ขคกโครงอุณาการงรวิจภยัผสาสู้ง่ พงู เสชอีวราติิมยุ โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
โดยอาศยั การมสี ว่ นรว่ มของคนทุกชว่ งวัยในครอบครัวและชมุ ชน
โดย ส�ำ นักง�นสง่ เสริมและสนบั สนนุ วิช�ก�ร 1 – 12 1
ส�ำ นักง�นปลัดกระทรวงก�รพฒั น�สังคมและคว�มม่ันคงของมนษุ ย์
โขขคออรงงงคผกน้สู �ทูงรกุอวชจิ�ว่ยยั งโุกดว�ยยัรอใสน�่งคศเรสยั อรกบิม�คครรณุมวัสี ภแว่ ล�นะพรชชว่มุ วีมชติ น
คณะผดู้ ำ�เนนิ ก�รวจิ ัย
คณะทป่ี รึกษาโครงการ
นางณชิ าพัชฌ ์ เพช็ รพันธ์ุ ผู้อาำ นวยการสาำ นกั งานส่งเสริมและสนับสนุนวชิ าการ 11
รองศาสตราจารย์ ดร.กาญจน์สนุ ภสั บาลทพิ ย์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครนิ ทร์
ผู้ช่วยศาสตราจารย ์ ดร.ขนิษฐา นาคะ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยสงขลานครินทร์
คณะผูว้ ิจัย
นางสาวศีลยิ า สุขอนันต์ สำานกั งานสง่ เสริมและสนบั สนนุ วชิ าการ 11
นายทศพล นุชิต สาำ นกั งานสง่ เสรมิ และสนับสนุนวิชาการ 11
นางศริ พิ ร อินทรแ์ กว้ สำานกั งานสง่ เสริมและสนับสนนุ วชิ าการ 11
นายจิตตฤณ เจะอามะห ์ สาำ นักงานสง่ เสริมและสนับสนนุ วิชาการ 11
พิมพ์ที่ : ไอคิวมเี ดีย 089-4660752
จัดพมิ พแ์ ละเผยแพร่ : สาำ นกั งานปลัดกระทรวงการพฒั นาสงั คม
และความมนั่ คงของมนุษย์
กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนุษย์
ถนนสงขลา-เกาะยอ ตาำ บลพะวง อำาเภอเมอื งสงขลา
จงั หวดั สงขลา 90100
โทรศัพท์/โทรสาร 074-330222, 074-330228
E-mail: [email protected]
ค�ำ นำ�
การเขา้ สสู่ งั คมสงู อายขุ องประเทศไทยทม่ี สี ดั สว่ นของผสู้ งู อายเุ พมิ่ ขนึ้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง แสดงใหเ้ หน็ ถงึ การเปลยี่ นแปลง
ทางเศรษฐกิจและสังคมอันเกิดจากการลดลงของประชากรวัยแรงงานและประชากรวัยเด็ก รวมทั้งการเพ่ิมขึ้นของอัตรา
การพึ่งพิงที่วัยสูงอายุมีต่อวัยแรงงาน การเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นไม่เพียงแต่ส่งผลต่อการปรับตัวของผู้สูงอายุเท่าน้ัน คนใน
ช่วงวัยอ่ืน ๆ ที่อยู่ภายใต้บริบททางสังคมและเศรษฐกิจเดียวกันย่อมต้องมีการปรับตัวให้มีความสอดคล้องกับสถานการณ์
เพอ่ื การอยู่รว่ มกันอยา่ งปกตสิ ขุ และไมเ่ กิดปญั หาสงั คมตามมา
การปรบั ตวั ของผสู้ งู อายเุ พอ่ื ใหม้ คี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ภี ายใตก้ ารเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกจิ และสงั คมทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง
เป็นพลวัตรน้ัน จำ�เป็นต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชนท้องถิ่นซึ่งมีความเก่ียวพันใกล้ชิดกับผู้สูงอายุ
มากทสี่ ดุ เพอื่ ใหผ้ สู้ งู อายมุ คี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ที ง้ั ในดา้ นรา่ งกาย จติ ใจ สงั คม และสง่ิ แวดลอ้ ม รวมทง้ั เปน็ การเตรยี มความพรอ้ ม
ใหก้ บั คนทก่ี �ำ ลงั จะเขา้ สวู่ ยั สงู อายสุ ามารถกา้ วขา้ มผา่ นความเปลย่ี นแปลงไดด้ ว้ ยความรสู้ กึ มนั่ คง การพฒั นารปู แบบ/แนวทาง
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชนจะเป็นกรอบทิศทาง
ทช่ี ใ้ี หเ้ หน็ ถงึ บทบาทการมสี ว่ นรว่ มของภาคสว่ นตา่ งๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ งอนั จะสามารถถา่ ยทอดสกู่ ารปฏบิ ตั ไิ ดอ้ ยา่ งสอดคลอ้ งและ
เหมาะสม
การศึกษาวิเคราะห์เพื่อกำ�หนดแนวทาง/รูปแบบการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุท่ีเชื่อมโยงสู่การดำ�เนินงาน
ในพ้ืนท่ีจะต้องคำ�นึงถึงบริบทความเป็นอยู่ของชุมชนท้องถิ่น ดังน้ัน สำ�นักงานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 11 ในฐานะ
หน่วยงานสว่ นกลางทีต่ ้ังอย่ใู นภูมภิ าค รับผิดชอบเขตพ้นื ที่ 7 จังหวัดภาคใต้ตอนล่าง (ตรัง, พัทลงุ , สงขลา, สตูล, ปัตตานี,
ยะลา และนราธวิ าส) จงึ ด�ำ เนนิ การศกึ ษาวจิ ยั โครงการ “การส่งเสริมคุณภาพชวี ติ ของผู้สงู อายโุ ดยอาศัยการมสี ่วนรว่ มของ
คนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน” เพ่ือศึกษาถึงสถานการณ์ความเป็นอยู่ของผู้สูงอายุในปัจจุบัน ความสัมพันธ์ภายใน
ครอบครัว และการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุโดยกลไก/ภาคีเครือข่าย/ภาคส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ซ่ึงจะนำ�ไปสู่การกำ�หนด
รูปแบบ/แนวทางการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน
ไดอ้ ยา่ งเหมาะสมกบั บริบทของชุมชนทอ้ งถ่นิ สรา้ งสงั คมสงู วัยทม่ี ีคณุ ภาพ
สำ�นักงานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 11 ขอขอบคุณ รองศาสตราจารย์ ดร.กาญจน์สุนภัส บาลทิพย์ และ
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ขนิษฐา นาคะ จากคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ที่ได้กรุณาเป็นอาจารย์
ท่ีปรึกษาโครงการวิจัย “การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและ
ชุมชน” และหวงั เป็นอยา่ งยิ่งวา่ โครงการวจิ ัยดังกลา่ วนีจ้ ะเป็นประโยชน์ต่อการด�ำ เนินงานของหน่วยงานที่เก่ยี วข้องรวมถงึ
ผู้ท่ีสนใจไม่มากก็นอ้ ย และหากมีขอ้ ผิดพลาดประการใด ขออภัยไว้ ณ ทีน่ ี้
สำ�นักงานสง่ เสรมิ และสนบั สนุนวิชาการ 11
มีนาคม 2565
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุยบทคัดยอ่
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
โครงการวิจัยการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน
มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื เสรมิ สรา้ งความตระหนกั ในคณุ คา่ ความสาำ คญั และการมสี ว่ นรว่ มของคนทกุ ชว่ งวยั ในการสง่ เสรมิ คณุ ภาพ
ชีวิตของผู้สูงอายุ เพื่อส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีท้ังทางด้านร่างกายและจิตใจ สามารถพึ่งพาตนเองได้มากขึ้น
รวมทงั้ เพอื่ ส่งเสริมความสมั พนั ธภ์ ายในครอบครัว/ชุมชนระหว่างคนทุกช่วงวัย และมกี ารพฒั นาระบบกลไกในการคุ้มครอง
ดแู ลผสู้ งู อาย ุ โดยมเี ปา้ หมายสาำ คญั คอื การสง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายมุ คี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี คี รอบคลมุ ในทกุ มติ ผิ า่ นกระบวนการมสี ว่ นรว่ ม
ของกลไกทุกระดับโดยเฉพาะครอบครัวและชุมชนท้องถ่ินซ่ึงมีความใกล้ชิดกับผู้สูงอายุมากที่สุด เพื่อให้การช่วยเหลือดูแล
และส่งเสรมิ คุณภาพชีวิตเป็นไปอยา่ งตอ่ เนอ่ื งและยั่งยืน
โครงการวิจัยช้ินน้ีใช้วิธีการวิจัยแบบผสานวิธี ซึ่งประกอบด้วย การวิจัยเชิงปริมาณ และการวิจัยเชิงคุณภาพที่มีทั้ง
วธิ กี ารสนทนากลมุ่ และการสมั ภาษณเ์ ชงิ ลึก สำาหรบั การวจิ ยั เชงิ ปรมิ าณ กลมุ่ ตัวอยา่ งในการวิจัย คอื ผสู้ งู อายทุ ่มี ีอายตุ ง้ั แต่
60 ปขี น้ึ ไป และสมาชิกชว่ งวัยอนื่ ในครอบครวั ทีม่ ีอายตุ ัง้ แต ่ 10-59 ปี โดยใช้แบบสอบถามเป็นเครอ่ื งมือในการวจิ ยั จาำ นวน
1,000 ชดุ สว่ นการสนทนากลมุ่ ประกอบดว้ ยกลมุ่ เปา้ หมาย 2 กลมุ่ คอื กลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั จาำ นวน 15 คน
กับกลุ่มตัวแทนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการดำาเนินงานด้านผู้สูงอายุในพื้นท่ี เช่น ตัวแทนจากองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน
โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพระดับตำาบล (รพสต.) สำานกั งานส่งเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั (กศน.)
และตวั แทนจากสมาชกิ ชมรม/โรงเรยี นผสู้ งู อาย/ุ องคก์ รชมุ ชน จาำ นวน 15 คน สาำ หรบั การสมั ภาษณเ์ ชงิ ลกึ เปน็ การสมั ภาษณ์
ผู้เชย่ี วชาญทเี่ ป็นนกั วชิ าการจากสถาบันการศึกษาในเขตพ้นื ท ี่ จำานวน 3 ทา่ น การศึกษาวิจยั ใช้ระยะเวลาในการดาำ เนินงาน
1 ป ี ช่วงระหว่างเดือนเมษายน 2564 ถงึ เดือนมีนาคม 2565
ผลการวิจัยพบว่า คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในปัจจุบันท้ังจากการประเมินโดยตัวของผู้สูงอายุและการประเมินโดย
สมาชกิ ชว่ งวยั อนื่ ในครอบครวั เปน็ ไปในทศิ ทางทส่ี อดคลอ้ งกนั โดยผลการประเมนิ ในภาพรวมอยใู่ นระดบั ปานกลางมคี ะแนน
เฉลย่ี เทา่ กบั 3.36 ในกลมุ่ ผสู้ งู อาย ุ และคะแนนเฉลย่ี 3.28 ในกลมุ่ ของสมาชกิ ในครอบครวั รวมทง้ั มคี ะแนนเฉลย่ี รายองคป์ ระกอบ
ดงั น ้ี องคป์ ระกอบทางดา้ นรา่ งกายมคี ะแนนเฉลย่ี เทา่ กบั 3.28 และ 3.17 ในกลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั ตามลาำ ดบั
องค์ประกอบด้านจิตใจมีคะแนนเฉลี่ยเท่ากับ 3.43 และ 3.33 ในกลุ่มผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว ตามลำาดับ
องค์ประกอบด้านสัมพันธภาพทางสังคมมีคะแนนเฉล่ียเท่ากับ 3.40 และ 3.35 ในกลุ่มผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว
ตามลาำ ดบั และองคป์ ระกอบดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มมคี ะแนนเฉลยี่ เทา่ กบั 3.39 และ 3.30 ในกลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั
ตามลาำ ดบั
เมอื่ พจิ ารณารายองคป์ ระกอบพบวา่ นอกจากกลมุ่ เปา้ หมายสว่ นใหญจ่ ะใหค้ ะแนนการประเมนิ อยใู่ นระดบั ปานกลาง
เทา่ กบั 3.36 และ 3.28 ในกลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั ตามลาำ ดบั แตม่ ขี อ้ สงั เกตทน่ี า่ สนใจคอื องคป์ ระกอบดา้ นจติ ใจ
มีร้อยละของการประเมินคุณภาพชีวิตในระดับที่ดีสูงกว่าองค์ประกอบด้านอื่นๆ โดยเท่ากับร้อยละ 28.20 และ 16.30
ในกลมุ่ ผสู้ งู อายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั ตามลาำ ดบั สว่ นองคป์ ระกอบดา้ นสงิ่ แวดลอ้ มมรี อ้ ยละของการประเมนิ คณุ ภาพชวี ติ
ในระดบั ตา่ำ มากกว่าองคป์ ระกอบด้านอนื่ ๆ ซึง่ เท่ากับรอ้ ยละ 18.50 และ 21.30 ในกลมุ่ ผ้สู งู อายแุ ละสมาชิกในครอบครวั
ตามลำาดับ จากข้อมลู ดังกลา่ วแสดงว่า ในภาพรวมผูส้ งู อายมุ ีความพงึ พอใจกบั คุณภาพชวี ิตของตนเองอยู่ในระดบั ปานกลาง
โดยที่สมาชิกช่วงวัยอื่นในครอบครัวมีความคิดเห็นในทิศทางที่สอดคล้องกัน นั่นหมายความว่า ผู้สูงอายุยังต้องการให้มี
การช่วยเหลอื ดแู ล และพฒั นาเพอ่ื ให้มีคณุ ภาพชวี ติ ทด่ี มี ากข้นึ โดยเฉพาะองคป์ ระกอบดา้ นส่งิ แวดล้อม
ขอ้ มลู จากการสนทนากลมุ่ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ สถานการณเ์ กย่ี วกบั ความเปน็ อยแู่ ละสภาพปญั หาของผสู้ งู อายใุ นปจั จบุ นั
โดยในส่วนของความเป็นอยู่ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ยังคงอาศัยอยู่ร่วมกับสมาชิกในครอบครัว หรือมีบ้านพักอาศัยอยู่ในบริเวณ
ข ใกลเ้ คยี งกนั และยงั คงไดร้ บั การดแู ลจากสมาชกิ ในครอบครวั ญาต ิ ตลอดจนเพอื่ นบา้ นทอ่ี ยใู่ กลเ้ คยี ง มเี พยี งสว่ นนอ้ ยทอี่ าศยั
อยตู่ ามลาำ พงั สว่ นสภาพปญั หาสาำ คญั คอื ปญั หาดา้ นสขุ ภาพ ทง้ั การเจบ็ ปว่ ยดว้ ยโรคประจาำ ตวั การประสบปญั หาปว่ ยตดิ เตยี ง โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
และการเปน็ โรคอลั ไซเมอร์ซึง่ พบมากขนึ้ ในกลุม่ ผูส้ ูงอายุ รวมท้งั ปญั หาดา้ นรายได้ท่ีไมเ่ พยี งพอในกลุม่ ผสู้ ูงอายุทีเ่ จ็บปว่ ยไม่ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
สามารถช่วยเหลือตนเองได้ หรือผู้สูงอายุท่ีมีหน้ีสินจากการกู้ยืมเงินให้กับบุตร การดำาเนินงานของหน่วยงานและภาคส่วน
ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องในปัจจุบัน มีทั้งมิติของการช่วยเหลือดูแลด้านสุขภาพโดยหน่วยงานด้านสาธารณสุขท่ีมีบทบาทสาำ คัญใน
การดูแลเก่ียวกับสุขลักษณะของผู้สูงอายุป่วยติดเตียง มิติด้านส่ิงแวดล้อมในการปรับปรุงท่ีอยู่อาศัยให้มีสภาพเหมาะสม
โดยบทบาทขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นภายใต้การสนับสนุนงบประมาณของสำานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคง
ของมนษุ ยจ์ งั หวดั และการชว่ ยเหลอื ปรบั สภาพบา้ นใหถ้ กู สขุ ลกั ษณะในกลมุ่ ของผสู้ งู อายทุ ไี่ มม่ กี าำ ลงั ความสามารถโดยบทบาท
ของอาสาสมัครสาธารณสุขประจำาหมู่บ้าน (อสม.) มิติด้านการศึกษาเกี่ยวกับการพัฒนาทักษะความรู้ในการดูแลสุขภาพ
ตนเองและทักษะการทำางานโดยสำานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) มิติด้านการมี
สว่ นร่วมในกิจกรรมทางสงั คมโดยบทบาทของชมรม/โรงเรียนผู้สงู อายุผา่ นการดำาเนินกจิ กรรมต่างๆ เปน็ ตน้
แนวทางการส่งเสริมคณุ ภาพชีวิตของผสู้ งู อายโุ ดยการมสี ว่ นรว่ มของคนทกุ ชว่ งวัยในครอบครัวและชุมชน ตลอดจน
ภาคส่วนตา่ งๆ ที่เกยี่ วขอ้ ง ตามข้อมูลจากการสัมภาษณ์เชงิ ลึกผเู้ ชย่ี วชาญ คือ การสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ ตามคณุ ลกั ษณะและ
ความสามารถในการชว่ ยเหลอื ตนเองของผสู้ งู อาย ุ โดยผสู้ งู อายุทีป่ ระสบปัญหาป่วยติดเตียงควรให้การดแู ลด้านสขุ ลกั ษณะ
อย่างเหมาะสมท้ังในด้านของการกิน อยู่ หลับ นอน โดยเจ้าหน้าที่ด้านสาธารณสุขที่มีทักษะความเช่ียวชาญ และการจัด
สภาพบ้านให้เหมาะสมต่อการอยู่อาศัยโดยการมีส่วนร่วมของสมาชิกในครอบครัว ผู้สูงอายุติดบ้านควรส่งเสริมการมี
ส่วนร่วมในกจิ กรรมทางสงั คมเพอ่ื ปอ้ งกันไมใ่ หเ้ ป็นโรคซึมเศร้าหรือกลายเป็นผปู้ ่วยตดิ เตยี ง ผสู้ ูงอายตุ ิดสงั คมท่ีควรสง่ เสรมิ
ใหไ้ ด้รับการพฒั นาทักษะความรูเ้ พื่อการปรับตวั ได้อย่างเหมาะสมกบั สถานการณ์ และผสู้ งู อายทุ ีม่ ที กั ษะความรู้/ภมู ปิ ญั ญา
ทค่ี วรสง่ เสรมิ บทบาทการเปน็ วทิ ยากรหรอื เปน็ ผใู้ หข้ อ้ มลู เพอ่ื นาำ ไปสกู่ ารจดั การความรทู้ ส่ี ามารถเผยแพรห่ รอื พฒั นาตอ่ ยอดได ้
การส่งเสริมบทบาทของเยาวชนให้ทำาหน้าท่ีในการช่วยเหลือดูแลเกี่ยวกับการดำาเนินชีวิตประจำาวันของผู้สูงอายุ ตลอดจน
ถา่ ยทอดขอ้ มลู ขา่ วสารทจ่ี าำ เปน็ ตา่ งๆ วยั แรงงานซง่ึ มบี ทบาทในการดแู ลผสู้ งู อายเุ กย่ี วกบั คา่ ใชจ้ า่ ยในชวี ติ ประจาำ วนั ควรสง่ เสรมิ
ใหม้ กี ารเตรยี มความพร้อมกอ่ นเข้าสูว่ ัยสูงอายใุ นทุกมติ โิ ดยเฉพาะด้านสุขภาพและรายได้ ภาคเี ครือขา่ ยและภาคสว่ นตา่ งๆ
ในชุมชน ควรมีการพัฒนาทักษะความรู้ ส่งเสริมบทบาทการมีส่วนร่วมในการดำาเนินงานด้านผู้สูงอายุ และประสานความ
รว่ มมอื กบั ภาคสว่ น/หนว่ ยงานภายนอก องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ทคี่ วรมกี ารกาำ หนดนโยบายในการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ
ของผู้สูงอายุให้มีความชัดเจน ผลักดันให้มีการขับเคลื่อนโดยการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่างๆ จัดบริการสาธารณะและ
กจิ กรรมท่ีเหมาะสม รวมทัง้ พัฒนาศักยภาพของภาคีเครอื ขา่ ยท่ีเปน็ กลไกสำาคญั ในการดาำ เนินงาน โดยมีการสนับสนนุ จาก
หน่วยงานภาครัฐทง้ั ดา้ นองค์ความร้ ู บุคลากร งบประมาณ การจัดสวัสดิการและบริการรองรับอยา่ งเหมาะสม การเตรยี ม
ความพร้อมของวัยผู้ใหญ่ก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ การพัฒนาทักษะและส่งเสริมอาชีพ รวมท้ังการกำาหนดมาตรการรองรับ
ผูส้ ูงอายุทขี่ าดผู้ดูแลทั้งในดา้ นงบประมาณ สถานท ่ี และบคุ ลากร การประสานความรว่ มมือกับหนว่ ยงานภาคเอกชนเพื่อให้
มกี ารสนับสนนุ งบประมาณและเทคโนโลยี รวมท้ังการมาตรการในการจ้างงานอยา่ งเฉพาะเจาะจงสำาหรับผสู้ ูงอายุ
ขอ้ เสนอแนะเพมิ่ เตมิ เพอ่ื สง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายมุ คี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ขี นึ้ ไดแ้ ก ่ การจดั ทาำ ฐานขอ้ มลู ของผสู้ งู อายเุ พอ่ื ประโยชน์
ในการจัดทำาแผนงานในการช่วยเหลือ ส่งเสริม พัฒนา การจัดสรรบุคลากรท่ีได้รับการพัฒนาทักษะความรู้ในการดูแล
ผสู้ งู อายอุ ยา่ งทวั่ ถงึ การกาำ หนดมาตรการดา้ นการสง่ เสรมิ สวสั ดกิ าร/ระบบการคมุ้ ครองทางสงั คมสาำ หรบั แรงงานนอกระบบ
ที่เป็นผู้สงู อายุ การพฒั นาช่องทางและระบบการใหบ้ รกิ ารทผ่ี ู้สูงอายสุ ามารถเข้าถึงได้โดยสะดวก การประสานความรว่ มมือ
กบั หนว่ ยงานภาคเอกชนในลกั ษณะของ CSR หรอื MOU เพอ่ื ใหม้ สี ว่ นรว่ มในการสนบั สนนุ การดาำ เนนิ งานดา้ นผสู้ งู อาย ุ รวม
ท้ังนำารูปแบบ/แนวทางการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชนไป
ทดลองปฏิบตั ิจริงในพ้นื ท่เี พอ่ื ขยายผลการศึกษาวจิ ัย
ค
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
Abstract
A research project on promoting the quality of life of the elderly through participation of people
of all ages in the family and community. Its purpose is to raise awareness of the value, importance and
participation of people of all ages in promoting the quality of life of the elderly. To promote the elderly to
have a good quality of life, both physically and mentally can be more self-reliant.As well as to promote
relationships within the family/community between people of all ages. and has developed a mechanism
to protect and care for the elderly. The main goal is to promote the elderly to have a good quality of
life covering all dimensions through the participation process of all levels of mechanisms, especially
families and local communities that are closest to the elderly. To help care and promote the quality of
ง life is continuous and sustainable.
Various research methods are employed in this research. These are quantitative research and โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
qualitative research which includes focus-group discussions and in-depth interviews. Research sample โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
groups for quantitative research using questionaires are elderly people aged 60 years and over and
other family members aged 10 – 59 years 1,000 sets. Focus group discussions consists of 2 target groups, จ
which are the elderly and their family members of 15 people and A group of representatives of
organizations involved in the operation of the elderly in the area, such as representatives from local
government organizations Sub-District Health Promoting Hospital (Public Organization), Office of Non-Formal
and Informal Education (Non-School Education) and representatives from members/schools for the
elderly/community organizations of 15 people. For the in-depth interviews were interviews with 3 experts
who were academics from educational institutions in the area. The study was conducted for one year
between April 2021 and March 2022
The results showed that the quality of life of the elderly at present, both assessed by the elderly
and assessed by other family members, are in the same direction. The overall assessment results were
at a moderate level with an average score of 3.36 among the elderly. And a mean score of 3.28 among
family members. As well as having average scores for each component as follows : physical components
mean scores were 3.28 and 3.17 among the elderly and their family members, respectively. Mental
components had mean scores were 3.43 and 3.33 among the elderly and their family members, respectively.
The social relationship components had mean scores of 3.40 and 3.35 among the elderly and their
family members, respectively. And the environmental components had mean scores of 3.39 and 3.30
among the elderly and their family members, respectively.
When considering each component, it was found that, in addition to the majority of the target
groups, the assessment scores were at a moderate level of 3.36 and 3.28 among the elderly and their
family members, respectively. But there is an interesting observation. The mental component had a
higher percentage of good quality of life assessments than the other components by 28.20% and 16.30%
among the elderly and their family members, respectively. The environmental component had a lower
percentage of the quality of life assessments than the other components. Which was equal to 18.50%
and 21.30% among the elderly and their family members, respectively. From such information, it shows
that Overall, the elderly were satisfied with their quality of life at a moderate level. Where other age
members of the family have their opinions in the same direction. That means, Elderly people still need
help and care. and develop to have a better quality of life especially the environmental component.
The data from the focus group discussion shows the current situation of the elderly's well-being and
problems. In terms of living conditions, most of the elderly still live with their family members. or have
a house to live in the vicinity and still being cared for by family members, relatives and neighbors
nearby Only a small percentage of people live alone. As for the condition, the main problem is health
problems. Both illnesses with congenital disease Suffering from bedridden problems and Alzheimer's
disease, which is more common among the elderly including the problem of insufficient income among
the elderly who are sick and unable to help themselves or the elderly who have debts from borrowing
money to their children. Operations of various departments and sectors relevant to the present
There are dimensions of health care assistance by public health agencies that play an important role in
the health care of bedridden elderly. Environmental dimensions in the improvement of housing to be
suitable conditions by the role of local government organizations under the budget support of the
Provincial Social Development and Human Security Office. and helping to adjust the home condition to
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย be hygienic in the group of the elderly with no capacity by the role of village health volunteers (VHVs).
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน Educational dimensions on the development of knowledge skills in self-care and work skills by the Office
for the Promotion of Non-Formal and Informal Education (NFE) Dimensions on participation in social
activities by roles of the club/school for the elderly through various activities, etc.
Approaches to promoting the quality of life of the elderly through participation of people of all
ages in the family and community as well as various sectors related According to information from
in-depth interviews with experts, they are: Promoting quality of life according to the characteristics and
self-help abilities of the elderly. Elderly people who suffer from bed-ridden illnesses should be provided
with proper sanitary care in term of eating, sleeping by skilled health care worker and arranging home
conditions to be suitable for living with the participation of family members. Elderly stay at home should
encourage participation in social activities to prevent depression or becoming bedridden. The elderly
are socially attached that should be encouraged to develop skills and knowledge to adapt appropriately
to the situation and the elderly with knowledge/wisdom skills that should promote their roles as speakers
or informants in order to lead to knowledge management that can be disseminated or further developed.
Promoting the role of youth in helping to care for the daily life of the elderly as well as conveying
necessary information. Working age, which plays a role in caring for the elderly in relation to daily
expenses Preparation before entering old age should be promoted in all dimensions, especially health
and income. Network partners and various sectors in the community should develop skills and knowledge.
Promote the role of participation in the operation of the elderly and collaborating with external sectors/
organizations. Local government organizations that should have a clear policy to promote the quality
of life of the elderly. Drive to be driven by the participation of various sectors. Organize appropriate
public services and activities as well as to develop the potential of network partners, which is an
important mechanism in operation. There is support from government agencies in terms of knowledge,
personnel, budget, welfare provision and appropriate support services. Preparation of adulthood before
entering old age Skill development and career promotion including setting up measures to support the
elderly who lack caregivers in terms of budget, location and personnel. Coordinating with private sector
agencies to provide budget and technology support. including specific measures for employment for
the elderly.
Additional recommendations to promote the elderly to have a better quality of life include
establishing a database of elderly people for the benefit of preparing work plans to help, promote,
develop, allocate personnel who have developed knowledge and skills in care. the elderly thoroughly.
Determining measures to promote welfare/social protection system for elderly informal workers. Developing
channels and service systems that the elderly can easily access. Coordination with private sector agencies
in the form of CSR or MOU to participate in supporting operations on the elderly. As well as apply the
model/guideline to promote the quality of life of the elderly by participation of people of all ages in
ฉ the family and community to practice in the area to expand the research results.
บทสรุปผ้บู รหิ �ร โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
โครงการส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวติ ของผู้สงู อายุโดยการมีสว่ นรว่ มของคนทกุ ช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน เปน็ โครงการ
ทต่ี อบสนองตอ่ สถานการณป์ จั จบุ นั ทส่ี ดั สว่ นของประชากรสงู อายเุ พมิ่ สงู ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ซงึ่ การสง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายมุ คี ณุ ภาพ ช
ชีวิตที่ดีโดยการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชนเป็นสิ่งสำาคัญท่ีจะส่งเสริมความสัมพันธ์ท่ีดีระหว่างคนทุกช่วงวัย การมี
ส่วนร่วมในการช่วยเหลือดูแล และพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุซ่ึงเป็นการเสริมความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง
ลดภาวะพึ่งพา ตลอดจนสง่ เสรมิ ใหผ้ ้สู งู อายุทม่ี ีภาวะพฤฒพลัง (Active Aging) เป็นอีกหน่งึ กาำ ลงั สาำ คัญทีม่ ีสว่ นรว่ มในการ
พัฒนาสังคม
วตั ถปุ ระสงคส์ าำ คญั ของโครงการศกึ ษาวจิ ยั คอื เพอ่ื เสรมิ สรา้ งความตระหนกั ในคณุ คา่ ความสาำ คญั และการมสี ว่ นรว่ ม
ของคนทุกชว่ งวัยในการสง่ เสริมคณุ ภาพชวี ติ ของผ้สู ูงอายุ เพือ่ ส่งเสริมใหผ้ สู้ ูงอายุมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ีทง้ั ทางด้านรา่ งกายและ
จติ ใจ สามารถพึง่ พาตนเองได้มากขึ้น รวมทัง้ เพอ่ื ส่งเสริมความสมั พนั ธ์ภายในครอบครวั /ชมุ ชนระหวา่ งคนทกุ ชว่ งวัย และ
มกี ารพฒั นาระบบกลไกในการคมุ้ ครองดแู ลผสู้ งู อาย ุ โดยใชว้ ธิ ดี าำ เนนิ การวจิ ยั แบบผสานวธิ ี ประกอบดว้ ย การวจิ ยั เชงิ ปรมิ าณ
และการวิจัยเชิงคุณภาพ วิธีการวิจัยเชิงปริมาณ กลุ่มเป้าหมายประกอบด้วย ผู้สูงอายุและสมาชิกช่วงวัยอ่ืนในครอบครัว
จาำ นวน 1,000 คน ในจาำ นวนดงั กล่าว เป็นผูส้ งู อายจุ าำ นวน 400 คน และสมาชกิ ในครอบครัวจาำ นวน 600 คน โดยเปน็
การประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุตามแบบสอบถามท่ีประยุกต์จากแบบฟอร์มการประเมินคุณภาพชีวิตของ WHO
เพื่อสะท้อนถึงมุมมองความคิดเห็นท้ังจากการประเมินตนเองโดยผู้สูงอายุ และการประเมินจากมุมมองความคิดเห็นของ
สมาชิกในครอบครัว ส่วนวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพซึ่งเป็นวิธีการวิจัยหลัก เป็นการเก็บรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับสถานการณ์
ความเปน็ อยแู่ ละสภาพปญั หาของผสู้ งู อาย ุ การดาำ เนนิ งานของภาคเี ครอื ขา่ ยและหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งในการสง่ เสรมิ คณุ ภาพ
ชวี ติ ของผสู้ งู อาย ุ ปจั จยั หนนุ เสรมิ และปญั หาอปุ สรรคในการดาำ เนนิ งานดา้ นผสู้ งู อาย ุ ตลอดจนขอ้ เสนอแนะเกยี่ วกบั รปู แบบ/
แนวทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน ภายใต้
การสนบั สนนุ ของภาคเี ครอื ขา่ ยและหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง วธิ กี ารดาำ เนนิ การประกอบดว้ ย การสนทนากลมุ่ กบั กลมุ่ เปา้ หมาย
จำานวน 2 กลุ่ม กลุ่มท่ี 1 คือ ตัวแทนผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว กลุ่มท่ี 2 คือ ตัวแทนหน่วยงานที่เก่ียวข้องกับ
การดำาเนินงานด้านผู้สูงอายุในพื้นที่ และการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้เช่ียวชาญ/นักวิชาการจากสถาบันการศึกษาในพ้ืนท่ีท่ีมี
การดำาเนนิ งานด้านผ้สู งู อายุ
ผลจากการศกึ ษาวจิ ยั พบว่า กลมุ่ เปา้ หมายทเ่ี ปน็ ตัวแทนผู้สงู อายสุ ว่ นใหญม่ ชี ว่ งอายุอยู่ระหว่าง 60 – 70 ปี ร้อยละ
54.00 ระดบั การศกึ ษาสว่ นใหญอ่ ยใู่ นระดบั ประถมศกึ ษาและไมไ่ ดเ้ รยี นหนงั สอื รอ้ ยละ 77.50 การประกอบอาชพี สว่ นใหญ่
ไม่ได้ประกอบอาชีพและประกอบอาชีพเกษตรกรรม มีจำานวนรวมกันเท่ากับร้อยละ 75.00 และส่วนใหญ่มีรายได้ไม่เกิน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 100,000 บาท รอ้ ยละ 85.50 แหลง่ รายไดห้ ลกั มาจากเบยี้ ยงั ชพี ผสู้ งู อาย ุ รอ้ ยละ 77.30 สว่ นใหญอ่ ยใู่ นครอบครวั ทม่ี จี าำ นวน
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน สมาชกิ 2-5 คน รอ้ ยละ 82.25 และอาศัยอยตู่ ามลาำ พงั ร้อยละ 4.00 ส่วนกลมุ่ เปา้ หมายทเ่ี ปน็ สมาชกิ ในครอบครวั ส่วนใหญ่
มชี ว่ งอายุอยู่ระหวา่ ง 41-59 ปี รอ้ ยละ 61.50 ระดับการศกึ ษาส่วนใหญอ่ ยู่ในระดบั ประถมศกึ ษา มัธยมศกึ ษาตอนตน้ และ
มัธยมศึกษาตอนปลาย มีจำานวนรวมกันเท่ากับร้อยละ 64.00 การประกอบอาชีพส่วนใหญ่เป็นอาชีพรับจ้างทั่วไปและ
เกษตรกรรมซึ่งมีรายได้ไม่แน่นอน ร้อยละ 55.00 รายได้ส่วนใหญ่อยู่ระหว่าง 10,001 - 200,000 บาท ร้อยละ 71.80
แหล่งรายไดห้ ลกั มาจากการทาำ งาน รอ้ ยละ 84.30 จำานวนสมาชิกในครอบครัวสว่ นใหญ่อยรู่ ะหวา่ ง 3-5 คน รอ้ ยละ 69.30
การประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุท้ังโดยตัวของผู้สูงอายุเองและสมาชิกช่วงวัยอ่ืนในครอบครัวมีความสอดคล้อง
เปน็ ไปในทศิ ทางเดียวกนั คือ มรี ะดบั คะแนนการประเมนิ อย่ใู นระดับปานกลาง มีคะแนนเฉลี่ยเท่ากบั 3.36 ในกล่มุ ผู้สงู อาย ุ
และคะแนนเฉลย่ี 3.28 ในกลมุ่ ของสมาชกิ ในครอบครวั ทง้ั องคป์ ระกอบทางดา้ นรา่ งกาย องคป์ ระกอบดา้ นจติ ใจ องคป์ ระกอบ
ดา้ นสมั พนั ธภาพทางสงั คม องคป์ ระกอบดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม และคณุ ภาพชวี ติ โดยรวม แตห่ ากพจิ ารณาองคป์ ระกอบรายประเดน็
จะพบวา่ มีบางประเดน็ ท่มี คี ะแนนการประเมินอย่ทู ร่ี ะดบั มาก โดยในส่วนของผูส้ งู อายปุ ระเด็นท่ีมีคะแนนระดับมาก ไดแ้ ก ่
ความรสู้ กึ วา่ ชวี ติ มคี วามหมาย ความพอใจกบั สภาพบา้ นเรอื นทอ่ี ยอู่ าศยั ปจั จบุ นั ความพอใจตอ่ ความสมั พนั ธท์ ม่ี กี บั คนรอบขา้ ง
ความรู้สกึ ถงึ ความมนั่ คงปลอดภยั ในในการดาำ เนินชวี ิตประจำาวนั ความคิดเหน็ ว่าสภาพแวดล้อมดตี ่อสุขภาพ ความสามารถ
ในการไปไหนมาไหนด้วยตนเอง การมีคุณภาพชีวิตชีวิตที่ดีและความรู้สึกพอใจในตนเอง รวมทั้งการมีความรู้สึกไม่ดี เช่น
รูส้ ึกเหงา เศรา้ หดหู่ สนิ้ หวงั วติ กกงั วล บ่อยคร้งั โดยคิดเปน็ รอ้ ยละ 55.00, 53.50, 51.80, 50.00, 45.30, 45.30, 45.30,
42.50 และ 40.50 ตามลำาดบั
สมาชิกในครอบครัวประเด็นท่มี ีคะแนนการประเมินระดับมากได้แก่ ความคิดเห็นว่าผ้อู ายุร้สู ึกว่าชีวิตมีความหมาย
ความคิดเห็นว่าสภาพบ้านเรือนที่อยู่อาศัยปัจจุบันมีความเหมาะสมกับผู้สูงอายุ ความคิดเห็นว่าผู้สูงอายุรู้สึกพอใจกับ
ความชว่ ยเหลอื ทไ่ี ดร้ บั จากคนในครอบครวั และคนในชมุ ชน รวมทงั้ ความคดิ เหน็ วา่ ผสู้ งู อายรุ สู้ กึ พอใจตอ่ ความสมั พนั ธท์ ม่ี กี บั
คนรอบข้าง โดยคิดเป็นรอ้ ยละ 47.30, 46.00, 45.50, และ 43.70 ตามลาำ ดบั แมว้ า่ โดยรวม ผลการประเมนิ คณุ ภาพชีวติ
ของผสู้ งู อายจุ ะอยใู่ นระดบั ปานกลาง แตเ่ มอ่ื เทยี บกนั ระหวา่ งองคป์ ระกอบแตล่ ะดา้ นพบวา่ องคป์ ระกอบดา้ นจติ ใจมรี อ้ ยละของ
การประเมินคณุ ภาพชีวิตในระดับทีด่ สี งู กว่าองค์ประกอบด้านอน่ื ๆ โดยเท่ากบั ร้อยละ 28.20 และ 16.30 ในกลมุ่ ผสู้ ูงอายุ
และสมาชิกในครอบครัว ตามลำาดับ ส่วนองค์ประกอบด้านสิ่งแวดล้อมมีร้อยละของการประเมินคุณภาพชีวิตในระดับตำ่า
มากกว่าองคป์ ระกอบดา้ นอ่ืนๆ ซงึ่ เท่ากับรอ้ ยละ 18.50 และ 21.30 ในกลมุ่ ผู้สูงอายแุ ละสมาชกิ ในครอบครวั ตามลาำ ดับ
ขอ้ มลู ดงั กลา่ วแสดงใหเ้ หน็ วา่ คะแนนการประเมนิ ในภาพรวมของทกุ องคป์ ระกอบอยใู่ นระดบั ปานกลาง แตเ่ มอื่ เปรยี บเทยี บ
ระหว่างผู้สูงอายุกับสมาชิกในครอบครัวพบว่า ผู้สูงอายุมีมุมมอง/ทัศนคติต่อคุณภาพชีวิตของตนเองดีกว่ามุมมอง/ทัศนคติ
ทสี่ มาชกิ ในครอบครวั มตี อ่ คณุ ภาพชวี ติ ของผสู้ งู อาย ุ ทง้ั ในสว่ นของคะแนนรายประเดน็ ตามองคป์ ระกอบ รวมทง้ั การประเมนิ
ระดบั คณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ใี นสว่ นขององคป์ ระกอบดา้ นจติ ใจ และการมคี ณุ ภาพชวี ติ ทไ่ี มด่ ใี นสว่ นขององคป์ ระกอบดา้ นสง่ิ แวดลอ้ ม
นอกจากน้ี ผลการศึกษาวิจัยยังแสดงให้เห็นว่า ผู้สูงอายุมีองค์ประกอบทางด้านจิตใจท่ีดี/มีสภาพจิตใจในระดับค่อนข้างด ี
โดยมีความรูส้ กึ พงึ พอใจในชีวิตของตนเองและรู้สึกวา่ ชีวิตมีความหมาย แตส่ ิ่งท่คี วรมกี ารปรับปรุงเพ่ือให้ผู้สงู อายุมคี ุณภาพ
ชีวิตทีด่ ีขนึ้ คอื การปรับปรุงสภาพแวดล้อมทอ่ี ย่อู าศยั และส่งิ อาำ นวยความสะดวกท่เี ออ้ื ตอ่ การดำาเนินชีวติ ของผู้สูงอาย ุ
สถานการณด์ า้ นความเปน็ อยแู่ ละสภาพปญั หาของผสู้ งู อาย ุ ขอ้ มลู จากการสนทนากลมุ่ สะทอ้ นถงึ ลกั ษณะความเปน็ อยู่
ของผู้สูงอายุในปัจจุบันที่ส่วนใหญ่ยังคงอาศัยอยู่ร่วมกับสมาชิกในครอบครัวอย่างพ่ึงพาอาศัยซึ่งกันและกัน มีความผูกพัน
ใกลช้ ดิ หรอื บางรายมที พ่ี กั อาศยั อยูใ่ นบรเิ วณใกล้เคยี งกบั ทีอ่ ยูอ่ าศัยของบตุ รหลาน มีการดูแลเอาใจใส่ทง้ั ทางดา้ นร่างกาย
เก่ียวกับการใชช้ ีวติ ประจำาวนั และการดูแลด้านสภาพจิตใจ สาำ หรับผสู้ ูงอายุทไี่ ม่ไดอ้ าศัยอยรู่ ่วมกับบตุ รหลาน จะได้รบั การ
ซ ดแู ลจากญาต/ิ เพอื่ นบา้ น สถานการณก์ ารอยอู่ าศยั รว่ มกบั สมาชกิ ในครอบครวั มคี วามคลา้ ยคลงึ กนั ทง้ั ในพน้ื ทอี่ งคก์ รปกครอง
สว่ นทอ้ งถนิ่ ขนาดใหญ ่ และพน้ื ทอ่ี งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ขนาดเลก็ สง่ิ ทแี่ ตกตา่ งกนั คอื ฐานะความเปน็ อยทู่ างเศรษฐกจิ โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ซง่ึ ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยใู่ นองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ขนาดใหญจ่ ะมฐี านะดจี ากการทเี่ ปน็ เจา้ ของธรุ กจิ หรอื ไดร้ บั การดแู ลจากบตุ ร โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
หลานท่ีมฐี านะดี และเปน็ ผสู้ ูงอายุที่มภี าวะพฤฒพลงั (Active Aging) โดยมสี ่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมตา่ งๆ
ขณะที่ผสู้ งู อายใุ นเขตองค์กรปกครองส่วนทอ้ งถน่ิ ขนาดเล็กส่วนใหญม่ ฐี านะปานกลาง รายไดห้ ลักมาจากเบ้ยี ยังชพี ฌ
ผู้สูงอาย ุ และส่วนใหญ่ต้องรบั บทบาทหนา้ ทใ่ี นการเลี้ยงดหู ลาน การมสี ว่ นร่วมในกิจกรรมทางสงั คมจงึ ค่อนขา้ งนอ้ ย สภาพ
ปัญหาที่สำาคัญคือ ปัญหาด้านสุขภาพท้ังการเจ็บป่วยด้วยโรคประจำาตัว การเป็นโรคอัลไซเมอร์ท่ีมีแนวโน้มเพิ่มสูงข้ึน และ
การประสบปญั หาปว่ ยตดิ เตยี ง/ไมส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตนเองไดซ้ ง่ึ สง่ ผลตอ่ เนอื่ งถงึ การมรี ายไดท้ ไ่ี มเ่ พยี งพอตอ่ คา่ ใชจ้ า่ ย แมว้ า่
ผสู้ งู อายทุ ปี่ ระสบปญั หากลมุ่ หลงั นจ้ี ะมจี าำ นวนไมม่ าก แตช่ มุ ชนทอ้ งถนิ่ กไ็ มอ่ าจทจ่ี ะชว่ ยเหลอื ไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง ปญั หาสขุ ภาพ
ของผู้สูงอายุดังกล่าวนี้พบในเขตองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดใหญ่ ส่วนในพ้ืนท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขนาดเล็ก
ผสู้ งู อายจุ ะมอี าการเจบ็ ปว่ ยดว้ ยโรคประจาำ ตวั เปน็ สว่ นใหญ ่ และมปี ญั หาสาำ คญั อกี ประการหนง่ึ คอื การมหี นส้ี นิ จากการกยู้ มื
เงินใหก้ บั บตุ ร
การดาำ เนนิ งานโดยภาคสว่ นตา่ งๆ และหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง ประกอบดว้ ย 1) อาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจาำ หมบู่ า้ น
(อสม.) มกี ารลงพนื้ ทเ่ี พอ่ื สาำ รวจสภาพปญั หาและใหค้ วามชว่ ยเหลอื ในเบอ้ื งตน้ รวมทง้ั มกี ารประสานกบั หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง
ในการให้ความช่วยเหลือและแก้ไขปัญหา ตวั อยา่ งของกจิ กรรมทด่ี าำ เนนิ การโดย อสม. ไดแ้ ก ่ การช่วยเหลือทาำ ความสะอาด
และจัดสภาพบ้านของผู้สูงอายุให้ถูกสุขลักษณะ การลงพ้ืนท่ีร่วมกับเจ้าหน้าที่จากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตำาบล
(รพสต.) เพือ่ เย่ยี มผู้สูงอายปุ ่วยติดเตียง 2) ชมรม/โรงเรียนผูส้ ูงอายุ/กลมุ่ /องค์กรชมุ ชน มกี ารดาำ เนนิ กจิ กรรมในลักษณะ
ของการสง่ เสรมิ และพฒั นา ไดแ้ ก ่ การอบรมใหค้ วามรเู้ กยี่ วกบั การดแู ลสขุ ภาพ การสง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายทุ มี่ ศี กั ยภาพทาำ หนา้ ที่
ชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายดุ ว้ ยกนั ในลกั ษณะ “เพอ่ื นชว่ ยเพอ่ื น” กลมุ่ วสิ าหกจิ ชมุ ชนทม่ี กี ารจดั ตงั้ กองทนุ เพอ่ื สนบั สนนุ เงนิ สงเคราะห์
ชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายทุ ปี่ ระสบปญั หา 3) องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ มกี ารจดั ทาำ แผนงาน/โครงการในการชว่ ยเหลอื และพฒั นา
ผู้สูงอายุ ทง้ั ในลักษณะของกิจกรรมอบรมให้ความรเู้ ก่ียวกับสขุ ภาพ/ทกั ษะความรู้ด้านอาชพี การจัดทาำ ฐานขอ้ มลู เพ่อื การ
ตดิ ตามให้ความช่วยเหลือผูส้ ูงอายทุ ีป่ ระสบปญั หา การจดั ต้ังกลุ่มสัจจะออมทรัพย์เพอ่ื ใหม้ ีทนุ ในการจดั ซ้ืออุปกรณ์ท่จี าำ เป็น
สำาหรับผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาสุขภาพ และการปรับสภาพห้องนำ้าสำาหรับผู้สูงอายุให้ถูกสุขลักษณะ 4) หน่วยงานภาครัฐ
ไดแ้ ก ่ สาำ นกั งานพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ยจ์ งั หวดั (พมจ.) ทมี่ กี ารสนบั สนนุ งบประมาณเพอื่ ซอ่ มแซมบา้ นใหก้ บั
ผสู้ งู อาย ุ และการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบปญั หาทางสงั คมในชมุ ชน หนว่ ยงานดา้ นสาธารณสขุ ทม่ี บี รกิ ารตรวจสขุ ภาพให้
กบั ผสู้ ูงอาย ุ และการมีเจา้ หน้าทบ่ี ริบาล/CG ทำาหน้าที่ดแู ลผ้สู ูงอายุป่วยติดเตียงทีอ่ ยตู่ ามบา้ น สาำ นักงานส่งเสรมิ การศกึ ษา
นอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั (กศน.) มกี ารพฒั นาทกั ษะความรเู้ กยี่ วกบั การดแู ลสขุ ภาพ และการพฒั นาทกั ษะดา้ น
อาชีพระยะส้ันท่ีเหมาะสมกับผู้สูงอายุ สำานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) มีการสนับสนุนงบประมาณให้กับ
ชมรมผสู้ งู อายทุ เ่ี สนอโครงการ และสนบั สนนุ งบประมาณในการจดั หาแวน่ ตาสาำ หรบั ผสู้ งู อาย ุ 5) หนว่ ยงานภาคเอกชน มลู นธิ ิ
Lion มกี ารสนับสนนุ ด้านสงิ่ ของเครื่องใชท้ ่ีจาำ เป็นสาำ หรบั ผสู้ ูงอายุที่ประสบปัญหา
ปัจจัยหนุนเสริมการดำาเนินงานด้านผู้สูงอายุในชุมชนท้องถิ่น 1) องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินท่ีมีบทบาทสำาคัญ
ในการขับเคล่ือนการดำาเนินงานเพ่ือช่วยเหลือ ดูแล และพัฒนาทักษะให้กับผู้สูงอายุ รวมทั้งเป็นกลไกในการประสานงาน
กับหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้อง 2) อาสาสมัครสาธารณสุขประจำาหมู่บ้าน (อสม.) เป็นกลไกสำาคัญที่สามารถเข้าถึงกลุ่มผู้สูงอายุ
ให้ความช่วยเหลือในเบื้องต้น และประสานงานกับหน่วยงาน 3) กลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชน ท่ีมีการดำาเนินงานท้ังในด้าน
ของการพฒั นาทกั ษะความรู ้ และช่วยเหลือดแู ลผ้สู ูงอายุ 4) หนว่ ยงานภาครฐั ทีม่ กี ารสนับสนุนด้านงบประมาณ องคค์ วามรู ้
และอปุ กรณ์ที่จาำ เปน็ ตา่ งๆ 5) หน่วยงานภาคเอกชนท่มี กี ารสนบั สนุนสงิ่ ของเครอ่ื งใช้ท่ีจาำ เปน็ สำาหรับผูส้ ูงอาย ุ
ปจั จยั ทเี่ ปน็ อปุ สรรค/ขอ้ จาำ กดั ในการดาำ เนนิ งาน คอื การขาดแคลนบคุ ลากรดา้ นสาธารณสขุ ทม่ี ที กั ษะความรทู้ สี่ ามารถ
ให้การดูแลผู้สูงอายุได้อย่างทั่วถึง และกระบวนการดำาเนินงานของหน่วยงานด้านการช่วยเหลือดูแลสุขภาพของผู้สูงอายุ
ยังขาดการบรู ณาการอยา่ งเปน็ ระบบ ซงึ่ ส่งผลตอ่ การปฏิบัติงานของเจ้าหนา้ ท่ี
ญ โครงการวจิ ัยการสง่ เสรมิ คุณภาพชวี ติ ของผู้สงู อายุ
โดยอาศยั การมสี ว่ นร่วมของคนทกุ ช่วงวยั ในครอบครวั และชมุ ชน
แนวทาง/รูปแบบการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชน ภายใต้ โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
การสนับสนุนของหน่วยงานทีเ่ กี่ยวข้อง โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
• การสง่ เสรมิ ตวั ของผสู้ งู อายใุ หม้ คี วามสามารถในการพง่ึ พาตนเอง ทง้ั ในกลมุ่ ทไี่ มม่ คี วามพรอ้ มดา้ นปจั จยั พน้ื ฐาน
ให้มีโอกาสในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร สวัสดิการ และบริการต่างๆ มากขึ้น ส่วนกลุ่มที่มีความพร้อมด้านปัจจัยพ้ืนฐาน
ควรสง่ เสรมิ ความตระหนกั ถงึ คณุ คา่ ของตนเอง รวมทง้ั การเปน็ Active Aging อกี หนง่ึ กาำ ลงั สาำ คญั ทม่ี สี ว่ นรว่ มในการพฒั นาสงั คม
• การสง่ เสรมิ การมสี ว่ นรว่ มของเยาวชนในการชว่ ยเหลอื ดแู ลผสู้ งู อายใุ นครอบครวั ทงั้ ในดา้ นของการดาำ เนนิ กจิ วตั ร
ประจาำ วัน และเปน็ สื่อกลางในการถา่ ยทอดข้อมลู ข่าวสารทจ่ี ำาเป็น รวมท้ังใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้สงู อายใุ นชุมชนทอ้ งถ่นิ ที่ขาด
ผู้ดูแลแม้ไมใ่ ชค่ นในครอบครัว
• การมีส่วนร่วมของวัยแรงงานเก่ียวกับการสนับสนุนค่าใช้จ่ายในการดูแลผู้สูงอายุให้มีสุขภาพดี พร้อมท้ังดูแล
สขุ ภาพของตนเอง เพื่อเตรยี มความพร้อมกอ่ นเขา้ สู่วัยสูงอายุ
• การคดั เลอื กบคุ คลสาำ คญั (Key Person) ซง่ึ เปน็ ทยี่ อมรบั และสามารถสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มใหเ้ กดิ ขน้ึ ในพนื้ ท ่ี โดย
มีการพัฒนาศกั ยภาพของบคุ คลดงั กลา่ วเพอื่ ให้ทาำ หนา้ ที่เปน็ แกนนำาในการส่งเสริมคุณภาพชวี ติ ของผู้สูงอายุ
• การพฒั นาศกั ยภาพกลมุ่ /ชมรม/องคก์ รชมุ ชนใหม้ คี วามเขม้ แขง็ และเปน็ กาำ ลงั สาำ คญั ในการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ
ของผสู้ งู อาย ุ พรอ้ มทง้ั ขยายความรว่ มมอื ไปยงั เครอื ขา่ ยภายนอกในลกั ษณะของการเกดิ ผลประโยชนร์ ว่ ม (win-win situation)
• ชุมชนท้องถ่ินโดยเฉพาะผู้นำาควรให้ความสำาคัญและมีการกำาหนดนโยบายด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุให้มีความชัดเจน มีการถ่ายทอดสู่แนวทางปฏิบัติ พร้อมกำากับติดตามประเมินผลอย่างใกล้ชิด มีการพัฒนาระบบ
การดแู ลผ้สู ูงอายุระยะยาว (Long Term Care) รวมทง้ั ประสานงานกับหนว่ ยงานภายนอกเพ่ือสรา้ งเครอื ขา่ ยความร่วมมือ
• หนว่ ยงานภาครฐั ในฐานะผกู้ าำ กบั นโยบายควรมมี าตรการรองรบั การสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ ของผสู้ งู อายทุ ง้ั ในระยะสน้ั
และระยะยาว โดยระยะสน้ั ควรดาำ เนนิ การชว่ ยเหลอื ดแู ล และพฒั นาตามคณุ ลกั ษณะรวมทงั้ ความสามารถในการชว่ ยเหลอื
ตนเองของผู้สงู อายุ ส่วนมาตรการระยะยาวมุ่งเน้นการเตรยี มความพร้อมก่อนเขา้ สูว่ ัยสงู อายุ ทงั้ มิติด้านเศรษฐกิจเก่ียวกับ
การวางแผนและการจดั การดา้ นการเงนิ มติ ดิ า้ นสขุ ภาพเพอ่ื เสรมิ ความสามารถในการพง่ึ พาตนเอง และปอ้ งกนั การเจบ็ ปว่ ย
ดว้ ยโรคทส่ี ง่ ผลกระทบอยา่ งรนุ แรง มติ ดิ า้ นการศกึ ษา ควรมกี ารพฒั นาทกั ษะและสง่ เสรมิ การเรยี นรตู้ ลอดชวี ติ ใหก้ บั ผสู้ งู อาย ุ
มติ ิดา้ นรายได้และการจ้างงาน ควรกาำ หนดนโยบายในการสง่ เสริมอาชีพสาำ หรับกลมุ่ ผสู้ ูงอายุท่ยี ังมีศักยภาพ/ความต้องการ
ในการทำางาน และพัฒนาทักษะความรู้เกี่ยวกับอาชีพสมัยใหม่ รวมทั้งการจัดสวัสดิการหรือระบบการคุ้มครองทางสังคม
ทีค่ รอบคลุมการช่วยเหลอื ผ้สู ูงอายทุ ี่เปน็ แรงงานนอกระบบ
• การสร้างความร่วมมือกับหน่วยงานภาคเอกชนในลักษณะของ CSR เพ่ือให้หน่วยงานภาคเอกชนมีส่วนร่วม
ในการสนับสนุนงบประมาณ องค์ความรู้ และเทคโนโลยีในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ รวมทั้งกำาหนดอาชีพที่มี
ความเหมาะสมและเฉพาะเจาะจงไว้สาำ หรบั กลุ่มผู้สงู อายุที่ยังมศี ักยภาพ/ความพร้อม/ความตอ้ งการในการทาำ งาน
ฐ
สารบัญ
ส�รบญัค�ำ น�ำ ก
บทคัดย่อ ข
บ ค บ บ บ าำทททท บ บบ นททคสทททำารัดีี่่ทสท12ุปยรี่ี่ 21ผอ่ปุ ้บูผ ร้บู แโคแแแนแวแปบแหิ จรัตนผผนนนวนยิรทมแขแแแแแแปนโควบาิหทจถาะนนตัาววววผวผน้อนนนานวิยรนรทายทมปุโมคคคคตปพถาะนนคเววาวววาำนรย์กสสยมศิดิิดิดดรรุปโมคคคคฏิดปพฒัค ชำ�ายนาำ์กะกสพัเ ก ศิดิดิดดิรบิฏิดฒัรนกททคชนอสาทา�ำะาัพกเทวิบัตี่ย์ทรนญักรททฤฤคาขนงรสทฤาิจท์ทวิกชวตัคเ่ยีษษพท์่ีไอญัฤฤางรแษศฤยัจิดท์่ีสกาว่ิก์ วคเงษพษไ่ีฎฎึง่ลแษร ศฎัยรย้รำาบัดส่ีสกาต์ ฎฎง่ึทเีีษะลดร ับคฎเีรร้ภำ�กับกนตหทแีเีทษะ่เีฐา้ดญับัค ี ี่ยกาากกนเลทลนแกมี่่ีเฐ้าอัญ รป วย่ีา ย่ีกเือนละจิกี่มาผมงอกรฏวว ่ียขเผแิจะ ู้สผามสีงกับอขริวอเขูส้ลแ ู้สูงว่สีับปูออ้ขบกอองูงละูงน่ว้อบกงสปทอกอางสะนรกงสาทรกาายบาสงั่วรกับระยาร ยาุ คบ งัาม่วับรงวเรคุ รุคทมามท ะารงจิวคณุทมแข ะนศยาิจัยณุ แขหอภยนะ ัยว หอภงง่ะทาว จิ ผชงง่พทาิจ ่ีัยผชสู้า2พ่ีชัย ท ้สูตา2ูง ชวีท(ต่ีเอูงฉิพวีติก(่ีเอฉิาพบติก. ีย่ ายศบบั. ่ยีวยศใุ.ับ วทนขใุ.2ทนขี ่คอ้251 ี่ค้อร5ง142ร งอ425 อบ5 -บ2ค–5คร6รวั25ัว 5 ช)6ช มุฉ5 ุมชบ)ชนับฉน บปแแับรลลับปะะปสรสบััง รังคุงปคคมรมร ุง งั้คทร ่ี้งั 2ท ี่พ2.ศพ. .ศ2.52653 6 3 24111443ซก6ข91 1255 ช
2
3
4
4
4
6
9
11
17
15
15
16
17
ขอ้ เสนอของสภาปฏิรูปประเทศ 16
มาตรการชว่ ยเหลือผู้สูงอาย ุ 17
นโยบายรองรับสงั คมผสู้ ูงอายุ 18
แนผโนยยบทุ าธยศราอสงตรรบั ์ ส20งั คปมี ผกสู้รูงมอกาิจยกุ ารผสู้ งู อายุ ปี พ.ศ.2561 – 2580 1189
บ บ บ บ บ บ บ รททท ทททร ททท ณททท ี่ี่่ี 543ี่่ี่ี า543 น ุก รส ทอสสสกผผผกกวเวเมคอสอสสกผผกกเวเแ สผวิธรรรลลธิภารารล่นี คอ กริธีดผิธรรรลลุปาราปุภปุรรอรปุลีด กกขิปก�ำกร่อืทสีดสรรนปุุปุปอุปดี�ำนกกบคผผิปกำ�าาอ้ไาร่อืสงสนาเำาอังปน่ีบำ�รรคผผำาเาาลลยวแรเาารนมงรนเาเอสงัเววำาภรรเสำาาลลวแวยรกกคนทุานมสงือินรนเเิจจิินนววภมไกู่ิปาวยผิจกกนคาาารวสนธงือินทกปินัยิจิจยัมอกเปิรรานาิจผลยัาาครารศวนชทอกา่ใีเเสยัยัศศระกแาเรรนา ากลัยวชชชคริดาีอ่รชอขาีใ่กเเู่กรหกึกึศศนะยาิจาากใ้ิงงิวสชชช ิดวมรอ่ีอ้ขวำ�นารษหษคปผรกึกึข์ะยัยิจจิา้ใติงงิ วโมม้อหรจิวศนกเ้อุณทษษลคปผาาร์ขรยัยยัิจรพกูล โมนยัิจกึววามิศมกง้อ ทณุี่เ์ ลาารัยยภ าำ่อืกแูล2รจิจิดษัยขาึกลูววามิม ง่เีหาภวพ่ยี 0ลัยยัณรกอแริจิจาเษขาลูพิจชนวูป เเาะ ววฒังีย่ลัยยัณอชช าเปัยงิ ขพสขิจิจชดแวเเะวงงิงินค ชชี อ้ถัยัยงิ้อบขร สขคปิจกุณาิงิงงคา ูป เอ้บถณุัยอ้ ร ร กคป สนุณภแงิมมา /เาณุนภรก สแานบารกภมิาอาพนนภณดกบจิาพาร แว �ำาอากพ/ ณณ นทเพรแแาน ์ ะณานร นกิน งผว์ ะากงกู้สทราาางูดนารรอำ�งส ดากเง่นยาำาเสินเ ุรน ปรงสนิิมา ีง่ พนงคเสา.ขณุศ รนอ.ภิมข2ง าคห5อ พุณ6นงชห1่วภวี-นยา2ิตงว่พ 5ขาย8ชนอง0ีว งา ผติน สู้ข ูงออง าผย้สู ุ ูงอ าย ุ 111117322222111111117332222320214198750923422062089064472799604192
ภ าคผนว ก ข้อเสน อแนะเพื่อ พัฒนาก ารดาำ เนิน งาน 113486
บรรณานุกรม 140
ภาคผนวก 142
สารบัญแผนภาพ
แผนภาพที่ 4.1 จ�ำ นวนของผู้สงู อายจุ ำ�แนกตามเพศ 33
แผนภาพท่ี 4.2 จ�ำ นวนของผ้สู ูงอายจุ ำ�แนกตามช่วงอายุ 33
แผนภาพท่ี 4.3 จำ�นวนผสู้ งู อายจุ ำ�แนกตามระดับการศึกษา 34
แผนภาพที่ 4.4 จ�ำ นวนผ้สู ูงอายุจ�ำ แนกตามอาชีพ 35
แผนภาพที่ 4.5 จำ�นวนผูส้ ูงอายุจำ�แนกตามรายได้ 35
แผนภาพท่ี 4.6 จ�ำ นวนผสู้ งู อายุจ�ำ แนกตามแหลง่ รายไดห้ ลัก 36
แผนภาพที่ 4.7 จำ�นวนผสู้ งู อายจุ ำ�แนกตามการมเี งนิ ออม 37
แผนภาพท่ี 4.8 จ�ำ นวนผู้สูงอายจุ �ำ แนกตามจำ�นวนสมาชิกในครอบครวั 37
แผนภาพท่ี 4.9 ความพงึ พอใจกบั สขุ ภาพในปจั จุบันของผูส้ งู อายุ 38
แผนภาพท่ี 4.10 การเจ็บปว่ ยตามรา่ งกาย หรือโรคประจ�ำ ตัว ท�ำ ใหผ้ ้สู ูงอายไุ มส่ ามารถท�ำ ส่งิ ทต่ี ้องการได้ 39
แผนภาพที่ 4.11 การมกี �ำ ลงั เพยี งพอในการทำ�ส่งิ ต่างๆ ในชวี ติ ประจำ�วันของผสู้ ูงอาย ุ 39
แผนภาพที่ 4.12 ความพึงพอใจในการนอนหลบั ของผู้สูงอายุ 40
แผนภาพท่ี 4.13 ความพึงพอใจในชีวติ (มีความสขุ ความสงบ มีความหวงั ) ของผสู้ ูงอายุ 40
แผนภาพท่ี 4.14 การมีความจำ�และมีสมาธิในการท�ำ สิ่งต่างๆ ของผู้สงู อาย ุ 41
แผนภาพที่ 4.15 ความรสู้ กึ พอใจในตนเองของผสู้ ูงอาย ุ 41
แผนภาพท่ี 4.16 การมคี วามรู้สึกท่ีไม่ดี เชน่ เหงา เศรา้ หดหู่ สน้ิ หวัง ของผู้สงู อาย ุ 42
แผนภาพท่ี 4.17 ความรู้สึกพงึ พอใจทส่ี ามารถท�ำ อะไรๆ ใหผ้ า่ นไปไดใ้ นแตล่ ะวนั ของผ้สู งู อาย ุ 42
แผนภาพที่ 4.18 ความจ�ำ เปน็ ในการเขา้ รบั การรักษาพยาบาลของผสู้ งู อายุ 43
แผนภาพที่ 4.19 ความพงึ พอใจกบั ความสามารถในการท�ำ งาน/การช่วยเหลอื ตนเองของผสู้ ูงอายุ 43
แผนภาพท่ี 4.20 ความพงึ พอใจต่อความสัมพันธ์ที่มกี บั คนรอบขา้ งของผูส้ งู อาย ุ 44
แผนภาพที่ 4.21 ความพึงพอใจกบั ความช่วยเหลือทีไ่ ด้รับจากคนในครอบครวั และคนในชุมชนของผู้สงู อาย ุ 44
แผนภาพท่ี 4.22 ความรูส้ กึ ม่นั คงปลอดภัยในการด�ำ เนนิ ชวี ิตแตล่ ะวันของผู้สงู อายุ 45
แผนภาพท่ี 4.23 ความพึงพอใจกับสภาพบ้านเรือนทอ่ี ยู่อาศัยในปัจจบุ ันของผู้สูงอายุ 45
แผนภาพที่ 4.24 การมีเงนิ เพียงพอตอ่ การใช้จา่ ยตามความจำ�เป็นของผสู้ งู อายุ 46
แผนภาพที่ 4.25 ความพงึ พอใจในการที่จะสามารถใช้บรกิ ารสาธารณสุขไดต้ ามความจ�ำ เป็นของผู้สงู อาย ุ 46
แผนภาพที่ 4.26 การรบั รเู้ รอ่ื งราวข่าวสารท่จี �ำ เปน็ ในชีวิตประจ�ำ วันของผ้สู งู อาย ุ 47
แผนภาพท่ี 4.27 การมีโอกาสพักผอ่ นคลายเครียดของผู้สูงอายุ 47
แผนภาพที่ 4.28 ความเหมาะสมของสภาพแวดล้อมตอ่ สุขภาพของผู้สงู อาย ุ 48
แผนภาพท่ี 4.29 ความพึงพอใจต่อการเดินทางโดยการคมนาคมของผู้สูงอาย ุ 48
แผนภาพท่ี 4.30 ความรูส้ กึ วา่ ชีวิตมคี วามหมายของผสู้ ูงอายุ 49
แผนภาพท่ี 4.31 ความสามารถในการไปไหนมาไหนดว้ ยตนเองของผสู้ ูงอาย ุ 49
แผนภาพท่ี 4.32 การมีคุณภาพชีวติ ทด่ี ี (ในภาพรวม) ของผู้สงู อายุ 50
แผนภาพท่ี 4.33 การประเมนิ คุณภาพชวี ิตรายองคป์ ระกอบ (รอ้ ยละ) 52
แผนภาพที่ 4.34 จำ�นวนสมาชิกในครอบครวั ของผ้สู ูงอายุจ�ำ แนกตามเพศ (คน) 53
แผนภาพที่ 4.35 จำ�นวนสมาชกิ ในครอบครวั ของผู้สงู อายุจำ�แนกตามช่วงอายุ 53
แผนภาพที่ 4.36 จ�ำ นวนสมาชกิ ในครอบครัวของผู้สูงอายจุ ำ�แนกตามระดบั การศกึ ษา 54
แผนภาพท่ี 4.37 จ�ำ นวนสมาชิกในครอบครวั ของผสู้ งู อายุจ�ำ แนกตามอาชพี 55
แผนภาพที่ 4.38 จำ�นวนสมาชิกในครอบครัวของผสู้ งู อายจุ ำ�แนกตามรายได ้ 56
แผนภาพที่ 4.39 จ�ำ นวนสมาชิกในครอบครัวของผสู้ ูงอายจุ �ำ แนกตามแหล่งรายไดห้ ลัก 57
แผนภาพที่ 4.40 จำ�นวนสมาชิกในครอบครวั ของผ้สู ูงอายจุ �ำ แนกตามการมเี งนิ ออม 57
แผนภาพที่ 4.41 จำ�นวนสมาชกิ ในครอบครัวของผู้สูงอายุจ�ำ แนกตามจ�ำ นวนสมาชิกในครอบครัว 58
แผนภาพท่ี 4.42 ความพึงพอใจกบั สุขภาพในปจั จบุ นั ของผูส้ ูงอายุตามความคดิ เห็นของสมาชิกในครอบครัว 59
แผนภาพที่ 4.43 การเจ็บป่วยตามรา่ งกาย หรอื โรคประจ�ำ ตวั ท�ำ ให้ผสู้ ูงอายุไมส่ ามารถ 59
ท�ำ ในสง่ิ ท่ตี อ้ งการได้ ตามความคิดเห็นของสมาชกิ ในครอบครวั 60
แผนภาพที่ 4.44 การมกี ำ�ลงั เพยี งพอในการทำ�สิ่งต่างๆ ในชวี ติ ประจ�ำ วันของผู้สงู อายุ 61
ตามความคดิ เหน็ ของสมาชิกในครอบครวั 61
แผนภาพที่ 4.45 ความพงึ พอใจในการนอนหลับของผู้สงู อายุ ตามความคดิ เห็นของสมาชกิ ในครอบครวั 62
แผนภาพที่ 4.46 ความพงึ พอใจในชีวิตของผู้สูงอายุ ตามความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครวั 63
แผนภาพท่ี 4.47 การมีความจ�ำ และมสี มาธิในการทำ�สิง่ ตา่ งๆ ของผ้สู งู อายุ 63
ตามความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครัว 64
แผนภาพท่ี 4.48 ความรู้สึกพอใจในตนเองของผู้สงู อายุ ตามความคดิ เหน็ ของสมาชกิ ในครอบครัว 64
แผนภาพท่ี 4.49 การมคี วามรูส้ กึ ทีไ่ ม่ดขี องผ้สู ูงอายุ ตามความคดิ เห็นของสมาชิกในครอบครวั 65
แผนภาพท่ี 4.50 ความร้สู ึกพึงพอใจทส่ี ามารถทำ�อะไรๆ ใหผ้ า่ นไปไดใ้ นแตล่ ะวันของผสู้ งู อายุ 66
ตามความคิดเหน็ ของสมาชกิ ในครอบครวั 66
แผนภาพท่ี 4.51 ความจำ�เป็นในการเขา้ รบั การรกั ษาพยาบาลของผ้สู ูงอายุ 67
ตามความคดิ เห็นของสมาชกิ ในครอบครวั 68
แผนภาพท่ี 4.52 ความพงึ พอใจกับความสามารถในการทำ�งาน/ความสามารถในการชว่ ยเหลอื ตนเอง 68
ของผสู้ ูงอายุ ตามความคดิ เห็นของสมาชิกในครอบครวั 69
แผนภาพที่ 4.53 ความพงึ พอใจต่อความสัมพันธ์ทีม่ กี ับคนรอบข้างของผสู้ ูงอายุ 70
ตามความคดิ เหน็ ของสมาชิกในครอบครัว 70
แผนภาพท่ี 4.54 ความพึงพอใจกับความช่วยเหลอื ทไี่ ด้รบั จากคนในครอบครัวและชมุ ชนของผู้สูงอายุ 71
ตามความคดิ เห็นของสมาชกิ ในครอบครวั
แผนภาพที่ 4.55 ความรู้สึกม่นั คงปลอดภัยในการด�ำ เนนิ ชีวิตแตล่ ะวนั ของผ้สู ูงอายุ
ตามความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครวั
แผนภาพที่ 4.56 ความพึงพอใจกับสภาพบ้านเรอื นท่อี ยอู่ าศัยในปจั จบุ ันของผสู้ งู อายุ
ตามความคิดเหน็ ของสมาชิกในครอบครัว
แผนภาพท่ี 4.57 การมเี งินเพียงพอต่อการใชจ้ ่ายตามความจ�ำ เปน็ ของผ้สู ูงอายุ
ตามความคิดเห็นของสมาชกิ ในครอบครวั
แผนภาพที่ 4.58 ความพงึ พอใจในการท่ีสามารถใชบ้ ริการสาธารณสุขได้ตามความจ�ำ เป็นของผู้สงู อายุ
ตามความคิดเห็นของสมาชกิ ในครอบครัว
แผนภาพที่ 4.59 การรับร้เู รอื่ งราวข่าวสารท่ีจำ�เปน็ ในชีวติ ประจำ�วันของผูส้ งู อายุ
ตามความคดิ เห็นของสมาชกิ ในครอบครัว
แผนภาพท่ี 4.60 การมีโอกาสพกั ผ่อนคลายเครียดของผู้สงู อายตุ ามความคิดเห็นของสมาชกิ ในครอบครัว
แผนภาพท่ี 4.61 ความเหมาะสมของสภาพแวดล้อมต่อสุขภาพของผสู้ ูงอายุตามความคดิ เหน็ ของสมาชกิ
ในครอบครวั
แผนภาพที่ 4.62 ความพึงพอใจต่อการเดินทางโดยการคมนาคมของผู้สงู อายตุ ามความคดิ เห็นของสมาชกิ 72
ในครอบครวั
แผนภาพท่ี 4.63 ความรสู้ กึ วา่ ชวี ิตมคี วามหมายของผูส้ ูงอายุตามความคิดเห็นของสมาชกิ ในครอบครวั 72
แผนภาพท่ี 4.64 ความสามารถในการไปไหนมาไหนด้วยตนเองของผสู้ ูงอายตุ ามความคิดเหน็ ของสมาชกิ 73
ในครอบครวั
แผนภาพท่ี 4.65 การมีคณุ ภาพชีวติ ทด่ี ี (ในภาพรวม) ของผสู้ งู อายตุ ามความคดิ เหน็ ของสมาชกิ ในครอบครวั 73
แผนภาพที่ 4.66 การประเมินคณุ ภาพชวี ิตรายองค์ประกอบ (ร้อยละ) 75
แผนภาพท่ี 5.1 รูปแบบ/แนวทางการส่งเสรมิ คุณภาพชวี ติ โดยการมีสว่ นรว่ มของชุมชนท้องถ่ิน 139
ภายใต้การสนบั สนนุ ของภาคเี ครอื ขา่ ย/ภาคส่วนทีเ่ ก่ียวขอ้ ง
บทที่ 1
บทน�ำ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุยบทที่ 1
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนบทนำ
1.1 ควำมสำคัญและที่มำของกำรวิจยั
การเข้าสู่สังคมสูงอายุของประเทศไทยส่งผลต่อความเปลี่ยนแปลงทั้งในด้านเศรษฐกิจและสังคม จาก
อัตรากาลังของวัยแรงงานท่ีลดลงซึ่งส่งผลภาคการผลิต การสร้างรายได้ และการจัดเก็บภาษีที่ลดน้อยลง
ในขณะท่ีค่าใช้จ่ายในด้านของสวัสดิการและการรักษาพยาบาลกลับเพ่ิมสูงข้ึน ภาครัฐจึงมีการกาหนด
ยุทธศาสตร์ แผนพัฒนา และนโยบายต่างๆ เพ่ือรองรับสถานการณ์ท่ีเปลี่ยนแปลงไป ไม่ว่าจะเป็นรัฐธรรมนูญ
แห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560, ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (พ.ศ.2560 – 2580), แผนพัฒนาเศรษฐกิจและ
สังคมแห่งชาติ ฉบับท่ี 12 (พ.ศ.2560 – พ.ศ.2564), มาตรการขับเคล่ือนระเบียบวาระแห่งชาติเรื่องสังคม
สูงอายุ (2561) รวมท้ังแผนพัฒนาผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2545-2564) โดยกาหนดแนวทางในการ
ส่งเสริมสวัสดิการ พัฒนาระบบความคุ้มครอง เสริมสร้างคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุให้ อยู่ ดี มี สุข มี
ความสามารถในการปรับตัวและรูเ้ ท่าทันสถานการณ์ทางสังคมท่ีเปล่ียนแปลงไป โดยเฉพาะในยุคที่เทคโนโลยี
และการสอ่ื สารเขา้ มามบี ทบาทในการดาเนินชวี ติ ของคนในสังคมมากข้นึ
แม้ว่าเทคโนโลยีจะมีความสาคัญต่อความเจริญก้าวหน้าและการพัฒนาในทุกมิติ ซึ่งรวมถึงการ
ตดิ ต่อสื่อสารและการทางานในปัจจุบัน แต่การเข้าถึงเทคโนโลยีและขอ้ มูลข่าวสารอย่างสะดวกรวดเร็ว มีการ
หล่ังไหลของข้อมูลจานวนมากโดยไม่มีกระบวนการกล่ันกรอง ทาให้ผู้รับข้อมูลข่าวสารท่ีไม่สามารถวิเคราะห์
หรือทาความเข้าใจข้อมูลได้อย่างถูกต้องมีความคิดและพฤติกรรมท่ีไม่เหมาะสม ขาดผู้ช้ีนาทางความคิดและ
แนวทางการดาเนินชีวิตที่ถูกต้อง จึงมีปัญหาทางสังคมเกิดข้ึนมากมาย การกาหนดกฎหมาย มาตรการ และ
แนวทางในการแก้ไขปัญหาเพื่อรองรบั สถานการณ์ต่างๆ สามารถจัดการไดเ้ พียงปลายเหตุ ปัญหาบางอย่างอาจ
จัดการ/ควบคุมได้ ในขณะที่ปัญหาบางอย่างไม่สามารถจัดการ/ควบคุมให้หมดไปได้อย่างส้ินเชิง นอกจากนี้
ปัญหาทางสังคมมีคุณลักษณะประการหน่ึงที่คล้ายคลึงกับเทคโนโลยีคือมีพัฒนาการ มีการเปลี่ยนแปลง ซึ่งการ
แก้ไขปัญหาเพียงปลายเหตุอาจไม่สามารถท่ีจะจัดการกับสถานการณ์ได้อย่างแท้จริง โดยเฉพาะสถานการณ์
ด้านผู้สงู อายุทมี่ ีอัตราส่วนเพ่ิมขนึ้ อย่างรวดเรว็ จากการเปล่ียนแปลงโครงสรา้ งประชากรท่ีอตั ราการเกิดของเด็ก
ลดน้อยลง เช่นเดียวกับประชากรวัยแรงงาน ในมิติเชิงเศรษฐกิจจะแสดงถึงอัตราการพึ่งพิงที่เพ่ิมสูงข้ึน
ผู้สูงอายุที่มีสมรรถนะและภาวะสุขภาพที่เสื่อมถอยลงอาจถูกมองว่าเป็นภาระ ไม่มีบทบาทและความสาคัญ
มีความล้าหลงั ไมท่ ันต่อเทคโนโลยีสมัยใหม่ สิ่งทีค่ นยุคใหมเ่ รียนรู้คือขอ้ มูลข่าวสารผ่านช่องทางเทคโนโลยีตา่ งๆ
มากกว่าการแนะนา อบรมสั่งสอนจากผู้สูงอายุ ความเปล่ียนแปลงต่างๆ เหล่านี้ทาให้ช่องว่างระหว่างวัยและ
ความสัมพันธ์ในครอบครัวมีความห่างเหินมากขึ้น ผู้สูงอายุอาจถูกละเลยไม่ให้ความสาคัญ ดังน้ันนอกจาก
สุขภาพทางกายที่เสื่อมถอยลงแล้ว ภาวะท่ีเกิดข้ึนยังส่งผลต่อสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ ทาให้รู้สึกว่าตนเองไร้คุณค่า
และอาจนาไปสกู่ ารเกดิ โรคซึมเศรา้ ในทีส่ ดุ
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุเป็นส่ิงสาคัญ เน่ืองจากจานวนผู้สูงอายุเพ่ิมข้ึนอย่างต่อเน่ือง
และการมีคณุ ภาพชีวิตท่ดี ีจะทาให้ผู้สูงอายดุ ารงชวี ิตได้อย่างมคี วามสุข มีคุณค่า และไม่รสู้ ึกวา่ ตนเองเป็นภาระ
ในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตอาจจาแนกผู้สูงอายุตามกาลงั ความสามารถออกเป็น 3 กลุ่ม คือ ผู้สูงอายุที่สามารถ
ชว่ ยเหลอื ตนเองได้และช่วยเหลือผู้อ่ืนได้ ผู้สูงอายุทีส่ ามารถช่วยเหลือตนเองได้แต่ไม่สามารถช่วยเหลือผู้อ่ืนได้
20
3 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
และผู้สูงอายุที่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ แนวทาง/วิธีการในการดาเนินการส่งเสริมจึงอาจมีความแตกต่าง
กันไป และถึงแม้ว่าผ้สู ูงอายุจานวนไมน่ อ้ ยจะมสี มรรถนะทางด้านร่างกายทีเ่ สื่อมถอยลง แตม่ ีประสบการณ์และ
ภมู ิปญั ญาความรูท้ ่ีสามารถถ่ายทอดได้ ขณะที่คนรุ่นใหม่มกี ารเรยี นรเู้ ทคโนโลยีที่สามารถนามาใช้ประโยชน์ใน
การดาเนินชีวิต ดังนั้นจึงควรมีการส่งเสริมการแลกเปล่ียนเรียนรู้ประสบการณต์ ามพื้นฐานของคนแต่ละช่วงวัย
เพื่อการเรียนรู้ที่เท่าทันสังคมโดยไม่ละท้ิงภูมิปัญญาความรู้ด้ังเดิม และส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการดูแลซึ่งกัน
และกัน ท้ังนจ้ี ุดเริ่มต้นในการเสริมสรา้ งความสัมพันธ์ของคนตา่ งช่วงวัยคือครอบครัวที่เป็นสถาบันในการบ่มเพาะ
ถ่ายทอดความรู้ และสร้างตัวตนของคนแต่ละคนตามพ้ืนฐานของครอบครัวน้ันๆ โดยก่อนที่จะเริ่มต้นการส่งเสริม
คุณภาพชีวิตจากการมีส่วนร่วมของคนในครอบครัว ควรมีการสร้างความตระหนักรู้ถึงความสาคัญของ
ครอบครัว บทบาทหน้าที่ของคนในแต่ละช่วงวัย โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่เป็นบุคคลสาคัญในครอบครัว เป็นผู้มาก
ประสบการณ์ เป็นผู้ให้การอบรมสั่งสอนเลี้ยงดูคนในรุ่นลูก หรือคนที่เป็นวัยแรงงานในปัจจุบัน เป็นผู้ท่ีควรให้
ความเคารพเชอ่ื ฟังและให้การดแู ลเอาใจใส่เพ่ือใหม้ สี ุขภาพกาย สุขภาพใจท่ดี ี
นอกเหนือจากสถาบันครอบครัวที่เป็นกลไกสาคัญในการยึดโยงหรือเชื่อมความสัมพันธ์ของคนใน
ครอบครัวแล้ว ชมุ ชนท้องถิ่นยงั เปน็ แหลง่ ศูนย์รวมของคนหลากหลายครอบครัวท่ตี ้ังถน่ิ ฐานอยู่ในอาณาบริเวณ
ใกล้เคียงกัน ดังน้ัน การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยผ่านกลไกของครอบครัวจึงควรมีการขับเคลื่อน
ร่วมกับชุมชนท้องถิ่น เพื่อสร้างความเปล่ียนแปลงอย่างเป็นองค์รวม เสริมคุณภาพชีวิตทดี่ ีให้กับผู้สูงอายใุ นพื้นที่
ได้อยา่ งเทา่ เทียมและท่วั ถึง รวมท้งั มีการพฒั นาระบบกลไกในการคุ้มครองดูแลผู้สงู อายุ
สานักงานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 11 ในฐานะหน่วยงานส่วนกลางท่ีต้ังอยู่ในภูมิภาค สังกัด
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ รับผิดชอบพ้ืนที่ 7 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ประกอบด้วย ตรัง
พัทลุง สงขลา สตูล ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส มีบทบาทหน้าที่สาคัญในการศึกษาวิจัยเพ่ือสร้างองค์ความรู้ใน
การพัฒนาศักยภาพและส่งเสริมคุณภาพชีวิตของกลุ่มเป้าหมายต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นเด็ก เยาวชน สตรี วัยแรงงาน
คนพิการ และผู้สูงอายุ โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มีจานวนมากขึ้นแต่คุณภาพชีวิตไม่ดีเท่าที่ควร ดังนั้น สานักงาน
สง่ เสรมิ และสนับสนุนวชิ าการ 11 จงึ ดาเนินการศึกษาวจิ ัยเร่ือง “การส่งเสริมคุณภาพชีวติ ของผู้สูงอายุโดยการ
มีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน” เพื่อเสริมสร้างความตระหนักในคุณค่าและความสาคัญของ
การส่งเสริมคณุ ภาพชีวติ ของผู้สูงอายุ และการส่งเสริมความสมั พันธภ์ ายในครอบครัว/ชุมชนระหวา่ งคนทุกชว่ งวัย
1.2 วตั ถปุ ระสงค์
1.2.1 เพื่อเสริมสร้างความตระหนักในคณุ ค่า ความสาคัญ และการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในการ
ส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวิตของผสู้ งู อายุ
1.2.2 เพ่ือส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีท้ังทางด้านร่างกายและจิตใจ สามารถพ่ึงพาตนเองได้
มากขนึ้
1.2.3 เพ่ือส่งเสริมความสัมพันธ์ภายในครอบครัว/ชุมชนระหว่างคนทุกช่วงวัย และมีการพัฒนาระบบ
กลไกในการค้มุ ครองดูแลผสู้ ูงอายุ
1.2.4 เพ่ือพัฒนาแนวทาง/รูปแบบในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคน
ทุกชว่ งวัยในครอบครัวและชุมชน
21
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 4
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน1.3 โจทยก์ ำรวจิ ัย
1.3.1 คนในแตล่ ะชว่ งวยั มีความตระหนักถึงคณุ ค่าและให้ความสาคัญกับผู้สูงอายุมากน้อยเพยี งใด
1.3.2 คณุ ภาพชวี ติ ของผสู้ งู อายเุ ป็นอยา่ งไร มีระดบั คณุ ภาพชีวติ ที่ดมี ากนอ้ ยเพยี งใด
1.3.3 ความสัมพันธ์ระหว่างผู้สูงอายุกับคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชนเป็นอย่างไร มีระบบ/
กลไกในการค้มุ ครองดูแลผสู้ งู อายหุ รือไม่ อย่างไร
1.3.4 แนวทาง/รปู แบบในการส่งเสรมิ คุณภาพชีวติ ของผู้สูงอายุโดยการมีสว่ นร่วมของคนทุกช่วงวัยใน
ครอบครวั และชุมชนทม่ี คี วามเหมาะสมกับบรบิ ทของชมุ ชนทอ้ งถิ่นควรเป็นอย่างไร
1.4 นิยำมศพั ทท์ ่สี ำคญั
1.4.1 คุณภาพชีวิตท่ีดี หมายถึง ความพึงพอใจในชีวิต มีความสมบูรณ์ท้ังร่างกายและจิตใจ อยู่ใน
ครอบครวั ที่อบอุ่น มีสงั คมและสภาพแวดล้อมทีด่ ี รวมท้ังมคี วามม่นั คงทางเศรษฐกจิ
1.4.2 ผสู้ ูงอายุ หมายถึง ประชากรท่มี ีอายุ 60 ปขี น้ึ ไป
1.4.3 การมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัย หมายถึง การที่คนในวัยเด็ก เยาวชน วัยแรงงาน รวมถึง
ผู้สูงอายุ ร่วมกันคิด วางแผน ดาเนินการให้การดูแล คุ้มครอง ส่งเสริมและพัฒนาให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพท่ีดีท้ัง
ร่างกายและจิตใจ ภายใตส้ ภาพสังคมทเี่ อ้ือตอ่ การดารงชวี ิตอยา่ งมคี วามสขุ
1.4.4 ครอบครัว หมายถงึ การอยู่ร่วมกันของกลุ่มบคุ คลท่ีเปน็ สมาชิก ซึง่ มีความสมั พนั ธผ์ ูกพนั กัน เช่น
ความสัมพันธ์ทางสายเลือด กลุ่มบุคคลดังกล่าวประกอบด้วย พ่อ แม่ ลูก ปู่ ย่า ตา ยาย ญาติ และอาจรวมถึงผู้
ที่มาอาศัยอยู่ร่วมกันโดยไม่มีความผูกพันทางสายเลือด แต่มีสายสัมพันธ์บางประการเกี่ยวข้องกัน ทั้งน้ี แต่ละ
คนมบี ทบาทหน้าทแี่ ตกต่างกันไปในแตล่ ะครอบครัว
1.4.5 ชุมชน หมายถึง กล่มุ คนทอ่ี ยู่รวมกันเป็นสงั คมขนาดเล็ก อาศยั อยใู่ นอาณาบริเวณเดียวกัน
1.5 ประโยชน์ที่ได้รบั
1.5.1 มีรูปแบบ/แนวทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของคน
ทุกชว่ งวัยในครอบครัวและชุมชน
1.5.2 มีแนวทางการเสรมิ สรา้ งกลไกการช่วยเหลือดแู ล และสง่ เสริมคุณภาพชวี ิตผสู้ งู อายุ
22
บทท่ี 2
แนวคดิ ทฤษฎี
และเอกส�รง�นวจิ ยั ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง
23 5
โครงการวจิ ัยการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชีวิตของผู้สงู อายุ
โดโคยรองากศายั รกวาิจรัยมกีสา่วรนสร่ง่วเมสขรอิมงคคุณนภทาุกพช่วชงวี วิตยัขใอนงคผรอสู้ บูงคอราัวยแุ ละชุมชน
โดยอาศัยการมีสว่ นร่วมของคนทุกช่วงวยั ในครอบครัวและชุมชน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุยบทท่ี 2
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนแนวคดิ ทฤษฎี และเอกสำรงำนวจิ ัยท่เี ก่ียวข้อง
การวิจัยเร่ือง “การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัว
และชุมชน” เป็นการศึกษาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในปัจจุบัน การให้ความสาคัญและตระหนักถึงคุณค่าของ
ผ้สู ูงอายุ ตลอดจนการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวยั ในครอบครัวและชุมชนในการคุ้มครอง ดูแล ส่งเสริมคุณภาพ
ชีวิตของผู้สูงอายุ เพ่ือกาหนดรูปแบบ/แนวทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุผ่านการมีส่วนร่วมและ
ระบบกลไกการคุ้มครองดูแลของครอบครัวและชุมชน โดยมแี นวคดิ ทฤษฏี และเอกสารงานวิจยั ท่ีเก่ยี วขอ้ ง ดังน้ี
2.1 แนวคดิ ทฤษฎที เ่ี กี่ยวข้องกบั คุณภำพชีวติ
2.1.1 ควำมหมำยของคุณภำพชีวติ ที่ดี
องค์การอนามัยโลก (2541) ให้คาจากัดความว่า คุณภาพชีวิตเป็นการรับรู้ของบุคคลต่อตาแหน่ง
ชีวิตของตนในบรบิ ทของวัฒนธรรมและระบบคุณค่าต่างๆ ทบี่ คุ คลเกี่ยวขอ้ งอยู่ และในส่วนทสี่ ัมพนั ธก์ บั บรรดา
เป้าหมายในชีวิตของบุคคลนั้นๆ รวมทั้งการคาดหมายมาตรฐานและสิ่งท่ีเก่ียวข้องต่างๆ ของบุคคล แนวคิดนี้
หมายรวมถึงสุขภาพกาย ภาวะจิตใจ ความเป็นอิสระหรือความเป็นตัวของตัวเอง ความสัมพันธ์ทางสังคม
ความเชื่อและความสมั พนั ธข์ องบคุ คลกับสภาพแวดล้อมต่างๆ ทีอ่ ยรู่ อบตวั
องค์การยูเนสโก (UNESCO, 1993) ได้นิยามว่า คุณภาพชีวิต หมายถึง ระดับความเป็นอยู่ท่ีดีของ
สังคม และระดับความพึงพอใจในความต้องการส่วนหนึ่งของมนุษย์ ดังนน้ั คุณภาพชีวิตจึงเป็นระดับของการมี
ชวี ิตที่ดี มีความสุข ความพึงพอใจในชีวิตและสภาพแวดล้อมท่ีเก่ียวข้องกับความเป็นอยู่ในการดาเนินชีวิตของ
ปัจเจกบุคคลในสังคม
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ได้ให้คาจากัดความไว้ว่า คุณภาพชีวิตท่ีดี
คือ “ชีวิตที่มีคุณภาพ สามารถดารงอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุข และชีวิตที่มีคุณภาพท่ีดี จะรู้ได้โดยการที่คน
หรือในชุมชนนั้นบรรลุเกณฑ์ความจาเป็นพื้นฐาน หรือความต้องการพื้นฐาน ท่ีคนหรือชุมชนจะมี หรือจาเป็น
เพอื่ ให้มีชีวิตไดอ้ ยา่ งปกตพิ อสมควรในชว่ งเวลาหน่ึง”
วิไลลักษณ์ รัตนเพียรธัมมะ (2550) ให้ความหมายของคณุ ภาพชีวิตว่า เปน็ องค์ประกอบที่ให้ความ
พึงพอใจแก่บุคคลทั้งทางร่างกายและจิตใจในช่วงระยะเวลาหนึ่ง ซึ่งเป็นส่ิงที่มีคุณภาพในด้านสุขภาพ สังคม
เศรษฐกิจ การศึกษา การเมือง และศาสนาโดยไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัว มีความพึงพอใจท่ีได้รับการตอบสนอง
ความต้องการทางจิตใจและสังคมทั้งระดับจุลภาค มหภาค รวมถึงชีวิตท่ีมีความสุข สามารถปรับตัวเองเข้ากับ
ธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ้ มได้
โดยสรุปคือ คุณภาพชีวิตท่ีดี คือ การมีชีวิตท่ีสุขสบาย หรือมีความผาสุก ซ่ึงการมีชีวิตที่ผาสุกได้น้ัน
จะต้องประกอบด้วย องค์ประกอบทั้งในด้านของสุขภาพร่างกาย จิตใจ สังคม และสภาวะแวดล้อม โดยมีสิ่ง
ตอบสนองท้ังในด้านของวัตถุและจิตใจ ดังน้ัน องค์ประกอบของคุณภาพชีวิต สามารถจาแนกได้เป็น 5 ประการ
คอื
1) มีความสุขสบายทั้งทางด้านร่างกาย และวัตถุ ทางด้านร่างกาย ได้แก่ การมีสุขภาพสมบูรณ์
แข็งแรง ปราศจากโรคภัยไข้เจบ็ ทางดา้ นวัตถุ ไดแ้ ก่ การมีบา้ นนา่ อยู่ มอี าหารทด่ี ี มีเครอื่ งอานวยความสะดวก
24
7 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
2) มีสัมพันธภาพกับบุคคลอ่ืน เช่น ความสัมพันธ์กับคู่สมรส บิดา มารดา ญาติพ่ีน้อง เพื่อนฝูง โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
และบุคคลอน่ื ๆ นอกจากนี้ การมีบุตรและการเลีย้ งดบู ตุ รก็ถอื เป็นความสัมพันธด์ ้านนี้ดว้ ย
3) การมกี ิจกรรมในสงั คมและชมุ ชน การไดม้ โี อกาสช่วยเหลือและสนบั สนุนผอู้ ่ืนในสังคม 25
4) มีพัฒนาการด้านบุคลิกภาพ และมีความสาเร็จอย่างสมบูรณ์ตามพัฒนาการ เช่น การมี
พัฒนาการทางสติปัญญา การเรียนรู้ และสนใจการเรียน การเข้าใจตนเอง รู้จุดบกพร่องของตน มีงานที่
น่าสนใจทา ได้รับผลตอบแทนที่ดี และการแสดงออกในทางสร้างสรรค์
5) มสี ันทนาการ เชน่ อ่านหนังสือ ฟังดนตรี ดกู ีฬา และสงิ่ บันเทิงอ่นื ๆ และมีส่วนร่วมในสังคมให้
ดีข้นึ ท้ังในดา้ นร่างกาย จติ ใจ ตลอดจนสภาพแวดล้อมการอยอู่ าศยั ใหอ้ ยู่ในสภาพทด่ี ี
2.1.2 องค์ประกอบของคณุ ภำพชีวิต
องค์ประกอบของชีวิตมนุษย์ ตามทรรศนะของนักจติ วิทยาจาแนกคุณภาพชวี ติ ของมนุษย์ออกเป็น
4 ดา้ น คอื
1) ด้านกาย ได้แก่ โครงสร้างทางรา่ งกาย และ สุขภาพร่างกาย รวมถึงด้านบคุ ลิกภาพ
2) ด้านจิต ได้แก่ สภาพจิตใจและสขุ ภาพจิตรวมถึงด้านคุณธรรมและจรยิ ธรรมด้วย
3) ด้านสงั คม ไดแ้ ก่ สถานะทางสังคม ยศ ตาแหน่ง เกยี รตยิ ศชื่อเสยี ง การยอมรบั นบั ถือ รวมถงึ
การมมี นุษยสมั พนั ธ์กับผอู้ ่นื
4) ด้านเศรษฐกจิ ได้แก่ สถานะทางเศรษฐกจิ การเงนิ และรายได้ท่ีมน่ั คง เปน็ ต้น
Power, Bullinger and WHOQOL Group อ้างถงึ ใน เครอื่ งชี้วัดคุณภาพชีวิตขององค์การอนามัย
โลกชุดย่อ ฉบับภาษาไทย องค์ประกอบของคุณภาพชีวิต (WHOQOL – BREF – THAI) ได้พัฒนาเคร่ืองมือวัด
คณุ ภาพชีวิต ซึ่งประกอบดว้ ยขอ้ คาถาม 2 ชนิดคอื แบบภาวะวิสัย (Perceived objective) และอตั วิสยั (self-
report subjective) โดยประกอบดว้ ยองคป์ ระกอบคณุ ภาพชีวติ 4 ดา้ น ดังน้ี
1) ด้านร่างกาย (physical domain) คือ การรับรู้สภาพด้านร่างกายของบุคคล ซ่ึงมีผลต่อ
ชวี ิตประจาวัน เช่น การรับรู้สภาพความสมบูรณ์แขง็ แรงของร่างกาย การรับรู้ถึงความรู้สึกสุขสบาย ไม่มีความ
เจ็บปวด การรับรู้ถึงความสามารถท่ีจะจัดการกับความเจ็บปวดทางร่างกายได้ การรับรู้ถึงพละกาลังในการ
ดาเนินชีวิตประจาวัน การรบั รูถ้ ึงความเปน็ อิสระท่ีไมต่ อ้ งพ่ึงพาผู้อ่นื การรับรู้ถงึ ความสามารถในการเคลื่อนไหว
ของตน การรับรู้ถงึ ความสามารถในการปฏบิ ัตกิ ิจวัตรประจาวันของตน การรับรู้ถึงความสามารถในการทางาน
การรับรู้ว่าตนไมต่ ้องพึ่งพายาต่างๆ หรือการรักษาทางการแพทย์อืน่ ๆ เปน็ ต้น
2) ด้านจิตใจ (psychological domain) คือการรับรู้สภาพทางจิตใจของตนเอง เช่น การรับรู้
ความรู้สึกทางบวกที่บุคคลมีต่อตนเอง การรับรู้ภาพลักษณ์ของตนเอง การรับรู้ถึงความรู้สึกภาคภูมิใจในตนเอง
การรับรู้ถึงความมั่นใจในตนเอง การรับรู้ถึงความคิด ความจา สมาธิ การตัดสินใจ และความสามารถในการรับรู้
เร่ืองราวต่างๆ ของตน การรับรู้ถึงความสามารถในการจัดการกับความเศร้า หรือกังวล การรับรู้เก่ียวกับความ
เช่ือต่างๆ ของตนท่ีมีผลต่อการดาเนินชีวิต เช่น การรับรู้ถึงความเชื่อด้านวิญญาณ ศาสนา การให้ความหมาย
ของชวี ิต และความเชื่ออืน่ ๆ ทม่ี ีผลในทางที่ดีตอ่ การดาเนนิ ชีวิตมีผลต่อการเอาชนะอุปสรรค เป็นตน้
3) ดา้ นความสมั พันธ์ทางสังคม (social relationships) คือ การรับรู้เรื่องความสมั พันธ์ของตนกับ
บุคคลอ่นื การรบั รถู้ งึ การทไ่ี ด้รับความชว่ ยเหลอื จากบุคคลอนื่ ในสังคม การรบั รูว้ ่าตนไดเ้ ปน็ ผใู้ หค้ วามชว่ ยเหลือ
บคุ คลอนื่ ในสังคมด้วย รวมทัง้ การรบั รูใ้ นเรอื่ งอารมณ์ทางเพศ หรือการมเี พศสัมพันธ์
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 8
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน4) ดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม (environment) คือการรับรู้เกี่ยวกับส่งิ แวดล้อมท่ีมีผลตอ่ การดาเนินชีวติ เช่น
การรับรู้ว่าตนมีชีวิตอยู่อย่างอิสระ ไม่ถูกกักขัง มีความปลอดภัยและความมั่นคงในชีวิต การรับรู้ว่าได้อยู่ใน
สิ่งแวดล้อมทางกายภาพท่ีดี ปราศจากมลพิษต่างๆ การคมนาคมสะดวก มีแหล่งประโยชน์ด้านการเงิน สถาน
บริการทางสุขภาพและสังคมสงเคราะห์ การรับรู้ว่าตนมีโอกาสที่จะได้รับข่าวสารหรือฝึกฝนทักษะต่างๆ การ
รับรูว้ ่าตนไดม้ กี ิจกรรมสันทนาการ และมีกจิ กรรมในเวลาว่าง เป็นต้น
จากองค์ประกอบของชีวิตเหล่าน้ี ย่อมมีการเปล่ียนแปลงไปตามลักษณะกฎของธรรมชาติ คือ มี
การเกิด มีแก่ มีเจ็บ และมีการตายจากไป จึงทาให้มนุษยเ์ กดิ ความต้องการดา้ นต่าง ๆ ทจ่ี ะเป็นแนวทางในการ
พฒั นาคณุ ภาพชวี ิตเพือ่ มงุ่ ความสาเร็จใหแ้ กต่ นเองสืบต่อไป
2.1.3 แนวทำงในกำรพฒั นำคุณภำพชีวิต
ชวี ติ ทมี่ ีคณุ ภาพย่อมเป็นชีวิตทป่ี ระสบความสมหวัง รู้จักยบั ยง้ั ความต้องการทางรา่ งกาย และความ
ต้องการทางอารมณ์ของตนเองให้อยูใ่ นขอบเขตทพ่ี อดี สามารถใช้ความรู้ สติปัญญาความรู้สกึ นกึ คิดของตน ไม่
ก่อให้เกิดความเดอื ดร้อนเบียดเบียนหรือใหโ้ ทษแก่บคุ คลอ่นื เปน็ พลเมืองดี มศี าสนาเป็นสิ่งยึดเหน่ียวทางใจ มี
ระเบียบมีวินัยมีกฎเกณฑ์ทางสังคม รู้จักใช้ความคิดและสติปัญญาแก้ไขปัญหาสุขภาพและการดารงชีวิตของ
ตนเอง โดยมแี นวทางในการพัฒนา ดงั ตอ่ ไปนี้
1) พัฒนากาย เพื่อมุ่งให้ร่างกายมีสุขภาพแขง็ แรงสมบูรณ์ ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ และความพิการใดๆ
2) พัฒนาทางอารมณ์ เพ่อื มุ่งให้อารมณ์มีความสนกุ สนานร่าเรงิ ไม่มคี วามเครียดหรอื วิตกกงั วลต่อ
การเรียน หรือต่อการปฏิบัติงาน ในหน้าท่ีรับผิดชอบ มีแต่ความเจริญหู เจริญตา เจริญใจ มองโลกในแง่ดี
ตลอดไป
3) พัฒนาทางสังคม เพื่อมุ่งให้เป็นคนที่มีเกียรติ ได้รับการยกย่อง เคารพนับถือการยอมรับ
ความรู้สึกเป็นเจา้ ของ และความต้องการเปน็ สว่ นหน่ึงของสงั คม
4) พัฒนาทางความคิด เพ่ือมุ่งให้เป็นคนท่ีมีความต้องการท่ีจะรู้และเข้าใจในสิ่งต่าง ๆ มีความคิด
ริเรม่ิ สรา้ งสรรคใ์ นการคดิ คน้ หาวิธีการป้องกนั แก้ไขปัญหาทัง้ หลาย ให้ตัวเองไดด้ ารงชีพอยู่อย่างสุขสบาย
5) พฒั นาทางจิตใจ เพอื่ มุ่งใหเ้ ป็นคนทมี่ ีคุณค่า มีประโยชนต์ อ่ ชุมชน เป็นที่พงึ่ ท่ียดึ เหน่ียวทางใจ มี
ความม่นั ใจวา่ ชวี ิตน้ีมีคุณคา่ มคี วามสขุ หรือมชี ีวิตทด่ี กี วา่ ในอนาคต ได้รับความหลดุ พ้นจากทุกข์ท้งั หลาย
6) พัฒนาทางปัญญา เพื่อมุ่งให้เป็นคนมีความเฉลียวฉลาด สามารถคิดพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ได้
อยา่ งมีเหตุผล ซ่ึงปญั ญาจะแตกฉานในบคุ คลไดน้ ้ัน จาเปน็ จะต้องมกี ารศึกษาเลา่ เรียนมีความสนใจเอาใจใสต่ ่อ
วิชาความรู้ท่ีครูอาจารย์อบรมสั่งสอนเพื่อให้เป็นผู้มีความรู้ความสามารถและนาไปพัฒนาชีวิตที่มีคุณค่าต่อไป
ภายภาคหนา้
7) พัฒนาทางวินยั เพื่อมงุ่ ให้เป็นคนมีระเบียบวินยั ในตนเอง สามารถเคารพและปฏิบัติต่อภาระหน้าที่
ต่าง ๆ ที่มีอย่ใู ห้อยู่ในกรอบของข้อบงั คับของกฎเกณฑ์ท่ีได้กาหนดขึ้น ไม่ประพฤตติ นออกนอกลูน่ อกทาง
การมวี ินัยที่ดีตามทรรศนะของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ ัว รัชกาลที่ 9 คือ “คนทีม่ ีระเบียบวินัย
นั้นเปน็ ผทู้ ่เี ข้มแขง็ เป็นผ้ทู หี่ วงั ดตี อ่ ตวั เอง เป็นผู้จะมคี วามสาเร็จในอนาคต” (10 กันยายน 2524)
2.1.4 ควำมสำคญั ของสุขภำพกับกำรพฒั นำคุณภำพชีวิต
26
9 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
โดยธรรมชาติร่างกายของคนเราต้องมีการเจริญเติบโต มีความแข็งแรง เพื่อต่อสู้กับโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ
และจะต้องมีชีวิตที่ยืนยาวพอสมควร ซ่ึงร่างกายจะต้องได้รับส่ิงจาเป็นในการดารงชีวิต 6 อย่าง ได้แก่ อาหาร 27
น้า อากาศ การพกั ผ่อนการออกกาลงั กายและการไม่มีโรคภัยไข้เจ็บชีวติ เป็นสิ่งมคี ่ายิ่งกว่าทรัพยส์ นิ ใด ๆ
ทุกคนย่อมรักษาและหวงแหนชีวิตของตนเองปรารถนาให้ตนเองมีชีวิตที่ผาสุกจึงจาเป็นต้องรักษา
สุขภาพอนามัยให้แข็งแรงสมบูรณ์อยู่เสมอ สิ่งที่ประเมินค่ามิได้ของมนุษย์ก็คือ การมีสุขภาพทางกายดี
ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บหรือการบาดเจ็บจากอุบตั ิเหตตุ ่าง ๆ มกี ล้ามเน้ือทีท่ างานได้ดีสามารถแบกภาระงานใน
หน้าท่ีได้อย่างมีประสิทธิภาพ ร่างกายสามารถปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมได้ดี สาหรับทางด้านจิตใจนั้นมี
ความสัมพันธ์กับการทางานของด้านร่างกายอย่างไม่สามารถแยกออกจากกันได้ โดยภาวะจิตใจต้องไม่มีความ
วติ กกังวล ไม่ถูกความเครียดมารบกวน ซง่ึ จะทาให้เรายอมรบั ถึงสภาพชีวิตท่ีตนเองเปน็ อยู่ได้เป็นอย่างดี ไม่ว่า
จะเป็นการเรียน การเล่น การทางาน ความรับผิดชอบตอ่ ครอบครัว
กล่าวโดยสรุปคือ คุณภาพชีวิต หมายถึง การมชี ีวิตท่ีมีคุณภาพ ทัง้ ทางด้านรา่ งกาย จิตใจ อารมณ์
สังคม ความคิดและสติปัญญา รวมถึงสภาพแวดล้อม มีความเป็นอยู่อย่างเหมาะสมตามความจาเป็นพื้นฐาน
และเพียงพอตอ่ ความต้องการของบคุ คล ดงั น้นั การพัฒนาคุณภาพชวี ติ คือการพฒั นาองค์ประกอบต่างๆ เหลา่ น้ี
เพื่อให้มีชีวิตท่ีดีและมีคุณภาพมากข้ึน ไม่ว่าจะเป็นการพัฒนาร่างกายให้สมบูรณ์แข็งแรง ปราศจากโรคภัยไข้
เจ็บ พัฒนาด้านจิตใจและอารมณ์ให้มีสติ มีความรับผิดชอบ ปราศจากความเครียดและวิตกกังวล พัฒนาด้าน
สังคม เพ่ือให้เป็นที่ยอมรับ และมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม พัฒนาด้านความคิดและสติปัญญาเพื่อให้มี
ความคดิ รเิ รม่ิ สรา้ งสรรค์ มีการเรยี นรู้อยา่ งต่อเนื่อง และสามารถปรบั ตัวใหเ้ ข้ากบั สถานการณใ์ นปจั จุบนั
2.2 แนวคิดเกีย่ วกบั กำรมสี ่วนรว่ ม
2.2.1 ควำมหมำยของกำรมีส่วนร่วม
การมีส่วนร่วมตามการให้คานิยามของ บุญเลิศ จิตต้ังวัฒนา (2548) หมายถึง การท่ีปัจเจกบุคคล
หรือกลุ่มคนเข้ามามีส่วนเกี่ยวข้อง โดยเป็นลักษณะของการร่วมมือ ร่วมรับผิดชอบในกิจกรรมการพัฒนาที่เป็น
ประโยชน์ตอ่ สังคม ในข้นั ตอนตา่ งๆ ของการดาเนนิ กิจกรรมนั้นๆ โดยมีกล่มุ /องคก์ รรองรับ บุคคลทเี่ ข้ามามีส่วน
ร่วมการพฒั นาภูมิปัญญา การรบั รู้ สามารถคดิ วเิ คราะห์ และตดั สนิ ใจ เพ่ือกาหนดการดาเนนิ ชวี ิตไดด้ ้วยตนเอง
วันชัย วัฒนศัพท์ (2549) ให้นิยามของการมีส่วนร่วมไว้ว่า การทางานแบบมีส่วนร่วมน้ัน ไม่ว่าจะ
เปน็ ระดับครอบครัว ระดบั โรงเรียน ระดับชุมชน ระดบั องค์กร หรือระดบั ประเทศน้ัน มคี วามสาคัญอย่างย่ิงใน
กระบวนทัศน์ปจั จุบัน เพราะจะช่วยให้ผู้มสี ่วนรว่ มเกิดความรู้สึกความเป็นเจ้าของ (Ownership) และจะทาให้
ผู้มีส่วนร่วม หรือผู้ท่ีมีส่วนได้ส่วนเสียนั้นยินยอมปฏิบัติตาม (Compliance) และรวมถึงตกลงยอมรับ
(Commitment) ได้อยา่ งสมัครใจ เตม็ ใจ และสบายใจ
ประพันธ์พงศ์ ชิณพงษ์ (2551) ให้ความหมายของการมีส่วนร่วมไวว้ ่า การมสี ่วนร่วมเป็นผลมาจาก
การเห็นพ้องต้องกันในเร่ืองของความต้องการและทิศทางการเปลี่ยนแปลง ความเห็นพอ้ งต้องกนั นน้ั จะมีมากพอ
จนเกิดความคิดริเร่ิมโครงการเพื่อการปฏิบัติการ กล่าวคือ ต้องเป็นความเห็นพ้องต้องกันของคนส่วนใหญ่ที่จะ
เข้าร่วมปฏิบัติการนั้น และเหตุผลที่คนมาร่วมปฏิบัติการได้จะต้องตระหนักว่าการปฏิบัติการท้ังหมดโดยกลุ่ม
หรือในนามของกลุ่มหรือกระทาการผ่านองค์กร ดังนั้นองค์กรจะต้องเป็นเสมือนตัวท่ีทาให้การปฏิบัติการบรรลุถึง
ความเปล่ยี นแปลงทีต่ ้องการ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 10
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนสนั ติชยั เอ้ือจงประสิทธ์ิ (2551) ได้กล่าวถึงสาระสาคัญของการมีส่วนร่วมไว้ว่า การเปิดโอกาสให้
บุคคลเข้ามามีส่วนร่วมในการคิดริเร่ิมตัดสินใจในการปฏิบัติงานและรับผิดชอบในเร่ืองต่างๆ อันมีผลกระทบ
มาถึงตัวบุคคลเอง การท่ีจะสามารถทาให้บุคคลเข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาเพ่ือแก้ไขปัญหา และนามาซ่ึง
สภาพความเป็นอยู่ของบุคคลให้ดีขึ้นน้ัน ผู้นาจะต้องยอมรับในปรัชญาการพัฒนาว่า มนุษย์ทุกคนมีความ
ปรารถนาที่จะอยู่รว่ มกับผอู้ ่ืนอยา่ งมีความสขุ ได้รับการปฏบิ ัติอย่างเป็นธรรม เป็นท่ยี อมรับของผ้อู ื่นและพรอ้ ม
ทจ่ี ะอุทศิ ตนเพอ่ื กิจกรรมของส่วนรวม
2.2.2 แนวคดิ กำรมสี ่วนร่วมของชมุ ชน
การมสี ่วนร่วมของชมุ ชนมีความครอบคลุมประเด็นดังตอ่ ไปนี้
1) การมีส่วนร่วมของประชาชนครอบคลุมการสร้างโอกาสที่เอ้ือให้สมาชิกทุกคนของชุมชนและ
สงั คมได้ร่วมกิจกรรมซ่ึงนาไปสกู่ ารพัฒนา มีอิทธิพลต่อกระบวนการพฒั นา และเอ้ือให้ได้รับประโยชน์จากการ
พัฒนาโดยเทา่ เทยี มกัน
2) การมีส่วนร่วมสะท้อนการเข้าเกี่ยวขอ้ งโดยสมัครใจ และเป็นประชาธิปไตยในกรณีดังน้ีคือ การ
เอ้ือให้เกดิ การพยายามพัฒนา การแบ่งสรรผลประโยชน์จากการพัฒนาโดยเท่าเทยี มกัน และการตัดสินใจเพื่อ
กาหนดเปา้ หมาย นโยบายและการวางแผนดาเนินการโครงการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคม
3) การมีส่วนร่วมเป็นตัวเชื่อมโยงระหว่างประชาชนและทรัพยากรเพื่อการพัฒนากับประโยชน์ท่ี
ได้รับจากการลงทุนดังกล่าว กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ การมีส่วนร่วมของประชาชนในการตัดสินใจ ไม่ว่าระดับ
ท้องถิ่น ภูมิภาค และระดับชาติ จะช่วยก่อให้เกิดความเชื่อมโยงระหว่างสิ่งที่ประชาชนลงมือลงแรงกับ
ประโยชน์ทไี่ ด้รับ
4) การมีสว่ นรว่ มของประชาชนอาจแตกต่างกันไปตามสภาพเศรษฐกิจของประเทศ นโยบาย และ
โครงสร้างการบรหิ าร รวมท้ังลักษณะเศรษฐกิจสังคมของประชากร การมีส่วนร่วมของประชาชนมไิ ด้เป็นเพียง
เทคนคิ วิธกี าร แตเ่ ป็นปัจจัยสาคญั ในการประกนั ใหเ้ กิดกระบวนการพัฒนาทมี่ ่งุ เอ้ือประโยชน์ตอ่ ประชาชน
2.2.3 แนวคิดเก่ียวกบั กำรสร้ำงกำรมีสว่ นรว่ มของประชำชน
การสร้างการมีส่วนร่วม หมายถึง การเปิดโอกาสให้ประชาชนและผู้ที่เก่ียวข้องทุกภาคส่วนของ
สงั คมได้เข้ามามีส่วนร่วมในการทากจิ กรรมเพื่อสงั คม โดยจาแนกระดบั ของการมสี ่วนรว่ มเปน็ 5 ระดบั ดังนี้
1) การให้ข้อมูลข่าวสาร เป็นการมีส่วนร่วมของประชาชนในระดับต่าท่ีสุด โดยเป็นการให้ข้อมูล
ข่าวสารผ่านชอ่ งทางตา่ งๆ เช่น เอกสาร ส่งิ พิมพ์ จดหมายขา่ ว สื่อวทิ ยโุ ทรทศั น์ รวมท้งั โซเชยี่ ลมีเดยี ในปัจจบุ ัน
2) การรับฟังความคิดเห็น เป็นการเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการให้ข้อมูล ข้อเท็จจริง
และความคิดเห็นเพื่อประกอบการตัดสินใจด้วยวิธีการต่างๆ เช่น การรับฟังความคิดเห็น การสารวจความ
คดิ เหน็ การจดั เวทีสาธารณะ การแสดงความคดิ เห็นผ่านเว็บไซต์ เป็นตน้
3) การเก่ียวข้อง เป็นการเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการปฏิบัติงาน หรือร่วมเสนอ
แนวทางท่ีนาไปสู่การตัดสินใจเพ่ือสร้างความมั่นใจว่าข้อมูล ความคิดเห็น และความต้องการของประชาชนจะ
ถกู นาไปพิจารณาเป็นทางเลือกในการบรหิ ารงาน
4) ความรว่ มมือ เป็นการใหก้ ลุ่มประชาชน ผู้แทนภาคสาธารณะมสี ่วนร่วม โดยเป็นหุ้นส่วนในทุก
ขัน้ ตอนการตดั สนิ ใจ และมกี ารดาเนินกจิ กรรมร่วมกนั อยา่ งต่อเน่ือง
28
11 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
5) การเสริมอานาจแก่ประชาชน เป็นขั้นที่ให้บทบาทประชาชนสูงที่สุด โดยให้ประชาชนเป็น โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ผู้ตัดสินใจในการดาเนินกิจกรรมตา่ งๆ ทเ่ี กิดจากความตอ้ งการของประชาชน
2.2.4 แนวคดิ ประโยชนข์ องกำรมสี ว่ นร่วมของประชำชน 29
1) คุณภาพของการตัดสินใจดีขึ้น เนื่องจากกระบวนการหารือจะทาให้มีความเข้าใจท่ีชัดเจน
เก่ยี วกับความสอดคลอ้ งของการดาเนนิ งานและความต้องการของประชาชน
2) การเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมจะทาให้ทราบถึงความต้องการที่แท้จริง โดยไม่เกิดการ
คัดคา้ นหรือโต้แย้ง ซึ่งจะส่งผลตอ่ ความล้มเหลวของโครงการ
3) การมีส่วนร่วมของประชาชนจะสร้างข้อตกลงและข้อผูกพันอย่างมั่นคงในระยะยาวจากการมี
ข้อสรุปหรือฉนั ทามติรว่ มกัน
4) การเขา้ มามสี ่วนร่วมในการตัดสินใจทาให้ประชาชนมคี วามรู้สึกเป็นเจ้าของร่วมในการตัดสินใจ
น้นั และเม่อื เกิดการตัดสนิ ใจแล้วย่อมตอ้ งการเหน็ ผลในทางปฏิบัติ ทาใหค้ วามรว่ มมือเปน็ ไปอยา่ งจริงจงั
5) การสร้างความน่าเช่ือถือและชอบธรรม จากกระบวนการตัดสินใจท่ีโปร่งใสและเปิดโอกาสให้
ประชาชนเขา้ มามสี ่วนร่วม
6) การพัฒนาภาคประชาสังคม การเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการรับรู้และตัดสินใจ ทา
ให้ประชาชนได้เรยี นรทู้ กั ษะการทางานรว่ มกันในการแก้ไขปญั หา รวมทง้ั เป็นการสรา้ งผู้นาทมี่ ีบทบาทชดั เจน
โดยสรุปแล้ว การมีส่วนร่วมคือ การที่บุคคลหรือกลุ่มบุคคลมีความเห็นพ้องต้องกันและให้ความ
รว่ มมือในการดาเนินงานหรอื กิจกรรมตา่ งๆ เพ่ือแกไ้ ขปัญหา/พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ให้ดีขึน้ การมีส่วนร่วมมีหลาย
ระดับ ท้ังในระดับครอบครัว ระดับโรงเรียน ระดับชุมชน ระดับองค์กร หรือระดับประเทศ โดยการมีส่วนร่วม
จะสร้างความรู้สึกเป็นเจ้าของ ซ่ึงส่งผลให้ผู้มีส่วนร่วมดังกล่าวมีความเต็มใจ ตั้งใจในการให้ความร่วมมืออย่าง
จริงจัง กระบวนการส่งเสริมการมีส่วนร่วมจะมีสัดส่วนที่แตกต่างกันไปเป็น 5 ลักษณะ ได้แก่ การให้ข้อมูล
ข่าวสารแก่ประชาชนผ่านช่องทางต่างๆ การรับฟังข้อมูล ข้อเท็จจริง และความคิดเห็นจากประชาชน การ
เปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการปฏิบัติงาน การให้กลุ่มประชาชนมีส่วนร่วมในทุกข้ันตอนของการตัดสินใจ
และดาเนนิ กจิ กรรมรว่ มกัน รวมท้ังการเสริมอานาจโดยให้ประชาชนเป็นผตู้ ัดสินใจในการดาเนินกิจกรรมต่างๆ
2.3 แนวคิดกำรพงึ่ ตนเอง
2.3.1 ควำมหมำยของกำรพ่ึงตนเอง
การพ่ึงตนเอง หมายถึง ความสามารถในการดารงตนอยู่ได้อย่างอิสระ มั่นคง สมบูรณ์ ซ่ึงการ
พึง่ ตนเองได้นั้น มีทั้งในระดับบุคคลและชุมชน การพึ่งตนเองต้องสามารถผันเปล่ียนไปตามเวลาได้ เพ่ือให้เกิด
ความเหมาะสม สอดคล้อง และสมดุล
เสรี พงศ์พิศ (2554) ได้ให้ความหมายของการพ่ึงตนเองว่า หมายถึง ความสามารถของคนที่จะ
ช่วยเหลือตนเองให้ได้มากท่ีสุด โดยไม่เป็นภาระคนอน่ื มากเกินไป มีความสมดุล ความพอดีในชีวิต เป็นสภาวะ
ทางกายท่ีสอดคล้องกับสภาวะทางจิตท่ีเป็นอิสระ มีความพอใจในชีวิตที่เป็นอยู่ มีส่ิงจาเป็นปัจจัยส่ีพอเพียง
เป็นความพรอ้ มของชีวติ ทง้ั รา่ งกายและจติ ใจ
ผู้ใหญ่วิบูลย์ เข็มเฉลิม กล่าวถึงความหมายของการพึ่งตนเองไว้ว่า เป็นการจัดชีวิตให้สัมพันธ์กับ
สิ่งต่างๆ อย่างเหมาะสมกับคน กับสังคม และกับธรรมชาติรอบๆ ตัว การพ่ึงตนเอง คือ การมีสวัสดิการและ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 12
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนความม่ันคงในชีวิตในปัจจุบันถึงอนาคต สวัสดิการที่พร้อมตอบสนองทันที โดยไม่ต้องไปเรียกร้องให้ใครมา
จัดสวัสดิการใหห้ รือใหใ้ ครมาช่วยเหลือ
2.3.2 แนวทำงกำรพึง่ ตนเอง
1) การพ่ึงตนเองด้านเศรษฐกิจ คือ ความสามารถในการประกอบอาชีพท่ีมีความม่ันคงพอสมควร
และเปน็ ไปอยา่ งสมดลุ
2) การพึ่งตนเองทางสังคม เป็นการเสริมสร้างให้แต่ละชุมชนร่วมมือช่วยเหลือเกอื้ กลู กัน เนื่องจาก
ปัจจัยพ้ืนฐานบางอย่างไม่สามารถพ่ึงตนเองเฉพาะในครอบครัวได้ จึงต้องอาศัยการพึ่งตนเองอย่างเป็นระบบ
เชน่ มีคลินิกสุขภาพชุมชนทสี่ ่งเสริมบทบาทหมอพืน้ บา้ น มีระบบการจดั การทุนของตนเอง ทีเ่ รยี กว่า “ธนาคาร
เศรษฐกิจพอเพียง” เป็นตน้
3) การพึ่งตนเองด้านทรัพยากรธรรมชาติ เป็นการพึ่งตนเองบนฐานองค์ประกอบ 3 ประการ คือ
“คน ความรู้ ทรัพยากร” โดยการพัฒนาศักยภาพของคน ค้นหาทรัพยากรในชุมชนท้องถิ่น และสร้างแนวทาง
การพฒั นาบนฐานความรูภ้ ูมิปัญญาท้องถิ่น ควบคูไ่ ปกบั การรักษาสมดุลของทรัพยากรธรรมชาติ
4) การพ่ึงตนเองด้านเทคโนโลยี โดยการศึกษา ทดลอง ทดสอบ เพื่อค้นหาและสร้างเทคโนโลยีท่ี
เหมาะสมกับบรบิ ทของชมุ ชนทอ้ งถิน่
5) การพึ่งตนเองทางด้านจิตใจ โดยยึดหลักธรรมคาสอนตามศาสนาที่ตนเองนับถือปฏิบัติ มีความ
มน่ั คงทางจิตใจ กาหนดและควบคุมจิตใจไม่ใหแ้ ปรผันไปตามการเปลี่ยนทางเศรษฐกิจ สังคม และเทคโนโลยีที่
ชักนาไปสทู่ ิศทางของความเส่ือม
โดยสรุปแล้วการพ่ึงตนเองเป็นการใช้ความสามารถของตนเองในการช่วยเหลือตนเองให้ได้มาก
ท่ีสุด มีการใช้ชีวิตที่สัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมต่างๆ ที่อยู่รอบตัว ไม่ว่าจะเป็นคน ครอบครัว ชุมชน สังคม และ
เศรษฐกิจ มคี วามมั่นคงในชีวิตและมสี วัสดกิ ารทดี่ เี พียงพอ การพ่ึงตนเองในทน่ี ้ีไม่ได้หมายความว่าตอ้ งทาทุกส่ิง
ทกุ อยา่ งด้วยตนเอง แต่สามารถพ่ึงพาความชว่ ยเหลอื จากผ้อู ืน่ ในเร่อื งทีเ่ กินกาลงั ความสามารถ
แนวทางการพ่ึงตนเองประกอบด้วย การพ่ึงตนเองด้านเศรษฐกิจ คือ การประกอบอาชีพท่ีมั่นคง
การพ่ึงตนเองทางสังคม เปน็ ระบบการพึ่งพาอาศยั กันของคนในชุมชน การพ่ึงตนเองดา้ นทรัพยากรธรรมชาติ อยู่
บนพื้นฐานองค์ประกอบ 3 ประการ คือ “คน ความรู้ ทรัพยากร” การพึ่งตนเองด้านเทคโนโลยีที่มีความ
เหมาะสมกับบริบทของชุมชนท้องถน่ิ การพึ่งตนเองทางดา้ นจิตใจ เพอ่ื สร้างความมั่นคง และควบคุมจติ ใจไม่ให้
ผันแปรโดยง่ายตามการเปล่ยี นแปลงของสถานการณ์ท่ีเกดิ ขึน้ ในสงั คม
2.4 แนวคดิ ทฤษฎเี ก่ียวกบั บทบำทของผู้สงู อำยใุ นครอบครวั ชมุ ชน และสังคม
2.4.1 ทฤษฎีบทบำททำงสังคม (Role Theory)
มีคาอธิบายว่า อายุเป็นองค์ประกอบที่สาคัญที่สุดอย่างหน่ึงในการท่ีจะกาหนดบทบาทของแต่ละ
บุคคล บุคคลจะปรับตัวต่อการเป็นผู้สูงอายุได้ดีเพียงใด ย่อมน่าจะข้ึนอยู่กับการยอมรับบทบาทของตนเองใน
แต่ละช่วงอายุ ซ่ึงบทบาทดังกล่าวจะส่งผลไปถึงการยอมรับบทบาททางสังคมท่ีจะเปล่ียนแปลงไปในอนาคต
ดว้ ย นอกจากนี้ การสร้างบทบาททางสังคมของตนข้ึนมาใหม่เพ่ือทดแทนบทบาทหน้าที่ท่ีสูญเสียไป ขึ้นอยู่กับ
บทบาททางสังคม และการมองเห็นคุณค่าของตนเองเป็นสาคัญ สถาบันครอบครัวควรจะส่งเสริมผู้สูงอายุใน
บทบาทอ่นื ๆ เช่น การเปน็ บิดา มารดา ปยู ่าตายาย เพอ่ื เป็นร่มโพธ์ิร่มไทรใหล้ ูกหลาน และลูกหลานควรจะเห็น
30 ความสาคัญของผู้สูงอายุ ส่วนด้านสังคม จะสามารถช่วยเหลือผู้สูงอายุได้มาก โดยการจัดต้ังชมรมผู้สูงอายุขึ้น
13 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ในทุกหมู่บ้าน เพ่ือให้ผู้สูงอายุในวัยเดียวกันได้พบปะสังสรรค์กัน ปรึกษาหารือในการที่จะช่วยเหลือสังคมได้ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ด้วย ส่ิงเหล่าน้จี ะทาให้ผสู้ ูงอายุอยู่อย่างมีความสุข อย่ใู นสังคมไดอ้ ยา่ งมศี ักด์ิศรีและเหมาะสม กล่าวคือ เป็นทั้ง
ผู้ใหญ่ และผู้รับประโยชน์จากสังคมเสมอเหมือนสมาชิกอ่ืนๆ ในสังคม ผู้สูงอายุแต่ละคนจะมีความสามารถ 31
แตกต่างกันไป จึงสามารถเลือกทางานอาสาสมัครได้ตามความถนัด และความสนใจของแต่ละคน ซ่ึงจะทาให้
บทบาทของผูส้ งู อายุเปน็ ไปอย่างตอ่ เน่ือง
2.4.2 บทบำทของผสู้ ูงอำยใุ นครอบครวั ชมุ ชน และสังคม
นักจิตวิทยาสังคมระบุว่า การปรับตัวเข้าสู่บทบาทผู้สูงอายุเป็นเรื่องยาก สิ่งเหล่าน้ีเกิดข้ึนเพราะ
งานท่ีเปล่ียนเข้าสู่กลุ่มผู้สูงอายุน้ันขาดกลุ่มสนับสนุน เด็กได้รับการสอนให้เรียนรู้ถึงบทบาทของวัยรุ่น และ
วัยรุ่นได้รับการฝึกฝนวิธีที่จะเป็นผู้ใหญ่ แต่มีผู้ใหญ่ไม่ก่ีคนเท่านั้นท่ีได้รับการฝึกฝนที่จะเป็นผู้สูงอายุ คน
สมัยใหม่ยงั เห็นว่า ค่านิยมทางวฒั นธรรมจารีตประเพณีเป็นเร่ืองล้าสมัย ความผูกพันระหว่างพี่น้อง เครือญาติ
การกตัญญูกตเวทีจะต้องมีขอบเขตจากดั จึงเกิดลักษณะวัฒนธรรมสมัยใหม่ทต่ี ่างคนต่างช่วยตัวเอง ตัวใครตัวมัน
ผู้ท่ีจะอยู่ในสังคมสมัยใหม่ได้จะต้องมีความสามารถแบบพหูสูต รอบรู้ทุกเร่ือง และท่ีสาคัญต้องพึ่งตนเองได้
ด้วยเหตุนี้ผู้สูงอายุที่จะอยู่ในสังคมไทยอีก 10 - 20 ปีข้างหน้า จะต้องเป็นผู้สูงอายุที่มีความพร้อมท้ังร่างกาย
จิตใจ ความรู้ ความสามารถ กลา่ วโดยรวมหมายถงึ ว่า ผสู้ ูงอายุจะตอ้ งมศี กั ยภาพในชุมชนท่เี ขม้ แขง็ นน่ั เอง
ผู้สูงอายุบางส่วนในปัจจุบันเป็นผู้ท่ีมีศักยภาพ คือเป็นบุคคลท่ีเพียบพร้อมไปด้วยความรู้ และ
ประสบการณ์ เป็นผู้ถึงพร้อมทั้งคุณวุฒิ และวัยวุฒิ เป็นทรัพยากรบุคคลท่ีมีคุณค่า แม้ผู้สูงอายุจะเข้าสู่ วัยท่ี
ร่างกายอ่อนแอเสื่อมถอยแล้ว แต่ยังมีความพร้อมและสามารถท่ีจะช่วยเหลือครอบครัวได้ เช่น ช่วยดูแลบุตร
หลาน ขณะที่พ่อแม่ออกไปทางาน ช่วยดูแลบ้านเรือน ช่วยทาอาหาร ช่วยงานเล็กๆ น้อยๆ ตามกาลังที่มี
นอกจากนี้ยังช่วยให้คาแนะนาปรึกษาในด้านต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นด้านอาชีพการงาน ด้านการดาเนินชีวิต ด้าน
ครอบครัว ด้านสังคม และอ่ืนๆ ผู้สูงอายุบางคนมีทักษะความรู้ในวิชาชีพบางด้าน เช่น ช่างไม้ ช่างแกะสลัก
ทาอาหารไทย เย็บปักถักร้อย ฯลฯ ซ่ึงสามารถถ่ายทอดให้กับบุตรหลาน รวมถึงผู้ท่ีสนใจเพ่ือดารงวิชาชีพน้ัน
ต่อไป และผู้สูงอายุบางส่วนท่ียังมีความพร้อมด้านสุขภาพร่างกาย สติปัญญา มีประสบการณ์ ความรู้
ความสามารถ ยังอาจมีความพงึ พอใจในการทางาน เพอื่ สร้างประโยชน์ใหก้ บั ครอบครัว ชุมชน และสังคม
2.4.3 ทฤษฎีกิจกรรมทำงสังคม (Activity Theory)
มีคาอธิบายว่า ถ้าบุคคลใดมีกิจกรรมมากอย่าง จะสามารถปรับตัวได้มากข้ึนเท่านั้น และมีความ
พึงพอใจในชีวติ สูง ทาให้เกิดความสุขในการดาเนินชีวิตต่อไป แนวคิดน้ีจะเหน็ ว่ากิจกรรมเป็นสิ่งสาคัญสาหรับ
ผสู้ ูงอายุมากกกว่าการลดบทบาท (Role Loss) ทางสังคมลง และจะพบว่าผ้สู ูงอายุมีทรรศนะเก่ียวกบั ตนเองใน
ทางบวก และมองโลกในแง่ดี จะมีความกระตือรือร้นในการร่วมกิจกรรมท่ีสร้างบทบาทใหม่ๆ ให้กับผู้สูงอายุ
พอสมควร กิจกรรมเหล่าน้ีจะช่วยให้ผู้สูงอายุได้พัฒนาในส่วนต่างๆ ของร่างกายให้สมวัย กิจกรรมท่ีควรจัด
ให้กับผู้สูงอายุ ได้แก่ งานอดิเรกต่างๆ งานอาสาสมัคร เป็นที่ปรึกษาให้กับหน่วยงานต่างๆ และเป็นสมาชิก
ชมรมผสู้ ูงอายุ
เมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ หรือเกษียณอายุงานแล้ว ทาให้มีเวลาว่างมาก การส่งเสริมกิจกรรมในยามว่าง
ไม่ว่าจะเป็นนันทนาการ การเรียนรู้สิ่งใหม่ หรือให้บริการผู้อ่ืน จึงเป็นเรื่องที่สาคัญ ซึ่งนาความพึงพอใจมาให้
ทาให้มีชวี ิตชวี า และมีความหมาย การท่ีเกษียณอายุการงานอย่างไม่มีจดุ หมาย จะนาไปสู่ความเซ็ง เบ่ือหน่าย
และแยกตัวออกจากสังคม การส่งเสรมิ ให้สุขภาพร่างกาย และจิตใจเจริญงอกงามตามแรงกระตุ้นของกิจกรรม
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 14
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนต่างๆ จึงเป็นการดี กิจกรรมหลักๆ ที่สาคัญ ได้แก่ กิจกรรมนันทนาการ ประเภทงานอดิเรก ดนตรี กีฬา การ
ทอ่ งเที่ยว กิจกรรมการเรียนรู้ซ่ึงจะเป็นการกระตุ้นจิตใจ และเป็นการแลกเปล่ียนความสนใจกบั ผู้อื่น กิจกรรม
บริการผู้อน่ื ในฐานะอาสาสมัครท่ีช่วยให้บริการดา้ นสขุ ภาพอนามยั การทางานในองค์กรการกุศล เป็นต้น
2.4.4 ปัจจัยท่มี อี ิทธพิ ลตอ่ ควำมพงึ พอใจในชวี ติ ของผ้สู งู อำยุ
1) ปัจจัยสว่ นบุคคล
- ระดับการศึกษา ผู้สูงอายุท่ีมีระดับการศึกษาสูง จะมีความสามารถในการดูแลตนเอง และมี
โอกาสเลือกทากจิ กรรมได้ดแี ละมากกว่ากลมุ่ ท่ีมีการศกึ ษาต่า
- งานอดิเรก ซ่ึงหมายถึง วิถีทางในการใช้เวลาทากิจกรรมด้านต่างๆ นอกเหนือไปจากหน้าท่ี
การงานประจา หรือเป็นกิจกรรมท่ีทาในเวลาว่างด้วยความสมัครใจ เพ่ือก่อให้เกิดความรู้สึกเพลิดเพลินแก่
ผู้กระทาโดยตรง บทบาทและกิจกรรมใดก็ตามที่บุคคลถูกผลักดันให้เลิกกระทา จะต้องมีกิจกรรมใหม่ข้ึนมา
ทดแทน และกิจกรรมท่ีถกู เลือกเขา้ มาคือ งานอดิเรก
- สุขภาพ ผู้สูงอายุมักประสบปัญหาสุขภาพท่ีทรุดโทรมลง ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อการปฏิบัติ
กิจวัตรประจาวัน และการต้องพง่ึ พาผู้อ่ืนทาให้ผู้สงู อายมุ ีความรู้สึกด้อยในสายตาของบคุ คลท่ัวไป และมีผลต่อ
ความพงึ พอใจของผสู้ ูงอายุ
2) ปัจจัยด้านเศรษฐกิจ ซ่ึงเป็นปัญหาสาคญั สาหรบั ผ้สู ูงอายุจากการทีม่ ีรายไดล้ ดนอ้ ยลง อันส่งผล
ตอ่ ความสามารถในการดูแลตนเองทางด้านสุขภาพ และความพึงพอใจในชวี ติ ของผสู้ ูงอายุ
3) ปัจจัยด้านความสัมพันธ์ทางสังคม เมื่อเข้าสู่วัยผู้สูงอายุ ทาให้สูญเสียบทบาทในการทางาน
ผู้สูงอายุจึงเปลี่ยนจุดสนใจไปยังครอบครัวเพื่อสร้างบทบาทใหม่ให้กับตนเอง ด้วยการเป็นผู้ให้คาปรึกษา
แนะนาช่วยเหลือดูแลลูกหลานภายในบ้าน หากความสัมพันธ์ในครอบครัวดีจะส่งผลต่อความพึงพอใจในชีวิต
ของผสู้ งู อายุ ส่วนด้านความสัมพนั ธ์ของผู้สูงอายุกับบุคคลภายนอก จากทมี่ ีการศึกษา พบว่า ผู้สงู อายุทแี่ ยกตัว
ออกจากสงั คม มีอัตราการตายสูงกวา่ ผูท้ ีไ่ ดร้ บั การสนับสนนุ ทางสงั คมประมาณ 2.5 เทา่
จากปัจจัย 3 ด้านท่ีมอี ิทธพิ ลต่อความพึงพอใจในชวี ิตของผู้สูงอายุ ในส่วนของงานอดิเรกและการ
มสี ัมพันธภาพกับบุคคลในครอบครัว รวมท้ังสังคม ได้สอดคล้องกับทฤษฎีกิจกรรม (Activity Theory) ซึ่งอาจ
กลายเป็นบทบาทหน้าท่ีของผู้สูงอายุท่ีควรมีต่อสังคม ครอบครัว และชุมชน เพื่อการมีคุณค่าในชีวิต และเพ่ิม
ความพึงพอใจของตนเองของผู้สูงอายุ โดยอาจจาแนกเป็น 3 ประเภท คือ
- กิจกรรมที่ไม่มีรูปแบบ (Informal activity) เช่น การช่วยเหลืองานของสมาชิกในครอบครัว
และการพบปะสงั สรรคก์ ับเพ่ือน ญาติ เป็นตน้ ก
-ไ กิจกรรมท่ีมีรูปแบบ (Formal activity) เช่น เข้าร่วมในสมาคมต่าง ๆ การเข้ากลุ่มทางศาสนา
การเปน็ อาสาสมัครเพ่อื สงั คม ซง่ึ เป็นกิจกรรมภายนอกครอบครัว เปน็ ตน้
-ไ กิจกรรมที่ทาคนเดียว (Solitary activity) เช่น การทางานในยามวา่ ง กิจกรรมเพอ่ื การพักผ่อน
หย่อนใจส่วนตวั และกจิ กรรมภายในบา้ น เปน็ ต้น
โดยสรุปแล้ว บทบาทของผ้สู ูงอายุในครอบครัว ชุมชน และสังคม ถูกกาหนดดว้ ยช่วงอายุเป็นหลัก ทาให้
32 หน้าที่ความรับผิดชอบในครอบครัวต้องเปล่ียนแปลงไป ผู้ท่ีเข้าสู่วัยสูงอายุต้องมีการปรับตัว ปรับบทบาททาง
สังคม โดยยอมรับการเปล่ียนแปลงท่ีเกิดข้ึน พร้อมกับสร้างบทบาทใหม่ข้ึนมาในการเป็น ปู่ ย่า ตา ยาย เป็นร่มโพธิ์
15 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
รม่ ไทร ให้คาแนะนาปรึกษา ซึ่งในการปรับตัวน้ันอาจเป็นเรอ่ื งยาก หากไม่มกี ารเตรียมความพรอ้ มต่อการเข้าสู่ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
วัยผู้สูงอายุ เนื่องจากในปัจจุบันวิวัฒนาการและการเปล่ียนแปลงทางสังคมเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว ความสัมพันธ์
เป็นไปในลักษณะต่างคนต่างอยู่และมีความห่างเหินต่อกันมากขึ้น ผู้ที่เข้าสู่วัยสูงอายุในปัจจุบันและอนาคตจึง 33
ตอ้ งมีความสามารถในการพ่ึงพาตนเองโดยการสนับสนุนของครอบครวั และชุมชน บุตรหลาน คนในครอบครัว
ต้องให้ความสาคัญกับผู้สูงอายุ ครอบครัวและชุมชนต้องร่วมกันส่งเสริมให้ผู้สงู อายุมีความเป็นอยู่แบบ “อยู่ ดี
มี สุข” ด้วยการส่งเสริมกิจกรรมต่างๆ ตามทักษะความรู้ ประสบการณ์ หรือสร้างกิจกรรมใหม่ๆ ที่ผู้สูงอายุ
สามารถมีส่วนร่วมได้ อันจะทาให้ผู้สูงอายุมีความพึงพอใจ มีการพัฒนาทางด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และ
สังคมมากข้ึน กิจกรรมที่ควรจัดให้กับผู้สูงอายุ ได้แก่ งานอดิเรกต่างๆ งานอาสาสมัคร เป็นที่ปรึกษาให้กับ
หน่วยงานตา่ งๆ และเปน็ สมาชิกชมรมผู้สงู อายุ
นอกจากนี้ ผู้สูงอายุในปัจจุบันบางส่วนยังมีสุขภาพที่แข็งแรง มีความพร้อมในด้านของทักษะความรู้
ภูมิปัญญาท่ีสามารถถ่ายทอดสู่คนรุ่นหลังเพ่ืออนุรักษ์ หรือประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมกับสังคมปัจจุบัน การส่งเสริม
บทบาทและการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมให้กับผู้สูงอายุเพื่อสร้างความพึงพอใจ ความรู้สึกมีคุณค่า
นับเป็นการส่งเสริมการมีคุณภาพชีวิตทดี่ ใี หก้ บั ผู้สงู อายุ
2.5 ยุทธศำสตร์และนโยบำยระดบั ชำติเกยี่ วกับผูส้ ูงอำยุ
2.5.1 แผนพฒั นำเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชำติฉบับท่ี 12
มยี ทุ ธศาสตร์ทีเ่ ก่ียวข้องกบั งานดา้ นผสู้ งู อายุ จานวน 3 ยุทธศาสตร์ ดังนี้
1) การเสริมสร้างและพัฒนาศักยภาพทุนมนุษย์ แนวทางการพัฒนาสาคัญ ประกอบด้วย (1)
ปรับเปลี่ยนค่านิยมคนไทยให้มีคุณธรรม จริยธรรม มีวินัย จิตสาธารณะ และพฤติกรรมท่ีพึงประสงค์ (2)
พัฒนาศักยภาพคนให้มีทักษะ ความรู้ และความสามารถในการดารงชีวิตอย่างมีคุณค่า (3) ยกระดับคุณภาพ
การศึกษาและการเรียนรู้ตลอดชีวิต (4) ลดปัจจัยเสี่ยงด้านสุขภาพและให้ทุกภาคส่วนคานึงถึงผลกระทบต่อ
สุขภาพ (5) เพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการระบบสุขภาพภาครัฐ และปรับระบบการเงินการคลังด้าน
สุขภาพ (6) พัฒนาระบบการดูแลและสร้างสภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสมกับสังคมสูงวัย และ (7) ผลักดันให้
สถาบันทางสงั คมมสี ว่ นรว่ มพัฒนาประเทศอย่างเข้มแข็ง
2) ยุทธศาสตร์การสร้างความเป็นธรรมและลดความเหล่ือมล้าในสังคม แนวทางการพัฒนาสาคัญ
ประกอบด้วย (1) การเพิ่มโอกาสให้กับกลุ่มเป้าหมาย ประชากรร้อยละ 40 ท่ีมีรายได้ต่าสุดสามารถเข้าถึง
บริการที่มีคณุ ภาพของรฐั และมีอาชีพ (2) การกระจายการให้บริการภาครัฐทั้งด้านการศึกษา สาธารณสุขและ
สวัสดิการท่ีมีคุณภาพให้ครอบคลุมและท่ัวถึง (3) เสริมสร้างศักยภาพชุมชน การพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนและ
การสร้างความเข้มแข็งการเงินฐานราก ตามหลัก 13 ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อให้ชุมชนสามารถ
พ่งึ พาตนเองได้ มสี ทิ ธิในการจัดการทุนดินและทรัพยากรภายในชมุ ชน
3) ยุทธศาสตร์การพัฒนาวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วิจัย และนวัตกรรม แนวทางการพัฒนาสาคัญ
ประกอบด้วย (1) เร่งส่งเสริมการลงทุนวจิ ัยและพัฒนา และผลักดันสู่การใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์และเชิงสังคม
(2) พัฒนาผู้ประกอบการให้เป็นผู้ประกอบการทางเทคโนโลยี (3) พัฒนาสภาวะแวดล้อมของการพัฒนา
วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วจิ ยั และนวตั กรรมด้านบคุ ลากรวิจัย
2.5.2 แผนปฏบิ ตั ิกำรดำ้ นผู้สงู อำยุ ระยะท่ี 2 (พ.ศ. 2545 – 2565) ฉบบั ปรับปรงุ ครง้ั ที่ 2 พ.ศ. 2563
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 16
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน(เดิมเป็นชื่อแผนผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (พ.ศ.2545 – 2564)) มียุทธศาสตร์ในการดาเนินงาน
ประกอบดว้ ย 5 ประเด็นยุทธศาสตร์ ดังน้ี
1) ยุทธศาสตร์ที่ 1 ยุทธศาสตร์ด้านการเตรียมความพร้อมของประชากรเพื่อวัยสูงอายุท่ีมีคุณภาพ
ประกอบด้วย 3 มาตรการ ได้แก่ (1) มาตรการหลักประกันรายได้เพื่อวัยสูงอายุ (2) มาตรการการให้การศึกษา
และเรียนรู้ไปตลอดชีวิต และ (3) มาตรการการปลุกจิตสานึกให้คนในสังคมตระหนักถึงคุณค่าและศักด์ิศรีของ
ผู้สงู อายุ
2) ยุทธศาสตร์ท่ี 2 ยุทธศาสตร์ด้านการส่งเสริมและพัฒนาผู้สูงอายุ ประกอบด้วย 6 มาตรการ
ได้แก่ (1) มาตรการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันการเจ็บป่วย (2) มาตรการส่งเสริมการรวมกลุ่มและสร้างความ
เข้มแข็งขององค์กรผู้สงู อายุ (3) มาตรการส่งเสริมด้านการทางานและการหารายได้ของผู้สูงอายุ (4) มาตรการ
สนับสนุนผู้สูงอายุที่มีศักยภาพ (5) มาตรการส่งเสริมสนับสนุนส่ือทุกประเภทให้มีรายการเพื่อผู้สูงอายุ และ
สนับสนุนให้ผู้สูงอายุได้รับความรู้และสามารถเข้าถึงข่าวสารและส่ือ และ (6) มาตรการส่งเสริมและสนับสนุน
ใหผ้ ู้สงู อายมุ ีท่ีอยู่อาศัยและสภาพแวดลอ้ มท่เี หมาะสม
3) ยุทธศาสตร์ท่ี 3 ยุทธศาสตร์ด้านระบบคุ้มครองทางสังคมสาหรับผู้สูงอายุ ประกอบด้วย 4
มาตรการ ได้แก่ (1) มาตรการคุ้มครองด้านรายได้ (2) มาตรการหลักประกันด้านสุขภาพ (3) มาตรการด้าน
ครอบครัว ผู้ดูแล และการคุ้มครอง และ (4) มาตรการระบบบรกิ ารและเครือข่ายการเก้อื หนุน
4) ยุทธศาสตร์ท่ี 4 ยุทธศาสตร์ด้านการบริหารจัดการเพื่อการพัฒนางานด้านผู้สูงอายุอย่างบูรณา
การระดับชาติ และการพัฒนาบุคลากรด้านผู้สูงอายุ ประกอบด้วย 2 มาตรการ ได้แก่ (1) มาตรการการบริหาร
จัดการเพื่อการพัฒนางานด้านผู้สูงอายุอย่างบูรณาการระดับชาติ และ (2) มาตรการส่งเสริมและสนับสนุนการ
พัฒนาบคุ ลากรดา้ นผูส้ ูงอายุ
5) ยุทธศาสตรท์ ี่ 5 ยุทธศาสตร์ด้านการประมวล พัฒนา และเผยแพร่องค์ความร้ดู ้านผูส้ ูงอายุ และการ
ติดตามประเมินผลการดาเนินการตามแผนผู้สูงอายุแห่งชาติ ประกอบด้วย 3 มาตรการ ได้แก่ (1) มาตรการการ
สนับสนุนและส่งเสริมการวิจัย และพัฒนาองค์ความรู้ด้านผู้สูงอายุสาหรับการกาหนดนโยบาย และการพัฒนาการ
บริการหรือการดาเนินการท่ีเป็นประโยชน์แก่ผู้สูงอายุ (2) มาตรการดาเนินการให้มีการติดตามประเมินผลการ
ดาเนินการตามแผนผู้สูงอายุแห่งชาติท่ีมีมาตรฐานอย่างต่อเนื่อง และ (3) มาตรการพัฒนาระบบข้อมูลทางด้าน
ผสู้ งู อายใุ หถ้ ูกต้องและทันสมยั โดยมีระบบฐานข้อมูลท่ีสาคัญด้านผสู้ ูงอายุท่งี า่ ยต่อการเข้าถึงและสบื ค้น
2.5.3 ขอ้ เสนอของสภำปฏริ ูปประเทศ
1) ระบบเพื่อรองรับผู้สูงอายุด้านเศรษฐกิจ เพื่อสร้างหลักประกันรายได้สาหรับผู้สูงอายุและ
ประชากรรุน่ ใหม่ มขี ้อเสนอเพ่ือการปฏริ ปู 2 ขอ้ เสนอ ดงั น้ี
- พัฒนาระบบบานาญแหง่ ชาติ
- มาตรการขยายอายกุ ารทางาน และสรา้ งโอกาสในการทางานของผสู้ งู อายุ
2) ระบบเพ่ือรองรับผู้สูงอายุด้านการปรับสภาพแวดล้อม สิ่งอานวยความสะดวก และบริการ
สาธารณะที่เออ้ื ตอ่ การใช้ชวี ิต มขี อ้ เสนอเพ่อื การปฏิรูป 5 ขอ้ เสนอ ดังนี้
- สร้างชมุ ชนน่าอยู่สาหรับสงั คมสูงวัย
- ส่งเสรมิ สนบั สนนุ การปรบั ปรุงสภาพแวดล้อมทีพ่ ักอาศัย
34 - กาหนดทอี่ ยู่อาศยั เพอื่ สงั คม (Social Housing)
17 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
- สง่ เสรมิ อุตสาหกรรมและธุรกิจเพอ่ื รองรบั สังคมสูงวยั โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
- ปรับแก้กฎหมายท่ีเกีย่ วข้องและจัดทาข้อเสนอนโยบายเพื่อเร่งรดั และติดตามผลการปฏบิ ัติงาน
3) ระบบเพื่อรองรับผู้สูงอายุด้านสุขภาพ พัฒนาระบบสุขภาพเพ่ือรองรับสังคมสูงวัย มีข้อเสนอ 35
เพอ่ื การปฏริ ปู 3 ข้อเสนอ ดังนี้
- สรา้ งความเขม้ แข็งของชมุ ชนอยา่ งมสี ว่ นรว่ มเพื่อพฒั นาระบบสุขภาพ
- จดั ต้ังระบบบริการสขุ ภาพทข่ี าดหายไป
- จัดระบบโครงสร้างท่ีรองรับการสร้างระบบดูแลสุขภาพชุมชนเมือง (พัฒนากฎหมาย
มาตรฐานการบริการ และกลไกกากบั มาตรฐาน/มาตรการเพิ่มกาลงั ดูแลผู้สงู อายุ)
4) ระบบเพ่ือรองรับผู้สูงอายุด้านสังคม การพัฒนาสังคมเพื่อรองรบั สังคมสูงวัย มีข้อเสนอเพ่ือการ
ปฏริ ูป 6 ขอ้ เสนอ ดงั น้ี
- มาตรการเตรียมความพร้อมสังคมไทย โดยการส่งเสริมการวางแผนชีวิตครอบครัวแนวใหม่
เพ่อื ส่งเสริมการมคี รอบครวั เข้มแขง็ และเพมิ่ อตั ราการเกิดท่ีมีคณุ ภาพ
- มาตรการพัฒนาศักยภาพของชุมชนและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยการสร้างการมีส่วน
ร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ชุมชน ภาคเอกชน พัฒนากฎระเบียบต่างๆ ที่เอื้อ
ตอ่ องคก์ รปกครองสว่ นท้องถนิ่ ในการดแู ลผ้สู ูงอายุ
- มาตรการเร่งรัดการดาเนินงานเชิงรุกของภาครัฐและเอกชนเพ่ือรองรับสังคมสูงวัย เพอื่ ให้เกิด
การบรู ณาการและการทางานเชิงรกุ เพอื่ รองรับสังคมสูงวยั
- การเพม่ิ คุณค่าของผ้สู ูงอายุ
- ส่ือสารสังคมเพ่ือสร้างความตระหนักในสถานการณ์สังคมสูงวัย และการเตรียมความพร้อมสู่
วัยสงู อายอุ ย่างมคี ุณภาพ
- กลไกพิทกั ษ์ผ้สู งู อายุที่ไมส่ ามารถดแู ลตนเองได้
2.5.4 มำตรกำรชว่ ยเหลอื ผสู้ ูงอำยุ
1) มาตรการช่วยเหลือผูส้ ูงอายุ
แนวทางการช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีผ่านมาเน้นสร้างหลักประกันรายได้ยามชราภาพ ผ่านการ
จ่ายเงินสงเคราะห์ เบี้ยยังชีพผู้สูงอายุ ซึ่งยังไม่เพียงพอต่อการดารงชีวิตของผู้สูงอายุให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีได้
รฐั บาลจงึ ตระหนักถึงความสาคญั ของการส่งเสริมสุขภาวะทางสขุ ภาพท่ีดีผ่านการพัฒนาชดุ ความร้ตู า่ งๆ ควบคู่
กันไป เพ่ือให้ผู้สูงอายุมีสุขภาวะทั้งทางร่างกายและจิตใจที่ดี เพื่อเตรียมความพร้อมเข้าสังคมสูงวัย มาตรการ
ตา่ งๆ ท่ีภาครฐั กาหนดตามมติการประชุมคณะรัฐมนตรีเมื่อวนั ที่ 8 พฤศจิกายน 2559 ประกอบด้วย
- มาตรการจ้างงานผู้สูงอายุ หากหน่วยงานใดมีการจ้างงานคนท่ีมีอายุ 60 ปีข้ึนไป เงินเดือนท่ีต้อง
จ่ายให้กับผู้สูงอายุจะสามารถนามาหักภาษีได้สองเท่าของรายจ่ายประเภทเงินเดือนและค่าจ้าง (สาหรับการจ้าง
บุคลากรผู้สูงอายุซ่ึงมีอัตราค่าจ้างไม่เกิน 15,000 บาทต่อคนต่อเดือน) โดยนายจ้างสามารถขอใช้สิทธิได้ไม่เกินร้อย
ละ 10 ของจานวนลูกจ้างท้ังหมด มาตรการน้ีถือว่าเป็นการสร้างหลักประกันความม่ันคงในเร่ืองรายได้ของผู้สูงอายุ
ให้สามารถเลี้ยงดูตนเองได้ยาวนานขึ้น เป็นการเปลี่ยนการมองภาพผู้สูงอายุท่ีมองว่า “ผู้สูงอายุเป็นภาระ” ให้เป็น
“ผู้สูงอายุมีคุณค่า” โดยเป็นการสง่ เสริมให้เกิดพฤฒพลัง (active ageing) และทาให้ผสู้ ูงอายปุ ระสบความสาเร็จ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 18
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน- มาตรการสร้างท่ีพักอาศัยสาหรับผู้สูงอายุ มาตรการนี้ส่งเสริมการสร้างท่ีพักอาศัยท่ีมีความ
เหมาะสม และมีส่ิงอานวยความสะดวกเป็นการเฉพาะให้กบั ผู้สูงอายุ เพ่ือยกระดับคณุ ภาพชีวติ ของผู้สงู อายุให้
มีทพี่ ักอาศัยทปี่ ลอดภยั มอี ปุ กรณใ์ ช้สอยท่ีเหมาะสม และอยใู่ นความดแู ลของแพทย์และพยาบาล โดยจะมีการ
สร้างท่ีพักอาศัยท้ังในรูปแบบการเช่าที่ราชพัสดุ จานวน 4 แห่ง ในจังหวัดชลบุรี นครนายก เชียงราย และ
เชียงใหม่ การจัดหาสถานที่ที่เหมาะสมเพ่ือสร้างที่พักอาศัยสาหรับผู้สูงอายุในรูปแบบของบ้านประชารัฐท่ี
ดาเนินการโดยการเคหะแห่งชาติ ธนาคารอาคารสงเคราะห์ และสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน และการสนับสนุน
เง่ือนไขผ่อนปรนให้แก่ผู้ประกอบการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ ท่ีต้องการพัฒนาโครงการท่ีพักอาศัยสาหรับ
ผู้สูงอายุ วงเงินรวมไม่เกิน 4,000 ล้านบาท และให้มีการจัดสรรวงเงินสินเชื่อท่ีอยู่อาศัยสาหรับผู้สูงอายุ เพื่อ
รองรบั การดาเนินโครงการในระยะต่อไปด้วย โดยให้สทิ ธิการจองสาหรับบุตรท่เี ลี้ยงดบู ดิ ามารดาเปน็ ลาดบั แรก
- สินเช่ือท่ีอยู่อาศัยสาหรับผู้สูงอายุ สินเช่ือที่อยู่อาศัย หมายถึง เงินกู้ระยะยาวท่ีกู้ยืมจากสถาบัน
การเงินหรือธนาคารเพ่ือซ้ือหรือสร้างท่ีอยู่อาศัยนั้น โดยใช้ท่ีอยู่อาศัยน้ันเป็นหลักประกันในการจานองให้แก่
ธนาคารผู้ให้สินเชื่อ มาตรการน้ีเป็นการใ้ห้เงินกู้แก่ผู้สูงอายุท่ีมีอายุ 60 ปี ข้ึนไปท่ีมีที่อยู่อาศัยท่ีปลอดภาระหน้ีเป็น
ของตนเอง เพื่อใ้ห้ผู้สูงอายุนาท่ีอยู่อาศัยของตนมาเปล่ียนเป็นเงนิ ดารงชีพ ซึ่งมูลคา่ เงินทก่ี ู้ได้จะขน้ึ อยู่กับอายุของผู้
กู้ มูลค่าบ้าน และ อัตราดอกเบี้ย ผู้สูงอายุสามารถเลือกวิธีรับเงินเป็นก้อนเดียว หรือทยอยรับเป็นงวด จนกว่าจะ
เสียชีวิตหรือจนกว่าจะหมดอายุสัญญาเงินกู้ โดยผู้กู้ไม่ต้องชาระเงินต้นหรือดอกเบี้ยคืน และหลังจากผู้กเู้ สียชีวิต ที่
อยู่อาศัยจะตกเป็นของธนาคาร มาตรการดังกล่าวนับได้ว่าเป็นทางเลือกสาหรับวัยเกษียณในอนาคต และเป็นอีก
หนึ่งมาตรการท่ีเสริมสร้างความมั่นคงทางรายได้ใหผ้ ู้สงู อายุ และการส่งเสริมให้ผู้สงู อายมุ ีการออมท่ีพอเพียง
- การบูรณาการระบบบาเหน็จบานาญ มาตรการน้ีเป็นการสนับสนุนการออมภาคบังคับ เพื่อ
สรา้ งหลกั ประกันรายได้ท่ีมั่นคงเม่ือยามสงู วัย มาตรการนี้กาหนดให้มกี ารจัดตั้งคณะกรรมการนโยบายบาเหน็จ
บานาญแห่งชาติท่ีมีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน ทาหน้าที่กาหนดนโยบายและทิศทางการพัฒนา และกากับ
ดูแลระบบบาเหน็จบานาญของประเทศให้ครอบคลุม และจัดต้ังกองทุนบาเหน็จบานาญแห่งชาติ (กบข.) เพื่อ
เป็น “กองทุนสารองเลยี้ งชีพภาคบังคับ” สาหรบั แรงงานในระบบ ครอบคลุมทั้งลูกจ้างเอกชน ลูกจ้างชั่วคราว
ของส่วนราชการ พนักงานราชการและพนักงานรัฐวิสาหกิจ ท่ีมีอายุ 15 - 60 ปี ที่ไม่ได้เป็นสมาชิกกองทุน
สารองเลี้ยงชีพ โดยให้มีการจ่ายเงินเข้ากองทุนจาก 2 ฝ่าย คือ ลูกจ้าง และ นายจ้าง ลูกจ้างจะได้รับบานาญ
หรอื บาเหน็จเมือ่ อายุครบ 60 ปี เพือ่ ใหแ้ รงงานกลมุ่ ดังกล่าวมีรายได้ทเี่ พยี งพอในการดารงช้ีวิตหลังเกษยี ณ
2.5.5 นโยบำยรองรบั สังคมผ้สู ูงอำยุ
นโยบายรองรับผู้สูงอายุ ข้อมูลจากสมัชชานโยบายรองรับผู้สูงวัย นาเสนอ 4 มติ เชื่อมทุกส่วน
เคล่ือนท้ังสังคม วางแผนออม(กอ่ นแก่)-รวมกลมุ่ สร้างคุณค่าชีวิต-เดินทางสะดวกดังใจ-สขุ ภาพดีมีคนดูแล เม่ือ
วนั ที่ 4 กรกฎาคม 2562 ประเด็นสาคัญทม่ี กี ารนาเสนอ ประกอบดว้ ย
1) ด้ำนเศรษฐกิจ มุ่งเน้นการนาเสนอเรื่องการออมหลากหลายรูปแบบ ตัวอย่างที่เป็นกาลังเร่ิม
เป็นท่ีสนใจในต่างจังหวัดคือ การออมด้วยการปลูกไม้ยืนต้น โดยสมัชชาฯ เสนอให้กระทรวงทรัพยากรฯ
รับรองสิทธิของผู้ปลูกในการตัด/แปรรูป/จาหน่ายไม้ยืนต้นในพื้นที่กรรมสิทธ์ิตนเอง และให้กระทรวงการคลัง
ร่วมกับส่วนอ่ืนๆ จัดต้ังองค์กรส่งเสริมการปลูกไม้เพื่อการออม โดยรับรองให้ไม้ดังกล่าวเป็นหลักทรัพย์ในการ
ทาธรุ กรรมตา่ งๆ เช่น การประกนั ตัว การก้ยู มื การลงทะเบียนเรียน ฯลฯ
36 2) ด้ำนสังคม เน้นการเสริมสร้างศกั ยภาพและชมรมผู้สูงอายุ เพราะการรวมกล่มุ เป็นเร่ืองสาคัญ
ที่จะทาใหเ้ กิดสุขภาวะ ข้อเสนอคือ การมีพ้ืนท่กี ลางที่เป็นมิตรและเข้าถึงได้สาหรับผู้สูงอายใุ นทุกพื้นที่ เพ่ือให้
19 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
เกิดการทากิจกรรมภายใต้การบริหารงานของผู้สูงอายุเอง หลายหน่วยงานที่ให้การสนับสนุนอยู่ก็สามารถ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
สนับสนนุ ผา่ นพนื้ ท่ีกลางดงั กลา่ วเพอื่ ใหเ้ กดิ การบูรณาการ
37
3) ดำ้ นสภำพแวดล้อม ปัจจุบันผู้สูงอายุไทยช่วยตวั เองไม่ได้มากถึงร้อยละ 5 ส่วนที่อยู่ลาพงั มีสงู ถึง
ร้อยละ 11 อยู่กับคู่สมรสมีร้อยละ 21 การเดินทางของผู้สูงอายุไทยเป็นไปอย่างยากลาบาก ต้องพึ่งพิงคนอื่น ทา
ให้มักต้องอยู่แต่กับบ้าน จึงเสนอว่าให้ขยายโครงการ 1 ตาบล 1 ศูนย์อยู่ดี ซึ่งเป็นงานนาร่องที่ สสส. ออกแบบ
Universal Design Center ด้วยความรว่ มแรงร่วมใจของหลายภาคสว่ นออกไปในพื้นท่ีตา่ งๆ ทวั่ ประเทศ
4) ด้ำนสุขภำพ เป็นการหารือเพื่อเติมเต็มในส่วนที่ สปสช. หรือระบบสวัสดิการต่างๆ รองรับไม่
ท่ัวถึง โดยเสนอให้ระดมทรัพยากรท่ีมีอยู่ในชุมชน เช่น ศาสนสถาน สถาบันการศึกษา หน่วยบริการสุขภาพ
เข้ามาช่วยดูแลคนในชุมชน สร้างสหกรณ์ออมทรัพย์ ธนาคารเวลา เพ่ือสนับสนุนการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว
รวมถงึ การสร้างความรอบรดู้ ้านสุขภาพผา่ นเครอ่ื งมอื อย่างสมชั ชาสุขภาพพ้นื ที่ ธรรมนญู สขุ ภาพพน้ื ท่ี เปน็ ตน้
2.5.6 แผนยุทธศำสตร์ 20 ปี กรมกิจกำรผูส้ ูงอำยุ ปี พ.ศ.2561 – 2580
มกี ารกาหนดประเดน็ ยุทธศาสตร์ และเปา้ ประสงคเ์ ชิงยุทธศาสตร์ของแตล่ ะประเด็น ดงั น้ี
1) ประเด็นท่ี 1 เป็นหน่วยงานหลักในการบูรณาการการขับเคล่ือนนโยบาย มาตรการ กลไก
นวัตกรรมงานดา้ นผู้สงู อายไุ ปส่กู ารปฏิบัติ
เป้าประสงค์ มีการบูรณาการท้ังระดับนโยบาย กลไก สู่การปฏิบัติ โดยมีการเช่ือมโยงแผน
ระดับนโยบายสู่การปฏิบัติในพ้ืนท่ี ยกระดับหน่วยงานเพื่อเป็นกลไกในการดาเนินงานด้านผู้สูงอายุ และสร้าง
ความรว่ มมอื งานดา้ นผสู้ ูงอายรุ ะหว่างประเทศ
2) ประเด็นที่ 2 พัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุและเตรียมความพร้อมคนทุกช่วงวัยเพื่อรองรับสังคม
ผู้สงู อายรุ ่วมกบั ภาคีเครอื ข่าย
เป้าประสงค์ พฒั นาศักยภาพผู้สูงอายุและเตรียมความพร้อมคนทกุ วัย เพ่อื ใหผ้ ู้สงู อายุได้รับการ
พัฒนาศักยภาพ สง่ เสรมิ ให้มีงานทา มีสว่ นรว่ มในกจิ กรรมทางสงั คมผ่านเครอื ข่ายและกลไกในระดับพ้ืนท่ี และ
คนทุกวยั มีการเตรยี มความพรอ้ มก่อนเข้าสวู่ ัยสงู อายุ
3) ประเดน็ ที่ 3 พฒั นาระบบการคมุ้ ครองและพิทักษ์สิทธิผูส้ งู อายุ
เป้าประสงค์ ผู้สูงอายุได้รับการพิทักษ์และคุ้มครองสิทธิอย่างทั่วถึง โดยมีการผลักดันและ
ขับเคลื่อนมาตรฐานการดูแลผู้สูงอายุไปสู่การปฏิบัติเพ่ือรองรับกลุ่มผู้สูงอายทุ ่ีอยู่ในภาวะพ่ึงพงิ พร้อมท้ังสร้าง
ระบบคุ้มครองและพทิ ักษส์ ิทธผิ ู้สูงอายใุ หส้ อดคล้องกับสถานการณ์และบรบิ ทในพน้ื ท่ี เพื่อให้ผูส้ ูงอายุไดร้ ับการ
คุม้ ครองและพทิ ักษป์ ระโยชนอ์ ยา่ งท่ัวถงึ
4) ประเดน็ ท่ี 4 เปน็ องคก์ รแหง่ นวัตกรรมด้านผสู้ ูงอายุ
เป้าประสงค์ พัฒนาระบบการบบริหารจัดการเพื่อยกระดับการให้บริการ เพ่ือให้ประชาชนมี
ความพึงพอใจต่อคุณภาพการให้บริการ โดยออกแบบการบริการที่ยึดกลุ่มเป้าหมายเป็นศูนย์กลาง มีการนา
เทคโนโลยสี ารสนเทศหรือนวตั กรรมทเี่ หมาะสม
รฐั บาลตระหนักถึงความสาคัญของการเข้าส่สู ังคมสูงวยั จากการทมี่ ีสัดส่วนของผู้สูงอายุเพ่ิมขึ้นอย่างต่อเน่ือง
โดยมกี ารกาหนดยุทธศาสตร์และนโยบายระดบั ชาติเพอ่ื รองรับสังคมผ้สู ูงอายุ รวมท้งั มาตรการ/แนวทางในการ
ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีภายใต้สังคมสูงวัยในปัจจุบัน ได้แก่ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
แหง่ ชาติฉบับที่ 12 ท่มี ุ่งเน้นการเสรมิ สรา้ งและพัฒนาศักยภาพทุนมนษุ ย์ ให้คนทุกช่วงวัยมีคุณธรรม จรยิ ธรรม
มีการพัฒนาทักษะความรู้ และส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิต รวมทั้งพัฒนาศักยภาพของชุมชนท้องถิ่นผ่าน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 20
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนระบบเศรษฐกจิ ฐานราก เพ่ือสร้างความเข้มแข็งให้คน และชุมชน แผนปฏบิ ัติการด้านผู้สูงอายุ ท่ีมีการกาหนด
ยุทธศาสตร์ในการเตรียมความพร้อมเพื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ การส่งเสริมและพัฒนาผู้สูงอายุในด้านสุขภาพ การ
ทางาน การรวมกลุ่ม และการอยู่อาศัยในสภาพแวดล้อมท่เี หมาะสม การสร้างระบบคุ้มครองทางสังคมสาหรับ
ผู้สูงอายุ การบริหารจัดการเพ่ือการพัฒนางานด้านผู้สูงอายุ รวมท้ังการประมวล พัฒนา และเผยแพร่องค์
ความร้ดู ้านผ้สู งู อายุ ขอ้ เสนอของสภาปฏริ ปู ประเทศ ในการพฒั นาระบบเพ่ือรองรบั ผู้สูงอายดุ ้านเศรษฐกจิ ด้าน
การปรับสภาพแวดล้อม สิ่งอานวยความสะดวก และบริการสาธารณะ ด้านสุขภาพ และด้านสังคม มาตรการ
ช่วยเหลือผูส้ ูงอายุ ในเรื่องของการจ้างงาน การสร้างที่พักอาศัย การให้สินเช่ือที่อยู่อาศยั สาหรับผู้สูงอายุ และ
การบูรณาการระบบบาเหน็จบานาญ นโยบายรองรับผู้สูงอายุ ในด้ำนเศรษฐกิจท่ีมุ่งเน้นเรื่องการออม ด้ำน
สังคมที่เน้นการเสริมสร้างศักยภาพและชมรมผู้สูงอายุ ด้ำนสภำพแวดล้อม ในกำรส่งเสริมกำรขยำยโครงกำร
Universal Design Center ด้ำนสุขภำพ โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชนในการช่วยเหลือดูแลคนในชุมชน
แผนยุทธศาสตร์ 20 ปี กรมกิจการผู้สูงอายุ ปี พ.ศ.2561 – 2580 โดยมุ่งเน้นการเป็นหน่วยงานหลักใน
การบูรณาการการขับเคลื่อนนโยบายด้านผู้สูงอายุไปสกู่ ารปฏิบัติ เตรยี มความพร้อมเพ่ือรองรบั สังคมผู้สูงอายุ
พัฒนาระบบการคุ้มครองและพิทักษ์สิทธิผู้สูงอายุ และเป็นองค์กรแห่งนวัตกรรมด้านผู้สูงอายุในการพัฒนา
ระบบการใหบ้ รกิ าร
การกาหนดยุทธศาสตร์ นโยบาย และมาตรการของภาครัฐแสดงให้เห็นถึงการเตรียมความพร้อมในการ
รองรับสังคมสูงอายุอย่างมีคุณภาพ ท้ังการเตรียมความพร้อมให้กับตัวผู้สูงอายุเองในการพัฒนาทักษะ ความรู้
เพื่อให้สามารถปรับตัวและรู้เท่าทันสถานการณ์ การมีส่วนร่วมของครอบครัว ชุมชน ในการส่งเสริมสุขภาพ
การรวมกลมุ่ กจิ กรรมต่างๆ บทบาทของหน่วยงานทเี่ กี่ยวขอ้ งในการปรับสภาพแวดล้อม ทอี่ ยอู่ าศัย และส่ิงอานวย
ความสะดวกสาหรับผู้สูงอายุ การส่งเสริมการจา้ งงาน และระบบการออม รวมท้ังการพัฒนาระบบการคุ้มครอง
และพิทักษส์ ิทธิผู้สูงอายุ
2.6 เอกสำรงำนวจิ ัยทเ่ี ก่ยี วขอ้ ง
สุทธิพงศ์ บุญผดุง (2554) ได้ศึกษาวิจัยเร่ือง “การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในท้องถ่ินโดยใช้โรงเรียน
เป็นฐาน ตามหลกั เศรษฐกิจพอเพียง (ระยะท่ี 1)” ผลการวิจัยพบว่า 1) ระดับคุณภาพชีวติ ของผสู้ งู อายุในภาพรวม
อยู่ในระดับค่อนข้างมาก อันดับแรกคือความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล รองลงมาคือด้านการรวมกลุ่มทางสังคม
ด้านสภาพอารมณ์ที่ดี และด้านสภาพร่างกายที่ดี ตามลาดับ ในขณะท่ีด้านสภาพความเป็นอยู่ท่ีดี และการ
ตัดสินใจด้วยตนเอง มีระดับคุณภาพชีวิตปานกลาง 2) ปัจจัยท่ีเก่ียวข้องกับคุณภาพชีวิต พบว่า ด้านสภาพ
อารมณท์ ่ีดี มีปจั จัยทีเ่ กยี่ วข้องได้แก่ ปจั จยั ด้านความวา้ เหว่ อ้างวา้ ง และปัจจยั ด้านความสุขกาย สบายใจ ดา้ น
ความสัมพันธ์ระหวา่ งบุคคล มีปัจจัยที่เก่ียวข้องได้แก่ ปัจจยั ด้านปฏิสัมพันธ์ในครอบครัว มติ รสหาย และเพ่อื น
บ้าน ด้านการรวมกลุ่มทางสังคม มีปัจจัยท่ีเกี่ยวข้องได้แก่ ปัจจัยด้านการอุทิศและการได้รับการยอมรับจาก
ชุมชน ด้านสภาพความเป็นอย่ทู ี่ดี มปี ัจจัยท่ีเก่ียวข้องได้แก่ ปัจจยั ด้านการดารงชีพ และปัจจยั ด้านรายรับและ
รายจ่าย คุณภาพชีวิตด้านสภาพร่างกายที่ดี มีปัจจัยท่ีเกี่ยวข้องได้แก่ ปัจจัยด้านการใส่ใจเรื่องสุขภาพ และ
ปัจจัยด้านการบริโภคท่ีดี และสุดท้าย ด้านการตัดสินใจด้วยตนเอง มีปัจจัยที่เก่ียวข้องได้แก่ ปัจจัยด้านความ
เป็นอิสระทางความคิด และปจั จัยการเลือกทาในส่ิงท่ีตอ้ งการ 3) แนวทางการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตของผู้สูงอายุ
โดยใช้โรงเรียนเป็นฐานตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง ผ่านความเห็นชอบจากผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งสามารถนาไป
38 ทดลองใช้ และศึกษาผลการใช้กบั ผู้สงู อายใุ นทอ้ งถน่ิ ในงานวจิ ัยระยะท่ี 2 ตอ่ ไป
21 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
เยาวเรศ แตงจวง (2557) ได้ศึกษาวิจัยเร่ือง “แนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุอาเภอลับแล โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
จงั หวัดอตุ รดิตถ์” ผลการศกึ ษาพบว่า ระดบั คณุ ภาพชีวติ ของผู้สูงอายุอาเภอลบั แล จังหวดั อุตรดิตถ์ ในภาพรวม
อยู่ในระดับปานกลาง เม่ือพจิ ารณาเป็นรายด้าน ด้านจิตใจมีค่าเฉล่ียสูงสุด รองลงมาคือ ด้านสิ่งแวดล้อม และ 39
ด้านร่างกาย แนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุอาเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ พบว่า ด้านร่างกาย ควร
ส่งเสริมให้ผู้สงู อายมุ ีความรเู้ ก่ียวกับการดูแลสขุ ภาพของตนเองและส่งเสริมการออกกาลงั กาย ปลุกจิตสานึกให้
คนในครอบครัว บุตรหลาน มีความกตัญญู เอาใจใส่ ให้ความรักความอบอุ่นแก่ผู้สูงอายุ มีรถรับส่งผู้สูงอายุท่ี
เดินทางไปสถานพยาบาล และมีอาสาสมคั รคอยดูแล ตรวจเยีย่ มบา้ น และรับฟังปัญหา ด้านจิตใจ ควรสง่ เสริม
ให้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมในการดูแลผู้สูงอายุ ควรสนับสนุนให้ผู้สูงอายุได้มีบทบาทในการถ่ายทอดภูมิปัญญา
ท้องถิ่นแก่เด็กและเยาวชน ควรจัดกิจกรรมแสดงความรักความกตัญญูแก่ผู้สูงอายุ เช่น รดน้าดาหัวผู้สูงอายุ
กิจกรรมนันทนาการร่วมกันโดยมีสมาชิกหลายวัย ท้ังเด็ก ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ จัดกิจกรรมที่มีการแสดงธรรม
เทศนา และจัดให้มีการทัศนศึกษา ด้านความสัมพันธ์ทางสังคม ควรจัดให้มีการทากิจกรรมร่วมกันเดือนละ 1
ครงั้ เช่น มีการพบปะพูดคุย เล่าปัญหาให้กันฟงั ชว่ ยกันหาทางแกไ้ ขปัญหา ส่งเสริมกิจกรรมชมรมผู้สงู อายใุ ห้มี
ความเขม้ แข็งและมีประสิทธิภาพในการบรหิ ารชมรม และด้านส่ิงแวดลอ้ ม ควรจดั ทาโครงการชมุ ชนน่าอยู่ เช่น
การประกวดหมู่บ้าน การส่งเสริมชุมชนบริหารจัดการขยะโดยทาปุ๋ยชีวภาพและปลูกพืชปลอดสารเคมี
ปรบั ปรุงสว่ นสาธารณะ จัดส่ิงอานวยความสะดวกสาหรับผู้สูงอายุ เช่น การทาราวจบั ในห้องนา้ สาธารณะ
วริยา จันทร์ขา หทัยชนก บัวเจรญิ และชินวฒุ ิ อาสน์วิเชียร (2558) ได้ศึกษาวจิ ัยเรอ่ื ง “รูปแบบการดูแล
ผู้สูงอายุโดยชุมชนท้องถ่ินจัดการตนเอง กรณีศึกษา : องค์การบริหารส่วนตาบลท่างาม อาเภออินทร์บุรี
จังหวัดสิงห์บุรี” ผลการวิจัยพบว่า 1) ฐานคิด ทุนทางสังคม และศักยภาพการดูแลผู้สูงอายุเพื่อสร้างชุมชน
จัดการตนเอง คือ การมสี ่วนร่วมคดิ ร่วมทา ร่วมรับผลประโยชน์ แกไ้ ขปัญหาโดยใชภ้ าคเี ครือขา่ ย สร้างความมี
จิตสาธารณะเพ่ือพัฒนาศักยภาพการดูแลสุขภาพ พัฒนาสภาพแวดล้อมท่ีเอ้ือต่อสุขภาวะชุมชน จัดระบบ
บริการสขุ ภาพ จดั ต้ังกองทุน/สวสั ดิการ และนาขอ้ มูลตาบลมาใชใ้ นการพฒั นางานอย่างเป็นระบบ 2) รูปแบบ
การดแู ลผสู้ ูงอายขุ องชุมชนทอ้ งถิน่ จดั การตนเองใชร้ ะบบฐานข้อมูลตาบลบูรณาการทนุ และศักยภาพทางสังคม
ภายในและภายนอกพื้นที่ เน้นการพัฒนาคุณภาพชีวิต สุขภาพความเป็นอยู่ และการพึ่งพาตนเอง ดูแลผู้ที่จะ
เข้าสู่วัยผู้สูงอายุและผู้สูงอายุโดยเน้น 4 มิติ คือ 1) การดูแลระยะยาวสาหรับผู้สูงอายุท่ีมีภาวะพึ่งพิง (Long-
term care) 2) การพัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุด้านการเรียนรู้สัมมาอาชีพ 3) การเตรียมความพร้อมก่อนวัย
สูงอายุ และ 4) การจดั การสภาพแวดลอ้ มที่เป็นมติ รกบั ผู้สงู อายุ
อภินันท์ สนน้อย ปิยาภรณ์ ศิริภานุมาศ และ สุรชัย ปิยานุกูล (2559) ได้ศึกษาวิจัยเร่ือง “รูปแบบการ
พฒั นาคณุ ภาพชีวิตผู้สงู อายุในจังหวัดบุรีรมั ย์” ผลการวจิ ัยพบวา่ 1) ดา้ นร่างกาย ผสู้ ูงอายสุ ่วนใหญ่มีสขุ ภาพไม่
แข็งแรง มีโรคประจาตัว เช่น เบาหวาน ความดัน ด้านจิตใจ ผู้สูงอายุมีสภาพความเป็นอยู่ดี อบอุ่น มีความ
เหมาะสม ความสัมพันธ์กับครอบครัวชุมชน ผู้สูงอายุได้มีส่วนร่วมการทากิจกรรมพอสมควร ด้าน
สภาพแวดล้อม ลักษณะท่ีอยู่อาศัยของผู้สูงอายุมีความเหมาะสม 2) ระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในจังหวัด
บรุ ีรมั ย์ โดยภาพรวมอยู่ในระดบั สูง เมื่อพิจารณารายด้าน ระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุอยใู่ นระดบั สูง ได้แก่
ด้านความสัมพนั ธ์ทางสังคม และด้านจิตใจ อยู่ในระดับปานกลาง ได้แก่ ด้านร่างกาย และด้านสภาพแวดล้อม
3) ปัจจัยท่ีสง่ ผลต่อคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในจังหวดั บุรีรัมย์ ไดแ้ ก่ ปัจจัยด้านการปฏิบตั ิกจิ วตั รประจาวัน ปจั จัย
ด้านการมสี ่วนรว่ มกับครอบครัวและชุมชน ปัจจยั ดา้ นการสนับสนุนทางสังคม ปจั จยั ดา้ นความพึงพอใจในชีวิต
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 22
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนความเป็นอยู่ และปัจจัยด้านการให้คุณค่าในตนเอง 4) รูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในจังหวัด
บุรีรัมย์ ผู้สูงอายุควรพัฒนาตนเอง ช่วยเหลือตนเอง ผู้ดูแลผู้สูงอายุ ครอบครัวควรช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุ ให้
ความสาคญั กับผูส้ ูงอายุ หน่วยงานภาครัฐ เช่น องคก์ รปกครองส่วนท้องถิ่น โรงพยาบาลสง่ เสริมสุขภาพตาบล
ควรเป็นหน่วยงานรับผิดชอบหลักในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ จัดสวัสดิการ กิจกรรมเพ่ือสุขภาพ ดูแล
ความม่ันคงปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน จัดสภาพแวดล้อมให้เหมาะสม ส่งเสริมศักยภาพผู้สูงอายุ อบรมให้
ความรู้ จัดสง่ิ อานวยความสะดวก จัดบริการสาธารณะ สง่ เสรมิ การมีสว่ นรว่ มในชุมชน
กานดา เต๊ะขันหมาก กาสัก เต๊ะขันหมาก และปัญญา อนันตธนชัย (2559) ได้ศึกษาวิจัยเร่ือง “รูปแบบการ
บริหารงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในจังหวัดลพบุรี ” ผลการ
ศึกษาวิจัยพบว่า คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในภาพรวมอยู่ในระดับท่ีดีมาก ท้ังด้านร่างกาย จิตใจ สังคม เศรษฐกิจ
สติปัญญา และการพัฒนาตนเอง ในการบริหารงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินจาแนกเป็นสองลักษณะคือ 1)
การส่งเสริมและสนับสนุนโดยตรง และ 2) การระดมความร่วมมือจากภาครัฐและภาคเอกชนท้ังภายในและ
ภายนอกพ้ืนที่ ปัจจัยความสาเร็จขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุได้แก่ 1)
การดาเนินงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน 2) ทุนทางสังคม/วัฒนธรรม/เศรษฐกิจ/ส่ิงแวดล้อมของชุมชน 3)
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบล/กองทุนหลักประกันสุขภาพตาบล 4) ชมรมผู้สูงอายุ 5) หน่วยงานของภาครัฐ
และภาคเอกชนที่อยใู่ นพ้ืนท่ีและ 6) หน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชนที่อยู่นอกเขตปกครอง
กัญญา ช่ืนอารมย์ และ วลัยนารี พรมลา (2560) ได้ศึกษาวิจัยเรื่อง “การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ
จังหวัดปทุมธานี” ผลการวิจัยพบว่า แนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตจะต้องประกอบไปด้วย 1) นโยบายและ
ยุทธศาสตร์ในการสนับสนุน 2) ส่งเสริมคุณภาพชีวิตโดยการจัดต้ังกลุ่ม/ชมรมผู้สูงอายุ 3) การส่งเสริมอาชีพ
ให้กบั ผู้สูงอายทุ ี่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ 4) การสนับสนนุ แพทยเ์ คล่ือนท่ีเพ่ือตรวจสุขภาพประจาปี 5) สนับสนุน
ความร้เู กย่ี วกบั การดแู ลสขุ ภาพตนเองใหก้ ับผสู้ งู อายุ
ศิริมาศ โกศัลย์พิพัฒน์ (2561) ศึกษาวิจัยเร่ือง “รูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในชนบท
ภาคเหนือโดยการมีส่วนร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน” ผลการศึกษาวิจัยพบว่า แนวทางในการพัฒนา
คุณภาพชีวิตที่เหมาะสมประกอบด้วย 6 มิติได้แก่ 1) มิติด้านเศรษฐกิจ/รายได้ 2) มิติด้านความเป็นอยู่ 3) มิติ
ด้านสุขภาวะ 4) มิติด้านความอบอุ่น สัมพันธภาพในครอบครัว 5) มิติด้านการมีสว่ นร่วมในกิจกรรมทางสังคม
6) มิติด้านความมีคุณค่า ส่วนรูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมขององค์กร
ปกครองส่วนท้องถิ่น ความสาเร็จเกิดจาก 1) การดาเนินงานตามนโยบายขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินท่ี
เป็นไปอย่างเข้มแข็ง 2) มีการประสานความร่วมมือกับองค์กรต่างๆเพ่ือให้ความรู้และทากิจกรรม 3) การ
คัดเลือกตวั แทนผูส้ งู อายทุ มี่ ีความสามารถมาเป็นวทิ ยากรใหค้ วามรู้ 4) จดั เวทีแสดงความสามารถของผ้สู ูงอายุ
ณฐั กฤตา งามมีฤทธ์ิ วัชรินทร์ ระฤาชาติ และณภัทร โพธิ์วัน (2561) ได้ศึกษาวิจัยเรื่อง “รูปแบบการพัฒนา
คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในเขตภาคกลางโดยใช้กิจกรรมนันทนาการ” ผลการวิจัยพบว่า 1) ปัจจัยด้านสุขภาพ ทาง
กายภาพ ปัจจัยด้านจิตใจ ปัจจัยด้านความสัมพันธ์ทางสังคมของผู้สูงอายุอยู่ในระดับมาก ส่วนปัจจัยด้าน
สิ่งแวดล้อมอยู่ในระดับปานกลาง 2) โมเดลองค์ประกอบเชิงยนื ยันคุณภาพชีวิตผูส้ ูงอายุในเขตภาคกลางพบว่า ผล
การวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยันอันดับสอง โมเดลคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุประกอบด้วย 4 องค์ประกอบ คือ
ปจั จัยด้านสขุ ภาพท่มี ีน้าหนกั ขององคป์ ระกอบมากทส่ี ดุ รองลงมาคือ ปจั จัยด้านจิตใจ ปจั จัยด้านสิง่ แวดล้อม และ
40 ปัจจัยด้านความสัมพันธ์ทางสังคม 3) รูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในเขตภาคกลางโดยใช้กิจกรรม
23 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
นันทนาการเป็นรูปแบบเชงิ ระบบบนฐานของข้อค้นพบจากวิธีเชงิ ปริมาณ ประกอบด้วย 4 ขั้นตอนคอื (1) กาหนด โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
กรอบรูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุโดยใช้กิจกรรมนันทนาการ (2) อธิบาย ทาความเข้าใจกับผู้สูงอายุ
เก่ียวกับรูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ โดยใช้กิจกรรมนันทนาการ (3) กาหนดแผนปฏิบัติการกิจกรรม
นันทนาการให้ครอบคลุมเกี่ยวกับคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุทุกด้านตามความต้องการของผู้สูงอายุ (4) ดาเนินการตาม
แผนปฏิบัติการ
อนุชา ม่วงใหญ่ (ม.ป.ป) มีการจัดทารายงานการวิจัยเรอ่ื ง “แนวคดิ และวิธกี าร เพ่อื การดารงชีวิตอย่างมี
คุณค่าของผู้สูงอายุ” บทสรุปจากการศึกษาวิจัยคือ การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุดารงชีวิตอย่างมีคุณค่า คือการ
สง่ เสริมการทางานใหก้ ับผู้สูงอายุ นอกจากการส่งเสริมความมีคุณค่าจะเปน็ ส่ิงจาเป็นแลว้ การสง่ เสริมคุณภาพ
ชีวิตให้ผู้สูงอายุ “อยู่ ดี มี สุข” มีสุขภาพร่างกายและจิตใจที่ดี ครอบครัวและชุมชนเป็นผู้ที่มีบทบาทสาคัญใน
การมีส่วนร่วมดูแลท้ังทางด้านร่างกาย จิตใจ ด้านเศรษฐกิจ ความต้องการทางสังคม การเจ็บป่วยและการ
รักษาพยาบาล รวมท้ังการส่งเสริมกิจกรรมและสร้างความรักความอบอุ่นภายในครอบครัว ในส่วนของการ
ทางานภาครัฐควรมีนโยบาย กฎหมาย ระเบียบ และแผนปฏิบัติงานที่ชัดเจนในการสนับสนุนการทางานท่ี
เหมาะสมกับสมรรถนะ ทักษะ ความรู้ความสามารถของผู้สูงอายุ และบริบทของชุมชนท้องถ่ิน การปรับ
ทัศนคติใหม่เก่ียวกับการทางานของผู้สูงอายุโดยคานึงถึงศักยภาพและความพร้อมมากกว่าอายุ ตลอดจนการ
ส่งเสริมการทางานให้มีความยดื หยนุ่ เหมาะสมกบั ความเป็นอยู่และความตอ้ งการของผูส้ งู อายุ
โดยสรุปแล้ว การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุมีความเก่ียวข้องกับตัวผู้สูงอายุเอง ซ่ึงผู้สูงอายุต้องมี
การดูแลตนเอง และสามารถพ่ึงพาตนเองได้ตามสมรรถนะของร่างกาย ภายใต้การมีส่วนร่วมในการช่วยเหลือ
ดูแลของครอบครัวและชุมชน คนทุกช่วงวัย รวมทั้งอาสาสมัครในพ้ืนท่ี ตลอดจนหน่วยงานต่างๆ ท่ีเกี่ยวข้อง
ในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตอย่างครอบคลุมทุกด้าน ท้ังสุขภาพร่างกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม สภาพแวดล้อม
และเศรษฐกิจ เนื่องจากผู้สูงอายุมีสภาพร่างกายที่เส่ือมถอย และมีโรคประจาตัว ซึ่งควรให้การดูแล ตรวจ
สุขภาพอย่างสม่าเสมอ รวมท้ังการออกกาลังกาย ทางด้านจิตใจ โดยการให้ความสาคัญ ความรัก ความอบอุ่น
มสี ัมพันธภาพที่ดีในครอบครัว ด้านอารมณ์ มีการส่งเสริมกิจกรรมท่ีสร้างความสุขให้กับผู้สูงอายุ เช่นกิจกรรม
นันทนาการต่างๆ ด้านสังคม ในการเข้าร่วมกิจกรรมของชุมชน การเป็นสมาชิกชมรมผสู้ ูงอายุ ด้านสภาพแวดล้อม
คือ การปรับสภาพที่อย่อู าศัย และสง่ิ อานวยความสะดวกทเ่ี อ้ือต่อการดารงชีวิตของผ้สู งู อายุ รวมท้ังด้านเศรษฐกิจ
ซ่ึงเป็นประเด็นสาคัญในปัจจุบัน เนื่องจากผู้สูงอายุมีสัดส่วนเพ่ิมมากขึ้น ขณะท่ีรายได้และการออมมีอยู่ค่อนข้าง
น้อย การส่งเสริมการทางานให้กับผู้สูงอายุจึงเป็นส่ิงท่ีหลายภาคส่วนให้ความสาคัญมากข้ึน ประโยชน์ท่ีได้รับ
นอกเหนอื จากเปน็ การสร้างรายไดแ้ ลว้ ยังเป็นสร้างความรสู้ ึกมีคณุ ค่าให้กับผู้สูงอายุในอกี ทางหน่ึง
41
42 โครงการวจิ ัยการสง่ เสรมิ คุณภาพชวี ติ ของผู้สงู อายุ
โดยอาศยั การมสี ว่ นร่วมของคนทกุ ช่วงวยั ในครอบครวั และชมุ ชน
บทที่ 3
วิธดี �ำ เนินก�รวจิ ยั
43 25
โครงการวจิ ัยการส่งเสรมิ คุณภาพชวี ิตของผสู้ ูงอายุ
โโดคยรองากศาัยรกวาิจรัยมกสี าว่ รนสร่งว่ เสมรขมิอคงณุคนภทากุ พชชว่ ีวงติวยัขอในงคผร้สูองูบอคารยัวแุ ละชุมชน
โดยอาศัยการมสี ว่ นร่วมของคนทุกชว่ งวยั ในครอบครัวและชุมชน
บทท่ี 3
วิธดี ำเนนิ กำรวิจยั
การวิจัยเร่ือง “การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัว
และชุมชน” ผวู้ ิจัยได้กาหนดวิธีการดาเนินงานวจิ ัยเพอ่ื ให้ครอบคลุมกับคาถามหรือโจทย์ของการวจิ ัย และได้
ผลการวิจยั ที่สอดคล้องกบั วัตถุประสงค์ที่กาหนดไว้ โดยมวี ิธีการดาเนนิ การวจิ ยั ดงั น้ี
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 3.1 วธิ ดี ำเนนิ กำรวิจัย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน การวิจัยครั้งน้ีเป็นการวิจยั ประยุกต์ (Applied Research) ศึกษาโดยใช้วิธีวิทยาการวจิ ยั แบบผสานวธิ ี
(Mix Methodology) ซึ่งประกอบด้วยการวิจัยแบบเชิงปริมาณ (Quantitative Methodology) และการ
วิจัยแบบเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) รวมทั้งมีการวิเคราะห์ผลข้อมูลการวิจัยโดยใช้วิธีการ
วิเคราะห์เชิงพรรณา (Descriptive Study) คณะผู้วิจัยจึงได้กาหนดการคัดเลือกพ้ืนท่ี ขนาดตัวอย่าง และ
กลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลัก ดังน้ี
3.1.1 กำรวิจยั เชงิ ปริมำณ
เป็นการเก็บรวบรวมข้อมูลจากประชากรกลุ่มตัวอย่าง เกี่ยวกับชีวิตความเป็นอยู่/คุณภาพชีวิต
ของผสู้ ูงอายใุ นปัจจบุ นั โดยมีรายละเอียดท่ีเก่ียวข้องกบั กระบวนการวจิ ยั ดงั น้ี
1) การคดั เลือกพืน้ ท่ีเชิงปริมาณ
การคัดเลือกพื้นท่ีท่ีใช้ในการศึกษาคร้ังนี้ มีการพิจารณาจากเกณฑ์การประเมินศูนย์พัฒนา
ครอบครัวในชุมชน (ศพค.) และเกณฑ์การประเมินศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ
(ศพอส.) โดยเป็นการคัดเลือกพื้นท่ีที่ได้รับการประเมินอยู่ในระดับดี/มีความเข้มแข็ง ในเขตจังหวัดสงขลา
รวมทัง้ หมด 4 พื้นที่ (ตารางที่ 3.1)
ตารางที่ 3.1 พนื้ ทีใ่ นการจัดเกบ็ ข้อมูลเชิงปริมาณซึ่งอยใู่ นเขตรบั ผิดชอบของ สสว.11
จังหวดั พ้ืนที่ จำนวนกลุ่มตัวอยำ่ ง (คน)
สงขลา 1) เทศบาลเมอื งสะเดา อ.สะเดา 250
2) เทศบาลตาบลควนลงั อ.หาดใหญ่ 250
3) อบต.รตั ภมู ิ อ.ควนเนยี ง 250
4) อบต.คลองหรัง อ.นาหม่อม 250
รวม 4 พืน้ ท่ี 1,000
2) ขนาดตัวอย่างในการเก็บแบบสอบถาม
กลุ่มตัวอย่างในการเก็บรวบรวมข้อมูลประกอบด้วย ตัวแทนของผู้สูงอายุจานวน 400 คน
และสมาชิกช่วงวัยอนื่ ในครอบครัวของผูส้ ูงอายุ จานวน 600 คน รวมจานวน 1,000 คน
3) วธิ ีการเลอื กกล่มุ ตัวอย่าง
กลุ่มตัวอย่างในการคัดเลือกมาจากจังหวัดที่มีประชากรวัยสูงอายุ (อายุ 60 ปีข้ึนไป) มาก
ที่สุด คือจังหวัดสงขลา โดยมีการคัดเลือกพื้นท่ีที่มีศูนย์พัฒนาครอบครัวในชุมชน (ศพค.) และศูนย์พัฒนา
คุณภาพชวี ิตและส่งเสริมอาชพี ผู้สูงอายุ (ศพอส.) ที่เข้มแข็ง จากน้ันจึงเป็นการคดั เลอื กกลมุ่ ตัวอย่างท่ีเป็นคน
44
26 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน เพื่อให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในปัจจุบันทั้งจาก โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
มุมมองความคิดเห็นของผู้สูงอายุ และจากมุมมองความคิดเห็นของสมาชิกต่างช่วงวัย
45
4) การเก็บรวบรวมข้อมูลในพนื้ ท่ี
การเก็บรวมรวมข้อมูลเชิงปริมาณ ใช้แบบสอบถามเป็นเคร่ืองมือในการจัดเก็บข้อมูลจาก
กลุ่มตัวอย่างจานวน 1,000 คน ซึ่งเป็นตัวแทนของประชากรทุกช่วงวัยในชุมชนท้องถิ่น ในพื้นที่ 4 อาเภอของ
จงั หวดั สงขลา ท่ีเป็นเขตรับผิดชอบของสานักงานส่งเสริมและสนบั สนุนวชิ าการ 11
3.1.2 กำรวจิ ัยเชงิ คณุ ภำพ
โครงการวิจัยในประเด็นการศึกษาเร่ือง “การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการ
มีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน” ใช้วิธีการวจิ ัยเชิงคุณภาพประกอบกับการวิจัยเชิงปรมิ าณ
เพื่อให้ได้ข้อมูลท่ีมีความครบถ้วนสมบูรณ์และสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของงานวิจัย โดยมีรายละเอียด
เกี่ยวกบั กระบวนการวจิ ัย ดังนี้
1) กลมุ่ ตวั อย่างในการวจิ ยั เชิงคณุ ภาพ
1.1) ผทู้ ่ีมีส่วนเกย่ี วขอ้ งกับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สงู อายุในพื้นที่เป้าหมาย 2 จังหวัด
ซึ่งประกอบดว้ ย
- ตวั แทนของผสู้ งู อายแุ ละสมาชิกในครอบครัวทอ่ี ยู่ในชมุ ชนทอ้ งถ่นิ จานวน 15 คน
- ผู้ท่ีมีส่วนเก่ียวข้องกับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในพื้นท่ี เช่น เจ้าหน้าที่
จากองคก์ รปกครองส่วนท้องถ่ิน (อปท.) กานัน/ผู้ใหญ่บ้านท่ีเป็นผู้นาชุมชน เจ้าหน้าท่ีจากโรงพยาบาลส่งเสริม
สุขภาพตาบล (รพสต.) เจ้าหน้าที่จากศูนย์พัฒนาครอบครัวในชุมชน (ศพค.) ศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและ
ส่งเสรมิ อาชีพผ้สู ูงอายุ (ศพอส.) เปน็ ตน้ จานวน 15 คน
1.2) ผู้เช่ียวชาญ และผู้มปี ระสบการณ์เก่ียวกับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของสูงอายุ ซ่ึงเป็น
อาจารย์/นักวชิ าการจากสถาบันการศึกษา จานวน 3 คน
2) การเกบ็ รวบรวมขอ้ มูลในพนื้ ท่ี
ในส่วนของการวิจัยเชิงคุณภาพ เป็นการเก็บรวบรวมข้อมูลจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้องและผู้มี
สว่ นได้ส่วนเสยี (Stakeholder) ในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผสู้ ูงอายุในพื้นท่ี เพือ่ กาหนดแนวทาง/รูปแบบที่
เหมาะสมในการส่งเสรมิ คุณภาพชวี ิตของผสู้ ูงอายุโดยการมีสว่ นร่วมของคนทุกช่วงวัย มีการดาเนินการ ดังน้ี
2.1) การสนทนากลมุ่ (Focus Group Discussion) โดยให้ผูม้ สี ่วนไดส้ ่วนเสีย (Stakeholders)
รวมท้ังผู้ท่ีมีส่วนเกี่ยวข้องและมีหน้าที่รับผิดชอบในการส่งเสริมส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุร่วมพูดคุย
แลกเปลี่ยน เสนอแนะ เพ่ือใหไ้ ดข้ ้อมูลท่ีใช้ในการกาหนดแนวทาง/รูปแบบที่เหมาะสมในการส่งเสริมคุณภาพ
ชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครวั และชุมชน จานวน 15 คน/ 2 กลุม่
2.2) การสัมภาษณ์เชิงลึก (Indepth Interview) โดยผู้เช่ียวชาญ และผู้มีประสบการณ์
เก่ียวกับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของสูงอายุ ซึ่งเป็นอาจารย์/นักวิชาการจากสถาบันการศึกษา เพ่ือให้ได้
ข้อเสนอแนะ ทิศทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยครอบครัวและชุมชน นโยบายในการส่งเสริม
คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ซ่ึงจะเป็นประโยชน์สาหรับการกาหนดแนวทาง/รูปแบบท่ีเหมาะสมในการส่งเสริม
คณุ ภาพชวี ติ ของผู้สูงอายุโดยการมสี ว่ นรว่ มของคนทกุ ชว่ งวัยในพ้ืนท่ี จานวนท้ังหมด 3 คน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 27
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
3.2 เคร่ืองมอื ท่ใี ชใ้ นกำรวจิ ัย
3.2.1 เครือ่ งมือกำรวจิ ยั เชิงปริมำณ
แบบสอบถามที่ใช้เป็นเครื่องมือในส่วนของการวิจัยเชิงปริมาณ ได้มีการสร้างขึ้นโดย
การศึกษาเอกสารทางวิชาการต่างๆ และได้มีการประยุกต์ใช้คาถามจากแบบประเมินคุณภาพชีวิตของ WHO
ฉบับย่อภาษาไทย เปน็ แนวทางในการกาหนดข้อคาถามเพื่อสร้างแบบสอบถามท่ีสามารถตอบโจทยก์ ารวิจัยและ
สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ โดยแบบสอบถามประกอบด้วยข้อคาถามเกี่ยวกับคุณลักษณะท่ัวไปของผู้ตอบ
แบบสอบถาม และการประเมินคุณภาพชีวิตของตนเองในส่วนของผู้สูงอายุ รวมถึงการประเมินคุณภาพชีวิต
ของผสู้ ูงอายตุ ามความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครวั
3.2.2 กำรแปลผลขอ้ มูล
1) การประเมนิ คุณภาพชวี ิตของผูส้ ูงอายุในครอบครัวท้ังโดยการประเมนิ ตนเองของผู้สงู อายุ
และการประเมินจากความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครัว ทั้งประเด็นด้านสุขภาพ สังคม ความสัมพันธ์กับ
บุคคลอน่ื และสภาพแวดล้อม
2) การแปลผล/ประมวลผล ใช้โปรแกรมสถิติสาเร็จรูปเพ่ือวิเคราะห์ผลการประเมินคุณภาพ
ชวี ิตของผ้สู ูงอายุว่าอยู่ในระดับใด ซ่ึงจะทาใหท้ ราบว่าควรมีการส่งเสริมคณุ ภาพชีวิตของผู้สูงอายุในด้านใด มาก
น้อยเพยี งใด
3.2.3 เครอื่ งมอื กำรวิจัยเชิงคุณภำพ
1) การสนทนากลุ่ม (Focus Group Discussion)
1.1) เป็นแบบประเด็นคาถามในการเก็บรวบรวมข้อมูลสาคัญต่างๆ ท่ีเก่ียวข้อง ซึ่งนาไปสู่
การกาหนดแนวทาง/รูปแบบที่เหมาะสมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุก
ชว่ งวัย ประกอบไปดว้ ย
- สถานการณ์ด้านผู้สูงอายุ และบทบาทความสาคัญของผู้สูงอายุในครอบครัวและ
ชมุ ชนทอ้ งถิน่
- กิจกรรมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ด้านสุขภาพ ด้านสภาพแวดล้อม
ทีเ่ อ้อื ตอ่ การดารงชวี ิต ด้านการมีส่วนร่วมในกิจกรรมของครอบครวั และชมุ ชนทอ้ งถน่ิ
- ปัจจัยที่ช่วยหนุนเสรมิ และปจั จยั ทเ่ี ปน็ ปัญหาอปุ สรรคของการส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวติ
ของผู้สงู อายุ
- แนวทางการดาเนนิ งานของหน่วยงานท่เี ขา้ มามบี ทบาทและมีส่วนร่วมในการส่งเสริม
คุณภาพชวี ติ ของผูส้ ูงอายุในชุมชนท้องถ่ิน
- ข้อเสนอแนะแนวทางในการเพ่ิมประสิทธิภาพในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผูส้ ูงอายุ เพ่ือพัฒนาศักยภาพและความสามารถในการพง่ึ พาตนเอง
- นโยบายของภาครัฐในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุควรมีนโยบายใดบ้าง
และบทบาทภารกิจของแต่ละหน่วยงานควรเป็นอย่างไร อะไรเปน็ ปญั หาและอปุ สรรคของการดาเนินการ
46
28 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
2) การสมั ภาษณ์เชงิ ลึก (Indepth Interview)
2.1) เป็นแบบประเด็นคาถามในการเก็บรวบรวมข้อมูลเก่ียวกับทิศทาง และการขับเคล่ือน
นโยบายด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตท่ีดีให้กับผู้สงู อายุ ซ่งึ นาไปสู่การกาหนดแนวทาง/รูปแบบท่เี หมาะสมในการ
สง่ เสรมิ คุณภาพชวี ิตของผูส้ ูงอายุโดยการมสี ว่ นรว่ มของคนทุกช่วงวัย ประกอบไปด้วย
- แนวทาง/รูปแบบในการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี ดารงชีวิตอย่างมี
ความสุขและรู้สกึ มคี ณุ ค่า
- การใช้ประโยชน์จากทักษะ/ความเช่ียวชาญ และประสบการณ์ท่ีส่ังสมจากการทางาน
ของผู้สูงอายุเพื่อถ่ายทอดสู่คนรนุ่ หลัง
- ข้อเสนอแนะเก่ียวกับแนวทางในการพัฒนาศักยภาพและความสามารถในการ
พึง่ พาตนเอง
- กลไกสาคญั ในชุมชนทอ้ งถนิ่ ในการสง่ เสรมิ คุณภาพชวี ติ ของผู้สูงอายุ
- การพัฒนาระบบ/กลไกในการสง่ เสริมคณุ ภาพชวี ิตทดี่ ีใหก้ ับผู้สูงอายุ
- แนวทาง/รูปแบบที่เหมาะสมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมี
ส่วนร่วมของคนทกุ ชว่ งวยั ท้ังในเชงิ รบั และในเชงิ รุก
- นโยบายของภาครัฐที่เกี่ยวข้องกับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ บทบาท
ภารกจิ ของแตล่ ะหน่วยงาน ปัญหาและอุปสรรคของการดาเนินงาน
- นอกจากหน่วยงานภาครัฐ หน่วยงานใดท่ีควรเข้ามามีส่วนร่วมในการส่งเสริม
คณุ ภาพชีวิตของผู้สงู อายุ
3.3 กำรนำเสนอข้อมลู
เป็นการนาเสนอข้อมูลในเชิงวิเคราะห์และพรรณนาโดยนาเสนอข้อมูลเชิงปริมาณในส่วนของ การ
ประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ และใช้ข้อมูลเชิงคุณภาพในส่วนของสถานการณ์ปัญหา และความต้องการ
ของผู้สูงอายุ การดาเนินงานของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นท่ี ปัจจัยสนับสนุน รวมท้ังปัจจัยท่ีเป็นอุปสรรค/
ข้อจากัดต่อการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ การพัฒนาระบบ/กลไกในการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพ
ชีวิตที่ดีข้ึน โดยมีการกาหนดแนวทาง/รูปแบบการดาเนินงานท่ีเหมาะสม การนาเสนอผลการวิจัยทั้งในเชิง
ปรมิ าณและคณุ ภาพมรี ูปแบบ ดังน้ี
3.3.1 กำรนำเสนอผลกำรวิจัยเชิงปริมำณ
เป็นการนาเสนอผลการวิจัยท่ีผ่านการประมวลและวิเคราะห์ข้อมูลโดยโปรแกรมสถิติสาเร็จรูป
ในรูปแบบของตารางประกอบกับการแสดงค่าสถติ ิต่างๆ เช่น ค่าเฉล่ีย ความสัมพันธ์ระหวา่ งตัวแปร T- test เป็น
ตน้
3.3.2 กำรนำเสนอผลกำรวจิ ัยเชิงคุณภำพ
เป็นการนาเสนอข้อมูลจากการวิเคราะห์เน้ือหาจากการสนทนากลุ่มและสัมภาษณ์เชิงลึกใน
รปู แบบของการพรรณนาความ
47
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย ใ3นใ3.4นค.4รคคกอรำรคกบอออำรคธบบออรบิกแคธบัวาำนริบกจแรยัววะปาำนกคจรทยรรวิดะปะากอคทเใรบรมหดิ ะาอินแ้ทเใบมนคหรุณินวแา้ทบคนคภรถดิ ุณาวาึงพบคภคชถิดวาีวึงาพิตมคชขควอีวิาดงิตมเผหขคู้สอ็นิดูงงแอเผลหาู้สยะ็นูงุคทแอวั้งลาจายมะากรุคทมู้สวั้งุึมกจามพมาอกึงรงพมู้สขอุึมกอใมพงจผอึงตู้สงพ่อขูงคอออุณใางจยภผตุแู้สา่อลพูงะคอชจุณาีวายิตกภุแขมาอลุมพงะมชผจอีู้วสางิตูงขกออขมางอุมยสงมุใมผนอาู้สปชงูงขัิจกออจชาุบ่งวยสงันวุใมนัยเาอมปชื่น่ือัิจกจชุบ่วงันวัยเอม่ืนื่อ
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน ปประรกะอกบอกบับกกับากรศารึกศษึกาเษกา่ยี เวกกยี่ ับวสกถบั าสนถกาารนณก์แาลรณะส์แภลาะพสปภัญาหพาปขัญองหผาูส้ ขูงออางยผุ ู้สกูงาอรดายาเุ นกินางราดนาขเนองินหงนา่วนยขงอานงหตนา่ ง่วๆยงทา่ี นตา่ งๆ ท่ี
เกเกี่ยวีย่ ขว้อขง้อคงวคาวมาสมาเสรา็จเแรลจ็ ะแปลญั ะหปาญั อหุปาสอรรปุ คสใรนรกคาใรนดกาเานรนิ ดงาาเนนนิซงึ่ จาะนนซาไ่ึงปจสะู่กนาารไวปเิ คสรู่กาาะรหว์สิเคถารนาะกาหรส์ ณถ์ขาอนงกผาู้สรูงณอา์ขยอุ งผู้สงู อายุ
ตตามามบบริบรทิบขทอขงอชงุมชชุมนชทน้องทถ้อิ่นงถแิ่น วแทนาวงกทาารงสก่งาเสรรสิม่งคเสุณรภิมาคพุณชีภวิตาขพอชงีวผิตู้สขูงอางยผุทู้ส่ีเูงหอมาายะุทส่ีมเหสมอาดะคสล้มองสกอับดคล้องกับ
สสถถานากนากราณร์ณบ์ทบบทาบทกาทารกมาีสร่วมนีสร่วนมรข่วอมงคขนอใงนคชน่วใงนวัยชต่ว่างงวๆัยตรว่ามงๆทั้งรกวลมไกท/ั้งภกาลคไีเกค/รภือขา่าคยีเคในรกือาขร่าชย่วใยนเหกลาือรชด่วูแยลเหลือ ดูแล
แแลละสะ่งสเ่งสเรสิมรคิมุณคภุณาภพาชพีวติ ชขีวอติ งขผอู้สงูงผอู้าสยงู ุอตาลยอุ ดตจลนอนดาจไปนสนู่บาทไปสสรปุู่บขทอสงรกปุ ารขกอางหกนาดรแกนาวหทนาดงแ/รนูปวแทบาบงใ/นรกูปาแรบส่งบเสในริมการส่งเสริม
คคุณุณภภาพาชพีวชิตีวขิตอขงอผู้สงผูงอู้สาูงยอุโาดยยุโอดายศอัยากศารัยมกีสา่วรนมรีส่ว่วมนขรอ่วงมคนขทอุกงคช่วนงทวุกัยชใน่วคงรวอัยบในครคัวรแอลบะคชรุมัวชแนลทะ้อชงุถมิ่นชนรทวม้อทงถ้ัง่ิน รวมท้ัง
แแนนวทวาทงากงากราพรฒั พนฒั านระาบรบะกบลบไกกล/เไคกร/ือเขคา่รยอื ใขนา่ กยาใรนชกว่ ยาเรหชล่วือยเดหแู ลลือแดละแู สลง่ เแสลระมิ สค่งุณเสภราพมิ ชควีุณิตภขาอพงผชูส้ วี ูงิตอขายอุงผสู้ ูงอายุ
--ลกัเอล-พษาักเศยพณษุ ศะณสะ่วสนว่ บนุคบคลุคคล กำรมสี ว่ นร่วมของคนทุกช่วงวัยในกำร
- ก- าอราศยกึ ุ ษา ส่งเกสรำิมรมคณุีสว่ภนำพรว่ชมีวขติ ขอองงคผนู้สทงู กุอชำยว่ ุ งวัยในกำร
- อ- ากชาีพรศึกษา - การวเิ ครสาะ่งหเส์สรถิมานคกณุ าภรณำพด์ ้าชนีวคติ ณุ ขภอางพผู้สงู อำยุ แนวทำง/รูปแบบกำรส่งเสริม
- ร-าอยาไดช้พี ชวี ิตขอ-งกผาู้สรงู วอิเาคยรุตาาะมหบ์สริบถาทนขกองาชรมุณชด์ น้านคณุ ภาพ
- รายได้ --ผ-ชชสว่วีูส้ง่ขกบเยติงูอ้าทสอเทรเรบหสาสเ่ี---ชสชมิ าลหยนง่ คีีวว่งทบกขอืเุมอเสตติิณุขอ้าทสาแดรขทรอะเภรนบมิูแสสองสเ่ีมิาะกาลหคนง่งมพแคทานเผมอสแชนสรณุขชสู้าาแลสวีวรอ่วหะภูงนิตะรทิมงองสร้าสขาะาวกคบังาม่งพองแัยารนเยผกสงตสชนะรผสูุ้ตาชาา่รสบีววรสูู้งาว่หงมิิตรบทพองูมๆงครา้ขกอาาฒัวบบัณุงยใอลางัยรนนรผยุกไภงตะบิกกาุผสู้าาา่บคใาทรพสูู้งนงรณุบพอขูงๆชกกอภาัฒอวีายใลิตาารงนนพยุชไกกาุุมคใาชนรณุ นกภาารพ คุณภำพชีวแติ ทนด่ีวใีทหำก้ งับ/ผรปู้สู ูงแอบำบยุกำรสง่ เสริม
เ-ทชผอ-ค่ว้สูาแแ้อรศงูงนนงอืวอัยถววขยั าก่ินทท่าใยานาายุมรงงคใมีคใกนร--ทอผชนสีณุากอควู่้สากแแว่อ้ราภบศงนุณพาูงนนงราวครอัยถรดัฒววพภัยสรว่ากินู่แททนวัชง่ใมำยลานเแาาาวีพขุมสรผงงลรติคอมรคีูส้ชใกะะทรงิมนสงูีณุบีวาชคอี่ดอใกว่รบุมติหนีภบานพาโชกท้ทยดาครรนัฒลุ่ีดกุพยสร่วไใีนัวกช่งมหเแ/าีวขส้กรลติ อระับะทงิมบชผคีด่ใบมุหู้สนี โชกงู้ทดนอลกุยไำกย/ุ
กำรประเมนิ คณุ ภำพชีวิตของ ชว่ ยเหลือ ดแู ล และสง่ เสรมิ คณุ ภาพชีวติ
ผู้สงู อายุ เครือข่ายในการดแู ลผู้สูงอายุ
ผป-จาร้สูรปผก-กะะงูำรู้สรกเดอมะะรูงาบัำเปนิดรอมขยปตับรำอนิุ รนะขยงตะเเคอุอเมนมณุงงเินคนิขอภอคขุณงางอขุณพภผงอชสู้คาภงวีพนงู ผำิตอใชพสู้นจาวียูงาคชิตอกุรีวแจกาอลติยาาบะรกขุคแกอรลาัวงะร
จากการประเมนิ ของคนในครอบครัว
สถำนกำรณ์ด้ำนผู้สูงอำยุ และกำร
ดำเนินงำนของหนว่ ยงำนในพน้ื ที่
- สถถาำนนกกาำรรณณ์แ์ดละ้ำนสภผาู้สพูงปอญัำยหุาและกำร
ขอดงำผเสู้นูงนิ องาำยนุ ของหนว่ ยงำนในพน้ื ท่ี
- ก- าสรถดานเนกนิ างราณนด์แ้าลนะผส้สู ภงู าอพายปุขญั อหง า
ผ-หอสูุ้ปปนข--หูงสว่ัจอนปกอยรจงาว่ัจารงัยผรยยจคาคสู้ดุงนยัขวูงาาทคอาอเนงม่เีวนากทกาสนิยยี่าเ่ีมาุงกวรเสารดข่ยี านจ็้อาวเแเดงรขนใลา้็จอ้นินะนแงพงปผใลานื้ญันนู้สะทพหดปงู ี่ อาา้้นืญั นาทหยี่ าขุ อง
อปุ สรรคของการดาเนนิ งานดา้ น
ผู้สงู อายุ
48
บทท่ี 4 โครงการวจิ ัยการส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวิตของผสู้ งู อายุ
โโดคยรองากศาัยรกวาิจรัยมกสี าว่รนสรง่ ่วเสมรขมิอคงณุคนภทากุ พชช่ววีงติวขยั อในงคผรู้สอูงบอคารยวั แุ ละชุมชน
ผลก�รวิจัย โดยอาศัยการมสี ว่ นรว่ มของคนทุกชว่ งวยั ในครอบครัวและชุมชน
49 31
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
โครงการวิจัยส่งเสริมคุณภาพ 15-4-65
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search