พระพุทธศาสนา พว.

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

จุดประกายโครงงาน St St Stasean

ep 3 ขัน้ ปฏิบตั ิ
และสรปุ ความรู้
หลังการปฏบิ ตั ิ

ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มเลือกปัญหาของชุมชนหรือสังคม ๑ ปัญหา ๕. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งท่ีเข้าใจเป็น
แล้วช่วยกันคิดวิธีการแก้ไขปัญหาโดยใช้หลักธรรมทางศาสนา เช่น ใช้หลักอริยสัจ ๔ หรือหลักธรรม ความรูร้ ่วมกัน ดังนี้
ของศาสนาท่ตี นเองนบั ถือ จากน้ัน แต่ละกลุม่ จดั ทา� แผ่นพับผลการศึกษาค้นคว้าเพื่อเผยแพร่ความรู้
• พุทธศาสนสุภาษิต คือ ภาษิตท่ี
กจิ กรรมบูรณาการอาเซียน พระพุทธเจ้าตรัสไว้ เป็นการเรียนรู้
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มศึกษาพุทธศาสนสุภาษิตของศาสนา หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาด้วย
ท่ีเคารพนับถือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กลุ่มละ ๑ พุทธศาสนสุภาษิต แล้วออกมาน�าเสนอ ประโยคส้ัน ๆ เข้าใจง่าย แต่มี
แลกเปลีย่ นความรู้กับเพอ่ื น ความหมายลึกซ้ึง ซึ่งพุทธศาสนิกชน
ส า ม า ร ถ นำ� ไ ป เ ป็ น ข้ อ คิ ด เ ตื อ น ใ จ

เว็บไซต์แนะนา� มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย เปน็ แนวทางการปฏบิ ตั แิ ละดำ�เนนิ ชวี ติ
ธรรมะไทย อยา่ งมคี วามสุข
http://www.mcu.ac.th
http://www.dhammathai.org ep 4

ขน้ั สอ่ื สารและนำ� เสนอ

๖. นักเรียนออกมานำ�เสนอแผนภาพ
ความคิดการศึกษาพุทธศาสนสุภาษิต
หน้าชนั้ เรียน

ธรรมคณุ และขอ้ ธรรมส�ำ คญั ในกรอบอริยสจั ๔ 83 5ep ขน้ั ประเมินเพ่ือเพมิ่ คุณค่า
บรกิ ารสงั คม
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 และจติ สาธารณะ

นักเรียนสำ�รวจตนเองว่ามีปัญหา ๗. นั ก เ รี ย น เ ผ ย แ พ ร่ ค ว า ม รู้ เ ร่ื อ ง
หรือความทุกข์ใดบ้าง จากนั้นวิเคราะห์ พุ ท ธ ศ า ส น สุ ภ า ษิ ต แ ล ะ แ น ว ท า ง
ปัญหาและความทกุ ขด์ ้วยหลกั อริยสจั ๔ การปฏิบัติตามพุทธศาสนสุภาษิต
โดยใช้แผนภาพความคิด แล้วนำ�เสนอ โดยการจัดป้ายนิเทศ แผ่นพับ หรือ
หน้าช้ันเรียน เผยแพรค่ วามรทู้ างอินเทอรเ์ นต็

ไม่อยากจาก ทกุ ข์ นโิ รธ
คนทร่ี ัก การพลัดพราก ทำ�ใจว่า
จากคนรกั ทุกคนตอ้ ง
สมุทยั พบเจอกับ
ความคดิ ถึง ความพลัดพราก
จากคนรกั

มรรค
หากจิ กรรมอื่น ๆ ทำ�เพือ่ ไม่ให้คิดถงึ เร่อื งท่ีทำ�ให้เกดิ
ความทกุ ข์ เช่น ดหู นงั ฟงั เพลง ออกกำ�ลังกาย

83 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวชี้วัด

ส ๑.๑ ม.๒/๘ กิจกรรมกำรเรียนรู้

แนวคำ� ตอบ ๑. ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มเป็น ๔ กลุ่ม แต่ละกลุ่มเลือกศึกษาข้อธรรมส�าคัญในกรอบของอริยสัจ ๔
ทไ่ี ดศ้ ึกษาในหน่วยการเรยี นรนู้ ้ ี แล้วสง่ ตัวแทนของกลมุ่ มาอภปิ รายหน้าช้นั เรยี น
๑. ธรรมคณุ ๖ หมายถงึ คณุ ลกั ษณะของพระธรรม ๒. ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มเป็น ๔ กลุ่ม ส่งตัวแทนมาจับสลากหัวข้อพุทธศาสนสุภาษิต เมื่อได้หัวข้อแล้ว
๖ ประการ ประกอบด้วย ๑) เป็นธรรมที่ ใหน้ ักเรยี นแต่ละกลุ่มแสดงบทบาทสมมุตเิ ก่ียวกับพุทธศาสนสุภาษติ ทกี่ ลมุ่ ของตนจบั สลากได ้
พระพุทธเจ้าตรัสไว้ดีแล้ว ๒) เป็นธรรมที่ ๓. ใหน้ กั เรยี นยกตวั อยา่ งหลกั ธรรมในกรอบอรยิ สจั ๔ มา ๑ หลกั ธรรม อธบิ ายความสา� คญั และแนวทาง
ผู้ปฏิบัติเห็นผลด้วยตนเอง ๓) เป็นธรรมที่ การน�าไปพฒั นาแก้ปัญหาของชุมชนและสังคม
ไม่ขึ้นกับเวลา ๔) เป็นธรรมท่ีควรบอกกล่าวแก่
ผู้อ่ืน ๕) เป็นธรรมท่ีควรนำ�มาปฏิบัติ ๖) เป็น หลกั ธรรม
ธรรมที่รู้ได้เฉพาะตน ความเห็นเกี่ยวกับ
คุณธรรม ๖ คือ เห็นเป็นจริงกับคุณธรรม ความสา� คญั แนวทางการนา� ไปพฒั นาแกป้ ญั หา
ทั้ง ๖ ประการ เพราะหลักธรรมทางพระพุทธ- ของชุมชนและสงั คม
ศาสนาสามารถปฏิบัติและเห็นผลได้ พิสูจน์
ความเป็นจริงของหลักธรรมได้

๒. ข้อธรรมที่ได้ศึกษา คือ ข้อธรรมท่ีอธิบาย ค�ำถำมพัฒนำกระบวนกำรคดิ
ถึงความหมายและความสำ�คัญของหลักธรรม
๔ ประการในอรยิ สจั ๔ ประกอบดว้ ยขอ้ ธรรม ๑. ธรรมคุณ ๖ หมายถึงอะไร ประกอบด้วยอะไรบ้าง และนักเรียนมีความเห็นเกี่ยวกับธรรมคุณท้ัง
ที่เกี่ยวข้องกับทุกข์ เช่น ขันธ์ สมุทัย เช่น ๖ ประการว่าเปน็ จริงตามน้ันหรอื ไม ่ อยา่ งไร
หลักกรรม นิโรธ เช่น สุข ๒ และมรรค ๒. ขอ้ ธรรมส�าคญั ในกรอบอรยิ สจั ๔ ทไี่ ดศ้ กึ ษาในหนว่ ยการเรยี นรนู้ ี้ คอื อะไร และประกอบดว้ ยอะไรบา้ ง
เช่น มงคล ๓๘ ๓. นักเรียนเลือกหลักธรรมข้อใดจากอริยสัจ ๔ มาใช้ในการด�าเนินชีวิตประจ�าวันบ้าง จงอธิบายถึง
หลกั ธรรมน้ัน และยกตวั อยา่ งประกอบการนา� มาใช้
๓. หลักอบายมุข ๖ หมายถึง ช่องทางแห่งความ ๔. นักเรียนคิดว่าพุทธศาสนสุภาษิต “สัตวโลกย่อมเป็นไปตามกรรม„ และ “ท�าดีได้ดี ท�าช่ัวได้ช่ัว„
เสื่อม หรือเหตุท่ีทำ�ให้เกิดทุกข์ ๖ ประการ มคี วามแตกต่างหรอื คล้ายคลงึ กันอย่างไร จงอธิบาย
นำ�มาใช้เตือนสติตนเอง ไม่ให้ยุ่งเก่ียวกับ ๕. นักเรียนเห็นด้วยหรือไม่กับพุทธศาสนสุภาษิตที่ว่า “ผู้บูชาเขา ย่อมได้รับการบูชาตอบ ผู้ไหว้เขา
อบายมุข เช่น ไมเ่ สพสรุ าของมึนเมา ยอ่ มไดร้ บั การไหวต้ อบ„ เพราะเหตใุ ด

ไม่เลน่ การพนนั ขยนั ท�ำ งาน คบมติ รท่ีดี 84 พระพุทธศาสนา ม.๒
๔. มคี วามคลา้ ยคลงึ กนั เพราะพทุ ธศาสนสภุ าษติ
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ทงั้ ๒ สุภาษิต มีใจความสำ�คัญถงึ
กฎแหง่ กรรมคอื ใครปฏบิ ตั ติ นอยา่ งไรกจ็ ะได้ นักเรียนเลือกพุทธศาสนสุภาษิตคนละ ๑ สุภาษิต จากน้ันนักเรียน
เขียนกลอนเกี่ยวกับพุทธศาสนสุภาษิตนั้น ๆ แล้วออกมานำ�เสนอหน้าช้ันเรียน
ผลของการกระท�ำ นนั้ และนำ�บทกลอนไปเผยแพรโ่ ดยการจัดป้ายนเิ ทศ
๕. เห็นด้วย เพราะเป็นพุทธศาสนสุภาษิตที่

กล่าวถึงกฎแห่งกรรม หากปฏิบัติกรรมดี
ย่อมได้รบั ผลของกรรมดเี ชน่ กัน

สุดยอดคู่มือครู 84

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เป้าหมายการเรียนรู้

๙หนว่ ยการเรยี นรูท้ ่ี การพฒั นาจิตเพือ่ การเรียนรูแ้ ละดำาเนนิ ชีวติ มาตรฐานการเรียนรู้
ด้วยวธิ ีคดิ แบบโยนโิ สมนสกิ าร
มาตรฐาน ส ๑.๑
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา
หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาหรอื ศาสนา
ที่ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่
ถกู ตอ้ ง ยดึ ม่นั และปฏบิ ัติตามหลักธรรม
เพ่อื อยู่ร่วมกันอย่างสนั ติสุข

ตวั ช้ีวดั สมรรถนะสำ�คัญของผูเ้ รยี น

เห็นคุณค่าของการพัฒนาจิตเพ่ือการเรียนรู้และด�าเนินชีวิตด้วยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการคือวิธีคิด ๑. ความสามารถในการสื่อสาร
แบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม และวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ หรือการพัฒนาจิตตามแนวทางของ ๒. ความสามารถในการคิด
ศาสนาทตี่ นนับถือ (ส ๑.๑ ม.๒/๙) ๓. ความสามารถในการแก้ปญั หา
๔. ความสามารถในการใชท้ กั ษะชีวิต
ผังสาระการเรยี นรู้
คุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์
การพัฒนาจติ เพือ่
การเรยี นรแู้ ละ ใฝเ่ รียนรู้
ดาำ เนนิ ชีวิตด้วยวิธีคดิ ตัวชวี้ ัดที่ ๔.๑ ตัง้ ใจ เพียรพยายาม
แบบโยนโิ สมนสิการ ในการเรยี นและเขา้ รว่ มกจิ กรรมการเรยี นรู้
ตัวชี้วัดที่ ๔.๒ แสวงหาความรู้จาก
โยนิโสมนสกิ าร แหลง่ เรยี นรตู้ า่ ง ๆ ทง้ั ภายในและภายนอก
โรงเรียน ด้วยการเลือกใช้ส่ืออย่าง
วธิ ีคดิ แบบอรรถธรรมสัมพันธ์ วิธคี ดิ แบบอบุ ายปลกุ เร้าคณุ ธรรม เหมาะสม บันทึกความรู้ วิเคราะห์ สรุป
เป็นองค์ความรู้ สามารถนำ�ไปใช้ในชีวิต
สาระสาำ คญั ประจำ�วันได้

การคดิ ตามหลกั โยนโิ สมนสิการ คอื การคิดดี คิดเปน็ คิดถกู ต้อง เปน็ วธิ กี ารคดิ ทจี่ ะนา� ความสุข
และความเจรญิ มาสู่ชวี ิต เราจึงควรฝกึ ฝนตนใหร้ จู้ ักคดิ ตามหลกั โยนิโสมนสกิ าร

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ม่งุ มนั่ ในการท�ำ งาน
ตวั ช้วี ดั ท่ี ๖.๑ ต้งั ใจและรบั ผดิ ชอบ
นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๒ กลุ่ม จากนั้นแต่ละกลุ่มสืบค้นข้อมูล ดังน้ี ในการปฏิบตั ิหน้าที่การงาน
กลุ่มท่ี ๑ ศึกษาวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ กลุ่มท่ี ๒ ศึกษาวิธีคิดแบบอุบาย
ปลุกเร้าคุณธรรม จากนั้นนำ�มาวิเคราะห์ถึงข้อคิดและแนวทางการนำ�ไปปฏิบัติ
ในชวี ติ ประจำ�วนั ใหเ้ พอื่ นฟงั หน้าชนั้ เรียน

85 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

St ตวั ชีว้ ัด จุดประกายความคิด

ส ๑.๑ ม.๒/๙ การคดิ ตามหลัก
โยนิโสมนสกิ าร
ภาระงาน/ชนิ้ งาน คอื การคดิ แบบใด
หนงั สอื นิทานความร้เู ก่ยี วกับวิธคี ิด
แบบโยนโิ สมนสิการ โยนิโสมนสิการ เป็นวิธีการคิดในทางพระพุทธศาสนา หมายถึง การคิดโดยแยบคาย คือ คิดดี
คดิ เปน็ คดิ ถกู ตอ้ งและรอบคอบ ซงึ่ การคดิ แบบโยนโิ สมนสกิ ารนเี้ ปน็ วธิ คี ดิ ทค่ี วรแกก่ ารฝกึ ฝนและพฒั นา
ep 1 ใหเ้ กดิ ขน้ึ เพอื่ ให้ชีวิตของเราด�าเนนิ ไปสคู่ วามสขุ การคิดแบบโยนิโสมนสิการ มวี ิธีการคิด ๑๐ วธิ ี ดังน้ี

ข้นั สงั เกต ๑. วธิ คี ิดแบบสบื สาวเหตปุ จั จัย
รวบรวมข้อมลู ๒. วธิ ีคดิ แบบแยกแยะส่วนประกอบ
๓. วธิ ีคดิ แบบสามญั ลักษณะ
๑. นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม ๔. วิธีคดิ แบบอรยิ สจั
ดงั น้ี ๕. วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์
๖. วธิ ีคิดแบบคุณโทษและทางออก
• นักเรียนคิดว่าโยนิโสมนสิการ ๗. วธิ คี ิดแบบคณุ ค่าแท-้ คุณค่าเทียม
หมายถึงอะไร (การคิดโดยแยบคาย ๘. วิธีคดิ แบบอบุ ายปลุกเร้าคุณธรรม
การพจิ ารณาโดยแยบคาย) ๙. วิธคี ดิ แบบเป็นอยกู่ ับปัจจุบันขณะ
๑๐. วธิ ีคิดแบบวิภัชวาท
• นักเรียนคิดว่าการพิจารณาโดย การศกึ ษาวธิ คี ดิ ตามหลกั โยนโิ สมนสกิ ารในระดบั ชน้ั นมี้ ี ๒ วธิ ี คอื วธิ คี ดิ แบบอบุ ายปลกุ เรา้ คณุ ธรรม
แยบคายหมายถึงอะไร (การพิจารณา และวิธีคิดแบบอรรถธรรมสมั พันธ์
เพ่ือเข้าถึงความจริง โดยสืบหาเหตุผลถึง 86 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
ตน้ เหต)ุ

๒. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น ศึ ก ษ า ค ว า ม รู้
เรื่อง การพัฒนาจิตเพื่อการเรียนรู้
และดำ�เนินชีวิต ด้วยวิธีคิดแบบ
โยนโิ สมนสิการ คอื การคดิ แบบอุบาย
ปลุกเร้าคุณธรรม และการคิดแบบ
อรรถธรรมสัมพันธ์ จากหนังสือเรียน
หรือแหลง่ การเรยี นรอู้ ื่นเพ่ิมเติม

โยนิโสมนสิการ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การคิดในขอ้ ใดไมใ่ ชก่ ารคิดแบบโยนิโสมนสกิ าร
๑ การคิดแบบสบื สาวเหตปุ ัจจัย (เฉลย ๔ เพราะวธิ ีการคดิ แบบแก้ไขปญั หา
๒ การคดิ แบบคุณคา่ แท้-คุณค่าเทยี ม ไม่จัดว่าเป็นความคิดแบบโยนโิ สมนสิการ)
๓ การคิดแบบอบุ ายปลุกเรา้ คณุ ธรรม
๔ การคิดแบบแก้ไขปัญหา

สุดยอดคู่มือครู 86

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Step 2asean

โยนโิ สมนสิการ ขน้ั คดิ วิเคราะห์
และสรุปความรู้
๑.๑ วิธีคดิ แบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม
วธิ คี ดิ แบบอบุ ายปลกุ เรา้ คณุ ธรรม หมายถงึ การคดิ ในทางทด่ี ี คดิ ในเชงิ บวก คดิ ในทางทเ่ี ปน็ ๓. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น
โดยใชค้ ำ�ถาม ดงั น้ี
กุศล หรือท่ีเรียกว่า การมองโลกในแง่ดี เป็นวิธีคิดที่น�าไปสู่การพัฒนาชีวิตที่ดีงามและเป็นประโยชน์
• วธิ กี ารคดิ แบบอบุ ายปลกุ เรา้ คณุ ธรรม
เพราะผทู้ ่มี องโลกในแงด่ ี มักมีจติ ใจท่ีผอ่ งใส มีความสุข ตา่ งกบั ผู้ทมี่ องโลกในแงร่ ้าย มองเหน็ สิ่งตา่ ง ๆ มลี กั ษณะการคดิ อยา่ งไร (ตวั อยา่ งค�ำ ตอบ
การคิดในทางท่ีดี คิดในเชิงบวก คิดที่เป็น
แล้วคิดไปในทางท่ีไมด่ ี จึงมักจะมีความหงุดหงดิ วติ กกังวล หวาดระแวง ท�าใหเ้ กิดความทุกขใ์ นใจ กศุ ล)

บุคคลสองคนมองสิ่งเดียวกัน อาจมี • วิธีการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์
มลี กั ษณะการคดิ อยา่ งไร (ตวั อยา่ งค�ำ ตอบ
ความคดิ เหน็ ทต่ี า่ งกนั คนหนงึ่ มองเหน็ แลว้ คดิ ไปใน การคิดท่ีเป็นเหตุเป็นผลกันของหลักการและ
ผลของการกระท�ำ นนั้ ๆ)
ทางทดี่ งี าม เปน็ กศุ ล แตอ่ กี คนหนงึ่ อาจคดิ ไปในทาง
๔. นักเรียนวิเคราะห์ตัวอย่างสถานการณ์
อกศุ ล เป็นโทษ หรอื แม้แต่บคุ คลเดยี วกนั แต่มอง หรือภาพที่สะท้อนความรู้สึก เช่น
ภาพงานศพ โดยใช้วิธีการคิดแบบอุบาย
ต่างเวลา ก็อาจมีความคิดเห็นแตกต่างกันในแต่ละ ปลุกเร้าคุณธรรม จากนั้นร่วมกันบันทึก
เ ป็ น แ ผ น ภ า พ ค ว า ม คิ ด บ น ก ร ะ ด า น
ครั้งได้เช่นกัน ข้ึนอยู่กับการฝึกฝน ความรู้และ ดังตวั อยา่ ง

ประสบการณท์ ่ีได้ส่ังสมมา ตัวอยา่ งเชน่ การคิดถึง เกิดความร้สู ึกต่ืนตวั

ความตายแลว้ คดิ ไมถ่ กู วธิ ี กจ็ ะเกดิ เปน็ อกศุ ลกรรม เราควรคิดถึงความตายแบบอบุ ายปลกุ เรา้ คณุ ธรรม
เกิดความรู้สึกสลดหดหู่ โศกเศร้า หว่ันไหว

หวาดกลัว เสียใจ และอาจดีใจเม่ือเป็นความตายของคนท่ีเกลียดชัง แต่ถ้าคิดให้ถูกวิธี จะเกิดเป็น

กศุ ลกรรม เกดิ ความรู้สึกต่นื ตวั เร้าใจ ไม่ประมาท เรง่ ขวนขวายปฏบิ ตั ิหนา้ ทที่ า� ส่งิ ทดี่ ีงามทเี่ ปน็ ประโยชน์

ประพฤติปฏิบตั ธิ รรม รูเ้ ทา่ ทันความจรงิ ของชวี ิต

การคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม จึงมีความส�าคัญในการที่จะท�าให้เกิดความคิดและการ

กระทา� ท่ดี งี าม เปน็ ประโยชน์ในขณะนั้น ๆ และช่วยขจัดความคิดอกุศลท่ีมอี ยู่ในจิตใจใหล้ ดนอ้ ยลงและ

หมดไป และในขณะเดยี วกันก็ฝกึ ฝนจติ ใจให้เป็นผทู้ ม่ี องโลกในแงด่ ดี ว้ ยเชน่ กัน

๑.๒ วธิ ีคดิ แบบอรรถธรรมสัมพันธ์
คา� ว่า อรรถ หมายถงึ เนอื้ ความ ความหมาย ความมงุ่ หมาย ผล สว่ นค�าว่า ธรรม หมายถึง

หลักการ แบบแผน หรือหลักประพฤติปฏิบัติ ซึ่งค�าว่า อรรถ และธรรม มีความสัมพันธ์กันในแง่ของ วิธีคดิ แบบอบุ าย
ปลุกเร้าคณุ ธรรม
หลักการ หรอื หลกั ประพฤติปฏิบตั ิ และความม่งุ หมายหรือผลของหลกั การน้นั ๆ รีบทำ�ในส่ิง เร้าใจ
ทดี่ ี
วธิ คี ดิ แบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์ คือ การคดิ ทเี่ ป็นเหตุเป็นผลกนั ของหลักการและผลของการ

กระท�านั้น ๆ ว่า การกระท�าดังกล่าว ท�าเพื่อใครหรืออะไร แล้วผลท่ีตามมาของการกระท�านั้นคืออะไร

เปน็ ประโยชน์หรอื เปน็ โทษอยา่ งไร เช่น นักเรยี นท่ีมีความมงุ่ หมายจะศกึ ษาต่อใน ระดบั อุดมศึกษา กต็ ้อง ไม่ประมาท

รู้จักคิดวางแผนการเรียน มีความขยันหมั่นเพียร ศึกษาค้นคว้าอยู่เสมอ และไม่ประพฤติปฏิบัติตนออก ๕. นั ก เ รี ย น วิ เ ค ร า ะ ห์ ภ า พ ตั ว อ ย่ า ง
สถานการณ์ท่ีใกล้ตัวนักเรียนเก่ียวกับ
นอกลู่นอกทางทจ่ี ะท�าใหเ้ สียการเรยี น เม่ือคดิ ไดด้ ังน้ีแล้วกป็ ฏบิ ตั ิตามนนั้ การดูละครกับการอ่านหนังสือสอบ
จ า ก นั้ น นั ก เ รี ย น บ อ ก วิ ธี คิ ด แ บ บ
การคิดด้วยวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์นี้ เป็นการคิดแบบรอบคอบ ก่อนท่ีจะตัดสินใจ อรรถธรรมสมั พันธ์ โดยใชค้ ำ�ถาม ดังน้ี

การพฒั นาจิตเพ่ือการเรยี นรแู้ ละดำาเนนิ ชีวิตด้วยวธิ ีคดิ แบบโยนิโสมนสิการ 87 • นกั เรยี นคดิ วา่ การดลู ะครกบั การอา่ น
หนังสือสอบอะไรสำ�คัญมากกว่ากัน
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ เพราะเหตุใด (ตวั อย่างคำ�ตอบ อ่านหนังสือ
สอบ เพราะถ้าไม่ต้ังใจในการสอบอาจจะ
วธิ ีคิดในขอ้ ใดสอดคล้องกับวธิ คี ดิ แบบอุบายปลกุ เร้าคุณธรรม ท�ำ ใหส้ อบตกและเสยี โอกาสทางการเรยี นและ
๑ คิดในทางท่ีดี มองโลกในแง่ดี อีกหลาย ๆ อย่างในชีวิต แต่ถ้าไม่ไดด้ ูละคร
๒ คิดในสงิ่ ท่ีเป็นเหตเุ ป็นผลซงึ่ กันและกนั วนั นี้ เรายังสามารถยอ้ นกลับมาดวู ันหลงั ได)้
๓ คิดถงึ ข้อเทจ็ จรงิ เพื่อมองให้เหน็ ถึงคณุ ค่าและประโยชน ์
๔ คิดท่ีจะนำ�ความรมู้ าพิจารณาตามเหตุการณท์ ี่เป็นจรงิ เพื่อหาทางออก
(เฉลย ๑ เพราะการคดิ แบบอบุ ายปลุกเรา้ คุณธรรม คอื การคิดในทางท่ีดีทีเ่ ปน็ กุศล
คดิ ในเชงิ บวก)

87 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขัน้ คิดวิเคราะห์
St St และสรปุ ความรู้ กระท�าสิ่งใดส่ิงหน่ึงไป ซึ่งเป็นวิธีคิดท่ีจะช่วยเตือนสติของตัวเราเอง เพราะในบางครั้งคนเราอาจกระท�า

๖. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า บางส่งิ บางอย่างโดยขาดการวินจิ ฉยั ไตร่ตรองให้ถ่ถี ว้ น หรอื กระทา� ไปดว้ ยความประมาท ขาดความยง้ั คิด
ทา� ใหเ้ กดิ ความผดิ พลาดเสยี หาย หรอื เปน็ โทษทง้ั ตอ่

แล้วสรุปเปน็ ความคิดรวบยอด โดยใช้ ตนเองและผู้อื่นได้ ดังน้ันเราจึงควรฝึกฝนตนให้มี
คำ�ถาม ดังนี้ วิธีการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ คือ คิดแบบมี
• หากนักเรียนนำ�วิธีการคิดแบบ เป้าหมาย เพ่ือเป็นการพัฒนาปัญญาและเป็น
แนวทางการด�าเนนิ ชีวิตอยา่ งไมป่ ระมาท

อุบายปลุกเร้าคุณธรรมและการคิด การคิดตามหลักโยนิโสมนสิการทั้ง ๒ วิธี
แบบอรรถธรรมสัมพันธ์ไปใช้ในชีวิต ดังกล่าวข้างต้น จึงเป็นวิธีคิดที่จะท�าให้บุคคล
ประจ�ำ วัน จะสง่ ผลอยา่ งไร ผฝู้ กึ ฝนมสี ติ คดิ รอบคอบ ทา� สงิ่ ตา่ ง ๆ อยา่ งถกู ตอ้ ง

มองสงิ่ ต่าง ๆ ดว้ ยจิตเปน็ กุศล ซง่ึ จะนา� พาความสขุ

(ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้เป็นคนคิดดี และความเจริญมาสู่ตนเอง ครอบครัว และสังคม นักเรยี นควรคดิ วางแผนการเรียน แบบอรรถธรรมสมั พันธ์
คิดเป็น มีความรอบคอบ มีเหตุผล รอบข้าง
มีเป้าหมายในการดำ�เนินชีวิต และใช้ชีวิต
ผังสรปุ สาระส�าคัญ

ได้อย่างมคี วามสขุ ) โยนโิ สมนสกิ าร

ep 3 ข้ันปฏิบัติ วธิ คี ิดแบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์
แหลละงั สกราปุรปควฏาบิ มัตริู้ วิธีคิดแบบอรรถสัมพันธ์ คือ การคิดท่ีเป็นหลักการความมุ่งหมาย และผลของการกระท�าน้ัน ๆ

หมายถึง การคิดอย่างรอบคอบ มีเป้าหมายก่อนจะตัดสินใจกระท�าส่ิงใดออกไป เป็นหลักการคิด
เพอื่ ให้การด�าเนนิ ชีวิตเป็นไปอยา่ งไมป่ ระมาท

๗. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๒ กลุ่ม การพัฒนาจิต
ดังนี้ เพื่อการเรยี นรแู้ ละ
ดำาเนินชวี ติ ดว้ ยวิธคี ดิ
กลุ่มที่ ๑ เรื่อง การคิดแบบอุบาย แบบโยนโิ สมนสิการ
ปลกุ เร้าคณุ ธรรม
วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม
กลมุ่ ที่ ๒ เรอื่ ง การคิดแบบอรรถธรรม-
สมั พันธ์ วิธีคิดแบบอุบายปลุกเรา้ คุณธรรม
วธิ คี ดิ แบบอบุ ายปลกุ เรา้ คณุ ธรรม คอื การคดิ ในทางทด่ี ี คดิ ในเชงิ บวก เปน็ กศุ ล เปน็ วธิ คี ดิ ทนี่ �าไปสกู่ าร
แตล่ ะกลมุ่ ออกแบบและจดั ทำ�หนงั สอื พฒั นาชวี ติ และเปน็ ประโยชน์แกจ่ ิตใจ คอื มีจิตใจผ่องใส มีความสขุ
นิทานท่ีมีข้อคิดสอดคล้องกับวิธีคิด
แบบโยนิโสมนสิการ จากน้ันนักเรียน 88 พระพุทธศาสนา ม.๒
ตรวจสอบความถูกต้องของผลงานว่า
มี ส่ ว น ใ ด ค ว ร ป รั บ ป รุ ง แ ก้ ไ ข ห รื อ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
เพิม่ เติมหรือไม่
วิธคี ิดในข้อใดสอดคล้องกบั วธิ ีคิดแบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์มากที่สุด
สุดยอดคู่มือครู 88 ๑ คดิ โดยใชห้ ลักการกบั ปญั หา
๒ คิดโดยใช้หลกั การกับเหตผุ ล
๓ คดิ โดยใชห้ ลักการกบั ความเปน็ จริง
๔ คิดโดยใชห้ ลักการกบั จุดมุ่งหมาย
(เฉลย ๔ เพราะการคิดแบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์เป็นการคิดที่เป็นเหตุเปน็ ผลกนั
เพอ่ื น�ำ ไปสู่จดุ มงุ่ หมาย หรือเป้าหมายท่ีวางไว้โดยไม่ประมาท)

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

คำ� ศพั ทส์ �ำคญั St St Stasean

ep 3 ขัน้ ปฏิบัติ
และสรุปความรู้
หลังการปฏิบัติ

optimistic (ออพทิ' มิซติค) มองโลกในแงด่ ี ๘. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งท่ีเข้าใจเป็น
pessimistic (เพสซะมิส' ทคิ ) มองโลกในแงร่ ้าย ความรู้ร่วมกัน ดงั นี้

จดุ ประกายโครงงาน • วิธีการคิดแบบอุบายปลุกเร้า
คณุ ธรรม คอื การคิดในทางท่ีดี คิดใน
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มเลือกเหตุการณ์ในสังคม ๑ เหตุการณ์ เชงิ บวก เปน็ วธิ คี ดิ ทน่ี ำ�ไปสกู่ ารพฒั นา
แล้วร่วมกันวิเคราะห์วิธีแก้ไขปัญหาโดยใช้หลักโยนิโสมนสิการ จากนั้นนักเรียนช่วยกันวัดป้ายนิเทศ ชวี ิตและประโยชน์แก่จิตใจได้
แสดงผลการศกึ ษาเปน็ การเผยแพร่หลักการคิดแบบโยนิโสมนสิการ
• วธิ ีการคดิ แบบอรรถธรรมสัมพันธ์
กจิ กรรมบรู ณาการอาเซยี น คือ การคิดท่ีเป็นเหตุเป็นผลกัน
ให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายเกี่ยวกับการรวมตัวกันของประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออก- ของหลักการและผลของการกระทำ�
เฉียงใต้ เป็นประชาคมอาเซียน (ASEAN) โดยใช้วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม และวิธีคิดแบบ น้ัน ๆ ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ต่อการ
อรรถธรรมสมั พันธ์ ซึง่ เป็นหลกั การคดิ แบบโยนโิ สมนสกิ าร ดำ�เนินชีวิตประจำ�วัน

เวบ็ ไซต์แนะนา� กระทรวงวัฒนธรรม ep 4
สถาบันวิจยั ประชากรและสงั คมมหาวทิ ยาลยั มหดิ ล
http://www.m-culture.go.th ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ
http://www.popterm.mahidol.ac.th

๙. นักเรียนแต่ละกลุ่มออกมานำ�เสนอ
นิ ท า น วิ ธี คิ ด แ บ บ อุ บ า ย ป ลุ ก เ ร้ า
คุณธรรมและวิธีคิดแบบอรรถธรรม-
สมั พนั ธ์หนา้ ชั้นเรียน

การพัฒนาจิตเพอ่ื การเรยี นรู้และดาำ เนนิ ชีวิตด้วยวิธีคดิ แบบโยนโิ สมนสกิ าร 89 5ep ขั้นประเมินเพื่อเพิม่ คุณคา่
บรกิ ารสังคม
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ และจติ สาธารณะ

การฝึกให้รูจ้ กั คดิ แบบโยนิโสมนสกิ ารชว่ ยพฒั นาส่งิ ใดมากทีส่ ุด ๑๐. นั ก เ รี ย น นำ� ห นั ง สื อ นิ ท า น ค ว า ม รู้
๑ พฒั นาสตปิ ัญญา ๒ พฒั นาความสัมพันธ์ เกย่ี วกบั วธิ คี ดิ แบบโยนโิ สมนสกิ าร คอื
๓ พฒั นาความรูส้ กึ ๔ พฒั นาการศกึ ษา การคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม
(เฉลย ๑ เพราะการคดิ แบบโยนโิ สมนสกิ ารช่วยพัฒนาสติปัญญา ใหเ้ รารจู้ ักคิดในทางทด่ี ี และการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์
คดิ ในทางท่ีสร้างสรรค์เพื่อนำ�ไปสูก่ ารพฒั นาชีวิตและจิตใจตอ่ ไป) ไปไว้ที่ห้องสมุด หรือแหล่งการเรียนรู้
ในชุมชน เพื่อเผยแพร่ความรู้ และ
เป็นตวั อย่างการคิดในการดำ�เนนิ ชวี ติ

89 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวชี้วัด กิจกรรมการเรียนรู้

ส ๑.๑ ม.๒/๙ ๑. ให้ครูยกตัวอย่างสถานการณ์ว่า “แม่ค้าในโรงอาหารที่โรงเรียนขายอาหารราคาแพงโดยตักกับข้าว
ให้น้อย แต่ขายในราคาจานละ ๓๐ บาท„ แล้วให้นักเรียนแต่ละคนแสดงความคิดเห็นโดยใช้หลัก
วิธีคดิ แบบอบุ ายปลกุ เร้าคณุ ธรรม

๒. ให้นักเรียนเล่าประสบการณ์ท่ีเก่ียวกับวิธีการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ของนักเรียนหรือบุคคล
ทีเ่ กี่ยวข้องให้ครแู ละเพอื่ นฟัง

๓. ใหน้ กั เรยี นสรปุ ประโยชนแ์ ละความส�าคญั ของการพฒั นาจติ เพอื่ การเรยี นรแู้ ละด�าเนนิ ชวี ติ ดว้ ยวธิ คี ดิ
แบบโยนโิ สมนสกิ ารลงในแผนภาพความคิด ดังตวั อย่าง

ประโยชน์และ
ความส�าคญั ของการพฒั นาจติ
เพ่ือการเรียนรู้และดา� เนนิ ชีวิต

แนวคำ� ตอบ คา� ถามพัฒนากระบวนการคิด
๑. โยนิโสมนสกิ ารเป็นวิธีคดิ ทีม่ ีลักษณะอยา่ งไร
๑. การคิดโดยแยบคาย คือ การคิดดี คิดเป็น ๒. วิธคี ิดแบบอบุ ายปลกุ เร้าคุณธรรมมีลกั ษณะอยา่ งไร
คิดถกู ตอ้ ง และรอบคอบ ๓. วิธีคิดแบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์มีลกั ษณะอย่างไร
๔. ถ้าหากคืนน้ีละครที่นักเรียนชอบดูเป็นตอนจบ นักเรียนอยากดูมาก แต่ต้องอ่านหนังสือเตรียม
๒. เปน็ การคดิ ในทางที่ดี คิดในเชงิ บวก
คดิ ในทางที่เปน็ กศุ ล สอบในวันรุ่งขึ้น นักเรียนจะใช้วิธีคิดตามหลักโยนิโสมนสิการที่ได้ศึกษาในหน่วยการเรียนรู้แก้ไข
๓. เปน็ การคิดที่เป็นเหตเุ ป็นผลกัน ปัญหาน้ไี ดอ้ ยา่ งไร
ของหลกั การและผลของการกระทำ�น้ัน ๆ ๕. หนูนดิ กับเพือ่ น ๆ วางแผนไว้วา่ ปดิ เทอมใหญ่คราวน้พี วกเขาจะไปเท่ียวตา่ งจังหวัดกนั แตเ่ นือ่ งจาก
๔. ใช้หลักการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ บา้ นของหนนู ดิ เปน็ รา้ นขายของช�า พอ่ กบั แมข่ องเธอจงึ ขอรอ้ งใหห้ นนู ดิ อยชู่ ว่ ยขายของทบ่ี า้ น หนนู ดิ
รสู้ กึ เปน็ ทกุ ขม์ ากเพราะผดิ หวงั ทไี่ มไ่ ดไ้ ปเทยี่ วกบั เพอื่ น ๆ นกั เรยี นจะแนะนา� ใหห้ นนู ดิ มวี ธิ คี ดิ อยา่ งไร
คดิ วา่ ละครกบั การสอบสงิ่ ใดส�ำ คญั กวา่ กนั จงึ จะไมต่ ้องเปน็ ทุกขก์ ับเรื่องดงั กลา่ ว
ถ้าวันนี้ไม่ได้ดูละคร พรุ่งนี้ยังสามารถ
ไปดูละครย้อนหลังได้ แต่ถ้าไม่อ่านหนังสือ 90 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
อาจท�ำ ใหส้ อบตกได้
๕. ให้หนูนิดคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
คือ การคิดในเชิงบวก ให้คิดว่าการช่วย
ขายของท่ีบ้านเป็นโอกาสในการตอบแทน นักเรียนแต่งกลอนหรือคำ�คมเก่ียวกับวิธีการคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม
พระคุณของพ่อกบั แม่ และเปน็ โอกาสในการ และการคดิ แบบอรรถธรรมสมั พนั ธ์ จากนนั้ ออกมานำ�เสนอใหเ้ พอ่ื นฟงั หนา้ ชนั้ เรยี น
เรียนรู้การใช้ชีวิตในการทำ�งาน ซ่ึงจะเป็น เพือ่ คดั เลือกผลงานที่โดดเด่นท่ีสดุ มาจดั ทำ�ป้ายนิเทศเพอื่ เผยแพรค่ วามรู้
ประโยชน์ตอ่ หนนู ิดในอนาคต

สุดยอดคู่มือครู 90

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เปา้ หมายการเรียนรู้

๑๐หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ การสวดมนต์แปล แผเ่ มตตา บริหารจิต มาตรฐานการเรยี นรู้
และเจรญิ ปญั ญา มาตรฐาน ส ๑.๑
รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา
ตัวชวี้ ดั หลกั ธรรมของพระพทุ ธศาสนาหรอื ศาสนา
ที่ตนนับถือและศาสนาอ่ืน มีศรัทธาที่
สวดมนต์ แผ่เมตตา บริหารจิต และเจริญปัญญาด้วยอานาปานสติหรือตามแนวทางของศาสนา ถูกตอ้ ง ยึดมัน่ และปฏิบตั ติ ามหลกั ธรรม
ทต่ี นนับถอื (ส ๑.๑ ม.๒/๑๐) เพือ่ อยู่รว่ มกันอยา่ งสนั ตสิ ุข

ผงั สาระการเรยี นรู้ สมรรถนะสำ�คัญของผูเ้ รยี น

๑. ความสามารถในการสอ่ื สาร
๒. ความสามารถในการคิด
๓. ความสามารถในการใชท้ ักษะชีวิต

แกผแา่เลมระสตเวตจดรามญิ บนปรตัญิหแ์ าญปราจลิต คณุ ลกั ษณะอนั พึงประสงค์
รักชาติ ศาสน์ กษัตริย์
การสวดมนต์แปล ประโยชน์ของการบริหารจติ และ ตวั ชวี้ ดั ท่ี ๑.๓ ศรทั ธา ยดึ มน่ั และ
แผเ่ มตตา เจรญิ ปัญญา และการน�าวิธกี ารบรหิ ารจิต ปฏบิ ัติตนตามหลักของศาสนา
การบริหารจิตและเจริญปญั ญา และเจริญปัญญาไปใช้ในชวี ิตประจ�าวนั ใฝเ่ รียนรู้
ตามหลกั สตปิ ฏั ฐานเนน้ อานาปานสติ ตวั ชี้วดั ท่ี ๔.๑ ต้ังใจ เพียรพยายาม
ในการเรยี นและเขา้ รว่ มกจิ กรรมการเรยี นรู้
สาระสาำ คญั มุ่งมนั่ ในการท�ำ งาน
ตัวชี้วัดที่ ๖.๑ ตง้ั ใจและรบั ผิดชอบ
การสวดมนต์ แผเ่ มตตา บรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญา เปน็ วธิ กี ารทท่ี �าใหจ้ ติ เกดิ สมาธแิ ละมปี ญั ญา ในการปฏิบตั ิหน้าทก่ี ารงาน
ชว่ ยยกระดับจิตใจให้สงู ขนึ้ และมปี ระโยชน์ต่อการดา� เนินชวี ิต

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ดุ ประกายโครงงาจน

นักเรียนร่วมกันจัดทำ�ค่ายธรรมะ เพื่อเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับการบริหารจิต

และเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ เขียนผลการดำ�เนินงาน

ในรูปแบบโครงงาน จากนั้นนำ�ภาพเรื่องราวความประทับใจมาใช้ในการ

จัดนิทรรศการความรูเ้ ผยแพร่ให้กับบุคคลอ่นื ๆ

91 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวชว้ี ัด จดุ ประกายความคดิ

ส ๑.๑ ม.๒/๑๐ การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปัญญา
ภาระงาน/ช้ินงาน ช่วยเพ่มิ ประสทิ ธิภาพในการเรียน
แบบบันทึกการสวดมนต์ แผเ่ มตตา
บริหารจติ และเจริญปญั ญา ได้อย่างไร
ตามหลกั สตปิ ฏั ฐานเนน้ อานาปานสติ
St
ep 1
๑. การสวดมนตแ์ ปล แผเ่ มตตา
ขน้ั สงั เกต
รวบรวมขอ้ มูล การบริหารจิตและเจริญปัญญาควรเริ่มด้วยการสวดมนต์ แผ่เมตตา ก่อนฝึกสมาธิตามหลัก

๑. นักเรียนร่วมกันน่ังสมาธิ จากน้ัน สติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ โดยการสวดมนต์ ชายจะน่ังท่าเทพบุตร หญิงน่ังท่าเทพธิดา ประนมมือ
สวดมนตแ์ ปลและแผ่เมตตา
ชิดกนั อยรู่ ะหวา่ งหนา้ อก สา� รวมกาย วาจา ใจ
เพื่อเป็นการนำ�เข้าสู่บทเรียน จากนั้น
นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม ค�ำบชู ำพระรัตนตรยั
ดงั น้ี (น�ำ) หนั ทะ มะยัง พทุ ธัสสะ ภะคะวะโต ปุพพะภำคะมะนะกำรัง กะโรมะ เส.

• หลังจากการทำ�สมาธิแล้วนักเรียน นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต ขอนอบนอ้ มแด่พระผู้มีพระภาคเจา้ พระองคน์ น้ั
มีความรู้สึกอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ
สมองปลอดโปร่ง จิตใจสงบ มีสมาธิมาก อะระหะโต ซง่ึ เปน็ ผ้ไู กลจากกเิ ลส
ยง่ิ ข้ึน)
สัมมำสมั พทุ ธสั สะ ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง (๓ จบ)
• นักเรียนคิดว่าการสวดมนต์และ
แผเ่ มตตามีประโยชน์อยา่ งไร อิมินำ สักกำเรนะ พทุ ธัง อะภปิ ชู ะยำมะ ขา้ พเจ้าทัง้ หลาย ขอบชู าด้วยยง่ิ ซ่ึงพระพทุ ธเจ้า ดว้ ยเครือ่ งสกั การะน้ี

(ตัวอย่างคำ�ตอบ ได้ระลึกถึงคุณพระศรี- อมิ ินำ สักกำเรนะ ธมั มงั อะภิปูชะยำมะ ขา้ พเจา้ ทั้งหลาย ขอบูชาด้วยย่ิง ซ่ึงพระธรรม ดว้ ยเครอ่ื งสักการะนี้
รัตนตรัย ได้อุทิศบุญกุศลแก่เจ้ากรรม
นายเวร) อมิ นิ ำ สักกำเรนะ สังฆงั อะภปิ ูชะยำมะ ข้าพเจ้าทงั้ หลาย ขอบชู าดว้ ยยงิ่ ซง่ึ พระสงฆ์ ด้วยเคร่อื งสักการะนี้

๒. นักเรียนฟังครูอธิบายอานิสงส์ของการ อะระหัง สมั มำสัมพทุ โธ ภะคะวำ พระผู้มพี ระภาคเจา้ เปน็ พระอรหนั ต์ ดับเพลิงกเิ ลสเพลงิ ทุกข์สิ้นเชงิ
แผ่เมตตา ดังน้ี ตรสั รู้ชอบไดโ้ ดยพระองคเ์ อง
พุทธัง ภะคะวันตัง อะภวิ ำเทมิ ขา้ พเจ้าขออภวิ าทพระผมู้ ีพระภาคเจ้า ผู้รู้ ผตู้ ืน่ ผ้เู บกิ บาน (กราบ)
อานสิ งสข์ องการแผเ่ มตตา
ในสมัยหน่ึง พระพุทธเจ้าประทับอยู่วัดเชตวัน สวำกขำโต ภะคะวะตำ ธมั โม พระธรรมเปน็ ธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรสั ไว้ดีแล้ว
เมืองสาวัตถี ทรงตรัสปรารภเมตตาสูตรว่า ภิกษุ ธัมมัง นะมสั สำมิ ข้าพเจา้ ขอนมัสการพระธรรม (กราบ)
ทง้ั หลายอานสิ งสข์ องการแผเ่ มตตามี ๑๑ ประการ คอื
๑. หลบั ก็เป็นสุข สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สำวะกะสังโฆ พระสงฆส์ าวกของพระผมู้ ีพระภาคเจ้า ปฏบิ ตั ดิ ีแล้ว
๒. ต่นื ก็เป็นสุข
๓. ไมฝ่ ันรา้ ย สังฆัง นะมำมิ ข้าพเจา้ ขอนอบนอ้ มพระสงฆ์ (กราบ)
๔. เป็นท่รี กั ของมนษุ ยท์ ั้งหลาย
๕. เปน็ ที่รักของอมนุษยท์ ั้งหลาย 92 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
๖. เทวดายอ่ มรักษา
๗. ไม่ตอ้ งภัยจากไฟ ยาพิษ หรือศสั ตราอาวธุ บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
๘. จติ เปน็ สมาธิงา่ ย
๙. สีหน้าผอ่ งใส ครูจดั กจิ กรรมใหน้ กั เรยี นร่วมกนั สวดมนต์ไหว้พระ แผ่เมตตา บริหารจติ และ
๑๐. เม่อื จะตาย ใจกส็ งบ ไม่หลงใหลใช้สติ เจริญปัญญาด้วยอานาปานสติ ทกุ วันศุกร์คาบเรียนสุดทา้ ยก่อนเลิกเรยี น
๑๑. ถา้ ยังไมบ่ รรลุคณุ พเิ ศษที่สูงกว่า
ยอ่ มเข้าถึงพรหมโลก

สุดยอดคู่มือครู 92

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

บทสวดพุทธานสุ สติ St St ep 1asean
(นำ� ) หันทะ มะยงั พุทธำนสุ สะตินะยัง กะโรมะ เส.
ขน้ั สังเกต
อิตปิ ิ โส ภะคะวำ เพราะเหตอุ ยา่ งนี้ ๆ พระผูม้ ีพระภาคเจา้ นั้น รวบรวมข้อมูล

อะระหงั เป็นผไู้ กลจากกิเลส ๓. นักเรียนร่วมกันศึกษาเน้ือหาเร่ือง
การบริหารจิตและเจริญปัญญาตาม
สมั มำสัมพุทโธ เปน็ ผู้ตรัสร้ชู อบไดโ้ ดยพระองคเ์ อง หลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ
และประโยชน์ของการบริหารจิต
วชิ ชำจะระณะสมั ปนั โน เป็นผู้ถงึ พรอ้ มดว้ ยวิชชาและจรณะ และเจริญปัญญา และการนำ�วิธีการ
บริหารจิตและเจริญปัญญาไปใช้ใน
สคุ ะโต เป็นผู้ไปแล้วดว้ ยดี ชีวิตประจำ�วัน จากหนังสือเรียนหรือ
แหล่งการเรยี นรอู้ น่ื เพมิ่ เตมิ
โลกะวทิ ู เป็นผู้รโู้ ลกอย่างแจม่ แจ้ง
ep 2 ข้ันคดิ วเิ คราะห์
อะนุตตะโร ปุริสะทัมมะสำระถิ เป็นผ้สู ามารถฝึกบุรษุ ท่สี มควรฝึกได้ อย่างไมม่ ใี ครยิง่ กวา่
และสรปุ ความรู้
สตั ถำ เทวะมะนสุ สำนงั เปน็ ครูผู้สอน ของเทวดาและมนษุ ยท์ ัง้ หลาย
๔. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น
พทุ โธ เป็นผ้รู ู้ ผูต้ ่ืน ผู้เบกิ บานดว้ ยธรรม โดยใชค้ ำ�ถาม ดงั นี้

ภะคะวำติ เปน็ ผูม้ ีความจ�าเรญิ จา� แนกธรรมสั่งสอนสตั ว์ ดงั น้ี • การบรหิ ารจิตคอื อะไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ การฝึกจิตให้เกิดสมาธิ
บทสวดธัมมานสุ สติ
(นำ� ) หันทะ มะยัง ธัมมำนสุ สะตนิ ะยงั กะโรมะ เส. และปัญญา)
• การเจรญิ ปัญญาคืออะไร
สวำกขำโต ภะคะวะตำ ธัมโม พระธรรม เปน็ ธรรมท่ีพระผมู้ ีพระภาคเจ้าตรสั ไว้ดแี ลว้ (ตัวอย่างคำ�ตอบ การพัฒนาสติปัญญา

สันทฏิ ฐิโก เป็นธรรมท่ีผศู้ ึกษาและปฏิบตั ิ พึงเห็นได้ด้วยตนเอง ให้มีความรอบรู้ สามารถคิดแก้ไขปัญหา
ต่าง ๆ ได้)
อะกำลิโก เป็นธรรมที่ปฏิบัติได้ และใหผ้ ลได ้ ไมจ่ �ากดั กาล • นักเรียนคิดว่าการบริหารจิตและ
การเจริญปัญญามีความสัมพันธ์กัน
เอหิปสั สิโก เปน็ ธรรมทีค่ วรกลา่ วกะผู้อ่นื ว่า ทา่ นจงมาดเู ถิด

โอปะนะยิโก เป็นธรรมทค่ี วรนอ้ มเขา้ มาใสต่ วั

ปจั จัตตงั เวทิตพั โพ วญิ ญหู ตี ิ เป็นธรรมท่ีผ้รู ้พู งึ ร้ไู ด้เฉพาะตน ดงั น ้ี

บทสวดสังฆานุสสติ
(น�ำ) หนั ทะ มะยัง สงั ฆำนุสสะตนิ ะยงั กะโรมะ เส.

สุปะฏปิ นั โน ภะคะวะโต สำวะกะสงั โฆ สงฆส์ าวกของพระผู้มพี ระภาคเจ้านนั้ หมู่ใด ปฏิบัตดิ ีแลว้

อุชปุ ะฏิปนั โน ภะคะวะโต สำวะกะสงั โฆ สงฆ์สาวกของพระผมู้ พี ระภาคเจา้ หมใู่ ด ปฏบิ ัตติ รงแลว้

ญำยะปะฏปิ นั โน ภะคะวะโต สำวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มพี ระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏบิ ัติเพ่ือรู้ธรรมเป็น

เคร่อื งออกจากทุกข์แลว้

สำมีจิปะฏปิ นั โน ภะคะวะโต สำวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผ้มู พี ระภาคเจ้า หมใู่ ด ปฏบิ ัติสมควรแลว้

ยะทิทัง ไดแ้ กบ่ คุ คลเหลา่ นค้ี ือ

จัตตำริ ปุริสะยุคำนิ อฏั ฐะ ปรุ ิสะปุคคะลำ คู่แห่งบรุ ุษ ๔ คู่ นบั เรียงตัวบุรุษได้ ๘ บุรุษ

เอสะ ภะคะวะโต สำวะกะสงั โฆ น่นั แหละ สงฆส์ าวกของพระผ้มู ีพระภาคเจ้า

อำหุเนยโย เป็นสงฆ์ควรแกส่ ักการะที่เขาน�ามาบชู า

ปำหุเนยโย เปน็ สงฆค์ วรแก่สักการะที่เขาจัดไวต้ อ้ นรบั

การสวดมนต์แปล แผเ่ มตตา บรหิ ารจิต และเจริญปญั ญา 93 อยา่ งไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ การบริหารจิตช่วยให้

จิตใจสงบ เม่ือจิตใจสงบก็จะเกิดปัญญา

สามารถคดิ วิเคราะหแ์ ละแก้ไขปัญหาต่าง ๆ

ได)้

93 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขนั้ คดิ วิเคราะห์
St เปน็ สงฆ์ควรรบั ทกั ษิณาทาน
และสรปุ ความรู้ เปน็ สงฆ์ทบ่ี ุคคลท่ัวไปควรทา� อญั ชลี
ทักขิเณยโย เปน็ เน้ือนาบญุ ของโลก ไม่มีนาบญุ อืน่ ยง่ิ กวา่ ดงั นี้

๕. นักเรียนสรุปประโยชน์ของการ อัญชะลกี ะระณีโย บทแผเ่ มตตา
สตั ว์ท้ังหลาย ทเี่ ป็นเพอื่ นทกุ ข์ เกดิ แก่ เจ็บ ตาย ด้วยกันทั้งหมดทง้ั สิน้
อะนตุ ตะรัง ปญุ ญักเขตตัง โลกสั สาติ จงเป็นสุขเป็นสุขเถดิ อย่าไดม้ เี วรซ่ึงกนั และกนั เลย
จงเป็นสุขเป็นสขุ เถดิ อย่าไดพ้ ยาบาทเบยี ดเบียนซ่งึ กันและกนั เลย
บรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญาและการนำ� สพั เพ สตั ตา จงเปน็ สขุ เปน็ สขุ เถดิ อยา่ ไดม้ ีความทกุ ขก์ ายทกุ ขใ์ จเลย
วิธีการบริหารจิตและเจริญปัญญา อะเวรา โหนตุ จงมีความสุขกายสุขใจ รักษาตนให้พ้นจากทุกข์ภัยท้ังหมดท้ังสิ้น เถิด
ไปใชใ้ นชวี ติ ประจำ�วนั โดยใชแ้ ผนภาพ อพั ยาปชั ฌา โหนตุ
ความคดิ ดังตัวอยา่ ง อะนฆี า โหนตุ
สขุ ี อัตตานงั ปะริหะรนั ตุ

ประโยชน์ของการบริหารจติ และเจรญิ ปญั ญา และการน�ำ วิธี ๒. การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญาตามหลักสตปิ ัฏฐานเน้นอานาปานสติ
การบริหารจติ และเจรญิ ปญั ญาไปใชใ้ นชีวติ ประจ�ำ วัน
ปัญญา แปลว่า ความรู้ทั่ว คือรู้ท่ัวถึงเหตุถึงผล รู้อย่างชัดเจน รู้บาปบุญคุณโทษ รู้สิ่งท่ีควรท�า

ควรเวน้ ซ่ึงปญั ญาหรือความรู้ท่ัวน้ีแต่ละคนมีไมเ่ ท่ากัน ในทางพระพุทธศาสนาจ�าแนกปัญญาเปน็ ๓ ระดับ

ดา้ น ไดแ้ ก่ สตุ มยปัญญา คอื ปัญญาท่ีเกิดจากการสดับตรับฟงั และการศกึ ษาเลา่ เรียน จนิ ตามยปัญญา คือ
จุดมุ่งหมาย
เพือ่ ใหห้ ลุดพน้ จากกิเลสและ ปญั ญาทเี่ กดิ จากการคดิ คน้ ตรกึ ตรอง และภาวนามยปญั ญา คอื ปญั ญาทเ่ี กดิ จากการอบรมจติ เจรญิ ภาวนา
สูงสุด ความทกุ ขท์ ้งั ปวง
การท่เี ราจะพฒั นาปญั ญาทง้ั ๓ ประการใหเ้ จรญิ ไดน้ นั้ ต้องอาศัยการฝกึ อบรมจิตใหเ้ ข้มแขง็ หรือฝกึ ฝน

จติ ใหม้ ีสมาธิ เพราะสมาธิเป็นบอ่ เกิดแห่งปญั ญา

ด้าน สมาธแิ ปลวา่ ความมใี จตงั้ มั่น การทา� ให้ใจสงบไมฟ่ ้งุ ซา่ น สมาธแิ ยกออกเปน็ ๓ ระดับคือ ขณกิ สมาธิ
ความสามารถ
ทำ�ใหเ้ กิดอภิญญา คือ หมายถึง สมาธิชั่วขณะ อุปจารสมาธิ หมายถึง สมาธิข้ันระงับอกุศลกรรมท่ีปิดก้ันจิตไม่ให้บรรลุความดี
พเิ ศษ แสดงอทิ ธิฤทธิ์ได้ มีหทู ิพย์ ตาทพิ ย์
และอัปปนาสมาธิ หมายถงึ สมาธแิ นว่ แน่ เป็นสมาธริ ะดับสงู สุด ซ่ึงจติ ท่เี ป็นสมาธหิ รอื มีสมรรถภาพสูงน้ัน

จะเป็นจิตท่ีมีพลังมาก มีความสงบ ใสกระจ่าง นุ่มนวลเหมาะแก่การใช้งาน เพราะไม่เครียด ไม่กระด้าง

ไมว่ นุ่ วาย ไมส่ ับสน

ด้านสขุ ภาพ ทำ�ใหจ้ ิตใจสงบ เข้มแขง็ อานาปานสติ แปลว่า การระลึกถึงลมหายใจ
และการพัฒนา หนกั แน่น ม่ันคง
เข้า-ออก การบริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลัก
บุคลิกภาพ
สตปิ ฏั ฐานเนน้ อานาปานสติ คอื การก�าหนดรทู้ กุ ครง้ั

ที่ลมผ่านเข้า-ออกจมูกเพื่อให้จิตเป็นสมาธิ ซ่ึงมีวิธี

ประโยชน์ ปฏิบัติดังนี้
ในชวี ติ
ประจำ�วนั ทำ�ใหจ้ ติ ใจผอ่ นคลาย ไมเ่ ครียด ขน้ั เตรียมการปฏิบัติ
เลือกสถานที่ที่สงบเงียบ ก�าหนดเวลาตาม

ความเหมาะสม สมาทานศีล นมัสการพระรตั นตรยั

แผ่เมตตา และตดั ความกงั วลต่าง ๆ ให้หมดสิน้ การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญา ช่วยเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพ
ในการศึกษาเล่าเรียน

94 พระพุทธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การแผ่เมตตาใหผ้ ู้อืน่ เป็นการลดพฤติกรรมดา้ นใด
๑ ความคิดฟ้งุ ซา่ น
๒ ความหลงลมื (เฉลย ๓ เพราะการแผเ่ มตตาชว่ ยให้จิตใจสงบ
๓ ความรสู้ กึ โกรธ ผอ่ นคลาย ชว่ ยลดความรู้สึกโกรธของตนเอง
๔ ความประมาท แลว้ ใชช้ วี ิตไดอ้ ย่างเปน็ สขุ )

สุดยอดคู่มือครู 94

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

aseanSt

ขน้ั ตอนกำรปฏบิ ัติ ep 2
๑. น่ังบนพ้ืนด้วยท่านั่งขัดบัลลังก์ คือ ขาขวาทับขาซ้าย มือขวาทับมือซ้าย ตัวต้ังตรง หรือท่านั่ง
ข้นั คิดวเิ คราะห์
ขัดสมาธิเพชร คือ เทา้ ซ้ายทับขาขวา เทา้ ขวาทับขาซ้าย มอื ขวาทบั มอื ซา้ ย ตัวตง้ั ตรง และสรุปความรู้
๒. ก�าหนดลมหายใจเข้า-ออก ดังนี้
๒.๑ การกา� หนดลมหายใจข้นั ต้น ๖. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพิ่มคุณค่า
เมื่อน่งั ขัดสมาธิแล้วให้ต้งั สติ หายใจเข้ากร็ ู้วา่ เขา้ หายใจออกก็ร้วู า่ ออก ถ้าหากจิตฟุ้งซา่ นไปทีอ่ ่นื แลว้ สรปุ เปน็ ความคิดรวบยอด โดยใช้
คำ�ถาม ดังนี้
ให้กา� หนดรู้ แลว้ กา� หนดสติใหก้ ลับมาอยทู่ ล่ี มหายใจเข้า-ออก ปฏบิ ตั จิ นสามารถกา� หนดจิตใหอ้ ยูก่ บั ทไ่ี ด้
๒.๒ การกา� หนดโดยการนบั ลมหายใจเขา้ -ออก ก�าหนดสตใิ หอ้ ยกู่ บั ลมหายใจเขา้ -ออก และเรมิ่ • ถ้านักเรียนสวดมนต์ แผ่เมตตา
บ ริ ห า ร จิ ต แ ล ะ เ จ ริ ญ ปั ญ ญ า ด้ ว ย
นบั ตงั้ แต่ค่ทู ี่ ๑ เร่อื ยไปจนถึงคทู่ ี่ ๑๐ จดั เปน็ ๑ รอบ เม่ือนับถึงคทู่ ี่ ๑๐ แล้วใหก้ ลบั มานบั ค่ทู ี่ ๑ ใหม่ จนถึง อานาปานสติเป็นประจำ�ทุกวัน จะก่อ
คู่ที่ ๑๐ อีก เชน่ คู่ที่ ๑ นับ ๑-๑, ๒-๒, ๓-๓, ๔-๔, ๕-๕, ๖-๖, ๗-๗, ๘-๘, ๙-๙, ๑๐-๑๐ เม่อื ขึ้นรอบใหม่ ให้เกิดประโยชน์ต่อนักเรียนอย่างไร
กใ็ ห้นบั เชน่ เดียวกนั นี้จนกวา่ จะหยดุ ปฏิบตั ิ

๓. ประโยชน์ของการบริหารจิตและเจรญิ ปัญญา และการนา� วธิ ี (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้จิตใจสงบ ไม่คิด
การบริหารจิตและเจริญปญั ญาไปใช้ในชีวติ ประจา� วัน ฟุ้งซ่าน สามารถควบคุมอารมณ์ของตนเองได้

๑. ประโยชนท์ เี่ ปน็ ความมงุ่ หมายแทจ้ รงิ ของการบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญาตามหลกั พระพทุ ธศาสนา สามารถรับรู้ และเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ ได้
การบริหารจิตและเจริญปัญญาหรือการเจริญสมาธิ เป็นส่วนสา� คัญของการปฏิบัติ เพ่ือบรรลุจุดมุ่งหมาย
สงู สุด คือ ความหลดุ พ้นจากกเิ ลสและทกุ ขท์ ั้งปวง อย่างรวดเร็ว ซ่ึงจะนำ�ไปสู่ความสุขและ

๒. ประโยชน์ในดา้ นความสามารถพิเศษ ความสำ�เรจ็ ในชวี ติ )
การใช้สมาธิระดับฌานสมาบัติเป็นฐานท�าให้เกิดอภิญญา คือ แสดงฤทธ์ิได้หูทิพย์ ตาทิพย์ ๗. นักเรียนร่วมกันอภิปรายถึงขั้นตอน

รู้ใจผู้อ่นื ระลกึ ชาตไิ ด้ และรูจ้ กั ทา� กิเลสให้สนิ้ ไป และวธิ กี ารบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญา
๓. ประโยชน์ในดา้ นสขุ ภาพจิตและการพฒั นาบุคลิกภาพ ตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ
๓.๑ ทา� ใหเ้ ปน็ ผมู้ จี ติ ใจสงบ เขม้ แขง็ หนกั แนน่ มน่ั คง และมบี คุ ลกิ ภาพสภุ าพ ออ่ นโยน มคี วาม จากน้ันสรุปข้ันตอนและวิธีการปฏิบัติ
เพ่อื นำ�ไปสู่การปฏิบัติต่อไป
สดช่นื ผ่องใส กระฉับกระเฉง เบกิ บาน งามสง่า มีเมตตากรณุ า รู้จกั ตนเองและผู้อนื่ ตามความเป็นจรงิ
๓.๒ ทา� ใหจ้ ิตอย่ใู นสภาพพรอ้ มต่อการปลูกฝงั คณุ ธรรมและการเสรมิ สรา้ งนสิ ัยท่ดี ี
๓.๓ ท�าใจใหส้ งบและผ่อนคลายความทกุ ข์ทเี่ กดิ ข้ึนในใจได้ ซึง่ ปัจจบุ ันเรยี กว่ามคี วามมนั่ คง

ทางอารมณ์ (EQ : Emotional Quotient หมายถึง ความสามารถในการดา� เนินชีวิตร่วมกับผู้อื่นอย่าง
สรา้ งสรรรค์และมคี วามสขุ )

๔. ประโยชนใ์ นชีวิตประจ�าวัน
๔.๑ ชว่ ยท�าใหจ้ ติ ใจผอ่ นคลาย หายเครียด มีความสงบ ไม่กระวนกระวาย ไมก่ ลดั กลมุ้ วติ ก

กังวล ซง่ึ นกั เรยี นอาจท�าอานาปานสติด้วยการกา� หนดลมหายใจเข้า-ออกในเวลาทจี่ า� เป็นต้องรอคอย หรอื
ทา� ขณะนั่งอยบู่ นรถในเวลาที่รถตดิ เปน็ ต้น

การสวดมนตแ์ ปล แผ่เมตตา บรหิ ารจิต และเจริญปญั ญา 95

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ข้อใดไม่ใชป่ ระโยชนท์ ่ีเกิดจากการบรหิ ารจิตและเจรญิ ปัญญา (เฉลย ๒ เพราะการบริหารจติ และเจรญิ ปัญญา
๑ ทำ�ให้หลดุ พ้นจากกเิ ลสและความทกุ ข์ทั้งหลาย ช่วยให้หลุดพ้นจากกิเลส ทำ�ให้จิตใจสงบผ่อนคลาย

๒ ทำ�ให้จติ ใจกระวนกระวายอย่ไู ม่เป็นสขุ ไม่กระวนกระวาย ทำ�ให้สุขภาพกายและสุขภาพจิตดี

๓ ทำ�ใหส้ ขุ ภาพกายและสขุ ภาพจติ ดี ทำ�ให้มีประสิทธิภาพในการทำ�งาน ไม่ประมาทในการ

๔ ทำ�ใหป้ ระสิทธภิ าพในการเรียนและการทำ�งานดขี ึน้ ดำ�เนินชีวติ )

95 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ขนั้ ปฏบิ ตั ิ
St แหลละงั สกราปุรปควฏาิบมตั ริู้

๔.๒ เปน็ เครอื่ งเสรมิ ประสทิ ธภิ าพในการทา� งาน การเรยี น และการทา� กจิ ทกุ อยา่ ง เพราะจติ เปน็

๘. นั ก เ รี ย น ร่ ว ม กั น ฝึ ก ป ฏิ บั ติ ก า ร สมาธิแน่วแน่อยู่กับสิ่งที่ก�าลังกระท�า ผู้ท่ีมีการบริหารจิต เจริญปัญญา ฝึกสมาธิอยู่เป็นประจ�าย่อมช่วย

ใหก้ ารเรยี นและการทา� งานไดผ้ ลดี ไม่เกดิ ความผิดพลาดและยงั ชว่ ยปอ้ งกนั อบุ ตั ิเหตไุ ด้อีกด้วย

บริหารจิตและเจริญปัญญาตาม ๔.๓ ช่วยเสริมสุขภาพ เน่ืองจากร่างกายกับจิตใจมีความสัมพันธ์กัน บุคคลท่ัวไปเม่ือกาย
หลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ ไม่สบาย จิตใจก็พลอยอ่อนแอ เศร้าหมอง หากไม่มีก�าลังใจจะยิ่งส่งผลให้โรคทางกายน้ันทรุดหนักลง
เปน็ เวลา ๑ สัปดาห์ แ ล้ ว บั น ทึ ก ผ ล แตห่ ากวา่ มจี ติ ใจทเ่ี ขม้ แขง็ ยอ่ มมกี า� ลงั ใจในการรกั ษาโรคภยั ทเ่ี ปน็ อยู่ และในผทู้ มี่ อี าการเจบ็ ปว่ ยขนั้ รนุ แรง

น้ัน การท�าสมาธิ มีส่วนช่วยระงับทุกขเวทนาทางกายได้ นอกจากนี้ บุคคลที่มีจิตใจผ่องใสเบิกบาน

ลงในแบบบนั ทึก ดงั ตัวอย่าง ยอ่ มสง่ ผลใหม้ ีสขุ ภาพกายดี การบรหิ ารจติ เจรญิ ปัญญา ฝกึ สมาธิ จงึ นับเป็นการเสรมิ ภมู ติ า้ นทานโรค
ได้อกี ทางหนงึ่

แบบบนั ทกึ การสวดมนต์ แผเ่ มตตา บรหิ ารจิตและ ผังสรุปสาระส�าคัญ
เจรญิ ปญั ญาตามหลักสตปิ ัฏฐานเนน้ อานาปานสติ
การสวดมนตแ์ ปล แผ่เมตตา
ว/ด/ป ความรสู้ กึ กอ่ น ความรูส้ ึกขณะ ผลจากการ การสวดมนต์แปล แผ่เมตตา เป็นการเรม่ิ บริหารจิตและเจริญปัญญา ชายน่งั ทา่ เทพบตุ ร หญงิ นั่งท่า
ปฏบิ ตั ิ ปฏิบตั ิ ปฏิบัติ
เทพธดิ า การสวดมนตแ์ ปล การแผเ่ มตตา เปน็ การเตรยี มจติ ใหพ้ รอ้ มกบั การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญา
(๑๓/๔/๖๓) (ตืน่ เตน้ ) (จิตใจสงบ (สมอง และเปน็ การศึกษาหลกั ธรรมจากคา� แปลของบทสวดมนต์อีกด้วย
ไมค่ ิดฟุ้งซา่ น) ปลอดโปรง่
จติ ใจสงบ การบรหิ ารจิตและเจรญิ ปญั ญาตามหลกั สตปิ ัฏฐานเน้นอานาปานสติ
มีสมาธมิ ากขนึ้ )

จ า ก น้ั น นั ก เ รี ย น ต ร ว จ ส อ บ ผ ล การสวดมนตแ์ ปล ปญั ญา หมายถงึ ความร้ทู ัว่ ถงึ เหตผุ ล รบู้ าป บญุ คุณ โทษ สิ่งทคี่ วรท�า ควรเว้น
การบนั ทกึ การฝกึ ปฏบิ ตั กิ ารบรหิ ารจติ แผเ่ มตตา บรหิ ารจิต สมาธิ หมายถงึ ความมใี จต้งั มัน่ ทา� ใจให้สงบ ไมฟ่ งุ้ ซา่ น
และเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐาน อานาปานสติ แปลว่า การระลึกถึงลมหายใจเข้า-ออก การบริหารจิตและ
เน้นอานาปานสติ แล้วประเมินตนเอง และเจรญิ ปญั ญา เจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ คือการก�าหนดรู้ทุกครั้ง
วา่ ไดป้ ระโยชน์อยา่ งไร จะนำ�ไปปฏบิ ตั ิ ทลี่ มผ่านเข้าออกจมูก เพ่อื ให้จติ เปน็ สมาธิ
อยา่ งสมา่ํ เสมอในชวี ติ ประจำ�วนั หรอื ไม่
ประโยชน์ของการบรหิ ารจิตและเจริญปญั ญา
และการนำาวธิ ีการบริหารจิตและเจริญปัญญาไปใชใ้ นชวี ิตประจำาวนั

๑. เพอื่ ความหลดุ พ้นจากกิเลสและทุกขท์ ั้งปวง
๒. ประโยชนใ์ นด้านความสามารถพเิ ศษ
๓. ประโยชน์ในดา้ นสขุ ภาพจิตและการพฒั นาบุคลิกภาพ
๔. ประโยชน์ในชวี ติ ประจา� วัน

๑) ชว่ ยทา� ใหจ้ ิตใจผอ่ นคลาย หายเครยี ด สงบ ไม่กระวนกระวาย
๒) เสริมประสทิ ธิภาพในการเรียน การท�างาน และกจิ กรรมทุกอยา่ ง
๓) เสรมิ สขุ ภาพ เพราะเมอ่ื กายไมส่ บาย จิตใจกพ็ ลอยออ่ นแอ การมจี ิตใจทเี่ ข้มแข็งจะท�าให้มีก�าลงั ใจในการรักษา
ในผทู้ ีเ่ จบ็ ปว่ ยขั้นรุนแรง การท�าสมาธชิ ว่ ยระงบั ทุกขเวทนาทางกายได้

96 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ก๒๑๔๓า รกขขขขรณณณณะะะะะททขฟอำ�ับ่าำใัง�นสดพรหมถแรสนมาะธธดังสี ิไสรงตดรถือิรย้มกึงตู้ ินเกน็ทัวเาึกตสศรถียลมนงึงอสีาอนดกมากน็เาหวรธึกลาอ้ไิถราดงจึงจด้เึงงึรีทไลอ่ื ม่สี มืงเ่ ดุทกต่ีจิดาะขอขึ้นบุ อมตั พาเิ ดหร ูต ุ รสจ(เู้ตด่งิฉทัจว ลี่ทต่อย�ำแล)ลอ๔ะดใหเวเ้คพลวราาามะคกสือาำ�รคมมญัีสสี กตมบัาิ ธิ

สุดยอดคู่มือครู 96

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

คำ� ศพั ทส์ ำ� คัญ St St Stasean

ep 3 ข้นั ปฏบิ ตั ิ
และสรุปความรู้
หลงั การปฏบิ ัติ

prayer (แพร' เออะ) ผสู้ วดมนต์ ๙. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็น
ความรรู้ ว่ มกัน ดังนี้
rite (ไรทฺ) พิธีศาสนา พธิ กี รรม

จดุ ประกายโครงงาน • การสวดมนต์ แผเ่ มตตา บรหิ าร-
จิตและเจริญปัญญาตามหลักสติ-
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๒ กลุ่ม ตามหัวข้อ การสวดมนต์แปลแผ่เมตตาและการบริหารจิต ปัฏฐานเน้นอานาปานสติ เป็นวิธีการ
เจริญปัญญา แต่ละกลุ่มศึกษาข้อมูลเพ่ิมเติมแล้วช่วยกันจัดท�าส่ือ ๑ ช้ิน ในการเผยแพร่ความรู้ ทำ�ให้จิตใจสงบ เมื่อจิตใจสงบ
โดยนักเรียนออกแบบสื่อดว้ ยตนเอง

กจิ กรรมบรู ณาการอาเซยี น ก็จะเกิดสมาธิและปัญญาตามมา
ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ต่อการดำ�เนิน

ให้นักเรียนร่วมกันสนทนาถึงประโยชน์ของการสวดมนต์แปล แผ่เมตตา บริหารจิต และ ชวี ติ ประจำ�วนั
เจรญิ ปญั ญา หรอื ตามแนวทางศาสนาทตี่ นเองนบั ถือ มปี ระโยชน์อย่างไรตอ่ ประชาคมอาเซียน
ep 4

เว็บไซต์แนะน�า สา� นักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ขนั้ สอื่ สารและนำ� เสนอ
ยุวพุทธิกสมาคมแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถมั ภ์
http://www.culture.go.th ๑๐. นั ก เ รี ย น อ อ ก ม า นำ� เ ส น อ ค ว า ม
http://www.ybat.org

ประทับใจจากการฝึกปฏิบัติการ

บริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลัก

สติปัฏฐานเน้นอานาปานสติของ

ตนเองให้เพอื่ นฟังหนา้ ชั้นเรยี น

5ep ขั้นประเมนิ เพ่ือเพ่ิมคณุ คา่
บรกิ ารสงั คม
และจติ สาธารณะ

การสวดมนตแ์ ปล แผ่เมตตา บรหิ ารจติ และเจรญิ ปัญญา 97 ๑๑. นั ก เ รี ย น นำ� ค ว า ม รู้ ที่ ไ ด้ จ า ก ก า ร
ฝึกปฏิบัติการบริหารจิตและเจริญ-
ปั ญ ญ า ต า ม ห ลั ก ส ติ ปั ฏ ฐ า น เ น้ น
อานาปานสติ ไปแนะนำ�ให้คนใน
ครอบครัวได้รู้จักและฝึกปฏิบัติตาม
ไดอ้ ย่างถกู ต้อง

97 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้ีวัด กิจกรรมการเรยี นรู้

ส ๑.๑ ม.๒/๑๐ ๑. ให้นักเรียนสวดมนต์แปลและแผ่เมตตา พร้อมทั้งอภิปรายเก่ียวกับความหมายของบทสวดมนต์
และบทแผเ่ มตตา

๒. ให้นักเรียนฝึกการบริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติทุกวันอย่างน้อย
วนั ละ ๑๐ นาที แลว้ นา� ประสบการณข์ ณะปฏบิ ตั แิ ละประสบการณท์ ไ่ี ดร้ บั จากการปฏบิ ตั มิ าแลกเปลยี่ น
เรียนรกู้ ันในชนั้ เรยี น

แนวค�ำตอบ ค�าถามพัฒนากระบวนการคิด

๑. ทำ�ให้จิตใจสงบ เกิดสมาธิและปัญญา ๑. การสวดมนต์และแผ่เมตตามคี วามส�าคัญอยา่ งไร
สามารถนำ�มาใช้ประโยชน์ในการดำ�เนิน ๒. การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติมีขัน้ ตอนอยา่ งไร
ชวี ิตได้ ๓. การบริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติมีประโยชน์ในชีวิตประจ�าวัน

๒. ขน้ั เตรยี มการปฏิบัติ เลือกสถานที่ อย่างไร
ทเ่ี งยี บสงบก�ำ หนดเวลาตามความเหมาะสม ๔. ประโยชน์ที่เป็นความมุ่งหมายที่แท้จริงของการบริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลักพระพุทธศาสนา

คืออะไร
๕. เหตใุ ดการบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญาจงึ เปน็ เครอื่ งสง่ เสรมิ ประสทิ ธภิ าพในการท�างานและการเรยี นได้

สมาทานศีล นมัสการพระรัตนตรัย

แผ่เมตตา

ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั ิ นงั่ กบั พนื้ ขาขวาทบั ขาซา้ ย

มือขวาทับมือซ้าย นั่งตัวตรง แล้วกำ�หนด

ลมหายใจเข้า-ออก

๓. ช่วยทำ�ให้จิตใจผ่อนคลาย หายเครียด

มีความสงบ ไมก่ ระวนกระวาย ไม่วิตกกังวล

เสริมประสทิ ธิภาพในการเรยี น การท�ำ งาน

๔. เพื่อหลุดพ้นจากกเิ ลสและทกุ ขท์ ง้ั ปวง

๕. เพราะเมอื่ จติ มสี มาธแิ นว่ แนอ่ ยกู่ บั สง่ิ ทกี่ �ำ ลงั

กระทำ� ผู้ท่ีมีการบริหารจิตและเจริญปัญญา

เป็นประจำ�ย่อมช่วยทำ�ให้การเรียนและการ 98 พระพุทธศาสนา ม.๒
ท�ำ งานไดผ้ ลดี ลดความผดิ พลาด และท�ำ ให้

ท�ำ งานได้อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การบริหารจิตและเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐานเน้นอานาปานสติ ก่อให้เกิด
ประโยชนต์ ่อผู้ปฏบิ ัติอยา่ งไร
๑ ทำ�ให้จติ ใจกระวนกระวาย มีความวิตกกังวล
๒ มอี ารมณอ์ ่อนไหวงา่ ย อ่อนโยนงามสงา่
๓ มีจิตใจสงบ สตมิ ่ันคง ทำ�งานได้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ
๔ มจี ติ สัมผัส สามารถหย่ังรู้เรื่องราวในอดีตและอนาคตได้

สุดยอดคู่มือครู 98 (เฉลย ๓ เพราะการบรหิ ารจติ และเจริญปญั ญาตามหลกั สตปิ ฏั ฐานเนน้ อานาปานสติ
กอ่ ให้เกดิ ประโยชนต์ อ่ ผู้ปฏิบัติ คือ ทำ�ให้จิตใจสงบ มสี ติมัน่ คง สามารถทำ�งานได้
อย่างมีประสิทธิภาพ)

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เป้าหมายการเรียนรู้

มาตรฐานการเรียนรู้

๑๑หน่วยการเรียนรู้ท่ี การปฏบิ ัติตนตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา มาตรฐาน ส ๑.๑
เพ่ือการดำารงตนอย่างเหมาะสมในกระแสความ รู้และเข้าใจประวัติ ความสำ�คัญ ศาสดา
เปล่ียนแปลงของโลกและการอยรู่ ่วมกันอยา่ งสนั ตสิ ุข หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนา
ท่ีตนนับถือและศาสนาอ่ืน มีศรัทธาที่
ตวั ชี้วัด ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรม
เพอ่ื อยู่รว่ มกนั อยา่ งสนั ติสุข
วิเคราะห์การปฏิบัติตนตามหลักธรรมทางศาสนาท่ีตนนับถือ เพ่ือการด�ารงตนอย่างเหมาะสม
ในกระแสความเปล่ยี นแปลงของโลกและการอยู่ร่วมกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ (ส ๑.๑ ม.๒/๑๑) สมรรถนะส�ำ คญั ของผเู้ รยี น

ผงั สาระการเรียนรู้ ๑. ความสามารถในการสือ่ สาร
๒. ความสามารถในการคดิ
๓. ความสามารถในการแก้ปญั หา
๔. ความสามารถในการใชท้ กั ษะชีวิต
๕. ความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยี

การปฏบิ ัตติ นตามหลักธรรม คณุ ลักษณะอนั พงึ ประสงค์
ทางพระพุทธศาสนาเพ่อื การดำารงตน
อยา่ งเหมาะสมในกระแสความเปล่ียนแปลงของโลก รกั ชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์
ตัวชี้วัดท่ี ๑.๓ ศรัทธา ยึดมั่น และปฏิบัติตน
และการอยู่รว่ มกนั อย่างสันตสิ ุข ตามหลกั ของศาสนา

หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา ใฝ่เรียนรู้
เพอื่ การดา� รงตนอย่างเหมาะสมใน เพ่อื การอยรู่ ่วมกนั อย่างสันตสิ ขุ ตวั ชี้วัดท่ี ๔.๑ ตง้ั ใจ เพยี รพยายาม
กระแสความเปลี่ยนแปลงของโลก ในการเรยี นและเข้ารว่ มกิจกรรมการเรียนรู้
ตัวชีว้ ดั ท่ี ๔.๒ แสวงหาความรู้จากแหล่งเรยี นรู้
สาระสำาคญั ต่าง ๆ ท้ังภายในและภายนอกโรงเรียน
ดว้ ยการเลอื กใชส้ อื่ อย่างเหมาะสม
เราสามารถนา� หลักธรรมทางพระพุทธศาสนามาใช้เป็นแนวทางในการปฏิบัติตนให้เหมาะสมกับ บันทึกความรู้ วิเคราะห์ สรุปเป็นองค์ความรู้
ความเปลยี่ นแปลงของโลกและการอย่รู ว่ มกันอยา่ งสนั ตสิ ขุ ได้ สามารถนำ�ไปใชใ้ นชวี ติ ประจำ�วันได้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 มงุ่ มั่นในการทำ�งาน
ตัวช้วี ัดท่ี ๖.๑ ต้งั ใจและรับผิดชอบ
นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มสืบค้นข้อมูลข่าวเกี่ยวกับบทบาท ในการปฏิบัตหิ น้าที่การงาน
ของศาสนา แล้ววิเคราะห์ข่าวว่าศาสนายังมีบทบาทสำ�คัญในวิถีการดำ�เนินชีวิตของมนุษย์ ตวั ชวี้ ัดท่ี ๖.๒ ทำ�งานด้วยความเพยี รพยายาม
อย่างไร แตกตา่ งกับในอดตี หรอื ไม่ อย่างไร เขียนผลการศกึ ษาในรปู แบบรายงาน และอดทนเพือ่ ให้งานสำ�เรจ็ ตามเปา้ หมาย

99 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้ีวัด จดุ ประกายความคิด

ส ๑.๑ ม.๒/๑๑ ท่ามกลางกระแส
ความเปลีย่ นแปลงของโลก
ภาระงาน/ชิน้ งาน ในทกุ วันน้ี ทา� ใหเ้ กดิ ปญั หาต่าง ๆ
แผนภาพความคิดแนวทางการปฏิบัติตน มากมาย นักเรียนคิดวา่ หลักธรรม
โดยใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ทางพระพทุ ธศาสนาข้อใด
เพื่อการดำ�รงตนอย่างเหมาะสมในกระแส
ความเปลี่ยนแปลงของโลกและการอยู่ ท่ีจะสามารถน�ามาใช้
ร่วมกนั อย่างสนั ติสขุ เพ่อื แกป้ ัญหาเหลา่ นน้ั ไดบ้ ้าง

ep 1St

ขั้นสังเกต การปฏิบัติตนตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เพ่ือการด�ารงตนอย่าง
รวบรวมขอ้ มลู เหมาะสมในกระแสความเปลยี่ นแปลงของโลกและการอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ

๑. นักเรยี นศึกษาเนื้อหาเรือ่ ง พระพุทธศาสนาเป็นเรื่องของการปฏิบัติ หลักธรรมค�าสอนในพระพุทธศาสนาจึงเป็นข้อปฏิบัติท่ี
การปฏิบัติตนตามหลักธรรมทาง สามารถน�ามาใชใ้ นชีวิตจริงได ้ ไม่ว่าโลกจะมกี ารเปลีย่ นแปลงไปอย่างไรท้งั ในอดีต ปัจจุบนั และอนาคต
พระพทุ ธศาสนาจะชว่ ยวางแนวทางปฏบิ ตั ทิ มี่ นษุ ยค์ วรพงึ มที ง้ั ตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม และระหวา่ งมนษุ ยด์ ว้ ยกนั เอง
พระพุทธศาสนาเพื่อการดำ�รงตนอย่าง เพอื่ ให้โลกเกดิ สันติสขุ
เหมาะสมในกระแสความเปล่ียนแปลง
ของโลกและการอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข ๑.๑ หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาเพ่อื การด�ารงตนอย่างเหมาะสมในกระแส
จากหนงั สอื เรยี นหรอื แหลง่ การเรยี นรอู้ นื่ ความเปลยี่ นแปลงของโลก
เพ่มิ เตมิ
จากน้ันนักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้ โลกมกี ารเปลย่ี นแปลงอยตู่ ลอดเวลา การเปลยี่ นแปลงของโลกเปน็ ผลมาจากการเปลยี่ นแปลง
คำ�ถาม ดงั น้ี ทางสงั คม ซง่ึ หมายถงึ การท่ีระบบสังคม กระบวนการ หรอื รูปแบบทางสังคม เชน่ วัฒนธรรม ประเพณี
• นักเรียนมีแนวทางการดำ�รงชีวิต ความเช่ือ ระบบครอบครัว ระบบการเมืองการปกครองมีการเปล่ียนแปลงไป ไม่วา่ จะเปน็ ในดา้ นใดกต็ าม
อย่างไรเพ่ือให้อยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข ซึ่งการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกอาจเป็นไปในทางก้าวหน้าหรือถดถอย เป็นไปอย่างถาวรหรือชั่วคราว
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ยึดหลักธรรมทางศาสนา เป็นไปอย่างมีการวางแผนไว้หรือเป็นไปเอง และเป็นไปแล้วก่อให้เกิดประโยชน์หรือก่อให้เกิดโทษก็ได ้
ในการอย่รู ่วมกนั ในสงั คม) ทง้ั สิ้น
• นักเรียนคิดว่ามีหลักธรรมใดบ้าง
ท่ีควรใช้ยึดถือปฏิบัติในกระแสความ 100 พระพุทธศาสนา ม.๒
เปลยี่ นแปลงของโลก
(ตัวอยา่ งค�ำ ตอบ อริยสัจ ๔) บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
• นักเรียนจะนำ�หลักธรรมใดมาใช้
เพือ่ อย่รู ว่ มกนั กบั ผูอ้ ืน่ นักเรียนแบ่งกลุ่มร่วมกันสืบค้นหลักธรรมต่าง ๆ ที่ควรยึดถือในการดำ�รงตน
(ตวั อย่างค�ำ ตอบ สังคหวัตถุ ๔) อย่างเหมาะสมในกระแสความเปลี่ยนแปลงของโลกว่ามีหลักธรรมอะไรบ้าง และ
นักเรยี นจะนำ�ไปปฏบิ ัติอยา่ งไร แลว้ ออกมานำ�เสนอหนา้ ชัน้ เรียน

สุดยอดคู่มือครู 100

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

aseanSt

การเปลยี่ นแปลงของโลกน้ี หากเปน็ ไป ep 2

ในทางท่ีดีย่อมเกิดประโยชน์แก่คนทั้งโลก แต่หาก ข้ันคิดวเิ คราะห์
และสรุปความรู้
เป็นไปในทางร้าย หรือมนุษย์ไม่อาจปรับตัวและ
๒. นักเรียนวิเคราะห์และเสนอแนวทาง
แก้ปัญหากับการเปล่ียนแปลงได้ ผู้คนย่อมต้อง การปฏิบัติตนท่ามกลางกระแสความ
เปล่ียนแปลงของโลก โดยใช้หลักธรรม
ประสบกบั ความทกุ ข์ทรมานอย่างไมม่ ที ส่ี นิ้ สดุ ทางพระพทุ ธศาสนา และผลทเี่ กดิ ขน้ึ จาก
การปฏิบัติตน โดยใช้แผนภาพความคิด
การเปลี่ยนแปลงของโลกที่ท�าให้ ดังตัวอยา่ ง

มนุษย์ต้องประสบกับภาวะทุกข์ยาก เช่น ความ แนวทางการปฏิบัติตน
นำ�เรื่องมรรคในอริยสัจ ๔ มาใช้ในการแก้ไขปัญหา
เปล่ียนแปลงทางด้านเศรษฐกิจ ก่อให้เกิดปัญหา การเปลย่ี นแปลงสภาพธรรมชาติ ส่ิงแวดล้อม โดยใช้หลักทางสายกลางบริหารการใช้
ความยากจน ปญั หาอาชญากรรมความเปลยี่ นแปลง เป็นสาเหตุหนึ่งของการเกดิ อุทกภยั ส่ิงแวดล้อมให้เกิดประโยชน์กับมนุษย์และไม่ทำ�ลาย
ทางธรรมชาติ อนั เปน็ ผลมาจากความเจรญิ กา้ วหนา้ สมดลุ ธรรมชาติ

ทางอตุ สาหกรรม กอ่ ใหเ้ กดิ ภาวะโลกรอ้ น และเกดิ ภยั ธรรมชาตติ า่ ง ๆ ตามมาอกี มากมาย ดงั นน้ั ในทา่ มกลาง ผลทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการปฏบิ ตั ิ
ธรรมชาติและมนุษย์สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างมี
กระแสความเปล่ียนแปลงเหล่าน้ีมนุษย์จึงจ�าเป็นต้องแสวงหาแนวทางในการด�าเนินชีวิตเพื่อให้สามารถ ความสขุ

ด�ารงตนอยู่ได้อย่างมีความสุข หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาจึงถูกหยิบยกมาประยุกต์ใช้เพ่ือแก้ปัญหา ๓. นักเรียนวิเคราะห์และเสนอแนวทาง
การปฏิบัติตนเพ่ือการอยู่ร่วมกันอย่าง
ดงั กลา่ ว ทีส่ า� คญั ไดแ้ ก่ อรยิ สจั ๔ สันติสุข โดยใช้หลักธรรมทางพระพุทธ-
อริยสจั ๔ คือความจริงอนั ประเสริฐ ๔ ประการทสี่ ามารถนา� มาประยกุ ต์ใช้แกป้ ัญหาในชวี ติ ศาสนาและผลทเี่ กดิ ขนึ้ จากการปฏบิ ตั ติ น
ได้แก่ ๑. ทกุ ข์ (ความไม่สบายกาย ไมส่ บายใจตา่ ง ๆ) ๒. สมุทยั (เหตเุ กดิ ทกุ ข์) ๓. นโิ รธ (การดับทกุ ข)์ โดยใชแ้ ผนภาพความคดิ ดงั ตัวอยา่ ง

๔. มรรค (หนทางที่น�าไปสู่การดับทุกข์) ได้แก่ หลักมัชฌิมาปฏิปทา หรือทางสายกลาง ซ่ึงสามารถนา� ไป แนวทางการปฏบิ ตั ติ น
ปฏิบัติตนตามกฎระเบียบของสังคม ไม่เบียดเบียน
ประยุกต์ใช้แก้ปัญหาได้ในทุกกรณีโดยเฉพาะในท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงของโลก เช่น ปัญหา ตนเองและผอู้ ่นื โดยนำ�หลักธรรมกศุ ลกรรมบถ ๑๐
มาปฏบิ ัติเพ่อื ให้อย่รู ว่ มกันอยา่ งสนั ตสิ ขุ
สิ่งแวดล้อม ท่ีเกิดข้ึนจากความเจริญทางเทคโนโลยีและความก้าวหน้าในอุตสาหกรรม ท�าให้มนุษย์
ผลทเี่ กดิ ขนึ้ จากการปฏบิ ัติ
น�าทรัพยากรธรรมชาติมาใช้จนเกินขอบเขตของความพอดี ทั้งการบุกรุกท�าลายป่า และการล่าสัตว์

ความสมดุลในระบบนิเวศจึงเสียไป ภัยธรรมชาติต่าง ๆ จึงตามมา เช่น ความแห้งแล้ง อุทกภัย

ดงั นนั้ มนุษย์จึงควรใชห้ ลกั ทางสายกลางในการบริหารจัดการกับส่งิ แวดล้อม เพอ่ื ให้ธรรมชาตแิ ละมนุษย์

สามารถอยูร่ ่วมกันได้อยา่ งมคี วามสุข

นอกจากปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มแลว้ ภาวะเศรษฐกจิ ตกตา่� ทว่ั โลกกย็ งั นา� ปญั หามาสคู่ วามเปน็ อยู่

ในครอบครัว ซึ่งหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาท่ีสามารถน�ามาประยุกต์ใช้แก้ปัญหาน้ีได้ คือ

หลกั กลุ จิรัฏฐิติธรรม ๔ หรอื ธรรมส�าหรับดา� รงความมง่ั คงั่ ของตระกลู ใหย้ ั่งยืน ไดแ้ ก่

๑. การรูจ้ กั หาสิ่งของมาทดแทน เมอื่ ของเก่าสูญหายหรือหมดไป ของทีน่ �ามาใชท้ ดแทนกนั

นั้นอาจเป็นของท่เี รามีอยู่แล้ว แตส่ ามารถใช้แทนกนั ได้ เราก็ไมจ่ า� เปน็ ต้องเสียเงินหาซอ้ื ของใหม่

๒. รจู้ กั ซอ่ มแซมของเกา่ ของชา� รดุ เพอื่ ใหน้ า� กลบั มาใชไ้ ดอ้ กี ซงึ่ นอกจากจะเปน็ การประหยดั

แล้ว ยังเป็นการลดการใชท้ รัพยากรธรรมชาติอีกด้วย

๓. รู้จักประมาณในการกินการใช้ เลือกอาหารทมี่ ปี ระโยชนใ์ นปรมิ าณและราคาทเ่ี หมาะสม

ซง่ึ นอกจากจะไมต่ อ้ งใชจ้ า่ ยมากแลว้ กย็ งั ดตี อ่ สขุ ภาพดว้ ย รวมไปถงึ การพจิ ารณาความจา� เปน็ การซอ้ื ของใช้

ในชวี ติ ประจา� วัน

การปฏบิ ัติตนตามหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาเพอื่ การดาำ รงตนอยา่ งเหมาะสมในกระแส 101

ความเปล่ยี นแปลงของโลกและการอยรู่ ว่ มกันอยา่ งสนั ติสขุ

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ คนในสังคมอย่รู ว่ มกันอยา่ งสนั ตสิ ขุ

อริยสจั ๔ ประกอบดว้ ยอะไรบ้าง

๑ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ (เฉล ย ๒ เพราะอรยิ สัจ ๔ คอื ความจรงิ ๔ ประการ
๒ ทกุ ข์ สมุทัย นโิ รธ มรรค ที่นำ�มาใช้แก้ปัญหาในชีวิต ประกอบด้วย ทุกข์ (ความ
๓ เมตตา กรุณา มทุ ติ า อเุ บกขา ไมส่ บายก ายและใจ) สมทุ ยั (เหตเุ กิดทกุ ข)์ นโิ รธ (การดับทุกข)์
๔ ศีล สมาธิ ปญั ญา
มรรค (หนทางท่นี ำ�ไปสูก่ ารดบั ทุกข์))

101 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขน้ั คดิ วิเคราะห์
St
และสรปุ ความรู้
๔. ตง้ั ผมู้ ศี ลี ธรรมเปน็ พอ่ บา้ นแมเ่ รอื น เพราะผมู้ ศี ลี ธรรมยอ่ มรวู้ า่ สง่ิ ใดควรหรอื ไมค่ วร และ

๔. นักเรียนวิเคราะห์ว่าการนำ�หลักธรรม จะไมน่ �าครอบครวั ไปสู่อบายมุข
มาเป็นแนวทางในการดำ�เนินชีวิต
๑.๒ หลกั ธรรมทางพระพุทธศาสนาเพอื่ การอยู่ร่วมกันอย่างสันตสิ ุข

การอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ หมายถงึ การทมี่ นษุ ยม์ าอยรู่ วมกนั เปน็ สงั คม และสามารถปฏบิ ตั ิ

มขี อ้ ดอี ยา่ งไร โดยใชแ้ ผนภาพความคดิ ตามกฎเกณฑ์การอยู่ร่วมกันได้ ทั้งกฎเกณฑ์ในรูปของกฎระเบียบและกฎหมาย รวมถึงการมี
ดงั ตัวอยา่ ง คุณธรรม จริยธรรมเป็นกรอบหรือแนวทางในการประพฤติปฏิบัติตน อันจะท�าให้คนในสังคมอยู่ร่วมกัน
อย่างสันติสุข ซึ่งในทางพระพุทธศาสนาแล้วหลักธรรมท่ีจะท�าให้คนในสังคมอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข

ทำ�ใหป้ ระสบความสำ�เร็จในการดำ�เนินชวี ติ มีหลายประการ แต่ในทน่ี ีจ้ ะขอกล่าวถงึ หลักกศุ ลกรรมบถ ๑๐
กศุ ลกรรมบถ ๑๐ หมายถึง หนทางท�าความดีทีจ่ ะน�าไปสู่ความสุข ความเจรญิ โดยไมต่ ้อง
เบยี ดเบียนหรือท�าใหผ้ อู้ ่ืนเดอื ดรอ้ น เปน็ การทา� ความดีท้ังทางกาย วาจา และใจ ดังน้ี

ทำ�ใหอ้ ยรู่ ว่ มกนั ขอ้ ดีของการ ทำ�ให้ไมป่ ระมาท ๑) การทา� ความดีทางกาย ได้แก่
ในสังคมได้ นำ�หลักธรรมมาเป็น ต่ อ ก า ร ดำ� เ นิ น (๑) การละเว้นจากการฆ่าสัตว์
อยา่ งมคี วามสขุ ชีวติ
แนวทางในการ การเบียดเบียนสัตว์ และสิ่งมีชีวิตท้ังหลาย ควรมี
ดำ�เนินชีวติ ความเมตตากรณุ าชว่ ยเหลอื เกื้อกูลกัน

ทำ�ให้ละอายต่อการทำ�ช่ัว (๒) การละเวน้ จากการลกั ทรพั ย์
เกรงกลัวตอ่ การทำ�บาป หรอื การเคารพกรรมสทิ ธิใ์ นทรพั ย์สินของผู้อ่นื

(๓) การละเวน้ จากการประพฤติ

๕. นั ก เ รี ย น คิ ด ป ร ะ เ มิ น เ พื่ อ เ พ่ิ ม คุ ณ ค่ า ผดิ ในกาม การไม่ลว่ งละเมิดทางเพศ การบริจาคโลหิตเปน็ การทาำ ความดที ง้ั ทางกายและใจ
โดยใช้คำ�ถาม ดงั นี้
๒) การทา� ความดที างวาจา ได้แก่
(๑) การละเวน้ จากการพูดเทจ็ ทง้ั เพ่อื ตนเอง ผอู้ ืน่ หรือเหน็ แก่ผลประโยชนใ์ ด ๆ

• เพราะเหตุใดคนเราจึงควรนำ� สามัคคีกนั (๒) การละเวน้ จากการพดู สอ่ เสยี ด พดู ใหค้ นแตกแยก ควรใชค้ า� พดู เพอ่ื สง่ เสรมิ ใหค้ น
หลักธรรมมาปรับใช้เป็นแนวทาง (๓) การละเว้นจากการพดู คา� หยาบ ควรพดู แตค่ า� สุภาพ อ่อนหวาน
ใ น ก า ร ดำ � ร ง ชี วิ ต ท่ า ม ก ล า ง ค ว า ม
เปล่ยี นแปลงของโลก (๔) การละเวน้ จากการพดู เพอ้ เจอ้ ควรพดู แตค่ วามจรงิ มเี หตผุ ล มสี าระประโยชน์ และ
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เพราะพระพุทธศาสนา ถกู กาลเทศะ

๓) การทา� ความดีทางใจ ไดแ้ ก่
(๑) การไม่คดิ อยากจะไดข้ องผู้อ่นื มาเปน็ ของตน

มีหลักธรรมคำ�สอนเกี่ยวกับวิธีคิดและ (๒) การไมค่ ิดปองรา้ ย พยาบาท อาฆาต แคน้ เคอื งผอู้ ่นื แต่คิดปรารถนาดีตอ่ ผอู้ ่ืน
การดำ�เนินชีวิตอย่างมีสติ มีเหตุผล ซึ่ง (๓) การมีความเห็นชอบ คือไม่เห็นผิดไปจากท�านองคลองธรรม เชน่ เห็นวา่ ท�าดีไดด้ ี

เหมาะกับการนำ�มาปรับใช้ในโลกท่ีกำ�ลัง ทา� ช่วั ไดช้ ว่ั

จากหลกั ธรรมดงั กลา่ วนจี้ ะเหน็ ไดว้ า่ หากคนในสงั คมยดึ หลกั กศุ ลกรรมบถ ๑๐ เปน็ แนวทางในการ

เปลี่ยนแปลงให้สามารถอยู่ร่วมกันได้ ประพฤติปฏบิ ตั แิ ลว้ คนในสังคมย่อมอยู่รว่ มกันอยา่ งสันตสิ ขุ

อยา่ งสนั ตสิ ขุ ) 102 พระพุทธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดแสดงถึงการปฏบิ ัติตนตามหลกั กุศลกรรมบถ ๑๐
๑ มคี วามประหยัด (เฉ ลย ๒ เพราะเป็นหลักกศุ ลกรรมบถ ๑๐
๒ พอใจในส่ิงทีต่ นเองมี
ในด้านการท�ำ ความดที างใจ คอื การคิดดี
๓ ร่วมกิจกรรมท่ีทำ�ให้ไม่เกิดทุกข์ ไ มอ่ ยากไ ดข้ อ งผอู้ ื่น พอใจในสิง่ ที่ตนเองมี
๔ ไปศาสนสถานเพือ่ ให้จติ ใจสงบ ไมเ่ บยี ดเบยี นหรอื ทำ�ให้ผ้อู น่ื เดือดรอ้ น)

สุดยอดคู่มือครู 102

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ผังสรปุ สาระส�าคัญ Stasean

ep 3 ข้ันปฏบิ ัติ
และสรปุ ความรู้
หลังการปฏบิ ัติ

หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ๖. นักเรียนแต่ละคนเสนอแนวทาง
เพือ่ การดำารงตนอยา่ งเหมาะสมในกระแสความเปลี่ยนแปลงของโลก การนำ�หลักธรรมของพระพุทธศาสนา
อริยสจั ๔ คือ ความจริงอนั ประเสรฐิ ๔ ประการ ได้แก่ ทุกข์ สมทุ ัย นโิ รธ และมรรค ซึง่ เปน็ การคิด มาปฏิบัติ เพื่อการดำ�รงตนอย่าง
อยา่ งมเี หตุผลเพ่ือหาทางแกไ้ ขปญั หาหรือการดับทุกข์ ไดแ้ ก่ เหมาะสมในกระแสความเปลย่ี นแปลง
- การแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม ดว้ ยหลกั มชั ฌมิ าปฏปิ ทาหรอื ทางสายกลาง เพอ่ื คนื ความสมดลุ ใหธ้ รรมชาติ ของโลกและอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข
- การแก้ปัญหาความเป็นอยู่ของครอบครัว จากผลของเศรษฐกิจตกต�่า ด้วยหลักกุลจิรัฏฐิติธรรม ๔ วิเคราะห์ผลท่ีเกิดขึ้นจากการปฏิบัติ
หรอื ธรรมสา� หรับด�ารงธรรมมั่งคงั่ ของตระกลู ใหย้ ่งั ยนื

การปฏบิ ตั ติ นตามหลกั ธรรม และไม่ปฏิบัติ โดยใช้แผนภาพ
ทางพระพทุ ธศาสนาเพื่อการดำารงตน ความคิด ดงั ตัวอย่าง
อยา่ งเหมาะสมในกระแสความเปลีย่ นแปลงของโลก
ผลทีเ่ กดิ ขนึ้
และการอยู่ร่วมกนั อยา่ งสนั ติสุข

(อริยสจั ๔

หลกั ธรรมทน่ี �ำ มาใชใ้ นการ - ธรรมชาตแิ ละมนุษย์
ปฏบิ ตั ใิ นกระแสความ อยู่ร่วมกันได้อยา่ ง
หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา เปลย่ี นแปลงของโลกและ ถ้าปฏิบัติ มคี วามสุข
เพ่ือการอยูร่ ว่ มกันอย่างสนั ตสิ ุข กุศลกรรมบถ ๑๐
กุศลกรรมบถ ๑๐ หมายถึง หนทางท�าความดที จี่ ะนา� ไปสคู่ วามสขุ ความเจริญโดยไม่เบียดเบียนผูอ้ ่ืน การอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ - ทุกคนอยู่ร่วมกันใน
ซงึ่ จะน�าไปสกู่ ารอยูร่ ่วมกนั อยา่ งสนั ติ สงั คมอยา่ งสนั ตสิ ขุ )
๑. การท�าความดที างกาย (อรยิ สจั ๔และกุศลกรรมบถ๑๐)
๒. การท�าความดที างวาจา
๓. การทา� ความดีทางใจ (อรยิ สจั ๔

การปฏิบัตติ นตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเพอื่ การดาำ รงตนอย่างเหมาะสมในกระแส 103 - แกป้ ญั หาส่งิ แวดลอ้ ม ผลท่ีเกดิ ข้นึ

ความเปลีย่ นแปลงของโลกและการอยู่ร่วมกันอย่างสนั ติสุข ดว้ ยหลกั มชั ฌมิ าปฏปิ ทา (อริยสจั ๔
- เกิดปญั หา
รอบรู้อาเซียนและโลก หรือทางสายกลาง สงิ่ แวดลอ้ ม
เศรษฐกิจตกต่าํ
หลักการในการอยูร่ ว่ มกนั ของศาสนาในภมู ิภาคอาเซยี น เพอื่ คนื ความสมดลุ น�ำ ปญั หามาสู่
ศาสนาอิสลาม สอนหลักธรรมเร่ืองการบริจาคทาน (ซะกาต) เร่ืองการเอื้อเฟื้อ ครอบครัว
เผื่อแผ่ ชว่ ยเหลอื สงั คม ในธรรมชาติ ถา้ ไม่ปฏิบัติ
ศาสนาคริสต์ สอนหลักธรรมเร่ือง หลักบัญญัติ ๑๐ ประการ สอนให้มีจิตสำ�นึก กุศลกรรมบถ ๑๐
อันบริสทุ ธิ์ หลีกเลย่ี งอบายมขุ ไมท่ ำ�บาป และเคารพศกั ด์ิศรีในความเป็นมนษุ ย์ - ท�ำ ความดีทางกาย
วาจา ใจ)
กศุ ลกรรมบถ ๑๐

- คนในสังคมเกดิ

ความขดั แยง้

สงั คมวุน่ วาย)

จากนั้นนักเรียนแต่ละคนตรวจสอบ
ความถูกต้องเรียบร้อยของผลงาน
หากพบข้อผิดพลาดให้แก้ไขปรับปรุง
และพัฒนาใหด้ ยี ง่ิ ขนึ้

103 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ขั้นปฏบิ ัติ
St St St แหลละังสกราปุรปควฏาบิ มตั ริู้ ความรเู้ พมิ่ เตมิ

๗. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงที่เข้าใจเป็น ภาวะโลกร้อน คือ สภาวะที่อุณหภูมิเฉลี่ยบนพื้นสูงข้ึนเน่ืองจากการเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วของ
ความรรู้ ่วมกนั ดังนี้ แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ และแก๊สเรือนกระจกอ่ืน ๆ ซ่ึงเป็นตัวการกักเก็บความร้อนจากแสงอาทิตย์
• นักเรียนสามารถนำ�หลักธรรม ทผ่ี า่ นชน้ั บรรยากาศมายงั โลกไวไ้ มใ่ หส้ ะทอ้ นกลบั ออกไปสบู่ รรยากาศ หรอื ทเี่ ราเรยี กวา่ “ปรากฏการณ์
ทางพระพุทธศาสนามาใช้เป็นแนวทาง เรือนกระจก” (greenhouse effect) ซ่ึงเกิดจากการเผาไหม้ของเช้ือเพลิงท่ีใช้ในชีวิตประจ�าวัน
ในการปฏิบัติตนให้เหมาะสมกับความ การตดั ไมท้ �าลายปา่ ผลกระทบจากภาวะโลกรอ้ นท�าให้ต้องประสบกับภัยธรรมชาตติ ่าง ๆ เช่น อุทกภัย
เปลี่ยนแปลงของโลกและการอยู่ แผ่นดินไหว ฯลฯ การปลูกจิตส�านึกทดี่ ี ใหห้ นั มาช่วยกนั ลดสาเหตทุ ท่ี �าใหเ้ กดิ ภาวะโลกรอ้ น จงึ เปน็ วธิ ี
รว่ มกนั อย่างสนั ติสขุ ได้ โดยหลักธรรม ทจ่ี ะช่วยแกไ้ ขปัญหาดังกลา่ วได้
ท่ีสำ�คัญในการดำ�รงตนอย่างเหมาะสม
ในกระแสความเปลี่ยนแปลงของโลก calmness ค�ำศัพท์ส�ำคญั
คือ อริยสัจ ๔ ซ่ึงเป็นการคิดอย่าง compassion (คาม เนส) ความสงบสขุ
มีเหตุผลเพ่ือหาทางแก้ไขปัญหา
หรือการดับทุกข์ เช่น การแก้ปัญหา (คัมแพซ' ชัน) ความเมตตากรณุ า ความเหน็ อกเห็นใจ
สิ่งแวดล้อม ปัญหาครอบครัว และ
หลกั ธรรมในการอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ จุดประกายโครงงาน
คอื หลักกศุ ลกรรมบถ ๑๐
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มฝึกค้นคว้าหาข้อมูลเก่ียวกับปัญหาการ
ep 4 เปล่ียนแปลงของโลกท้ังด้านเศรษฐกิจ สังคม วฒั นธรรม การเมอื ง และสง่ิ แวดลอ้ มของประเทศต่าง ๆ
ทว่ั โลก แลว้ รว่ มกนั เสนอวธิ กี ารแกป้ ญั หา โดยใชห้ ลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาหรอื หลกั ธรรมในศาสนา
ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ ทต่ี นเองนับถอื

๘. นักเรียนแต่ละคนออกมานำ�เสนอ กจิ กรรมบูรณาการอาเซียน
แผนภาพความคิดการปฏิบัติตนตาม ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามจ�านวนประเทศสมาชิกอาเซียน จากน้ันให้แต่ละกลุ่มวิเคราะห์
หลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาเพอื่ การ จากลักษณะทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของแต่ละประเทศว่าได้รับผลกระทบจากการก่อต้ัง
ดำ�รงตนอย่างเหมาะสมในกระแส ประชาคมอาเซียนอย่างไรบ้าง และใช้หลักธรรมข้อใดเพื่อให้สามารถรับมือกับความเปล่ียนแปลงและ
ความเปล่ียนแปลงของโลกและการ เพอ่ื การอย่รู ่วมกนั อย่างสันตสิ ุข
อยู่ร่วมกันอย่างสันติสุขหน้าช้ันเรียน
เวบ็ ไซต์แนะน�า หมวดธรรมะ
กัลยาณมิตร
http://www.84000.org
http://www.kalyanamitra.org

104 พระพุทธศาสนา ม.๒

5ep ข้ันประเมินเพ่อื เพ่ิมคณุ ค่า บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
บริการสงั คม
และจิตสาธารณะ นักเรียนหาข่าวเก่ียวกับปัญหาสถานการณ์ในปัจจุบันในด้านเศรษฐกิจ
การเมือง สังคม แล้วนำ�มาวิเคราะห์ว่าจะใช้หลักธรรมใดมาเป็นแนวทางในการ
๙. นั ก เ รี ย น นำ� ค ว า ม รู้ เ กี่ ย ว กั บ แกไ้ ขปญั หา เขยี นผลการศกึ ษาในรปู แบบรายงาน แลว้ ออกมานำ�เสนอหนา้ ชนั้ เรยี น
หลักธรรมในการดำ�รงชีวิตไปจัดเป็น
ป้ายนิเทศหน้าชั้นเรียน เพ่ือเป็นการ
แบ่งปันความรู้ให้เพ่ือนในโรงเรียน

สุดยอดคู่มือครู 104

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตัวช้ีวัด

กจิ กรรมการเรียนรู้ ส ๑.๑ ม.๒/๑๑
แนวค�ำตอบ
๑. แบ่งนักเรียนออกเป็น ๒ กลุ่ม ให้กลุ่มท่ีหนึ่งค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับสภาพการเปล่ียนแปลงของโลก
ในปัจจุบันนี้ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และสิ่งแวดล้อมท่ีมีผลกระทบต่อประเทศไทย
แล้วให้กลุ่มที่สองค้นหาว่าเราจะน�าหลักธรรมใดในพระพุทธศาสนานอกเหนือจากในบทเรียนนี้
มาประยุกต์ใช้แกป้ ญั หาดังกลา่ วได้บ้าง แลว้ ส่งตัวแทนทงั้ สองกลุ่มมาอภปิ รายร่วมกนั ในชนั้ เรยี น

๒. แบ่งกลุ่มให้แต่ละกลุ่มช่วยกันหาตัวอย่างของชุมชนที่มีการช่วยเหลือเก้ือกูลกัน อยู่ร่วมกันอย่าง
มีความสุข จากสื่อและแหล่งขอ้ มลู ตา่ ง ๆ แล้วน�ามาเล่าใหเ้ พ่อื น ๆ ฟงั วา่ เปน็ ชุมชนชือ่ อะไร ตง้ั อยู่ที่ใด
และยดึ หลกั ธรรมใดในการอย่รู ่วมกนั

๓. ให้นักเรียนยกตัวอย่างหลักธรรมทางพระพุทธศาสนามา ๑ หลักธรรม วิเคราะห์การปฏิบัติตนตาม
หลักธรรมเพ่ือการด�ารงตนอย่างเหมาะสมในกระแสความเปลี่ยนแปลงของโลกและการอยู่ร่วมกัน
อย่างสันตสิ ขุ

หลักธรรม ตอ่ ตนเอง ๑. หมายถงึ การเปลย่ี นแปลงไปของระบบหรอื
แนวทางการปฏิบัตติ น ผลที่เกดิ ขน้ึ ต่อสงั คม รูปแบบทางสังคม เช่น ระบบครอบครัว
ความเช่ือ หรือการปกครอง มีสาเหตุ
ค�าถามพัฒนากระบวนการคดิ ม า จ า ก ค ว า ม ก้ า ว ห น้ า ข อ ง เ ท ค โ น โ ล ยี
เพ่ือการดำ�รงชีวิตท่ีมนุษย์สร้างสรรค์และ
๑. การเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกหมายถงึ อะไร และมสี าเหตมุ าจากอะไรบา้ ง พัฒนาขึ้น
๒. มัชฌิมาปฏิปทาหมายถึงอะไร และสามารถน�ามาประยุกต์ใช้แก้ปัญหาเนื่องจากการเปลี่ยนแปลง
๒. หมายถึง ทางสายกลาง สามารถนำ�ไป
ของโลกไดอ้ ยา่ งไร จงยกตัวอยา่ ง ประยกุ ตใ์ ชไ้ ดก้ บั การแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม
๓. นักเรียนจะมีสว่ นช่วยเหลอื ครอบครัวอยา่ งไรบา้ ง เมอ่ื สังคมไทยต้องเผชิญกับภาวะเศรษฐกิจตกต�่า ที่มนุษย์มีการพัฒนาเทคโนโลยีจนเกิน
๔. การอยูร่ ว่ มกนั อยา่ งสันติสขุ หมายถงึ อะไร ขอบเขตของความพอดี จงึ ท�ำ ให้เกดิ ปญั หา
๕. ถา้ คนในสงั คมสว่ นใหญม่ คี วามเชอ่ื ตามหลกั พระพทุ ธศาสนาทว่ี า่ ทา� ดไี ดด้ ี ทา� ชวั่ ไดช้ ว่ั นกั เรยี นคดิ วา่ ทรัพยากรธรรมชาติ ดังนั้น มนุษย์ควรใช้
หลักทางสายกลางในการบริหารจัดการ
จะมีสว่ นชว่ ยใหส้ ังคมอย่รู ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ ไดห้ รอื ไม่ อย่างไร จงอธบิ ายและยกตัวอย่างประกอบ สง่ิ แวดลอ้ ม

การปฏิบัตติ นตามหลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนาเพอ่ื การดำารงตนอย่างเหมาะสมในกระแส 105 ๓. น�ำ หลกั ธรรมมาประยกุ ตใ์ ชก้ บั การด�ำ รงชวี ติ
เชน่ การพอใจในสิ่งที่ตนเองมี
ความเปลี่ยนแปลงของโลกและการอยูร่ ่วมกันอยา่ งสนั ตสิ ุข
เปน็ หลักธรรมกศุ ลกรรมบถ ๑๐ จะชว่ ยให้
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ใช้จ่ายไดอ้ ย่างประหยดั มากขน้ึ

ขอ้ ใดแสดงถึงการนำ�หลักมัชฌมิ าปฏิปทามาใช้ในการดำ�เนินชวี ิต ๔. หมายถึง การท่มี นษุ ย์อยรู่ ว่ มกนั เปน็ สังคม
๑ หกั โหมอ่านหนงั สือทั้งคนื กอ่ นสอบ และสามารถปฏิบัติตามกฎเกณฑ์การอยู่
๒ ออกกำ�ลังกายวันละหลายชวั่ โมง เพราะอยากผอม
๓ จดั สรรเวลาอ่านหนังสอื และออกกำ�ลังกายอยา่ งพอดี รว่ มกนั อยา่ งสันติ ปราศจากความขดั แย้ง
๔ ชอบขนมหวาน จงึ รับประทานทกุ วนั วันละมาก ๆ ๕. ช่วยให้สังคมมีสันติสุข เพราะคนรู้จัก
(เฉลย ๓ เพราะมีการจัดสรรเวลาตา่ ง ๆ ไดอ้ ย่างเหมาะสมและมีความพอดี ไมห่ ักโหม
จนเกินไป เป็นการปฏิบัติตามหลักมัชฌิมาปฏิปทาหรือทางสายกลาง คือ การปฏิบัติส่ิงต่าง ๆ ผิดชอบชวั่ ดี เช่น เม่อื กระท�ำ ความผิด
ให้พอดี ไมม่ ากเกินไป ไม่นอ้ ยเกินไป) แล้วออกมายอมรับผิด และได้รับโทษ

ตามกฎหมาย เกิดความยุตธิ รรม
เกดิ ความสงบสุข

105 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

เป้าหมายการเรียนรู้

มาตรฐานการเรยี นรู้
มาตรฐาน ส ๑.๒
เข้าใจ ตระหนกั และปฏบิ ตั ติ นเป็นศาสนกิ ชน
ท่ีดี และธำ�รงรักษาพระพุทธศาสนาหรือ
ศาสนาทต่ี นนับถือ

สมรรถนะส�ำ คัญของผู้เรียน ๑๒หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี
การเปน็ ลกู ทด่ี ตี ามหลกั ทิศเบ้ืองตน้ ในทิศ ๖
๑. ความสามารถในการสือ่ สาร
๒. ความสามารถในการคดิ
๓. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวติ

คณุ ลกั ษณะอันพึงประสงค์ ตวั ชว้ี ัด
รักชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์
ตวั ชีว้ ัดที่ ๑.๓ ศรัทธา ยึดมั่น และปฏบิ ตั ิตน ปฏิบตั ติ นอย่างเหมาะสมต่อบคุ คลตา่ ง ๆ ตามหลกั ศาสนาทตี่ นนับถอื ตามท่ีก�าหนด (ส ๑.๒ ม.๒/๑)
ตามหลกั ของศาสนา
ผังสาระการเรียนรู้
ซ่ือสตั ยส์ ุจรติ
ตวั ชวี้ ดั ท่ี ๒.๑ ประพฤตติ รงตามความเปน็ จรงิ การเป็นลกู ทด่ี ตี ามหลัก
ต่อตนเองทั้งทางกาย วาจา ใจ ทิศเบอ้ื งต้นในทศิ ๖
ตวั ชว้ี ดั ที่ ๒.๒ ประพฤตติ รงตามความเปน็ จรงิ
ตอ่ ผอู้ ื่นทั้งทางกาย วาจา ใจ ความหมายของทศิ ๖ การปฏบิ ัตติ นเป็นลกู ทด่ี ี
ตามหลักทศิ เบ้อื งต้นในทศิ ๖
ใฝ่เรียนรู้
ตวั ชว้ี ดั ท่ี ๔.๑ ตัง้ ใจ เพยี รพยายาม สาระสำาคัญ
ในการเรยี นและเข้ารว่ มกจิ กรรมการเรยี นรู้
ตัวช้ีวดั ที่ ๔.๒ แสวงหาความร้จู ากแหล่ง ทิศ ๖ เป็นหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ซึ่งกล่าวถึงการปฏิบัติหน้าที่ระหว่างกันและกันของ
เรยี นรตู้ า่ ง ๆ ทงั้ ภายในและภายนอกโรงเรยี น บุคคลประเภทต่าง ๆ ท่ีตอ้ งเกี่ยวข้องสัมพนั ธ์กันทางสงั คม หากผู้อยใู่ นฐานะลกู สามารถปฏบิ ตั ิตนเปน็
ด้วยการเลือกใชส้ อ่ื อย่างเหมาะสม ลูกที่ดีตามหลักทิศเบ้ืองต้นในทิศ ๖ ได้ ย่อมก่อให้เกิดความมั่นคงในการอยู่ร่วมกันในสังคมอย่าง
บันทึกความรู้ วิเคราะห์ สรุปเป็นองค์ความรู้ สนั ตสิ ุข เพราะการเปน็ ลกู ทดี่ ีคอื พ้นื ฐานส�าคญั ของการเปน็ พลเมืองทด่ี ขี องสังคม
สามารถนำ�ไปใช้ในชวี ิตประจำ�วันได้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 จดุ ประกายโครงงาน
มุง่ มนั่ ในการทำ�งาน
ตัวชีว้ ัดที่ ๖.๑ ตงั้ ใจและรับผดิ ชอบ นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๖ กลุ่ม ศึกษาความหมายของทิศท้ัง ๖ วิเคราะห์
ในการปฏบิ ตั หิ นา้ ทก่ี ารงาน
ตวั ชว้ี ดั ที่ ๖.๒ ทำ�งานดว้ ยความเพยี รพยายาม คุณค่าและความสำ�คัญของบุคคลในทิศ ๖ และเสนอแนวทางการปฏิบัติตนต่อ
และอดทนเพือ่ ให้งานสำ�เรจ็ ตามเป้าหมาย
บุคคลในทศิ ๖ เขยี นการศึกษาในรปู แบบโครงงาน แลว้ นำ�เสนอหน้าชั้นเรยี น

สุดยอดคู่มือครู 106

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ตวั ชวี้ ัด

จุดประกายความคดิ ส ๑.๒ ม.๒/๑

นักเรยี นสามารถ ภาระงาน/ชนิ้ งาน
ปฏิบตั ิตนเป็นลกู ท่ีดี
ตามหลักทิศเบ้อื งตน้ แผนภาพความคิดแนวทางการปฏิบัติตน
ในทิศ ๖ ได้อย่างไร เป็นลูกท่ีดีตามหลักทิศเบ้ืองต้นในทิศ ๖
และผลท่เี กิดข้ึนจากการปฏบิ ตั ิ

Step 1

ขั้นสงั เกต
รวบรวมขอ้ มูล

๑. ความหมายของทิศ ๖ ๑. นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม
ดงั น้ี
การอยู่ร่วมกันในสังคม ทุกคนมีหน้าที่และความรับผิดชอบแตกต่างกันขึ้นอยู่กับสถานภาพและ
บทบาททตี่ นด�ารงอย่ ู ทกุ คนควรปฏบิ ตั หิ นา้ ทข่ี องตนใหด้ ที สี่ ดุ เพอ่ื การอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งสนั ตสิ ขุ โดยเรม่ิ ได้ • นั ก เ รี ย น มี บ ท บ า ท ห น้ า ที่ ใ ด
ตง้ั แต่สังคมในระดับเล็กที่สดุ คอื ครอบครวั ผู้ท่ีอย่ใู นฐานะพ่อ แม่ และลูก ต่างมหี นา้ ท่ี ความรับผิดชอบ ต้องรับผิดชอบบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ
ท่ีจะต้องปฏิบัติต่อกัน ท้ังน้ีพระพุทธศาสนามีหลักธรรมที่ได้กล่าวถึงหน้าท่ี ความรับผิดชอบไว้ในหลัก
แหง่ ทศิ ๖ เป็นนักเรียนท่ีดี ตั้งใจเรียน เป็นลูกท่ีดี
ทิศ ๖ หมายถึง บุคคลประเภทต่าง ๆ ที่มีความเก่ียวข้องสัมพันธ์กันทางสังคม มีหน้าที่และ
ความรบั ผิดชอบท่ีพึงปฏิบตั ิตอ่ กันดุจทิศทีอ่ ยรู่ อบตวั ประกอบดว้ ย ของพอ่ แม่)
๑. ทิศเบ้ืองหนา้ (ปรุ ัตถมิ ทสิ ) ไดแ้ ก่ บดิ ามารดา • เพราะอะไรนักเรียนจึงต้อง
๒. ทิศเบอื้ งขวา (ทกั ขิณทิส) ได้แก่ ครอู าจารย์
๓. ทิศเบ้ืองหลัง (ปัจฉิมทิส) ไดแ้ ก ่ บุตร ภรรยา รั บ ผิ ด ช อ บ ใ น ห น้ า ที่ ข อ ง ต น เ อ ง
๔. ทศิ เบือ้ งซา้ ย (อตุ ตรทสิ ) ไดแ้ ก่ มติ รสหาย
๕. ทิศเบ้ืองลา่ ง (เหฏฐมิ ทิส) ได้แก่ ผอู้ ยู่ใต้บังคบั บญั ชาและลกู จา้ ง (ตัวอย่างคำ�ตอบ เพื่อเป็นการตอบแทน
๖. ทศิ เบื้องบน (อปุ รมิ ทิส) ไดแ้ ก ่ พระภิกษุ
พระคุณของพ่อแม่ เพ่ืออนาคตที่ดี
การเปน็ ลูกทีด่ ตี ามหลักทศิ เบ้อื งตน้ ในทศิ ๖ 107
ของตนเอง)
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ๒. นักเรียนศึกษาความหมายของทิศ ๖

นักเรียนบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย โดยนักเรียนแต่งคำ�คม จากน้ันร่วมกันแสดงความคิดเห็น
หรือกลอนสุภาพเก่ียวกับการปฏิบัติตนเป็นลูกที่ดี จากนั้นออกมานำ�เสนอให้เพ่ือนฟัง โดยใชค้ ำ�ถาม ดงั นี้
หน้าช้ันเรียน แล้วนักเรียนทุกคนช่วยกันคัดเลือกคำ�กลอนหรือคำ�คมที่ดีท่ีสุดนำ�มา • ทศิ ๖ หมายถงึ อะไรมคี วามสำ�คญั
จัดทำ�เป็นปา้ ยนิเทศ อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ หมายถึง

ความเก่ียวข้องกับบุคคลประเภทต่าง ๆ

ในสังคม ซึ่งต่างก็มีหน้าที่ต้องปฏิบัติ

ต่อกัน ทิศ ๖ จึงเป็นแนวทางการปฏิบัติ

ตอ่ บุคคลตา่ ง ๆ ทส่ี ำ�คญั ในชีวิต)
• บุคคลในทิศใดท่ีจะต้องระลึกถึง

และให้ความสำ�คัญ เพราะเหตุใด

(ตัวอย่างคำ�ตอบ ทิศเบื้องหน้า ได้แก่

บิดามารดา เพราะเป็นผู้ให้กำ�เนิดและ

เลี้ยงดูเราจนเตบิ โต)

107 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขน้ั คิดวเิ คราะห์
St

และสรุปความรู้ ๒. การปฏบิ ัตติ นเป็นลูกทดี่ ตี ามหลักทิศเบอื้ งตน้ ในทศิ ๖

๓. นักเรียนศึกษาการปฏิบัติตนเป็น นกั เรยี นซงึ่ อยใู่ นฐานะลกู ควรปฏบิ ตั ติ นเปน็ ลกู ทด่ี ี หมายถงึ การปฏบิ ตั หิ นา้ ทข่ี องบตุ รตอ่ บดิ ามารดา
ลูกท่ีดีตามหลักทิศเบื้องต้นในทิศ ๖ เนื่องจากบิดามารดานั้นเปรียบเสมือนเป็นทิศเบ้ืองหน้า ตามหลักแห่งทิศ ๖ บิดามารดาเป็นผู้มีพระคุณ
แล้วสรุปบทบาทหน้าท่ีของบิดามารดา ต่อบตุ ร เพราะบิดามารดาที่ดจี ะมหี น้าทใ่ี นการอนุเคราะห์บุตรธดิ า ดงั นี้
ท่ีควรปฏิบัติต่อบุตร และผลที่เกิดขึ้น
ถ้าปฏิบัติและไม่ปฏิบัติ โดยใช้ ๑. หา้ มปรามจากความชว่ั
แผนภาพความคดิ ดงั ตวั อย่าง ๒. ใหต้ ้งั อยู่ในความดี
๓. ให้ศึกษาศลิ ปวทิ ยา
ผลท่เี กิดขึน้ ตอ่ บุตร ๔. หาคูค่ รองทสี่ มควรให้
๕. มอบทรัพยส์ มบตั ใิ ห้ในโอกาสอนั สมควร
- เติบโตเปน็ คนดขี อง ถ้าพ่อแม่ผู้ปกครองไม่ปฏิบัติหน้าที่ของตนให้สมบูรณ์ ตามท่ีพระพุทธองค์ทรงก�าหนดไว้ในทิศ
เบือ้ งหน้าน้นั ผลเสยี ทจี่ ะเกดิ ขนึ้ คอื บตุ รทงั้ หลายจะประพฤติกรรมกิเลส ๔ อยเู่ ป็นนจิ คอื มลี ักษณะนิสัย
สังคม ไม่เหมาะสมตั้งแต่ยงั เลก็ และแสดงพฤติกรรมออกมาใหเ้ ห็นได้อย่างนอ้ ย ๓ ประการ คอื
๑. เปน็ มิจฉาทิฏฐิ คอื เร่มิ ต้นตง้ั แต่เป็นเดก็ หวงของ ไม่คิดแบง่ ปันสง่ิ ใด ๆ แมก้ ับพี่น้อง ไมส่ ามารถ
บทบาทหนา้ ทขี่ องบิดามารดา ถา้ ปฏบิ ตั ิ - เป็นคนทค่ี ิดดีทำ�ดี แยกแยะว่าเรื่องใดดี-ชั่ว ผิด-ถูก ไม่รู้เร่ืองบุญ-บาป ไม่เกรงใจแม้พ่อแม่ ไม่กลัวบาป ไม่อดทนต่อ
- เป็นผู้ท่ีกตญั ญูตอ่ คา� ตักเตือน ไม่สนใจการเรียน ไมส่ นใจวา่ เกดิ มาท�าไม ไมร่ ูว้ า่ คนเราเกดิ มาเพ่อื แกไ้ ขตวั เองใหด้ ขี นึ้ ในทสี่ ุด
กป็ ฏเิ สธความดีทกุ ชนดิ ที่เด็กพึงมหี มดความน่ารัก นา่ สงสาร ต้งั แต่ยังอยู่ในวยั เดก็
ทค่ี วรปฏิบัตติ อ่ บุตร บดิ ามารดาและ ๒. แสดงวจีทุจริต เพราะเหตุที่เป็นมิจฉาทิฏฐิ จึงกล่าววจีทุจริตได้ทุกชนิด นับตั้งแต่พูดเท็จ
- ส่ังสอนใหป้ ระพฤตดิ ี ผมู้ พี ระคุณ พดู หยาบคาย พดู สอ่ เสยี ด พดู ใหร้ า้ ยปา้ ยสพี น่ี อ้ งและเพอื่ นฝงู โดยไมก่ ระดากปาก เขา้ ทา� นองพดู เอาดใี สต่ วั
เอาชวั่ ใส่คนอืน่ ท้งั น้เี พ่ือแกต้ วั ใหพ้ ้นผิด หรือเพอ่ื หาผลประโยชนใ์ สต่ ัว
ละเว้นความชว่ั ผลทเี่ กดิ ขน้ึ ตอ่ บตุ ร
- สง่ เสริมการเรยี น ครอบครัวใดที่มีบุตรชอบแสดงวจีทุจริต ครอบครัวน้ันจะมีแต่การทะเลาะวิวาทกันอยู่เป็นนิจ
- มอบทรัพย์สมบัติให้ - ไมส่ ามารถแยกแยะ หาความสงบและความสามัคคกี ันระหว่างพอ่ แมล่ ูกได้ยากย่ิง นอกจากนยี้ งั อาจมีปญั หากบั เพื่อนบา้ นและ
ในโอกาสอันควร ถ้าไม่ ชวั่ -ดี เพอ่ื นฝูงอีกด้วย
ปฏิบัติ - ไม่เปน็ ที่ตอ้ งการ
ของสังคม เพราะ ๓. ท�าผิดศีลเป็นนิจ เพราะเหตุที่เป็นมิจฉาทิฏฐิ บุตรจึงไม่รู้ว่า ศีลคือต้นทุนแห่งความเป็นมนุษย์
เปน็ บ่อเกดิ แหง่ ความสขุ ทัง้ ของตนเองและผ้อู ืน่ และเพราะเหตทุ ่ีชอบเอาแต่ใจตน เดก็ ประเภทนจี้ ึงทา� ผดิ
ประพฤติตนไม่ดี ศีลอยู่เป็นนิจ เพราะเป็นส่ิงท�าให้เกิดความพอใจหรือเป็นการแสดงอ�านาจและความเก่งกล้าของเด็ก
โดยแสดงมิจฉาทิฏฐิให้ผู้อื่นได้เห็น เช่น การฆ่าสัตว์เล็ก ๆ หรือการขู่เข็ญท�าร้ายเพื่อนบางคนเพ่ือให้
และเดือดรอ้ น เพ่ือนฝูงส่วนมากเห็นว่าตนเป็นวีรบุรุษ หรือเด็กบางคนอยากได้ของผู้อ่ืน ก็ใช้วิธีลักขโมยเอา เม่ือท�า
ได้ส�าเร็จก็มีความพอใจ ถ้าเป็นเด็กมีปมด้อยร่างกายอ่อนแอเพียงเล็กน้อย ก็ขาดความกระตือรืนร้น
ถงึ ผูอ้ ืน่ เหมอื นคนไรว้ ญิ ญาณ

๔. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพ่ิมคุณค่า บุตรหรือเด็ก ๆ ที่มีความคิดเป็นมิจฉาทิฏฐิ และแสดงพฤติกรรมช่ัวทางกาย วาจา อยู่เป็นนิจ
โดยใชค้ ำ�ถาม ดงั นี้ ครน้ั เมอ่ื เดก็ เหลา่ นเ้ี ตบิ โตขนึ้ เปน็ ผใู้ หญก่ ก็ ลายเปน็ บคุ คลทม่ี ลี กั ษณะนสิ ยั และพฤตกิ รรมทไี่ มด่ ี ดงั ทป่ี รากฏ
ใหเ้ หน็ อย่ทู ั่วไปในสงั คม
• หลักการปฏิบัติตนเป็นลูกท่ีดี
ตามหลักทิศเบื้องต้นในทศิ ๖ มคี ุณค่า 108 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
และความสำ�คญั อย่างไร
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
(ตัวอย่างคำ�ตอบ มีความสำ�คัญ คือ
สร้างความตระหนักในหน้าท่ีของลูกอย่าง สภุ าษิตขอ้ ใดมคี วามหมายสอดคลอ้ งกับมิจฉาทิฏฐิ
มีเหตุผล เป็นแนวทางในการปฏิบัติตน ๑ อดเปรี้ยวไว้กนิ หวาน (เฉ ลย ๓ เพร าะกา รเห็นกงจักรเป็นดอกบัว หมายถึง
เป็นลูกที่ดี เพื่อตอบแทนพระคุณของบิดา ๒ ตำ�น้าํ พรกิ ละลายแม่นํ้า เห็นส่ิงท่ีไม่ถูกต้องเป็นส่ิงที่ถูกต้อง เห็นผิดเป็นชอบ
มารดา และเติบโตเป็นพลเมืองดีของ ๓ เห็นกงจกั รเปน็ ดอกบัว สอ ดคล ้องก ับค วาม หมายของมิจฉาทิฏฐิ ซ่ึงหมายถึง
สงั คม) ๔ ชกั หนา้ ไม่ถึงหลงั ความเห็นท่ผี ิดจากทำ�นองคลองธรรม)

สุดยอดคู่มือครู 108

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด ep 3aseanรอบรู้อาเซียนและโลก

St ขนั้ ปฏิบตั ิ
และสรปุ ความรู้
ดังน้ัน พ่อแม่จึงมีบทบาทส�าคัญ มี หลงั การปฏิบตั ิ

หนา้ ที่ ความรบั ผดิ ชอบอนั ยงิ่ ใหญใ่ นการอนเุ คราะห์ ๕. นักเรียนเสนอแนวทางการปฏิบัติตน
เป็นลูกที่ดีตามหลักทิศเบื้องต้นใน
บตุ รเพอ่ื ใหเ้ ตบิ โต และเปน็ คนดขี องสงั คม ผเู้ ปน็ ลกู ทิศ ๖ แล้ววิเคราะห์ผลท่ีเกิดจากการ
ปฏบิ ตั ติ อ่ ตนเอง ครอบครวั และสงั คม
เม่ือได้รับการเลี้ยงดูจากพ่อแม่แล้ว พึงปฏิบัติตน โดยใชแ้ ผนภาพความคดิ ดงั ตัวอยา่ ง

เปน็ ลกู ที่ดีตามหลกั ทิศเบื้องตน้ ในทิศ ๖ ดงั น้ี

๑. ทา่ นเลย้ี งเรามาแลว้ เลย้ี งทา่ นตอบ

๒. ช่วยท�ากิจของทา่ น

เป็นทายาท ๓. ด�ารงวงศส์ กุล ด.ญ. พมิ ฟา้ ศรีเรือง ผไู้ ดร้ ับการคดั เลอื กจาก ตนเอง
๔. ประพฤตติ นใหเ้ หมาะสมกบั ความ สภาสังคมสงเคราะหแ์ หง่ ประเทศไทยในพระบรมราชูปถมั ภ์
ใหร้ บั รางวลั ลกู กตญั ญูกตเวทอี ยา่ งสูงต่อแม่ ประจา� ปี ๒๕๕๗ (- เปน็ ผูม้ ีความ
๕. เมอื่ ทา่ นลว่ งลบั ไปแลว้ ทา� บญุ อทุ ศิ กตญั ญู
เปน็ แบบอย่างของลูกทดี่ ีตามหลกั ทิศเบอื้ งต้นในทศิ ๖ - มีความประพฤติดี
- มีความสุข
ให้ทา่ น ในการด�ำ เนนิ ชวี ติ )

การตระหนักถงึ พระคุณอนั ยง่ิ ใหญ่ของบิดามารดา หลีกเล่ียงการประพฤตติ นท่ไี ม่เหมาะสม ครอบครัว

ท้ังการเป็นมิจฉาทฏิ ฐิ การแสดงวจที ุจรติ และทา� ผิดศลี เปน็ นจิ แลว้ หนั มาให้ความสา� คญั กับการปฏบิ ัตติ น (- พอ่ แม่มคี วามสุข
และภาคภูมิใจ
เปน็ ลกู ทดี่ ตี ามหลกั ทศิ เบ้อื งตน้ ในทศิ ๖ นน้ั นอกจากจะกอ่ ให้เกิดผลดตี ่อลกู ทป่ี ฏบิ ตั แิ ลว้ ยังจะกอ่ ใหเ้ กิด ในตวั ลูก
- ครอบครัวอยู่ร่วมกัน
การอย่รู ว่ มกนั อย่างอบอุ่นและมคี วามสุขภายในครอบครัว เม่ือครอบครัวซึ่งเปน็ รากฐานส�าคญั ของสังคม แนวทางการปฏิบตั ิตน อยา่ งมีความสุข)
เป็นลกู ท่ดี ี
มีความเข้มแขง็ กจ็ ะก่อให้เกดิ การอย่รู ่วมกันในสังคมอยา่ งสนั ติสุข

(- ช่วยแบ่งเบาภาระงาน ผลที่
ภายในบ้าน เกดิ ข้นึ
- ดูแลพอ่ แม่

ยามเจบ็ ป่วย

หรอื แก่เฒา่ )

สงั คม

(- มพี ลเมอื ง
ทีม่ คี ณุ ภาพ
- มีความกตญั ญตู อ่
บุคคลอื่น ๆ
ในสงั คม)

การเป็นลูกทดี่ ีตามหลักทิศเบ้ืองต้นในทิศ ๖ 109 จากน้ันนักเรียนตรวจสอบความ
ถูกต้องเรียบร้อยของผลงาน หากพบ
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ข้ อ ผิ ด พ ล า ด ใ ห้ ป รั บ ป รุ ง แ ก้ ไ ข ใ ห้ ดี
ย่ิงขน้ึ

การกระทำ�ของใครแสดงให้เห็นถงึ การปฏบิ ตั ิตนเปน็ ลกู ท่ดี ตี ามหลักทศิ เบื้องตน้ ในทิศ ๖
๑ หนึ่งให้แม่ซกั ผา้ ให ้
๒ สองทำ�กับข้าวให้พ่อแม่รับประทานทกุ วนั
๓ สามทำ�งานจนไมไ่ ดก้ ลับไปเยยี่ มพอ่ แม่
๔ สใ่ี ห้เพอื่ นช่วยทำ�การบา้ นเพราะเป็นลกู ผู้อำ�นวยการ

(เฉลย ๒ เพราะเป็นการปฏิบัตติ นเป็นลกู ทีด่ ีตามหลักทศิ เบอ้ื งตน้ ในทศิ ๖ คอื

ทา่ นเล้ียงเรามาแลว้ เลี้ยงท่านตอบ)

109 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ep 3 ข้นั ปฏิบตั ิSt
และสรปุ ความรู้
หลังการปฏบิ ตั ิ ผงั สรปุ สาระสา� คัญ

๖. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็น ความหมายของทิศ ๖
ความรูร้ ว่ มกัน ดงั นี้ ทิศ ๖ หมายถึง บุคคลประเภทต่าง ๆ ที่มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันทางสังคม มีหน้าท่ีและ
ความรบั ผดิ ชอบทพ่ี งึ ปฏิบตั ติ อ่ กันดจุ ทิศท่อี ยูร่ อบตัว
• การเป็นลูกที่ดีตามหลักทิศ ๑. ทิศเบอื้ งหน้า (ปรุ ตั ถมิ ทสิ ) ไดแ้ ก่ บดิ ามารดา
เบ้อื งตน้ ในทศิ ๖ คอื การตระหนกั ถงึ ๒. ทศิ เบอ้ื งขวา (ทักขิณทสิ ) ได้แก่ ครูอาจารย์
พ ร ะ คุ ณ ข อ ง พ่ อ แ ม่ ท่ี ใ ห้ กำ� เ นิ ด ๓. ทศิ เบอื้ งหลงั (ปจั ฉิมทิส) ได้แก่ บตุ ร ภรรยา
อบรมส่ังสอนและเลี้ยงดูจนเติบใหญ่ ๔. ทิศเบื้องซ้าย (อุตตรทิส) ได้แก ่ มิตรสหาย
แ ล ะ ต อ บ แ ท น พ ร ะ คุ ณ ข อ ง ท่ า น ๕. ทิศเบ้ืองล่าง (เหฏฐิมทสิ ) ไดแ้ ก่ ผูอ้ ยูใ่ ตบ้ งั คบั บญั ชาและลูกจ้าง
โดยการคิดดีทำ�ดี เล้ียงดูพ่อแม่ใน ๖. ทศิ เบอ้ื งบน (อุปริมทสิ ) ได้แก่ พระภิกษุ
ยามเจ็บป่วย แก่เฒ่า ช่วยแบ่งเบา
ภาระงาน ปฏิบัติตนต่อผู้อ่ืนโดย การเปน็ ลกู ทด่ี ีตามหลกั
คำ�นึงถึงพอ่ แมแ่ ละวงศ์ตระกูล ดงั นน้ั ทิศเบือ้ งต้นในทิศ ๖
การปฏิบัติตนเป็นลูกท่ีดีตามหลักทิศ
เบอื้ งตน้ ในทศิ ๖ นอกจากจะตอบแทน การปฏิบัติตนเป็นลูกทดี่ ี
พ ร ะ คุ ณ พ่ อ แ ม่ แ ล้ ว ยั ง จ ะ ทำ� ใ ห้ ตามหลักทศิ เบอ้ื งต้นในทิศ ๖
ครอบครัวสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่าง การปฏิบัติหน้าที่ของบุตรต่อบิดามารดา เพราะบิดามารดาเป็นผู้มีพระคุณต่อบุตร บิดามารดาที่ดี
มีความสุข ซึ่งครอบครัวคือรากฐาน จะมีหนา้ ที่ในการอนุเคราะห์บตุ รธิดา ดังน้ี
สำ�คัญของสังคมท่ีพร้อมจะพัฒนา ๑. ห้ามปรามจากความชั่ว
ต่อไป ๒. ใหต้ ้ังอยู่ในความดี
๓. ใหศ้ กึ ษาศลิ ปวิทยาการ
๔. หาค่คู รองทส่ี มควรให้
๕. มอบทรพั ย์สมบัตใิ หใ้ นโอกาสอนั ควร
ผเู้ ปน็ ลกู เมอื่ ไดร้ บั การเลย้ี งดจู ากพอ่ แมแ่ ลว้ พงึ ปฏบิ ตั ติ นเปน็ ลกู ทด่ี ตี ามหลกั ทศิ เบอ้ื งตน้ ในทศิ ๖ ดงั นี้
๑. ทา่ นเล้ยี งเรามาแลว้ เราเลย้ี งท่านตอบ
๒. ช่วยทา� กิจของทา่ น
๓. ด�ารงวงศส์ กุล
๔. ประพฤตติ นให้เหมาะสมกับความเป็นทายาท
๕. เมื่อท่านล่วงลับไปแล้วทา� บญุ อทุ ศิ ใหท้ า่ น

110 พระพุทธศาสนา ม.๒

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21

นักเรยี นออกมาเล่าเร่อื งราวของบุคคลทน่ี ักเรียนประทับใจและยดึ ถอื
เปน็ แบบอยา่ งในการปฏบิ ตั ิตนเป็นลูกที่ดีให้เพื่อนฟงั หนา้ ชนั้ เรยี น

สุดยอดคู่มือครู 110

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ep 4asean
St St
ความรู้เพ่มิ เติม ขน้ั สอื่ สารและนำ� เสนอ

กรรมกเิ ลส ๔ หมายถงึ กรรมเครือ่ งเศรา้ หมอง ข้อเสือ่ มเสียของความประพฤต ิ ประกอบด้วย ๗. นักเรียนออกมานำ�เสนอแผนภาพ
๑. ปาณาติบาต – การตดั รอนชวี ติ ความคิดแนวทางการปฏิบัติตนเป็น
๒. อทินนาทาน – ถอื เอาของทีเ่ จา้ ของมิไดใ้ ห ้ ลักขโมย ลูกท่ีดีตามหลักทิศเบื้องต้นในทิศ ๖
๓. กาเมสุมิจฉาจาร – ประพฤติผิดในกาม และผลที่เกิดขนึ้ จากการปฏบิ ตั ิ
๔. มุสาวาท – พูดเท็จ

จุดประกายโครงงาน 5ep ขั้นประเมนิ เพอื่ เพิม่ คุณค่า
บรกิ ารสังคม
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มเลือกศึกษาค้นคว้าบุคคลหรือตัวละคร และจติ สาธารณะ
ในพุทธประวัติ ชาดก หรือวรรณกรรมไทย ที่มีพฤติกรรมของการเป็นลูกท่ีดีตามหลักทิศเบื้องต้น
ในทิศ ๖ จากนั้นน�าข้อมูลจากการศึกษามาจัดท�าสมุดภาพและเล่าเร่ืองท่ีศึกษา แล้วออกมาน�าเสนอ ๘. นักเรียนร่วมกันสรุปความรู้และ
หนา้ ชน้ั เรียน แนวทางการปฏิบัติตนเป็นลูกท่ีดี
ต า ม ห ลั ก ทิ ศ เ บ้ื อ ง ต้ น ใ น ทิ ศ ๖
กจิ กรรมบรู ณาการอาเซยี น จากนั้นนำ�ข้อมูลมาจัดป้ายนิเทศ
ให้นักเรียนศึกษาค้นคว้าหลักธรรมทางศาสนา หรือหลักปฏิบัติในสังคมของประเทศในภูมิภาค หรือเผยแพร่ความรู้ทางอินเทอร์เน็ต
เอเซียตะวันออกเฉียงใต้ ที่เก่ียวกับการเป็นลูกที่ดี จากน้ันให้นักเรียนร่วมกันสนทนา แลกเปลี่ยน
ความรู้จากการศึกษาค้นควา้

เว็บไซต์แนะนา� พทุ ธศึกษา
มหาวทิ ยาลยั มหามกุฏราชวทิ ยาลยั
http://www.buddhaclasu.org กัลยาณมติ ร
http://www.mbu.ac.th
http://www.kalyanamitra.org

การเป็นลกู ท่ดี ีตามหลักทศิ เบอื้ งตน้ ในทศิ ๖ 111

111 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้ีวัด กิจกรรมการเรยี นรู้
๑. ให้นักเรียนเขียนบันทึกประจ�าวันเป็นเวลา ๑ สัปดาห์ โดยบันทึกว่านักเรียนได้ปฏิบัติตนเป็นลูกท่ีดี
ส ๑.๒ ม.๒/๑
ตามหลักทิศเบ้ืองต้นในทิศ ๖ ในแตล่ ะวันอย่างไร
แนวคำ� ตอบ ๒. แบ่งนักเรียนออกเป็นกลุ่ม ให้แต่ละกลุ่มช่วยกันรวบรวมข่าวที่เก่ียวข้องกับการเป็นลูกท่ีดีตามหลัก

๑. ทิศ ๖ คือ หลักธรรมซึ่งกล่าวถึงการปฏิบัติ ทศิ เบอ้ื งตน้ ในทศิ ๖ นา� มาสรปุ วเิ คราะหค์ วามสา� คญั และสง่ ตวั แทนนา� เสนอในชน้ั เรยี น จากนนั้ นกั เรยี น
ตอ่ บุคคลตา่ ง ๆ ในสังคม ประกอบดว้ ย ในชั้นร่วมกนั จดั ป้ายนเิ ทศเพอ่ื ส่งเสริมใหน้ �าตวั อยา่ งของการเปน็ ลกู ทีด่ ตี ามหลักทิศเบอ้ื งตน้ ในทิศ ๖
มาเปน็ แบบอยา่ ง
๑) ทิศเบ้ืองหน้า (ปุรัตถิมทิส) ได้แก่ บิดา
มารดา ๒) ทิศเบื้องขวา (ทักขิณทิส) ได้แก่ คา� ถามพัฒนากระบวนการคิด
ครอู าจารย์๓)ทศิ เบอื้ งหลงั (ปจั ฉมิ ทสิ )ไดแ้ ก่ ๑. ทิศ ๖ คอื อะไร ประกอบดว้ ยอะไรบา้ ง
บตุ รภรรยา๔)ทศิ เบอื้ งซา้ ย(อตุ ตรทสิ )ไดแ้ ก่ ๒. ลกู ทขี่ าดการอบรมเลย้ี งดอู ยา่ งถกู ตอ้ งจากบดิ ามารดา จะมลี กั ษณะอยา่ งไร และสามารถปอ้ งกนั มใิ ห้
มติ รสหาย๕)ทศิ เบอื้ งลา่ ง(เหฏฐมิ ทสิ )ไดแ้ ก่
ผอู้ ยใู่ ตบ้ งั คบั บญั ชาและลกู จา้ ง๖) ทศิ เบอื้ งบน เด็กมพี ฤตกิ รรมเหล่านนั้ ไดอ้ ยา่ งไร
(อปุ รมิ ทิส) ได้แก่ พระภกิ ษุ ๓. นักเรียนสามารถตอบแทนพระคุณของพ่อแม่ด้วยการเป็นลูกที่ดีตามหลักทิศเบื้องต้นในทิศ ๖

๒. ไม่สามารถแยกแยะการปฏิบัติดี-ชั่ว พูดจา ไดอ้ ยา่ งไร
ไม่เหมาะสม ว่าร้ายผู้อ่ืน และทำ�ผิดศีล ๔. หากนกั เรยี นพบเหน็ เพอื่ น หรอื บคุ คลใกลต้ วั ประพฤตติ นไมเ่ หมาะสมกบั การเปน็ ลกู ทด่ี ี นกั เรยี นจะ
อยู่เสมอ พฤติกรรมเหล่าน้ีสามารถป้องกันได้
ด้วยวิธีการเล้ียงดูของพ่อแม่ คือ พ่อแม่ แนะน�าบคุ คลเหลา่ น้ันให้กลับตวั เป็นลูกทดี่ ไี ดอ้ ยา่ งไร
คอยสั่งสอนให้ทำ�ความดี ละเว้นความชั่ว ๕. นกั เรยี นมองเห็นคุณค่าของการปฏบิ ัตติ นเป็นลกู ท่ีดตี ามหลกั ทิศเบอ้ื งตน้ ในทศิ ๖ ท้ังตอ่ ตนเองและ
ส่งเสริมความรู้ และดูแลในสิ่งต่าง ๆ อย่าง
เหมาะสม ประเทศชาติอยา่ งไรบ้าง

๓. ดูแลช่วยเหลือพ่อแม่เหมือนที่พ่อแม่ดูแลลูก 112 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
ช่วยแบ่งเบาภาระงานต่าง ๆ ของพ่อแม่
สืบวงศ์ตระกูล ประพฤติตนให้เหมาะสม บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
กับการเป็นลูก และทำ�บุญอุทิศส่วนกุศลให้
เม่อื ทา่ นได้ลว่ งลบั ไปแล้ว นักเรยี นทำ�สมดุ บันทึกการปฏบิ ตั ติ นทีเ่ หมาะสมต่อบุคคลตา่ ง ๆ ในสงั คม เป็นเวลา
๑ สัปดาห์ แล้ววิเคราะห์ผลของการปฏิบัติท่ีเกิดข้ึนต่อตนเองและสังคม จากนั้น
๔. ปฏิบัติให้เห็นเป็นแบบอย่าง หรืออธิบายด้วย นกั เรียนออกมานำ�เสนอหน้าช้นั เรยี น
เหตุผลโดยใช้หลักทิศเบื้องต้นในทิศ ๖
ซ่ึงเป็นหลักธรรมทางศาสนา แล้วช้ีให้เห็นถึง
ประโยชน์และคุณค่าของการปฏิบัติตนเป็น
ลกู ท่ดี ี

๕. คุณค่าต่อตนเอง คือ ความสุขในการดำ�เนิน
ชีวิต ความภาคภูมิใจท่ีสามารถตอบแทน
พระคุณของพ่อแม่ คุณค่าต่อประเทศชาติ
คือ ประเทศชาติมีพลเมืองที่ดีมีคุณภาพ
รู้ว่าสิ่งใดควรปฏิบัติ สิ่งใดไม่ควรปฏิบัติ
บุคคลท่ีปฏิบัติตนเป็นลูกที่ดีจึงเป็นกำ�ลัง
สำ�คัญของประเทศ และครอบครัวที่ดีคือ
รากฐานความมนั่ คงของชาติ

สุดยอดคู่มือครู 112

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เปา้ หมายการเรียนรู้

มาตรฐานการเรียนรู้

มาตรฐาน ส ๑.๒
เขา้ ใจ ตระหนักและปฏิบตั ติ นเปน็ ศาสนกิ ชน
ที่ดี และธำ�รงรักษาพระพุทธศาสนาหรือ
ศาสนาที่ตนนับถอื

๑๓หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ สมรรถนะส�ำ คัญของผู้เรียน
มรรยาทของพุทธศาสนกิ ชนทด่ี ี
๑. ความสามารถในการสอื่ สาร
ตวั ช้วี ดั ๒. ความสามารถในการคิด
๓. ความสามารถในการแก้ปัญหา
มีมรรยาทของความเป็นศาสนิกชนท่ดี ีตามทก่ี า� หนด (ส ๑.๒ ม.๒/๒) ๔. ความสามารถในการใชท้ ักษะชีวติ
๕. ความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยี
ผังสาระการเรยี นรู้

มรรยาทของ คณุ ลักษณะอันพึงประสงค์
พทุ ธศาสนิกชนทด่ี ี
รกั ชาติ ศาสน์ กษัตริย์
การตอ้ นรบั การแตง่ กาย ตัวชี้วัดท่ี ๑.๒ ธำ�รงไวซ้ ึง่ ความเป็นชาติไทย
(ปฏิสันถาร) การปฏิบตั ติ น ตวั ชว้ี ดั ท่ี ๑.๓ ศรทั ธา ยดึ มน่ั และปฏบิ ตั ติ น
ตอ่ พระภกิ ษุ ตามหลกั ของศาสนา
มรรยาทของ
ผูเ้ ป็นแขก ใฝ่เรยี นรู้
ตัวชวี้ ัดที่ ๔.๑ ต้งั ใจ เพยี รพยายาม
สาระสำาคญั ในการเรียนและเข้ารว่ มกิจกรรมการเรยี นรู้
ตัวชวี้ ดั ที่ ๔.๒ แสวงหาความร้จู ากแหล่ง
การปฏิบัติตนให้เหมาะสมในการต้อนรับแขก การมีมรรยาทของผู้เป็นแขก การปฏิบัติตนต่อ เรยี นรตู้ า่ ง ๆ ทง้ั ภายในและภายนอกโรงเรยี น
พระภกิ ษุ และการแต่งกายใหเ้ หมาะสมเมือ่ ไปวดั งานมงคล และงานอวมงคล เปน็ ส่ิงทพี่ ทุ ธศาสนิกชน ดว้ ยการเลอื กใชส้ ือ่ อย่างเหมาะสม
ทด่ี พี งึ กระท�า บันทึกความรู้ วิเคราะห์ สรุปเป็นองค์ความรู้
สามารถนำ�ไปใชใ้ นชวี ิตประจำ�วนั ได้

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21 ดุ ประกายโครงงาจน ม่งุ มน่ั ในการท�ำ งาน
ตวั ชว้ี ดั ท่ี ๖.๑ ต้งั ใจและรับผิดชอบ
นักเรียนแบ่งกลุ่มสืบค้นข้อมูลท่ีเกี่ยวกับศาสนิกชนตัวอย่างของศาสนาต่าง ๆ ในการปฏิบัติหน้าทีก่ ารงาน
ตวั ชว้ี ดั ที่ ๖.๒ ทำ�งานดว้ ยความเพยี รพยายาม
ทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศกลุ่มละ ๑ บุคคล โดยศึกษาประวัติบุคคล บทบาท และอดทนเพ่ือให้งานสำ�เรจ็ ตามเป้าหมาย

และความสำ�คัญในฐานะศาสนิกชน จากนั้นวิเคราะห์แนวทางการปฏิบัติของศาสนิกชน

ตัวอย่างว่าสามารถนำ�มาเป็นแบบอย่างในการปฏิบัติได้อย่างไร เขียนผลการศึกษา

ในรูปแบบโครงงาน แลว้ ออกมานำ�เสนอหนา้ ชัน้ เรยี น

113 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวช้วี ดัSt จดุ ประกายความคิด
นกั เรยี นคดิ วา่ การเป็นผ้มู มี รรยาทดี
ส ๑.๒ ม.๒/๒
ตามอย่างพทุ ธศาสนิกชนท่ีดี
ภาระงาน/ช้นิ งาน สามารถทา� ได้อยา่ งไรบ้าง
แบบบนั ทึกการปฏิบัตติ นตามมรรยาท
ของพทุ ธศาสนิกชนท่ีดี มรรยาท หรอื มารยาท หมายถงึ กิริยาวาจาท่ีถือว่าสภุ าพเรียบร้อยถูกกาลเทศะ การเป็นผ้มู มี รรยาท
ทีด่ ี เปน็ สิง่ ท่พี ทุ ธศาสนกิ ชนทกุ คนควรฝกึ ฝนและปฏิบัติ เพ่อื ใหเ้ กดิ ความเจรญิ แกต่ นเองและสังคม
ep 1
๑. การต้อนรับ (ปฏิสันถาร)
ขน้ั สังเกต
รวบรวมข้อมูล ปฏิสันถาร หมายถึง การต้อนรบั แขก การทักทายปราศรัยแขกผมู้ าหา มี ๒ ลกั ษณะ คือ
๑. อามิสปฏิสันถาร คือ การต้อนรับแขกท่ีมาเยือนด้วยสิง่ ของ อาจจะเป็นเครือ่ งดมื่ ผลไม้ ขนม
๑. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเร่ือง มรรยาท หรือถ้าหากทราบล่วงหน้าว่าแขกจะมาเยือน อาจจัดเตรียมอาหารไว้ส�าหรับรับรองแขก และหากมีความ
ของพุทธศาสนิกชนท่ีดี จากหนังสือ- จ�าเป็นวา่ จะตอ้ งค้างคนื ผูเ้ ป็นเจ้าบา้ นควรจัดเตรยี มสถานทีพ่ กั ไว้ใหแ้ ขกผมู้ าเยือนดว้ ย
เรียนหรือแหล่งการเรียนรู้อ่ืนเพ่ิมเติม ๒. ธรรมปฏสิ นั ถาร คอื การตอ้ นรบั แขกทมี่ าเยอื นดว้ ยธรรม ผเู้ ปน็ เจา้ บา้ นทด่ี คี วรแสดงความเคารพ
จากน้ันร่วมกันสนทนา โดยใช้คำ�ถาม แขกผู้มาเยือนตามธรรมเนียมและฐานะอันควร ทักทายปราศรัยแขกด้วยสีหน้ายิ้มแย้ม และเชื้อเชิญให้
ดังน้ี เข้ามาน่ังในบ้านด้วยความยินดี มีการถามสารทุกข์สุกดิบ ด้วยกิริยามรรยาทสุภาพเรียบร้อย เพ่ือให้เกิด
ความสมั พนั ธ์อันดตี อ่ กนั
• มรรยาทมีความหมายว่าอย่างไร
(ตัวอย่างคำ�ตอบ การมีกิริยาวาจาสุภาพ การตอ้ นรบั แขกสามารถปฏบิ ตั ไิ ดต้ ามสมควรแกฐ่ านะของผเู้ ปน็ เจา้ บา้ น ซง่ึ ถอื เปน็ การใหเ้ กยี รตแิ ก่
เรยี บรอ้ ย ถกู กาลเทศะ) แขกผู้มาเยือน เป็นมรรยาทที่ดีอย่างหน่ึงที่ทุกคนควรปฏิบัติ เพ่ือเป็นการแสดงออกถึงความมีน้�าใจที่ดี
ต่อกัน
• การมีมรรยาทที่ดีควรปฏิบัติตน
อย่างไร 114 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

(ตัวอย่างคำ�ตอบ ปฏิบัติตนถูกต้อง รอบรู้อาเซียนและโลก
ตามกาลเทศะ ตามหลักการต้อนรับแขก
หลักการปฏิบัติตนต่อพระภิกษุ และ ค�ำ กล่าวทักทายของประเทศสมาชกิ อาเซยี น
การแต่งกาย) บรไู นดารุสซาลาม ซาลามัต ดาตงั กมั พชู า ซัว สเดย

• ก า ร มี ม ร ร ย า ท ที่ ดี ต า ม ห ลั ก
พระพุทธศาสนาสามารถปฏิบัติได้
อย่างไรบา้ ง

(ตัวอย่างคำ�ตอบ ควรปฏิบัติตนต่อ
พระภิกษุด้วยความเคารพและนอบน้อม
และควรรู้จักแต่งกายให้ถูกต้องตาม
กาลเทศะเมอ่ื ไปรว่ มพธิ ีกรรมทางศาสนา)

อินโดนเี ซยี ซาลามัต ปากี ลาว สะบายดี
มาเลเซยี ซาลามัต ดาตัง เมยี นมา มนิ กาลาบา่
ฟิลิปปนิ ส์ กูมุสตา สงิ คโปร์ หนีหา่ ว
ไทย สวัสดี เวยี ดนาม ซนิ จ่าว
มรรยาทของ
พทุ ธศาสนกิ ชนทด่ี ี

สุดยอดคู่มือครู 114

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

๒. มรรยาทของผู้เปน็ แขก Step 2asean

ขัน้ คิดวิเคราะห์
และสรปุ ความรู้

แขก หมายถึง ผมู้ าหา ผ้มู าแต่อืน่ ผ้เู ป็นแขกเมือ่ มาพบปะกับเจ้าบ้าน หรือมาร่วมงาน ควรปฏบิ ัตติ น ๒. นกั เรยี นคดิ วิเคราะหเ์ ร่อื ง
ให้เป็นผ้มู ีมรรยาทท่ดี ี ดงั น้ี การตอ้ นรบั (ปฏสิ นั ถาร) วา่ มกี ป่ี ระเภท

๑. บอกกลา่ วลว่ งหน้า เพื่อไมใ่ ห้เป็นการรบกวนเวลาของผทู้ เี่ ราจะไปเยือน มลี กั ษณะอยา่ งไร และเมอื่ นำ�ไปปฏบิ ตั ิ
๒. ควรมขี องฝากติดไมต้ ดิ มือไปด้วย เพ่อื เป็นการแสดงน�้าใจต่อผ้ทู ี่เราจะไปเยือน จะเกิดผลอย่างไร โดยใช้แผนภาพ
๓. ตรงตอ่ เวลา หากมกี ารนดั หมายไวล้ ว่ งหนา้ แลว้ ผเู้ ปน็ แขกควรมคี วามตรงตอ่ เวลา ไมค่ วรปลอ่ ย ความคิด ดังตัวอย่าง
ใหผ้ ูท้ ีเ่ รานัดหมายไวร้ อนาน
๔. แสดงความเคารพเจ้าของบา้ นตามสมควรแกฐ่ านะ การตอ้ นรบั ผลทเ่ี กดิ ขน้ึ อามิสปฏสิ นั ถาร
๕. แนะน�าตัวและแจ้งความประสงค์ ในกรณีที่ไม่สนิทกัน หรือไม่เคยรู้จักกันมาก่อน ผู้เป็นแขก (ปฏสิ นั ถาร)
ควรแนะน�าตัวและแจง้ ความประสงค์ของการมาเยือนใหผ้ ทู้ ี่เราไปเยือนได้รบั ทราบด้วย แขกที่มาเยือนเกิดความ
๖. แสดงกริ ิยามรรยาทที่เหมาะสมกับเจา้ บา้ น เช่น นง่ั สนทนากบั ผูท้ ี่เราไปเยอื นดว้ ยความสภุ าพ การตอ้ นรบั มี ๒ ประเภท ประทับใจในความมี
ใชถ้ อ้ ยคา� ทส่ี ภุ าพเรยี บรอ้ ย ไมส่ ง่ เสยี งดงั รบกวน หรอื พดู จาโออ้ วด กลา่ วขอบคณุ เมอ่ื เจา้ บา้ นใหก้ ารตอ้ นรบั ๑. อามสิ ปฏิสันถาร นา้ํ ใจของเจา้ ของบา้ น
ด้วยเคร่ืองดืม่ หรือสิง่ ของอืน่ ๆ ไม่ถามค�าถามหรือแสดงกิริยาที่สรา้ งความล�าบากใจแกเ่ จ้าบา้ น คือ การต้อนรับแขก
๗. เมอื่ เหน็ วา่ สมควรแกเ่ วลาแลว้ ควรลากลบั กอ่ นกลบั ควรทา� ความเคารพผเู้ ปน็ เจา้ บา้ นดว้ ยความ ดว้ ยส่ิงของ ธรรมปฏิสันถาร
อ่อนน้อม ๒. ธรรมปฏิสนั ถาร
คือ การต้อนรบั แขก ผลทเ่ี กดิ ขน้ึ แขกผู้มาเยือน
๓. การปฏิบตั ิตนต่อพระภิกษุ ที่มาเยอื นด้วยธรรม เกิดความประทบั ใจ

พระภิกษุ เป็นผู้ด�ารงตนอยู่ในฐานะผู้สืบทอดพระพุทธศาสนา เป็นปูชนียบุคคลที่พุทธศาสนิกชน ๓. นักเรียนคิดวิเคราะห์เก่ียวกับเร่ือง
ทุกคนควรให้ความเคารพ การปฏิบัติตนให้เหมาะสมต่อพระภิกษุเปน็ สงิ่ ที่ควรกระท�าอยา่ งยง่ิ มรรยาทของผู้เป็นแขกว่าถ้านักเรียน
นำ�ไปปฏิบัติและไม่ปฏิบัติจะเกิดผล
๓.๑ การยืน อย่างไร โดยใช้แผนภาพความคิด
ดังตวั อย่าง
การยืนในที่น้ี หมายถึง การยืนรับพระภิกษุ และการยืนตามส่งพระภิกษุ ซึ่งเป็นมรรยาทที่
พุทธศาสนิกชนที่ดีพึงกระท�า เมื่อพระภิกษุมาถึง กรณีที่นั่งเก้าอ้ีอยู่ ให้ลุกข้ึนยืน เม่ือท่านเดินผ่านมา มรรยาทของ ถ้าปฏบิ ัติ ผลทเี่ กดิ ขนึ้
ตรงหนา้ ใหน้ ้อมตัวยกมอื ไหว้ เมื่อท่านนั่งเรียบร้อยแลว้ จงึ นง่ั ลงตามเดิม หากนงั่ อยู่กบั พน้ื ไมต่ อ้ งลุกข้นึ ผูเ้ ป็นแขก
ยนื รับ เมอ่ื ท่านเดนิ ผา่ นมาตรงหนา้ ให้ยกมอื ไหว้ หรือกม้ ลงกราบเบญจางคประดิษฐ์ ๓ ครง้ั ตามความ - ทำ�ให้ผู้ทน่ี ดั หมาย
เหมาะสมแกส่ ถานทีน่ ้นั ๑. บอกกล่าวลว่ งหนา้ มีเวลาเตรียมตวั
๒. ควรมขี องฝากตดิ มอื - ผู้ที่นัดหมายจะได้
การยนื ตามส่งพระภกิ ษุ เมอื่ พระภิกษจุ ะลากลบั ให้ปฏบิ ัติเช่นเดยี วกบั การยืนรบั พระภกิ ษุ ไปดว้ ย ไม่รอนาน แสดงออก
๓. ตรงต่อเวลา ถงึ ความมนี า้ํ ใจ
๓.๒ การให้ท่นี งั่
ผลท่ีเกดิ ข้นึ
การให้ที่นั่งแก่พระภิกษุ เป็นการจัดหาที่น่ังอันเหมาะสมให้แก่พระภิกษุ ท้ังในงานพิธี และ
หมายรวมถึง การใหท้ ีน่ ง่ั ในทส่ี าธารณะ เช่น การโดยสารรถประจา� ทาง หรือท่ีอนื่ ๆ ซ่งึ เปน็ กิริยามรรยาทที่ - อาจจะไมพ่ บ
แสดงถึงความเออื้ เฟอ้ื ต่อพระภกิ ษุทีพ่ ทุ ธศาสนกิ ชนนยิ มปฏิบัติ ถา้ ไม่ ผทู้ จ่ี ะไปพบ
ปฏบิ ตั ิ - ไม่มีใครอยากคบค้า
การให้ทน่ี ่งั แก่พระภิกษุ กรณใี นงานพธิ ี ถ้าจดั ใหน้ ง่ั เกา้ อ้ี ควรลกุ ข้ึนใหพ้ ระภิกษุนัง่ แถวหนา้ สมาคมดว้ ย
- ถูกมองวา่ ไม่มีน้าํ ใจ
มรรยาทของพทุ ธศาสนิกชนทด่ี ี 115

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

เมอ่ื นักเรียนเดนิ สวนกบั พระภิกษุ นักเรยี นควรปฏบิ ัติตนอย่างไรจงึ จะเหมาะสม
๑ ถอยออกหา่ งไปให้ไกลทีส่ ดุ
๒ หยดุ ยนื อย่กู บั ทเ่ี ฉย ๆ ทันที
๓ หลบไปทางซ้ายมือของพระภิกษุ
๔ รบี เดนิ ผ่านไปทนั ที โดยไม่หยดุ หลบ

(เฉลย ๓ เพราะเม่ือเดนิ สวนทางกบั พระภกิ ษุควรหลกี ทางใหท้ า่ น โดยหลกี เข้าชดิ ขา้ งทาง
ด้านซา้ ยมือของพระภกิ ษุ เป็นหลักการปฏิบัติต่อพระภกิ ษุท่เี หมาะสม)

115 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขน้ั คิดวเิ คราะห์
St
และสรุปความรู้
การนง่ั แถวเดยี วกบั พระภกิ ษุ คฤหสั ถช์ ายใหน้ งั่ ดา้ น

๔. นั ก เ รี ย น คิ ด วิ เ ค ร า ะ ห์ เ กี่ ย ว กั บ ซา้ ยของพระภกิ ษุ คฤหสั ถห์ ญงิ ไมค่ วรนงั่ แถวเดยี ว
กบั พระภกิ ษุ ถา้ หากมคี วามจา� เปน็ ใหค้ ฤหสั ถช์ ายนงั่

การปฏบิ ตั ติ นตอ่ พระภกิ ษวุ า่ มรี ปู แบบ ค่ันระหว่างกลาง ถ้าเปน็ การน่ังบนพนื้ ให้จดั อาสนะ
ใดบ้าง แล้วแต่ละรูปแบบมีความ ของพระภิกษุแยกไว้ส่วนหน่ึงต่างหากจากคฤหัสถ์
สำ�คญั อยา่ งไร โดยใชแ้ ผนภาพความคดิ โดยปูอาสนะเล็กบนพรมส�าหรับเป็นที่นั่งของ
พระภกิ ษุ

ดงั ตัวอย่าง การให้ที่นั่งแก่พระภิกษุ กรณีในท่ี

การยืน สาธารณะ เช่น บนรถโดยสารประจ�าทาง หากไม่มี การจัดที่น่ังทเี่ หมาะสมใหแ้ ก่พระภิกษุ
เปน็ การแสดง ทนี่ ่งั กค็ วรลกุ ใหท้ า่ นเช่นกัน เป็นการแสดงมรรยาทของพทุ ธศาสนิกชนทดี่ ี
ความเคารพต่อ
การเดนิ สวน พระภกิ ษุ ๓.๓ การเดินสวน
เปน็ การ การปฏิบัตติ นตอ่ การเดนิ สวนทางกบั พระภกิ ษุ ผทู้ เ่ี ดนิ สวนทางจะตอ้ งหลกี ทางใหท้ า่ น โดยหลกี เขา้ ชดิ ขา้ งทาง
แสดงออกถงึ การให้ท่ีนัง่
ความเคารพ พระภกิ ษุ เป็นการ ดา้ นซา้ ยมอื ของพระภกิ ษุ ยนื ตรง มอื ประสานกนั ไวข้ า้ งหนา้ เมอื่ ทา่ นเดนิ ผา่ นมาถงึ ใหน้ อ้ มตวั ลงยกมอื ไหว้
กิริยา แสดงออกถึง
มรรยาทสภุ าพ ความเอ้ือเฟอ้ื ด้วยความเคารพ รอจนท่านเดินผ่านไปแล้วจึงเดินไปตามปกติ หากพระภิกษุสนทนาด้วย ให้ประนมมือ
ออ่ นนอ้ ม ต่อพระภิกษุ
ไหว้แล้วจึงตอบทา่ นดว้ ยกริ ยิ าสุภาพนอบน้อมทุกครัง้

๓.๔ การสนทนา
ในการสนทนากบั พระภกิ ษุ ควรประนมมอื ขณะทส่ี นทนาทกุ ครง้ั ดว้ ยกริ ยิ าอาการทเ่ี รยี บรอ้ ย

การสนทนา การรับสิ่งของ ส�ารวมและใช้ถ้อยค�าท่ีสุภาพตามความเหมาะสม ได้แก่ คา� สรรพนามที่ใช้เรียกพระภิกษุ เช่น หลวงพ่อ
เป็นสิ่งท่ีแสดงออก เป็นสิ่งทค่ี วรปฏบิ ัติ หลวงตา หลวงพ่ี พระคณุ เจ้า พระเดชพระคุณ ฯลฯ ค�าสรรพนามทีใ่ ชเ้ รยี กแทนผ้พู ดู เช่น กระผม ดิฉัน
ถึงกริ ยิ าอาการท่ี ให้ถูกต้องและ หนู โยม ฯลฯ ไม่ควรพูดจาหยาบคาย หรือแสดงกิริยายกตนตีเสมอท่าน หากต้องการจะเชิญให้ท่าน
เรียบรอ้ ย สำ�รวม เหมาะสม ท�าสิ่งใด ควรใช้คา� ว่า “นิมนต์ หรือ อาราธนา„ เมื่อท่านสนทนาด้วยควรรับคา� ของท่านด้วยคา� สุภาพ เช่น

ใชถ้ ้อยคำ�ท่ีสภุ าพ ค�าวา่ “ครับ ค่ะ ขอรบั เจา้ ค่ะ„
ตามความเหมาะสม
๓.๕ การรบั สิง่ ของ
การรับสงิ่ ของจากพระภกิ ษุ ควรปฏบิ ตั ิ ดงั นี้
๕. นั ก เ รี ย น คิ ด วิ เ ค ร า ะ ห์ ข้ อ ดี ข อ ง ๑. กรณที ่ีพระภกิ ษยุ นื อยู่ หรือน่งั บนอาสนะสูง ให้เดินเข้าไปด้วยอาการสา� รวม เม่อื เข้าใกล้
พอสมควร หยดุ ยืนตรง น้อมตวั ลงไหว้ หากเป็นชายยื่นมือไปรับส่ิงของจากพระภกิ ษุ ส�าหรบั หญงิ แบมอื
ก า ร เ ป็ น ผู้ มี ม ร ร ย า ท ต า ม ห ลั ก ท้ังสองชิดกันเพื่อรับส่ิงของ เม่ือรับของแล้ว ถ้าเป็นส่ิงของเล็ก ยกมือไหว้พร้อมกับสิ่งของที่อยู่ในมือ
พุทธศาสนิกชนที่ดี โดยใช้แผนภาพ ถ้าเป็นสิ่งของขนาดใหญ่หรือหนักไม่ต้องไหว้ ให้ก้าวเท้าซ้ายถอยหลัง และก้าวเท้าขวามาชิดแล้วหันหลัง

ความคิด ดังตัวอย่าง เดนิ กลบั ไป
๒. กรณีที่พระภิกษุน่ังเก้าอ้ี ให้เดินเข้าไปด้วยอาการส�ารวม เม่ือใกล้ประมาณ ๑ เมตร
หยดุ ยนื ตรง กา้ วเท้าขวาออกไป ๑ กา้ ว นั่งคกุ เข่าซ้าย ชนั เขา่ ขวาขึน้ น้อมตัวยกมือไหว้ และยนื่ มอื ออกไป
เป็นทีร่ ักของทกุ คน รบั สง่ิ ของ เมอื่ รบั ของแลว้ ถา้ เปน็ สง่ิ ของเลก็ ยกมอื ไหวพ้ รอ้ มกบั สง่ิ ของทอี่ ยใู่ นมอื ถา้ เปน็ สงิ่ ของขนาดใหญ่

เกดิ ความเจริญ ข้อดขี องการ มีคนยกยอ่ ง 116 พระพทุ ธศาสนา ม.๒
แก่ตนเองและ เป็นผมู้ มี รรยาทตาม นับถอื
สงั คม หลักพุทธศาสนกิ ชน ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ที่ดี ถ้าหากตอ้ งการจะให้พระภิกษุกระทำ�สิง่ ใดควรใชค้ ำ�ในขอ้ ใด
๑ ไดโ้ ปรด ๒ เจริญพร
เปน็ การอนุรกั ษ์มรรยาทไทย ๓ นมิ นต์ ๔ กรุณา
(เฉลย ๓ เพราะเมอ่ื ตอ้ งการจะเชิญให้พระภกิ ษุกระทำ�สิง่ ใด
ควรใชค้ ำ�วา่ นิมนต์ หรืออาราธนา)

สุดยอดคู่มือครู 116

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Step 2asean

หรือหนัก ไม่ต้องไหว้ ให้ประคองสิ่งของนั้นยืนข้ึน ชักเท้าขวากลับมายืนตรง ก้าวเท้าซ้ายถอยหลัง และ ขนั้ คิดวิเคราะห์
ก้าวเท้าขวามาชดิ แลว้ หันหลังเดินกลบั ไป และสรปุ ความรู้
๓. กรณีท่ีพระภิกษุนง่ั กับพ้นื ใหเ้ ดินเขา้ ไปดว้ ยอาการสา� รวม เม่อื ถึงบรเิ วณทีป่ ูลาดอาสนะ
นง่ั คกุ เขา่ แลว้ เดนิ เขา่ เขา้ ไปใกลพ้ อประมาณ นงั่ คกุ เขา่ กราบเบญจางคประดษิ ฐ์ ๓ ครง้ั ยนื่ มอื ทง้ั สองไปรบั ๖. นักเรียนวิเคราะห์เปรียบเทียบ
สิ่งของ เมือ่ รับของแล้ว วางส่ิงของไว้ข้างหน้าดา้ นขวามอื กราบเบญจางคประดษิ ฐ์ ๓ คร้งั ประคองสิง่ ของ ลกั ษณะการแตง่ กายระหวา่ งงานมงคล
เดนิ เข่าถอยหลงั ออกมาจนสุดบริเวณที่ปูลาดอาสนะ แลว้ ลกุ ขึ้นยนื เดินกลบั ไปตามปกติ และงานอวมงคลของพระพุทธศาสนา
ว่ามีความเหมือนและความแตกต่าง
๔. การแต่งกาย กันอย่างไร โดยใช้แผนภาพความคิด
ดงั ตัวอย่าง
การแต่งกาย เปน็ มรรยาททางสังคมที่ทกุ คนพงึ ปฏบิ ัติ และเป็นการแสดงถึงขนบธรรมเนยี ม
ประเพณีและวัฒนธรรม รวมถึงอุปนิสัย ฐานะและรสนิยมของแต่ละบุคคล การแต่งกายให้เหมาะสมกับ งานมงคล ความ งานอวมงคล
กาลเทศะท�าให้บุคคลนั้นได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้มีมรรยาทที่ดี และท่ีส�าคัญยังเป็นการให้เกียรติแก่ เหแกเตมหาง่าลมะกเสทาือยมศนใกะหับ้ เ แร ียสตตบีเา่งขมกร้มสอ้า ยยม สัยสี นุภิยามพ
สถานท่ีและเจ้าภาพอีกด้วยในหน่วยการเรียนรู้นี้นักเรียนจะได้เรียนรู้เก่ียวกับมรรยาทของการแต่งกาย การแตง่ กายสวยงาม
สุภาพเรียบรอ้ ย
ในโอกาสตา่ ง ๆ ดังน้ี สสี ันสดใส ดูแลว้
สบายตา ดเู หมาะสม
๔.๑ การแต่งกายไปวัด
กับงานและสถานท่ี
วัดเป็นสถานที่ทางศาสนา เป็นสถานที่อันศักดิ์สิทธ์ิและมีความเงียบสงบ ผู้ท่ีเข้าไปในวัด
จะต้องแสดงกิริยาอาการท่ีส�ารวมและสุภาพ นอกจากนี้ยังควรแต่งกายให้ถูกกาลเทศะ และมีความ ๗. นักเรียนคิดประเมินเพ่ือเพ่ิมคุณค่า
เหมาะสมด้วย เกี่ยวกับความสำ�คัญของการเป็น
ผู้มีมรรยาทตามหลักพุทธศาสนิกชน
การแตง่ กายไปวดั ควรแต่งกายให้สะอาดเรียบร้อย แต่งกายด้วยเสื้อผา้ สีเรยี บ ๆ ไม่ฉดู ฉาด ที่ดี ว่าจะช่วยรักษาเอกลักษณ์ความ
จนเกินไป สตรีควรแต่งกายให้รัดกุม ไม่หวือหวาหรือรัดรูปจนเกินไป สวมใส่เคร่ืองประดับแต่พอเหมาะ เป็นไทยท่ีไม่มีชาติใดเหมือน และยัง
พอควร เป็นการแสดงให้เห็นถึงความเป็น
สังคมของชาวพุทธที่ศาสนาเข้าไป
๔.๒ การแตง่ กายไปงานมงคล มบี ทบาทและแทรกซมึ อยใู่ นการด�ำ รง
ชีวติ ของผู้คน
งานมงคล หมายถึง งานที่จัดให้มีขึ้นเพ่ือความอยู่เย็นเป็นสุข เช่น งานหมั้น งานแต่งงาน
งานบวช งานทา� บญุ ขน้ึ บา้ นใหม่ ฯลฯ เพอ่ื ความเหมาะสมตามกาลเทศะ
และเปน็ การใหเ้ กยี รตแิ กเ่ จา้ ภาพ ผไู้ ปรว่ มงานควรแตง่ กายใหส้ วยงาม
เรยี บรอ้ ย สสี นั สดใส ดแู ลว้ สบายตา เหมาะสมกบั งาน โดยยดึ หลกั ของ
ความสะอาด ความเรยี บรอ้ ย ความประหยดั และถกู ตอ้ งตามกาลเทศะ
เปน็ หลัก

๔.๓ การแต่งกายไปงานอวมงคล

งานอวมงคล หมายถึง งานท�าบญุ เก่ยี วกับการศพ เชน่
งานศพ งานทา� บญุ ๑๐๐ วนั การแตง่ กายไปงานอวมงคล นยิ มแตง่ กาย
ตามประเพณนี ยิ ม ชายแตง่ สากลนยิ มสเี ขม้ เนกไทสดี า� รองเทา้ ดา� หญงิ การไปงานมงคล ควรแต่งกาย
นงุ่ ผา้ ซนิ่ หรอื กระโปรงตามสมยั นยิ ม เสอ้ื แบบเรยี บ รองเทา้ หมุ้ สน้ สดี า� ให้เหมาะสมตามกาลเทศะ

มรรยาทของพทุ ธศาสนกิ ชนทด่ี ี 117

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21

นักเรียนสืบค้นข้อมูลที่เก่ียวกับการแต่งกายไปงานมงคลและงานอวมงคล
ของพระพุทธศาสนา ศาสนาคริสต์ และศาสนาอิสลามว่ามีลักษณะแบบใด
พรอ้ มยกตวั อยา่ งภาพประกอบ แล้วออกมานำ�เสนอหนา้ ชั้นเรยี น

117 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ขั้นปฏบิ ตั ิ
St แหลละังสกราุปรปควฏาบิ มัตริู้

หรอื แต่งกายให้สภุ าพ ไมใ่ ชเ้ สื้อผา้ และรองเทา้ สีฉูดฉาด เพ่ือเป็นการใหเ้ กยี รติแก่เจา้ ภาพและผทู้ ีเ่ สียชีวติ

๘. นักเรียนแต่ละคนจัดทำ�แบบบันทึก ดว้ ย

ก า ร ป ฏิ บั ติ ต น ต า ม ม ร ร ย า ท ข อ ง ผงั สรปุ สาระส�าคญั

พุทธศาสนิกชนท่ีดี โดยบันทึกข้อมูล การต้อนรับ
ลงในแบบบนั ทกึ ดงั ตัวอยา่ ง
การต้อนรับ (ปฏิสันถาร) มี ๒ ลกั ษณะ
แบบบนั ทึกการปฏิบตั ติ นตามมรรยาทของ ๑. อามิสปฏสิ ันถาร คือ การตอ้ นรับแขกท่มี าเยอื นดว้ ยสงิ่ ของ
พุทธศาสนกิ ชนท่ีดี ๒. ธรรมปฏสิ ันถาร คอื การตอ้ นรบั แขกท่ีมาเยอื นดว้ ยธรรม

• ช่ือ (ด.ญ. สดใส ใจเยน็ ) ชนั้ (ม.๒) มรรยาทของผู้เปน็ แขก

ว/ด/ป รายละเอียด ผลที่เกดิ ขึน้ ๑. ควรบอกกล่าวลว่ งหนา้ ๕. แนะนา� ตัวและแจง้ ความประสงค์
๒. ควรมขี องฝากตดิ มอื ไปด้วย ๖. แสดงกริ ยิ ามรรยาทที่เหมาะสมกับเจ้าบา้ น
(๒๒/๐๘/๖๓) (ให้ที่นง่ั แกพ่ ระภกิ ษุ (- ไดร้ ับคำ�ขอบคุณ ๓. ตรงต่อเวลาที่นัดหมาย ๗. เมอ่ื เหน็ ว่าสมควรแก่เวลากลับแล้ว
บนรถโดยสารประจ�ำ ทาง) - มีความสุข ๔. แสดงความเคารพเจา้ บา้ นตามสมควร
- อยากทำ�ความดี ควรลากลบั
ตอ่ ไป)
มรรยาทของ
พุทธศาสนกิ ชนทด่ี ี

• ขอ้ คิดทไี่ ด้รบั (การเป็นคนดีปฏบิ ัตติ นถกู ต้องตามมรรยาท การปฏบิ ัติตนตอ่ พระภกิ ษุ
ย่อมทำ�ใหพ้ บเจอแตส่ ่งิ ทีด่ แี ละมคี วามสขุ ) ๑. การยนื ควรยนื รับและยนื สง่ เม่อื ท่านเดนิ ผา่ นใหน้ ้อมตัวยกมือไหว้
• ประโยชน์ท่เี กิดข้ึน ๒. การให้ท่นี ่ัง จัดใหเ้ หมาะสมตามงานพธิ ี และใหท้ ีน่ ั่งในท่ีสาธารณะ
ตอ่ ตนเอง (ไดร้ ับคำ�ชมเชย เกิดความสขุ อยากทำ�ความด)ี ๓. การเดินสวน หยดุ ในกริ ิยาส�ารวม หลีกชิดข้างทางเมื่อทา่ นเดนิ ผา่ นใหย้ กมือไหว้
ตอ่ สงั คม (สงั คมเกดิ ความเป็นระเบยี บเรียบร้อย ๔. การสนทนา ประนมมือตลอดการสนทนา ใชส้ รรพนามเรยี กภกิ ษอุ ย่างถกู ตอ้ ง
และคนในสงั คมมคี วามสขุ ) ๕. การรับสิ่งของ รับด้วยกิริยาส�ารวมและเปล่ียนแปลงท่าทางตามสถานท่ีและต�าแหน่งท่ีน่ัง

ของพระภกิ ษุ

จากนั้นนักเรียนแต่ละคนตรวจสอบ การแตง่ กาย
ความถกู ตอ้ งเรยี บรอ้ ยของแบบบนั ทกึ ๑. การแต่งกายไปวดั สวมใส่เสื้อผา้ สเี รียบ สะอาดเรยี บรอ้ ย สภุ าพ ไมร่ ัดรูปหรือมเี ครอื่ งประดับ
หากพบข้อผิดพลาดให้แก้ไขปรับปรุง
และพัฒนาใหด้ ยี ่ิงขนึ้ เยอะเกนิ ไป
๒. การแต่งกายไปงานมงคล แตง่ กายสวยงาม สสี ันสดใส สะอาดเรยี บร้อย เหมาะสมกบั งานและ

สถานท่ี
๓. การแต่งกายไปงานอวมงคล แต่งกายตามสมัยนิยม ชายแต่งสากลนิยมสีเข้ม เนกไทสีด�า

หญิงนุง่ กระโปรงหรอื ซ่นิ ตามสมัยนยิ ม เสื้อแบบเรยี บรอ้ ย สุภาพ

118 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดแสดงถึงการปฏิบัติตนอย่างถูกตอ้ งเหมาะสมในการเขา้ พบพระภกิ ษุ
๑ แต่งกายด้วยชดุ รัดรูปในการเขา้ พบพระภกิ ษ ุ (เฉลย ๓ เพราะเปน็ การ
๒ เขา้ พบพระภิกษทุ ันทโี ดยไม่ไดน้ ดั ไว้ลว่ งหน้า ใชค้ ำ�เรยี กอยา่ งนอบนอ้ มและ
๓ ใช้คำ�สรรพนามเรียกพระภกิ ษวุ ่า พระคณุ เจ้า แสดงถึงความเคารพ)
๔ นำ�ปัญหาความเจ็บป่วยมาปรกึ ษาพระภิกษุ

สุดยอดคู่มือครู 118

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ความรเู้ พ่ิมเติม St St Stasean

ep 3 ข้นั ปฏบิ ัติ
และสรปุ ความรู้
หลังการปฏบิ ัติ

การเจริญพระพุทธมนต์ คอื พิธีกรรมของพระสงฆท์ ่ที า� ในงานมงคลตา่ ง ๆ ๙. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งท่ีเข้าใจเป็น
การสวดพระพทุ ธมนต์ คอื พธิ กี รรมของพระสงฆท์ ีท่ �าในงานอวมงคล ความรรู้ ว่ มกนั ดังนี้

make merit ค�ำศพั ท์ส�ำคญั ทา� บุญกศุ ล • มรรยาทของการเป็นพุทธ-
manner (เมค เมอ' รทิ ) มรรยาท ศาสนิกชนที่ดีเป็นสิ่งที่ทุกคนควร
ศึกษาและฝึกปฏิบัติตนให้ถูกต้อง
(แมน' เนอะ) ซงึ่ เปน็ การแสดงออกถงึ ขนบธรรมเนยี ม
ประเพณี และวัฒนธรรมที่ดีของ
จุดประกายโครงงาน ชาวพุทธ และเป็นการสร้างความเจริญ
ใหแ้ ก่ตนเองและสังคม
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม คือ การต้อนรับ มรรยาทของผู้เป็นแขก การปฏิบัติตน
ต่อพระสงฆ์หรือตัวแทนทางศาสนา และการแต่งกาย แต่ละกลุ่มศึกษาค้นคว้าในหัวข้อท่ีตนเองได้รับ ep 4
โดยพิจารณากลุ่มวัฒนธรรมต่าง ๆ ท่ัวโลก และการนับถือศาสนา จากน้ันร่วมกันจัดป้ายนิเทศ
เพือ่ เผยแพรค่ วามรู้

กิจกรรมบูรณาการอาเซยี น ขน้ั สอ่ื สารและนำ� เสนอ
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มศึกษามรรยาทของศาสนิกชนในงานมงคล
และอวมงคล ของกลุ่มสงั คมวัฒนธรรมต่าง ๆ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ เช่น ผ้ปู ระกอบพิธี ๑๐. นักเรียนออกมานำ�เสนอแบบบันทึก
ทางศาสนา การแต่งกาย จากน้ันออกมาน�าเสนอผลการศึกษาค้นคว้าหน้าช้ันเรียน เพ่ือแลกเปล่ียน ก า ร ป ฏิ บั ติ ต น ต า ม ม ร ร ย า ท ข อ ง
เรียนร้วู ัฒนธรรมในภูมภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ พุทธศาสนิกชนท่ีดหี นา้ ช้ันเรยี น

เว็บไซตแ์ นะนา� มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั 5ep ข้ันประเมินเพื่อเพิม่ คณุ ค่า
กระทรวงวฒั นธรรม บรกิ ารสังคม
http://www.mcu.ac.th วดั ทพิ ยวนาราม หนองหาร และจิตสาธารณะ
http://www.m-culture.go.th
http://www.watthipwanaram-nonghan.com ๑๑. นักเรียนร่วมกันเสนอแนวทางการ
ป ฏิ บั ติ ต น เ ป็ น ผู้ มี ม ร ร ย า ท ที่ ดี
มรรยาทของพทุ ธศาสนกิ ชนท่ดี ี 119 และนำ�ข้อมูลไปติดไว้ท่ีป้ายนิเทศ
หน้าชั้นเรียน เพ่ือเป็นการแบ่งปัน
ความรู้ให้เพ่ือนในโรงเรียน และ
นำ�ความรไู้ ปใชป้ ระโยชนไ์ ด้

รอบรู้อาเซียนและโลก

ศาสนาประจ�ำ ชาตขิ องประเทศในอาเซยี น
ไทย กมั พูชา ลาว เมยี นมา และเวียดนาม ประชากรส่วนใหญ่นบั ถอื พระพุทธศาสนา
บรูไนดารสุ ซาลาม อนิ โดนเี ซีย และมาเลเซีย ประชากรส่วนใหญน่ ับถือศาสนาอิสลาม
ฟิลิปปินส์ ประชากรสว่ นใหญน่ บั ถอื ศาสนาครสิ ต์
สิงคโปร์ นับถือศาสนาทีห่ ลากหลาย ทั้งพระพุทธศาสนา ศาสนาอิสลาม ศาสนาครสิ ต์
ศาสนาพราหมณ-์ ฮนิ ดู และไมน่ บั ถือศาสนาใดเลย

119 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ข้ันสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตัวชี้วัด กิจกรรมการเรียนรู้

ส ๑.๒ ม.๒/๒ ๑. ให้ครูจัดกิจกรรมเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ในสถานการณ์จริง ด้วยการน�านักเรียนไปท�าบุญที่วัดใน
วันอาทติ ย์ เพ่ือฝกึ การปฏิบัตติ นต่อพระภกิ ษตุ ามท่ไี ด้ศึกษาในหน่วยการเรยี นรู้นี้

๒. ให้นักเรียนแสดงบทบาทสมมุติเร่ืองการต้อนรับแขก ทั้งในฐานะผู้เป็นเจ้าบ้านที่ดี และผู้เป็นแขก
มาเยือนที่ดี

๓. ให้นักเรียนเสนอแนวทางการปฏิบัติตนตามมรรยาทของการเป็นศาสนิกชนที่ดี และวิเคราะห์ผล
ท่เี กิดขึ้นลงในแผนภาพความคิด

ผลทเี่ กิดขน้ึ

แนวทางการปฏิบัติตนตามมารยาท ถา้ ปฏิบตั ิ
ของการเปน็ ศาสนกิ ชนท่ีดี

ผลที่เกดิ ขน้ึ
ถ้าไมป่ ฏบิ ัติ

แนวค�ำตอบ คา� ถามพัฒนากระบวนการคดิ
๑. ถ้าหากมีเพ่ือนมาหานักเรียนท่ีบ้าน นักเรียนควรแสดงการต้อนรับอย่างไร จึงจะได้ช่ือว่าเป็นเจ้าบ้าน
๑. ทกั ทายเพ่อื นดว้ ยสหี น้าที่ยมิ้ แยม้
และน�ำ อาหารและเครอ่ื งดม่ื มาตอ้ นรบั เพอื่ น ท่ดี ี
๒. ลุกให้พระภิกษนุ ั่ง ๒. ขณะทน่ี กั เรียนโดยสารรถประจ�าทาง ถา้ หากมีพระภิกษขุ ึน้ มาบนรถ นักเรียนควรปฏบิ ตั ิอย่างไร
๓. นัดกับเจ้าของบา้ นท่จี ะไปหาไวล้ ่วงหน้ากอ่ น ๓. ถา้ นกั เรยี นอยใู่ นฐานะแขกผมู้ าเยอื น นกั เรยี นควรปฏบิ ตั ติ นอยา่ งไรจงึ จะไดช้ อื่ วา่ เปน็ ผมู้ มี รรยาททดี่ ี
๔. ในกรณีท่ีพระภิกษุยืนอยู่ ให้เดินเข้าไปรับ ๔. ในการรับส่ิงของจากพระภิกษุ นกั เรยี นควรปฏบิ ัตอิ ย่างไรจงึ จะเหมาะสม
๕. การแต่งกายไปงานมงคล และงานอวมงคล แตกตา่ งกันอย่างไร จงอธิบาย
ดว้ ยอาการส�ำ รวมเมอื่ เขา้ ใกลพ้ อสมควรให้
หยดุ ยืนตรง น้อมตัวลงไหว้ และรับส่งิ ของ 120 พระพุทธศาสนา ม.๒
จากพระภกิ ษุ
๕. การแต่งกายไปงานมงคล ผู้ร่วมงานควร
แต่งกายให้สวยงาม เรียบร้อย สีสันสดใส
เหมาะกับงาน การแต่งกายไปงานอวมงคล
เป็นงานทำ�บุญเกี่ยวกับศพ ควรแต่งกาย
ด้วยสีดำ�หรือสีขาว เป็นการไว้ทุกข์ให้กับ
ผเู้ สียชีวิต

สุดยอดคู่มือครู 120

A ข้ันปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

เป้าหมายการเรยี นรู้

มาตรฐานการเรยี นรู้

มาตรฐาน ส ๑.๒
เขา้ ใจ ตระหนักและปฏบิ ตั ติ น
เป็นศาสนกิ ชนทีด่ ี และธ�ำ รงรักษา
พระพุทธศาสนาหรอื ศาสนาที่ตนนับถอื

๑๔หน่วยการเรยี นรูท้ ี่ คุณค่าของศาสนพิธี สมรรถนะส�ำ คัญของผู้เรียน
และการปฏิบตั ิตนได้อยา่ งถูกต้อง
๑. ความสามารถในการสือ่ สาร
ตวั ช้ีวดั ๒. ความสามารถในการคดิ
๓. ความสามารถในการแกป้ ญั หา
วเิ คราะหค์ ณุ คา่ ของศาสนพิธแี ละปฏิบัติตนได้อยา่ งถูกตอ้ ง (ส ๑.๒ ม.๒/๓) ๔. ความสามารถในการใชท้ ักษะชีวิต
๕. ความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยี
ผังสาระการเรยี นรู้
คุณลักษณะอนั พึงประสงค์
คณุ คา่ ของศาสนพธิ ี
และการปฏบิ ตั ิตน รกั ชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์
ไดอ้ ย่างถูกต้อง ตัวชวี้ ัดที่ ๑.๓ ศรัทธา ยึดมัน่ และ
ปฏบิ ัตติ นตามหลักของศาสนา
ความหมายและคุณคา่ ของศาสนพิธี การปฏบิ ตั ติ นถูกตอ้ งตามศาสนพิธี
ที่สา� คัญในพระพุทธศาสนา ใฝเ่ รียนรู้
ตัวชวี้ ัดท่ี ๔.๑ ตง้ั ใจ เพยี รพยายาม
สาระสาำ คัญ ในการเรยี นและเขา้ รว่ มกจิ กรรมการเรยี นรู้
ตวั ช้ีวดั ที่ ๔.๒ แสวงหาความรู้
ศาสนพิธี คือ พธิ กี รรมหรือระเบยี บแบบแผนตา่ ง ๆ ทด่ี งี าม ทีพ่ งึ ปฏิบัตใิ นทางศาสนา การเรียนรู้ จากแหล่งเรียนรู้ต่าง ๆ ทั้งภายในและ
ถึงคุณค่า และปฏิบัติตนได้อย่างถูกต้องตามศาสนพิธีที่ส�าคัญในพระพุทธศาสนา เป็นหน้าที่ของ ภายนอกโรงเรียน ด้วยการเลือกใช้ส่ือ
พุทธศาสนกิ ชนที่พงึ ปฏิบตั ิ เพ่ือเป็นการสืบตอ่ อายุพระพทุ ธศาสนาให้เจริญงอกงามอยใู่ นสงั คมสืบไป อย่างเหมาะสม บันทึกความรู้ วิเคราะห์
สรุปเป็นองค์ความรู้ สามารถนำ�ไปใช้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 จดุ ประกายโครงงา น ในชีวติ ประจำ�วนั ได้

นักเรียนแบ่งกลุ่มตามความเหมาะสม แต่ละกลุ่มเลือกศึกษาศาสนพิธี มงุ่ มนั่ ในการท�ำ งาน
ตวั ช้ีวดั ท่ี ๖.๑ ต้งั ใจและรับผิดชอบ
๑ ตวั อย่าง โดยศึกษาความหมาย ความส�ำ คัญ การประกอบพธิ ีกรรม และแนวทาง ในการปฏบิ ัติหนา้ ที่การงาน
ตัวช้ีวัดที่ ๖.๒ ทำ�งานด้วยความเพียร
การปฏิบัติตนของศาสนิกชน เขียนผลการศึกษาในรูปแบบโครงงาน แล้วนำ�เสนอ พยายามและอดทนเพ่ือให้งานสำ�เร็จ
ตามเป้าหมาย
หน้าชั้นเรยี น

121 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ตวั ชว้ี ัด จุดประกายความคิด นกั เรยี นเคยเขา้ ร่วม
ศาสนพิธีใดในทาง
ส ๑.๒ ม.๒/๓ พระพุทธศาสนาบ้าง และคิดว่า
ปฏิบตั ิตนไดถ้ กู ตอ้ งเหมาะสม
ภาระงาน/ชิ้นงาน แล้วหรือไม่ อย่างไร

แบบบนั ทึกการเขา้ รว่ มในศาสนพธิ ี

Step 1

ข้ันสังเกต
รวบรวมขอ้ มูล

๑. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง คุณค่า ๑. ความหมายและคณุ คา่ ของศาสนพธิ ี
ข อ ง ศ า ส น พิ ธี แ ล ะ ก า ร ป ฏิ บั ติ ต น
ได้อยา่ งถกู ต้อง จากหนังสอื เรยี นหรอื ศาสนามคี วามสา� คญั ตอ่ วถิ กี ารดา� เนนิ ชวี ติ ของมนษุ ย ์ โดยเฉพาะในสงั คมไทยซง่ึ มพี ระพทุ ธศาสนา
แหล่งการเรียนรู้อ่ืนเพิ่มเติม จากนั้น เปน็ เครอ่ื งยดึ เหนยี่ วจติ ใจใหป้ ระพฤตปิ ฏบิ ตั ชิ อบ และสอื่ ออกมาในลกั ษณะของศาสนพธิ ที ปี่ ฏบิ ตั อิ ยา่ งเปน็
นักเรียนร่วมกันสนทนา โดยใช้ แบบแผนสบื ตอ่ กนั มา ทงั้ นพี้ ทุ ธศาสนกิ ชนจะสามารถปฏบิ ตั ติ นใหถ้ กู ตอ้ งตามศาสนพธิ ใี นพระพทุ ธศาสนา
คำ�ถาม ดงั น้ี ยอ่ มตอ้ งอาศัยความเข้าใจในความหมายและคุณคา่ ของศาสนพิธดี ้วย

• ศาสนพธิ ีหมายถงึ อะไร ความหมายของศาสนพิธี
(ตัวอย่างคำ�ตอบ พิธีกรรมทางศาสนา
ศาสนพิธี หมายถึง พิธีกรรมทางศาสนาหรือระเบียบแบบแผนต่าง ๆ ท่ีดีงาม ที่พึงปฏิบัต ิ
ตา่ ง ๆ ทดี่ งี าม ทพ่ี งึ ปฏิบตั ิในทางศาสนา) ในทางศาสนา ซึ่งเปรียบเสมือนเคร่ืองห่อหุ้มศาสนาไว้ให้ศาสนิกชนท่ัวไปได้เห็นและปฏิบัติอย่างถูกต้อง
• ศาสนพธิ มี คี ุณค่าอย่างไร เป็นการแสดงให้เห็นถึงความเจริญทางด้านจิตใจของผู้นับถือพระพุทธศาสนา ก่อให้เกิดความศรัทธา
(ตัวอย่างคำ�ตอบ ช่วยรักษาเอกลักษณ์ ความเช่ือ ความเลื่อมใสต่อพระพุทธศาสนามากขึ้น นอกจากนี้ยังเป็นเคร่ืองเชิดชูเกียรติและศักดิ์ศรี
ของชาวพทุ ธ จึงจา� เป็นอยา่ งยง่ิ ท่พี ุทธศาสนิกชนจะตอ้ งศกึ ษาเรียนรู้ในเรอื่ งศาสนพิธี
ของชาติท่ีไม่มีใครเหมือน แสดงออกถึง คุณคา่ ของศาสนพิธี
ความเป็นชาติไทย) พุทธศาสนกิ ชนควรตระหนักถงึ คณุ คา่ ของศาสนพธิ ี ดังตอ่ ไปนี้
• นักเรียนเคยเข้าร่วมศาสนพิธีใด ๑. ประโยชน์ทางใจ ชว่ ยให้เกิดคุณธรรมข้ึนในตัวผปู้ ฏิบตั ิ ไดแ้ ก่ ความมสี ติ ความสามัคคี
ในทางพระพทุ ธศาสนาบ้าง ความเป็นระเบียบประณีตงดงาม เกิดความชุ่มช่นื เบกิ บานใจ และเกดิ ความฉลาด
(ตัวอย่างคำ�ตอบ เข้าร่วมในวันสำ�คัญทาง ๒. รักษาเอกลักษณ์ของชาติที่ไม่มีชาติใดเหมือน เพราะศาสนพิธีแสดงถึงความเป็นไทย
ศาสนา เช่น วันวิสาขบูชา) ซึ่งไม่เคยตกเป็นทาสของชาตใิ ด ทัง้ ยังปอ้ งกนั มใิ ห้ชาตถิ กู ลมื เลือนไป
• นกั เรยี นมแี นวทางการปฏบิ ตั ติ นท่ี ๓. ชว่ ยธา� รงพระพทุ ธศาสนา ศาสนพธิ เี ปน็ ขนั้ ตอนชกั จงู ใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั ซิ าบซง้ึ เกดิ ความศรทั ธา
เหมาะสมอยา่ งไร เมอ่ื เขา้ รว่ มศาสนพธิ ี ในพระพุทธศาสนา มใี จมงุ่ ม่ันท่จี ะศึกษาแก่นแท้ของพระพุทธศาสนาในขน้ั ตอ่ ไป
(ตัวอย่างคำ�ตอบ แต่งกายด้วยชุดสุภาพ
สำ�รวมกริ ิยาวาจาให้เรียบร้อย) 122 พระพุทธศาสนา ม.๒

สุดยอดคู่มือครู 122 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดไม่ใชเ่ หตผุ ลทีพ่ ุทธศาสนิกชนควรตระหนักถงึ คณุ คา่ ของศาสนพิธี
๑ เป็นเอกลกั ษณ์ของชาต ิ
๒ เกดิ คณุ ธรรมในตัวผ้ปู ฏิบตั ิ
๓ ชว่ ยบำ�รุงรักษาพระพุทธศาสนา
๔ เพื่อให้เป็นทชี่ ื่นชมของผ้ทู น่ี บั ถอื ศาสนาอื่น
(เฉลย ๔ เพราะในการเขา้ รว่ มศาสนพธิ ี ศาสนกิ ชนควรปฏิบัตดิ ว้ ยความเตม็ ใจ
แสดงให้เหน็ ถงึ ความเจรญิ ทางดา้ นจิตใจของผู้นบั ถือ)

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพgื่อuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Stasean

๒. การปฏบิ ตั ิตนถกู ต้องตามศาสนพิธที ี่สา� คัญในพระพทุ ธศาสนา ep 1

ข้ันสงั เกต
รวบรวมข้อมลู

ศาสนพิธี เป็นระเบียบแบบแผนท่ีพุทธศาสนิกชนควรยึดถือปฏิบัติเป็นแบบแผนเดียวกัน ๒. นักเรียนสังเกตภาพท่ีเกี่ยวข้องกับ
การเรียนรู้และปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามศาสนพิธีท่ีส�าคัญในพระพุทธศาสนา เพื่อเป็นการสืบต่ออายุ ศาสนพิธีต่าง ๆ แล้วนักเรียนร่วมกัน
พระพทุ ธศาสนา จึงเปน็ หนา้ ท่ีของพุทธศาสนกิ ชนท่ีดี ตอบคำ�ถามว่าภาพดังกล่าวเกี่ยวข้อง
กับศาสนพิธีใด และควรปฏิบัติตน
๒.๑ การท�าบุญตกั บาตร อย่างไรบ้าง

การทา� บญุ ตกั บาตร เปน็ การทา� บญุ ทช่ี าวพทุ ธทว่ั ไปรจู้ กั และปฏบิ ตั มิ ากกวา่ การทา� บญุ ประเภท ๓. นกั เรยี นฟงั ครอู ธบิ ายเพมิ่ เตมิ เกย่ี วกบั
อนื่ ๆ การตกั บาตรนนั้ ยงั ถอื วา่ เปน็ การท�าบญุ ประจา� วนั ของชาวพทุ ธ ชาวไทยพทุ ธเชอื่ วา่ การออกบณิ ฑบาต ความหมายของศาสนพิธีและคุณค่า
ของพระสงฆเ์ ปน็ การชว่ ยโปรดสตั วใ์ หไ้ ดร้ บั สว่ นบญุ เหตผุ ลและคณุ คา่ ของการท�าบญุ ตกั บาตรนน้ั พอสรปุ ของศาสนพิธีท่ีพุทธศาสนิกชนทุกคน
ได้ดังน้ี ควรยึดถือไว้เป็นแบบอยา่ ง

๑. เป็นการสั่งสมบุญในแต่ละวัน
เพราะการส่ังสมบุญเปน็ เหตนุ �าความสขุ มาให้

๒. การเรมิ่ ตน้ วนั ใหมด่ ว้ ยการทา� บญุ
ท�าใหจ้ ติ ใจแจ่มใส และมีกา� ลังใจทีเ่ ขม้ แขง็

๓. เป็นการช่วยรักษาพุทธประเพณี
และช่วยสืบทอดพระพุทธศาสนา เพราะการ
บิณฑบาตถือเป็นวัตรปฏิบัติที่พระพุทธเจ้าทรงวาง
ไว้ให้พระสงฆ์ถือปฏิบัติสืบต่อกันมาต้ังแต่ครั้ง
พทุ ธกาล เพอื่ เปน็ การสงเคราะหช์ าวบา้ น เปดิ โอกาส
ให้พุทธศาสนิกชนได้ท�าบุญ ถวายทาน สร้างกุศล การทา� บุญตักบาตรถอื เปน็ การทา� บญุ ประจ�าวนั ของชาวพุทธ
คณุ งามความดใี หแ้ ก่ตัวเอง

พระสงฆ์เป็นผู้ศึกษา ปฏิบัติพระธรรมวินัย แล้วน�ามาส่ังสอนให้ประชาชนได้รับรส
แห่งพระธรรม พระสงฆ์ด�ารงชีพอยู่ได้ด้วยปัจจัยท่ีคฤหัสถ์จัดถวาย ฉะนั้น ชาวพุทธควรท�าบุญตักบาตร
เป็นประจ�า

การทา� บุญตักบาตรจะสมบรู ณ์ไดต้ อ้ งมอี งค์ประกอบทีส่ า� คัญดังนี้
๑. ตอ้ งเตรยี มใจให้พร้อม โดยรกั ษาเจตนาใหบ้ ริสุทธิ์ทั้ง ๓ ขณะ คือ

๑.๑ ก่อนถวาย ตง้ั ใจเสยี สละอยา่ งแท้จริง
๑.๒ ขณะถวาย ควรมใี จเลื่อมใส ถวายดว้ ยความเคารพ
๑.๓ หลงั จากถวายแลว้ ตอ้ งยนิ ดใี นทานของตนเองจติ ใจเบกิ บานเมอ่ื นกึ ถงึ ทานทตี่ นเอง
ได้ถวายไปแล้ว
๒. ผรู้ บั คอื พระภกิ ษสุ ามเณร เปน็ ผสู้ �ารวมระวงั มขี อ้ วตั รปฏบิ ตั ทิ ด่ี งี ามตามพระธรรมวนิ ยั
ใฝศ่ ึกษาเลา่ เรียนพระพทุ ธพจน์ แลว้ น�ามาบอกกล่าวส่งั สอนได้

คณุ ค่าของศาสนพธิ แี ละการปฏบิ ัติตนได้อย่างถกู ตอ้ ง 123

เสริมความรู้ ครูควรสอน

การออกบิณฑบาต หมายถึง กิจวัตรของพระภิกษุสงฆ์และสามเณรในการออกเดินถือบาตรเพ่ือรับ
การถวายภัตตาหารหรือสิ่งของจากชาวบ้านในเวลาเช้า ซ่ึงเป็นหน้าท่ีของพระภิกษุสามเณรมาต้ังแต่
สมยั พทุ ธกาล โดยพระพทุ ธองคท์ รงสรรเสรญิ การบณิ ฑบาตวา่ เปน็ กจิ อนั ประเสรฐิ เพราะนบั วา่ เปน็ การ
เผยแผ่พระพุทธศาสนาทางหนึ่งด้วย ดังในสมัยพุทธกาลท่ีพระภิกษุสงฆ์จะเทศนาโปรดแก่บรรดา
ชาวบา้ นซง่ึ มารว่ มท�ำ บญุ และเปน็ ตน้ เหตขุ องการสวดใหพ้ รหลังภตั กิจในปัจจบุ ัน

123 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้ันคิดวิเคราะห์
St
และสรปุ ความรู้
๓. สิ่งของที่ถวาย อาจเป็นภัตตาหาร เคร่ืองดื่ม เวชภัณฑ์ ดอกไม้ หรือข้าวของเคร่ืองใช ้

๔. นักเรียนคิดวิเคราะห์ถึงคุณค่า อน่ื ๆ ทจี่ า� เปน็ สา� หรบั พระสงฆ์ สงิ่ ของเหลา่ นน้ั จะตอ้ งไดม้ าดว้ ยวธิ ที สี่ จุ รติ ไมเ่ บยี ดเบยี นผอู้ น่ื ใหเ้ ดอื ดรอ้ น
และตอ้ งเหมาะสมแกพ่ ระภิกษุสามเณรด้วย
ของศาสนพิธที ่ีมตี ่อนกั เรยี น
โดยใชแ้ ผนภาพความคิด ดงั ตัวอยา่ ง เม่ือองค์ประกอบ ๓ อย่างข้างต้นบริบูรณ์ ส่ิงที่จะต้องท�าก่อนตักบาตร คือ “การอธิษฐาน„ ก่อน
ตักบาตร ควรอธิษฐานโดยน่ังหรือยืนก็ได้ แล้วแต่สถานท่ีจะอ�านวย โดยการยกส่ิงของที่จะถวายข้ึน
เสมอหนา้ ผาก แลว้ อธษิ ฐานตามทตี่ อ้ งการและชอบธรรม จากนนั้ จงึ ถวายอาหารบณิ ฑบาตดว้ ยความเคารพ

เป็นโอกาสในการเรียนรู้หลักธรรม ไมส่ วมรองเทา้ หรอื ยนื สงู กวา่ พระสงฆ ์ ถา้ มดี อกไมธ้ ปู เทยี นใหถ้ วายหลงั จากทถ่ี วายอาหารบณิ ฑบาตเสรจ็
แลว้ เมอ่ื ใสบ่ าตรเสรจ็ แลว้ ควรทา� ความเคารพพระสงฆด์ ้วยความนอบน้อม หากพระสงฆใ์ ห้พร ควรนง่ั ลง

แล้วประนมมือตั้งใจรับพรด้วยอาการอันสงบขณะรับพรควรต้ังจิตอธิษฐาน และอุทิศส่วนกุศลให้แก่

มีความสุข คณุ ค่าของ เรียนรกู้ าร ญาติมิตร และผมู้ พี ระคุณด้วย
ศาสนพธิ ที ่มี ีต่อ เปน็ ผใู้ ห้
๒.๒ การถวายภัตตาหาร
นักเรียน
ภัตตาหาร หมายถึง อาหารส�าหรับภิกษุสามเณรฉัน เช่น ภัตตาหารเช้า ภัตตาหารเพล
การถวายภตั ตาหารเป็นประเพณีทีย่ ึดถอื ปฏบิ ัตกิ ันมานบั แต่ครง้ั พทุ ธกาล
๑) สง่ิ ของท่ีควรถวายพระภิกษุ
เปน็ โอกาสในการมสี ว่ นรว่ มสบื ทอดศาสนา (๑) ขา้ วและอาหารทนี่ า� มาถวาย

๕. นักเรียนคิดวิเคราะห์ถึงแนวทาง นิยมเป็นข้าวปากหม้อและกับขา้ วปากหมอ้ คือ เป็น
การปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามศาสนพิธี
ที่สำ�คัญทางพระพุทธศาสนาว่ามี สิง่ ที่ปรงุ เสรจ็ ใหม่ ๆ ยังไม่ได้ตกั ออกไปเพ่อื บรโิ ภค
หรือใช้อย่างอ่ืน หรือเป็นภัตตาหารท่ีจัดท�าอย่าง
ประณีต
(๒) สิ่งของท่ีน�ามาถวายพระ

ลักษณะอย่างไรบ้าง โดยบันทึกลงใน ทุกอย่างควรเป็นสิ่งของท่ีได้มาหรือใช้ทรัพย ์ การถวายภตั ตาหารแดพ่ ระภกิ ษุ
ตาราง ดังตัวอย่าง ภัตตาหารน้นั ต้องจดั ท�าอยา่ งประณีต
• การท�ำ บญุ ตักบาตร ที่บริสุทธ์ิจัดซ้ือมา รวมท้ังเจตนาที่ถวายก็ต้อง
บรสิ ุทธ์ดิ ว้ ย

(๓) ส่ิงของที่จะน�ามาถวาย ได้แก่ ข้าว กับข้าว และของหวาน ในบางกรณีอาจถวาย

สง่ิ ของอยา่ งอนื่ รว่ มดว้ ย เชน่ ดอกไม้ ธปู เทยี น ผา้ ทส่ี มควรแกส่ มณะหรอื สง่ิ ของเครอ่ื งใชต้ า่ ง ๆ อนั สมควร

แนวทางปฏิบตั ิ ผลทีเ่ กิดขนึ้ แกส่ มณบริโภค
๒) สิ่งของต้องห้ามสา� หรบั พระภิกษุ
- ปฏบิ ตั ดิ ว้ ยความสมัครใจ - ผปู้ ฏิบัตมิ คี วามสุข (๑) ภัตตาหารท่ีเป็นเน้ือสัตว์ จะต้องไม่เป็นเนื้อสัตว์ท่ีฆ่าเพื่อถวายพระโดยเฉพาะ

- ตง้ั ใจเสยี สละอย่างแท้จรงิ - ไดเ้ รียนรู้การให้ และไมถ่ วายของดบิ เชน่ เน้ือดบิ

- ถวายของที่ได้มาอย่างสุจรติ โดยไม่หวังผลตอบแทน (๒) เนื้อสัตว์จะต้องไม่เป็นเนื้อสัตว ์ ๑๐ ชนิด ท่ีห้ามพระภิกษุฉัน ได้แก่ เนื้อมนุษย์

เน้ือชา้ ง เนอ้ื ม้า เนอ้ื สุนัข เนื้องู เน้ือราชสหี ์ เน้อื เสอื โคร่ง เนอ้ื เสอื เหลอื ง เนื้อหมี และเน้อื เสอื ดาว

(๓) ไมค่ วรถามพระภกิ ษวุ า่ ชอบอาหารชนดิ ใด ชอบอาหารทถี่ วายหรอื ไม่ เพราะเปน็ การ

ไม่สมควรอย่างยิ่ง
124 พระพุทธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ข้อใดเปน็ การปฏิบตั ทิ ่ถี ูกต้องในการนำ�ภัตตาหารไปถวายพระภกิ ษุ
๑ ถวายปลาดบิ ราคาแพง
๒ ถามพระภิกษถุ ึงรสชาตขิ องอาหาร
๓ ลงทุนลม้ ววั เพอ่ื นำ�เน้อื ไปถวายพระภิกษุ
๔ นำ�อาหารท่ีปรงุ เสร็จใหม่ ๆ และจัดทำ�อยา่ งประณตี ไปถวาย
(เฉลย ๔ เพราะพุทธศาสนกิ ชนควรถวายอาหารทป่ี รงุ เสร็จใหม่ ๆ ยงั ไม่ตกั ออกไป
เพ่ือบริโภค หรอื ใชอ้ ยา่ งอืน่ เรยี กว่า ขา้ วปากหมอ้ และกับขา้ วปากหม้อ)

สุดยอดคู่มือครู 124

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgสื่อthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

Step 2asean

(๔) ไม่ถวายบหุ ร่ ี สุรา และยาเสพติดทุกชนิด ขนั้ คิดวิเคราะห์
และสรุปความรู้

การถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุสามเณร อาจท�าได้ ๒ วิธี คือ นิมนต์ท่านมาฉันท่ีบ้าน ๖. นักเรียนคิดวิเคราะห์ถึงแนวทาง
การปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามศาสนพิธี
หรือน�าไปถวายท่ีวัด เม่ือเตรียมอาหารเสร็จแล้ว ถวายอาหารแด่พระสงฆ์ในเวลาอันสมควร เม่ือท่าน ที่ สำ � คั ญ ท า ง พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า ว่ า
มีลักษณะอย่างไรบ้าง โดยบันทึก
อนุโมทนาใหพ้ รวา่ ยะถา...สพั พตี ิโย... ผู้ถวายภตั ตาหารกก็ รวดน�า้ และรับพร เป็นเสร็จพิธ ี ลงในตาราง ดงั ตัวอย่าง
๓) คำ� ถวำยภัตตำหำร
อมิ านิ มะยงั ภันเต ภตั ตาน ิ สะปะริวาราน ิ ภิกขุสังฆสั สะ โอโณชะยามะ สาธุ โน ภนั เต • การถวายภัตตาหาร

ภิกขสุ ังโฆ อิมาน ิ ภตั ตาน ิ สะปะรวิ าราน ิ ปะฏคิ คณั หาต ุ อมั หากงั ทฆี ะรัตตงั หติ ายะ สขุ ายะ
ค�ำแปล
ข้าแต่พระสงฆ์ผู้เจริญ ข้าพเจ้าท้ังหลาย ขอน้อมถวาย ภัตตาหาร พร้อมทั้งของบริวาร

ท้ังหลายเหล่าน้ี แด่พระภิกษุสงฆ์ ขอพระภิกษุสงฆ์จงรับภัตตาหาร พร้อมทั้งบริวารท้ังหลายเหล่าน้ี

ของขา้ พเจ้าทัง้ หลาย เพ่ือประโยชนแ์ ละเพอื่ ความสขุ แก่ขา้ พเจา้ ท้งั หลาย ตลอดกาลนาน เทอญ แนวทางปฏบิ ัติ ผลทเี่ กดิ ข้ึน

๒.๓ การถวายสังฆทานและเครอ่ื งสงั ฆทาน
สังฆทำน หมายถึง ทานที่ถวายแด่พระสงฆ์ท่ัวไป มิได้เจาะจงแก่รูปใดรูปหน่ึง การถวาย
สงั ฆทานจะถวายทีว่ ดั หรอื นมิ นตพ์ ระสงฆ์มารับที่บา้ นก็ได้ - ปฏิบตั ดิ ้วยความสมคั รใจ - ผูป้ ฏิบัตมิ ีความสุข
เครอื่ งสงั ฆทำน คอื ทานวตั ถหุ รอื ของทเี่ ตรยี มไวเ้ พอื่ ถวายแดพ่ ระสงฆ์ เปน็ ของทคี่ วรแกส่ มณ - ถวายส่ิงของท่ีไดม้ า จากการเปน็ ผใู้ ห้
บริโภค เม่ือพระสงฆ์รับแล้วสามารถน�าไปใช้ประโยชน์ได้ ได้แก่ ภัตตาหาร และส่ิงของเคร่ืองใช้ต่าง ๆ โดยสุจรติ - มคี วามรูเ้ ร่อื ง
- ไมถ่ วายสิ่งของตอ้ งห้าม ศาสนพธิ ีมากขึน้
ท่ีจา� เป็นสา� หรบั พระสงฆ์ เช่น เคร่ืองนุง่ หม่ ดอกไม้ ธูปเทยี น สบ ู่ ยาสฟี ัน ผงซักฟอก คิลานเภสัช ไดแ้ ก ่

ยารกั ษาโรคตา่ ง ๆ รวมทง้ั ปจั จยั ซึง่ อาจทา� ใบปวารณาถวายก็ได้ • การถวายสังฆทานและ
ขัน้ ตอนกำรถวำยสงั ฆทำน เครือ่ งสังฆทาน
๑. เตรยี มเครอื่ งสงั ฆทาน เชน่ อาหาร

คาวหวาน ทีจ่ ัดวางไว้ในสถานท่ีอนั ควร

๒. เมื่อเตรียมของเสร็จแล้ว นิมนต์ แนวทางปฏบิ ัติ ผลท่ีเกดิ ข้นึ

พระสงฆ์ตามจ�านวนที่ต้องการ แต่ต้องไม่เจาะจง

ภิกษุรูปใดรปู หนึ่ง - ปฏิบัตดิ ้วยความเตม็ ใจ - ผู้ปฏบิ ตั ิมีความสุข
- ถวายสงิ่ ท่ีเปน็ ประโยชน์ - มคี วามรู้ทางศาสนาและ
๓. เมื่อพระสงฆ์มานั่งพร้อมแล้ว แด่พระภกิ ษุ การประกอบศาสนพธิ ี
- ประกอบศาสนพิธี เพม่ิ มากขึ้น
เริ่มต้นด้วยการบูชาพระรัตนตรัย อาราธนาศีล
อย่างถูกตอ้ ง
สมาทานศลี ๕ กลา่ วนะโม ๓ จบ แล้วกลา่ วคา� ถวาย การถวายสังฆทานแด่พระสงฆ์
สังฆทาน ซ่ึงกล่าวเช่นเดียวกับค�าถวายภัตตาหาร
ข้างตน้ ขณะกา� ลังกลา่ วคา� ถวายสงั ฆทานพระสงฆ์จะประนมมอื เม่ือกล่าวจบแล้ว พระสงฆจ์ ะรบั พรอ้ มกัน

ว่า สาธุ จากน้ันให้ผู้ถวายสังฆทานยกอาหารหรือสิ่งของ ประเคนแด่พระสงฆ์ เมื่อถวายเรียบร้อยแล้ว

ประธานสงฆจ์ ะอนุโมทนาใหพ้ รว่า ยะถา...สพั พีตโิ ย... ผูถ้ วายสังฆทานกรวดน้า� และรบั พร เปน็ เสรจ็ พิธี

คณุ คา่ ของศาสนพิธีและการปฏบิ ตั ิตนไดอ้ ยา่ งถูกต้อง 125

เสริมความรู้ ครูควรสอน

คิลานเภสัช เป็นหน่ึงในปัจจัยสำ�คัญส�ำ หรับการดำ�รงชีวติ อยูข่ องภกิ ษุ มที ้งั หมด ๕ ประเภท
๑. คิลานภัต คอื อาหารท่จี ดั ถวายภกิ ษุไข้โดยเฉพาะ
๒. คิลานเภสชั คอื ยาส�ำ หรับภิกษุไข้ ยารกั ษาโรค
๓. คลิ านศาลา คอื เรือนพกั ภิกษไุ ข้ ท่ีพยาบาลภกิ ษุไข้ โรงพยาบาล
๔. คิลานุปฐาก คอื ผปู้ ฏบิ ัติดูแลภกิ ษไุ ข้
๕. คิลานปุ ฏั ฐากภัต คือ อาหารทจี่ ัดถวายภิกษสุ ามเณร ผปู้ ฏิบัตดิ ูแลภกิ ษไุ ขโ้ ดยเฉพาะ

125 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ข้ันคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ขนั้ คิดวเิ คราะห์
St
และสรปุ ความรู้
๒.๔ การถวายผ้าอาบน�้าฝน
ผา้ อาบน้�าฝน หรอื ผา้ วสั สกิ สาฎก คอื ผา้ ทพ่ี ระภกิ ษใุ ชน้ งุ่ ในเวลาอาบน้�าฝน หรอื อาบน�้าทว่ั ไป
๗. นักเรียนคิดวิเคราะห์ถึงแนวทาง เรียกกันส้ัน ๆ ว่า “ผ้าอาบ„ พุทธศาสนิกชนนิยมถวายผ้าอาบน้�าฝนในวันขึ้น ๑๕ ค�่า เดือน ๘

การปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามศาสนพิธี หรือวันอาสาฬหบชู า กอ่ นวันเข้าพรรษา ๑ วัน ในการถวายมรี ะเบียบปฏิบตั ิ ดังน ้ี
ท่ี สำ � คั ญ ท า ง พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า ว่ า มี ๑. ในวันก�าหนดถวายผ้าอาบน้�าฝน ให้ภิกษุสามเณร และอุบาสกอุบาสิกามาพร้อมกันที่
อุโบสถ หรือศาลาการเปรียญตามความเหมาะสม ก่อนถวายเจ้าอาวาสหรือภิกษุรูปหน่ึง แสดงธรรม
ลักษณะอย่างไรบ้าง โดยบันทึกลงใน
อนุโมทนาวัสสิกสาฎกทานของทายก ๑ กัณฑ์ ถ้าวันถวายก�าหนดในวันธรรมสวนะ (วันพระ) เมื่อเทศน์

ตาราง ดงั ตวั อยา่ ง กัณฑว์ นั ธรรมสวนะแลว้ ควรต่อท้ายอนุโมทนาวสั สิกสาฎกทานดว้ ย
• การถวายผา้ อาบนา้ํ ฝน ๒. เม่อื แสดงธรรมจบแล้ว ผ้นู �าในการถวายน�ากราบพระและว่า นะโม พรอ้ มกัน ๓ จบ ตอ่
จากนัน้ น�ากลา่ วค�าถวายผา้ วัสสกิ สาฎก ซึง่ ต้งั ไวเ้ บอ้ื งหน้าพระสงฆ์ท้ังค�าบาลีและคา� แปล
ค�ำกล่ำวถวำยผ้ำวสั สิกสำฎก
อิมาน ิ มะยัง ภนั เต วัสสิกะสาฏกิ านิ สะปะรวิ าราน ิ ภิกขสุ ังฆัสสะ โอโณชะยามะ สาธ ุ โน
แนวทางปฏิบัติ ผลทเ่ี กดิ ขึน้
ภันเต ภิกขสุ งั โฆ อมิ านิ วสั สิกะสาฏกิ าน ิ สะปะรวิ ารานิ ปะฏคิ คัณหาต ุ อมั หากัญเจวะ มาตาปิตอุ าทนี ญั จะ
- ถวายในวันอาสาฬหบชู า - ผปู้ ฏบิ ตั มิ คี วามสุขใจ ปยิ ะชะนานงั ทีฆะรัตตงั หติ ายะ สขุ ายะ ฯ

- ศึกษาความสำ�คญั - ไดร้ ับความรู้เกย่ี วกับ ข้าแต่พระสงฆ์ผู้เจริญ ข้าพเจ้าท้ังหลาย ขอน้อมถวายผ้าอาบน้�าฝน พร้อมกับของบริวาร

ของศาสนพธิ ี ศาสนพธิ ี ท้ังหลายเหล่านี้ แด่พระภิกษุสงฆ์ ขอพระภิกษุสงฆ์จงรับผ้าอาบน้�าฝน พร้อมกับของบริวารท้ังหลาย

- ประกอบพธิ กี รรมถูกต้อง - เป็นการสบื ทอด เหล่านี้ ของข้าพเจ้าท้ังหลาย เพ่ือประโยชน์ เพื่อความสุข แก่ข้าพเจ้าทั้งหลายด้วย แก่ปิยชนท้ังหลาย
มมี ารดา บิดาเป็นตน้ ด้วย ตลอดกาลนาน เทอญฯ
ตามหลกั ศาสนา พระพุทธศาสนา ถา้ ไม่มเี ครื่องบรวิ ารถวายรว่ มด้วย กต็ ัดคา� บาลวี ่า “สะปะริวาราน„ิ และ ค�าแปลวา่ “กับทงั้ บริวาร„

• การจัดเครื่องไทยธรรม ออกเสียทกุ แหง่
เคร่ืองไทยทาน ๓. ระหว่างที่ผู้ถวายกล่าวค�าถวาย
พระสงฆ์ท้ังหมดประนมมือ พอจบค�าถวายแล้ว

แนวทางปฏิบัติ ผลท่เี กดิ ขน้ึ พระสงฆ ์ รบั “สาธ„ุ พรอ้ มกนั แลว้ เจา้ อาวาสของวดั
นนั้ ออกรบั ผ้าแทนสงฆ์

- ถวายปัจจัย ๔ ท่เี ปน็ - เปน็ การสบื ทอด ๔. ประเคนเสร็จแล้ว พระสงฆ์
ประโยชนต์ อ่ พระภกิ ษแุ ละ พระพทุ ธศาสนา อนุโมทนาบทวิเสสอนุโมทนา ในทานน้ีใช้บท กาเล
ไมข่ ดั พระธรรมวนิ ัย - ไดค้ วามรู้เกี่ยวกับ ททนตฺ ิ...
๕. ระหว่างพระว่า ยถาวาริวหา...
- ปฏบิ ัตดิ ว้ ยความเต็มใจ ศาสนพธิ ี ผู้ถวายท้ังหมด พึงกรวดน�้า แล้วประนมมือรับพร

ไปจนจบเป็นอันเสรจ็ พธิ ี การถวายผ้าอาบนา�้ ฝน

๒.๕ การจดั เครือ่ งไทยธรรม เครื่องไทยทาน
พจนานุกรม ฉบับประมวลศัพท์ พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตฺโต) ได้ให้ความหมายของ

126 พระพุทธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ผ้าวสั สกิ สาฎก มคี วามหมายตรงกบั ข้อใด
๑ ผา้ สบง ๒ ผา้ จวี ร
๓ ผ้าอาบน้ําฝน ๔ ผา้ สงั ฆาฏิ
(เฉลย ๓ เพราะเปน็ ผ้าที่พระภกิ ษใุ ช้น่งุ ในเวลาอาบนํา้ ฝน หรืออาบน้ําทวั่ ไป
พุทธศาสนิกชนมักถวายผ้าอาบนํ้าฝนในวนั อาสาฬหบูชา)

สุดยอดคู่มือครู 126

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขin้ันgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ขั้นSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพlaิ่มtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวช้ีวัด รอบรู้อาเซียนและโลก

ep 2aseanSt

“ไทยธรรม„ หมายถงึ ของควรให้ ของท�าบญุ ตา่ ง ๆ ของถวายพระ สว่ นพจนานกุ รม ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน ขั้นคิดวิเคราะห์
และสรปุ ความรู้
ได้ให้ความหมายของ “ไทยทาน„ ว่าหมายถึง ของส�าหรับท�าทาน ในปัจจุบันไทยธรรมหรือไทยทาน
๘. นักเรียนคิดวิเคราะห์ถึงแนวทาง
มกั จะเรยี กเป็นสง่ิ เดยี วกนั การปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามศาสนพิธี
ท่ีสำ�คัญทางพระพุทธศาสนาว่ามี
ทั้งเครื่องไทยธรรมและเครื่องไทยทาน คือ ปัจจัย ๔ อันควรแก่สมณอุปโภคบริโภค ลักษณะอย่างไรบ้าง โดยบันทึกลงใน
ตาราง ดงั ตวั อย่าง
และไมข่ ัดตอ่ พระธรรมวนิ ัย อันไดแ้ ก่
• การกรวดนาํ้
๑. อาหาร เชน่ อาหารคาวหวาน เครือ่ งด่มื หรอื ของขบฉันต่าง ๆ

๒. เคร่ืองนุ่งหม่ เช่น สบง จีวร สังฆาฏิ รัดประคด ยา่ ม ผา้ เช็ดตัว ผ้าเชด็ หนา้ ฯลฯ

๓. เคร่ืองใช้สอยอน่ื ๆ เช่น โต๊ะ เก้าอ้ี เสอื่ มงุ้ หมอน ผงซักฟอก สบู่ ยาสฟี นั กระดาษช�าระ

๔. ยารกั ษาโรค เชน่ ยาตา่ ง ๆ รวมทง้ั เภสชั ๕ คอื เนยขน้ เนยใส น�้ามัน น�้าผงึ้ นา�้ ออ้ ย
วตั ถปุ ระสงคข์ องการถวายเครอ่ื งไทยธรรม เครอื่ งไทยทาน
๑. เพอื่ ถวายความอุปถัมภ์แดพ่ ระสงฆ์
แนวทางปฏบิ ตั ิ ผลทเ่ี กิดขน้ึ
๒. เพอื่ ลดกิเลส ความตระหน่ี ความโลภ
- ระลึกถงึ ผู้ลว่ งลับ - ผปู้ ฏิบัติมคี วามสุขใจ
๓. เพือ่ ความเป็นสริ มิ งคลแกต่ ัวเอง ด้วยความตั้งใจ - ผู้ลว่ งลับไดร้ ับ
- ทำ�ได้ทกุ เมอ่ื ส่วนบุญส่วนกุศล
๔. เพื่ออุทศิ ส่วนบญุ กศุ ลแกผ่ ้ทู ่ลี ว่ งลับไปแลว้ หลงั การบำ�เพ็ญบุญกศุ ล - เป็นการสืบทอด
ขอ้ ควรระวังในการถวายเครอื่ งไทยธรรม เคร่อื งไทยทาน - กรวดน้าํ แล้วตงั้ ใจฟงั พระพทุ ธศาสนา
๑. ไม่ถวายของที่พระต้องหา้ ม เช่น อาหารดิบ พระสวดจนจบ

๒. ไมถ่ วายวตั ถอุ นามาส (สงิ่ ของทพ่ี ระสงฆ์จบั ตอ้ งไมไ่ ด)้ เชน่ สตั วเ์ ลีย้ งตวั เมยี เสอื้ ผ้าสตรี

เงนิ ทอง หรืออาวธุ ทุกประเภท

๓. ไม่ถวายของมนึ เมา ยาเสพติดทกุ ชนิด

๔. ถวายของใหเ้ หมาะสมกบั กาลเวลาของพระสงฆ์ • การทอดกฐิน การทอดผ้าป่า

๕. ตอ้ งเปน็ ของทีไ่ ด้มาโดยบรสิ ทุ ธิ์

๒.๖ การกรวดน้า� แนวทางปฏบิ ัติ ผลท่ีเกิดขึ้น
การกรวดนา�้ หมายถงึ การตงั้ ใจแผส่ ว่ นบญุ หรอื สว่ นกศุ ล

ที่ได้ท�าไปให้แก่ผู้ท่ีล่วงลับไปหรือผู้ใดผู้หนึ่ง โดยการรินน�้าใส่ภาชนะ - บอกบญุ กบั พุทธศาสนกิ ชน - พระภิกษุได้รับประโยชน์
คนอนื่ ๆ จากการถวายผ้ากฐิน
เพ่ือเป็นเครื่องบ่งถึงเจตนาอุทิศนั้น การกรวดน�้าท่ีนิยมโดยท่ัวไป - ปฏิบตั ิตามระเบียบทาง และผ้าป่า
ศาสนา - ศาสนิกชนมีความสุขใจ
มี ๒ วธิ ีคือ

๑. การกรวดนา้� โดยใชน้ า้� หลง่ั ลงในภาชนะทรี่ องรบั หาก

ทีห่ ลง่ั มีปากเล็ก เวลากรวดนา้� ใหค้ ่อย ๆ รนิ ใส่ท่ีรองโดยมใิ หข้ าดสาย

เมอื่ กรวดเสรจ็ ใหน้ �าไปเทไวท้ ่ีโคนไมห้ รอื ที่กลางแจ้ง ห้ามเทใสถ่ งั ขยะ การกรวดน้�าโดยใชน้ �้าหลั่งลงในภาชนะ
หรอื สถานท่ีสกปรก ท่รี องรบั เปน็ เครอ่ื งบ่งถงึ เจตนาอทุ ิศ
๒. การกรวดนา้� โดยไมต่ อ้ งใชน้ า�้ ใชใ้ นกรณที ่ี ไมไ่ ดจ้ ดั หรือแผส่ ่วนบญุ สว่ นกุศลไปใหแ้ กผ่ ้ทู ี่

เตรียมน�้าส�าหรับกรวดหรือหาน้�ากรวดไม่ได้ ผู้กรวดพึงต้ังใจอุทิศ ล่วงลับไป หรือผู้ใดผูห้ น่ึง

คุณค่าของศาสนพิธีและการปฏิบตั ิตนไดอ้ ยา่ งถกู ต้อง 127

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

นักเรียนควรกรวดนาํ้ เมอ่ื ใด (เฉลย ๓ เมอ่ื พระสงฆก์ ลา่ วค�ำ ข้ึนต้นว่า
๑ เมอ่ื ถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์ “ยถา” ให้เร่ิมเทนํ้ากรวด พร้อมต้ังใจอุทิศ
๒ เมอ่ื พระสงฆเ์ สรจ็ พธิ ีกลา่ วค�ำ ให้พร ส่วนบุญส่วนกุศลไปให้แก่ผู้ที่ล่วงลับหรือ
๓ เมื่อพระสงฆก์ ล่าวค�ำ ขึ้นต้นวา่ “ยถา” ผูใ้ ดผ้หู นึ่ง)
๔ เมื่อพระสงฆ์กล่าวค�ำ ขน้ึ ตน้ วา่ “สัพพ”ี

127 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 2 ข้ันคิดวิเคราะห์
St
และสรุปความรู้
ส่วนกุศลที่ตนไดท้ า� ใหแ้ กผ่ ู้ทตี่ ้องการอุทิศไปให้

๙. นักเรียนสรุปการปฏิบัติตนอย่าง การกรวดน�้า สามารถท�าได้ทุกเมื่อหลังการบ�าเพ็ญบุญกุศล ท้ังงานมงคลและงานอวมงคล

ส่วนข้ันตอนการกรวดน้�าเร่ิมจากที่พระสงฆ์กล่าวอนุโมทนาว่า “ยะถาวาริวะหา...„ ให้เริ่มเทน้�ากรวด

เหมาะสมตามศาสนพธิ ี แลว้ วเิ คราะห์ พร้อมกับต้ังใจอุทิศส่วนบุญกุศลไปให้แก่ผู้ท่ีต้องการให้รับ โดยอาจระบุชื่อ นามสกุล ด้วยก็ได้
ว่าถ้าปฏิบัติและไม่ปฏิบัติจะเกิดผล หรืออาจจะอุทิศโดยไม่เจาะจงผู้ใดผู้หนึ่งก็ได้ เม่ือพระสงฆ์สวดบทว่า “สัพพีติโย วิวัชชันตุ…„ ให้เทน้�า
ท่ีเหลือลงในภาชนะรองรับให้หมดแล้วต้ังใจรับพรที่พระสงฆ์สวดให้จนกว่าจะจบ แล้วน�าน้�าไปเทใน
อย่างไร โดยใช้แผนภาพความคิด
ดงั ตัวอย่าง ทดี่ ังกล่าวแล้ว และในขณะกรวดนา�้ และรบั พรไม่ควรลกุ ขึ้นไปท�ากจิ อื่นใด ควรต้งั ใจฟงั สวดจนจบ
คา� กรวดน�้าโดยยอ่
อิทัง เม ญาตนี งั โหต ุ สขุ ิตา โหนตุ ญาตะโย

การปฏิบัตติ น ผลทีเ่ กดิ ขึ้น ขอผลแห่งบุญกุศลน้ี จงมีแก่ญาติของข้าพเจ้าท้ังหลาย ขอญาติทั้งหลายจงมีความสุขกาย
อยา่ งเหมาะสมตาม ถา้ - ประกอบศาสนพิธี สุขใจเถดิ
ปฏบิ ตั ิ ผา่ นไปได้ดว้ ยดี
ศาสนพิธี ๒.๗ การทอดกฐนิ การทอดผ้าป่า
- เป็นศาสนกิ ชนทด่ี ี
การทอดกฐิน คือ การท�าพิธีถวายผ้ากฐินแด่พระสงฆ์ เป็นประเพณีบุญส�าคัญในทาง
- ส�ำ รวมกิริยาวาจา พระพทุ ธศาสนา “กฐนิ „ แปลวา่ กรอบไมห้ รอื สะดงึ ส�าหรบั ขงึ ผา้ เยบ็ จวี ร ตอ่ มาเมอื่ พระพทุ ธเจา้ ทรงอนญุ าต

ขณะปฏิบตั ิ ใหช้ าวบ้านถวายผา้ ไตรจีวรแด่พระสงฆ์ได้ คา� วา่ “กฐิน„ จงึ หมายถึง ผ้าจวี รที่ชาวบ้านนอ้ มน�ามาถวายแด่
- ปฏิบัตดิ ว้ ยความ
เต็มใจและเขา้ ใจ ถ้าไม่ ผลท่เี กิดขึน้ พระสงฆ์ผู้จ�าพรรษาครบ ๓ เดือน ในวัดหนึ่ง ๆ อย่างน้อย ๕ รูปข้ึนไป การทอดกฐินนิยมท�ากันต้ังแต่
ศาสนพธิ ี ปฏบิ ัติ วันแรม ๑ ค�า่ เดอื น ๑๑ ไปจนถึงกลางเดือน ๑๒ ในวัดหนงึ่ ๆ จะทอดกฐินไดเ้ พียง ๑ คร้ังตอ่ ปี
- ถูกตำ�หนจิ ากผอู้ ืน่
- ไมไ่ ดป้ ระโยชน์ กฐนิ แบ่งออกเปน็ ๒ ประเภท ตามระยะเวลาในการจัดเตรยี ม คือ
จากการประกอบ ๑. จุลกฐิน คือ กฐินที่ทุกฝ่ายต้องช่วยกันทา� ให้เสร็จภายในกา� หนดวันหน่ึง ตั้งแต่ปั่นฝ้าย
ศาสนพธิ ี กรอ ทอ ตัดเยบ็ ยอ้ ม แลว้ ทอดถวายใหเ้ สร็จในวนั น้ัน
๒. มหากฐิน คือ กฐินท่ีมีการเตรียมตัวเป็นเวลานาน อาศัยปัจจัยไทยธรรมจ�านวนมาก

๑๐. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพ่ิมคุณค่า เพ่ือจะไดน้ �ามาเป็นทนุ บ�ารงุ วัด ดังเช่นกฐินสามคั คีในปจั จบุ ัน
นอกจากนี้ ในประเทศไทย นิยมเรียกชอ่ื กฐนิ ตามประเภทวดั ทีจ่ ะนา� กฐนิ ไปทอด คอื

เกี่ยวกับศาสนพิธีว่ามีความสำ�คัญ ๑. กฐินหลวง หมายถงึ กฐนิ ทพ่ี ระมหากษตั ริยห์ รอื พระบรมวงศานุวงศโ์ ปรดเกล้าฯ น�าไป
เนอื่ งจากเปน็ ระเบยี บแบบแผนตา่ ง ๆ ทอดถวายทีพ่ ระอารามหลวง
ทดี่ งี ามในทางศาสนา เปน็ สง่ิ ทแี่ สดง
๒. กฐินพระราชทาน หมายถึง กฐินท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้
หน่วยราชการ เอกชน องค์กร หรือบุคคลต่าง ๆ น�าไปทอดท่ีพระอารามหลวง โดยผู้ท่ีมีความประสงค์

ให้เห็นถึงความเจริญทางด้านจิตใจ จะทอดกฐนิ ท่ีพระอารามหลวง จะต้องติดตอ่ ทีส่ �านักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
ข อ ง ผู้ นั บ ถื อ พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า ๓. กฐินสามัคคี หมายถึง กฐินท่หี นว่ ยงาน องคก์ ร กลมุ่ บคุ คลหรือบุคคลตา่ ง ๆ น�าไปทอด
ก่อให้เกิดความศรัทธา ความเช่ือ
และความเลอ่ื มใสตอ่ พระพทุ ธศาสนา ถวายที่วดั ราษฎร์
การเตรยี มการในพิธที อดกฐนิ
๑. จองกฐิน หมายถึง การแจ้งความประสงค์ทจ่ี ะนา� ผ้ากฐินไปทอดยงั วัดทตี่ ้องการ สา� หรับ

พระอารามหลวงให้แจ้งท่สี �านักงานพระพทุ ธศาสนาแห่งชาติ
128 พระพุทธศาสนา ม.๒

บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21

นักเรียนออกมาเล่าประสบการณ์ในการเข้าร่วมงานทอดกฐิน ว่าเป็นกฐิน
ประเภทใด มลี ักษณะอยา่ งไร นักเรียนมีแนวทางการปฏิบัตติ นอย่างไร สิ่งทไี่ ดจ้ าก
การปฏบิ ัติคอื อะไร

สุดยอดคู่มือครู 128

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ep 3aseanรอบรู้อาเซียนและโลก

St ข้นั ปฏบิ ตั ิ
และสรุปความรู้
๒. บอกบุญแกญ่ าตพิ ่นี ้องเพอื่ ร่วมท�าพธิ ีในวันเวลาตามทีก่ า� หนด หลงั การปฏบิ ัติ

๓. ตระเตรียมเคร่ืองกฐินและบริวาร ได้แก่ ผ้าไตรจีวร ส�าหรับถวายพระผู้ครองกฐินและ ๑๑. นักเรียนแต่ละคนจัดทำ�แบบบันทึก
การเข้าร่วมศาสนพิธีมา ๑ พิธี โดย
คสู่ วด แตผ่ า้ ท่ีจะเปน็ ผา้ กฐินจริง ๆ จะใช้เพยี ง ๑ ผนื เทา่ นั้น ส่วนบรวิ ารกฐิน ไดแ้ ก่ จตปุ ัจจัย ไทยทาน วิเคราะห์การปฏิบัติและสรุปความรู้
ลงในแบบบันทกึ ดังตวั อยา่ ง
เครือ่ งใชข้ องพระภกิ ษ ุ เครอื่ งนวกรรม เชน่ จอบ มดี ขวาน
การถวายกฐิน
การท�าพิธีถวายผ้ากฐิน ในการถวายกฐินพระราชทานจะนิยมถวายกันในโบสถ์ ส่วนกฐิน-

สามัคค ี ในวัดบางวัดนยิ มถวายกันทศ่ี าลาการเปรียญหรอื วิหารส�าหรับทา� บญุ พธิ ีถวายผ้ากฐินเร่ิมจากการ
กลา่ วคา� ขอความเหน็ ชอบรว่ มกนั ทเ่ี รยี กวา่ อปโลกน์

และการสวดทุติยกรรมของพระสงฆ์ คือ แบบบันทกึ การเขา้ ร่วมในศาสนพธิ ี

การยินยอมยกให้ ต่อจากนั้นพระสงฆ์รูปที่ได้รับ

ความยินยอมน�าผ้าไตรไปครองขึ้นน่ังยังอาสนะ • ชอ่ื (ด.ญ. สดใส ใจเย็น) ชนั้ (ม.๒)

ที่เดิม ประชาชนผู้ถวายผ้ากฐิน และผู้ร่วมบ�าเพ็ญ ๑. นกั เรยี นเคยเข้าร่วมในศาสนพธิ ใี ด

กุศลเข้าประเคนสิ่งของซึ่งเป็นบริวารขององค์กฐิน (การถวายผ้าอาบน้าํ ฝน)

ตามลา� ดบั เสรจ็ แลว้ พระสงฆท์ ง้ั หมดจบั พดั ประธาน ๒. ศาสนพิธีนี้ปฏบิ ัติในโอกาสใด

พระสงฆ์สวดน�าด้วยคาถาอนุโมทนา เจ้าภาพ ผา้ กฐนิ (วันอาสาฬหบชู า)
หรือประธาน ผู้ถวายกฐินกรวดน้�า เสร็จแล้ว
๓. ศาสนพิธีน้มี ีคณุ คา่ อยา่ งไร
นั่งประนมมือรับพรไปจนจบ เป็นอันเสร็จพิธี
ค�าถวายผ้ากฐนิ (ไดถ้ วายส่ิงทเ่ี ป็นประโยชนแ์ ด่พระภิกษุสงฆ์)

อมิ ัง สะปะรวิ ารัง กะฐินะจวี ะระทสุ สงั สงั ฆัสสะ โอโณชะยามะ ๔. การปฏิบตั กิ อ่ ใหเ้ กดิ ผลดีอย่างไร

ทุตยิ ัมปิ อิมงั สะปะริวารัง กะฐินะจวี ะระทสุ สัง สงั ฆสั สะ โอโณชะยามะ • ตอ่ ตนเอง (มีความสขุ จากการเปน็ ผใู้ ห)้

ตะติยมั ปิ อมิ งั สะปะริวารงั กะฐนิ ะจวี ะระทสุ สัง สังฆัสสะ โอโณชะยามะ • ต่อสังคม (สงั คมสงบสขุ

คำ� แปล เพราะศาสนิกชนมโี อกาสเขา้ ถงึ ศาสนามากขน้ึ )

ข้าพเจา้ ทั้งหลาย ขอน้อมถวายผ้าจีวรกฐนิ พรอ้ มกับของบรวิ ารน ้ี แด่พระสงฆ์ ๕. นกั เรยี นมแี นวทางอนรุ ักษ์ศาสนพธิ ีอยา่ งไร

แมค้ ร้งั ท่สี อง ข้าพเจา้ ท้งั หลาย ขอน้อมถวายผา้ จีวรกฐนิ พรอ้ มกบั ของบรวิ ารนี ้ แด่พระสงฆ์ (เขา้ รว่ มในศาสนพิธี ไดศ้ กึ ษาทม่ี าและความส�ำ คญั )

แมค้ รงั้ ที่สาม ขา้ พเจา้ ท้ังหลาย ขอน้อมถวายผ้าจีวรกฐนิ พร้อมกบั ของบริวารนี ้ แด่พระสงฆ์
การทอดผา้ ปา่
ประเพณกี ารทอดผา้ ปา่ มมี าแตค่ รงั้ พทุ ธกาล สมยั นน้ั พระพทุ ธเจา้ ยงั ไมไ่ ดท้ รงอนญุ าตใหภ้ กิ ษุ จากนั้นนักเรียนแต่ละคนตรวจสอบ
ความถกู ตอ้ งเรยี บรอ้ ยของแบบบนั ทกึ
รบั จีวรที่ชาวบา้ นถวายโดยเฉพาะ ทรงอนญุ าตแตเ่ พียงให้ภิกษแุ สวงหาผา้ เปือ้ นฝนุ่ ทไ่ี มม่ เี จ้าของ หรือผา้ ที่ หากพบขอ้ ผดิ พลาดใหป้ รบั ปรงุ แกไ้ ข
และพฒั นาให้ดยี ิ่งขน้ึ
หอ่ ซากศพทง้ิ ไวต้ ามปา่ ชา้ นา� มาซกั ฟอกตดั เยบ็ เปน็ จวี รใชน้ งุ่ หม่ พทุ ธศาสนกิ ชนในสมยั นนั้ เหน็ ความลา� บาก

ของภิกษุในเร่ืองนี้ มีความประสงค์จะบ�าเพ็ญกุศลโดยไม่ขัดต่อพุทธบัญญัติ จึงได้จัดผ้าท่ีสมควรแก่

พระสงฆไ์ ปทอดทงิ้ ไวต้ ามท่ีตา่ ง ๆ โดยมากเปน็ ปา่ ช้า

แต่คร้ังนั้น การทอดผ้าป่าไม่ได้นิยมกาล แล้วแต่ใครศรัทธาจะท�าเมื่อไร ก็ทอดเมื่อนั้น

เมอ่ื ทรงบัญญตั จิ ีวรกาล คอื การแสวงหาและท�าจีวรขึน้ จา� กัด ๑ เดือน นับแต่ออกพรรษาแลว้ และถ้าได ้

คุณค่าของศาสนพิธแี ละการปฏบิ ัติตนไดอ้ ย่างถกู ตอ้ ง 129

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

“อมิ ัง สะปะริวารงั กะฐนิ ะจีวะระทสุ สัง สังฆสั สะ โอโณชะยามะ” เป็นคำ�กล่าวในพธิ ใี ด
๑ การกรวดนํ้า ๒ การทอดกฐิน
๓ การทอดผา้ ปา่ ๔ การถวายสงั ฆทาน
(เฉลย ๒ เพราะเป็นค�ำ กลา่ วในพิธกี ารทอดกฐนิ )

129 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้

บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
ep 3 ข้นั ปฏบิ ตั ิ
St และสรปุ ความรู้
หลังการปฏิบตั ิ
กรานกฐินดว้ ยให้ขยายออกไปอีก ๔ เดอื น จนถงึ วันเพญ็ เดอื น ๔ การทอดผ้าป่าจงึ นยิ มท�ากนั ในระยะน้ี
๑๒. นักเรียนร่วมกันสรุปส่ิงท่ีเข้าใจเป็น การทอดผา้ ป่าในประเทศไทยแบ่งออกเป็น ๒ ประเภท ได้แก่
ความร้รู ่วมกัน ดังนี้ ๑. ผา้ ปา่ หางกฐนิ หรอื ผา้ ปา่ แถมกฐนิ หมายถงึ ผา้ ปา่ ทนี่ �าไปถวายวดั พรอ้ มกบั การทอดกฐนิ

• ศาสนพธิ ี คือ แบบแผน โดยจะถวาย หลงั จากการทอดกฐินแล้ว
๒. ผ้าปา่ โยง หมายถงึ ผา้ ป่าทนี่ �าไปทอดตามวัดต่าง ๆ มากกวา่ ๑ วดั ข้ึนไปในคราวเดียวกัน

โดยจะนา� พุม่ ผา้ ป่าไปหลาย ๆ พมุ่ เมอื่ ถงึ วัดใดกถ็ วายวดั นน้ั เรอ่ื ยไปจนกว่าจะหมด
ขัน้ ตอนการทอดผา้ ปา่ มดี ังน้ี
ที่ศาสนิกชนควรปฏิบัติเพ่ือเป็นการ ๑. เม่ือพระสงฆ์ในวัดและเจ้าภาพพร้อมกัน ณ บริเวณพิธีแล้ว เจ้าภาพจุดธูปเทียนบูชา
แสดงความเคารพและศรัทธาใน
ศาสนา โดยศาสนพิธีมีคุณค่าทางใจ พระรัตนตรัย กราบ ๓ คร้ัง
๒. กราบพระสงฆ์ ๓ คร้งั อาราธนาศีล เสรจ็ แล้วกลา่ วคา� ถวายผา้ ป่า
ค�าถวายผา้ ป่า
ช่วยรักษาเอกลักษณ์ของชาติและ อมิ าน ิ มะยัง ภันเต ปังสกุ ูละจีวะราน ิ สะปะริวาราน ิ ภกิ ขุสังฆสั สะ โอโณชะยามะ สาธ ุ โน
ยังช่วยธำ�รงพระพุทธศาสนา โดย ภันเต ภิกขสุ งั โฆ อิมาน ิ ปังสกุ ูละจีวะรานิ สะปะรวิ ารานิ ปะฏิคคณั หาต ุ อมั หากงั ทีฆะรัตตัง
ศาสนพิธีที่สำ�คัญมีดังนี้ การทำ�บุญ หติ ายะ สขุ ายะ.
ตักบาตร การถวายภัตตาหาร การ ค�าแปล
ถวายสงั ฆทาน การถวายผา้ อาบนา้ํ ฝน
ข้าแต่พระสงฆผ์ ้เู จริญ ข้าพเจ้าท้ังหลาย ขอนอ้ มถวาย ผ้าบังสุกุลจวี ร กับท้ังบรวิ ารทัง้ หลาย
เหลา่ น้ี แดพ่ ระภกิ ษสุ งฆ์ ขอพระภกิ ษสุ งฆ์ จงรับ ผา้ บังสุกลุ จีวร กับท้ังบรวิ ารท้งั หลายเหลา่ นข้ี องข้าพเจา้

การจัดเครื่องไทยธรรม เครื่อง ทัง้ หลาย เพอ่ื ประโยชน์และความสุข แกข่ า้ พเจา้ ท้ังหลาย ตลอดกาลนานเทอญ
ไทยทาน การกรวดนา้ํ การทอดกฐิน ๓. พระสงฆ์พจิ ารณาผ้าบงั สกุ ุล เรยี กวา่ ชักผ้าป่าหรอื ชักผา้ บังสกุ ลุ
ทอดผ้าป่า ซ่ึงเป็นสิ่งจำ�เป็นที่พุทธ- ๔. ถวายจตุปจั จยั ไทยธรรมแดพ่ ระสงฆ์ (ถา้ ม)ี
๕. พระสงฆ์อนโุ มทนา ผู้อยูใ่ นพิธกี รวดนา้� รบั พร เปน็ เสรจ็ พิธี

ศาสนิกชนควรมีแนวทางปฏิบัติท่ี

ถูกต้องและเหมาะสมเมื่อเข้าร่วม

ศาสนพธิ ี

130 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดไม่ใชค่ วามส�ำ คญั ของศาสนพธิ ี
๑ สบื ทอดศาสนา ๒ รู้จกั การเป็นผู้ให้
๓ เปน็ ประโยชนแ์ ก่พระภิกษุ ๔ เพมิ่ โอกาสความร่ํารวย
(เฉลย ๔ เพราะการประกอบศาสนพิธมี ีความสำ�คญั คอื เปน็ การสบื ทอดศาสนา
เกิดประโยชน์แกพ่ ระภกิ ษุ และศาสนกิ ชนได้ร้จู ักการเปน็ ผใู้ ห้ โดยไมห่ วงั ผลตอบแทน)

สุดยอดคู่มือครู 130

A ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applyขinั้นgส่ือthสeารCแoลmะนm�ำuเnสiนcaอtion Skill ข้ันSปeรlะfเม-Rินeเพg่ือuเพla่ิมtคinุณgค่า

pplying and Constructing the Knowledge

เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด รอบรู้อาเซียนและโลก

asean

ep 4
St

ผงั สรปุ สาระส�าคญั ขนั้ สอ่ื สารและนำ� เสนอ

ความหมายและคุณคา่ ของศาสนพธิ ี ๑๓. นักเรียนแต่ละคนออกมานำ�เสนอ
ศาสนพธิ ี หมายถงึ พธิ กี รรมทางศาสนาหรอื ระเบยี บแบบแผนทดี่ งี ามทคี่ วรปฏบิ ตั ใิ นฐานะศาสนกิ ชน แบบบันทึกการเข้าร่วมศาสนพิธี
เปน็ การแสดงออกถงึ ความเคารพและศรัทธาในศาสนา คุณค่าของศาสนพธิ ี คอื ใหเ้ พ่ือนฟงั หน้าชัน้ เรยี น
๑. ประโยชนท์ างใจ ช่วยใหเ้ กดิ คณุ ธรรมในตวั ผปู้ ฏิบัติ
๒. รกั ษาเอกลกั ษณ์ของชาต ิ ศาสนพธิ ีเปน็ ส่ิงแสดงความเป็นไทย ๑๔. ครูและเพ่ือนในช้ันเรียนร่วมกัน
๓. ช่วยธ�ารงพระพุทธศาสนา ศาสนพธิ ีเปน็ ข้ันตอนจูงใจ ให้เกิดการศึกษาพระพทุ ธศาสนา ประเมนิ และเสนอแนะเพิม่ เติม

คุณคา่ ของศาสนพิธี
และการปฏบิ ัติตน
ไดอ้ ยา่ งถูกต้อง

การปฏิบตั ติ นถูกตอ้ งตามศาสนพธิ ีทีส่ ำาคัญในพระพุทธศาสนา
๑. การท�าบุญตักบาตร เป็นการท�าบุญโดยการถวายภัตตาหารแด่ภิกษุ การตักบาตรเป็นการ

สั่งสมบุญ เป็นการเร่ิมต้นวันใหม่ด้วยการท�าบุญ และเป็นการรักษาพุทธประเพณี การท�าบุญ
ตักบาตรสามารถทา� ได้ทกุ วัน
๒. การถวายภัตตาหาร เป็นการจัดส�ารับอาหารส�าหรับภิกษุสามเณรฉัน ในเวลาภัตตาหารเช้า
และภตั ตาหารเพล โดยจะจดั ส�ารบั อยา่ งประณตี และไมเ่ ปน็ สงิ่ ตอ้ งหา้ มส�าหรบั ภกิ ษุ เมอ่ื ภกิ ษนุ นั้
ฉนั อาหารเสรจ็ ขั้นตอนตอ่ มาคือ กรวดน�้า รบั พร เปน็ อันเสร็จพิธี
๓. การถวายสังฆทาน และเคร่ืองสังฆทาน เป็นการถวายทานวัตถุแด่พระสงฆ์เป็นส่ิงที่พระสงฆ์
สามารถนา� ไปใช้ประโยชน์ได้ โดยมิได้เจาะจงแกร่ ปู ใดรูปหน่ึง จากน้ันกรวดน�้ารับพร
๔. การถวายผ้าอาบน�้าฝน หรือผ้าวัสสิกสาฎก นิยมถวายในวันขึ้น ๑๕ ค�่า เดือน ๘ หรือ
วันอาสาฬหบูชา กอ่ นวนั เข้าพรรษา ๑ วัน
๕. การจัดเคร่ืองไทยธรรม เครื่องไทยทาน คือการถวายปัจจัย ๔ อันสมควรแก่การบริโภคและ
ไม่ขัดตอ่ พระธรรมวินัย
๖. การกรวดน�า้ คอื การตัง้ ใจแผส่ ่วนบญุ สว่ นกุศลท่ไี ด้ทา� ไปแกผ่ ูท้ ีล่ ่วงลับ
๗. การทอดกฐิน การทอดผ้าป่า การท�าพิธีถวายผ้ากฐินแด่พระสงฆ์ผู้จ�าพรรษาครบ ๓ เดือน
นยิ มท�ากนั ต้งั แต่วันแรม ๑ ค่า� เดือน ๑๑ ไปจนถึงกลางเดอื น ๑๒ วัดหนงึ่ ๆ จะทอดกฐินได้เพยี ง
๑ คร้งั ต่อปี ส่วนการทอดผ้าปา่ คือ การถวายจวี รแด่พระสงฆ์

คุณคา่ ของศาสนพธิ แี ละการปฏบิ ัตติ นไดอ้ ย่างถกู ตอ้ ง 131

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ขอ้ ใดกลา่ วถูกต้องเกยี่ วกับศาสนพธิ ี
๑ เป็นส่ิงท่ีทำ�ใหผ้ ู้คนงมงาย
๒ เป็นสิ่งท่ีทำ�ไดเ้ ฉพาะชนช้ันสงู
๓ เปน็ สิ่งที่แสดงใหเ้ ห็นถงึ การเปน็ ชาติทเ่ี จริญแล้ว
๔ เป็นส่งิ ที่ช่วยเชดิ ชแู ละรักษาเอกลกั ษณข์ องชาตไิ ว้
(เฉลย ๔ เพราะศาสนพิธี คอื พิธกี รรมทางศาสนาท่ีแตกต่างไปตามสงั คมและวัฒนธรรม
ศาสนพธิ จี ึงแสดงถงึ ความเป็นไทย เป็นเอกลกั ษณข์ องชาตไิ ทยมาตง้ั แตอ่ ดีต)

131 สุดยอดคู่มือครู

GPAS 5 Steps ขั้นสังGเกตatรhวeบrรiวnมgข้อมูล ขั้นคิดวิPเคrรoาcะหe์แsลsะiสnรgุปความรู้
บูรณาการทักษะศตวรรษท่ี 21
ข้อสอบเน้นสมรรถนะ
5ep ขั้นประเมนิ เพ่ือเพิ่มคุณคา่
St บริการสงั คม
และจิตสาธารณะ
ความรเู้ พ่มิ เติม

๑๕. นักเรียนร่วมกันจัดทำ�เพาเวอร์- ท่ีมาของการทอดกฐิน มีเรื่องเล่าว่า ในครั้งพุทธกาลภิกษุชาวปาไถยรัฐ (ปาวา) ผู้ถือธุดงค์จ�านวน
พอยตท์ ม่ี ขี อ้ มลู เกยี่ วกบั การปฏบิ ตั ติ น ๓๐ รปู เดนิ ทางไกลไปไมท่ ันวันเข้าพรรษาโดยเหลือทางอกี ๖ โยชน์จะถงึ พระนครสาวตั ถี จึงตกลงพัก
อยา่ งถูกต้องในศาสนพธิ ตี า่ ง ๆ แล้ว จ�าพรรษาท่ีเมืองสาเกตตลอดไตรมาส (สามเดือน) คร้ันออกพรรษาแล้วจึงพากันเดินทางไปเฝ้า
นำ�ไปเผยแพร่ โดยใช้อินเทอร์เน็ต พระพุทธเจา้ ณ เชตวนั มหาวหิ าร และในระหวา่ งท่ีเดนิ ทางไปนั้น ฝนก�าลงั ตกชุก ภกิ ษเุ หลา่ นมี้ ีจวี รเกา่
เพอ่ื ใหผ้ อู้ นื่ ไดร้ บั ความรแู้ ละสามารถ เป้อื นโคลนและเปียกชุ่มด้วยน้า� ฝน ไดร้ ับความลา� บากตรากตรา� มาก พระพุทธเจ้าจงึ ทรงถือเปน็ มลู เหตุ
น�ำ ไปใช้ปฏบิ ัตใิ นชวี ติ ประจำ�วันได้ ทรงมพี ทุ ธานุญาตใหภ้ ิกษุท่ีจา� พรรษาครบ ๓ เดอื นกรานกฐนิ ได้

Buddhist ค�าศัพท์ส�าคัญ
precept (บดุ 'ดซิ ) พทุ ธศาสนิกชน

(พรี เซพท) ศีล

จดุ ประกายโครงงาน

ใหน้ กั เรยี นแบง่ กลมุ่ ตามความเหมาะสม แตล่ ะกลมุ่ ศกึ ษาคน้ ควา้ วนั สา� คญั ทางศาสนาในศาสนาใด
ก็ได้มา ๑ วัน โดยศึกษาว่าในวันส�าคัญดังกล่าวมีศาสนพิธีอะไรบ้าง มีข้ันตอนปฏิบัติหรือกฎระเบียบ
เปน็ อยา่ งไร แล้วออกมานา� เสนอหนา้ ชัน้ เรยี น

กิจกรรมบรู ณาการอาเซียน
ให้นักเรียนร่วมกันสนทนาถึงขนบธรรมเนียม พิธีกรรมของกลุ่มวัฒนธรรมหรือประเทศต่าง ๆ
ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตโ้ ดยพจิ ารณาวา่ ศาสนามคี วามเกยี่ วขอ้ งกบั ขนบธรรมเนยี ม พธิ กี รรม
นนั้ อย่างไร แล้วออกมาน�าเสนอหนา้ ชั้นเรยี น

เวบ็ ไซต์แนะน�า

http://www.mcu.ac.th มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย
http://www.mbu.ac.th มหาวิทยาลยั มหามกฏุ ราชวิทยาลัย
http://www.onab.go.th ส�านักงานพระพทุ ธศาสนาแห่งชาติ

132 พระพทุ ธศาสนา ม.๒

ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ข้อใดเปน็ สง่ิ ของตอ้ งห้ามส�ำ หรับถวายให้พระภิกษุ
๑ ยาสีฟัน ๒ หลอดไฟฟ้า
๓ เครอ่ื งนงุ่ ห่ม ๔ ของมีค่า เช่น หยก ทบั ทมิ
(เฉลย ๔ เพราะของมีคา่ เป็นสง่ิ ของตอ้ งห้ามในรัตนะ ๑๐ ประการ ท่ีจดั เปน็ วัตถอุ นามาส
ภกิ ษไุ ม่สามารถจับต้องได้)

สุดยอดคู่มือครู 132