทบุ ตจี นกระดกู แตกละเอยี ดและเขา้ ใจวา่ ทา่ นตายแลว้ จงึ น�ารา่ ง

พุทธสาวก ข้อคดิ แบบอยา่ งทีด่ ี ไปทง้ิ ทพ่ี ่มุ ไม้ พระโมคคัลลานะเห็นวา่ ยงั ไมไ่ ดท้ ูลลาพระพทุ ธเจา้ จงึ ใช้อทิ ธิฤทธิร์ กั ษาร่างกายแลว้ เหาะ
และพทุ ธสาวิกา ไปเฝ้าพระพุทธเจ้า เพ่ือทูลลาไปปรินิพพานที่บ้านเกิดของตน คือ ต�าบลกาฬศิลา แคว้นมคธ หลังจากที่

พระสารีบตุ ร - เป็นผรู้ จู้ กั คิดและใฝเ่ รียนรู้ พระสารบี ุตรปรินิพพานได้ ๑๕ วัน
พระโมคคัลลานะ - เปน็ ผมู้ ีปัญญาเปน็ เลิศ สง่ิ ทีท่ ่านปฏิบัตติ ลอดชวี ติ ของท่านทีเ่ ราควรถือเปน็ แบบอย่าง คือ
- เป็นผู้ที่มีความรกั และซื่อตรง
ตอ่ เพื่อน ๑. เป็นผู้ใฝ่เรียนรู้ เม่ือได้รับค�าชักชวนจากพระสารีบุตรให้ออกแสวงหาความรู้
แทนการเที่ยวชมงานมหรสพ ซึ่งเป็นสิ่งไร้สาระ ก็มีความคิดเห็นด้วย และออกแสวงหาความรู้ด้วยกัน
- เป็นผใู้ ฝเ่ รยี นรู้ เมื่อส�าเร็จความรู้จากส�านักสัญชัยปริพาชก ก็มิได้หยุดแสวงหาความรู้อยู่เพียงเท่านี้ แต่กลับต้ังใจ
- เปน็ ผู้มคี วามกตญั ญกู ตเวที แสวงหาทางให้ตนเองบรรลธุ รรมขน้ั สงู ต่อไป
๒. เป็นผู้มีฤทธิ์เป็นเลิศ พระโมคคัลลานะมีความสามารถแสดงฤทธิ์ต่าง ๆ ได้ สามารถ
ปราบปรามคนช่ัว และชักจูงให้พวกเขาเหล่านั้นกลับตัวกลับใจมาถือศีลปฏิบัติธรรม โดยจาริกไป
พระเจา้ พมิ พสิ าร - เปน็ ผูใ้ ฝร่ ู้ ในนรกและสวรรค์ เพอื่ สนทนากับสัตว์นรกและเทวดาท้ังหลาย
- เป็นผทู้ ำ�นุบ�ำ รงุ พระพทุ ธศาสนา ๓. เป็นผู้มีความกตัญญูกตเวทีอย่างย่ิง พระโมคคัลลานะเป็นผู้ท่ีมีความกตัญญูเช่นเดียว

- เป็นผู้มคี วามเพียรชว่ ยเหลอื กบั พระสารบี ตุ ร ทไี่ ดช้ กั ชวนใหส้ ญั ชยั ปรพิ าชกผเู้ ปน็ อาจารยใ์ หบ้ วชดว้ ยกนั แมใ้ นครงั้ ทที่ า่ นจะปรนิ พิ พาน

นางขชุ ชตุ ตรา ตนเอง เนอ่ื งจากถกู ท�ารา้ ยอยา่ งหนกั ทา่ นกย็ งั มคี วามกตญั ญตู อ่ พระพทุ ธเจา้ ผเู้ ปน็ พระบรมศาสดา ดว้ ยเหน็ วา่ ยงั
- เป็นผู้มจี ิตสำ�นกึ ดี ไม่ได้ทูลลาพระองค์ จึงพยายามใช้อิทธิฤทธิ์รักษาร่างกายแล้วจึงเหาะไปเข้าเฝ้าเพื่อทูลลาพระพุทธเจ้า
- เป็นผู้มปี ัญญามาก
นบั เปน็ สงิ่ ทค่ี วรยดึ ถอื เป็นแบบอย่าง

๑.๓ พระเจา้ พมิ พสิ าร
พระเจ้าพิมพิสาร เป็นพระราชาของกรุงราชคฤห์ แห่งแคว้นมคธ มีมเหสีทรงพระนามว่า

เวเทหิ และมีพระราชโอรสพระนามว่า อชาตศัตรู แคว้นมคธในสมัยของพระเจ้าพิมพิสารมีความเจริญ

ร่งุ เรอื งอย่างยิ่ง

เมอ่ื ครงั้ ทพ่ี ระสทิ ธตั ถะเสดจ็ ออกบรรพชา ไดเ้ สดจ็ มายงั แควน้ มคธเพอื่ แสวงหาทางพน้ ทกุ ข์

50 พระพุทธศาสนา ม.๒

เสริมความรู้ ครูควรสอน

ลัทธิ หมายถึง คติความเช่ือ ความคิดเห็นหรือหลักการที่มีผู้นิยมนับถือและ
ปฏิบัตติ ามสืบเนื่องกันมา เชน่ ลทั ธสิ งั คมนยิ ม ลัทธิชาตนิ ิยม ลทั ธทิ นุ นิยม

สุดยอดคู่มือครู 50

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

aseanSt

เมอ่ื เสดจ็ ผา่ นสหี บญั ชรทพี่ ระเจา้ พมิ พสิ ารประทบั อยดู่ ว้ ยอากปั กริ ยิ าสา� รวม พระเจา้ พมิ พสิ ารทอดพระเนตร ep 2

เห็นก็เกดิ ความเล่ือมใส จึงมรี บั ส่ังให้ราชทตู ไปสบื ดวู ่าเป็นใคร มาจากไหน เม่อื ทราบวา่ เปน็ พระสทิ ธตั ถะ ขนั้ คดิ วเิ คราะห์
และสรปุ ความรู้
เสดจ็ มาประทบั อยทู่ เ่ี ชงิ เขาปณั ฑวะ จงึ เสดจ็ ไปเฝา้ และทลู เชญิ ใหค้ รองกรงุ ราชคฤหก์ ง่ึ หนง่ึ แตพ่ ระสทิ ธตั ถะ
๖. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า
ตอบปฏิเสธ และได้ชี้แจงให้ทราบถึงจุดมุ่งหมายของการออกบรรพชาว่า เป็นทางพ้นทุกข์ จึงขอจาริกไป แลว้ สรปุ เปน็ ความคดิ รวบยอดโดยใช้
ค�ำ ถาม ดงั น้ี
เพือ่ ใหบ้ รรลุผลตามพระประสงค์ พระเจา้ พมิ พิสารจงึ ทูลขอวา่ เม่ือใดทีพ่ ระสทิ ธตั ถะบรรลธุ รรมไดต้ รัสรู้
• ถ้านักเรียนนำ�ข้อปฏิบัติของ
เป็นพระสัมมาสมั พทุ ธเจ้าตามคา� ทา� นายของพวกพราหมณแ์ ล้ว ขอให้เสดจ็ กลบั มาโปรดพระองค์ดว้ ย พระสารีบุตร พระโมคคัลลานะ
พระเจ้าพิมพิสาร และนางขุชชุตตรา
เม่ือพระสิทธัตถะตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณ ไปเป็นแนวทางการปฏิบัติในชีวิต
ประจำ�วัน จะก่อให้เกิดประโยชน์ต่อ
เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว ได้เสด็จไป ตนเอง พระพุทธศาสนา และสังคม
ส่วนรวมอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ
ประกาศพระศาสนายงั แควน้ มคธ โดยประทับอยู่ท่ี เกิดประโยชน์ต่อตนเอง ท�ำ ให้ดำ�เนินชีวติ
ได้อย่างมีความสุข ต่อพระพุทธศาสนา
ลัฏฐิวัน ชานเมืองของกรุงราชคฤห์ เมื่อพระเจ้า ท�ำ ใหพ้ ระพทุ ธศาสนามคี วามเจรญิ รงุ่ เรอื ง
ประโยชน์ต่อสังคม ทำ�ให้คนในสังคม
พิมพิสารทราบข่าว ก็ได้เสด็จไปเฝ้าพร้อมด้วย อยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุข ปราศจาก
ความขดั แย้ง)
ข ้ า ร า ช บ ริ พ า ร แ ล ะ ช า ว เ มื อ ง เ ป ็ น จ� า น ว น ม า ก
๗. นั ก เ รี ย น ก ลุ่ ม เ ดิ ม ร่ ว ม กั น
พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมเทศนาโปรดพระเจ้า แลกเปล่ียนความรู้ และวิเคราะห์ถึง
ก า ร นำ � ข้ อ ป ฏิ บั ติ ที่ ค ว ร ถื อ เ ป็ น
พิมพิสารและบรรดาเหล่าข้าราชบริพารพร้อมทั้ง แบบอย่างของพุทธสาวกและพุทธ-
สาวิกาไปเป็นแนวทางปฏิบัติในชีวิต
ชาวเมอื ง หลงั จบพระธรรมเทศนา พระเจา้ พมิ พิสาร ประจ�ำ วัน

และขา้ ราชบรพิ าร พรอ้ มดว้ ยชาวเมอื งจา� นวนหนง่ึ

ไดบ้ รรลุโสดาบนั ทง้ั หมดประกาศตนเป็นอุบาสก

หลังจากประกาศพระองค์เป็นอุบาสกแล้ว

พระพทุ ธเจา้ ทรงแสดงพระธรรมเทศนาโปรด พระเจ้าพิมพิสารได้กราบทูลถึงความปรารถนาของ
พระเจา้ พมิ พิสาร พรอ้ มดว้ ยขา้ ราชบรพิ ารทัง้ หลาย พระองค์แก่พระพุทธเจ้า และความปรารถนา

ดังกล่าว ได้ส�าเรจ็ บริบรู ณ์แล้วในวนั นี้

ความปรารถนาของพระเจ้าพิมพิสาร ๕ ประการ คือ

๑. ขอใหไ้ ดท้ รงเปน็ กษัตริยแ์ หง่ แคว้นมคธ

๒. ขอให้พระอรหันตไ์ ด้มาส่แู ควน้ ของพระองค์

๓. ขอใหพ้ ระองคไ์ ดเ้ ขา้ ไปนง่ั ใกล้พระอรหนั ต์

๔. ขอใหพ้ ระอรหันตไ์ ดแ้ สดงธรรมแก่พระองค์

๕. ขอใหพ้ ระองค์ไดร้ ู้ธรรมของพระอรหันต์

พระเจ้าพิมพิสารได้กราบทูลอาราธนาพระพุทธเจ้าพร้อมด้วยพระสงฆ์สาวกท้ังปวงให้ไปรับ

ภตั ตาหารทพี่ ระราชนเิ วศนใ์ นวนั รงุ่ ขนึ้ พระพทุ ธเจา้ กท็ รงรบั อาราธนา เมอื่ ถงึ เชา้ วนั รงุ่ ขนึ้ พระพทุ ธเจา้ พรอ้ ม

ดว้ ยพระสงฆส์ าวกไดเ้ สดจ็ ไปยงั พระราชนเิ วศนเ์ พอื่ รบั ภตั ตาหาร หลงั จากพระพทุ ธเจา้ และพระสงฆส์ าวก

ฉันภัตตาหารแล้ว พระเจ้าพิมพิสารจึงกราบทูลว่า ลัฏฐิวัน ท่ีประทับน้ันมีขนาดเล็ก และห่างไกลเกินไป

พระองค์จึงถวายพระราชอุทยานเวฬุวัน ด้วยการหลั่งทักษิโณทกลงบนพระหัตถ์ของพระพุทธเจ้าเพ่ือ

พทุ ธสาวก พุทธสาวิกา ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง 51

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

บุคคลใดเป็นผู้ถวายอุทยานเวฬุวันให้เปน็ ที่ประทบั ของพระพุทธเจ้า
๑ พระเจ้าอโศกมหาราช ๒ พระเจา้ พิมพิสาร
๓ พระสารีบตุ ร ๔ อนาถบิณฑกิ เศรษฐีิ

(เฉลย ๒ เพราะพระเจ้าพิมพิสารเป็นพระมหากษัตริย์ท่ีทรงยึดม่ันในพระพุทธศาสนา
เป็นอย่างยิ่ง จึงได้สร้างอุทยานเวฬุวันถวายเพื่อเป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้าและเหล่าสาวก
ทัง้ หลาย)

51 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ขัน้ ปฏิบตั ิ
แหลละังสกราปุรปควฏาิบมัตริู้
St เป็นการถวายพระราชอุทยานเวฬุวันให้เป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้าพร้อมด้วยพระสงฆ์สาวกทั้งปวง

น๘. นั ก เ รี ย น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม นำ � ผ ล ก า ร พระพทุ ธเจ้าก็ทรงรบั ไว้ และใชท้ น่ี เ้ี ป็นทป่ี ระดิษฐานพระพุทธศาสนา นับวา่ พระราชอทุ ยานเวฬวุ นั เปน็ วดั
วิเคราะห์การนำ�ข้อปฏิบัติท่ีควรยึดถือ
เป็นแบบอย่างของพระสารีบุตร แหง่ แรกในพระพทุ ธศาสนา และมพี ระเจา้ พมิ พสิ ารเปน็ เอกอคั รศาสนปู ถมั ภกองคแ์ รกในพระพทุ ธศาสนา
พระเจ้าพิมพิสารส้ินพระชนม์เน่ืองจากถูกพระโอรส คือ พระเจ้าอชาตศัตรู ปลงพระชนม์

เพอื่ ยดึ ครองราชบลั ลงั กต์ ามค�ายุยงของพระเทวทตั
ส่งิ ทีพ่ ระองค์ปฏบิ ัติตลอดชวี ติ ของพระองคท์ ่ีเราควรถอื เปน็ แบบอย่าง คือ
๑. ทรงเป็นผู้ปกครองที่ดี มองการณ์ไกล เห็นได้จากการที่ทรงทูลเชิญให้พระสิทธัตถะ
พระโมคคัลลานะ พระเจ้าพิมพิสาร ขึ้นครองราชสมบัติกึ่งหน่ึง ด้วยทรงเห็นว่าพระสิทธัตถะเป็นผู้ท่ีมีปัญญา ความสามารถ จะต้องปกครอง
และนางขุชชตุ ตรา มาเป็นแนวทางการ บา้ นเมอื งใหร้ งุ่ เรอื งได้
ปฏิบัติ พร้อมบอกผลที่เกิดจากการ ๒. ทรงเป็นผู้ทีใ่ ฝร่ ู้ พระเจา้ พิมพสิ ารมคี วามปรารถนาที่จะได้พบกับพระอรหนั ต์ ปรารถนา
ท่ีจะได้ฟังธรรม และปรารถนาท่ีจะรู้ธรรมของพระอรหันต์ เมื่อทราบว่าพระสิทธัตถะผู้ที่จะได้ตรัสรู้เป็น
ปฏิบตั ลิ งในแบบบันทึก ดงั ตัวอย่าง พระอรหันต์เสด็จมายังแคว้นของพระองค์ ก็เสด็จไปเข้าเฝ้า แม้หนทางจะไกลแต่ก็ยังเสด็จไป และยัง

แบบบันทึกข้อปฏิบตั ิที่ควรถอื เปน็ แบบอยา่ ง ทูลขอว่าเม่ือใดท่ีพระสิทธัตถะตรัสรู้แล้วให้เสด็จกลับมาโปรดพระองค์ด้วย แสดงให้เห็นว่าพระองค์
เป็นผู้ทม่ี ีความใฝ่ร้อู ยา่ งยิง่
๓. ทรงเป็นกษตั รยิ ์ผทู้ รงยึดมน่ั ในพระพทุ ธศาสนาเปน็ อย่างยิ่ง ตั้งแตค่ ร้ังท่ีพระสทิ ธัตถะ
ของ (พระสารีบุตร) ยงั มไิ ดบ้ รรลเุ ปน็ พระอรหนั ต์ พระเจา้ พมิ พสิ ารกท็ รงมคี วามเลอื่ มใสในพระพทุ ธศาสนา เมอ่ื ไดฟ้ งั พระธรรม
• ข้อปฏิบัติท่ีถอื เปน็ แบบอย่าง หลงั จากท่พี ระสทิ ธัตถะไดต้ รัสรู้แล้วกป็ ระกาศตนเป็นอุบาสก แมใ้ นชว่ งสุดทา้ ยของพระชนม์ชีพ พระองค์
(- เป็นผูร้ ู้จักคดิ และใฝเ่ รยี นรู้ ถกู พระเจา้ อชาตศัตรูส่ังใหจ้ ับไปทรมานในคุก ให้งดขา้ วปลาอาหารทกุ ชนิด พระองค์ก็ยังทรงปฏบิ ตั ธิ รรม
- เปน็ ผมู้ ีความกตญั ญกู ตเวที ด้วยการนัง่ สมาธแิ ละเดินจงกรมอย่เู ป็นนิจ พระเจา้ อชาตศัตรูทรงทราบกร็ ับสง่ั ให้กรีดฝา่ เท้าของพระองค์

- เป็นผมู้ ีปัญญาเป็นเลิศ) แล้วทาดว้ ยน้า� เกลอื เป็นเหตใุ หพ้ ระองคส์ ิ้นพระชนม์
๔. ทรงเป็นผทู้ �านบุ �ารุงพระพุทธศาสนาอยา่ งยงิ่ นอกจากการถวายพระราชอทุ ยานเวฬวุ ัน
• แนวทางในการน�ำ ไปปฏบิ ตั ิ แล้ว พระเจ้าพิมพิสารยังได้ทรงเป็นต้นแบบริเริ่มให้มีการท�าบุญอุทิศส่วนบุญส่วนกุศลให้บรรพบุรุษ
(- ร้จู ักคิดในทางท่ดี ี ใฝ่เรยี นรู้ ผลู้ ่วงลับไปแลว้ และริเรม่ิ ให้มกี ารแสดงธรรมในวนั ธรรมสวนะดว้ ย
- ต้ังใจศึกษาเล่าเรยี นจนเกิดความเขา้ ใจ ๕. ทรงเป็นพระราชบดิ าที่ดี แม้วา่ จะทรงทราบจากนิมิตบอกเหตุแลว้ วา่ พระเจา้ อชาตศตั รู
- รจู้ กั กตัญญูรคู้ ุณต่อผมู้ ีพระคณุ ) จะเกิดมาเป็นศัตรูกับพระองค์ พวกโหรท�านายให้ประหารชีวิตเสีย แต่พระองค์ก็มิได้ทรงกระท�าเช่นนั้น

• ผลที่เกิดจากการนำ�ไปปฏิบัติ แมใ้ นตอนทถี่ กู พระเจา้ อชาตศตั รทู า� การกบฏกม็ ไิ ดล้ งโทษแตอ่ ยา่ งใด กลบั ยอมสละราชสมบตั ใิ หพ้ ระโอรส

ต่อตนเอง (- ท�ำ ให้มสี ตปิ ญั ญาดี แม้ถูกจบั ขงั คุกและทรมานก็ทรงยอม จนในท่ีสุดก็สิน้ พระชนม์

- สามารถแก้ไขปญั หาต่าง ๆ ได)้

ตอ่ พระพทุ ธศาสนา (ท�ำ ใหพ้ ระพทุ ธศาสนาเจรญิ )

ตอ่ สังคม (ทำ�ให้สังคมเกดิ ความสงบสขุ )

จากน้ันนักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกัน 52 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
ตรวจสอบความถกู ตอ้ งของแบบบนั ทกึ
ว่ามีส่วนใดควรแก้ไขปรับปรุงหรือไม่ บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ดุ ประกายโครงงาจ
แล้วร่วมกันประเมินว่าจะนำ�แนวทาง
การปฏิบัติดังกล่าวไปใช้ในชีวิต นักเรียนสืบค้นพระราชประวัติของพระมหากษัตริย์ไทยว่ามีพระมหากษัตริย์
ประจ�ำ วันได้หรอื ไม่ อย่างไร

พระองค์ใดบ้างท่ีเคยทรงผนวชในพระพุทธศาสนา และทรงมีพระราชกรณียกิจ

ท่ีเก่ียวข้องกับพระพุทธศาสนาอย่างไรบ้าง เขียนผลการศึกษาในรูปแบบโครงงาน

แลว้ ออกมาน�ำ เสนอผลงานหน้าชน้ั เรยี น

สุดยอดคู่มือครู 52

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

๒. พุทธสาวิกา St St Stasean

ep 3 ข้นั ปฏิบตั ิ
และสรุปความรู้
หลงั การปฏบิ ัติ

พทุ ธสาวกิ า หมายถงึ ผทู้ น่ี บั ถอื พระพทุ ธเจา้ และหลกั ธรรมคา� สอนของพระพทุ ธเจา้ ซงึ่ เปน็ เพศหญงิ ๙. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งท่ีเข้าใจเป็น
ไดแ้ ก่ ภิกษณุ ี และอุบาสกิ า จดั อยูใ่ น “พทุ ธบริษทั ๔„ เช่นเดยี วกบั ภกิ ษแุ ละอุบาสก ความรู้รว่ มกนั ดังน้ี

ประวตั พิ ุทธสาวิกาท่ีนักเรียนจะไดศ้ ึกษาในหนว่ ยการเรยี นรู้นี้ คอื • พุทธสาวก พุทธสาวิกา เป็นผู้ที่
ปฏบิ ตั ติ ามค�ำ สงั่ สอนของพระพทุ ธเจา้
นางขุชชตุ ตรา จึงควรแก่การยกย่องนับถือและ
นำ�แบบอย่างที่ดีมาปฏิบัติตามเพ่ือให้
นางขุชชุตตรา เป็นสตรีท่ีมีหลังค่อม เป็นนางก�านัลของพระนางสามาวดี ผู้เป็นมเหสีของ เกิดประโยชน์ต่อตนเอง พระพุทธ-
พระเจ้าอุเทน กษัตริย์เมืองโกสัมพี นางขุชชุตตรามีหน้าท่ีซื้อดอกไม้มาถวายให้พระนางสามาวดีทุกวัน ศาสนา และสังคมส่วนรวม
โดยจะได้รับเงินจากพระนางสามาวดีวันละ ๘ กหาปณะ แต่นางขุชชุตตราจะยักยอกเงินไว้เป็นของตน
ทกุ วัน วนั ละ ๔ กหาปณะ โดยทีพ่ ระนางสามาวดีไมท่ รงทราบ ep 4

ทุกวันนางขุชชุตตราจะไปซื้อดอกไม้ท่ีบ้านของนายสุมนะ ซึ่งเป็นพ่อค้าขายดอกไม้ในเมืองโกสัมพี ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ
วันหน่ึงนายสุมนะได้อาราธนาพระพุทธเจ้ามาเสวยภัตตาหารท่ีบ้าน นางจึงได้ช่วยจัดภัตตาหารถวาย
พระพทุ ธเจา้ พรอ้ มดว้ ยภกิ ษสุ งฆ์ และไดฟ้ งั พระธรรมเทศนาจากพระพทุ ธเจา้ จนบรรลโุ สดาปตั ตผิ ล วนั นน้ั ๑๐. นั ก เ รี ย น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ส่ ง ตั ว แ ท น
นางจงึ ซื้อดอกไมด้ ว้ ยเงินจ�านวนท้งั หมด มาถวายพระนางสามาวดี ทา� ให้พระนางสามาวดีเกดิ ความสงสัย ออกมานำ�เสนอแบบบันทึกข้อปฏิบัติท่ี
ที่เห็นว่าดอกไม้มีจ�านวนมากกว่าทุกวัน นางขุชชุตตราจึงสารภาพความจริง แต่พระนางสามาวดีก็มิได้ ควรถือเป็นแบบอย่างของพระสารีบุตร
ถือโทษโกรธเคือง กลบั ตรัสสัง่ ใหน้ างขชุ ชตุ ตราแสดงธรรมที่ได้ฟังมาใหพ้ ระนางและเหลา่ นางกา� นัลฟงั พระโมคคัลลานะ พระเจ้าพิมพิสาร
และนางขุชชุตตรา ไปเป็นแนวทาง
เมื่อพระนางสามาวดีและเหล่านางก�านัลฟังธรรมจากนางขุชชุตตราจบ ก็บรรลุโสดาปัตติผลเช่น ใ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ใ น ชี วิ ต ป ร ะ จำ � วั น
เดยี วกนั ตง้ั แตน่ น้ั มา นางจงึ ไดร้ บั การเลอ่ื นฐานะใหเ้ ปน็ พระมารดาบญุ ธรรมและเปน็ พระอาจารยส์ อนธรรม ให้เพอ่ื นฟงั หนา้ ช้ันเรียน
แก่พระนางสามาวดี พร้อมด้วยเหลา่ นางกา� นัลทง้ั หลาย ทุกวันนางจงึ มีหนา้ ทีไ่ ปฟังธรรมจากพระพุทธเจา้
แล้วน�ามาแสดงแก่พระนางสามาวดีและนางกา� นัล จนท�าให้นางเป็นผู้ที่มีความแตกฉานในธรรม มีความ 5ep ขน้ั ประเมินเพ่อื เพิ่มคณุ ค่า
เชยี่ วชาญในธรรมเปน็ อยา่ งยงิ่ จนไดร้ บั การยกยอ่ งจากพระพทุ ธเจา้ ใหเ้ ปน็ “อบุ าสกิ าผเู้ ปน็ เลศิ กวา่ อบุ าสกิ า บรกิ ารสงั คม
ทง้ั หลายในดา้ นการแสดงธรรม„ และจิตสาธารณะ

สิ่งทน่ี างขุชชุตตราปฏิบัตติ ลอดชีวติ ของนางท่ีเราควรถือเป็นแบบอย่าง คือ
๑. เปน็ ผมู้ ีความเพียรชว่ ยเหลอื ตนเอง แม้รา่ งกายจะพกิ าร คือ หลงั ค่อม และเปน็ เพียงนางกา� นัล
รับใช้ กม็ ิได้ย่อทอ้ ตอ่ ความยากล�าบาก กลบั มีความเพยี รพยายามประกอบการงานหาเลย้ี งชพี ดว้ ยตนเอง
๒. เป็นผู้ท่ีมจี ิตสา� นึกที่ดี แม้ว่าในตอนแรกจะดา� เนนิ ชีวิตอยา่ งไม่ถกู ต้อง ยกั ยอกเงนิ คา่ ดอกไมท้ ่ี
ได้รับจากพระนางสามาวดีไว้เป็นของตน แต่เมื่อได้ฟังธรรม รู้ผิดชอบ ก็กลับตัวกลับใจ ตั้งม่ันอยู่ใน
ความดี เปน็ ส่งิ ท่เี ราควรยดื ถอื มาเป็นแบบอยา่ ง
๓. เป็นผู้ท่ีมีปัญญามาก เอาใจใส่ จดจ�าพระธรรมค�าสอนท่ีได้ฟัง และสามารถน�ามาถ่ายทอด
ไดอ้ ยา่ งเชีย่ วชาญ จนได้รบั การยกยอ่ งวา่ เป็นเลศิ ในการแสดงธรรม

พทุ ธสาวก พทุ ธสาวิกา ชาดก และพทุ ธศาสนิกชนตัวอยา่ ง 53 ๑๑. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น จั ด ป้ า ย นิ เ ท ศ

เพ่ือเผยแพร่ความรู้เก่ียวกับพุทธสาวก

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ และพุทธสาวิกาเพื่อให้ทุกคนเห็น

นางขุชชตุ ตราได้รับการยกย่องจากพระพุทธเจ้าวา่ เป็นเลศิ ทางดา้ นใด คุณค่า และตระหนักในการทำ�ความดี
๑ อบุ าสกิ าผู้เป็นเลศิ กว่าอบุ าสิกาท้งั หลายในดา้ นปัญญา ต่อไป

๒ อบุ าสิกาผู้เป็นเลิศกว่าอุบาสกิ าท้งั หลายในดา้ นการแสดงธรรม
๓ อุบาสิกาผู้เปน็ เลิศกวา่ อุบาสิกาท้ังหลายในดา้ นอทิ ธิฤทธิ ์
๔ อบุ าสิกาผู้เป็นเลิศกวา่ อบุ าสกิ าท้ังหลายในดา้ นความงาม
(เฉลย ๒ เพราะนางขุชชุตตราสามารถนำ�หลักธรรมจากพระพุทธเจ้ามาแสดงแก่พระนางสามาวดี

และนางกำ�นัลจนบรรลุโสดาปัตติผล จนเป็นผู้มีความแตกฉานในธรรมและได้รับการยกย่อง

จากพระพุทธเจ้าให้เป็นอุบาสกิ าผู้เปน็ เลิศกว่าอบุ าสิกาทั้งหลายในดา้ นการแสดงธรรม) 53 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้วี ดั St St ๓. ชาดก

ส ๑.๑ ม.๒/๖ ชาดก คือ เร่ืองราวต่าง ๆ ในอดีตชาติของพระพุทธเจ้าเมื่อคร้ังยังเป็นพระโพธิสัตว์บ�าเพ็ญบารมี
ภาระงาน/ช้ินงาน ทรงน�ามาตรัสเล่าให้พุทธบริษัทฟัง เป็นการยกตัวอย่างประกอบการเทศนาธรรม เน้ือเร่ืองของชาดกมีทั้ง
แผนภาพความคดิ ขอ้ คิดจากชาดกและ ความเพลิดเพลนิ และแฝงข้อคิดคตเิ ตือนใจแกผ่ ูศ้ ึกษา
แนวทางในการน�ำ ไปปฏิบัติ
๓.๑ มิตตวนิ ทกุ ชาดก
ep 1
เม่ือครงั้ ท่ีพระพทุ ธเจา้ ประทบั อยู่ ณ วดั พระเชตวัน เมืองสาวตั ถี ทรงปรารภถึงภิกษุรูปหนึ่ง
ข้นั สังเกต วา่ เป็นผู้วา่ ยากสอนยาก ดังเช่นในอดีตชาติ แลว้ จงึ ตรัสเล่าวา่
รวบรวมข้อมลู
ในอดีตกาล มบี ุตรชายเศรษฐีคนหน่งึ ในเมืองพาราณสี ช่ือว่า มิตตวนิ ทุกะ เป็นคนที่มนี ิสยั
๑. นักเรียนร่วมกันสนทนาเก่ียวกับชาดก โดยใช้ ดอ้ื รนั้ เอาแตใ่ จตนเอง ไมเ่ ชอื่ ฟงั ใครแมแ้ ตบ่ ดิ ามารดา และเปน็ คนทไี่ มฝ่ กั ใฝใ่ นธรรมเหมอื นเชน่ บดิ ามารดา
ค�ำ ถาม ดงั นี้ เม่ือบิดาเสียชีวิต มารดาก็พยายามโน้มน้าวใจให้เขาใฝ่หาธรรม เม่ือถึงวันอุโบสถ ผู้เป็นมารดาจึงให้
มติ ตวนิ ทกุ ะไปวดั เพอ่ื ฟงั พระธรรมเทศนา โดยบอกวา่ จะใหเ้ งนิ รางวลั ดว้ ยความอยากไดเ้ งนิ มติ ตวนิ ทกุ ะ
• ชาดกหมายถึงอะไร มคี วามสำ�คญั อย่างไร จงึ ยอมไปวัด แต่มิได้เขา้ ไปฟงั พระธรรมเทศนา กลับไปแอบหลบั อย่หู ลงั ธรรมาสน์ จนรุ่งเช้าคอ่ ยกลับบา้ น
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นเร่ืองราวในอดีตชาติของ ไปรบั เงินจากมารดาตามทต่ี กลงกันไว้

พระพทุ ธเจ้า มีข้อคิดเตือนใจ) มิตตวนิ ทุกะนา� เงินที่ไดร้ บั ไปลงทุนคา้ ขายจนไดผ้ ลกา� ไรดี แตด่ ว้ ยความโลภ ทะเยอทะยาน
• ชาดกทน่ี ักเรยี นรจู้ ักมอี ะไรบ้าง จึงคิดจะไปค้าขายทางทะเล มารดาห้ามอย่างไรก็ไม่ฟัง ยืนยันจะไปให้ได้ แม้มารดาจะฉุดร้ังไว้ไม่ให้ไป
(ตัวอย่างคำ�ตอบ สุวรรณสามชาดก) แต่มิตตวินทุกะก็สลัดจนหลุดจากการฉุดรั้งของมารดา และผลักมารดาเสียหลักล้มลง แล้วเดินข้ามไป
• นักเรยี นได้ขอ้ คิดอะไรจากชาดกบ้าง โดยไมห่ ันกลับมามองมารดาทีร่ ้องหา้ มปรามเขาอีกเลย
(ตวั อยา่ งค�ำ ตอบคนทม่ี คี วามกตญั ญรู คู้ ณุ บดิ ามารดา
มติ ตวนิ ทกุ ะเดนิ ทางลอ่ งเรอื ออกไปคา้ ขายกบั บรรดาพอ่ คา้ จนลว่ งเขา้ วนั ที่ ๗ เรอื ไดห้ ยดุ นง่ิ
ย่อมพบกับความสขุ ความเจรญิ ) อยู่กลางมหาสมุทร ท�าอย่างไรก็ไม่สามารถแล่นต่อไปได้ ทุกคนมีความคิดเห็นว่า น่าจะมีคนกาลกิณี
๒. นักเรียนร่วมกันศึกษาชาดกเรื่อง มิตตวิน- อยู่ในเรือ จึงได้ท�าการจับฉลากเพื่อเส่ียงทาย และมิตตวินทุกะก็จับฉลากได้ถึง ๓ ครั้ง ท�าให้ถูกลอยแพ
ลงกลางมหาสมทุ รไปตามล�าพัง
ทุกชาดกและราโชวาทชาดก จากหนังสือเรียน
หรือแหล่งการเรยี นรอู้ ่นื เพิม่ เติม แพของมิตตวินทุกะลอยไปติดเกาะแห่งหนึ่ง ซ่ึงเป็นท่ีอยู่ของนางเวมานิกเปรต ๔ นาง
แต่มิตตวนิ ทุกะกลับมองเห็นเป็นหญงิ สวยงาม จึงอยรู่ ่วมกบั นางเวมานกิ เปรตท้งั ๔ แตก่ ็ยงั ไมเ่ ปน็ ที่พอใจ
ep 2 ข้นั คิดวิเคราะห์ จึงเดินทางต่อไป จนพบเกาะ ๓ เกาะ คือ วิมานเงิน ท่ีอยู่ของนางเวมานิกเปรต ๘ นาง วิมานแก้วมณี
ทอ่ี ยู่ของนางเวมานกิ เปรต ๑๖ นาง และวิมานทอง ท่ีอยู่ของนางเวมานกิ เปรต ๓๒ นาง ซึง่ มติ ตวนิ ทกุ ะได้
และสรปุ ความรู้ อยรู่ ่วมกบั นางเวมานิกเปรตท้งั หมด แตก่ ็ยงั ไม่เปน็ ที่พอใจ จึงออกเดนิ ทางตอ่ ไป

๓. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยใช้ ในทสี่ ดุ เขาไดม้ าพบสถานทแี่ หง่ หนง่ึ คอื อสุ สาทนรก แตด่ ว้ ยผลแหง่ กรรมท�าใหเ้ ขามองเหน็
คำ�ถาม ดังน้ี เปน็ เมืองทีร่ ุ่งเรือง สวยงาม เม่อื เขา้ ไปในนน้ั เขาได้พบกบั สัตวน์ รกตนหนึ่งซ่ึงไดร้ ับทุกขเวทนาจากกงจกั ร
ทอ่ี ยบู่ นศีรษะ แต่มติ ตวินทุกะกลบั เห็นเปน็ ชายหนมุ่ รปู งาม มีดอกบัวอยบู่ นศีรษะ มติ ตวนิ ทุกะคดิ อยาก
• ชาดกเรื่องมิตตวินทุกชาดกและราโชวาท ไดด้ อกบัวน้นั จึงเข้าไปขอดอกบัว แต่สตั วน์ รกนั้นบอกว่า ไม่ใช่ดอกบวั แต่เปน็ กงจกั ร มิตตวนิ ทุกะไมเ่ ชือ่
ชาดกเป็นเรื่องเก่ียวกับอะไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ รบเร้าจะเอาให้ได้ สัตว์นรกน้ันคิดว่า ผลแห่งกรรมช่ัวของตนคงหมดแล้ว จึงมอบกงจักรน้ันให้แก่
มติ ตวนิ ทกุ ชาดกเปน็ เรอื่ งเกย่ี วกบั ชายหนมุ่ ผทู้ มี่ นี สิ ยั
ดื้อรั้นเอาแต่ใจ ไม่ยอมเชื่อฟังใครแม้แต่พ่อแม่ 54 พระพุทธศาสนา ม.๒
จนทำ�ให้ชีวิตพบกับความทุกข์ต่าง ๆ ส่วนราโชวาท
ชาดก เป็นเรื่องเก่ียวกับการปกครองบ้านเมืองของ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
พระมหากษตั รยิ )์
ขอ้ ใดสอดคล้องกบั ขอ้ คดิ ท่ีได้จากมติ ตวินทุกชาดกมากที่สุด
• นักเรียนได้ข้อคิดอะไรจากมิตตวิน- ๑ ดนั ทุรังเกินก�ำ ลังตน ๒ โลภมากลาภหาย
ทกุ ชาดกและราโชวาทชาดกบา้ ง (ตวั อยา่ งค�ำ ตอบ ๓ เห็นกงจกั รเป็นดอกบวั ๔ เห็นชา้ งข้ี ข้ตี ามชา้ ง
มิตตวินทุกชาดก ข้อคิดท่ีได้คือ การดื้อรั้นไม่ยอม
ฟังใคร ยอ่ มท�ำ ให้ไม่ประสบความสำ�เรจ็ (เฉลย ๓ เพราะมิตตวินทกุ ะเปน็ คนว่ายากสอนยาก ดอื้ รน้ั ไมย่ อมฟังใคร แม้แตพ่ อ่ แม่คอยตกั เตอื นกไ็ ม่ฟงั
ผลแหง่ กรรมจึงน�ำ พาใหเ้ ขาเห็นผิดเป็นชอบ เปรยี บไดด้ งั เหน็ กงจักรเป็นดอกบวั )
สว่ นราโชวาทชาดก การปกครองดว้ ยทศพธิ ราชธรรม
ยอ่ มนำ�ความสุขมาสู่ประชาชน)

• นกั เรยี นน�ำ ขอ้ คดิ ทไ่ี ดไ้ ปใชใ้ นชวี ติ ประจ�ำ วนั
อยา่ งไร (ตวั อย่างคำ�ตอบ เชอื่ ฟงั พอ่ แม่ ชว่ ยพ่อแม่
ทำ�งาน)

สุดยอดคู่มือครู 54

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

มิตตวนิ ทุกะไป มติ ตวินทกุ ะเมือ่ ไดร้ บั กงจกั รมาแลว้ กร็ ไู้ ด้วา่ ไม่ใชด่ อกบวั จึงขอให้ผ้เู ป็นเจา้ ของเอาคนื St Step 2asean
กลับไป แตส่ ัตว์นรกตนน้นั ได้หายไปเสยี แล้ว
ข้นั คดิ วเิ คราะห์
ฝา่ ยรุกขเทวดา ซ่ึงแท้จริงคอื พระโพธสิ ัตว์ เม่ือทราบความท้งั หมด ไดก้ ลา่ วกบั มิตตวนิ ทกุ ะ และสรปุ ความรู้
ว่า เพราะความโง่เขลา ดอื้ รน้ั และความโลภ เห็นผดิ เปน็ ชอบ จงึ ทา� ให้มติ ตวินทุกะตอ้ งทนทุกขท์ รมานจาก
กงจกั รนไ้ี ปจนกว่าวิบากกรรมจะหมดส้ินไป ๔. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพ่ิมคุณค่า แล้วสรุป
เป็นความคดิ รวบยอด โดยใช้คำ�ถาม ดงั นี้
ชาดกเรื่องน้ีแสดงให้เห็นว่า การที่มิตตวินทุกะได้รับกรรมอันทุกข์ทรมานก็เนื่องด้วย • หากนักเรียนนำ�ข้อคิดจากชาดกเร่ือง
ความโลภ ความปรารถนา และความอยากอนั ไม่มีท่ีสน้ิ สดุ มิตตวินทุกชาดก และราโชวาทชาดกไปปฏิบัติ
จะก่อให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและสังคม
๓.๒ ราโชวาทชาดก อย่างไร (ตวั อยา่ งค�ำ ตอบ ไมด่ อื้ รน้ั เอาแตใ่ จ
ถา้ ทกุ คนในสงั คมปฏบิ ตั ติ ามได้สงั คมกจ็ ะมคี วามสขุ )
พระราโชวาท คอื คา� สอนของพระมหากษตั รยิ ์ ปรากฏในเตสกุณชาดก ดงั น้ี
๑) ราโชวาทชาดก : ผชู้ นะอยา่ งแท้จรงิ ep 3 ขั้นปฏบิ ัติ
แหลละงั สกราุปรปควฏาิบมตั ริู้
เมื่อครง้ั ทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ประทับอยู่ ณ วัดพระเชตวัน เมืองสาวตั ถี พระเจ้าปเสนทิโกศลได้
เสด็จไปเขา้ เฝ้าพระพทุ ธเจา้ และได้ฟังพระพุทธเจา้ ตรสั เล่า “ราโชวาทชาดก„ ให้ฟงั วา่ ๕. นักเรียนแบ่งกลุ่มเลือกชาดกท่ีสนใจมา
กลุ่มละ ๑ ชาดก แล้วนำ�มาวิเคราะห์ถึงข้อคิด
ครั้งหนึ่งมีกษัตริย์พระนามว่า พระเจ้าพรหมทัต ทรงตั้งอยู่ในทศพิธราชธรรม แม้แต่ ทไ่ี ดแ้ ละแนวทางการน�ำ ไปปฏบิ ตั ลิ งในแผนภาพ
บรรดาเหล่าเสนาอ�ามาตย์ ข้าราชบริพารท้ังหลายก็ด�ารงอยู่ในธรรม ท�าให้บ้านเมืองสงบสุขร่มเย็น ไม่มี ความคิด ดงั ตัวอย่าง
คดคี วามใด ๆ ท้ังส้ิน
ชาดก ขอ้ คิดท่ไี ด้
วันหนึ่งพระเจ้าพรหมทัตมีพระราชประสงค์จะทราบว่า การปกครองของพระองค์เป็น (มิตตวนิ ทกุ ชาดก)
อย่างไร มีข้อบกพร่องหรือไม่ จึงปลอมพระองค์แล้วเสด็จออกจากพระนคร เพื่อสืบดูว่ามีผู้กล่าวถึง (คนดอื้ รั้นเอาแตใ่ จไม่ยอม
ขอ้ บกพรอ่ งของพระองคห์ รอื ไม่ แตก่ ไ็ มพ่ บผใู้ ดกลา่ วต�าหนิ มแี ตค่ า� สรรเสรญิ พระองคเ์ ทา่ นน้ั จงึ เสดจ็ กลบั ฟงั ใคร โลภมาก เห็นผิด
พระนคร เปน็ ชอบ เปรยี บได้กับการ
เห็นกงจักรเปน็ ดอกบัว ย่อม
ระหว่างทางเสด็จกลับ ราชรถของพระเจ้าพรหมทัตได้เผชิญหน้ากับราชรถของพระเจ้า ทำ�ให้เกดิ ความทุกข์ทรมาน)
พัลลกิ ะ กษตั รยิ ์ผ้คู รองแคว้นโกศล ซ่งึ ปลอมพระองคม์ าเสดจ็ ประพาสตน้ เช่นเดียวกัน ซงึ่ ทางนั้นเป็นทาง
แคบมากไม่สามารถหลบหลกี กนั ได้ ผลท่เี กิดขน้ึ แนวทางการปฏิบัติ

พลขับของกษัตริย์ท้ังสองพระองค์ต่างก็ร้องบอกให้อีกฝ่ายหลบไป แต่ก็ไม่มีใครหลบ ต่อตนเอง (ไม่ดอื้ รน้ั เอาแตใ่ จ
จึงซกั ถามถงึ วยั ความเหนอื ชั้นกว่าของราชสมบตั ิ ดินแดน อสิ ริยยศ กา� ลังพล ฯลฯ ทา� ให้ทราบว่าทง้ั สอง (เป็นท่รี ักของทกุ คน) เช่อื ฟงั ค�ำ ส่ังสอนของพ่อแม่
พระองคม์ ีความทดั เทยี มกันในทุก ๆ ดา้ น ต่อสังคม ครูอาจารย์ ไม่โลภมาก
(สังคมเกิดความสงบสขุ ) ไมเ่ ห็นผดิ เปน็ ชอบ)
ในท่ีสุดได้ถามถึงพระราชจริยาวัตรของกษัตริย์อีกฝ่าย ท�าให้ทราบว่าพระเจ้าพัลลิกะ
ทรงชนะคนกระด้าง ด้วยความกระด้าง ทรงชนะคนอ่อนโยน ด้วยความอ่อนโยน ทรงชนะคนดี
ด้วยความดี ส่วนพระเจ้าพรหมทัตทรงชนะคนโกรธ ด้วยความไม่โกรธ ทรงชนะคนไม่ดี ด้วยความดี
ทรงชนะคนตระหนี่ด้วยการให้ ทรงชนะคนพูดโกหก ด้วยค�าสัตย์ เมื่อพระเจ้าพัลลิกะได้ยินเช่นน้ี ก็เกิด
ความเลื่อมใส จงึ มรี ับสัง่ ใหถ้ อยราชรถหลกี ทางใหพ้ ระเจา้ พรหมทัต แล้วเสดจ็ ลงไปแสดงความเคารพต่อ
พระเจา้ พรหมทัตเพ่ือขอค�าแนะนา� พระเจ้าพรหมทัตจงึ แนะนา� ใหพ้ ระองคป์ กครองบ้านเมอื งโดยตั้งอยใู่ น
ทศพิธราชธรรม กษัตริยท์ ัง้ สองกไ็ ด้ทรงดา� รงมัน่ อยูใ่ นทศพิธราชธรรมจนสน้ิ พระชนม์

พทุ ธสาวก พทุ ธสาวิกา ชาดก และพุทธศาสนกิ ชนตัวอยา่ ง 55 จ า ก นั้ น นั ก เ รี ย น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ต ร ว จ ส อ บ
ความถูกต้องของผลงานว่าควรปรับปรุงแก้ไข

หรือไม่

5ep ขน้ั ประเมนิ เพือ่ เพิม่ คณุ คา่ ep 4 ๖. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็นความรู้
บรกิ ารสงั คม รว่ มกัน ดังนี้
และจติ สาธารณะ ขนั้ สอ่ื สารและนำ� เสนอ • ชาดก คือ เรือ่ งราวอดีตชาตขิ องพระพทุ ธเจ้า
St ที่นำ�มาเล่าประกอบการเทศนาธรรมเป็น
St

๘. นักเรียนจัดป้ายนิเทศเผยแพร่ความรู้ ๗. นักเรียนส่งตัวแทนออกมานำ�เสนอแผนภาพ คตเิ ตือนใจแกผ่ ้ศู ึกษาและปฏิบตั ิ

เกยี่ วกบั ชาดก เพอื่ ใหผ้ ทู้ พี่ บเหน็ เกดิ ขอ้ คดิ ความคดิ ขอ้ คดิ จากชาดกและแนวทางการน�ำ ไป

ในการน�ำ ไปปฏบิ ตั ิในชีวติ ประจำ�วัน ปฏบิ ัติให้เพือ่ นฟงั หนา้ ช้ันเรยี น

55 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวชว้ี ดัSt ๒) ราโชวาทชาดก : พระโอวาทของพระราชา
เมอ่ื ครงั้ ทพ่ี ระโพธสิ ตั วเ์ กดิ ในตระกลู พราหมณแ์ หง่ กรงุ พาราณส ี เมอื่ เจรญิ วยั ไดอ้ อกบวช
ส ๑.๑ ม.๒/๖ เป็นฤๅษี บ�าเพ็ญเพียรฌานสมาบัติ ในครั้งนั้นพระเจ้าพรหมทัตแห่งกรุงพาราณสี เป็นกษัตริย์ท่ีปกครอง
บา้ นเมอื งโดยทศพธิ ราชธรรมจนเปน็ ทสี่ รรเสรญิ ของอาณาประชาราษฎร์ ทรงตอ้ งการทราบถงึ ความเปน็ อยู่
ภาระงาน/ช้ินงาน ของเหลา่ อาณาประชาราษฎร ์ จงึ ทรงปลอมพระองคเ์ สดจ็ ออกไปเยย่ี มเยยี นราษฎรตามชนบท และไดเ้ สดจ็
ไปยงั อาศรมของพระฤๅษี
แผนภาพความคดิ ข้อคิดทเ่ี ป็นแนวทาง พระฤๅษีได้ตอ้ นรบั พระเจา้ พรหมทัตดว้ ยผลไทรสกุ เม่ือพระเจา้ พรหมทัตเสวยแลว้ พบ
นำ�ไปปฏบิ ตั ิตามพุทธศาสนิกชนตัวอยา่ ง วา่ ผลไทรนั้นมรี สชาตหิ วานยง่ิ นกั จงึ ตรัสถามวา่ เหตใุ ดผลไทรนน้ั จึงหวาน พระฤๅษีจงึ ตอบว่า เป็นเพราะ
พระราชาทรงครองราชย์โดยธรรม พระเจ้าพรหมทัตได้ฟังเช่นนั้นก็ตรัสถามอีกว่า ถ้าพระราชาไม่มีความ
ep 1 เปน็ ธรรม ผลไม้จะไมม่ ีความหวานหรอื พระฤๅษีตอบว่า ใช่
เมอื่ พระเจา้ พรหมทตั เสดจ็ กลบั พระราชวงั กท็ รงทดสอบคา� กลา่ วของพระฤๅษ ี ทรงไมป่ กครอง
ขน้ั สงั เกต บ้านเมือง ดังเช่นแต่ก่อนระยะหน่ึง แล้วเสด็จไปท่ีอาศรมพระฤๅษีอีกครั้ง พระฤๅษีก็ต้อนรับด้วยผลไทร
รวบรวมข้อมูล สกุ เช่นเดมิ แตค่ ราวนผี้ ลไทรสกุ กลบั มรี สชาตขิ ม พระเจ้าพรหมทตั จึงรบั สั่งถามสาเหต ุ ก็ไดค้ า� ตอบว่าเปน็
เพราะพระราชาทรงไม่ต้ังอยู่ในธรรม พระเจ้าพรหมทัตจึงยอมรับและเปิดเผยว่าแท้จริงตนคือ พระเจ้า-
๑. นกั เรยี นรว่ มกนั สนทนา โดยใชค้ �ำ ถาม พรหมทตั และจะน�าค�าสอนของพระฤๅษีไปปฏบิ ัตติ ลอดไป
ดังนี้ ชาดกท้ังสองเร่ืองนี้ให้ข้อคิดว่า ผู้เป็นกษัตริย์หากด�ารงม่ันอยู่ในทศพิธราชธรรม ปกครอง
บ้านเมืองโดยธรรม จะท�าให้บ้านเมืองสงบสุข เป็นท่ียกย่องสรรเสริญแก่อาณาประชาราษฎร์ แต่ถ้าหาก
• นักเรียนรู้จักพุทธศาสนิกชน ปกครองบ้านเมืองโดยปราศจากทศพิธราชธรรม บ้านเมืองก็จะไม่มีความสงบสุข เฉกเช่นเดียวกับชาดก
ตัวอย่างคนใดบา้ ง ข้างต้นที่ว่า เม่ือพระราชาปกครองบ้านเมืองโดยธรรม ผลไม้จะมีรสชาติหวาน แต่เม่ือทรงปราศจาก
ความเป็นธรรม ผลไมน้ น้ั กลบั มีรสชาตขิ มนั่นเอง
(ตวั อย่างค�ำ ตอบ พระเจา้ อโศกมหาราช)
• พุทธศาสนิกชนตัวอย่างนั้น ๔. พุทธศาสนิกชนตวั อยา่ ง

มี คุ ณ ค ว า ม ดี ใ ด ท่ี ค ว ร นำ � ม า เ ป็ น ๔.๑ พระมหาธรรมราชาลไิ ทย
แบบอยา่ ง
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี พระมหาธรรมราชาลิไทย หรือ พญาลิไทย มีพระนามที่เรียกกันอย่างเป็นทางการว่า
ในการทำ�นุบำ�รุงพระพุทธศาสนา โดยการ “พระมหาธรรมราชาท่ี ๑ (ลิไทย)„ เป็นกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วงแห่งกรุงสุโขทัยท่ีมีความสา� คัญรองจาก
ทำ�สังคายนาและส่งพระสงฆ์ไปเผยแผ่ พ่อขุนรามค�าแหงมหาราช เน่ืองจากทรงเป็นกษัตริย์ท่ีมีพระปรีชาสามารถท้ังด้านรัฐศาสตร์การปกครอง
ศาสนาในดินแดนต่าง ๆ จนเป็นท่ียอมรับ ด้านอักษรศาสตร์ ดา้ นการศกึ ษา และด้านศาสนา
กนั ในปจั จุบัน) พระมหาธรรมราชาลิไทย เป็นพระราชโอรสของพญาเลอไทย ทรงขึ้นครองราชสมบัต ิ
• นักเรียนจะนำ�แบบอยา่ ง เม่ือ พ.ศ. ๑๘๙๐ โดยก่อนข้ึนครองราชย์ได้ด�ารงต�าแหน่งอุปราชครองเมืองศรีสัชนาลัย ในระหว่างน ี้
คุณความดีนั้นมาประยุกต์ใช้ในชีวิต ไดท้ รงศกึ ษาคมั ภรี ใ์ นพระพทุ ธศาสนาจนแตกฉาน และทรงนพิ นธห์ นงั สอื “เตภมู กิ ถา หรอื ไตรภมู พิ ระรว่ ง„
ประจำ�วันอยา่ งไร สอนเรอื่ งบาปบญุ คณุ โทษ ซง่ึ ถอื วา่ เปน็ วรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนาเลม่ แรกของไทยและมคี วามส�าคญั
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นศาสนิกชนท่ีดี มาจนถึงปจั จบุ นั
ชว่ ยทำ�นบุ �ำ รุงพระพุทธศาสนา)
๒. นักเรยี นศึกษาประวัติของ 56 พระพุทธศาสนา ม.๒
พระมหาธรรมราชาลิไทยและสมเด็จ-
พระมหาสมณเจา้ กรมพระยาวชริ ญาณ- บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
วโรรส จากหนังสือเรียนหรือแหล่ง
การเรียนรู้อืน่ เพม่ิ เติม นกั เรยี นสืบค้นประวตั ชิ าวพุทธตัวอยา่ งท่สี นใจมาคนละ ๑ ตวั อยา่ ง
จากน้นั น�ำ ขอ้ มูลความรทู้ ี่ได้มาน�ำ เสนอให้เพือ่ นฟงั หนา้ ช้นั เรยี น

สุดยอดคู่มือครู 56

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

aseanSt

เมื่อพญางวั่ น�าถมสวรรคต พระมหาธรรมราชาลไิ ทยได้เขา้ ยึดกรุงสุโขทัย และปราบดาภเิ ษก ep 2

ข้ึนเป็นกษัตริย์ ปราบปรามเมืองต่าง ๆ และรวมเข้าเป็นอาณาจักรสุโขทัย ทรงเจริญสัมพันธไมตรีกับ ขนั้ คดิ วเิ คราะห์
และสรุปความรู้
อาณาจักรตา่ ง ๆ พระมหาธรรมราชาลิไทยทรงปกครองบ้านเมืองด้วยทศพธิ ราชธรรมตลอดจนสิ้นรัชกาล
๓. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น
ของพระองค์ เมือ่ พ.ศ. ๑๙๑๙ โดยประมาณ โดยใชค้ ำ�ถาม ดังนี้

ส่ิงท่ีพระมหาธรรมราชาลิไทยปฏิบัติตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ท่ีเราควรยึดถือเป็น • พระมหาธรรมราชาลไิ ทย
มีความสำ�คัญต่อพระพุทธศาสนา
แบบอยา่ ง คอื ทรงเปน็ กษตั รยิ ท์ ด่ี า� รงมน่ั ในทศพธิ ราชธรรมเปน็ อยา่ งยง่ิ ทรงปกครองบา้ นเมอื งโดยใชห้ ลกั
อยา่ งไร
ของพระพุทธศาสนา และทา� นบุ �ารงุ พระพุทธศาสนาหลายดา้ น ดังน้ี (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทรงเป็นผู้ทำ�นุบำ�รุง

๑. ทรงพระราชนิพนธ์หนังสือ “เตภูมิกถา หรือ พระพุทธศาสนาหลายด้าน เช่น ทรงพระราช-

ไตรภมู พิ ระรว่ ง„ เพอื่ สอนเรอื่ งบาปบญุ คณุ โทษ เรอื่ งของกฎแหง่ กรรม นิพนธ์หนังสือไตรภูมิพระร่วงเพ่ือสอนเร่ือง

แกข่ า้ ราชบรพิ ารและประชาชน นบั เปน็ วรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนา บาปบุญคุณโทษ เรื่องกฎแห่งกรรม ทรง-

เล่มแรกของไทยและมีอิทธิพลต่อการดา� เนินชีวิตของคนไทยอย่างย่ิง พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์

นับแต่อดตี จนถึงปจั จุบนั พระเจดีย์เมืองนครชุม เพ่ือบรรจุพระบรม-

๒. ทรงส่งสมณทูต ๒ รูป คือ พระสุมนเถระและ สารรี กิ ธาตทุ ี่รับมาจากประเทศลังกา)
• สมเด็จพระมหาสมณเจ้า
พระบรมครตู โิ ลกดลิ กไปศกึ ษาพระไตรปฎิ กในสา� นกั ของพระอทุ มุ พร กรมพระยาวชิรญาณวโรรสมีความ

มหาสามีที่เมืองพัน นอกจากนี้ยังส่งราชบัณฑิตไปอาราธนา ส�ำ คญั ตอ่ พระพทุ ธศาสนาอยา่ งไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ทรงเป็นผู้ทำ�นุบำ�รุง
พระอทุ มุ พรมหาสามใี หม้ าจา� พรรษา ณ วดั ปา่ มะมว่ ง
พระพุทธศาสนา โดยเป็นผู้ริเร่ิมให้ภิกษุ
๓. โปรดให้บูรณปฏิสังขรณ์พระเจดีย์เมืองนครชุม พระพุทธชนิ ราช ประดษิ ฐาน
ณ วดั พระศรีรตั นมหาธาตวุ รมหาวิหาร สามเณรที่บวชใหม่ได้เรียนพระธรรมวินัย
(อยู่ในจังหวัดก�าแพงเพชรในปัจจุบัน) เพ่ือบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ
ท่รี บั มาจากประเทศลังกา จงั หวดั พิษณโุ ลก ภาษาไทย ทรงจัดตั้งมหามกุฏราชวิทยาลัย

๔. โปรดให้ประดิษฐานรอยพระพุทธบาทไว้บนเขาสุมนกูฏนอกเมืองสุโขทัย และสร้าง ให้เป็นสถานศึกษาสำ�หรับภิกษุสามเณร และ

วัดปา่ แดงท่เี มืองศรสี ชั นาลัย เพื่อเป็นทีจ่ �าพรรษาของพระมหากลั ยาณเถระพระสงั ฆราช จดั ให้มีโรงเรยี นตามวดั ทว่ั ราชอาณาจกั ร)
• นักเรียนจะนำ�แบบอย่างวิธีการ
๕. ทรงออกผนวช ใน พ.ศ. ๑๙๐๔ โดยมผี ้บู วชตามพระองคอ์ กี จ�านวน ๔๐๐ รูป นบั เปน็
ปฏิบัติตนของพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง
พระมหากษตั ริย์ไทยพระองคแ์ รกท่เี สดจ็ ออกผนวชในระหวา่ งท่ที รงครองราชสมบัติ ไปใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนต์ อ่ พระพทุ ธศาสนา
อย่างไร
๖. ทรงจัดการปกครองคณะสงฆ์เป็น ๒ ฝ่าย คือ ฝ่ายคามวาสี คือ คณะสงฆ์ท่ีศึกษา (ตัวอย่างคำ�ตอบ ใช้ในการทำ�นุบำ�รุง

พระปริยตั ิธรรมทั้งภาษาบาลีและพระไตรปิฎก อยู่วัดในเมือง อกี ฝ่ายคือ ฝา่ ยอรญั วาส ี คือ คณะสงฆ์ทถี่ ือ

ปฏิบตั ิวปิ สั สนากรรมฐาน อยวู่ ดั ปา่ นอกเขตเมอื ง

๗. โปรดให้สร้างวัด เช่น วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหารในจังหวัดพิษณุโลก รวมท้ัง

สรา้ งพระพุทธรปู หลายองค ์ เชน่ พระพทุ ธชินราช พระพทุ ธชนิ สีห์ และพระศรีศาสดา

๘. โปรดให้มีการจารึกเหตุการณ์ต่าง ๆ ลงบนหลักศิลา ท�าให้ทราบเรื่องราวต่าง ๆ ทาง

ประวัติศาสตร์ในสมัยน้นั

พุทธสาวก พทุ ธสาวกิ า ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง 57

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ พระพุทธศาสนา และเผยแผ่พระพุทธศาสนา
ต่อไป)
ขอ้ ใดไมจ่ ดั อยู่ในพระราชกรณียกจิ ในการท�ำ นุบำ�รุงพระพทุ ธศาสนาของ
พระมหาธรรมราชาลิไทย
๑ ทรงพระราชนิพนธ์หนงั สอื เร่ือง เตภูมกิ ถา หรอื ไตรภมู ิพระร่วง
๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ใหบ้ รู ณปฏสิ งั ขรณ์พระเจดีย์เมืองนครชุม
๓ ทรงเป็นพระมหากษตั ริย์ไทยองคแ์ รกทที่ รงผนวชระหวา่ งการครองราชย์
๔ ทรงเป็นเจา้ คณะใหญค่ ณะธรรมยตุ

(เฉลย ๔ เพราะไม่ใช่พระราชกรณียกิจของพระมหาธรรมราชาลิไทย

แตเ่ ป็นของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) 57 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้ันคดิ วเิ คราะห์
St
และสรปุ ความรู้
๔.๒ สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
๔. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพ่ิมคุณค่า เป็นพระเจ้าลูกยาเธอในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

แลว้ สรปุ เปน็ ความคดิ รวบยอด โดยใช้ (รัชกาลที่ ๔) กับเจ้าจอมมารดาแพ ในวันท่ีประสูติน้ันมีฝนตกใหญ่
ค�ำ ถาม ดังน้ี พระราชบิดาทรงเห็นเป็นนิมิตดี จึงทรงพระราชทานพระนามว่า
• จากการศกึ ษาเรอ่ื งพทุ ธศาสนกิ ชน “พระองค์เจ้ามนุษยนาคมาณพ„ หลังจากประสูติได้เพียง ๑ ปี
พระมารดาก็ถึงแก่กรรม พระองค์จึงทรงอยู่ในความดูแลของ

ตวั อย่างแลว้ นกั เรยี นได้รบั ประโยชน์ กรมหลวงวรเสรฐสุดา พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้า-
จากการปฏบิ ตั ติ นเปน็ พทุ ธศาสนกิ ชน เจ้าอยูห่ วั
ท่ดี ีอยา่ งไรบ้าง (ตวั อย่างค�ำ ตอบ
รู้แนวทางในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา เมื่อทรงพระเยาว์ได้เริ่มศึกษาภาษาบาลีและอักษรขอม

แ ล ะ อ ย า ก มี ส่ ว น ร่ ว ม ใ น ก า ร เ ผ ย แ ผ่ จากพระยาปริยัติธรรมธาดา จนสามารถแปลธรรมบทได้ และทรง สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า
ศึกษาภาษาอังกฤษและวิชาการสมัยใหม่กับอาจารย์ชาวต่างชาติ เมื่อ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

พระชนมายุ ๑๔ พรรษา ทรงผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยมีสมเด็จพระยา-

ปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงเปน็ พระอปุ ชั ฌาย์ แล้วทรงย้ายมาจา� พรรษาทวี่ ัดบวรนิเวศวหิ ารฯ ได้ ๒ เดือนเศษ

พระพุทธศาสนาใหค้ งอยูส่ บื ไป) กท็ รงลาผนวช และทรงรับราชการในกรมราชเลขา ตา� แหนง่ เจา้ พนักงานสารบบฎกี า
คร้ันเม่ือพระชนมายุ ๒๐ พรรษา ทรงผนวชเป็นพระภิกษุจ�าพรรษาที่วัดบวรนิเวศวิหารฯ
๕. นักเรียนร่วมกันเสนอข้อคิดจากการ
ศึกษาประวัติของพระมหาธรรมราชา- ได้ ๓ พรรษา ทรงเขา้ แปลพระปรยิ ตั ธิ รรมได้ ๕ ประโยค ก็ทรงยตุ เิ พยี งเท่าน้นั และทรงไดร้ บั การสถาปนา
จากพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยู่หัวให้เป็น “กรมหมื่นวชริ ญาณวโรรส„ ทรงด�ารงสมณศักดิเ์ ปน็

ลิไทยและสมเด็จพระมหาสมณเจ้า เจา้ คณะรองในธรรมยตุ กิ นกิ าย และเลอ่ื นเปน็ สมเดจ็ พระราชาคณะเจา้ คณะใหญค่ ณะธรรมยตุ ตามล�าดบั
กรมพระยาวชิรญาณวโรรสว่าได้ ตอ่ มาใน พ.ศ. ๒๔๔๙ ทรงไดร้ บั สถาปนาเลอื่ นพระอสิ รยิ ยศเปน็ “กรมหลวงวชริ ญาณวโรรส„

ข้อคิดจากการปฏิบัติของท่านอย่างไร จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลท่ี ๖) ทรงได้รับสถาปนาเป็น
จากนั้นนำ�มาวิเคราะห์ว่าถ้านำ�ข้อคิด
ท่ีได้ไปปฏบิ ัติจะเกดิ ผลอยา่ งไร “สมเดจ็ พระมหาสมณะ„ นบั เปน็ สมเดจ็ พระสงั ฆราชองคท์ ี่ ๑๐ แหง่ กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ ทรงไดร้ บั การสถาปนา
เลอื่ นพระอิสรยิ ยศเปน็ “สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส„ และต่อมาจงึ ทรงไดร้ บั
สถาปนาเปลี่ยนคา� น�าหนา้ พระนามเป็น “สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า„ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๖๔

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงเป็นพระราชอุปัชยาจารย์ของทั้ง

กษตั รยิ ์และเชือ้ พระวงศห์ ลายพระองค์ ไดแ้ ก่ รชั กาลท่ี ๖ รัชกาลท่ี ๗ และพระเจา้ ลกู ยาเธอในรชั กาลท่ี ๕

อีกหลายพระองค์ นอกจากนี้ยังทรงวางรากฐานด้านการศึกษาและการเผยแผ่พระพุทธศาสนาไว้

หลายประการ ดังนี้

๑. ทรงริเร่ิมให้ภิกษุสามเณรท่ีบวชใหม่เล่าเรียนพระธรรมวินัยภาษาไทย และจัดสอบ

ความรขู้ องภกิ ษสุ ามเณรดว้ ยวธิ กี ารสอบแบบใหมค่ อื สอบความรดู้ ว้ ยวธิ กี ารเขยี น จนเปน็ ทน่ี ยิ มแพรห่ ลาย

ออกไป จึงได้ก�าหนดเป็นหลักสูตรการศึกษาส�าหรับคณะสงฆ์ ที่เรียกว่า “นักธรรม„ ซึ่งเป็นหลักสูตร

การศกึ ษาขนั้ พนื้ ฐานของคณะสงฆ์มาจนถงึ ปัจจบุ ัน

58 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

เสริมความรู้ ครูควรสอน

นกั ธรรม หมายถึง ผูร้ ธู้ รรม ผ้สู อบความรธู้ รรมได้ ตามหลกั สูตรก�ำ หนดไว้
๓ ชน้ั คือ ช้ันตรี ชนั้ โท ช้นั เอก

สุดยอดคู่มือครู 58

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Stasean

๒. ต้ังมหามกุฏราชวิทยาลัย ให้เป็นสถานศึกษาส�าหรับภิกษุสามเณร และจัดให้มีโรงเรียน ep 3 ขนั้ ปฏบิ ัติ
ตามวดั ทัว่ ราชอาณาจกั ร เพอื่ ใหก้ ุลบตุ รไดศ้ กึ ษาเลา่ เรยี น และสรปุ ความรู้
๓. จัดสอนหนงั สอื ไทยและความรอู้ ่นื ๆ ท่เี กี่ยวข้องในมหามกุฏราชวทิ ยาลัย หลังการปฏิบัติ
๔. ทรงนิพนธ์ต�าราขึ้นใหม่และปรับปรุงต�าราเรียนพระปริยัติธรรมให้มีความรวบรัดและ
เข้าใจงา่ ย และทรงช�าระหลกั สตู รภาษาบาลใี หม้ คี วามถกู ตอ้ ง ๖. นักเรียนบันทึกผลการวิเคราะห์
นับว่าสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงเป็นผู้วางรากฐานและมี ข้อคิดที่เป็นแนวทางการปฏิบัติและ
คุณูปการทางการศึกษาของคณะสงฆ์ไทยเป็นอย่างย่ิง สมควรท่ีพุทธศาสนิกชนทั้งหลายจะยึดถือเป็น ผลที่เกิดจากการปฏิบัติลงในแผนภาพ
แบบอย่าง ความคดิ ดังตัวอยา่ ง

ผงั สรปุ สาระส�าคญั พระมหาธรรมราชาลไิ ทย

พระราชกรณยี กิจ ขอ้ คิดทไ่ี ด้

พทุ ธสาวก (- เป็นพระมหากษตั ริย์ที่ (การใชห้ ลกั ธรรมทางพระพทุ ธ-
พุทธสาวก คือ เพศชายท่ีนับถือพระพุทธศาสนา และปฏิบัติตนตามหลักธรรมค�าสอนของ ยึดมนั่ ในทศพธิ ราชธรรม ศ า ส น า เ ป็ น ห ลั ก ใ น ก า ร
พระพทุ ธเจา้ ไดแ้ ก ่ ภกิ ษ ุ และอบุ าสก เปน็ กา� ลงั สา� คญั ในการประกาศและเผยแผพ่ ระพทุ ธศาสนา เชน่ - ทรงทำ�นุบ�ำ รงุ ดำ�เนินชีวิตและปกครอง
พระสารีบตุ ร พระโมคคลั ลานะ พระเจ้าพมิ พิสาร พระพุทธศาสนา) ประเทศ จะทำ�ให้เกิดความ
สงบสขุ )

พทุ ธสาวิกา ผลท่เี กดิ ข้ึน แนวทางการน�ำ ไปปฏบิ ตั ิ
พุทธสาวิกา คือ เพศหญิงท่ีนับถือพระพุทธศาสนา และปฏิบัติตนตามหลักธรรม (ทำ�ให้ตนเองและสังคม (ปฏบิ ตั ติ นเปน็ ผู้นำ�
ค�าสอนของพระพทุ ธเจา้ ได้แก่ ภิกษุณ ี และอบุ าสกิ า เชน่ นางขุชชตุ ตรา เกิดความสงบ อยู่ร่วมกัน ผู้ตามท่ดี ี ใช้ธรรมะ
พุทธสาวก พุทธสาวกิ า อย่างมีความสุข) ในการด�ำ เนนิ ชีวติ )
ชาดก และพุทธศาสนิกชน
ตวั อยา่ ง สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า
กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
ชาดก
ชาดก คือ เรื่องราวต่าง ๆ ท่ีเกิดขึ้นในอดีตชาติของพระพุทธเจ้า พระองค์น�าชาดก พระกรณยี กิจ ขอ้ คิดที่ได้
มาตรัสเล่าใหพ้ ุทธบรษิ ทั ฟัง โดยทรงใชย้ กตวั อย่างประกอบการเทศนาธรรม (วางรากฐานดา้ น (การศึกษาเป็นสิ่งทส่ี �ำ คญั
การศกึ ษาและเผยแผ่ การวางรากฐานทางการ
พทุ ธศาสนกิ ชนตัวอยา่ ง พระพุทธศาสนา) ศึกษา ทำ�ให้การศกึ ษา
พทุ ธศาสนกิ ชนตวั อยา่ ง คอื บคุ คลผเู้ คารพนบั ถอื ในพระพทุ ธศาสนา และมบี ทบาทในการสบื ทอด ก้าวหนา้ )
และทา� นบุ า� รงุ พระพทุ ธศาสนา โดยสง่ิ ทพ่ี ทุ ธศาสนกิ ชนตวั อยา่ งพงึ ปฏบิ ตั ิ คอื การคดิ และปฏบิ ตั ติ าม
หลกั ค�าสอน การบูรณปฏิสังขรณ์ พทุ ธศาสนสถาน และเผยแผห่ ลักธรรมคา� สอน ผลที่เกิดขน้ึ แนวทางการน�ำ ไปปฏิบัติ
(- ประสบความสำ�เร็จ (ตงั้ ใจศกึ ษาเล่าเรยี นและ
พุทธสาวก พุทธสาวกิ า ชาดก และพทุ ธศาสนกิ ชนตวั อย่าง 59 ในชีวิต มีส่วนร่วมในการเผยแผ่
- พระพุทธศาสนา พระพุทธศาสนา)
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ เจรญิ รงุ่ เรือง)

ชาวพุทธตัวอย่างบุคคลใดได้ชื่อว่าเป็นผู้วางรากฐานและมีคุณูปการทางการศึกษาของ จากนั้นตรวจสอบความถูกต้องของ
คณะสงฆ์ไทย ผลการวิเคราะห์ว่ามีส่วนใดควรแก้ไข
๑ พระมหาธรรมราชาลิไทย ปรับปรุงหรือไม่ และพิจารณาว่าจะ
๒ พระเจ้าอโศกมหาราช น�ำ ขอ้ คดิ หรอื แนวทางดงั กลา่ วไปปฏบิ ตั ิ
๓ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส ในการเป็นพุทธศาสนิกชนท่ีดีหรือไม่
๔ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราชสกลมหาสังฆปรณิ ายก เพราะเหตใุ ด
(เฉลย ๓ เพราะสมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส ทรงเป็นผูว้ างรากฐานและ
มีคณุ ูปการทางการศึกษาของคณะสงฆไ์ ทยมากมาย เชน่ กำ�หนดหลกั สูตรนักธรรมส�ำ หรบั คณะสงฆ์ 59 สุดยอดคู่มือครู
และทรงตง้ั มหามกุฏราชวทิ ยาลยั จัดให้มีโรงเรยี นตามวดั )

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

St St ep 3 ขน้ั ปฏิบตั ิ ความรูเ้ พ่มิ เตมิ
แหลละงั สกราุปรปควฏาบิ มัตริู้
การบวชในพระพทุ ธศาสนาในสมัยพุทธกาล มี ๓ วธิ ี คือ
๗. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็น ๑. เอหภิ ิกขุอุปสัมปทา คอื การบวชท่ีพระพุทธเจา้ ทรงบวชให้เอง โดยการรบั ดว้ ยพระวาจา
ความร้รู ่วมกนั ดังนี้ ๒. ติสรณคมนปู สมั ปทา คอื การบวชที่พระพทุ ธเจา้ ทรงอนญุ าตให้ เหลา่ พระสาวกเป็นผูบ้ วชให้
๓. ญัตตจิ ตตุ ถกมั มอุปสมั ปทา คือ การบวชที่พระสงฆเ์ ปน็ ผูก้ ระทา� อย่างทใ่ี ชใ้ นปัจจบุ ัน
• พุทธศาสนกิ ชนตัวอย่าง
เป็นแบบอย่างบุคคลในการทำ�ความดี จุดประกายโครงงาน

และทำ�คุณประโยชน์ต่อพระพุทธ- ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม แต่ละกลุ่มเลือกศึกษาตัวอย่างของพุทธสาวก พุทธสาวิกา
ศาสนา และสงั คมส่วนรวม ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่างที่สนใจมา ๑ บุคคล โดยศึกษาประวัติและคุณธรรมท่ีควรถือเป็น
แบบอยา่ ง จากนน้ั ให้ออกมานา� เสนอหนา้ ชั้นเรยี น และจัดทา� แผน่ พับเพ่ือเผยแพรค่ วามรู้
ep 4

ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ กจิ กรรมบรู ณาการอาเซยี น
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มเลือกศึกษาศาสนิกชนในศาสนาต่าง ๆ
๘. นั ก เ รี ย น อ อ ก ม า นำ � เ ส น อ ผ ล ท่ีมีบทบาทในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จากนั้นออกมาเล่าประวัติบุคคลที่ศึกษาให้เพ่ือนร่วม
ก า ร วิ เ ค ร า ะ ห์ ก า ร นำ � ข้ อ คิ ด ท่ี เ ป็ น ช้ันเรียนฟัง แลว้ นกั เรยี นชว่ ยกันวเิ คราะหค์ ุณธรรมที่ควรถือเปน็ แบบอย่าง
แนวทางการปฏบิ ตั ขิ องพระมหาธรรม-
ราชาลิไทย และสมเด็จพระมหา- เว็บไซต์แนะน�า มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั
สมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ธรรมะไทย
ใหเ้ พอ่ื นฟงั หนา้ ช้ันเรยี น http://www.mcu.ac.th
http://www.dhammathai.org

St 5ep ขั้นประเมนิ เพอ่ื เพ่ิมคณุ ค่า
บริการสงั คม
และจติ สาธารณะ 60 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

๙. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น จั ด ป้ า ย นิ เ ท ศ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
เพ่ือเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับพุทธ-
ศาสนิกชนตัวอย่าง เพ่ือให้ผู้ที่พบเห็น ข้อใดกล่าวถงึ การบวชดว้ ยวธิ ี “เอหภิ กิ ขอุ ปุ สมั ปทา” ได้ถูกต้อง
เกิดข้อคิด แล้วนำ�แบบอย่างที่ดีไป ๑ การบวชทพ่ี ระพทุ ธเจ้าทรงบวชให้เอง โดยการรับดว้ ยวาจา
ปฏิบตั ใิ นชวี ติ ประจำ�วนั ๒ การบวชท่ีพระพทุ ธเจ้าอนญุ าตใหเ้ หล่าพระสาวกบวชให้
๓ เปน็ การบวชท่ีพระสงฆเ์ ป็นผ้กู ระทำ�อย่างที่ใช้ในปัจจุบนั
สุดยอดคู่มือครู 60 ๔ เปน็ การบวชทพ่ี ระพทุ ธเจ้าอนญุ าตใหบ้ ิดามารดาบวชให้
(เฉลย ๑ เพราะการบวชท่เี รยี กว่าเอหภิ ิกขุอปุ สัมปทาเป็นการบวชทพี่ ระพุทธเจ้าทรงบวชให้
ดว้ ยตนเอง โดยการรบั ดว้ ยวาจา)

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตัวชี้วัด

กิจกรรมกำรเรียนรู้ ส ๑.๑ ม.๒/๖

๑. ให้นักเรียนแบ่งเป็น ๔ กลุ่ม แสดงบทบาทสมมุติตามประวัติของพุทธสาวกและพุทธสาวิกา แนวค�ำตอบ
แลว้ ชว่ ยกนั อภิปรายถงึ คุณธรรมที่ควรยดึ ถือเปน็ แบบอยา่ งของบคุ คลดังกลา่ ว
๒. ให้นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเก่ียวกับชาดกท่ีได้ศึกษาในหน่วยการเรียนรู้น้ีว่าให้ข้อคิดและ ๑. เป็นผู้นับถือพระพุทธเจ้า ผู้ฟังและปฏิบัติ
คตเิ ตอื นใจอย่างไร ตามคำ�สอนของพระพุทธเจ้า ควรเป็น
๓. ให้นักเรยี นแสดงความรสู้ ึกท่มี ตี ่อศาสนิกชนตวั อย่างทไี่ ดศ้ ึกษาในหนว่ ยการเรยี นร้นู ้ ี วา่ นกั เรียนรสู้ ึก แบบอย่างในการเป็นคนดี ใฝ่หาความรู้
อยา่ งไรตอ่ การด�ารงตนของบุคคลดังกล่าว กตญั ญูกตเวที
๔. ให้นักเรียนยกตัวอย่างข้อคิดท่ีได้จากการศึกษาประวัติสาวก ชาดก และศาสนิกชนตัวอย่าง
มา ๑ ตวั อยา่ ง และวิเคราะห์แนวทางการนา� ไปปฏบิ ตั ิ และผลทเ่ี กดิ ขนึ้ ลงในแผนภาพความคิด ๒. การเป็นคนดื้อรั้น เอาแต่ใจ ไม่ยอมฟังใคร
ย่อมเกดิ ความล้มเหลวในชีวติ
ข้อคดิ ทไ่ี ด้ แนวทางการนำาไปปฏบิ ตั ิ ผลท่เี กดิ ขน้ึ
๓. เป็นแบบอย่างที่ดีในการทำ�นุบำ�รุงและ
ค�ำถำมพฒั นำกระบวนกำรคิด การเผยแผ่พระพุทธศาสนาใหค้ งอยสู่ ืบไป

๑. นักเรียนคิดว่าพุทธสาวก และพุทธสาวิกามีความส�าคัญอย่างไร และเราควรยึดถือเป็นแบบอย่าง ๔. หมายถึง เห็นผิดเป็นชอบ เห็นการกระทำ�
ได้อย่างไร ที่ผิดเป็นการกระทำ�ท่ีถูก ผู้ท่ีเห็นกงจักร
๒. นักเรยี นได้ข้อคิดอย่างไรจากการศึกษาชาดกในหนว่ ยการเรียนรูน้ ี้ เป็นดอกบัวจะเบียดเบียนผู้อ่ืน ล้มเหลว
๓. นักเรียนจะด�ารงตนตามแบบอย่างของพระมหาธรรมราชาลิไทย และสมเด็จพระมหาสมณเจ้า ในการดำ�เนินชีวิต และได้รับความทุกข์
กรมพระยาวชริ ญาณวโรรสได้อย่างไรบ้าง ทรมานจากผลของกรรม
๔. “เห็นกงจักรเป็นดอกบัว„ มีความหมายว่าอย่างไร และนักเรียนคิดว่าการเห็นกงจักรเป็นดอกบัว
ท�าให้มีผลเป็นเช่นใด ๕. มีผล คือ ถ้าพระมหากษัตริย์ดำ�รงมั่นอยู่
๕. นกั เรียนคิดวา่ คุณธรรมของพระราชา มีผลตอ่ การปกครองบา้ นเมืองอยา่ งไร จงอธบิ ายมาพอเขา้ ใจ ในทศพิธราชธรรม ปกครองบ้านเมือง
โดยชอบธรรมจะทำ�ให้บ้านเมืองสงบสุข
พุทธสาวก พุทธสาวิกา ชาดก และพุทธศาสนิกชนตัวอย่าง 61 เ ป็ น ที่ ย ก ย่ อ ง ส ร ร เ ส ริ ญ แ ก่ อ า ณ า
ประชาราษฎร์ แต่ถ้าหากปกครองบา้ นเมอื ง
โดยปราศจากทศพธิ ราชธรรม บา้ นเมอื งกจ็ ะ
ไม่สงบสุข ประชาชนทกุ ขร์ ้อน

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ (เฉลย ๒ เพราะเหน็ กงจกั รเปน็ ดอกบวั หมายถงึ
เห็นผิดเป็นชอบ เห็นส่ิงท่ีไม่ดีเป็นส่ิงท่ีดี การคิดว่า
ขอ้ ใดตรงกบั คำ�วา่ “เหน็ กงจักรเปน็ ดอกบัว” การค้าสารเสพติดแล้วจะทำ�ให้รวยเร็ว เป็นความคิดท่ี
๑ ช่วยแมวทโี่ ดนรถชน เพราะเหน็ วา่ คนเราควรมีเมตตาตอ่ สัตว ์ ไม่ถูกต้อง เพราะคนท่ีค้าสารเสพติดอาจถูกตำ�รวจจับ
๒ ค้าขายสารเสพตดิ เพราะคดิ ว่ารวยเร็ว และสญู เสยี ทกุ อยา่ งในชวี ติ )
๓ ชอบทำ�ทาน เพราะเหน็ ว่าไดบ้ ญุ มาก
๔ ชว่ ยพ่อแม่ท�ำ งาน เพราะเหน็ ว่าความกตญั ญเู ป็นสง่ิ ทีด่ ี

61 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

เป้าหมายการเรียนรู้

มาตรฐานการเรียนรู้ ๗หน่วยการเรียนรทู้ ี่ พระไตรปฎิ ก
มาตรฐาน ส ๑.๑
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา ตวั ช้ีวดั
หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาหรอื ศาสนา
ท่ีตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ อธบิ ายโครงสรา้ งและสาระโดยสงั เขปของพระไตรปฎิ ก หรือคมั ภรี ข์ องศาสนาท่ีตนนับถอื
ถกู ต้อง ยดึ ม่ัน และปฏิบัตติ ามหลกั ธรรม (ส ๑.๑ ม.๒/๗)
เพือ่ อยรู่ ว่ มกนั อย่างสันตสิ ุข
ผังสาระการเรียนรู้
สมรรถนะสำ�คัญของผ้เู รียน

๑. ความสามารถในการส่อื สาร
๒. ความสามารถในการคิด
๓. ความสามารถในการใช้ทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอนั พงึ ประสงค์ พระไตรปิฎก
รกั ชาติ ศาสน์ กษัตริย์
ตวั ช้วี ดั ท่ี ๑.๓ ศรัทธา ยึดมัน่ ความหมายของพระไตรปิฎก ค�าศัพท์ทางพระพุทธศาสนา
และปฏบิ ตั ติ นตามหลักของศาสนา โครงสร้างและสาระโดยสงั เขปของพระไตรปฎิ ก ทค่ี วรทราบ
ใฝ่เรยี นรู้
ตัวช้ีวัดท่ี ๔.๑ ตงั้ ใจ เพยี รพยายาม เรือ่ งนา่ รู้จาก
ในการเรยี นและเขา้ รว่ มกิจกรรมการเรียนรู้ พระไตรปฎิ ก : จูฬกัมมวภิ งั คสตู ร
มุ่งมัน่ ในการท�ำ งาน
ตวั ชีว้ ดั ท่ี ๖.๑ ตงั้ ใจและรบั ผิดชอบ สาระสำาคญั
ในการปฏิบัตหิ นา้ ทก่ี ารงาน
พระไตรปิฎก เป็นค�าภีร์ส�าคัญของพระพุทธศาสนา เป็นหลักฐานท่ีเก็บรวบรวมค�าสอน
ของพระพุทธเจ้าไว้เป็นมรดกสืบทอดพระพุทธศาสนา เราในฐานะพุทธศาสนิกชนจึงควรศึกษาเรียนรู้
เพือ่ ให้เกิดความเข้าใจอย่างถกู ต้องเพ่อื ธา� รงไวซ้ งึ่ พระพุทธศาสนาให้คงอยูต่ ลอดไป

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรียนสืบค้นเร่ืองน่ารู้จากพระไตรปิฎกมาคนละ ๑ เรื่อง จากนั้นนำ�ข้อมูล
ความรทู้ ่ไี ด้มาเล่าให้เพื่อนฟังหนา้ ชนั้ เรยี น

สุดยอดคู่มือครู 62

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตัวช้ีวดั

จดุ ประกายความคดิ ส ๑.๑ ม.๒/๗St

พระไตรปิฎก มีสาระส�าคญั เก่ียวกับ ภาระงาน/ช้ินงาน
เร่ืองใดบ้าง
แผนภาพความคิดสรุปความรู้เก่ียวกับ
๑. ความหมายของพระไตรปิฎก พระไตรปิฎก

พระไตรปิฎก หากแปลตามคา� ศพั ท ์ คอื ปิฎก หมายถึง กระจาดหรือตะกร้า ไตร หมายถงึ ๓ ดงั นัน้ ep 1
ไตรปิฎก หากแปลตามศัพท์จะได้ว่า กระจาด หรือตะกร้าทั้ง ๓ สอดคล้องกับความหมายของคัมภีร์ใน
พุทธศาสนา ซึ่งหมายถงึ คัมภีรท์ ่รี วบรวมพระธรรมคา� สอนของพระพุทธเจา้ โดยแบง่ ออกเป็น ๓ สว่ น ดงั น้ี ขน้ั สงั เกต
๑. พระวินัยปิฎก หรือพระวินัย คือส่วนท่ีเป็นศีล วินัยข้อบังคับของภิกษุและภิกษุณี รวมถึง รวบรวมขอ้ มูล
ขนบธรรมเนียมประเพณี และขอ้ ปฏบิ ตั ทิ ี่ดงี ามสา� หรับการอยู่ร่วมกันของหมคู่ ณะ
๒. พระสตุ ตนั ตปฎิ ก หรอื พระสตู ร คอื สว่ นทเี่ ปน็ พระธรรมคา� สอนทที่ รงแสดงแกพ่ ระสาวก บคุ คล ๑. นักเรียนสังเกตหนังสือพระไตรปิฎก
ทั้งหลายในโอกาสและสถานท่ีต่าง ๆ กัน มีทั้งส่วนที่เป็นร้อยแก้ว ร้อยกรองในรูปของค�าบรรยาย นิทาน และร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม
เรอื่ งเล่า คา� ถามและค�าตอบ ดังน้ี
๓. พระอภธิ รรมปฎิ ก หรือ พระอภธิ รรม คือส่วนท่ีเป็นหลักธรรมและค�าอธบิ ายตามหลกั วิชาการ
ไมเ่ กยี่ วกบั บคุ คล เหตกุ ารณ์ สถานที่และกาลเวลา • สง่ิ ทน่ี กั เรยี นเหน็ คอื อะไร
(หนังสือพระไตรปิฎก)
พระไตรปิฎก 63 • นกั เรยี นคดิ วา่ มคี วามส�ำ คญั อยา่ งไร

บ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นเอกสารที่
รวบรวมพระธรรมค�ำ สง่ั สอนของพระพทุ ธเจา้
เพื่อใช้เป็นแนวทางให้กับพระสงฆ์และ
พุทธศาสนิกชนนำ�ไปเป็นแนวทางในการ
ปฏิบัตใิ นชีวิตประจ�ำ วนั )
๒. นักเรียนร่วมกันศึกษาบทเรียนเรื่อง
พระไตรปิฎก จากหนังสือเรียนหรือ
แหล่งการเรยี นรู้อน่ื เพ่มิ เติม

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดกลา่ วถึงความหมายของพระไตรปิฎกไมถ่ ูกต้อง
๑ พระไตรปิฎก คือ คัมภรี ข์ องพระพุทธศาสนาทรี่ วบรวมพระธรรมค�ำ สง่ั สอนของพระพุทธเจา้
๒ พระวนิ ัยปฎิ ก คอื สว่ นที่เปน็ ศีล วินยั ขอ้ บังคบั ของภิกษุและภกิ ษณุ ี
๓ พระสุตตันตปิฎก คือ ส่วนทเ่ี ปน็ พระธรรมคำ�สอนทที่ รงแสดงแก่พระสาวก บุคคลท้งั หลายในโอกาสต่าง ๆ
๔ พระอภิธรรมปิฎก คอื ส่วนท่ีเป็นหลักธรรมและค�ำ อธบิ ายตามหลักวิชาการซึง่ เกย่ี วข้องกับบุคคล เหตกุ ารณ์ สถานท่แี ละกาลเวลา
(เ ฉ ลย ๔ เพราะพระอภธิ รรมปฎิ กคอื สว่ นทเ่ี ปน็ หลกั ธรรมและค�ำ อธบิ ายตามหลกั วชิ าการไมเ่ กย่ี วกบั บคุ คลเหตกุ ารณ์สถานทแ่ี ละกาลเวลา)

63 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขนั้ คดิ วิเคราะห์
St

และสรปุ ความรู้ ๒. โครงสร้างและสาระโดยสงั เขปของพระไตรปฎิ ก

๓. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น พระไตรปฎิ ก แบง่ เป็น ๓ สว่ น มโี ครงสร้างและสาระโดยสังเขป ดังนี้
โดยใช้คำ�ถาม ดังนี้
๒.๑ พระวินัยปฎิ ก แบง่ เป็น ๘ หมวด คอื
• พระไตรปิฎกหมายถึงอะไร ๑) มหาวิภงั ค์ ภาค ๑ ว่าด้วยศลี ของภิกษทุ มี่ ีโทษหนัก

(ตัวอย่างคำ�ตอบ คัมภีร์ในพระพุทธ- ๒) มหาวภิ งั ค์ ภาค ๒ วา่ ดว้ ยศลี ของภกิ ษทุ มี่ โี ทษเบา มรรยาทอนั ดงี าม และวธิ รี ะงบั คดคี วาม

ศาสนาท่ีรวบรวมพระธรรมคำ�สอนของ ๓) ภกิ ขนุ ีวิภังค์ ภาค ๑ ว่าด้วยศีล ๓๑๑ ข้อของภกิ ษุณี

พระพุทธเจ้า แบ่งออกเป็น ๓ ส่วน คือ ๔) มหาวรรค ภาค ๑ ว่าดว้ ยการอุปสมบท อโุ บสถ จา� พรรษา และปวารณา

พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก และ ๕) มหาวรรค ภาค ๒ ว่าด้วยเร่ืองเครื่องหนัง ยารักษาโรค กฐิน จีวร การลงโทษ

พระอภิธรรมปิฎก) และการระงบั คดคี วาม
• พระวนิ ยั ปฎิ กคอื อะไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ คือส่วนท่ีเป็นศีล วินัย ๖) จูฬวรรค ภาค ๑ วา่ ดว้ ยการลงโทษ กรณีภิกษุชาวเมอื งจ�าปา ระเบยี บวิธีปฏิบัตสิ า� หรับ

ข้อบังคับของภิกษุและภิกษุณี รวมถึง การเปลื้องตนจากอาบตั ิ และการระงับคดคี วาม

ขนบธรรมเนียม ประเพณี และข้อปฏิบัติ ๗) จูฬวรรค ภาค ๒ ว่าดว้ ยขอ้ ปฏบิ ตั เิ รื่องเสนาสนะ การท�าลายสงฆ์ให้แตกกนั (สงั ฆเภท)

ส�ำ หรบั การอยรู่ ่วมกนั ) ระเบียบต่าง ๆ การงดสวดปาตโิ มกข์ เรื่องภกิ ษุณี เรือ่ งการสังคายนาคร้งั ท่ี ๑ และการสังคายนาคร้งั ท่ี ๒
• พระสุตตันตปิฎกคอื อะไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ คือส่วนที่เป็นพระธรรม ๘) ปริวารวรรค วา่ ด้วยคา� ถามและค�าตอบเรือ่ งพระวนิ ัย

คำ�สอนท่ีทรงแสดงแก่พระสาวก บุคคล ๒.๒ พระสุตตนั ตปิฎก แบง่ เปน็ ๕ หมวด คอื

ท้ังหลายในโอกาสและสถานที่ต่าง ๆ กัน ๑) ทฆี นกิ าย เปน็ หมวดพระสตู รขนาดยาว ทง้ั หมด ๓ เลม่

มที งั้ เปน็ รอ้ ยแก้ว รอ้ ยกรอง นิทาน) ๒) มชั ฌมิ นกิ าย เปน็ หมวดพระสตู รขนาดกลาง ทง้ั หมด
• พระอภิธรรมปิฎกคอื อะไร
(ตัวอย่างค�ำ ตอบ คือสว่ นที่เปน็ หลกั ธรรม ๓ เลม่

และคำ�อธิบายตามหลักวิชาการ ไม่เก่ียวกับ ๓) สงั ยตุ ตนกิ าย เปน็ หมวดพระสตู รทจี่ ดั กลมุ่ ตามเรอื่ ง

บคุ คล เหตกุ ารณ์ สถานท่ีและกาลเวลา) ที่เกีย่ วข้องกนั ท้งั หมด ๕ เล่ม

๔) อังคุตตรนิกาย เป็นหมวดพระสูตรท่ีจัดกลุ่มตาม

จ�านวนข้อธรรม ท้งั หมด ๕ เล่ม พระไตรปิฎก คมั ภรี ์สา� คัญของ
๕) ขุททกนิกาย เป็นหมวดพระสูตร ภาษิต คา� อธิบาย พระพทุ ธศาสนา เป็นทเี่ กบ็ รวบรวม

และเรอื่ งราวเบ็ดเตล็ดต่าง ๆ ทงั้ หมด ๙ เลม่ คา� สอนของพระพุทธเจ้า

๒.๓ พระอภิธรรมปฎิ ก แบ่งเปน็ ๗ หมวด คอื
๑) ธมั มสงั คณี คือ ขอ้ ธรรมที่รวมไวเ้ ป็นหมวดหมู่ แล้วอธิบายทลี ะประเภท

๒) วิภังค์ คือ ยกหมวดธรรมส�าคัญ ๆ ข้ึนต้ังเป็นหัวเรื่อง แล้วแยกแยะออกอธิบาย

โดยละเอียด

๓) ธาตุกถา คือ สงเคราะหข์ ้อธรรมตา่ ง ๆ เข้าในขันธ์ อายตนะ และธาตุ ๔

๔) ปคุ คลบญั ญัติ คอื บญั ญัติความหมายของบคุ คลประเภทต่าง ๆ ตามคุณธรรมทีม่ อี ยใู่ น

บุคคลน้ัน ๆ

64 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ถา้ เราจะศกึ ษาความรู้เกีย่ วกบั ภาษติ คำ�อธิบายเรือ่ งราวตา่ ง ๆ
ควรศึกษาพระสุตตันตปฎิ กหมวดใด
(เฉลย ๓ เพราะขทุ ทกนิกาย
๑ ฑฆี นกิ าย ๒ มชั ฌมิ นกิ าย เป็นหมวดพระสูตร ภาษิต คำ�อธิบาย
๓ ขุททกนกิ าย ๔ องั คุตตรนิกาย และเรอ่ื งราวเบด็ เตล็ดตา่ ง ๆ)

สุดยอดคู่มือครู 64

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

aseanSt

๕) กถาวตั ถ ุ คอื แถลงและวนิ จิ ฉัยทศั นะของนกิ ายตา่ ง ๆ สมยั สังคายนาครั้งท ี่ ๓ ep 2
๖) ยมก คอื ยกหวั ข้อธรรมขึ้นวนิ ิจฉยั ดว้ ยวิธถี ามและตอบ
๗) ปัฏฐาน คือ อธิบายปัจจัย ๒๔ แสดงความสัมพันธ์เน่ืองอาศัยกันแห่งธรรมท้ังหลาย ขนั้ คิดวิเคราะห์
โดยพสิ ดาร และสรุปความรู้

พระไตรปฎิ ก ๔. นักเรียนร่วมกันอธิบายโครงสร้าง
ของพระไตรปิฎก โดยครูบันทึก
พระวินัยปิฎก พระสตุ ตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก คำ�ตอบของนักเรียน เป็นแผนภาพ
(๕ คัมภีร์) (๕ นิกาย) (๗ คัมภรี ์) ความคดิ ลงบนกระดาน ดังตัวอย่าง

สุตตวิภงั ค์ ขนั ธกะ ปริวาร ธมั มสังคณี พระไตรปฎิ ก
วิภังค์
มหาวรรค จุลวรรค ธาตกุ ถา พระวนิ ยั ปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภธิ รรมปฎิ ก
(พระวินัย) (พระสตู ร) (พระอภธิ รรม)
มหาวิภงั ค์ ภิกขุนวี ิภังค์ ปุคคลบญั ญตั ิ
กถาวัตถุ • สตุ ตวิภังค์ ทีฆนกิ าย ธมั มสงั คณี
ทฆี นิกาย มัชฌิมนิกาย สังยุตตนกิ าย องั คุตตรนิกาย ยมก - มหาวิภังค์ มัชฌมิ นิกาย วิภังค์
ปฏั ฐาน - ภิกขุนีวภิ งั ค์ สังยตุ ตนกิ าย ธาตุกถา
• ขันธกะ องั คุตตรนกิ าย ปคุ คลบญั ญัติ
ขทุ ทกนิกาย - มหาวรรค ขทุ ทกนกิ าย กถาวัตถุ
- จุลวรรค ยมก
ขุททกปาฐะ ธรรมบท อทุ าน อิติวุตตะ สุตตนิบาท วมิ านวตั ถุ เปตวัตถุ เถรคาถา • ปรวิ าร ปฏั ฐาน
(๑) (๒) (๓) (๔) (๕) (๖) (๗) (๘)

เถรคี าถา ชาดก นทิ เทส ปฏสิ ัมภิทา อปทาน พุทธวงส์ จรยิ าปิฎก ๕. นั ก เ รี ย น ฟั ง ค รู อ ธิ บ า ย เ พ่ิ ม เ ติ ม
(๙) (๑๐) (๑๑) (๑๒) (๑๓) (๑๔) (๑๕) ว่านอกจากนักเรียนจะรู้ความหมาย
โครงสร้างพระไตรปฎิ กแลว้
สีลขันธวรรค มูลปณั ณาสก์ สคาถวรรค เอกนิบาต-ทุกนิบาต
มหาวรรค มัชฉิมปัณณาสก์ นทิ านวรรค ตักนิบาต-จตุถนิบาต พระไตรปิฎกยังมีคำ�ศัพท์และเรื่อง
ปาฏิวรรค อปรปิ ัณณาสก์ ขนั ธวารวรรค ปัจจก-ฉกั กนบิ าต น่ารู้ต่าง ๆ เพ่ือให้นักเรียนศึกษาและ
สฬายตนวรรค สัตตก-อถั ฐก-นวกนิบาต น�ำ ไปเปน็ ขอ้ คิดคตเิ ตอื นใจได้
มหาวารวรรค ทสก-เอกาทสกนิบาต

โครงสรา้ งพระไตรปิฎก

พระไตรปิฎก 65

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

กรรมและผลของกรรมในจฬู กมั มวภิ งั คสูตร ขอ้ ใดไมส่ อดคลอ้ งกัน
๑ ผูท้ ่ีมีอายสุ น้ั เน่ืองจากฆา่ สัตวต์ ดั ชวี ิต
๒ ผู้มีผิวพรรณไมด่ ี เน่อื งจากชอบอิจฉารษิ ยาผู้อื่น
๓ ผมู้ ีฐานะร่าํ รวย เนือ่ งจากให้ทานมาก
๔ ผู้ทเ่ี กิดในตระกลู ต่ํา เนอื่ งจากกระดา้ ง ถือตวั ไม่ออ่ นนอ้ ม
(เฉลย ๒ เพราะผ้ทู ม่ี ีผวิ พรรณไม่ ด่ ี เน่อื งจากมอี ารมณโ์ กรธงา่ ย ไมใ่ ชอ่ จิ ฉาริษยาผูอ้ ื่น)

65 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้นั คดิ วเิ คราะห์
St

และสรุปความรู้ ๓. เร่ืองนา่ ร้จู ากพระไตรปิฎก : จฬู กมั มวิภังคสูตร

๖. นักเรียนฟังครูเล่าเร่ืองน่ารู้จาก จูฬกัมมวิภังคสูตร เป็นหนึ่งในเร่ืองน่ารู้จากพระไตรปิฎก ซ่ึงจัดอยู่ในพระสุตตันตปิฎก เป็นเร่ือง
พระไตรปิฎกเรื่อง จูฬกัมมวิภังคสูตร
จากน้ันนักเรียนร่วมกันคิดวิเคราะห์ เกย่ี วกับการจ�าแนกกรรม ซึง่ มาจากการทพี่ ระพุทธเจา้ ทรงแสดงธรรมตอบข้อซักถามของสุภมาณพ ผ้เู ป็น
และแสดงความคิดเห็น โดยใช้คำ�ถาม
ดังน้ี บุตรของโตเทยยพราหมณ์ ในเร่ืองของกรรมที่บุคคลกระท�า ว่าสาเหตุท่ีคนเราแตกต่างกัน เนื่องมาจาก

• นักเรียนคิดว่าอะไรคือสาเหตุ กรรมทท่ี า� ในอดตี ของแตล่ ะคนแตกตา่ งกนั ดงั นี้
ที่ท�ำ ให้คนเราแตกตา่ งกนั
ผทู้ ม่ี ีอายุสั้น เน่อื งจากฆา่ สัตวต์ ดั ชวี ติ
(ตัวอย่างคำ�ตอบ กรรมหรือการกระทำ�
ผทู้ มี่ ีอายุยืน เนอ่ื งจากไมฆ่ า่ สตั วต์ ัดชวี ิต
ของแต่ละบุคคล)
• นักเรียนได้ข้อคิดอะไรจาก ผู้ทม่ี ีโรคมาก เนื่องจากเบียดเบยี นสัตว์

เร่ืองนา่ รบู้ ้าง ผู้ที่มโี รคน้อย เนอ่ื งจากไมเ่ บียดเบยี นสัตว์
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ได้รู้ว่าถ้าอยากมีอายุยืน
ผู้ทม่ี ผี ิวพรรณไม่ดี เนอื่ งจากมกั มีอารมณโ์ กรธ
ต้องไม่ฆ่าสัตว์ตัดชีวิต ถ้าอยากมีผิวพรรณดี
ผทู้ ม่ี ผี วิ พรรณดี เนื่องจากไม่มอี ารมณโ์ กรธ
ต้องไม่โกรธง่าย ถ้าอยากมีสติปัญญามาก
ผทู้ ม่ี ีอา� นาจน้อย เน่ืองจากอจิ ฉาริษยาผอู้ น่ื
ตอ้ งหมั่นเขา้ หาผู้มปี ัญญา)
๗. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า ผูท้ ่ีมีอ�านาจมาก เนือ่ งจากไม่อิจฉาริษยาผอู้ ื่น

แล้วสรุปเป็นความคดิ รวบยอด โดยใช้ ผู้ทม่ี ีฐานะยากจน เนื่องจากไมใ่ หท้ าน
ค�ำ ถาม ดงั น ้ี
• นักเรียนจะนำ�ข้อคิดที่ได้จากการ ผทู้ ่ีมฐี านะร�่ารวย เนอื่ งจากใหท้ านมาก
ศึกษาเรื่องน่ารู้จากพระไตรปิฎกไปใช้
ในการดำ�เนินชีวิตให้เกิดประโยชน์ ผู้ท่เี กิดในตระกูลต�่า เน่อื งจากกระด้าง ถือตวั ไม่ออ่ นนอ้ ม
ตอ่ ตนเองและผูอ้ ื่นอยา่ งไร
(ตัวอย่างค�ำ ตอบ ใช้เปน็ คตเิ ตอื นใจ ผู้ทเ่ี กิดในตระกลู สงู เนอ่ื งจากไมก่ ระด้าง ไมถ่ อื ตัว อ่อนน้อม

ในการท�ำ ความดีไมเ่ บยี ดเบยี นตนเองและ ผู้ทมี่ ีสตปิ ัญญานอ้ ย เนื่องจากไม่เขา้ หาผู้มปี ญั ญา เพอ่ื ไตถ่ ามเรื่องบาปบญุ คณุ โทษ

ผทู้ ่ีมสี ตปิ ัญญามาก เนอื่ งจากเข้าหาผ้มู ปี ญั ญา เพือ่ ไต่ถามเร่อื งบาปบญุ คุณโทษ

เม่ือฟังธรรมตอบข้อซักถามจากพระพุทธเจ้าจบแล้ว สุภมาณพได้แสดงตนเป็นอุบาสกนับถือ

พระรตั นตรยั เปน็ สรณะตลอดชีวิต

จูฬกัมมวิภังคสูตร ซ่ึงบอกเล่าสาเหตุท่ีคนเราแตกต่างกัน ผู้ท่ีศึกษาพระสูตรน้ีจึงต้องนา� พระธรรม

ไปใชพ้ จิ ารณา เพอ่ื หยดุ ปฏบิ ตั ิในส่งิ ไม่ดี และปฏบิ ตั ใิ นสิง่ ทีด่ อี ยแู่ ลว้ ตอ่ ไป

๔. ค�าศพั ทท์ างพระพุทธศาสนาทค่ี วรทราบ

ค�าศัพท์ทางพระพุทธศาสนาเป็นค�าจากภาษาบาลี-สันสกฤต ซึ่งต้องอาศัยความสนใจและใส่ใจ
ในการศึกษา และจะเกิดประโยชน์แก่ตัวผู้ศึกษาในการท�าความเข้าใจและเรียนรู้หลักธรรมทาง
พระพุทธศาสนาในบทน้ีจึงเสนอ ๒ ค�าศัพท์ ท่ีเป็นท่ีรู้จักแต่อาจจะเข้าใจความหมายผิดไป คือ ฌาน
(อา่ นว่า ชาน) และ ญาณ (อ่านวา่ ยาน)
ฌาน หมายถงึ การเพง่ อารมณ์จนแนว่ แน่เปน็ อปั ปนาสมาธิ ภาวะจิตสงบประณีต มี ๔ ระดับ คอื

ฌานท่ี ๑ ปฐมฌาน ได้แก่ วติ ก วจิ าร ปีติ สขุ เอกคั คตา

66 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ไมเ่ บยี ดเบยี นผอู้ นื่ ถา้ ทกุ คนไมเ่ บยี ดเบยี น

กันก็จะทำ�ใหอ้ ยรู่ ่วมกนั อยา่ งมีความสขุ ) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ญาณ หมายถงึ อะไร
๑ ความรู้ท่ีเกดิ จากการศกึ ษา
๒ ความรู้ทีเ่ กิดจากการหยั่งรลู้ งมอื ปฏบิ ตั ิดว้ ยตนเอง
๓ ความรทู้ ี่มีติดตวั มาแตก่ ำ�เนิด
๔ ความรู้ทีเ่ กดิ จากการปฏบิ ตั ติ ามทฤษฎี

(เฉลย ๒ เพราะญาณ หมายถงึ ความรู้ทเี่ กิดจากการหยงั่ รู้ลงมอื ปฏิบัติดว้ ยตนเอง)

สุดยอดคู่มือครู 66

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

St asean

ฌานท ่ี ๒ ทตุ ยิ ฌาน ได้แก่ ปตี ิ สุข เอกคั คตา ep 3 ข้นั ปฏิบตั ิ
ฌานท่ี ๓ ตติยฌาน ไดแ้ ก ่ สุข เอกคั คตา และสรุปความรู้
ฌานที่ ๔ จตุตถฌาน ได้แก่ อุเบกขา เอกคั คตา หลงั การปฏบิ ตั ิ
ญาณ หมายถึง ความร ู้ ปรีชาหยั่งร้ ู ญาณมีหลายหมวด ดังน้ี
หมวดท่ี ๑ ไดแ้ ก่ ๘. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น ส รุ ป ค ว า ม รู้ เ รื่ อ ง
๑. อตีตังสญาณ ญาณในสว่ นอดตี พระไตรปฎิ ก โดยใช้แผนภาพความคิด
๒. ปัจจปุ ปันนังสญาณ ญาณในส่วนปัจจุบนั ดังตัวอย่าง
๓. อนาคตังสญาณ ญาณในส่วนอนาคต
หมวดท ่ี ๒ ได้แก่ ความหมายของพระไตรปิฎก โครงสรา้ งโดยสงั เขป
๑. สจั จญาณ ญาณรูอ้ ริยสจั แต่ละอยา่ ง (พระไตรปิฎก หมายถึง คมั ภีร์ทรี่ วบรวม พระไตรปฎิ ก
๒. กจิ จญาณ ญาณรูก้ ิจในอรยิ สจั พระธรรมค�ำ สอนของพระพทุ ธเจา้ )
๓. กตญาณ ญาณรกู้ ิจอันไดท้ �าแล้วในอริยสัจ (พระไตรปฎิ ก แบง่ เปน็
หมวดท่ ี ๓ ไดแ้ ก่ ค�ำ ศพั ทท์ างพระพทุ ธ- สรุปพระไตรปิฎก ๓ สว่ น ดังน้ี
๑. ปุพเพนวิ าสานสุ สตญิ าณ ความรู้ทรี่ ะลึกชาตไิ ด้ ศาสนาทีค่ วรทราบ ๑. พระวินยั ปฎิ ก
๒. จตุ ปู ปาตญาณ ความรกู้ ารตายและการเกิดของสตั ว์ท้ังหลาย (ฌาน หมายถงึ การเพ่ง แบง่ เป็น ๘ หมวด
๓. อาสวักขยญาณ ความรูท้ ่ที �าให้อาสวะกเิ ลสหมดไป อารมณจ์ นแนว่ แน่ ๒. พระสตุ ตันตปิฎก
ผทู้ ป่ี ฏบิ ตั สิ มาธจิ นไดฌ้ านแลว้ จะท�าใหห้ ลดุ พน้ จากกเิ ลสไดช้ วั่ คราว หากปฏบิ ตั จิ นไดญ้ าณ จะทา� ให้ ญาณ หมายถึง ความรู้ แบง่ เป็น ๕ หมวด
หลดุ พน้ จากกเิ ลสไดอ้ ยา่ งถาวร เฉกเชน่ เดยี วกบั พระพทุ ธเจา้ ทท่ี รงบรรลญุ าณดงั กลา่ วแลว้ จงึ ตรสั รอู้ นตุ ร- ปญั ญาหยั่งร)ู้ ๓. พระอภิธรรมปิฎก
สัมมาสัมโพธญิ าณเปน็ พระอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจา้ แบง่ เป็น ๗ หมวด)

ความรู้เพิ่มเติม เรอ่ื งนา่ รจู้ ากพระไตรปฎิ ก นกั เรยี นจะน�ำ ความรเู้ รอ่ื ง พระไตรปฎิ ก
(จูฬกมั มวภิ งั คสตู ร ไปใชใ้ นการด�ำ เนนิ ชวี ิตอยา่ งไร
การชา� ระ จารึกและตีพิมพ์พระไตรปิฎกในประเทศไทย เกิดข้นึ ๕ สมยั ดงั นี้ เปน็ เรอ่ื งเกีย่ วกับการ
สมยั ท ่ี ๑ ชา� ระและจารในใบลาน กระทา� ที่ เมืองเชยี งใหม ่ สมยั พระเจา้ ติโลกราช แห่งราชอาณาจักร จำ�แนกกรรมวา่ อะไร (ใชป้ ูพน้ื ฐานดา้ นการเรยี นในระดบั ที่
ลา้ นนา ประมาณ พ.ศ. ๒๐๒๐ คอื สาเหตุท่ีทำ�ให้ สงู ขน้ึ ไปเพื่อใหเ้ กิดความรู้ความเขา้ ใจ
สมัยท่ี ๒ ช�าระและจารในใบลาน กระท�าที่ กรุงเทพฯ สมยั รัชกาลท ี่ ๑ พ.ศ. ๒๓๓๑ คนแตกต่างกัน ตวั อย่างเช่น มากขึน้ )
สมัยที ่ ๓ ชา� ระและพมิ พเ์ ปน็ เล่ม กระท�าท ี่ กรงุ เทพฯ สมยั รชั กาลที่ ๕ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๓๖ ผู้มีอายสุ ัน้
สมัยที ่ ๔ ชา� ระและพมิ พ์เป็นเล่ม กระทา� ท่ี กรุงเทพฯ สมยั รัชกาลที ่ ๗ พ.ศ. ๒๔๖๘-๒๔๗๓ เพราะฆา่ สตั วต์ ดั ชีวติ
สมยั ที่ ๕ พมิ พล์ งในแผ่นซดี ี (CD-Copy Disc) ในสมยั รัชกาลท ่ี ๙ ผู้มีผวิ พรรณดี
เพราะไม่โกรธงา่ ย)

จากนน้ั นกั เรยี นตรวจสอบความถกู ตอ้ ง
ของผลงานวา่ มเี นอื้ หาสว่ นใดควรแกไ้ ข
หรอื เพมิ่ เตมิ หรือไม่

พระไตรปิฎก 67

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรียนร่วมกันสืบค้นคำ�ศัพท์ภาษาอังกฤษที่เกี่ยวข้องกับเรื่อง พระไตรปิฎก
มาคนละ ๒๐ คำ� จากนน้ั นำ�ค�ำ ศัพท์ท่ีไดบ้ นั ทึกลงในสมุดบันทกึ แลว้ น�ำ ส่งครูผู้สอน

67 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

St St St ep 3 ข้นั ปฏบิ ัติ dharma คำ� ศพั ทส์ ำ� คัญ ธรรมะ
แหลละงั สกราปุรปควฏาบิ มัตริู้ principle (ดารม์ ะ) หลักศีลธรรม
The Three Baskets พระไตรปฎิ ก
๙. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น (พรนิ ซะเพิล)
ความรรู้ ่วมกัน ดังนี้ ผงั สรุปสาระสา� คญั
(เธอ ธรี บาส' คทิ ซ)
• พระไตรปฎิ ก เป็นคมั ภรี ส์ �ำ คัญ
ของพระพุทธศาสนา เป็นหลักฐานท่ี ความหมายของพระไตรปฎิ ก
เก็บรวบรวมคำ�สอนของพระพุทธเจ้า
ไว้เป็นมรดกสืบทอดพระพุทธศาสนา พระไตรปิฎก หมายถงึ คัมภีรใ์ นพระพุทธศาสนา ซึ่งรวบรวมพระธรรมค�าสอนของพระพุทธเจ้า
ในฐานะพุทธศาสนิกชนจงึ ควรเรยี นรู้ โดยแบง่ ออกเปน็ ๓ สว่ น คอื
เพื่อให้เกิดความเข้าใจอย่างถูกต้อง
และธำ�รงพระพุทธศาสนาให้คงอยู่ ๑. พระวินัยปิฎก หรือพระวินยั
สืบไป ๒. พระสตุ ตันตปิฎก หรือ พระสตู ร
๓. พระอภิธรรมปฎิ ก หรือ พระอภธิ รรม
ep 4
โครงสรา้ งและสาระโดยสังเขปของพระไตรปฎิ ก
ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ
พระไตรปฎิ ก ๑. พระวินยั ปิฎก แบง่ เปน็ ๘ หมวด ว่าด้วยศลี ขอ้ บงั คับ วิธกี ารระงับคดคี วาม
๑๐. นักเรียนออกมานำ�เสนอแผนภาพ รวมถงึ ขนบธรรมเนียม และขอ้ ปฏบิ ตั สิ า� หรบั การอยู่ร่วมกนั
ความคิดสรุปพระไตรปิฎกให้เพ่ือน
ฟงั หนา้ ชัน้ เรยี น ๒. พระสุตตันตปิฎก แบ่งเป็น ๕ หมวด คือส่วนท่ีเป็นพระธรรมค�าสอน จัดเป็นพระสูตร
ขนาดยาว ๓ เล่ม ขนาดกลาง ๓ เล่ม พระสูตรตามเรียงที่เก่ียวข้องกัน ๕ เล่ม พระสูตร
ท่ีจัดตามจา� นวนข้อธรรม ๕ เล่ม และพระสูตรทรี่ วมคา� อธบิ ายและเรื่องเบ็ดเตลด็ ๙ เลม่

๓. พระอภธิ รรมปฎิ ก แบง่ เปน็ ๗ หมวด คอื สว่ นทเี่ ปน็ หลกั ธรรม และคา� อธบิ ายตามหลกั วชิ าการ
ไม่เกีย่ วขอ้ งกับบุคคล เหตุการณ์ สถานที่ และเวลา
เริอื่ งน่ารู้จากพระไตรปิฎก : จฬู กัมมวิภงั คสูตร

5ep ขัน้ ประเมินเพ่ือเพิม่ คณุ ค่า จูฬกัมมวิภังคสูตร เป็นพระสูตรในพระสุตตันตปิฎก มาจากการที่พระพุทธเจ้า
บรกิ ารสังคม ทรงแสดงธรรมตอบข้อซักถามของสุภมาณพ ว่าสาเหตุที่คนเราแตกต่างกัน เนื่องมาจาก
และจติ สาธารณะ กรรมที่ท�าในอดีตของแต่ละคนแตกต่างกนั

๑๑. นั ก เ รี ย น นำ � ค ว า ม รู้ ที่ ไ ด้ จ า ก เ ร่ื อ ง คาำ ศัพทท์ างพระพทุ ธศาสนาทีค่ วรทราบ
น่ารู้จากพระไตรปิฎกเรื่อง จูฬกัมม- ฌาน (อา่ นว่า ชาน) หมายถงึ การเพง่ อารมณจ์ นแน่วแนเ่ ปน็ อัปปนาสมาธิ ภาวะจิตสงบ ประณตี
วิภังคสูตร ไปแนะนำ�ให้คนใน มี ๔ ระดบั
ครอบครัวและชุมชนรู้จัก เพ่ือให้ ญาณ (อา่ นวา่ ยาน) หมายถึง ความรู้ ปรีชาหย่ังรู้
ทุกคนได้แง่คิด คติเตือนใจ ให้คิดดี
ท�ำ ดีต่อไป 68 พระพุทธศาสนา ม.๒

สุดยอดคู่มือครู 68

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

จดุ ประกายโครงงาน ตัวชี้วัด

ส ๑.๑ ม.๒/๗

ใหน้ ักเรยี นแบง่ กลมุ่ ตามจ�านวนศาสนาท่รี ู้จักหรอื นิยมนบั ถอื เชน่ ศาสนาครสิ ต์ ศาสนาพราหมณ์-
ฮนิ ดู ศาสนาอสิ ลาม ศาสนาชนิ โต ศาสนาสกิ ข์ โดยศกึ ษาถงึ คมั ภรี ส์ �าคญั ในศาสนา ทม่ี าและความส�าคญั
ของคัมภรี ์ตอ่ ศาสนาน้นั ๆ จากน้ันแตล่ ะกลุ่มจัดท�ารายงานและออกมาน�าเสนอหน้าชนั้ เรียน

แนวค�ำตอบ

กจิ กรรมบูรณาการอาเซียน ๑. พระไตรปิฎก หมายถึง คัมภีร์ท่ีรวบรวม
ให้นักเรียนร่วมกันสนทนาถึงความส�าคัญของคัมภีร์ในแต่ละศาสนาและร่วมกันแสดงความ พระธรรมค�ำ สอนของพระพทุ ธเจา้ แบง่ ออก
คดิ เหน็ วา่ ศาสนาและคมั ภรี ท์ างศาสนาจะมสี ว่ นชว่ ยในการรวมตวั กนั ของประเทศสมาชกิ อาเซยี นอยา่ งไร เปน็ ๓ สว่ นมโี ครงสรา้ งและสาระโดยสงั เขป
ดังน้ี
เว็บไซต์แนะน�า
๑) พระวินัยปิฎก แบ่งออกเป็น ๘ หมวด
http://www.84000.org 84000 พระธรรมขันธ์ ว่าด้วยศีล ข้อบังคับ รวมถึงวิธีการระงับ
คดคี วาม และข้อปฏบิ ตั ิในการอยูร่ ว่ มกนั
กิจกรรมการเรียนรู้
๑. ให้นักเรียนร่วมกันท�าป้ายชื่อคัมภีร์ต่าง ๆ ในพระไตรปิฎก แล้วช่วยกันจัดเรียงเป็นแผนภูมิแสดง ๒) พระสุตตันตปิฎก แบ่งออกเป็น
๕ หมวด คือ ส่วนท่ีเป็นพระธรรมคำ�สอน
โครงสรา้ งของพระไตรปฎิ ก
๒. ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายถึงสาเหตุท่ีท�าให้คนเราเกิดมาแตกต่างกัน โดยอธิบายจากหลักธรรม ๓) พระอภิธรรมปิฎก แบ่งเป็น ๗ หมวด
คือ ส่วนที่เป็นหลักธรรมและคำ�อธิบาย
ท่ีเคยศึกษามาแล้ว และจากหน่วยการเรียนรู้ ตามหลักวิชาการ ไม่เก่ียวข้องกับบุคคล
เหตุการณ์ สถานท่ี และกาลเวลา
คา� ถามพัฒนากระบวนการคดิ
๑. พระไตรปฎิ กหมายถงึ อะไร และมโี ครงสร้างอยา่ งไร ๒. เป็นเอกสารที่รวบรวมคำ�สั่งสอนทาง
๒. พระไตรปฎิ กมีความส�าคัญอยา่ งไรตอ่ พระพทุ ธศาสนา พระพุทธศาสนาเพื่อใช้เป็นแนวทางให้กับ
๓. นักเรยี นคดิ วา่ พุทธศาสนกิ ชนทุกคนควรศกึ ษาพระไตรปิฎกเพราะเหตใุ ด พระสงฆ์และพุทธศาสนิกชนนำ�ไปเป็น
๔. นกั เรยี นมคี วามคิดเห็นอย่างไรเกีย่ วกับข้อธรรมทพี่ ระพทุ ธเจ้าทรงแสดงแก่สุภมาณพ แนวทางปฏิบตั ใิ นชีวติ ประจ�ำ วนั
๕. ฌานและญาณ หมายถึงอะไร มคี วามแตกตา่ งกนั อย่างไร
๓. เพราะจะไดม้ คี วามรู้และน�ำ พระธรรมค�ำ สอน
พระไตรปิฎก 69 ของพระพุทธเจ้าไปเป็นแนวทางในการ
ปฏบิ ัตใิ นชีวิตประจ�ำ วนั

๔. เห็นด้วย เพราะว่าคนเราถ้าทำ�ส่ิงใดไว้ย่อม
ไดร้ บั ผลตอบแทน ท�ำ ดยี อ่ มไดด้ ี ท�ำ ชวั่ ยอ่ ม
ไดช้ วั่ ตอบแทน

๕. ฌาน หมายถึง การเพ่งอารมณ์จนแน่วแน่
จนทำ�ให้จิตสงบ ส่วน ญาณ หมายถึง
ปญั ญาหย่งั รู้ที่เกดิ จากอำ�นาจสมาธิ

69 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
เปา้ หมายการเรียนรู้

มาตรฐานการเรียนรู้ ๘หน่วยการเรียนรู้ที่
มาตรฐาน ส ๑.๑ ธรรมคุณและขอ้ ธรรมสำาคัญในกรอบอริยสจั ๔
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา หลักธรรม
ของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ตนนับถือและ ตวั ช้ีวัด
ศาสนาอน่ื มศี รทั ธาท่ีถูกต้อง ยึดมั่น และปฏบิ ัติตาม
หลกั ธรรม เพ่อื อย่รู ว่ มกนั อย่างสนั ตสิ ุข อธิบายธรรมคุณและข้อธรรมส�าคัญในกรอบอริยสัจ ๔ หรือหลักธรรมของศาสนาท่ีตนนับถือตามท่ี
กา� หนด เห็นคณุ คา่ และนา� ไปพฒั นาแก้ปัญหาของชมุ ชนและสงั คม (ส ๑.๑ ม.๒/๘)
สมรรถนะสำ�คญั ของผู้เรียน

๑. ความสามารถในการส่ือสาร
๒. ความสามารถในการคิด
๓. ความสามารถในการแก้ปญั หา
๔. ความสามารถในการใช้ทักษะชวี ิต

คุณลักษณะอนั พงึ ประสงค์ ผงั สาระการเรยี นรู้
รกั ชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์
ตวั ชี้วัดที่ ๑.๓ ศรทั ธา ยึดม่ัน แใลนะกขรธ้ออรธบรรมอรครมิยณุ สสำ�ัจค๔ัญ
และปฏบิ ัติตนตามหลักของศาสนา
พระรตั นตรัย พทุ ธศาสนสภุ าษิต
ซอ่ื สตั ยส์ จุ รติ
ตัวชี้วัดที่ ๒.๑ ประพฤติตรงตามความเป็นจริง อริยสัจ ๔
ต่อตนเองทงั้ ทางกาย วาจา ใจ
ตัวชี้วัดที่ ๒.๒ ประพฤติตรงตามความเป็นจริง สาระสำาคญั
ต่อผู้อื่นท้ังทางกาย วาจา ใจ
ศาสนาทกุ ศาสนายอ่ มมหี ลกั ธรรมคา� สอน ซง่ึ เปน็ หวั ใจสา� คญั ของศาสนานนั้ ๆ สา� หรบั พระพทุ ธ-
ใฝเ่ รียนรู้ ศาสนา พระพุทธเจ้าตรัสว่า “ผู้ใดเห็นธรรมผู้น้ันเห็นเรา„ แสดงให้เห็นว่า หลักธรรมส�าคัญอย่างย่ิง
ตวั ชีว้ ดั ท่ี ๔.๑ ตงั้ ใจ เพียรพยายาม ในพระพุทธศาสนา
ในการเรยี นและเขา้ รว่ มกิจกรรมการเรยี นรู้
ตัวช้ีวัดท่ี ๔.๒ แสวงหาความรู้จากแหล่งเรียนรู้ อรยิ สจั ๔ เปน็ หลกั ความจรงิ แหง่ เหตผุ ลทสี่ า� คญั ในการแกป้ ญั หาชวี ติ อนั เปน็ หวั ใจของพระพทุ ธ-
ต่าง ๆ ทั้งภายในและภายนอกโรงเรียน ด้วยการ ศาสนา ซงึ่ นกั เรยี นตอ้ งเรยี นรู้ ทา� ความเขา้ ใจความหมายและองคป์ ระกอบของอรยิ สจั ๔ เพอ่ื การพฒั นา
เลือกใช้ส่ืออย่างเหมาะสม บันทึกความรู้ วิเคราะห์ ตนเองและสงั คม ตลอดจนน�าไปใชว้ ิเคราะหป์ ญั หา และน�าไปปฏบิ ัตใิ นชวี ติ ประจา� วนั ได้
สรุปเป็นองค์ความรู้ สามารถนำ�ไปใช้ในชีวิต
ประจำ�วนั ได้ บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ดุ ประกายโครงงาจ น

มงุ่ มนั่ ในการท�ำ งาน นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มร่วมกันจัดทำ�หนังสือธรรมะฉบับการ์ตูน
ตัวชีว้ ัดท่ี ๖.๑ ต้ังใจและรับผดิ ชอบ โดยเลือกข้อธรรมสำ�คัญในกรอบอริยสัจ ๔ ท่ีนักเรียนสนใจกลุ่มละ ๑ ข้อธรรม เขียนข้ันตอน
ในการปฏิบตั ิหน้าท่ีการงาน การศกึ ษาในรปู แบบโครงงาน แล้วออกมานำ�เสนอผลงานหน้าชน้ั เรียน
ตัวช้ีวัดที่ ๖.๒ ทำ�งานด้วยความเพียรพยายามและ
อดทนเพอ่ื ใหง้ านส�ำ เรจ็ ตามเปา้ หมาย

มีจิตสาธารณะ
ตวั ชว้ี ดั ที่ ๘.๑ ชว่ ยเหลอื ผอู้ ื่นดว้ ยความเต็มใจและ
พึงพอใจ โดยไมห่ วงั สง่ิ ตอบแทน
ตัวชี้วัดท่ี ๘.๒ เข้าร่วมกิจกรรมท่ีเป็นประโยชน์ต่อ
โรงเรยี น ชมุ ชน และสังคม

สุดยอดคู่มือครู 70

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตัวช้ีวดั

จุดประกายความคิด ส ๑.๑ ม.๒/๘

นกั เรียนสามารถ ภาระงาน/ช้นิ งาน
น�าหลกั ธรรมใดในอริยสัจ ๔ แ ผ น ภ า พ ค ว า ม คิ ด วิ เ ค ร า ะ ห์ ข่ า ว
มาใชใ้ นชีวติ ประจา� วันได้บ้าง สถานการณต์ า่ ง ๆ ตามหลกั อริยสจั ๔

St ep 1

ขัน้ สังเกต
รวบรวมข้อมูล

๑. พระรัตนตรยั ๑. นักเรียนอ่านบทสวดธัมมานุสสติ แล้ว
ร่วมกันสนทนา โดยใช้ค�ำ ถาม ดังน้ี
พระรตั นตรยั เปน็ องคป์ ระกอบสา� คญั ของพระพทุ ธศาสนา หมายถงึ แกว้ หรอื สงิ่ มคี า่ สงู สดุ ๓ ประการ
บทสวดธมั มานุสสติ
ไดแ้ ก่ พระพทุ ธ หมายถงึ พระพทุ ธเจา้ ผตู้ รสั รธู้ รรมดว้ ยพระองคเ์ อง พระธรรม หมายถงึ พระธรรมค�าสอน (น�ำ ) หันทะ มะยงั ธมั มานุสสะตนิ ะยงั
กะโรมะ เส.
ของพระพุทธเจา้ คือ อริยสจั ๔ และพระสงฆ์ หมายถงึ ผ้สู ืบทอดพระธรรมคา� สอนของพระพุทธเจา้ สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม
พระธรรม เปน็ ธรรมท่พี ระผู้มพี ระภาคเจา้
ในเรื่องของพระธรรมจะเก่ยี วกบั ธรรมคณุ ๖ ซงึ่ มสี าระสา� คญั ดงั น้ี ตรัสไวด้ แี ล้ว
ธรรมคณุ ๖ สันทิฏฐโิ ก
ธรรมคณุ ๖ คือ คุณลักษณะของพระธรรม ๖ ประการ มดี ังน้ี เป็นธรรมท่ีผู้ศึกษา และปฏิบัติพึงเห็นได้
ด้วยตนเอง
๑. พระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ดีแล้ว (สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม) คือ เป็นคา� สอนที่เป็น อะกาลิโก
เปน็ ธรรมทป่ี ฏบิ ัตไิ ด้ และให้ผลได้
ความจริง เนอื้ ความและความหมายมคี วามถกู ต้อง ครบถว้ นสมบูรณ์ ไมจ่ ำ�กัดกาล
เอหปิ ัสสิโก
๒. พระธรรมที่ผู้ศึกษาและปฏิบัติพึงเห็นได้ด้วยตนเอง เปน็ ธรรมทีค่ วรกล่าวกบั ผ้อู ืน่ วา่
ท่านจงมาดเู ถิด
(สนั ทฏิ ฐิโก) คอื ผ้ศู ึกษาและปฏิบตั ิตามเหน็ ผลไดด้ ว้ ยตนเอง ไม่ตอ้ ง โอปะนะยิโก
เป็นธรรมที่ควรนอ้ มเขา้ มาใส่ตัว
เชอ่ื ตามผ้อู ่ืน ปจั จตั ตงั เวทติ ัพโพ วญิ ญูหีติ
เป็นธรรมทีผ่ ูร้ พู้ งึ รู้ไดเ้ ฉพาะตน
๓. พระธรรมทไ่ี ม่ขึ้นกบั กาลเวลา (อะกาลิโก) คอื เป็นค�าสอน
• บทสวดธัมมานุสสติมีใจความสำ�คัญ
ท่ีไม่จ�ากัดเวลา ปฏิบัติเมื่อใดสามารถเห็นผลได้เมื่อนั้น ทุกเวลา เกยี่ วกบั อะไร

ทุกโอกาส อีกความหมายหน่ึงคือ สมัยก่อนเป็นจริงเช่นไร ปัจจุบัน (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นการอธิบายลักษณะของ
พระธรรมในพระพุทธศาสนา)
กย็ ังเป็นจริงเช่นนน้ั ก�รฟงั พระธรรมเทศน�ส�ม�รถนำ�
หลักธรรมไปเปน็ แนวท�ง • พระธรรมมีความส�ำ คญั อยา่ งไร
๔. พระธรรมทค่ี วรบอกกลา่ วแกผ่ อู้ น่ื ใหม้ าดู (เอหปิ สั สโิ ก) คอื ในก�รด�ำ เนินชวี ิตได้ (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นหน่ึงในพระรัตนตรัย
เชิญชวนให้มาพิสูจน์ได้ ด้วยเหตุผลว่าเป็นค�าสอนท่ีเป็นความจริง
พสิ จู น์ไดด้ ้วยตนเอง ซ่งึ หมายถงึ แกว้ สูงสุด ๓ ประการ ของพระพุทธ-
ศาสนา คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ)์
ธรรมคุณและข้อธรรมส�ำ คัญในกรอบอริยสัจ ๔ 71 • พระธรรมข้อใดบา้ งท่นี กั เรยี นรู้จัก
(ตวั อย่างค�ำ ตอบ อริยสัจ ๔ ศีล ๕)
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

วันส�ำ คัญทางพระพทุ ธศาสนาวันใด ที่ท�ำ ใหพ้ ระพุทธศาสนามพี ระรตั นตรัยครบ ๓ ประการ
๑ วันอฐั มีบูชา ๒ วันอาสาฬหบชู า
๓ วนั วสิ าขบชู า ๔ วนั มาฆบูชา
(เฉลย ๒ เพราะเปน็ วนั ทีพ่ ระพทุ ธเจ้าแสดงปฐมเทศนาแก่ปัญจวัคคียแ์ ละเกดิ พระภิกษุรปู แรก คอื
พระอญั ญาโกณฑญั ญะ ท�ำ ใหพ้ ระพทุ ธศาสนามพี ระรตั นตรยั ครบ๓ประการคอื พระพทุ ธพระธรรมพระสงฆ)์

71 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขัน้ คดิ วเิ คราะห์
St
และสรุปความรู้
๕. พระธรรมท่ีควรน้อมน�ามาปฏบิ ตั ิ (โอปะนะยโิ ก) คือ เป็นค�าสอนทีค่ วรนอ้ มน�ามาไว้ในใจ ยดึ ถอื

๒. นักเรียนศึกษาเรื่อง ธรรมคุณ ๖ ปฏิบตั ิ ไมว่ า่ จะกระทา� การส่ิงใดกต็ าม
จากนั้นร่วมกันแสดงความคิดเห็น ๖. พระธรรมที่ผู้รู้สามารถรู้ได้เฉพาะตน (ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหีติ) คือ เป็นค�าสอนที่ผู้รู้
โดยใชค้ ำ�ถาม ดงั นี้
หรอื ผทู้ บี่ รรลเุ ขา้ ถงึ แลว้ เทา่ นน้ั ทจ่ี ะเขา้ ใจได้ ผอู้ นื่ ทไ่ี มบ่ รรลไุ มเ่ ขา้ ถงึ ไมส่ ามารถรบั รถู้ งึ คา� สอนดงั กลา่ วดว้ ย
• การเรยี นรคู้ วามหมายของ การรู้ความหมายของบทธรรมคุณ ๖ เป็นประโยชน์อย่างยิ่ง เพราะจะได้เข้าใจและเห็นคุณค่า

ของพระธรรมท่ีพระพุทธเจ้าตรัสส่ังสอนไว้ เพ่ือขวนขวายศึกษาพระธรรมวินัย และนา� ไปเป็นแนวทาง

ในการดา� เนินชีวิต

ธรรมคุณ ๖ มีความสำ�คัญอย่างไร ๒. อรยิ สัจ ๔
ตอ่ พทุ ธศาสนิกชน
อริยสจั ๔ เป็นหลักธรรมทีส่ �าคญั ยิง่ ในพระพทุ ธศาสนา หมายถงึ ความจรงิ อันประเสริฐ ๔ ประการ
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้พุทธศาสนิกชน (อรยิ ะ แปลว่า “ประเสริฐ„ สัจจะ แปลว่า “ความจริง„) เปน็ หลกั การสา� คัญในการแกป้ ญั หาชีวติ เป็นหลกั
แหง่ เหตแุ ละผล มี ๔ ประการ คอื
ตระหนักถึงคุณค่าและความสำ�คัญของ
๒.๑ ทุกข์ (ธรรมท่ีควรร)ู้
พระธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสเอาไว้
ทุกข์ คือ ความไมส่ บายกาย ซึง่ เกดิ จากความเกิด แก่ เจบ็ ตาย และความไมส่ บายใจ ได้แก่
เป็นส่วนสำ�คัญของพระพุทธศาสนา ช่วย ความโศกเศรา้ เสียใจ ผดิ หวงั คับแค้นใจ อนั เกิดจากการประสบกบั สิง่ ท่ีไมเ่ ป็นทีร่ ัก ความพลัดพรากจาก
สิ่งท่ีรัก ความทุกข์ดังกล่าวน้ีเกิดจากการยึดมั่นในขันธ์ ๕ หลักธรรมแห่งทุกข์ท่ีควรรู้ ได้แก่ ขันธ์ ๕
กระตุ้นให้เกิดการศึกษาพระธรรม ซ่ึง และอายตนะ
๑) ขันธ ์ ๕
เป็นประโยชน์ต่อการดำ�เนินชีวิตของ

พทุ ธศาสนกิ ชนทุกคน) ขันธ์ ๕ คอื องค์ประกอบท่รี วมกนั เข้าเปน็ ชวี ิต ๕ ประการ ได้แก่
(๑) ส่วนต่าง ๆ ที่รวมกันเป็นร่างกาย เรียกว่า รูปขันธ์ เกิดจากการรวมกันของธาตุ
๓. นักเรียนศึกษาเร่ือง อริยสัจ ๔ แล้ว ทง้ั ๔ ไดแ้ ก่ ดิน น้า� ลม และไฟ รวมกันเปน็ รปู มองเห็นและสัมผัสได้
ร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยใช้ (๒) สว่ นทเี่ ป็นความรู้สกึ เรียกว่า เวทนาขันธ์ คือ ความรูส้ ึกสขุ (สุขเวทนา) ความรสู้ กึ

คำ�ถาม ดงั นี้ ทุกข์ (ทกุ ขเวทนา) หรือความร้สู กึ เฉย ๆ เปน็ กลาง (อุเบกขาเวทนา)
• อริยสจั ๔ คือสิง่ ใด ประกอบดว้ ย (๓) สว่ นทเี่ ปน็ ความจา� ได้หมายรู้ เรยี กว่า สัญญาขันธ์ คือ จา� ส่งิ ตา่ ง ๆ ได้ เชน่ จ�ารปู

อะไรบ้าง รส กลิน่ เสียง สัมผสั และจา� เรือ่ งราวต่าง ๆ ได้
(ตวั อยา่ งคำ�ตอบ คอื หลักธรรมสำ�คัญใน (๔) ส่วนที่ปรุงแต่งจิตใจ เรียกว่า สังขารขันธ์ คือ สภาพที่ท�าให้จิตคิดดี คิดชั่ว

พระพุทธศาสนา หมายถึง ความจริง หรือคิดเปน็ กลาง เชน่ ความเมตตา ความโกรธ ความไมย่ ดื มั่นถือม่ัน
(๕) ส่วนที่เป็นการรับรู้ ซ่ึงเกิดจากประสาทสัมผัสทั้ง ๕ และทางใจ เรียกว่า
อนั ประเสรฐิ ๔ ประการ ไดแ้ ก่ ทกุ ข์ สมทุ ยั
วญิ ญาณขันธ์
นโิ รธ มรรค) ๒) อายตนะ

อายตนะ คือ ทางเช่ือมต่อหรอื ช่องทางแหง่ การรับรขู้ นั ธ์ ๕ แบ่งเปน็ ๒ สว่ น คือ
(๑) อายตนะภายใน ๖ หรือท่ีเรียกว่า ประสาทสัมผัส ไดแ้ ก่

72 พระพุทธศ�สน� ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

หลักอริยสจั ๔ หมายถึงความคดิ แบบใด
๑ คดิ ถึงความหลงั ๒ คิดถงึ อนาคต
๓ คดิ เปน็ เหตแุ ละผล ๔ คิดหาผ้ผู ิดเพียงผู้เดียว
(เฉลย ๓ เพราะหลกั อรยิ สัจ ๔ สอนให้พิจารณาทุกข์วา่ เกิดจากสาเหตใุ ด จะแก้ปัญหา
อย่างไร และผลสำ�เรจ็ ของการแก้ปัญหาคอื อะไร เป็นวิธกี ารคดิ อยา่ งเป็นเหตเุ ป็นผล)

สุดยอดคู่มือครู 72

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

St asean

๑. ตา (จักขวุ ิญญาณ) คือ การเห็นรูป ep 2
๒. หู (โสตวิญญาณ) คอื การได้ยนิ เสียง
๓. จมกู (ฆานวญิ ญาณ) คอื การได้กล่นิ ข้นั คดิ วเิ คราะห์
๔. ลนิ้ (ชิวหาวิญญาณ) คอื การลิ้มรส และสรุปความรู้
๕. กาย (กายวิญญาณ) คือ การสัมผัสทางกาย
๖. ใจ (มโนวิญญาณ) คือ การคิด ๔. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม
(๒) อายตนะภายนอก ๖ สิ่งท่ีอยู่ภายนอกท่ีเข้ามากระทบกับอายตนะภายใน ได้แก่ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ศึกษา
รปู เสยี ง กลิ่น รส สัมผสั และอารมณ์ทเ่ี กิดข้ึนในใจ ข้อธรรมสำ�คัญในกรอบอริยสัจ ๔
อายตนะท้ัง ๒ ส่วนดังกล่าว มคี วามเก่ยี วขอ้ งสมั พนั ธก์ ับขันธ์ ๕ เราสามารถรับรู้ และวิเคราะห์ว่าจะนำ�ข้อธรรมท่ีศึกษา
สิง่ ตา่ ง ๆ ที่ประกอบรวมกนั เปน็ ชวี ติ ของเราไดท้ างอายตนะต่าง ๆ เราควรมีสตริ ู้เทา่ ทนั ในสงิ่ ที่เรารบั รู้จาก ไปใชอ้ ยา่ งไร โดยใชแ้ ผนภาพความคดิ
อายตนะ เพราะถ้าเรายึดมั่นถอื มน่ั จะก่อใหเ้ กดิ ความทกุ ข์ ดงั ตัวอยา่ ง

อายตนะภายนอก กระทบ อายตนะภายใน ข้อธรรมสำ�คัญในกรอบอรยิ สัจ ๔ : ทกุ ข์
รปู ตา (การเหน็ รูป)
เสยี ง กระทบ หู (การไดย้ นิ เสยี ง) • ขนั ธ์ ๕ คอื องคป์ ระกอบที่รวมเป็นชวี ติ
กลิ่น จมูก (การไดก้ ลนิ่ ) ๕ ประการ ได้แก่ ร่างกาย ความรู้สึก
รส กระทบ ลิ้น (การลิม้ รส) ความจำ� สภาพจิตใจ และประสาทการ
กระทบ รับรู้
• อายตนะ คือ ส่ิงท่ีทำ�ให้เกิดการรับรู้
สัมผัส กระทบ กาย (การสมั ผัสทางกาย) แบ่งเป็น ๒ ส่วน คือ อายตนะภายใน คือ
อารมณ์ กระทบ การรับรู้ และอายตนะภายนอก คือ ส่ิงท่ี
ใจ (การคดิ ) ท�ำ ให้เกิดการรับรู้

๒.๒ สมุทยั (ธรรมท่ีควรละ) แนวทางในการนำ�ขอ้ ธรรมสำ�คัญ
ในกรอบอริยสัจ ๔ ไปใช้
สมุทยั คอื เหตุแหง่ ทุกข์ เกิดจากกิเลสท่เี รียกวา่ ตัณหา ๓ ไดแ้ ก่ ความอยากได้ (กามตณั หา)
เช่น อยากไดโ้ ทรศพั ท์ราคาแพง ๆ ความอยากมีหรอื อยากเปน็ (ภวตณั หา) เช่น อยากเปน็ ผู้มชี ือ่ เสียงและ เราควรพจิ ารณาส่งิ ต่าง ๆ ทเี่ ขา้ มากระทบ
อ�านาจ และความไม่อยากมีหรือไม่อยากเป็น (วิภวตัณหา) เช่น ไม่อยากเป็นคนท่ีมีรูปร่างอ้วน ร่างกายและจิตใจ คือ การคิดแยกแยะ
ธรรมอนั ควรละเว้นเพอ่ื มใิ ห้เกดิ เปน็ ความทกุ ข์ ได้แก่ ส่ิงต่าง ๆ ตามข้อธรรม ขันธ์ ๕ และ
๑) หลักกรรม อายตนะ หมายถึง การรับรู้ความทุกข์
ของตนเอง การมีสติรับรู้ไม่ยึดม่ันถือมั่น
กรรม แปลวา่ การกระท�า ซงึ่ ประกอบข้นึ ดว้ ยเจตนา คือ ตง้ั ใจกระท�า แบ่งได้ ๓ ทาง คือ ก็จะไม่กอ่ ให้เกดิ ทุกข์
๑. การกระท�าทแี่ สดงออกทางกาย เรยี กวา่ กายกรรม
๒. การกระท�าทแ่ี สดงออกทางวาจา เรียกว่า วจีกรรม
๓. การกระทา� ที่แสดงออกทางใจ เรยี กว่า มโนกรรม
หลักกรรม เป็นหลักแห่งเหตุและผล เป็นเรื่องของกฎแห่งกรรม ใครกระท�าสิ่งใดไว้
ย่อมไดร้ บั ผลของการกระทา� เชน่ นน้ั แตท่ ง้ั นกี้ ็ข้ึนอยกู่ ับเหตปุ จั จัยอ่ืน ๆ ท่จี ะเข้ามาสนับสนนุ หรอื ขัดขวาง
ไมใ่ หเ้ กิดผลของกรรมตามนัน้ เหตุปจั จยั ดังกลา่ ว ได้แก่

ธรรมคุณและข้อธรรมส�ำ คัญในกรอบอรยิ สัจ ๔ 73

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดคือความส�ำ คญั ของการเรียนรขู้ อ้ ธรรม “อายตนะ”
๑ สามารถรับรูค้ วามสามารถของสงิ่ ตา่ ง ๆ ได้
๒ สามารถแยกแยะประสาทสัมผัสท้ัง ๖ ไดด้ ี
๓ สามารถจับคูอ่ ายตนะภายนอกกับอายตนะภายในได้
๔ การมีสตริ ู้เทา่ ทันสิ่งท่เี กิดจากอายตนะ เพ่อื ไมใ่ หย้ ดึ ม่นั ถือมัน่ จนเป็นทุกข์
(เฉลย ๒ เพราะอายตนะ คือ ข้อธรรมที่เก่ียวกับทุกข์ หมายถึง ทางแห่งการรับรู้ การเรียนรู้
อายตนะ คือ การเรียนรแู้ ละพจิ ารณาความทกุ ขเ์ พอื่ ใหม้ ีสติเท่านั้น และไม่กอ่ ใหเ้ กิดทกุ ข)์

73 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขั้นคดิ วเิ คราะห์
St
และสรปุ ความรู้
(๑) สมบตั ิ ๔
สมบตั ิ ๔ คือ เหตปุ ัจจัยท่ีดี ทีส่ นับสนุนใหผ้ ลของกรรมดีบังเกิดข้นึ และขดั ขวาง
๕. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น คิ ด วิ เ ค ร า ะ ห์ ไม่ให้ผลของกรรมช่วั บังเกดิ ขึน้ มี ๔ ประการ คอื

เกี่ยวกับข้อธรรมสำ�คัญในกรอบ ๑. คติสมบัติ คือ ถิ่นดี ในช่วงยาว หมายถึง มีถ่ินก�าเนิดหรือถิ่นท่ีเกิดท่ีอยู่ดี
อรยิ สัจ ๔ โดยใช้คำ�ถาม ดงั น้ี เกิดในที่เจริญ เหมาะสา� หรบั ท�าความดี ในช่วงส้นั หมายถงึ การไดท้ า� ความดถี ูกที่ หรือในถนิ่ ทเี่ หมาะสม
เชน่ การบรจิ าคเสอื้ กนั หนาวใหผ้ ้ทู ีอ่ าศัยอยใู่ นเขตภูมิอากาศหนาว
• ข้อธรรมอายตนะแสดงให้เห็น
๒. อปุ ธิสมบัติ คือ รา่ งกายดี ในชว่ งยาว หมายถงึ มีรปู รา่ งหนา้ ตาท่ีสง่า สวยงาม

ความหมายของทกุ ข์อย่างไร บคุ ลิกภาพดี ในชว่ งสัน้ หมายถึง การมีสุขภาพร่างกายสมบรู ณแ์ ขง็ แรง
ยกตัวอยา่ งประกอบ ๓. กาลสมบตั ิ คอื กาลดี ในช่วงยาว หมายถงึ เกดิ มาในสมัยที่บา้ นเมืองสงบสขุ

และมคี วามเจรญิ รงุ่ เรือง ผู้คนอยใู่ นศลี ธรรม ในช่วงสนั้ หมายถงึ การท�าสง่ิ ต่าง ๆ ถูกเวลา ร้วู ่าเวลาไหน

(ตวั อย่างค�ำ ตอบ ทกุ ข์ คอื ความไม่สบายกาย ควรท�าหรอื ไมค่ วรท�าสงิ่ ใด
ไม่สบายใจ เกิดจากการท่ีอายตนะ ๔. ปโยคสมบัติ คือ องค์ประกอบดี ในช่วงยาว หมายถึง ท�าในส่ิงที่ถูกท่ีควร

ภายนอกมากระทบต่ออายตนะภายใน ทา� สง่ิ ทต่ี นถนดั ฝกั ใฝใ่ นทางทถี่ กู ในชว่ งสน้ั หมายถงึ การท�าดว้ ยความเพยี ร ทา� อยา่ งเตม็ ท่ี ทา� อยา่ งจรงิ จงั
(๒) วบิ ัติ ๔
วิบัติ ๔ คือ เหตุปัจจัยที่ไม่ดี ที่ขัดขวางไม่ให้กรรมดีบังเกิดขึ้น แต่สนับสนุนให้
เช่น ความสามารถของหูเป็นอายตนะ ผลของกรรมชัว่ บงั เกดิ ขนึ้ แทน มี ๔ ประการ คอื
ภายใน ถูกกระทบด้วยเสียงคนทะเลาะกัน
๑. คติวิบัติ คือ ถิ่นไม่ดี ในช่วงยาว หมายถึง มีถิ่นก�าเนิดหรือเกิดในถิ่นท่ีไม่ดี

ซึ่งเป็นอายตนะภายนอก จึงทำ�ให้เกิด ไม่มีความเจริญไม่เหมาะแก่การท�าความดี แต่เหมาะส�าหรับการท�าความช่ัว ในช่วงส้ัน หมายถึง
การท�าความดไี มถ่ ูกท่ี หรอื ในถ่ินท่ีไมเ่ หมาะสม
ความโกรธ ร�ำ คาญ ซ่ึงเป็นความทกุ ข์)
• นักเรียนเข้าใจว่ากฎแห่งกรรม ๒. อุปธิวิบัติ คือ ร่างกายเสียในช่วงยาว หมายถึง การมีร่างกายพิกลพิการ

ไม่สมประกอบ มีบุคลิกภาพไม่ดี ในช่วงสั้น หมายถึง การมีสุขภาพ

หมายถึงอะไร มีความสำ�คัญอย่างไร ร่างกายอ่อนแอ เจบ็ ป่วยบ่อย มีโรคมาก
(ตัวอย่างคำ�ตอบ หมายถึง ใครกระทำ� ๓. กาลวบิ ตั ิ คอื กาลเสยี ในชว่ งยาว หมายถงึ

สิ่งต่าง ๆ ไว้อย่างไร ก็จะได้รับผลของการ เกดิ มาในสมยั ทบ่ี า้ นเมอื งมภี ยั พบิ ัติ ไมส่ งบสุข ไม่มคี วามเจรญิ ผคู้ น

ขาดศีลธรรม ในชว่ งส้ัน หมายถงึ การกระท�าสิง่ ต่าง ๆ ไมถ่ ูกเวลา

กระทำ�นั้น ๆ กฎแห่งกรรมจึงเป็นแนวทาง ๔. ปโยควบิ ตั ิ คอื องคป์ ระกอบเสยี ในชว่ งยาว
สำ�คัญในการดำ�เนินชีวิต ให้คนเราคิดดี หมายถงึ ท�าในสงิ่ ท่ีไมถ่ ูกไม่ควร ทา� ส่ิงท่ีตนไมถ่ นัด ฝักใฝใ่ นทางทผี่ ดิ
ในช่วงสั้น หมายถึง การท�าไม่เต็มที่ ท�าเพียงคร่ึง ๆ กลาง ๆ ไม่ท�า
ทำ�ดี รู้ว่าส่ิงใดควรปฏิบัติ หรือไม่ควร
ให้ครบถ้วนถึงทสี่ ุด ก�รกระท�ำ ส่งิ ต�่ ง ๆ ดว้ ยคว�มเพียร
ปฏบิ ัติ เพราะยอ่ มได้รับผลจากการกระทำ� ๒) อกุศลกรรมบถ ๑๐ และเต็มกำ�ลังคว�มส�ม�รถจะทำ�ให้

ของตนเอง) อกศุ ลกรรมบถ หมายถงึ ทางแหง่ อกุศล ทางแห่ง ประสบคว�มส�ำ เร็จไดใ้ นท่สี ดุ
• มชั ฌมิ าปฏปิ ทาคืออะไร ความชว่ั หรอื ทางทา� ความชว่ั อนั เป็นทางน�าไปสู่ความเสือ่ ม ความทกุ ข์
สำ�คัญอย่างไรต่อการดำ�เนินชีวิต มี ๑๐ ประการ แบง่ เป็น ๓ หมวด ดงั นี้

74 พระพุทธศ�สน� ม.๒

(ตัวอย่างคำ�ตอบ คือ ทางสายกลาง

ซึ่งเป็นหนทางท่ีจะนำ�ไปสู่ทางดับทุกข์ บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
เป็นแนวทางการดำ�เนินชีวิตที่ควรนำ�ไป
ปฏิบัติ คือ ประพฤติตนให้พร้อม นกั เรียนร่วมกนั อภปิ รายความหมายของพรหมลขิ ติ และกรรมลิขติ
ท้ังกายและใจ มีสติตั้งมั่นในศีลธรรม จากนนั้ วเิ คราะหผ์ ลท่ีเกดิ ขน้ึ จากความเช่ือเรือ่ ง พรหมลิขิตและกรรมลขิ ติ

คิดและกระทำ�สิ่งต่าง ๆ ไม่มากเกินไป

ไมน่ ้อยเกินไป)

สุดยอดคู่มือครู 74

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ep 2aseanSt

(๑) กายทจุ รติ ๓ คือ การกระท�าความชว่ั ทางกาย ได้แก่ ขนั้ คิดวเิ คราะห์
๑. การฆา่ สัตว์ตดั ชวี ติ ท�าร้ายผู้อนื่ (ปาณาติบาต) และสรุปความรู้
๒. การลักทรัพย์ หรือถือเอาของทีผ่ อู้ ื่นมิได้ใหม้ าเป็นของตน (อทนิ นาทาน)
๓. การประพฤติผิดในกาม (กาเมสุมิจฉาจาร) ๖. นั ก เ รี ย น ส รุ ป ค ว า ม ห ม า ย แ ล ะ
ความสำ�คัญของหลักธรรม ๔ ประการ
(๒) วจที จุ รติ ๔ คอื การกระท�าความช่ัวทางวาจา ไดแ้ ก่ ในอริยสัจ ๔ โดยใชแ้ ผนภาพความคิด
๑. การพูดโกหก (มุสาวาท) ดงั ตวั อยา่ ง
๒. การพูดส่อเสียด ยยุ งใหแ้ ตกแยก (ปสิ ุณาวาจา)
๓. การพดู คา� หยาบ (ผรสุ วาจา) ทุกข์
๔. การพูดเพ้อเจอ้ ไม่มีสาระ (สมั ผปั ปลาปะ)
ทกุ ข์ คอื ความไมส่ บายกาย
(๓) มโนทจุ รติ ๓ คอื การกระทา� ความช่วั ทางใจ ไดแ้ ก่ ไม่สบายใจ เกิดจากความ
๑. คดิ อยากได้ของผู้อนื่ (อภชิ ฌา) ยดึ มน่ั ในสง่ิ ตา่ ง ๆ ภายนอก
๒. คิดปองรา้ ย แคน้ เคืองผู้อ่ืน (พยาบาท) ที่เข้ามากระทบส่วนต่าง ๆ
๓. เห็นผิดจากท�านองคลองธรรม เหน็ ผดิ เปน็ ชอบ (มิจฉาทฏิ ฐิ) ของร่างกายและจิตใจ

อกุศลกรรมหรือทางท�าความชั่วเหล่าน้ี เป็นส่ิงที่พึงละเว้น ผู้ปฏิบัติจึงจะได้ชื่อว่า อรยิ สัจ ๔ สมทุ ยั
ละความชวั่ ทง้ั ทางกาย วาจา และใจ สมุทัย คอื สาเหตขุ องทุกข์
๓) อบายมขุ ๖ คือสิ่งต่าง ๆ รอบตัวจะ
ส่งผลให้เกิดการกระทำ�
อบายมุข หมายถึง ช่องทางแห่งความเสื่อม ทางแห่งความพินาศ หรือเหตุให้เกิดความ แ ล ะ ก า ร ก ร ะ ทำ � ที่ เ ป็ น
ย่อยยับแห่งโภคทรพั ย์ เป็นสิง่ ที่ควรละเว้น มี ๖ ประการ ไดแ้ ก่ ทางเสื่อมจะท�ำ ให้เกิดทกุ ข์

(๑) ติดสรุ าและของมนึ เมา มีโทษ ๖ ประการ คอื นิโรธ
๑. ทา� ให้เสียทรัพย์ นิโรธ คือ ผลจากการ
๒. กอ่ การทะเลาะวิวาท พ้นทุกข์ เป็นความสุขท่ี
๓. ทา� ลายสขุ ภาพ เกิดขึ้น ท้ังทางร่างกาย
๔. เสือ่ มเสยี เกยี รตยิ ศชอื่ เสียง และจติ ใจ
๕. ทา� ใหไ้ มร่ ู้จกั อาย
๖. สติปญั ญาเส่ือมลง มรรค
มรรค คือ วิธีการท่ีจะ
(๒) ชอบเที่ยวกลางคืน มีโทษ ๖ ประการ คือ ทำ�ให้พ้นทุกข์ เป็นการ
๑. เป็นการไม่รักษาตัว ป ฏิ บั ติ ที่ เ ร่ิ ม จ า ก ต น เ อ ง
๒. เป็นการไมร่ กั ษาครอบครัว ด้วยทางสายกลาง หรือ
๓. เปน็ การไมร่ ักษาทรพั ยส์ มบตั ิ มชั ฌิมาปฏปิ ทา
๔. เป็นทร่ี ะแวงสงสยั
๕. เป็นเป้าใหเ้ ขาใส่ความ
๖. เป็นบอ่ เกิดของเรอ่ื งเดือดร้อนเป็นอันมาก

ธรรมคุณและขอ้ ธรรมสำ�คัญในกรอบอริยสัจ ๔ 75

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

บุคคลที่มรี า่ งกายสมบรู ณ์แขง็ แรงเกยี่ วข้องกับข้อธรรมสำ�คัญ
ข้อใดในกรอบอรยิ สัจ ๔
๑ สมบตั ิ ๔ ๒ วบิ ัติ ๔
๓ กายกรรม ๔ อกุศลกรรมบถ ๑๐

(เฉลย ๑ เพราะการมรี า่ งกายสมบรู ณแ์ ขง็ แรง ตรงกบั อุปธสิ มบัติ คอื การมีร่างกายดี
อย่ใู นข้อธรรมสมบตั ิ ๔ หมายถึง เหตปุ จั จยั ท่ดี ที ส่ี นับสนุนใหก้ รรมดีเกิดขนึ้ )

75 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขั้นคดิ วเิ คราะห์
St
และสรปุ ความรู้
(๓) ชอบเทย่ี วดูการละเลน่ ท�าให้เกดิ โทษ เพราะเสียเวลา เสยี สมาธิ เสยี งาน เน่ืองจาก
จิตใจกงั วล คอยคิดแตจ่ ะดกู ารละเลน่ นน้ั ๆ ๖ ประการ คอื
๗. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น เ ส น อ แ น ว ท า ง
๑. ร�าทไ่ี หนไปท่ีน่ัน

การปฏิบัติตนตามหลักอริยสัจ ๔ ๒. ขบั รอ้ งที่ไหนไปท่นี ั่น
แล้ววิเคราะห์ผลท่ีเกิดขึ้นจากการ ๓. ดนตรีท่ีไหนไปทีน่ ัน่
๔. เสภาทไ่ี หนไปที่น่นั

ปฏิบัติต่อตนเองและสังคม โดยใช้ ๕. เพลงทไี่ หนไปทน่ี ัน่
แผนภาพความคดิ ดังตัวอยา่ ง ๖. เถิดเทงิ ทไี่ หนไปที่นั่น
(๔) เลน่ การพนนั มโี ทษ ๖ ประการ คือ
๑. เมื่อชนะย่อมก่อเวร
ตนเอง ๒. เมื่อแพ้กเ็ สียดายทรัพย์สินทเ่ี สยี ไป

แนวทางการปฏบิ ตั ติ น ท�ำให้เข้าใจชีวติ และ ๓. เสียทรัพย์ ทรัพยห์ มดไป ๆ เห็นไดช้ ดั
ตามหลกั อริยสัจ ๔ ไมเ่ กิดความทุกข์ ๔. เข้าท่ปี ระชุม เขาไมเ่ ชื่อถือถอ้ ยคา�

เม่อื เกดิ ความทุกข์ สง่ ผลตอ่ สงั คม ๕. เป็นท่หี มน่ิ ประมาทของเพื่อนฝูง
ก็สบื หาว่าอะไรคอื สิ่ง ๖. ไมม่ ีใครต้องการให้เปน็ คู่ครอง
(๕) คบคนช่วั เปน็ มิตร ทา� ใหก้ ลายเป็นคนชั่วอย่างทีต่ นคบ ๖ ประการ คือ
ท่ที �ำให้เกิดความทกุ ข์ ถ้าคนในสังคม
ไมท่ กุ ข์ มแี ต่ความสขุ ๑. นกั การพนัน
และหาวธิ ีการดบั ทุกข์ ก็จะท�ำใหส้ ังคม ๒. นกั เลงผหู้ ญิง
ให้ได้ด้วยตนเอง เกดิ ความเจริญ ๓. นักเลงสุรา
ม่นั คง กา้ วหน้า ๔. นกั ท�าของปลอม

๘. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพิ่มคุณค่า ๕. นักหลอกลวง
แลว้ สรปุ เปน็ ความคิดรวบยอด โดยใช้ ๖. นกั เลงหัวไม้
ค�ำ ถาม ดังนี้ (๖) เกยี จครา้ นการงาน โดยยกเหตุตา่ ง ๆ เป็นขอ้ อ้าง ท�าใหท้ รัพยส์ นิ ที่มีอยหู่ มดสน้ิ
• ธรรมคุณและข้อธรรมสำ�คัญใน เหตทุ ีย่ กเปน็ ขอ้ อา้ ง ๖ ประการ คอื

๑. มกั อ้างวา่ หนาวนกั แลว้ ไม่ท�างาน
๒. มักอา้ งว่า รอ้ นนกั แล้วไม่ท�างาน

กรอบอรยิ สจั ๔ มีคุณคา่ และ ๓. มกั อ้างวา่ เยน็ แลว้ แลว้ ไม่ท�างาน
ความส�ำ คัญอย่างไร ๔. มักอา้ งว่า ยงั เชา้ อยู่ แลว้ ไม่ท�างาน
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ธรรมคุณ ๖ ทำ�ให้ ๕. มกั อา้ งว่า หวิ กระหายน�้า แล้วไม่ท�างาน
๖. มกั อา้ งวา่ อ่มิ นัก แล้วไม่ทา� งาน

เ ห็ น ถึ ง คุ ณ ค่ า แ ล ะ ค ว า ม สำ � คั ญ ข อ ง อบายมขุ ทงั้ ๖ เปน็ ทางเสื่อม เช่นเดียวกบั อกศุ ลกรรมบถ ๑๐ เปน็ สง่ิ ทคี่ วรละเว้น
พระธรรมคำ�สอนที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ เพราะเป็นหนทางท่จี ะน�าไปสคู่ วามเดอื ดรอ้ น ความสูญเสยี ทง้ั ชีวิตและทรัพย์สนิ ได้

และอริยสัจ ๔ คือ ธรรมท่ีสำ�คัญย่ิง 76 พระพทุ ธศ�สน� ม.๒

ข้อธรรมสำ�คัญในกรอบอริยสัจ ๔ จึง ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ทำ�ให้เข้าใจความหมาย และแนวทาง

การปฏิบัติตนตามหลักอริยสัจ ๔ มากขึ้น วนั ส�ำ คญั ทางพระพทุ ธศาสนาในขอ้ ใดเกี่ยวข้องกบั อรยิ สจั ๔
คือ ทำ�ให้พิจารณาและแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ๑ วนั เขา้ พรรษา
อยา่ งมเี หตผุ ล ซงึ่ ส�ำ คญั และเปน็ ประโยชน์ ๒ วนั ออกพรรษา
ต่อการดำ�เนนิ ชีวิต) ๓ วันวสิ าขบชู า
๔ วันมาฆบชู า
(เฉลย ๓ เพราะพระพุทธเจ้าตรัสรูอ้ รยิ สัจ ๔ หรอื ความจริงอันประเสริฐ ๔ ประการ
ในวนั ขนึ้ ๑๕ ค่ํา เดือน ๖ ซ่ึงเป็นหนงึ่ ในสามเหตุการณส์ ำ�คญั ทเี่ กดิ ขึ้น ในวันวิสาขบูชา)

สุดยอดคู่มือครู 76

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Stasean

๒.๓ นโิ รธ (ธรรมที่ควรบรรล)ุ ep 3 ขั้นปฏิบัติ
และสรุปความรู้
นิโรธ คือ ความดับทุกข์ หมายถึง สภาวะท่ีทุกข์ดับไป เม่ือดับสาเหตุของความทุกข์ได ้ หลังการปฏบิ ัติ
ความทุกขก์ ็จะสนิ้ ไป อันเกิดจากการปฏบิ ัติธรรม ธรรมท่คี วรบรรล ุ คอื
สุข ๒ ๙. นักเรียนค้นคว้าข่าวหรือเหตุการณ์
สขุ คอื ความสบายกาย สบายใจ การดับทุกข์หรือสิ้นทกุ ข ์ ม ี ๒ ประการ ได้แก่ ต่าง ๆ ในสงั คมไทยคนละ ๑ ตัวอยา่ ง
๑. สามิสสุข คือ ความสุขทเี่ กิดจากเครอ่ื งลอ่ หรือกามคณุ (ประสาทสมั ผสั ท้ัง ๕) ไดแ้ ก ่ ตา วิเคราะห์ตามหลักอริยสัจ ๔ โดยใช้
หู จมูก ล้ิน และกาย เป็นความสุขทางวัตถุ เช่น ความสุขท่ีเกิดจากการได้เห็นรูป ได้ลิ้มรส ได้ดมกลิ่น แผนภาพความคดิ ดงั ตวั อยา่ ง
ไดย้ ินเสยี ง และการสมั ผัส เป็นทีพ่ ึงพอใจ เปน็ ท่นี า่ ใคร่น่าปรารถนา เช่น ความสุขจากการไดร้ ับประทาน
อาหารอรอ่ ย ความสุขจากการไดน้ อนบนท่ีนอนอันออ่ นนมุ่ (ไมอ่ ่าน ทุกข์ นโิ รธ
๒. นิรามิสสุข คือ ความสุขท่ีไม่ได้เกิดจากเครื่องล่อหรือกามคุณ เป็นความสุขทางใจ หนงั สือ) สมุทัย (สอบตก) (ยอมรับในผล
ไม่ยึดติดกับวัตถุ เป็นความสุขของผู้ประพฤติธรรม เป็นความสุขที่แท้จริง เช่น ความสุขจากการ ท่ีเกิดข้นึ คือ
ปฏิบัติธรรม นงั่ สมาธิ (ไม่ตั้งใจ มรรค ตัง้ ใจเรยี น
เรยี น) (ต้ังใจเรียน ต้ังใจอ่าน กจ็ ะสอบได้
๒.๔ มรรค (ธรรมที่ควรเจรญิ ) หนังสือ รู้จักวางแผน ไม่ต้งั ใจเรียน
ใ น ก า ร ด�ำ เ นิ น ชี วิ ต ว ่ า กจ็ ะสอบตก)
มรรค คอื ขอ้ ปฏบิ ตั ิ วธิ หี รอื หนทางทนี่ า� ไปสคู่ วามดบั ทกุ ข ์ เปน็ ทางสายกลาง (มชั ฌมิ าปฏปิ ทา) ควรท�ำอะไรกอ่ นหลัง)
เรยี กอีกอยา่ งหนึง่ วา่ อรยิ มรรคมอี งค์ ๘ ไดแ้ ก ่ เหน็ ชอบ คดิ ชอบ เจรจาชอบ การงานชอบ เล้ยี งชพี ชอบ
เพียรชอบ ระลกึ ชอบ ตั้งจติ ม่นั ชอบ หลกั ธรรมท่พี งึ ปฏิบตั ิเพอื่ น�าไปสคู่ วามดับทุกข ์ ได้แก่ จ า ก นั้ น นั ก เ รี ย น แ ล ะ ค รู ร่ ว ม กั น
๑) บพุ นิมิตของมัชฌิมาปฏิปทา ตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของ
บพุ นมิ ติ ของมชั ฌมิ าปฏปิ ทา คอื ธรรมทเี่ ปน็ เครอื่ งหมายบง่ บอกลว่ งหนา้ วา่ มรรคมอี งค ์ ๘ ประการ ผลงานและปรับปรุงแก้ไขให้สมบูรณ์
จะเกิดข้นึ แกผ่ ้นู น้ั ม ี ๗ ประการ คือ มากยงิ่ ขึ้น
(๑) ความมกี ลั ยาณมติ ร (กลั ยาณมติ ตตา) หมายถึง การมีเพ่ือนด ี คบหาผทู้ ี่มีปัญญา
และเปน็ แบบอยา่ งที่ดี
(๒) ความถึงพร้อมด้วยศีล (สีลสัมปทา) หมายถึง การปฏิบัติตนอยู่ในศีล มีความ
ประพฤติดงี าม
(๓) ความถึงพร้อมด้วยฉันทะ (ฉันทสัมปทา) หมายถึง มีความพอใจในการท�าสิ่งท ี่
ดีงาม ใฝร่ ู้ ใฝส่ ร้างสรรค์ สงิ่ ตา่ ง ๆ อย่างจริงจงั
(๔) ความถึงพร้อมทจ่ี ะฝกึ ฝนตนเอง (อตั ตสัมปทา) หมายถงึ การฝึกฝนตนเองใหม้ ี
ความพร้อมสมบูรณ์ทั้งทางกาย ศลี จติ และปญั ญา
(๕) ความถึงพรอ้ มดว้ ยทฐิ ิ (ทิฏฐสิ มั ปทา) หมายถงึ การเหน็ ถกู ต้ังม่นั ยึดม่ันในสิง่ ที่
ถูกต้องดีงามและมีเหตุผล มองส่งิ ทั้งหลายตามความเป็นจริง
(๖) ความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท (อัปปมาทสัมปทา) หมายถึง มีความ
กระตือรือร้น ตงั้ มน่ั อยู่ในความไม่ประมาท
(๗) ความถงึ พร้อมด้วยโยนโิ สมนสิการ (โยนโิ สมนสกิ าร) หมายถงึ การคดิ พจิ ารณา
โดยแยบคาย ร้จู ักคดิ พิจารณาส่ิงท้ังหลายให้เห็นความจริงและได้ประโยชนม์ าพฒั นาตนเอง

ธรรมคุณและขอ้ ธรรมสำ�คัญในกรอบอรยิ สัจ ๔ 77

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21

นักเรียนร่วมกันสนทนาว่าความสุขใดบ้างเป็นความสุขทางกาย (สามิสสุข)
ความสุขใดบ้างเป็นความสุขทางใจ (นิรามิสสุข) และนักเรียนคิดว่าความสุข
ท้งั ๒ แบบ มคี วามสำ�คญั อย่างไร

77 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ขั้นปฏบิ ัติ
St แหลละังสกราปุรปควฏาบิ มตั ริู้

ผู้ใดที่มีบุพนิมิตทั้ง ๗ ประการดังกล่าวนี้ เกิดขึ้นในจิตใจ แม้เพียงอย่างใดอย่างหน่ึง

๑๐. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งท่ีเข้าใจเป็น ย่อมหวังได้วา่ ผู้นนั้ จะได้ประสบผลแห่งมรรคมีองค์ ๘ ประการ หรอื ดา� เนนิ ไปสูท่ างสายกลาง
๒) ดรุณธรรม ๖
ดรุณธรรม หมายถึง ธรรมที่น�าไปสู่ความเจริญก้าวหน้า หรือหนทางแห่งความส�าเร็จ
ความรูร้ ่วมกนั ดังนี้ มี ๖ ประการ คอื
• ธรรมคุณ ๖ คือ คุณลักษณะ
(๑) อาโรคยะ คือ การรกั ษาสุขภาพดีทง้ั ทางรา่ งกายและจติ ใจ
ของพระธรรมท่ีพุทธศาสนิกชน (๒) ศีล คือ การมีระเบียบวินยั ไม่ก่อความเดือดรอ้ นให้แก่สังคม
ควรรับรู้และใส่ใจศึกษาหลักธรรม (๓) พุทธานุมัติ คือ ไดค้ นดีเป็นแบบอยา่ ง ประพฤตติ ามแบบอยา่ งของคนดี
คำ�สอนที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ และ (๔) สตุ ะ คือ ต้ังใจเรียนใหร้ จู้ รงิ คน้ คว้าให้รู้ให้เช่ยี วชาญ ติดตามขา่ วสารใหร้ ้เู ท่าทัน
(๕) ธรรมานวุ ตั ิ คอื ทา� แตส่ ง่ิ ทถ่ี กู ตอ้ งดงี าม ดา� รงมน่ั อยใู่ นสจุ รติ ทงั้ ในชวี ติ และการงาน
(๖) อลีนตา คือ ความขยัน
อริยสัจ ๔ คือ หลักธรรมสำ�คัญใน หมั่นเพียร มกี �าลังใจแข็งกลา้ ไมย่ อ่ หยอ่ น ท้อถอย
พระพทุ ธศาสนา หมายถึง ความจริง เฉื่อยชา เพียรพยายามหาความก้าวหนา้ เรื่อยไป
อันประเสริฐ ๔ ประการ ซึ่งเป็น
หลักธรรมท้ัง ๖ ประการของ

หลักธรรมท่ีมุ่งสั่งสอนให้ใช้หลัก ดรุณธรรม เป็นหนทางที่จะท�าให้ผู้ปฏิบัติไปสู่
เหตุและผลในการแก้ปัญหาชีวิต ความส�าเร็จทงั้ ในชีวิตและการงาน ดงั น้ันเราจึงควร
นา� ไปยดึ ถอื ปฏบิ ตั เิ พอื่ ใหม้ คี วามสขุ และความเจรญิ
พุทธศาสนิกชนทุกคนจึงควรศึกษา
ความหมายและข้อธรรมสำ�คัญ ในชวี ิต
ในกรอบอรยิ สจั ๔ เพอื่ น�ำ ไปพจิ ารณา ๓) กลุ จริ ัฏฐติ ธิ รรม ๔
กุลจิรัฏฐิติธรรม หมายถึง ธรรม ก�รตง้ั ใจใฝ่ห�คว�มรูแ้ ละฝึกฝนอยเู่ สมอ
ทำ�ใหก้ ล�ยเป็นผรู้ ูแ้ ละผเู้ ชยี่ วช�ญได้

ส�าหรับด�ารงความม่ังคงั่ ของตระกูลใหย้ ง่ั ยืน มี ๔ ประการ คือ

แ ล ะ เ ป็ น แ น ว ท า ง สำ � คั ญ ใ น ก า ร (๑) ทรพั ยส์ นิ หรอื สงิ่ ของใดทหี่ มดหรอื หายไป ควรรจู้ กั หามาทดแทนไว้ (นฏั ฐคเวสนา)
ปฏบิ ตั ติ น (๒) รูจ้ กั ซอ่ มแซมบูรณะของเก่าหรือของทีช่ า� รดุ ให้ใชก้ ารได้ (ชิณณปฏสิ ังขรณา)
(๓) รจู้ ักกิน ร้จู กั ใช้เท่าทจี่ า� เป็นใหเ้ หมาะสมแกฐ่ านะของตน (ปริมติ ปานโภชนา)

(๔) ตง้ั ผมู้ ศี ลี ใหเ้ ปน็ พอ่ บา้ นแมเ่ รอื น เพอ่ื ความเปน็ ระเบยี บและสงบสขุ ของครอบครวั

(อธิปัจจสลี วันตสถาปนา)

หากครอบครัวใดปฏิบัติได้ดังน้ีจะน�าความมั่งค่ังย่ังยืนมาสู่ตระกูล ในทางตรงกันข้าม

หากตระกูลใดละเว้นหลกั ธรรมดังกล่าว ตระกลู นัน้ ยอ่ มไม่มีความมัง่ ค่งั ยงั่ ยนื หรอื ตั้งอยูไ่ ด้ไม่นาน
๔) กุศลกรรมบถ ๑๐
กุศลกรรมบถ หมายถึง ทางแห่งกุศล ทางแห่งความดี หรือทางท�าความดีอันเป็นทาง

นา� ไปสคู่ วามสขุ ความเจริญ มี ๑๐ ประการ แบง่ เปน็ ๓ หมวด ดงั น้ี
(๑) กายสจุ ริต ๓ คือ การกระท�าความดที างกาย ไดแ้ ก่

78 พระพุทธศ�สน� ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ข้อธรรมกุศลกรรมบถ ๑๐ สอดคลอ้ งกบั แนวทางการปฏบิ ตั ิขอ้ ใดของพุทธศาสนิกชน
๑ การถือศีล ๒ การเวยี นเทยี น
๓ การตกั บาตร ๔ การถวายสงั ฆทาน

(เฉลย ๑ เพราะกุศลกรรมบถ ๑๐ ทางแห่งกุศล ทางแห่งความดีตรงกบั ศีล ซง่ึ หมายถึง
ข้อกำ�หนดการปฏิบัติกายและวาจาในทางพระพุทธศาสนา ข้อธรรมท้ังสองเป็นข้อธรรมที่กำ�หนด
ส่งิ ท่พี งึ ปฏบิ ัตทิ งั้ กาย วาจา ใจ)

สุดยอดคู่มือครู 78

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ep 4
St St
๑. การละเวน้ จากการฆ่าสตั ว์ตดั ชวี ติ ท�ารา้ ยผอู้ ่นื (ปาณาตปิ าตา เวรมณี) ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ
๒. การละเว้นจากการลักทรัพย์ หรือถือเอาของท่ีผู้อื่นมิได้ให้มาเป็นของตน
(อทนิ นาทานา เวรมณี) ๑๑. นักเรียนออกมานำ�เสนอเนื้อหา
๓. การละเวน้ จากการประพฤตผิ ิดในกาม (กาเมสุมจิ ฉาจารา เวรมณี) ข่าวและผลการวิเคราะห์ข่าวตาม
(๒) วจีสจุ ริต ๔ คอื การกระทา� ความดที างวาจา ได้แก่ หลักอริยสัจ ๔ โดยใช้แผนภาพ
๑. การละเว้นจากการพูดโกหก (มุสาวาทา เวรมณ)ี ความคดิ
๒. การละเวน้ จากการพดู สอ่ เสยี ด ยยุ งใหแ้ ตกแยก (ปิสุณาย วาจาย เวรมณี)
๓. การละเว้นจากการพูดคา� หยาบ (ผรสุ าย วาจาย เวรมณ)ี 5ep ขนั้ ประเมนิ เพอ่ื เพ่ิมคณุ คา่
๔. การละเว้นจากการพูดเพ้อเจอ้ ไร้สาระ (สัมผัปปลาปา เวรมณี) บริการสังคม
(๓) มโนสจุ รติ ๓ คอื การกระท�าความดที างใจ ไดแ้ ก่ และจิตสาธารณะ
๑. ไมค่ ิดอยากได้ของผู้อื่น (อนภิชฌา)
๒. ไม่คิดปองร้าย ไม่แค้นเคอื งผูอ้ ่ืน (อพยาบาท) ๑๒. นั ก เ รี ย น นำ � ผ ล ก า ร วิ เ ค ร า ะ ห์
๓. ไม่เหน็ ผดิ จากทา� นองคลองธรรม ไม่เหน็ ผดิ เปน็ ชอบ (สมั มาทฏิ ฐ)ิ ข่าวและสถานการณ์ต่าง ๆ ตาม
หลักกุศลกรรมบถ ๑๐ นี้เป็นข้อธรรมในทางตรงกันข้ามกับอกุศลกรรมบถ ๑๐ หลักอริยสัจ ๔ มาใช้ในการจัด
เปน็ หลกั ธรรมทพ่ี ึงปฏบิ ัตเิ พอื่ ให้เป็นผู้ท่ีมคี วามบรสิ ุทธิพ์ รอ้ ม ท้งั ทางกาย วาจา และใจ ป้ายนิเทศเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับ
๕) สตปิ ฏั ฐาน ๔ คณุ ค่าและความสำ�คัญของอรยิ สัจ ๔
สติปัฏฐาน หมายถึง ข้อปฏิบัติเพื่อรู้แจ้ง เป็นการต้ังสติก�าหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลาย
ให้เหน็ ตามความเปน็ จรงิ โดยไม่ยึดตดิ ดว้ ยอา� นาจกเิ ลส มี ๔ ฐาน คือ
(๑) การก�าหนดสติพิจารณากาย (กายานุปัสสนา) คือ การมีสติพิจารณากายว่าเป็น
เพยี งกาย ไมใ่ ช่ตัวตนของเขาหรอื ของเรา
(๒) การกา� หนดสติพิจารณาเวทนา (เวทนานุปัสสนา) คือ การมสี ตริ ะลึกรู้ความรูส้ ึก
พิจารณาความสขุ ความทกุ ข์ ความรสู้ ึกเฉย ๆ
(๓) การก�าหนดสติพิจารณาจิต (จิตตานุปัสสนา) คือ การมีสติพิจารณาจิตที่มีส่ิงมา
ปรุงแตง่ ทง้ั จติ ฝา่ ยกศุ ล และฝ่ายอกุศล
(๔) การกา� หนดสตพิ จิ ารณาธรรม (ธมั มานปุ สั สนา) คอื การมสี ตพิ จิ ารณาธรรมใหเ้ หน็
ตามความเป็นจรงิ
ผู้ท่ีสามารถก�าหนดสติให้รู้เท่าทันธรรมท้ัง ๔ ประการนี้ เป็นผู้ท่ีด�ารงตนอยู่ในความ
ไม่ประมาท เพราะมีสติอยู่ตลอดเวลา ดังน้ันหลักธรรมดังกล่าวจึงเป็นธรรมท่ีควรเจริญเพ่ือความส�าเร็จ
ในชีวิต
๖) มงคล ๓๘
มงคล คอื ส่งิ ที่ทา� ให้มโี ชคด ี ในทางพระพทุ ธศาสนา หมายถงึ ธรรมทีน่ า� มาซ่งึ ความสขุ
ความเจริญ มี ๓๘ ประการ หลกั ธรรมท่ีเป็นมงคล ๓ ประการ มีดงั น้ ี

ธรรมคณุ และข้อธรรมสำ�คัญในกรอบอรยิ สัจ ๔ 79

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม ศึกษาค้นคว้าหลักธรรมของศาสนา
อื่น ๆ ที่เป็นหลักในการคิดหรือแก้ไขปัญหา จากนั้นนำ�เสนอหน้าช้ันเรียน
เพอื่ แลกเปลีย่ นความรู้ภายในชนั้ เรยี น

79 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

St ตัวชี้วดั (๑) ประพฤติธรรม คือ การด�ารงอยใู่ นศีล ประพฤตปิ ฏิบตั ติ นถูกตอ้ งดงี าม ตามหลัก
ของกุศลกรรมบถ ๑๐ เพ่ือให้ได้รับผลอันเป็นมงคลแก่ชีวิต นั่นคือ ความสุขความเจริญ (ข้อ ๑๖)
ส ๑.๑ ม.๒/๘ ธมฺมจรยิ า จ
(๒) เว้นจากความชั่ว คือ การละเว้นจากการประพฤติปฏิบัติชั่วท้ังปวง ตามหลักของ
ภาระงาน/ชนิ้ งาน อกุศลกรรมบถ ๑๐ เพ่ือใหม้ ีความบริสุทธ์ิท้งั กาย วาจา และใจ เปน็ มงคลแก่ชวี ติ (ขอ้ ๑๙) อารตี วริ ตี ปาปา
แผนภาพความคดิ การศึกษา (๓) เว้นจากการด่ืมน�้าเมา การด่ืมน้�าเมาเป็นอบายมุขประการหนึ่งที่จะน�าไปสู่
พทุ ธศาสนสภุ าษิต ความเส่ือม รวมทั้งการเสพส่ิงเสพติดท้ังหลายด้วยเช่นกัน เป็นหนทางที่จะน�าความเดือดร้อนมาให้
ท้ังต่อตนเองและผู้อ่ืน การละเว้นจากส่ิงเหล่าน้ีได้ถือเป็นมงคลอันประเสริฐที่ควรปฏิบัติ (ข้อ ๒๐)
ep 1 มชชฺ ปานา จ สญฺญโม

ข้นั สังเกต มงคลทง้ั ๓ ประการน้สี ามารถปฏิบัติไปพรอ้ ม ๆ ไดใ้ นคราวเดียวกนั ผู้ท่ียดึ ถือปฏบิ ัติได้
รวบรวมขอ้ มูล ย่อมเกดิ เปน็ มงคลแกช่ วี ติ เพราะด�ารงตนไมใ่ หก้ ้าวไปส่คู วามเสอ่ื มทั้งหลายนน่ั เอง

๑. นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม ๓. พุทธศาสนสุภาษิต
ดงั น้ี
พุทธศาสนสุภาษิต เป็นภาษิตหรือถ้อยค�าที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ เป็นคติธรรมท่ีมีความหมายลึกซ้ึง
• พุทธศาสนสภุ าษติ คอื อะไร สามารถน�าไปเป็นขอ้ เตอื นใจ เพ่ือเปน็ แนวทางในการด�าเนินชวี ิต พทุ ธศาสนสุภาษิตที่พระพุทธเจา้ ตรสั ไว้
มีความส�ำ คัญอยา่ งไร มีเป็นจ�านวนมาก ในระดับชัน้ มธั ยมศึกษาปที ี่ ๒ มีรายละเอยี ดทีน่ กั เรยี นจะได้ศกึ ษา ดงั น้ี
(ตัวอย่างคำ�ตอบ คือ คติธรรมท่ี
๓.๑ กมฺมุนา วตตฺ ต ี โลโก สตั วโลกยอ่ มเป็นไปตามกรรม
พระพุทธเจ้าตรัสไว้เป็นหลักธรรมคำ�สอน
ที่สามารถเตือนใจ และเป็นแนวทางการ สัตวโลก คอื ผทู้ ่เี กดิ มาในโลก หรอื ในภพภูมติ า่ ง ๆ
ด�ำ เนินชวี ิต) กรรม คือ การกระท�า หมายถึง การกระท�าที่ประกอบด้วยเจตนา ท�าด้วยความจงใจ จงใจ
• นักเรียนรู้จักพุทธศาสนสุภาษิต ท�าดีก็ตาม ท�าช่ัวก็ตาม เช่น ขุดหลุมพรางดักคนหรือสัตว์ให้ตกลงไปตาย เป็นกรรม แต่ขุดบ่อน�้าไว้กิน
ใดบา้ ง มคี วามหมายอยา่ งไร ไวใ้ ช้ สตั ว์ตกลงไปตายเอง ไมเ่ ปน็ กรรม (แตถ่ า้ รอู้ ยูว่ ่า บ่อนา้� ทีต่ นขดุ ไว้ อย่ใู นท่ีซึง่ คนจะพลดั ตกไปได้ง่าย
(ตัวอย่างคำ�ตอบ อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ แลว้ ปล่อยปละละเลย มีคนตกลงไปตาย กไ็ ม่พน้ เป็นกรรม) การกระท�าท่ดี เี รียกวา่ “กรรมด„ี ท่ีช่วั เรียกว่า
แปลว่า ตนเปน็ ทพี่ ึง่ แห่งตน) “กรรมช่ัว„
กอ่ นทพ่ี ระพุทธเจา้ จะเสดจ็ อบุ ตั ิข้นึ ในโลก มนุษย์มคี วามเชื่อถือกันวา่ วิถีชีวิตของคนเราจะ
เปน็ ไปอยา่ งไรนน้ั เทพเจา้ เทา่ นน้ั จะเปน็ ผบู้ นั ดาล แตเ่ มอ่ื พระพทุ ธเจา้ เสดจ็ อบุ ตั ขิ น้ึ พระองคท์ รงคน้ พบวา่
ชวี ติ ของคนจะเปน็ อยา่ งไรนนั้ คอื ดี เลว ประณตี ยากจน รา่� รวย หรอื อบั เฉา ทงั้ หมดขน้ึ อยกู่ บั ผลของกรรม
ทตี่ นเองกระท�าไว้ คนอน่ื จะท�าความดี ความชวั่ และรบั ผลของกรรมดกี รรมชว่ั แทนกนั ไมไ่ ด้ ทางพระพทุ ธ-
ศาสนาถือกันว่า กรรมเป็นผู้ตกแต่งว่าจะให้ใครเป็นอย่างไร คือจะให้ดีหรือเลว มิใช่พระเจ้าหรือเทพเจ้า
เป็นผู้แต่ง ที่วา่ สัตวโลกย่อมเปน็ ไปตามกรรมน้นั หมายความวา่ คนเราจะเปน็ อยา่ งไร แรงกรรมเทา่ นนั้
เป็นผู้พาไป มิใช่มีใครคอยดลบันดาลให้ ฉะนั้นพุทธศาสนิกชนควรประกอบกรรมดี คือ กุศลกรรม
หลกี เลี่ยงกรรมไมด่ ี คอื อกุศลกรรม การประพฤติปฏบิ ตั ดิ ี ย่อมส่งผลให้ผู้ประพฤตปิ ฏบิ ตั ไิ ด้รบั ผลแห่ง
กรรมดนี ้ัน ดงั พทุ ธศาสนสภุ าษิตวา่ กมมฺ ุนา วตตฺ ตี โลโก สัตวโลกย่อมเป็นไปตามกรรม

80 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา อะไรคือสิ่งที่
ก�ำ หนดชีวิตของมนษุ ย์
(เฉลย ๔ เพราะกรรม หมายถึง การกระท�ำ
๑ กเิ ลส ๒ ตัณหา พระพทุ ธศาสนาสอนว่า ใครกระทำ�สิ่งใดย่อมได้
๓ พรหม ๔ กรรม รับผลของการกระทำ�น้ัน ๆ เป็นผลกรรมที่ตนเอง
กระทำ�ไว้ กรรมจงึ เป็นผู้ตกแต่งชวี ติ ของมนษุ ย)์

สุดยอดคู่มือครู 80

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Step 2asean

๓.๒ กลยฺ าณการี กลยฺ าณ ํ ปาปการี จ ปาปก ํ ทาํ ดไี ดด้ ี ทําช่ัวได้ชัว่ ข้ันคิดวิเคราะห์
และสรุปความรู้
พุทธศาสนสุภาษิตบทนเี้ ปน็ การกล่าวถงึ “กฎแหง่ กรรม„ ผลของการกระท�า ว่าผู้ทีป่ ระพฤติ
ปฏบิ ตั ติ นเชน่ ใด ยอ่ มไดผ้ ลเชน่ นน้ั คอื ถา้ ประพฤตปิ ฏบิ ตั ดิ ี ยอ่ มไดร้ บั ผลดตี อบแทน แตถ่ า้ ประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ ๒. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม
ชัว่ ยอ่ มไดร้ ับผลช่ัวตอบแทน เช่นเดียวกับพทุ ธศาสนสภุ าษติ บทแรกทวี่ ่า สตั วโลกย่อมเป็นไปตามกรรม จับสลากพุทธศาสนสุภาษิต ดังน้ี
เช่น ผู้ที่มีความขยันหมั่นเพียร ตั้งใจศึกษาค้นคว้าหาความรู้ ย่อมได้รับความรู้และประสบผลส�าเร็จใน
การเรยี น ตา่ งจากผ้ทู ่มี ีความเกยี จคร้าน ไม่ตัง้ ใจศึกษา ย่อมจะท�าใหเ้ ป็นผู้ท่มี สี ตปิ ัญญาน้อย ผลการเรยี น กลุ่มท่ี ๑ กมฺมุนา วตฺตตี โลโก
ตกต่�า ดงั น้นั เราจงึ ควรประกอบกรรมด ี ละเว้นกรรมชั่ว เพราะกระทา� เชน่ ใดยอ่ มไดร้ ับผลเช่นน้นั กลุ่มท่ี ๒ กลฺยาณการี กลยฺ าณํ
ปาปการี จ ปาปกํ
๓.๓ สุโข ปญุ ฺญสสฺ อุจฺจโย การส่งั สมบุญนําสุขมาให้ กลมุ่ ท่ี ๓ สโุ ข ปญุ ฺญสฺส อจุ จฺ โย
กลมุ่ ท่ี ๔ ปูชโก ลภเต ปูชํ วนทฺ โก
บญุ หมายถงึ เครอื่ งชา� ระจติ ใจ ความด ี กศุ ล ความสขุ ความประพฤตชิ อบทางกาย วาจา และ ปฏิวนฺทนํ
ใจ เปน็ กุศลกรรม การสั่งสมบุญ จงึ เป็นการทา� ใหใ้ จเกิดความสุข ทา� ใจใหเ้ ป็นกุศล สง่ิ ที่เป็นทตี่ ง้ั แหง่ การ จากน้ันแต่ละกลุ่มศึกษาความหมาย
สงั่ สมบญุ หรือการทา� บุญ ม ี ๓ ทาง หรือทเี่ รยี กว่า บญุ กิรยิ าวัตถุ ๓ ได้แก่
๑) การสั่งสมบุญดว้ ยการบรจิ าคทาน เรียกว่า ทานมัย และเสนอแนวทางการปฏิบัติตาม
๒) การส่งั สมบุญด้วยการรักษาศีลและประพฤติดี เรียกว่า สลี มัย พุทธศาสนสุภาษิต โดยใช้แผนภาพ
๓) การสัง่ สมบญุ ด้วยการเจริญภาวนา เรยี กว่า ภาวนามัย ความคิด แต่ละกลุ่มออกมานำ�เสนอ
การสั่งสมบุญแม้เพียงทีละเล็กทีละน้อย ย่อมน�าความสุขความเจริญมาสู่ผู้ประพฤติปฏิบัต ิ หนา้ ชน้ั เรยี น ดังตวั อยา่ ง
ประดจุ นา้� ฝนทต่ี กลงมาทีละหยด ๆ ตกนาน ๆ เข้า กย็ ่อมเต็มภาชนะ บุญกศุ ลแห่งการทา� ความดกี เ็ ฉกเชน่
เดียวกัน ผทู้ ่ีหมน่ั ท�าความดสี ร้างกศุ ลทลี ะเลก็ ทลี ะนอ้ ย บญุ กศุ ลกเ็ พม่ิ พูนขนึ้ เป็นลา� ดบั และน�าความสุข พุทธศาสนสุภาษติ
ความอิม่ เอบิ ใจมาให้แก่ผู้ปฏิบตั ิ กลยฺ าณการี กลฺยาณํ ปาปการี จ ปาปกํ

๓.๔ ปูชโก ลภเต ปชู ํ วนทฺ โก ปฏิวนทฺ นํ ผู้บูชาเขา ย่อมไดร้ บั การบชู าตอบ ความหมาย แนวทางการปฏบิ ตั ิ
ผู้ไหวเ้ ขา ย่อมได้รับการไหว้ตอบ ทำ�ดีได้ดี ทำ�ชว่ั ได้ช่ัว ปฏบิ ัติตนเป็นคนดี
ช่วยเหลือผ้อู ่ืน
บชู า หมายถงึ การให้ดว้ ยความนับถอื การแสดงความเคารพเทิดทูน ม ี ๒ ลักษณะ ไดแ้ ก ่
อามสิ บชู า คือ การบชู าดว้ ยสง่ิ ของ และปฏบิ ัตบิ ูชา คือ การบชู าดว้ ยการประพฤติปฏิบตั ิตามค�าสอนหรือ
สิ่งดงี าม
ไหว ้ หมายถึง การทา� ความเคารพโดยการยกมอื ขน้ึ ประนม
การบูชาและการไหว้ เป็นการแสดงถึงความเคารพ ความอ่อนน้อมถ่อมตน และความมี
สัมมาคารวะที่เรามีต่อผู้อื่น พุทธศาสนสุภาษิตบทน้ีเป็นหลักแห่ง “เหตุ„ และ “ผล„ เช่นเดียวกับ
พุทธศาสนสภุ าษติ สองบทแรก คือ ทา� เชน่ ใดย่อมไดผ้ ลเชน่ นน้ั ผทู้ ่ที า� ความเคารพ และกราบไหวบ้ ูชาผ้อู ่ืน
ย่อมได้รับการแสดงความเคารพและกราบไหว้บูชาตอบเช่นเดียวกัน เม่ือต้องการสิ่งใด ต้องรู้จักกระท�า
ส่ิงนั้นให้แก่ผู้อื่นก่อน เช่น ต้องการเป็นท่ีรักของผู้อ่ืน ต้องรู้จักมอบความรักให้เขาก่อน ต้องการได้รับ
การยกยอ่ ง ตอ้ งรู้จักยกยอ่ งให้เกียรตเิ ขากอ่ น
หากบุคคลสามารถยึดถือ ประพฤติปฏิบัติตามพุทธศาสนสุภาษิตท้ัง ๔ บทดังกล่าวนี้ได ้
ชีวิตจะประสบแต่ความสุขความเจริญ และท�าให้สังคมสงบสุข เพราะทุกคนประกอบแต่กรรมดี ละเว้น
กรรมช่วั ไม่สรา้ งความเดอื ดร้อนให้แก่ทัง้ ตนเอง ครอบครัว และสงั คมน่ันเอง

ธรรมคุณและข้อธรรมส�ำ คัญในกรอบอรยิ สัจ ๔ 81

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21

นักเรียนร่วมกันค้นคว้าพุทธศาสนสุภาษิต จากนั้นร่วมกันออกแบบสื่อ
เพอื่ เผยแพรค่ วามรู้เร่ือง พทุ ธศาสนสภุ าษติ เช่น ท่ีค่ันหนังสือ สมดุ ภาพนิทาน

81 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

St St บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ep 2 ข้นั คิดวิเคราะห์ ผังสรปุ สาระส�าคัญ

และสรุปความรู้

๓. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า พระรตั นตรยั
โดยใชค้ �ำ ถาม ดังนี้ พระรตั นตรัย หมายถงึ แก้วหรอื ส่ิงมคี ่าสูงสดุ ๓ ประการ ได้แก ่ พระพทุ ธ พระธรรม และพระสงฆ ์
โดยพระธรรมเกี่ยวกบั คณุ ธรรม ๖ ประการ
• พุทธศาสนสุภาษิตมีคุณค่าและ ๑. พระธรรมท่ีพระพุทธเจา้ ตรัสไวด้ ีแลว้
ค ว า ม สำ � คั ญ อ ย่ า ง ไ ร ต่ อ ตั ว นั ก เ รี ย น ๒. พระธรรมที่ผศู้ ึกษาและปฏิบัตพิ งึ เห็นไดด้ ้วยตนเอง
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้จดจำ�และเข้าใจ ๓. พระธรรมที่ไม่ขนึ้ กับกาลเวลา
หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาไดง้ า่ ยขนึ้ เพราะ ๔. พระธรรมที่ควรบอกกลา่ วแกผ่ อู้ ื่นใหม้ าดู
คำ�แปลของพุทธศาสนสุภาษิตเข้าใจได้ง่าย ๕. พระธรรมที่ควรน้อมน�ามาปฏบิ ัติ
จึงมีส่วนสำ�คัญในการกระตุ้นให้เกิดความ ๖. พระธรรมที่ผรู้ ู้สามารถรูไ้ ดเ้ ฉพาะตน

สนใจในหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา) พทุ ธศาสนสุภาษติ

ep 3 ขนั้ ปฏบิ ตั ิ ธรรมคุณ และขอ้ ธรรมส�ำ คญั พุทธศาสนสภุ าษิต เป็นภาษิต หรอื ถ้อยค�าทพ่ี ระพทุ ธเจ้าตรัส มีความหมาย
แหลละังสกราปุรปควฏาบิ มัตริู้ ในกรอบอรยิ สัจ ๔ ลกึ ซึ้ง สามารถนา� ไปเปน็ ข้อเตือนใจเพือ่ เปน็ แนวทางการดา� เนนิ ชีวิต เช่น
- กมมฺ ุนา วตฺตต ี โลโก สัตวโลกยอ่ มเปน็ ไปตามกรรม
๔. นักเรียนค้นคว้าพุทธศาสนสุภาษิต - กลฺยาณการ ี กลยฺ าณ� ปาปการี จ ปาปก� ท�าดไี ด้ด ี ทา� ช่ัวไดช้ ั่ว
คนละ ๑ สุภาษิต ศึกษาความหมาย - สุโข ปญุ ฺญสฺส อจุ จฺ โย การสั่งสมบุญน�าความสขุ มาให้
เสนอแนวทางการปฏบิ ตั แิ ละผลทเี่ กดิ ขนึ้ - ปชู โก ลภเต ปูช� วนทฺ โก ปฏิวนฺทน � ผูบ้ ชู าเขา ยอ่ มไดร้ บั การบูชาตอบ
จากการปฏิบัติต่อตนเองและสังคม ผไู้ หวเ้ ขา ยอ่ มได้รบั การไหว้ตอบ

อรยิ สัจ ๔

โดยใช้แผนภาพความคิด ดงั ตัวอย่าง อริยสัจ ๔ หมายถึง ความจริงอันประเสริฐ ๔ ประการ เป็นหลักการส�าคัญในการแก้ปัญหาเป็นหลักแห่งเหตุและผล
ม ี ๔ ประการ
พุทธศาสนสภุ าษติ ๑. ทุกข์ (ธรรมท่ีควรรู้) คือ ความไม่สบายกาย และความไม่สบายใจ ความทุกข์จึงเกิดจากการยึดมั่นถือมั่น
(กมมฺ นุ า วตตฺ ตี โลโก) หลักธรรมแหง่ ทุกข์ที่ควรรู ้ ได้แก่ ขันธ ์ ๕ และอายตนะ
๒. สมทุ ยั (ธรรมที่ควรละ) คือ เหตุแหง่ ทุกข์ เกดิ จากกิเลสทเ่ี รยี กว่า ตัณหา ๓ คือ ความอยากได ้ (กามตัณหา)
ความหมาย ความอยากมี (ภวตณั หา) และความไม่อยากมี (วิภวตณั หา) ธรรมอนั ควรละเว้นเพอ่ื ไม่ใหเ้ กดิ ทกุ ข ์ ได้แก่ หลกั ธรรม
(สตั วโลกยอ่ มเป็นไปตามกรรม) อกศุ ลกรรมบถ ๑๐ และอบายมขุ ๖
๓. นโิ รธ (ธรรมท่ีควรบรรลุ) คอื ความดบั ทกุ ข ์ สภาวะที่ทกุ ข์ดับไป เมอ่ื ดับสาเหตขุ องความทกุ ข์ได ้ อนั เกิดจาก
การปฏิบัติธรรม ธรรมทีค่ วรบรรล ุ ไดแ้ ก่ สขุ ๒
๔. มรรค (ธรรมทค่ี วรเจรญิ ) คือ ข้อปฏิบตั ิ วธิ ี หรือหนทางท่นี า� ไปสู่ความดบั ทกุ ข์ เป็นทางสายกลาง เรียกอีกอยา่ ง
ว่า อริยมรรคมีองค์ ๘ หลักธรรมท่ีพึงปฏิบัติเพ่ือน�าไปสู่ความดับทุกข์ ได้แก่ บุพนิมิตของมัชฌิมาปฏิปทา
ดรุณธรรม ๖ กุลจิรฏั ฐติ ธิ รรม ๔ กศุ ลกรรมบถ ๑๐ สติปฏั ฐาน ๔ และมงคล ๓๘

แนวทางการปฏิบัติ 82 พระพุทธศาสนา ม.๒

(ปฏิบัติตนเป็นคนดี คดิ ดี พูดดี ท�ำ ด)ี

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

ผลท่ีเกดิ จากการปฏิบตั ิ นักเรียนร่วมกันอภิปรายความสำ�คัญและความเก่ียวข้องของหลักมัชฌิมาปฏิปทา
ต่อตนเอง (ได้รบั ผลดีตอบแทน) (ทางสายกลาง) และหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง และประโยชนต์ อ่ การดำ�เนนิ ชวี ติ
ต่อสงั คม (สังคมเกดิ ความสงบสขุ )

จากน้ันนักเรียนตรวจสอบความถูกต้อง
เรยี บร้อยของผลงาน หากพบข้อผิดพลาด
ให้ปรบั ปรุงแกไ้ ขใหด้ ีย่งิ ข้นึ

สุดยอดคู่มือครู 82