โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 81
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนให้ผู้สูงอายุมีความรู้เก่ียวกับการดูแลตนเอง มีสุขภาวะท่ีดีท้ังทางด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และสังคม
นอกจากตัวของผู้สูงอายุเองแล้ว กลไกสาคัญท่ีเป็น “ผู้ช่วย” ในการดูแลช่วยเหลือผู้สูงอายุคือ อสม.ท่ี
รับผิดชอบดแู ลพื้นที่ทั้ง 13 ชุมชน โดยมีการประสานงานผ่านช่องทางไลน์ กลุ่ม อสม. ในพ้ืนที่จะมกี ารสารวจ
สภาพปัญหาและใหก้ ารช่วยเหลือเบอ้ื งต้นในกรณที ส่ี ามารถรวมตัวกันชว่ ยเหลือแกไ้ ขปัญหาได้ เชน่ การรวมตัว
กันเพ่ือช่วยทาความสะอาดบ้านให้กับผู้สูงอายุท่ีมีสภาพไม่เหมาะสมต่อการพักอาศัย เน่ืองจากผู้สูงอายุมี
ร่างกายไมพ่ ร้อม ไมส่ ามารถทจ่ี ะจัดการเองได้ โดยมีการทาความสะอาดพร้อมปรับสภาพบา้ นใหถ้ กู สุขลกั ษณะ
มากขึ้น เพื่อป้องกันอันตรายท่ีอาจเกิดขึ้นต่อผู้สูงอายุ การรวมตัวกันของ อสม. ซ่ึงเป็นภาคประชาชนดังกล่าว
ได้รับการสนับสนุนจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และในกรณีท่ี อสม. ไมส่ ามารถแก้ไขปัญหาให้กับผู้สูงอายุ
ได้ จะมีการประสานงานไปยังองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หรือประสานงานต่อไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
เพ่ือให้ความช่วยเหลือตามสภาพปัญหา กลุ่ม/องค์กรในชุมชนที่มีการรวมตัวเพ่ือประกอบอาชีพเป็นอีกหน่ึง
กลไกที่มีส่วนร่วมในการช่วยเหลือผู้สูงอายุเช่นเดียวกัน โดยเป็นกลุ่ม/องค์กรที่ได้รับการสนับสนุนงบประมาณ
จากกองทุน SME ของรัฐบาล และมีการดาเนินงานอย่างต่อเน่ืองมาจนถึงปัจจุบัน กลุ่ม/องค์กรดังกล่าวมีการ
จดั สรรเงินรายได้หลังหักค่าใช้จา่ ยมาจัดต้ังกองทุนสงเคราะห์ช่วยเหลอื คนในชมุ ชน ภายใต้ช่ือ “กองทนุ แม่ของ
แผ่นดิน” เพ่อื ช่วยเหลอื ผูป้ ระสบปัญหาในชุมชน โดยในส่วนของผู้สูงอายุจะมกี ารให้ความช่วยเหลือในรูปแบบ
ของเงนิ สงเคราะห์เป็นครั้งคราวตามสภาพปัญหาความเดือดร้อน และการให้เงนิ ค่าจดั การศพรายละ 2,000 บาท
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 2 “โรงเรียนผู้สูงอายุ อยู่ในส่วนหนึ่งของ ศพอส. ส่วนหนึ่งของเทศบาล
มีพัฒนาศักยภาพ มีวิทยากรให้ความรู้ทั้ง 5 มิติ ทุกคนที่ยังไม่พัฒนาจะดีขึ้น มีความเข้มแข็งด้านร่างกายแล ะ
จิตใจมากข้ึน แต่พอมีโควิดเข้ามาก็หยุดไป เร่ิมตั้งแต่ปี 60 คนที่เข้าร่วมอายุเริ่มตั้งแต่ 55 ปี เป็นการเตรียม
ความพรอ้ ม แล้วก็เปน็ พ่ีเลีย้ งดูแลผสู้ งู อายุ”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 3 “โรงเรียนผู้สูงอายุ มีข้อมูลสมาชิก มีกิจกรรมสนับสนุนอาชีพของ
นกั เรียนในโรงเรียน”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 3 “ผู้สูงอายุในพื้นท่ี มีชมรมผู้สูงอายุเกือบทุกตาบล มีกิจกรรมที่ปฏิบัติ
อย่างต่อเนื่อง
ตัวแทนผู้เก่ียวขอ้ ง 2 “ชมรมไทเก๊ก มกี ารออกกาลังกายทกุ วนั ตอนเช้า โรงเรยี นผูส้ งู อายเุ ข้า
รว่ มอาทิตยล์ ะครั้ง ต่อเน่อื งมา 10 กวา่ ปี ผูส้ งู อายุมีความสขุ มคี วามสดใส
ตวั แทนผู้เก่ียวขอ้ ง 3 “กิจกรรมชว่ ยผู้สงู อายุได้เยอะ มกี ิจกรรมกลุ่มออกกาลงั กาย แอโรบิก
ข่ีจักรยานผู้สูงอายุ พบปะ ท่องเที่ยวบ้างเป็นบางโอกาส ผสู้ ูงอายุมคี วามสขุ สดช่นื ”
ตัวแทนผเู้ กีย่ วขอ้ ง 1 “ขา้ ราชการเกษียณ ครูเกษยี ณ มีจิตอาสาในการดูแลผู้สูงอายุ เป็นคน
ทมี่ ีความพรอ้ ม มีความรู้ ครเู กษียณชว่ ยได้”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 12 “มี อสม.ชุมชน ดูแลทั้ง 13 ชุมชนโดยเฉพาะ มี line ในการ
ประสานงาน ถ้า อสม. แก้ไขปัญหาไม่ได้ เทศบาลลงไปดู ถ้าช่วยไม่ได้ ประสานโรงพยาบาล มีการลงพ้ืนที่
ชุมชน ฉีดวัคซีน”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 9 “อสม.ชุมชนยังร่วมกันช่วยเหลือผู้สูงอายุที่สภาพบ้านรกรุงรัง เพราะ
ร่างกายไม่พร้อม รวมตัวกันทาความสะอาดบ้าน 2 หลัง ชาวบ้านท่ีมีจิตอาสาต้ังกลุ่มกันเอง รวมตัวกันท่ี
100 เทศบาล 20 กว่าคน ปัดกวาดเช็ดถู ปรับสภาพบ้านให้ถูกสุขลักษณะมากข้ึน เดินไม่ชน ไม่ล้ม มีผู้สูงอายุท่ีอยู่
82 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
คนเดียว อาศัยเพ่ือนบ้านท่ีให้อยู่ไม่คิดค่าเช่า ช่วยกันทาความสะอาด เป็นการรวมตัวของภาคประชาชน โดย โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
เทศบาลสนับสนุน”
101
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 4 “รัฐบาลก่อนให้ทุน SME โครงการตลาดชุมชน ทาจนถึงวันน้ี เอา
รายได้หลังหักค่าใช้จ่ายมาเป็นทุนสงเคราะห์ในชุมชน ทุกกรณีท่ีคนในชุมชนเสีย ให้ค่าทาศพ 2,000 จาก
กองทุนแม่ของแผ่นดิน พบคนติดยาต้องบาบัด ให้ค่ารถ ค่าอาหาร ผู้สูงอายุท่ีมีความเดือดร้อนช่วยเหลือเป็น
ครั้งคราว ตอนนี้ยังมีเงินพอใช้จ่าย การศึกษาของเด็กลาบาก พ่อแม่ยากจน เดือดร้อนจริงๆ เป็นประธาน
สหกรณ์ พยายามจะมองทกุ มิติทชี่ ว่ ยได้ คนทจี่ นจรงิ เซ็นตส์ ละหนี้ใหไ้ ด้”
ขณะเดียวกันหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องมีการดาเนินกิจกรรมในการสนับสนุนให้ผู้สูงอายุมี
คุณภาพชีวิตที่ดีควบคู่กันไป โดยบทบาทขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นคือ การให้ข้อมูลข่าวสารสาคัญที่
ผ้สู งู อายุควรรับรู้เพ่อื การปรบั ตัวและรูเ้ ท่าทนั การเปล่ยี นแปลงทางสังคม ไดแ้ ก่ สถานการณก์ ารแพร่ระบาดของ
เชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (โควิด-19) การอบรมพัฒนาศักยภาพในด้านตา่ งๆ การสง่ เสรมิ อาชีพ/การรวมกลุ่มอาชีพ
การเก็บรวบรวมข้อมูลผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาความยากลาบาก เช่น ผู้สูงอายุพิการ ผู้สูงอายุป่วยติดเตียง และ
ผู้สูงอายุท่ีบุตรหลานไม่ให้การดูแลเอาใจใส่เท่าที่ควร เพื่อเป็นฐานข้อมูลสาหรับดาเนินการให้ความช่วยเหลือ
โดยความร่วมมือของหน่วยงานต่างๆ การจดั ตั้งกลุ่มสัจจะออมทรพั ยเ์ พื่อให้มีทุนสาหรับจัดซื้ออุปกรณ์ที่จาเป็น
สาหรับผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาด้านสุขภาพในครอบครัวท่ีไม่มีความพร้อมด้านค่าใช้จ่าย การช่วยเหลือดูแล
ปรับสภาพห้องน้าบ้านผู้สูงอายุให้ถูกสุขลักษณะตามคาแนะนาของหน่วยงานด้านสาธารณสุข โดยผู้นาชุมชน
อสม. และคนในชุมชนจะเป็นผู้ให้ข้อมูลกลุ่มเป้าหมายที่ประสบปัญหาแก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นซึ่งจะมี
การขึ้นทะเบียนและให้ความช่วยเหลือตามลาดับ การประสานงานกับสานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคง
ของมนุษย์จังหวัด (พมจ.) เพื่อชว่ ยเหลือผู้สูงอายุในด้านการปรับสภาพท่ีอยู่อาศัย และการสอบข้อเท็จจริงเพ่ือ
ช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาในชุมชน การประสานงานกับหน่วยงานด้านสาธารณสุขเพื่อช่วยเหลือกลุ่มผู้สูงอายุ
พิการ นอนติดเตียง การขึ้นทะเบียนคนพิการเพื่อให้ได้รับสวัสดิการด้านเบ้ียยังชีพ และหน่วยงานด้าน
สาธารณสุขยงั มกี ลุม่ CG และบริบาล ทาหน้าท่ีชว่ ยเหลอื ผู้แลผู้สูงอายุทปี่ ่วยตดิ เตียงในเรื่องสุขลักษณะ การทา
ความสะอาดร่างกาย และการรักษาบาดแผล โดยบริบาลจะมาให้บริการผู้สูงอายุท่ีบ้าน การจัดหาแว่นตา
สาหรับผู้สูงอายุท่ีมีปัญหาด้านสายตาจากการสนับสนุนงบประมาณของ สปสช. โดยเป็นลักษณะความร่วมมือ
ระหว่างหน่วยงาน นอกจากน้ียังมีการสนับสนุนให้ผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่บ้านตามลาพังในช่วงเวลากลางวันเข้า
ร่วมกิจกรรมโดยมีรถรับ-ส่งตามเส้นทางต่างๆ เพื่อส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมและ
ป้องกันไม่ให้กลายเป็นผู้สูงอายุติดบ้าน ซึ่งอาจนาไปสู่การเกิดภาวะซึมเศร้า รวมทั้งการจัดกิจกรรมเกี่ยวกับ
วัฒนธรรมประเพณีท่ีสง่ เสริมให้ผู้สูงอายุมีส่วนร่วมอย่างสม่าเสมอ หน่วยงาน กศน. มีการดาเนินกิจกรรมท่ีเน้น
ในด้านของการพัฒนาให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีทั้งในด้านร่างกาย จิตใจ และความคิด ในลักษณะของการ
ให้ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพโดยแพทย์ผู้เช่ียวชาญจากโรงพยาบาลรามาธิบดี การส่งเสริมการศึกษา
ต่อเน่ืองเพ่ือให้เกิดการเรียนรู้ตลอดชีวิต การพัฒนาทักษะในการดาเนินชีวิต การพัฒนาทักษะอาชีพระยะสั้นท่ี
มีความยืดหยุ่นและเหมาะสมกับลักษณะความเป็นอยู่ของผู้สูงอายุ เช่น การทายาสมุนไพร อาชีพที่ผู้สูงอายุ
สามารถทาได้ทบ่ี ้าน เปน็ ตน้
ตัวแทนผ้เู ก่ยี วขอ้ ง 9 “มีการ update ขอ้ มูล อาชีพ โควิด ส่งเสริมเรือ่ งรวมกลมุ่ อาชีพ อบรม”
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 83
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 4 “เจ้าหน้าท่ีลงพ้ืนท่ี ให้ผู้นาชุมชนส่งปัญหา เทศบาลจะเก็บข้อมูล ทั้ง
เรือ่ งยากจน ทอ่ี ยู่อาศัย ผู้สูงอายตุ ิดเตยี ง เก็บไว้ในทะเบียน จาแนกตามสภาพปัญหา”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 1 “มีฐานขอ้ มูลผูส้ ูงอายุท่ีลาบากมากๆ ผพู้ ิการ ป่วยติดเตียง ผู้สูงอายุที่
ลกู หลานไม่คอ่ ยดแู ล พอมหี นว่ ยงานตดิ ตอ่ มาจะชว่ ยเหลอื กลุ่มนี้”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 9 “กลุ่มสัจจะวันละบาท สงเคราะห์เครื่องช่วยความพิการให้ผู้สูงอายุที่
พกิ าร ผู้ปว่ ย ในครอบครัวที่ไม่มีความพร้อมขอรับได้ มีการปรับสภาพบ้านให้ผสู้ ูงอายุ สาธารณสขุ ประสานงาน
กับอนามัยให้ชว่ ยผ้สู ูงอายุนอนติดเตยี ง ประเมนิ ความพิการ ขึน้ ทะเบยี นคนพิการ
ตวั แทนผเู้ ก่ียวขอ้ ง 4 “เรื่องสภาพบา้ น ขอรบั การสนับสนนุ จาก พมจ. ประสานงาน ทาบ้าน
ใหผ้ ู้สูงอายุ”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 9 “การให้ความช่วยเหลือมีหลายหน่วยงาน เช่น กาชาด พมจ. ถ้าเจอ
เคสทีป่ ระสบปญั หา จะมีการประสานงาน พมจ. ทาแบบสอบเคส ลงมาช่วยเหลือ”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 4 “สาธารณสุขแนะนาห้องน้าให้มีราวจับ ชุมชนจะเป็นคนเสนอว่า
เป้าหมายเป็นคนไหน เทศบาลทาตามระเบียบไปตามลาดับ ผู้นาชุมชน อสม. จะแจ้งมาท่ีกองสาธารณสุข กอง
สวสั ด์ิฯ รวบรวมขอ้ มลู ”
ตวั แทนผเู้ ก่ียวข้อง 9 “CG บริบาล ช่วยผู้ป่วยตดิ เตยี ง อาบน้าสระผม ทาแผล บรบิ าลมาทา
ใหท้ ี่บา้ น”
ตัวแทนผ้เู กยี่ วข้อง 6 “ศพอส. กับเทศบาลใชง้ บ สปสช. ในการจัดหาแว่นใหผ้ ู้สงู อาย”ุ
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 9 “เทศบาลมีข้อมูลผู้สูงอายุที่อยู่คนเดียวตอนกลางวัน จะมีรถไปรับ
มาร่วมกิจกรรมผู้สูงอายุ มีรถเวียนไปรับ-ส่งตามเส้นทาง ช่วยบรรเทาความเหงา ให้เข้าสู่สังคม งบสนับสนุน
จากบ้านท้องถน่ิ ไทยของเทศบาล ช่วยผู้สูงอายทุ อี่ ยคู่ นเดยี ว เอากจิ กรรมไปจับเพอ่ื ใหอ้ อกส่สู ังคม”
ตวั แทนผเู้ ก่ียวข้อง 2 “กิจกรรมด้านวัฒนธรรม ปีใหม่ สงกรานต์ เข้าพรรษา ผ้สู ูงอายุเข้าร่วม
สม่าเสมอ”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 6 “กศน. ส่งเสริมอาชีพ การศึกษาต่อเน่ือง อาชีพระยะส้ัน ครูลงพ้ืนท่ี
ไปหาชาวบ้าน พูดคุยกัน การลงพ้ืนท่ีทาให้ทราบว่าแต่ละบ้านแตกต่างกัน มีการพัฒนาทักษะคุณภาพชีวิต
พัฒนาอาชีพ เช่น ทายาสมุนไพร อาชีพท่ีผู้สูงอายุทาได้ที่บ้าน มีกิจกรรมทาให้ไม่ฟุ้งซ่าน เน้นพัฒนา กาย จิต
สมองผู้สูงอายุ มีการอบรมออนไลน์ท่ีมีคุณหมอของรามาธิบดีมาให้ความรู้เรื่องสุขภาพผู้สูงอายุ ความรู้สึก
ปัญหาของผสู้ ูงอายุ”
นอกจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องซึ่งทางานในระดับพื้นที่แล้ว
ยังมีหน่วยงานภาคเอกชนที่มีส่วนร่วมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เช่น สโมสร Lion และมูลนิธิอื่นๆ
โดยการประสานงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน ภาคเอกชนจะมีการช่วยเหลือสนับสนุนด้านสิ่งของท่ี
จาเป็นสาหรับการดาเนินชีวิต รวมทั้งส่ิงจาเป็นสาหรับผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาความพิการ เช่น ผ้าอ้อมผู้ใหญ่
(แพมเพิร์ส) กายอปุ กรณ์ เปน็ ต้น
ตวั แทนผเู้ กย่ี วข้อง 6 “มี Lion มลู นิธิต่างๆ รว่ มบริจาคสิง่ ของ แพมเพริ ์ส กายอุปกรณ์”
ตวั แทนผเู้ กีย่ วข้อง 6 “ภาคสังคม Lion ต้องไปคุยรายละเอียด ภาครัฐชว่ ยได้ไม่เพียงพอ ตอ้ ง
102 หาจากข้างนอกมาชว่ ย”
84 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
4) ปัจจัยที่ช่วยหนุนเสริมและปัจจัยท่ีเป็นปัญหาอุปสรรคต่อการดาเนินงานด้านการส่งเสริม โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
คณุ ภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
103
ปัจจยั สาคญั ในการสนบั สนนุ ให้ผสู้ ูงอายมุ ีคุณภาพชีวติ ทด่ี ี ประกอบด้วย
(1) การดาเนินงานของกลไกภาคีเครือข่ายในชุมชนท้องถิ่น เช่น โรงเรียนผู้สูงอายุที่มีการ
สนับสนุนกิจกรรมต่างๆ สาหรับผู้สูงอายุ การให้ความช่วยเหลือสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ กลไกของ
เครือขา่ ย และจติ อาสาในชมุ ชนท้องถ่นิ ทีม่ ีความพรอ้ มในการช่วยเหลือสนบั สนุนใหผ้ ู้สงู อายุมีคุณภาพชวี ติ ท่ีดี
(2) หน่วยงานที่มีบทบาทสาคัญและมีความใกล้ชิดกับผู้สูงอายุมากทสี่ ุดคือ องค์กรปกครอง
ส่วนท้องถ่ินที่มีการสนับสนุนงบประมาณสาหรับการดาเนินกิจกรรมต่างๆ อย่างหลากหลาย และมีการ
ประสานงานกับหนว่ ยงานภายนอกเพื่อสนับสนุนกจิ กรรม รวมท้ังให้ความช่วยเหลือผ้สู งู อายุท่ีประสบปัญหาใน
การดารงชีวิต ซ่ึงเป็นส่ิงท่ีช่วยส่งเสริมสุขภาพท้ังทางด้านร่างกายและจิตใจให้กับผู้สูงอายุ สร้างความรู้สึกมี
คุณคา่ และมคี วามสุข
(3) หน่วยงานภาครัฐทมี่ ภี ารกิจเกย่ี วข้องกับการดาเนนิ งานในพืน้ ท่ีซง่ึ มีบทบาทสาคัญในการ
สง่ เสรมิ คุณภาพชีวิตของผู้สงู อายุผ่านการดาเนนิ กิจกรรมตา่ งๆ (4) การดาเนินงานของหน่วยงาน ภาคเี ครอื ข่าย
และจิตอาสาต่างๆ ท่ีเป็นไปอย่างประสานสอดคล้อง สนับสนุนซ่ึงกันและกัน ทาให้การส่งเสริมคุณภาพชีวิต
ของผสู้ งู อายใุ นชุมชนทอ้ งถนิ่ เปน็ ไปอย่างมีประสิทธภิ าพมากขึน้
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 3 “การให้ขวัญกาลังใจ ผสู้ ูงอายุต้องการมาก ได้รับความช่วยเหลือจาก
หน่วยงานต่างๆ เทศบาลสนับสนุนงบ กศน.ช่วยเหลือ ทาให้ผู้สูงอายุมีกิจกรรม ช่วยเร่ืองสุขภาพกาย
สุขภาพจิต ทาให้มีความสุข โรงเรียนผู้สูงอายุมีนักเรียนเยอะ มีกิจกรรมเยอะ งบเยอะ ผู้สูงอายุต้องการทา
กจิ กรรม เทศบาลให้กาลังใจ เยี่ยมเยียน”
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 1 “งบประมาณ เทศบาลมีงบสนับสนุนให้ความช่วยเหลือ ส่วนใหญ่ได้
จาก สปสช. ภาษีต่างๆ ไมค่ ่อยเข้า”
ตวั แทนผเู้ กย่ี วขอ้ ง 9 “เครือขา่ ย สมั พันธ์กันหมด กศน.ทากจิ กรรม ตอ้ งประสานเทศบาลให้
ชว่ ยเลอื กพ้ืนที่ เลือกกลุม่ เปา้ หมาย มีข้อมลู กาลงั คน กลุ่มไหน ร่วมกจิ กรรมแบบไหน”
ตวั แทนผเู้ กี่ยวขอ้ ง 5 “ไมม่ ีอปุ สรรค การช่วยเหลือหลากหลายอาชพี จิตอาสามีความพร้อม
และตอ้ งการช่วยเหลอื ผ้สู ูงอายุ”
อย่างไรก็ตาม แม้ว่าการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจะดาเนินไปได้อย่างมี
ประสิทธิภาพ โดยช่วยให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพร่างกาย จิตใจที่ดี และมีความสุขในการดาเนินชีวิต แต่ยังมีปัจจัย
บางประการท่ีเป็นข้อจากัด/อุปสรรคที่ทาให้การช่วยเหลือดูแลและส่งเสริมคุณภาพชีวิตขอ งผู้สูงอายุยังไม่
ครอบคลุมทั่วถึงทุกกลุ่มเป้าหมาย จาเป็นต้องมีการปรับปรุง/พัฒนา เพ่ือให้การช่วยเหลือ แก้ไขปัญหา และ
สง่ เสรมิ คุณภาพชวี ติ ของผู้สูงอายเุ ป็นไปอยา่ งสมบรู ณ์มากยง่ิ ข้นึ
ปัจจัยที่เป็นข้อจากัด/อุปสรรคในการดาเนนิ งาน ได้แก่
(1) จานวนบุคลากรที่มีทักษะความรู้ความเชี่ยวชาญเฉพาะในการดูแลผู้สูงอายุที่ช่วยเหลือ
ตนเองไม่ได้ ป่วยติดเตียง มีจานวนน้อย ไม่เพียงพอต่อจานวนผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหา ทาให้การดูแลไม่
สามารถทาไดอ้ ยา่ งทั่วถึง โดยเฉพาะในกลุ่มทีป่ ระสบปัญหาซ้าซอ้ น ต้องใชร้ ะยะเวลานานในการบาบัดดูแล
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 85
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน(2) ระบบสาธารณสขุ กระบวนการในการคัดกรองและส่งต่อผู้สูงอายุที่เจ็บป่วยไม่มีความชัดเจน
ขาดการบรู ณาการอย่างเป็นระบบ สง่ ผลตอ่ การปฏิบตั ิงานของเจา้ หน้าทใ่ี นระดับปฏิบัติ
ตัวแทนผเู้ กยี่ วขอ้ ง 9 “จานวนบุคลากรท่ีรับผิดชอบไม่เพยี งพอ เช่น บริบาลผูส้ ูงอายุ ดแู ลได้
ไมท่ ่วั ถงึ ”
ตัวแทนผู้เก่ยี วข้อง 9 “ผู้สงู อายใุ นเขตเทศบาลติดเตียง ติดบ้านเยอะ บริบาลมีแค่ 2 คน ไม่
พอ คนติดเตียงมีมาก ช่วยเหลือไม่ไหว บางรายมีปัญหาซา้ ซ้อน ต้องใช้เวลาดูแลเยอะ ถา้ ติดเตยี งปกติ แค่ออก
กาลงั กาย ใชเ้ วลาไมเ่ ยอะ ประมาณ 1 ชั่วโมงต่อคน”
ตัวแทนผู้เกี่ยวขอ้ ง 4 “การคัดกรองในตอนน้ียังไม่เปน็ ระบบเทา่ ท่ีควร ไม่แน่ใจว่าต้องส่งต่อไปที่
ไหน กรมสขุ ภาพจิตต้องดูแล สาธารณสขุ ยงั ไมช่ ัดเจน ไม่แจง้ มายงั พืน้ ท่ี พ้ืนท่ีตอ้ งทายังไง การทางานยงั ไม่บฯู กนั ”
5) ข้อเสนอแนะแนวทางการเพิ่มประสิทธิภาพในการสง่ เสริมคุณภาพชวี ติ ของผูส้ ูงอายุ โดยอาศัย
การมสี ่วนรว่ มของครอบครวั และชุมชนทอ้ งถนิ่
ข้อเสนอแนะแนวทางเพิ่มเติมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุให้เป็นไปอย่างมี
ประสิทธิภาพมากขึ้น โดยการสนับสนุนของหน่วยงานภาครัฐระดับสูง หรือภาคส่วนอ่ืนท่ีเกี่ยวข้อง เพื่อหนุน
เสริมใหค้ รอบครัวของผู้สูงอายุและชุมชนทอ้ งถ่ินสามารถช่วยเหลือดูแล ตลอดจนส่งเสริมให้ผู้สูงอายุในพ้ืนท่ีมี
คุณภาพชวี ิตท่ดี ีขึน้ ไดแ้ ก่
(1) การให้ความช่วยเหลือครอบครัวท่ีมีผู้สูงอายุป่วยติดเตียง แต่บุตรหลานไม่สามารถดูแล
ได้ด้วยตนเอง และไม่มีกาลังความสามารถในการรับภาระค่าใช้จ่ายเพ่ือจ้างพยาบาล หรือบริบาลมาให้การ
ช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุ และในครอบครัวอีกประเภทคือ ผู้สูงอายุที่อายุมากต้องดูแลบุตรที่มีความพิการทาง
สติปัญญา ซึ่งบางครอบครัวบุตรอยู่ในวัยสงู อายุเช่นกัน ผู้สูงอายุจะประสบปัญหาความยากลาบากในการดูแล
บตุ รที่มสี ภาพรา่ งกายไมป่ กติ และมีภาระค่าใชจ้ ่ายสูงกว่ารายได้ในครอบครวั หน่วยงานภาครัฐควรมมี าตรการ
ในการช่วยเหลือดูแลครอบครัวทป่ี ระสบปญั หาดงั กล่าว
(2) ผ้สู ูงอายุที่ต้องอยู่ตามลาพงั /อย่กู ับคสู่ มรส/ไมม่ ลี กู หลาน หรอื คนดแู ลแม้วา่ อาจจะมีส่วน
น้อยในปัจจุบัน แต่ในอนาคตหากผู้สูงอายุกลุ่มน้ีเพิ่มจานวนมากขึ้น และอยู่ในสภาพที่ไม่สามารถช่วยเหลือ
ตนเองได้ หน่วยงานภาครัฐที่เก่ียวข้องจาเป็นต้องมีการเตรียมความพร้อมด้านมาตรการรองรับ ทัง้ ในส่วนของ
สถานรองรับและดูแลผู้สูงอายุที่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ โดยมีเจ้าหน้าท่ีท่ีมีทักษะความรู้ทาหน้าที่ดูแล
ผูส้ ูงอายุอย่างเพยี งพอและเหมาะสม
(3) การสนับสนุนงบประมาณในการจัดตั้งศูนย์ดูแลผู้สูงอายุระดับอาเภอๆ ละ 1 แห่ง เพื่อ
บรรเทาปญั หาและกระจายการช่วยเหลือดแู ลผู้สูงอายสุ ูร่ ะดบั พ้นื ที่
(4) สนับสนุนให้มีการจัดต้ังศูนย์ดูแลผู้สูงอายุช่วงเวลากลางวัน (Day Care) อยู่ในทุกๆ
ชมุ ชน โดยมีพยาบาลหรือจิตอาสาทาหน้าทใี่ นการดูแล
(5) การจัดรถรบั ส่งผสู้ ูงอายุแบบเช้าไปเยน็ กลับเพ่ือสง่ เสริมการมสี ่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม
(6) การจัดสรรงบประมาณด้านการช่วยเหลือดูแลและส่งเสริมคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุให้เพิ่ม
มากข้ึน โดยเฉพาะงบประมาณด้านการดูแลสุขภาพ การจัดสรรยารักษาโรคที่จาเป็นและมีคุณภาพให้เป็น
สวสั ดกิ ารสาหรบั ผสู้ งู อายุแบบไม่มีค่าใช้จา่ ยเพ่ิมเตมิ รวมทั้งมีกระบวนการขั้นตอนในการเบิกจ่ายยาท่ไี ม่ยุง่ ยาก
104 ซบั ซอ้ น ผสู้ งู อายสุ ามารถเขา้ ถงึ ยารักษาโรคและไดร้ ับการรักษาโดยเรว็
86 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ตัวแทนผู้เก่ียวข้อง 6 “กลุ่มคนที่พิการ ผู้สูงอายุติดเตียง คนท่ีพิการทางสติปัญญาท่ีพ่อแม่ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
สูงอายุต้องดูแล อยากให้หน่วยงานรัฐให้ความช่วยเหลือ ผู้สูงอายุติดเตียง ถ้าลูกหลานไม่มีกาลังจ้างพยาบาล
บรบิ าล” 105
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 9 “ผู้สูงอายุที่ไม่มีคนดูแลมีส่วนน้อย เราเข้าไปดูแลบ้าง พร้อมเบี้ย ถ้า
ดูแลตัวเองไม่ได้ ภาครัฐช่วยอย่างไร สถานสงเคราะห์มีเง่ือนไขผู้สูงอายุต้องช่วยตัวเองได้ ถ้าไม่มีลูกหลานทา
อย่างไร ภาระตกอยูก่ ับใคร บางทอี ย่ทู ่ีโรงพยาบาลจนหมดลมหายใจ อยากใหม้ ีภาคสว่ นในการสนับสนุน”
ตวั แทนผู้เก่ียวข้อง 9 “เร่ืองถูกกระทาในครอบครัวไม่มี ในระยะยาวต่อไปถ้าต้องอยู่ตามลาพัง
หรืออยู่ 2 คน ไม่มีลูกหลาน สังคมต้องช่วยกัน ไมม่ ีหน่วยงานรองรับ สถานรองรับที่มีอยู่ก็มีเง่ือนไขว่าผู้สูงอายุ
ต้องช่วยเหลือตัวเองได้ มีเคสที่คนอายุ 50 กว่าพิการไม่มีคนเลี้ยงดู เพราะคนที่เลี้ยงดูอยู่เดิมคือพ่อแม่อายุ
80 กว่าก็ดแู ลไมไ่ หว ท้องถนิ่ ยงั ไม่มีสถานที่ ไมม่ ีงบรองรบั ”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 1 “ผู้สูงอายุเพิ่มมากข้ึน สังคมผู้สูงอายุ รัฐควรจัดสรรงบต้ังศูนย์ดูแล
ผู้สูงอายุอาเภอละแห่ง บรรเทาปัญหา”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 2 “อยากใหม้ ีศูนย์ day care ทุกชุมชน ดแู ลผสู้ ูงอายุท่ีไม่มีคนดูแลตอน
กลางวัน จา้ งพยาบาลหรอื จิตอาสาคอยดแู ล มีรถรบั สง่ ”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 9 “มีปัญหาเคยจะจัดต้ัง แต่ไม่ได้ดาเนินการ งบไม่พอ เปลี่ยนตาม
นโยบาย พอผ้บู ริหารเปลยี่ นกห็ ยุดชะงกั นโยบายไม่ต่อเนอ่ื ง”
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 8 “งบด้านสุขภาพยังไม่เพียงพอ ยาท่ีจาเป็นต้องใช้ ต้องจ่ายเอง งบมี
ขอบเขตจากดั เบิกยาก กวา่ จะถึงผสู้ งู อายุ อยากให้ถงึ ผสู้ ูงอายงุ า่ ยๆ หนอ่ ย”
ข้อเสนอแนะเพิ่มเติมสาหรับการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของ
ชุมชนท้องถ่ินคือ การสร้างอาชีพ สร้างรายได้เพ่ิมให้คนในชุมชน เพ่ือให้มีเงินเป็นกองทุนชุมชนในการ
สงเคราะหช์ ว่ ยเหลือผสู้ งู อายุ รวมทง้ั ผู้ประสบปญั หาทางสงั คมกรณีอืน่ ๆ เพ่ือให้มีคณุ ภาพชีวิตท่ดี ขี ้ึน
ตัวแทนผู้เกี่ยวข้อง 4 “ทุกๆ ชุมชนมีแนวคิดในการสร้างรายได้ให้ชุมชน ช่วยให้คน
ประกอบอาชพี มีรายได้ ช่วยเหลือผู้สูงอายุ คนพิการ ทุกๆ วันศุกร์จะใหผ้ ้สู งู อายุฟังธรรม (กอ่ นโควิด) ช่วยให้มี
ความสุขกับชีวติ ”
4.2.3 ขอ้ มูลจำกกำรสนทนำกล่มุ กับกลมุ่ เป้ำหมำยทั้ง 2 กลุ่มใน 2 พ้ืนท่ี สำมำรถประมวลผล วิเครำะห์
ขอ้ มูล และสรปุ ประเดน็ ได้ ดงั น้ี
1) สถานการณ์ สภาพปัญหา ลักษณะความเป็นอยู่และความสัมพันธ์ในครอบครัวระหว่าง
ผูส้ ูงอายกุ บั สมาชิกในครอบครัวและชุมชน
ลกั ษณะความเป็นอยู่ของผู้สูงอายุ : สัดส่วนของประชากรสูงอายุในชุมชนท้องถ่ินมีแนวโน้ม
ที่เพ่ิมสูงขึ้นตามการเปล่ียนแปลงโครงสร้างของประชากร ลักษณะความเป็นอยู่ส่วนใหญ่ผู้สูงอายุจะอาศัยอยู่
ร่วมกับสมาชิกในครอบครัว โดยบางส่วนอยู่ร่วมกันในบ้านหลังเดียวกัน ขณะท่ีบางส่วนซึ่งน่าจะนับได้ว่าเป็น
ส่วนใหญ่มกี ารแยกทีอ่ ยอู่ าศัยออกมา แตย่ ังคงอยใู่ นบรเิ วณใกล้เคยี งกบั บา้ นของบุตรหลาน
ลักษณะความสัมพันธ์ภายในครอบครัว : ความสัมพันธ์ระหว่างผู้สูงอายุกับสมาชิกใน
ครอบครัวค่อนข้างมีความผูกพันใกล้ชิด และผู้สูงอายุได้รับการดูแลเอาใจใส่จากบุตรหลานเป็นอย่างดีท้ังใน
ด้านของชีวิตความเป็นอยู่ เช่น การดูแลเกี่ยวกับค่าใช้จ่ายในการดาเนินชีวิต การดูแลด้านสุขภาพ/ตรวจตาม
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 87
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนแพทย์นัด/ตรวจสุขภาพประจาปี/เข้ารับการรักษาพยาบาล ตลอดจนการดแู ลด้านสภาพจิตใจทีส่ ่งผลตอ่ ภาวะ
สุขภาพของผู้สูงอายุ สาหรับผ้สู ูงอายุที่ไม่มีบุตรหลานคอยช่วยเหลือดูแล จะมีญาติ หรอื เพ่ือนบ้านทาหน้าท่ีให้
ความช่วยเหลือตามความจาเป็นในชีวิตโดยไม่ถูกทอดท้ิงให้อยู่อย่างโดดเด่ียว ลักษณะความสัมพันธ์ดังกล่าวมี
ความคลา้ ยคลงึ กันทัง้ 2 พน้ื ท่ี
สถานการณ์ด้านผู้สูงอายุในชุมชนท้องถ่ิน : สถานการณ์ด้านผู้สูงอายุเก่ียวข้องกับการดาเนิน
ชีวติ ประจาวัน ฐานะความเป็นอยู่ และการประกอบอาชีพมีความแตกต่างกันระหวา่ งพ้ืนที่องค์กรปกครองสว่ น
ท้องถิ่นขนาดใหญ่ และองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดเล็ก โดยในเขตการปกครองขนาดใหญ่ คือ พื้นที่
เทศบาลเมืองสะเดา อาเภอสะเดา จังหวัดสงขลา ผู้สูงอายุจะมสี ่วนร่วมในกจิ กรรมทางสังคมค่อนข้างมากจาก
กจิ กรรมทีม่ ีความหลากหลายในชุมชนท้องถ่ิน เป็นผู้สูงอายุทีอ่ ยู่ในภาวะพฤฒพลัง (Active Aging) สูง ส่วนใหญ่
มีฐานะความเป็นอยู่ค่อนข้างดีจากการประกอบอาชีพที่มีทั้งการทาสวนยางพารา และการประกอบธุรกิจ
รวมท้ังการรับผิดชอบดูแลโดยบุตรหลานที่มีฐานะดีจากการประกอบธุรกิจส่วนตัว ส่วนผู้สูงอายุที่อยู่ในพ้ืนที่
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขนาดเล็กคือ องค์การบริหารส่วนตาบลรัตภูมิ อาเภอควนเนียง จังหวัดสงขลา
ผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะทาหน้าท่ีดูแลบ้าน เล้ียงดูหลานในช่วงเวลากลางวันท่ีบุตรไปทางาน มีฐานะความเป็นอยู่
ในระดับปานกลางโดยมีรายได้หลักจากเบี้ยยังชีพผู้สูงอายุ และจากการประกอบอาชีพที่สร้างรายได้เล็กๆ
น้อยๆ ไดแ้ ก่ ทาสวนยางพารา ประมง ปลูกพชื ผกั สวนครวั เปน็ ต้น
สภาพปัญหาของผู้สูงอายุ : การเข้าสู่วัยสูงอายุทาให้หลีกเล่ียงไม่ได้เลยกับปัญหาสุขภาพท่ี
จะตามมาจากการเส่ือมสภาพของร่างกายท่ีเป็นไปตามวัย โดยผู้สูงอายทุ ั้ง 2 พื้นที่ส่วนใหญ่ประสบปัญหาด้าน
สขุ ภาพจากการมีโรคประจาตัว เชน่ โรคเบาหวาน ความดัน ไขมัน เส้นเลือดตีบ มบี างส่วนท่ีป่วยติดเตยี ง เป็น
อมั พฤกษ์ อมั พาต แต่โรคชนิดหนึ่งที่น่าสนใจและพบมากข้ึนในกลุ่มผู้สูงอายุทีอ่ ยใู่ นเขตเมืองคือ โรคอลั ไซเมอร์
ที่ส่งผลตอ่ การดาเนินชวี ิตของผู้สูงอายุ และยังไม่มรี ะบบการคัดกรองที่มคี ุณภาพ ในจานวนผู้สูงอายุทีม่ ีปัญหา
สขุ ภาพดังกล่าวน้ี ผู้ทม่ี อี าการป่วยหนกั จนไม่สามารถช่วยเหลือตนเองไดน้ ั้นมจี านวนทคี่ อ่ นข้างน้อย และมผี ู้ทา
หน้าที่คอยดูแลคือบุตรหลาน ญาติ รวมทั้งอาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) แต่ยังมีผู้สูงอายุบาง
รายที่อยู่ในเขตเมืองเป็นผู้สูงอายุพิการ ท่ีประสบปัญหาเก่ียวกับรายได้ท่ีไม่เพียงพอต่อค่าใช้จ่าย แม้จะมีเพื่อน
บ้านให้การช่วยเหลือดูแล และมีหน่วยงานให้การสนับสนุน แต่การให้ความช่วยเหลือสนับสนุนของหน่วยงาน
ไม่สามารถดาเนินการได้อย่างต่อเนื่อง ผู้สูงอายุบางส่วนดังกล่าวนี้จึงประสบปัญหาความยากลาบากในการ
ดาเนินชีวิต ข้อมูลเก่ียวกับปัญหาสุขภาพของผู้สูงอายุสะท้อนให้เห็นถึงความเหมอื นและความแตกต่างระหว่าง
ผู้สูงอายุในเขตเมืองและเขตท่ีมีความเป็นชนบท โดยความเหมือนคือการเจ็บป่วยด้วยโรคประจาตัวที่เป็นไป
ตามวัย แต่ความแตกต่างคือโรคอัลไซเมอร์ที่เป็นปัญหาสุขภาพของผู้สูงอายุในเขตเมือง มีสาเหตุมาจากท้ัง
ความเครียดและอายุ รวมท้ังผู้สูงอายุพิการท่ีไม่มีความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง แม้จะได้รับการ
ช่วยเหลือดูแลจากเพื่อนบ้านและการสนับสนุนจากหน่วยงานแต่ยังไม่เพียงพอท่ีจะทาให้ผู้สูงอายุดังกล่าวนี้
หลดุ พ้นจากความยากลาบากและมีคณุ ภาพชีวิตท่ีดไี ด้อย่างเหมาะสมเพยี งพอตามความจาเปน็ ขัน้ พ้นื ฐาน
ปัญหาด้านการมีรายได้ไม่เพียงพอต่อค่าใช้จ่ายพบเป็นส่วนน้อยในกลุ่มผู้สู งอายุที่ประสบ
ปัญหาความพิการไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ที่อาศัยอยู่ในเขตเมือง ส่วนผู้สูงอายุในเขตชนบทบางส่วนประสบ
ปัญหาด้านความไม่เพียงพอของรายได้เช่นเดียวกัน แต่มีสาเหตุสาคัญมาจากการกู้ยืมเงินให้กับบุตรจนมีปัญหา
106 ดา้ นหน้ีสนิ
88 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
2) การดาเนนิ งานโดยหน่วยงานทีเ่ ก่ียวข้องในการสง่ เสริมคณุ ภาพชีวติ ของผสู้ งู อายุ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยชุมชนท้องถิ่นและหน่วยงานที่เก่ียวข้องมีทั้งใน 107
ลกั ษณะของการช่วยเหลือดแู ลแกไ้ ขปัญหา และพฒั นา อาศัยกลไกต่างๆ เป็นกญุ แจสาคญั ในการขับเคลื่อนการ
ดาเนินงาน โดยกลไกและการทางานของกลไกแตล่ ะสว่ น มรี ายละเอยี ด ดังนี้
(1) บุตรหลานที่เป็นสมาชิกในครอบครัว จะทาหน้าท่ีเก่ียวกับการดูแลค่าใช้จ่ายและการ
ดาเนินชีวิตประจาวันของผู้สูงอายุ
(2) อาสาสมคั รสาธารณสุขประจาหมู่บา้ น (อสม.) และผู้นาชุมชนท้องถ่ินท่ที าหน้าท่ีในการให้
ข้อมูลข่าวสาร ความรู้ที่จาเปน็ ต่างๆ สาหรับผู้สูงอายุ นอกจากน้ี อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมูบ่ ้าน (อสม.)
ยังนับเป็นกลไกสาคัญในการช่วยเหลือ ประสานงาน และส่งเสริมการดาเนินกิจกรรมท่ีเอื้อต่อการส่งเสริม
คุณภาพชีวติ ของผู้สูงอายุ โดยอาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมูบ่ า้ น (อสม.) จะทาหน้าทใี่ นการรบั ผดิ ชอบดูแล
ผู้สูงอายุ 4 – 5 คน/อสม. 1 คน ในการดาเนินงานจะมกี ารลงพ้ืนท่ีเพ่อื สารวจสภาพปญั หาและใหก้ ารช่วยเหลือ
ผสู้ ูงอายุเบอ้ื งต้นตามลักษณะปัญหาท่สี ามารถช่วยเหลอื ได้ โดยมกี ารประสานงานผ่านช่องทางไลน์และร่วมมือ
กันเพอื่ ชว่ ยเหลือผูส้ ูงอายุ ในกรณีตวั อย่างของพ้นื ที่เขตเมือง อาสาสมคั รสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) จะ
มีการร่วมมือกันทาความสะอาดพร้อมปรับสภาพบ้านให้ถูกสุขลักษณะมากข้ึนสาหรับผู้สูงอายุท่ีไม่มีกาลัง
ความสามารถจะจัดการได้เอง และในกรณีท่ีไม่สามารถช่วยเหลือได้ อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อส
ม.) จะทาหน้าที่ในการประสานงานกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพ่ือให้การ
ช่วยเหลือแก้ไขเปน็ ไปอย่างสอดคล้องกับสภาพปญั หาของผู้สูงอายุ สาหรับในกรณขี องพ้ืนทีข่ นาดเล็กท่ีมีความ
เป็นชนบท อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) จะทาหน้าท่ีสารวจและเก็บรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับ
สภาพปัญหาด้านสุขภาพของผู้สูงอายุโดยมีพิกัดตาแหน่งที่อยู่ของผู้สูงอายุอย่างชัดเจน มีการเยี่ยมเยียน
ผสู้ ูงอายุเป็นประจาทุกเดือน พรอ้ มท้ังลงพน้ื ทรี่ ว่ มกับเจ้าหนา้ ท่ีจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดบั ตาบล (รพ
สต.) ในการเย่ียมเยียนกลุ่มผู้สูงอายุที่ป่วยติดเตียงซึ่งยังมีบุตรหลานคอยดูแล นอกจากนี้ยังร่วมกับชมรม
ผู้สูงอายุในพ้ืนท่ีจัดทาข้อเสนอโครงการเก่ียวกับการส่งเสริมสุขภาพเพ่ือขอรับการสนั บสนุนงบประมาณจาก
สปสช. ซ่ึงได้รับการสนับสนุนงบประมาณอย่างต่อเน่ือง นับได้ว่าเป็นปัจจัยสาคัญในการส่งเสรมิ การขับเคลื่อน
กจิ กรรมของชมรมผ้สู งู อายใุ นพนื้ ที่
(3) องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินเป็นอีกหนึ่งกลไกหลักที่มีบทบาทในการช่วยเหลือ ดูแล
ส่งเสริม และสนับสนุนประชากรทุกกลุ่มเป้าหมายในชุมชนท้องถ่ิน โดยเฉพาะอย่างย่ิงประชากรสูงอายุที่มี
แนวโน้มเพิ่มสูงข้ึนอยา่ งตอ่ เน่ือง องค์กรปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ จะมีการดาเนินกจิ กรรมทหี่ ลากหลายเพ่ือให้ความ
ชว่ ยเหลือและส่งเสริมคุณภาพชีวติ ของผู้สูงอายุ ในการกาหนดกิจกรรมต่างๆ จะมีจุดเร่ิมต้นมาจากการจัดเวที
ประชาคมเพื่อสารวจสภาพปัญหา ความต้องการ พร้อมทั้งให้ข้อมูลข่าวสารเก่ียวกับสิทธิประโยชน์ต่างๆ
โครงการ/กิจกรรมที่มีการขับเคล่ือนสาหรับในพื้นที่ขนาดเล็กคือ โครงการให้ความรู้เก่ียวกับการดูแลสุขภาพ
สาหรับผู้สูงอายุโดยวิทยากรที่เป็นเจ้าหน้าที่ด้านสาธารณสุข โครงการส่งเสริมการออกกาลังกายสาหรับ
ผสู้ งู อายุ โครงการพฒั นาทักษะความรู้เพอื่ การสง่ เสริมอาชีพที่เหมาะสมสอดคลอ้ งกบั ลกั ษณะความเป็นอยู่และ
สุขภาพของผู้สูงอายุ ขณะท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินในพ้ืนท่ีขนาดใหญ่มีการขับเคลื่อนการดาเนินงานใน
ลักษณะท่ีคล้ายคลึงกัน แต่จะมีความแตกต่างในส่วนของกิจกรรมท่ีมีความหลากหลายมากกว่า ได้แก่ การ
จัดเก็บข้อมูลผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาความยากลาบากในการดาเนินชีวิตซ่ึงแม้จะมีจานวนไม่มาก แต่การมี
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 89
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนฐานข้อมูลจะทาให้มีความเข้าใจในสภาพปัญหาและสามารถติดตามให้ความช่วยเหลือได้อย่างเหมาะสม การ
จัดต้ังกลุ่มสัจจะออมทรัพย์เพ่ือให้มีทุนสาหรับจัดซ้ืออุปกรณ์ในการช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาสุขภาพ
และครอบครัวอยู่ในภาวะยากลาบาก การปรบั สภาพห้องน้าให้ถกู สุขลักษณะเหมาะสมสาหรบั ผู้สงู อายุ การจัด
รถรับส่งผสู้ งู อายทุ ่ีต้องอยูบ่ ้านตามลาพงั เพ่ือให้เขา้ มามีสว่ นร่วมในกจิ กรรมทางสังคม
นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมในลักษณะที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมระหว่างสมาชิกในครอบครัว
ได้แก่ กิจกรรมการทาบุญตามประเพณี กิจกรรมกีฬาสัมพันธ์ที่มีการจัดประเภทของกีฬาในลักษณะท่ีคนทุกช่วงวัย
สามารถมีส่วนร่วมได้ การส่งเสริมอาชีพท่ีนอกจากผู้สูงอายุแล้ว คนในช่วงวัยอ่ืนสามารถมีส่วนร่วมได้
เชน่ เดียวกนั เช่น การปลูกพืชผักสวนครวั ทาปยุ๋ หมกั และกิจกรรมเฉพาะสาหรับพ้ืนที่ขนาดเลก็ ทคี่ นทุกช่วงวัย
แมบ้ ุตรหลานทีอ่ ย่ตู า่ งถิน่ กจ็ ะเดนิ ทางมาร่วมกจิ กรรมคือ การทาบญุ ป่าช้าท่ีจัดข้ึนในเดือนเมษายนของทุกปี
การดาเนินงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินไม่เพียงแต่มุ่งเน้นในการช่วยเหลือ และ
ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น แต่ยังมีการพัฒนาศักยภาพเพื่อผลักดันให้ผู้สูงอายุมีความสามารถใน
การพึ่งพาตนเองผ่านการขับเคลื่อนของชมรม/กลุ่ม/องค์กรผ้สู ูงอายุในชุมชน โดยเฉพาะชมรมผู้สูงอายุที่มีการ
ดาเนนิ กิจกรรมอย่างต่อเนอ่ื งแต่มกี ารงดเว้นไปในช่วงท่มี ีการแพร่ระบาดของเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 (โควดิ -19)
ในส่วนของพ้ืนที่องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดใหญ่ ชมรม/กลุ่ม/องค์กรผู้สูงอายุดังกล่าวน้ีมีบทบาทและมี
กิจกรรมที่หลากหลายในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตให้กับผู้สูงอายุ ท้ังการอบรมให้ความรู้ด้านสุขภาพอย่าง
ครอบคลุมทุกมิติโดยวิทยากรผู้เช่ียวชาญ การท่องเท่ียวและกีฬา การใช้กลไกของผู้สูงอายุท่ีมีศักยภาพในการ
ชว่ ยเหลือผสู้ ูงอายุด้วยกันในลักษณะ “เพื่อนช่วยเพื่อน” ในสว่ นของโรงเรียนผู้สูงอายุมีการเปิดรับสมาชิกอายุ
ต้ังแต่ 55 ปีข้ึนไป เพื่อเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ พร้อมกับทาหน้าที่เป็นพ่ีเล้ียงในการช่วยเหลือ
ดแู ลผสู้ ูงอายุ นอกจากน้ยี ังมีกลุ่ม/องค์กรในชุมชนอีกกลุ่มหน่ึงที่มบี ทบาทสาคัญคือ กลุ่มวิสาหกจิ ชุมชนที่ไดร้ ับ
งบประมาณสนับสนุนจากกองทุน SME ของรัฐบาล และมีการดาเนินงานอย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
กลุ่มวิสาหกิจดังกล่าวน้ีได้มีการจัดตั้งกองทุนท่ีมีชื่อว่า “กองทุนแม่ของแผ่นดิน” เพื่อให้เงินสงเคราะห์
ช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาเป็นครั้งคราวตามสภาพปัญหา ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยแก้ไขปัญหาและบรรเทา
ความเดือดร้อนให้กับคนในชมุ ชนท้องถิ่น
(4) หน่วยงานที่เกี่ยวข้องที่มีบทบาทในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตประกอบด้วยหลาย
หนว่ ยงานเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นหน่วยงานภาครัฐ ไดแ้ ก่ สานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนษุ ย์จังหวัด
(พมจ.) ที่มีการสนับสนุนงบประมาณในการปรับปรุงซ่อมแซมท่ีพักอาศัยให้กับผู้สูงอายุ และการช่วยเหลือ
ผู้ประสบปัญหาทางสังคมในชุมชน หน่วยงานด้านสาธารณสุขทั้งโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตาบลและ
โรงพยาบาลที่อยู่ใกล้เคียงจะมีการตรวจสุขภาพให้กับผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาพิการ ป่วยติดเตียง เพื่อช่วยให้
ได้รับการขึ้นทะเบียนและมีสิทธิรับเบี้ยยังชีพคนพิการ รวมท้ังมีกลุ่ม CG และบริบาลทาหน้าท่ีดูแลด้าน
สุขลักษณะให้กับผู้สูงอายุที่ป่วยติดเตียง สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
(กศน.) มีการส่งเสริมกิจกรรมเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตให้กับผู้สูงอายุ ทั้งในลักษณะของการให้ความรู้เก่ียวกับ
การดูแลสุขภาพ การพัฒนาทักษะทางด้านอาชีพระยะส้ันที่มีความยืดหยุ่นและเหมาะสมกับผู้สูงอายุเพื่อเป็น
การสร้างรายได้เสริมและใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ สานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) มีการ
อนุมัติงบประมาณสนับสนุนโครงการส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุที่ชุมชนท้องถิ่นร่วมกันเขียนโครงการเพื่อขอรับ
108
90 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ทุนสนับสนุนการดาเนินกิจกรรม และการสนับสนุนงบประมาณในการจัดหาแว่นตาสาหรับผู้สูงอายุท่ีประสบ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ปญั หาทางสายตา
109
(5) การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในชุมชนท้องถ่ินยังได้รับการสนับสนุนจาก
หน่วยงานภาคเอกชน ได้แก่ สโมสร Lion และมูลนิธิต่างๆ ในเขตพื้นที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขนาด
ใหญ่ ซ่ึงมีการประสานความร่วมมือและได้รับการสนับสนุนเกี่ยวกับสิ่งของเครื่องใช้ที่จาเป็นในชีวิตประจาวัน
รวมทงั้ ส่ิงของเครื่องใชส้ าหรบั ผู้สงู อายทุ ่ีประสบปัญหาความพิการ เชน่ ผ้าอ้อมผู้ใหญ่ กายอปุ กรณ์
3) ปัจจัยในการหนุนเสริมในการดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในชุมชน
ท้องถิ่น
ขอ้ มลู จากการสนทนากลมุ่ กับกลุม่ ตวั แทนสมาชิกกลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชน สะท้อนให้เหน็ ถึง
ปัจจัยสาคัญที่ช่วยหนุนเสริมการดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุคือ กลไกเครือข่ายทุก
ภาคสว่ นทีเ่ กี่ยวขอ้ งในพ้นื ท่ๆี ทางานประสานเช่อื มโยงกนั ประกอบดว้ ย
(1) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ท่ีมีบทบาทหน้าท่ีทั้งในด้านของการช่วยเหลือดูแล
กลุ่มเป้าหมายผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาความเดือดร้อน/ต้องการความช่วยเหลือ รวมทั้งการประสานงานกับ
หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อให้การช่วยเหลือสนับสนุนผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาเฉพาะด้าน เช่น การปรับปรุง
ซ่อมแซมสภาพที่อยู่อาศัยและสภาพห้องน้าให้ถูกสุขลักษณะ การสนับสนุนส่ิงของเคร่ืองใช้/อุปกรณ์ท่ีจาเป็น
สาหรับผู้สูงอายุ ตลอดจนการดาเนินกิจกรรมในลักษณะของการพัฒนาทักษะและส่งเสริมการมีส่วนร่วมของ
ผสู้ ูงอายุ ซงึ่ เปน็ การดาเนนิ งานเชงิ รกุ ในลักษณะของการพฒั นาศักยภาพ
(2) อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) ทาหน้าท่ีเป็นกลไกในการเชื่อมประสาน
ระหว่างหน่วยงานกับกลุ่มเป้าหมายในพ้ืนที่เพ่ือส่งเสริมให้ผู้สูงอายุได้รับการช่วยเหลือแก้ไขปัญหา และมีส่วน
รว่ มในการขบั เคลอ่ื นกิจกรรมเพือ่ สง่ เสรมิ คุณภาพชวี ิตของผูส้ ูงอายุ
(3) กลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชน เป็นอีกหน่ึงพลังในการขับเคลื่อนการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุ โดยมีการดาเนินกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง เพ่ือให้ผู้สูงอายุยังคงมีภาวะพฤฒพลังและมีส่วนร่วมในกิจกรรม
ทางสงั คม
(4) หน่วยงานภาครัฐท่ีมีบทบาทภารกิจเก่ียวข้อง ทั้งในส่วนของหน่วยงานด้านสาธารณสุขที่
ให้การดูแลเก่ียวกับสุขภาวะของผู้สูงอายุ หน่วยงานด้านการศึกษาท่ีมีการพัฒนาทักษะความรู้ในการใช้ชีวิต
และทักษะด้านอาชีพ สานกั งานพัฒนาสงั คมและความมัน่ คงของมนุษย์จังหวัดที่มีการสนับสนุนงบประมาณใน
การซ่อมแซมบ้านให้กับผู้สูงอายุ และสานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ที่สนับสนุนงบประมาณ
ในการดาเนนิ งานโครงการ/กจิ กรรมสาหรับผสู้ ูงอายุ
(5) หน่วยงานภาคเอกชนที่มีสว่ นร่วมในการสนับสนุนส่ิงของเครื่องใชท้ ี่จาเป็นสาหรับผสู้ งู อายุ
ที่ประสบปัญหา โดยเป็นการใหค้ วามช่วยเหลือเพ่ิมเตมิ ที่นอกเหนอื จากหนว่ ยงานภาครัฐ เชน่ สโมสร Lion
อย่างไรก็ตาม แม้จะมีกลไกเครือข่ายที่ทางานประสานเช่ือมโยงกันในการดาเนินงานด้านการ
ส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ แต่ในการดาเนินงานดังกล่าวยังมีข้อจากัด/ปัญหาอุปสรรคในประเด็นด้าน
สุขภาพท่ีเป็นปัญหาสาคัญในกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งทาให้การช่วยเหลือสนับสนุนอาจยังไม่ครอบคลุมทั่วถึงทุก
กลุ่มเปา้ หมาย
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 91
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
4) ปจั จยั ทีเ่ ป็นปญั หาอปุ สรรคในการดาเนินงานด้านการส่งเสรมิ คณุ ภาพชีวติ ของผ้สู ูงอายุในชุมชน
ท้องถ่ิน
(1) การขาดแคลนบุคลากรท่ีมีทักษะความรู้ความเช่ียวชาญในการดูแลผู้สูงอายุที่ประสบ
ปญั หาสุขภาพและไม่สามารถชว่ ยเหลอื ตนเองได้ หรือมีจานวนบคุ ลากรไมเ่ พยี งพอ
(2) กระบวนการในการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุในด้านสุขภาพยังไม่มีความชัดเจนและเป็น
ระบบ ขาดการทางานในเชิงบรู ณาการทเี่ ช่อื มโยงถงึ ผู้ปฏิบตั งิ านในพื้นท่ี
5) ข้อเสนอแนะเพือ่ การพฒั นาแนวทางในการสง่ เสรมิ คุณภาพชวี ิตของผ้สู ูงอายุ
ข้อเสนอแนะจากเวทีการสนทนากลุ่มท่ีผู้ให้ข้อมูลเป็นตัวแทนกลุ่ม/ชมรม/องค์กร และ
หนว่ ยงานทเ่ี ก่ยี วข้องกับการดาเนินงานดา้ นผู้สูงอายุในระดับชุมชนท้องถิน่ เป็นขอ้ เสนอแนะเพื่อการแก้ไขสิ่งที่
กาลังเป็นปัญหาและคาดว่ากาลังจะกลายเป็นปัญหาในอนาคต ท้ังในส่วนที่สามารถดาเนินการได้โดยชุมชน
ท้องถิ่น และในส่วนที่เกินความสามารถในการจัดการ/แก้ไขปัญหาโดยชุมชนท้องถิ่น โดยเฉพาะการส่งเสริม
คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุท่ีอยู่ในภาวะพึ่งพิง/จาเป็นต้องได้รับการช่วยเหลือดูแล ข้อเสนอแนะดังกล่าว
ประกอบด้วย
(1) ชุมชนท้องถิ่นทุกพ้ืนท่ีควรสนับสนุนด้านการส่งเสริมอาชีพ และการมีรายได้ให้กับคนใน
ชุมชน เมื่อคนในชุมชนมีรายได้เพียงพอ และสามารถจัดสรรรายได้ส่วนหนึ่งสาหรับเป็นกองทุนในการ
สงเคราะหช์ ่วยเหลือผู้สงู อายุ ผู้พิการ และผู้ประสบปัญหาทางสังคมในชุมชนท้องถน่ิ ซึง่ เป็นการบรหิ ารจัดการ
และสง่ เสริมการพึ่งพาตนเองของชุมชนท้องถ่ิน
(2) การสนบั สนุนงบประมาณจากหนว่ ยงานภาครัฐในครอบครัวท่ปี ระสบปัญหาด้านคา่ ใช้จ่าย
ในการดูแลผู้สูงอายุป่วยติดเตียง พิการ หรือไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ และครอบครัวท่ีผู้สูงอายุต้องดูแล
บุตรหลานท่ีมปี ัญหาความพกิ าร จาเปน็ ต้องได้รับการดูแล ในขณะที่มีรายได้ไมเ่ พียงพอ โดยเป็นการช่วยเหลือ
เพอื่ ใหค้ รอบครัวของผสู้ ูงอายุมคี ณุ ภาพชีวิตท่ีดีขึ้น ไม่อย่ใู นภาวะท่ยี ากลาบากมากเกนิ ไป
(3) ภาครัฐควรสนับสนุนงบประมาณเพื่อเป็นสวัสดิการด้านการส่งเสริมสุขภาพสาหรับ
ผสู้ ูงอายุ มบี รกิ ารด้านยารักษาโรคทมี่ ีคณุ ภาพ และมีระบบ/ข้นั ตอนการใหบ้ รกิ ารท่ีเอ้ือต่อการเข้าถงึ ระบบการ
รักษาพยาบาลของผสู้ ูงอายไุ ด้อยา่ งสะดวกและรวดเรว็
(4) ภาครฐั ควรมีการสนับสนุนงบประมาณในการจัดตงั้ ศูนย์ดูแลผู้สงู อายุระดับอาเภอๆ ละ 1 แห่ง
เพื่อกระจายการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายใุ หเ้ ป็นไปอยา่ งท่วั ถงึ พรอ้ มท้งั จดั ต้ังศูนย์ดแู ลผู้สูงอายุช่วงเวลากลางวัน
(Day Care) ในระดบั ชุมชน โดยมผี ูด้ ูแลทีม่ ีทกั ษะความรคู้ วามเชยี่ วชาญในการดูแลผสู้ งู อายุ
(5) การกาหนดมาตรการรองรบั ผู้สูงอายุที่ต้องอยตู่ ามลาพัง/ขาดผู้ดูแล/ไม่สามารถช่วยเหลือ
ตนเองได้ ซ่ึงมีแนวโน้มว่าจะเพ่ิมมากข้ึนในอนาคต หน่วยงานภาครัฐต้องมีการเตรียมความพร้อมในด้านของ
สถานทรี่ องรับ เจ้าหนา้ ทที่ ี่มีทกั ษะความรู้ในการดแู ลผูส้ งู อายุ รวมท้ังงบประมาณสนับสนุน
4.3 ข้อเสนอแนะแนวทำงกำรส่งเสริมคุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุโดยอำศัยกำรขับเคล่ือนในระดับชุมชน
ท้องถิ่น รวมถงึ หนว่ ยงำนทเ่ี ก่ยี วข้อง ตลอดจนข้อเสนอแนะในระดับนโยบำย
ขอ้ เสนอแนะแนวทางในการขบั เคล่ือนการดาเนินงานเพ่ือส่งเสริมคุณภาพชวี ิตของผู้สูงอายโุ ดยการมีส่วน
110 ร่วมของครอบครัวและชุมชนท้องถิ่น รวมท้ังหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนข้อเสนอแนะเชิงนโยบายเพื่อให้
92 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
การส่งเสริมคณุ ภาพชีวติ ของผสู้ ูงอายุเป็นไปอยา่ งมีประสิทธิภาพ เป็นข้อมูลทไ่ี ดจ้ ากการเก็บรวบรวมโดยวิธกี าร โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
สัมภาษณ์เชงิ ลึก (Indept Interview) ผ้เู ช่ียวชาญจานวน 3 ท่าน ตามรายละเอยี ด ดงั นี้
111
4.3.1 แนวทำงในกำรสง่ เสริมให้ผสู้ ูงอำยุมีคุณภำพชีวิตทด่ี ี ดำรงชวี ิตอย่ำงมีควำมสุขและรู้สกึ มคี ณุ ค่ำ
การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีจะต้องส่งเสริมท้ังในส่วนของผู้สูงอายุเอง โดยในกลุ่มของ
ผู้สูงอายทุ ี่มคี วามพร้อมด้านปจั จยั พ้ืนฐานในการดารงชีวิตควรมุง่ เน้นในด้านของการสร้างความรู้สกึ มคี ุณค่า ทาให้
ผู้สูงอายุมีมุมมอง แนวคิด ทัศนคติท่ีดีต่อตนเอง มีเป้าหมายการใช้ชีวิตในช่วงบั้นปลายท่ีสอดคล้องกับแนวคิด
เป้าหมายชีวิต ในการตระหนักถงึ ส่ิงที่ตนเองให้ความสาคัญ เพอ่ื ใหม้ ีแรงจูงใจในการใชช้ ีวิตอย่างมีความหวังและมี
เป้าหมายในการดารงชีวิตอย่างมีความสุข การมีชีวิตอยู่เพ่ือคนในครอบครัวอันเป็นที่รักโดยไม่รู้สึกว่าตนเองเป็น
ภาระ ซึ่งจะทาให้ผู้สูงอายุมีความต้ังใจในการดูแลตนเองให้มีคุณภาพชีวิตท่ีดี โดยเฉพาะในเรื่องของการดูแล
สุขภาพ และการเลือกสรรสิ่งดีๆ ที่เหมาะสมกับตนเอง ส่วนในกลุ่มของผู้สูงอายุที่ไม่มีความพร้อมด้าน
ปัจจัยพ้ืนฐานในการดารงชีวิต ควรมีการช่วยเหลือสนับสนุนโดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้องตามสภาพปัญหาและความ
ต้องการของผู้สูงอายุ ที่สาคัญคือควรมีการประชาสัมพันธ์เผยแพร่ข้อมูลข่าวสารหรือบริการสาหรับผู้สูงอายุผ่าน
ช่องทางที่ผู้สูงอายุสามารถเข้าถึงได้ เน่ืองจากมีผู้สูงอายุจานวนไม่น้อยท่ีไม่ทราบข้อมูลว่าหากมีปัญหา หรือ
ตอ้ งการได้รับความชว่ ยเหลือ/บริการ สามารถขอรับความชว่ ยเหลือ/บริการน้ันๆ ไดจ้ ากหน่วยงานใด
ผูเ้ ชี่ยวชาญ 1 “โดยหลกั การ สง่ เสริมใหบ้ รรลุถึงการมคี ุณภาพชีวติ ท่ีดี ถึงพร้อมด้วยปจั จัยท่ีจาเป็น
เช่น เร่ือง need ตา่ งๆ ปจั จัยพน้ื ฐาน มีแนวทางส่งเสรมิ ให้ม่นั คง ตามหลักแนวคิดของมาสโลว์ พอมคี วามพร้อม
ดา้ นปจั จัยพ้ืนฐานแลว้ กท็ าใหผ้ ู้สูงอายรุ ูส้ ึกมคี ณุ คา่ ต่อสงั คม contribute เปน็ ที่ต้องการของสังคม”
ผู้เชี่ยวชาญ 2 “ทาให้ผู้สูงอายุทราบถึงแนวคิด เป้าหมายของตัวเอง ถ้าคนท่ีมีเป้าหมายชีวิตจะ
รู้สึกมีคุณค่า มีความสุข รู้ว่าอยู่เพื่ออะไร เพ่ือใคร อยู่เพื่อคนที่เค้ารัก ไม่เป็นภาระ การตัดสินใจดูแลตัวเองจะ
เป็นไปในทางที่ดี เช่น การดูแลสุขภาพ เลือกสรรส่ิงดีๆ สาหรับตัวเอง ในกรณีของคนที่พร้อม ส่วนคนท่ีไม่
พร้อม หน่วยงานท่ีสนับสนุนน่าจะช่วยให้ความรู้ตามความต้องการของผู้สูงอายุวา่ มีความต้องการดา้ นไหน ต้อง
เขา้ หาใคร ผ้สู งู อายุหลายคนไม่ทราบวา่ ต้องขอความชว่ ยเหลือ หรือไดค้ วามชว่ ยเหลือจากใคร”
นอกจากนี้ บุคคลที่อาจกล่าวได้ว่า เป็นกลไกสาคัญท่ีมีความใกล้ชิดและสามารถส่งเสริมให้
ผู้สงู อายุมีคณุ ภาพชีวิตท่ีดีคอื บตุ รหลานท่ีเป็นเยาวชนคนรุ่นใหม่ มโี อกาสในการเรียนรแู้ ละพฒั นาทักษะในด้าน
ต่างๆ สามารถเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร โดยเฉพาะท่ีผ่านช่องทางเทคโนโลยี ควรส่งเสริมให้ทาหน้าท่ีเป็นผู้
ช่วยเหลือสนับสนุน ให้คาแนะนาแก่ผู้สูงอายุ แจ้งข้อมูลข่าวสารต่างๆ หรือหน่วยงานอาจมีการให้ข้อมูล
เกี่ยวกับบริการต่างๆ ผ่านเด็กและเยาวชนเพ่ือเป็นสื่อกลางในการส่งต่อข้อมูลข่าวสารเก่ียวกับบริการ/
สวัสดิการต่างๆ ไปยังผู้สูงอายุ สาหรับผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่ตามลาพังหรือไม่มีบุตรหลาน อาจอาศัยกลไกของ
เยาวชนที่อยู่ในโรงเรียน โดยมีการจัดโครงการ/กิจกรรมต่างๆ ท่ีให้เยาวชนในสถานศึกษาทาหน้าที่ในการ
ช่วยเหลอื สนับสนนุ ผ้สู ูงอายทุ ีอ่ าศัยอย่ใู นชมุ ชนท้องถิ่น
“สงิ่ ท่ีจะช่วยสนับสนุนคือลูกหลาน เยาวชนคนรุ่นใหม่ ฝกึ ใหช้ ว่ ยเหลือผูส้ ูงอายุ เชน่ ผูส้ ูงอายุทีไ่ ม่
คล่องเรื่องเทคโนโลยี ก็มีการให้ข้อมูลข่าวสารผ่านทางเด็กๆ ที่เข้าถึงข้อมูลมากกว่า กรณีที่ไม่มีลูกหลาน
อีกทางหนึ่ง คือให้มีโครงการ/กิจกรรมสู่โรงเรียน ให้เยาวชนในโรงเรียนคอยช่วยเหลือผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่
ใกลเ้ คียงในชุมชน หมู่บ้าน”
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 93
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน4.3.2 กำรใช้ประโยชน์จำกทักษะ/ควำมเช่ียวชำญ และประสบกำรณ์ที่สั่งสมจำกกำรทำงำนของ
ผ้สู ูงอำยุ
การส่งเสริมภูมิปญั ญาท้องถิ่น ปราชญ์ชาวบ้าน ปราชญ์พ้ืนบ้านในกลุ่มผู้สูงอายุ เป็นการส่งเสริม
ให้มีการถ่ายทอดทักษะความรู้/ภูมิปัญญา/ประสบการณ์ และเป็นการสร้างความรู้สึกมีคุณค่าให้กับผู้สูงอาย
โดยสามารถเร่ิมต้นจากการสารวจข้อมูลของผู้สูงอายุท้ังในส่วนของสภาพปัญหา/ความต้องการ ตลอดจน
ทักษะความเชย่ี วชาญและความสามารถพิเศษของผู้สงู อายุ ซ่ึงคนในชมุ ชนทอ้ งถ่ินสามารถที่จะชว่ ยให้ขอ้ มูลได้
ว่าใครที่เป็นผู้มีองค์ความรู้เหมาะสมกับการเป็นปราชญ์ชาวบ้าน/ผู้มีภูมิปัญญาท้องถิ่นตามบริบทของชุมชน
จากน้ันจึงมีการนาข้อมูลมาจัดหมวดหมู่/จัดประเภทของภูมิปัญญาท้องถ่ินและผู้สูงอายุท่ีมีทักษะ
ประสบการณ์/เป็นปราชญ์ชาวบ้านในเร่ืองน้ันๆ ส่งเสริมให้มีการถ่ายทอดทักษะความรู้/ประสบการณ์/ภูมิ
ปัญญาท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ ท้ังในรูปแบบของการส่งเสริมการเป็นแกนนา/ผู้นา หรือการเป็นวิทยากรผ่าน
การดาเนินกิจกรรมเพื่อเป็นการถ่ายทอดภูมิปัญญา/ทักษะความรู้ความเชี่ยวชาญ สาหรับผู้สูงอายุที่มีลักษณะ
ของความเป็นผู้นา มีความมั่นใจและกล้าแสดงออก ในส่วนของผู้สูงอายุท่ีมีทักษะความรู้/ประสบการณ์/ภูมิ
ปญั ญา แต่ขาดทกั ษะด้านการส่ือสารในการถ่ายทอดความรู้/ประสบการณ์/ภมู ิปัญญาทอ้ งถิ่น ผู้สูงอายุในกลุ่ม
น้ีสามารถใช้วิธีการถอดบทเรียนท่ีเป็นองค์ความรู้ภายในตัวบุคคล (Tacit Knowlegde) เพ่ือนาองค์ความรู้มา
ถ่ายทอดสู่คนรุ่นต่อไป ซ่งึ คนทไี่ ด้รบั การถ่ายทอดความรู้สามารถทาหน้าที่ในการเป็นวิทยากร/ผูถ้ ่ายทอดความรู้
ให้ขยายวงกว้างออกไป ในลักษณะดังกล่าวจึงเรียกได้ว่าเป็นการถ่ายทอดความรู้ควบคู่กับการพัฒนาศักยภาพ
บุคคล โดยหน่วยงานท่ีควรมีบทบาทในการค้นหาผู้สูงอายุท่ีมีภูมิปัญญาท้องถ่ิน/มีทักษะประสบการณ์/เป็น
ปราชญ์ชาวบ้าน มีการจัดหมวดหมู่ของภูมิปัญญาท้องถ่ิน จัดต้ังคลังสมอง และส่งเสริมการถ่ายทอดภูมิปัญญา
คือกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนุษย์
ผู้เชี่ยวชาญ 3 “ตอนที่สารวจความต้องการ ควรสารวจ Competency สารวจทั้งสุขภาพ
โรคประจาตัว การศึกษา talent expert ถ้าเรามี Competency ในมือ จะรู้ว่าใครท่ีจะเป็นแกนนา บางคน
เปน็ model ดา้ น exercise ใครท่ีเกง่ social แนะนาผสู้ ูงอายุได้ แล้วนา Competency มาใช้ประโยชน์ เรือ่ ง
ออกกาลังกาย เค้ามีส่วนช่วยตัวเองให้มีสุขภาพดี มาเป็นแกนนาออกกาลังกายได้ สื่อ Social คนที่เล่น it เก่ง
สอนวธิ ีการใช้ it ของมือถือให้เกดิ ประโยชน์ หรอื ให้ความรู้ด้านการรู้เทา่ ทันสอื่ Social ข้ึนอยู่กับชุมชนแตล่ ะท่ี
ขน้ึ อยู่กับว่าความต้องการของชุมชนเปน็ อย่างไร ต้องมีการวิเคราะห์ผู้สูงอายุว่าเคา้ มีดีอะไรอยู่บ้าง ข้อดีน้ันทา
ใหเ้ กิดประโยชนต์ อ่ ชมุ ชนได้มั้ย สงู กว่าน้นั ได้มย้ั คนทจี่ ะใชผ้ ูส้ งู อายุตอ้ งรู้วธิ ีการใชท้ ่เี หมาะสม”
ผเู้ ชีย่ วชาญ 2 “คนทีม่ ีศักยภาพมักจะอยู่เปน็ กลมุ่ กอ้ น ชมรม กลุ่มอาสาให้ความช่วยเหลือ กล่มุ นี้
หาตัวได้ไม่ยาก จะมีบทบาทเป็นผู้นากลุ่ม ผู้นาชุมชน ชมรมผู้สูงอายุ อาจจะให้เป็นวิทยากรในการสอน เป็น
บคุ คลต้นแบบ ในกลุม่ ของผู้สงู อายุท่ีไมช่ อบ present ไม่ช่างพูด ช่างคุย จะเป็นชาวบา้ นทม่ี ีภูมิปัญญา เร่ืองจัก
สาน ทาขนม โนราห์ บางคนมีทักษะการคานวณปฏิทิน 100 ปี ต้องหาให้เจอ แล้วถอดบทเรียนความรู้ หา
แนวทางที่เหมาะสมในการถ่ายทอด”
ผเู้ ชยี่ วชาญ 1 “ค้นหาปราชญช์ ุมชน ปราชญ์ชาวบา้ น ในชมุ ชนรู้กนั เอง มีการใหร้ างวลั หนว่ ยงาน
พม.น่าจะทาหน้าท่ีค้นหา จัดหมวดหมู่ ทาให้มีการยอมรับ จังตั้งคลังสมอง ถอดบทเรียน โดยเฉพาะ Tacit
Knowlegde จากในตัวคน สู่คนรุ่นต่อไป ภูมิปัญญามีหลายด้าน เช่น ด้านอาหาร ส่งเสริมให้มีการสืบสานเป็น
112 หมวดๆ จัดระบบของการถา่ ยทอด”
94 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
4.3.3 แนวทำงในกำรพฒั นำศกั ยภำพและควำมสำมำรถในกำรพงึ่ ตนเองของผสู้ ูงอำยุ
การพัฒนาศักยภาพเพ่ือให้ผู้สูงอายุมีความสามารถในการพึ่งพาตนเองและมีคุณภาพชีวิตที่ดี 113
จะต้องประกอบดว้ ย
1) การพัฒนาอย่างเปน็ องคร์ วมทง้ั ในมติ ิด้านสุขภาพร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ และสงั คม
2) การพัฒนาอย่างเหมาะสมตามลักษณะของผู้สูงอายุ โดยผสู้ ูงอายุกลุ่มติดสังคม ควรสนับสนุน
ให้มีการทากิจกรรมร่วมกัน และสาหรับสถานการณ์การแพร่ระบาดของเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 จะทาให้เกิด
ความไม่สะดวกในการรวมตัวเพื่อทากิจกรรม แต่ผู้สูงอายุกลุ่มนี้สามารถติดต่อส่ือสารกันผ่านช่องทางโซเชียล
มีเดียต่างๆ เช่น Line Official ซึ่งเป็นสื่อที่สามารถให้ข้อมูลข่าวสารเก่ียวกับการดูแลสุขภาพ ตลอดจนการ
พัฒนาตนเองสาหรับผู้สูงอายุ โดยสื่อท่ีนาเสนอควรเป็นลักษณะของคลิปที่มีความยาวไม่มากหรือเป็นรูปภาพที่
ผู้สูงอายุสามารถเข้าใจได้ แต่ส่ิงที่ควรระวังคือ การส่งข้อมูลจานวนมากผ่านส่ือดังกล่าวมีท้ังข้อมูลที่เป็นความ
จริง และข้อมูลที่เป็นเท็จหรือเป็นข่าวปลอม ซ่ึงอาจนาไปสู่ความเข้าใจผิดและการปฏิบัติที่ไม่ถูกต้อง ดังน้ันจึง
ควรมีการให้คาแนะนาเก่ียวกับการรับรู้ข้อมูลข่าวสารอย่างมีวิจารณญาณโดยวิธีการบรรยาย การจัดทาสื่อให้
คาแนะนาวิธีการรับข้อมูลข่าวสารอย่างถูกวิธี จากแหล่งข้อมูลท่ีมีความน่าเชื่อถือ มีการระบุถึงท่ีมาท่ีสามารถ
อ้างอิงได้ วันเวลา และชื่อผู้เขียน ซึ่งมีความน่าเช่ือถือระดับหน่ึง อาจจะต้องพิจารณาเทียบข้อมูลจากหลายๆ
แหล่ง รวมท้งั มีการปรึกษาและขอคาแนะนาจากบุตรหลาน โดยก่อนท่ีจะมีการส่งตอ่ ขอ้ มูลจะต้องตรวจสอบว่า
ข้อมลู น้นั ถกู ต้องตามความเป็นจรงิ
3) ผู้สูงอายุท่ีประสบปญั หา อาจใชค้ วามสามารถหรือทักษะเฉพาะส่วนบุคคลในการแก้ไขปัญหา
เพื่อเพิ่มความสามารถในการพ่ึงพาตนเอง เช่น ผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาด้านเศรษฐกิจ แต่มีทักษะความรู้/
ภูมิปญั ญาสามารถส่งเสริมให้มีการรวมกล่มุ ประกอบอาชีพเพ่ือใหม้ ีรายได้เพียงพอต่อค่าใชจ่ ่ายมากข้ึน
4) การพัฒนาศักยภาพของผู้สูงอายผุ ่านการดาเนนิ กิจกรรมต่างๆ ควรมเี จ้าหน้าที่ๆ คอยกากับ
ดูแล ให้ความช่วยเหลือสนับสนุน และวิเคราะห์เพ่ือประเมินศักยภาพของผู้เข้าร่วมกิจกรรมที่มีทักษะการ
เรียนรู้สามารถพัฒนาให้เป็นแกนนาในการดาเนินกิจกรรม หรือถ่ายทอดความรู้ได้ นอกจากนี้ควรส่งเสริม
กิจกรรมท่ีคนทุกวัยสามารถมีส่วนร่วมได้ไม่เฉพาะผู้สูงอายุ เพ่ือเสริมสร้างทักษะการเรียนรู้และความสัมพันธ์
อันดรี ะหว่างคนตา่ งช่วงวัย
5) ผสู้ ูงอายุท่ียังคงมีความเป็นอยู่แบบพึ่งพิงตามรากฐานของวัฒนธรรมในการพ่ึงพาบุตรหลาน
การที่จะปรับเปลี่ยนใหผ้ สู้ ูงอายมุ ีการพึ่งพาตนเองเป็นหลกั มีความเกี่ยวพันกับเรอื่ งสงั คมวัฒนธรรมซึ่งอาจจะตอ้ ง
ค่อยๆ ปรับเปล่ียน เป็นเป้าหมายระยะยาว โดยในอนาคตข้างหน้ามีความเป็นไปได้ที่จะมีความเปล่ียนแปลง
ในคนรุ่นต่อไปท่ีเข้าสู่วัยสูงอายุโดยอาศัยการพึ่งตนเอง (Self-care) เปน็ หลัก เนื่องจากในปัจจุบันคนนิยมมีบุตร
น้อยลง การเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมอาจจะเร่ิมต้นจากการปรับทัศนคติให้มีความเข้าใจ สามารถ
ปรับตัวและพ่งึ ตนเองไดอ้ ย่างรู้เท่าทนั ตอ่ การเปลยี่ นแปลง
รายละเอยี ดตามข้อมลู การให้สมั ภาษณข์ องผเู้ ชยี่ วชาญ ดังนี้
ผูเ้ ช่ียวชาญ 2 “ผู้สูงอายุ อยากให้มีคุณภาพชีวิตทด่ี ี ทั้งสุขภาพร่างกาย จิตใจ จติ สังคม เป็นองค์
รวม ในกลุ่มที่ติดสังคม สนับสนุนให้เค้าได้ทากิจกรรมร่วมกัน สถานการณ์โควิดตอนน้ีทาให้มีการทากิจกรรม
น้อยลง อาจใช้ Line Official ให้ข้อมูลด้านการดูแลตัวเองในด้านต่างๆ ให้ผู้สูงอายุ ในลักษณะที่เป็นคลิปสั้น
หรือเน้นรูปภาพ เพราะผู้สูงอายุจะชอบฟัง เรื่อง fake news เป็นปัญหาสาหรับผู้สูงอายุท่ีเอาไปปฏิบัติไม่
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 95
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนถูกต้อง ต้องมีการกลั่นกรองข่าวสาร มีการแนะนาในการรับข้อมูลข่าวสารที่เหมาะสมโดยการจัดบรรยาย
จัดทาสื่อให้คาแนะนา การดูว่าข่าวสารจากแหล่งใดเหมาะสม ข่าวที่ไม่มีที่มาท่ีไปความน่าเช่ือถือน้อย ข่าวที่
ระบุแหล่งท่ีมา วันท่ี เวลา ผู้เขียน เช่ือถือได้ระดับหนึ่ง ถ้ามีแค่รูปภาพอาจเป็นข้อมูลปลอม มีการแนะนา
แหล่งขอ้ มลู ให้ลูกหลานชว่ ยดู ช่วยแนะนาได้ check – sure – share”
ผู้เชยี่ วชาญ 3 “เราเหน็ talent ของผูส้ ูงอายุ ถ้าเค้ามีปญั หาเรอื่ งค่าใช้จา่ ย สง่ เสริมให้รวมกลุ่มทา
SME หรือ OTOP ช่วยผู้สูงอายุให้มีค่าใช้จ่ายเข้าบ้าน ส่งเสริมให้คนที่มีศักยภาพมีศักยภาพสูงข้ึน การออก
กาลงั กายท่ีสอนคนอื่น มคี นเรียนทส่ี ามารถทาหนา้ ทผ่ี ู้นาออกกาลงั กายได้ ช่วยเพ่ิมจานวนวิทยากร”
ผู้เชย่ี วชาญ 3 “ระหว่างผ้สู ูงอายทุ ากิจกรรม ให้มีแมวมองคอยมอง เปน็ ตัวของเจ้าหน้าที่ เชน่ คน
ดูแลผูส้ ูงอายุต้องคอยดูแล ประเมินศักยภาพ ระแวดระวังไม่ให้เกดิ อุบตั ิเหตุ การออกกาลังกายมีความเสี่ยงอยู่
บ้าง แล้วก็ดูว่าจะมีใครทาหน้าที่เป็นแกนนาเพ่ิมทาหน้าท่ีในด้านน้ีแทน เพ่ือให้การทากิจกรรมเป็นไปอย่าง
ต่อเนื่อง”
ผู้เช่ียวชาญ 3 “การร่วมมือกับคนวัยอื่น ดูกิจกรรมท่ีคนวัยอ่ืนมาร่วมได้ เช่น การส่งเสริมให้เห็น
ประโยชน์ของการออกกาลงั กายท่คี นทุกวัยสามารถทาได้ อย่าปล่อยให้กิจกรรมนั้นมีแต่ผสู้ ูงอายุ ชมรมผสู้ ูงอายุ
เองสามารถรบั คนวยั อื่นเข้าร่วมในชมรมได้ ให้มีคนเป็นกาลงั สาคัญตอ่ เนื่อง อย่างอาชีพของกลุ่มแม่บ้าน คนวัย
อ่ืนร่วมกับผู้สูงอายุได้ เกิดความสัมพันธ์ การเรียนรู้ร่วมกัน ใช้กิจกรรมเป็นตัวตั้ง เน้นกิจกรรมท่ีทาร่วมกัน ได้
ประโยชนร์ ว่ มกนั ”
ผู้เช่ียวชาญ 1 “บ้านเรา สังคมวัฒนธรรม เป็น Interdependent เป็นสังคมของการพ่ึงพากัน
ผู้สงู อายุจะพ่งึ พาลูกหลานมากกว่าพงึ่ พาตนเอง รากวฒั นธรรมทาให้คนคาดหวงั ว่าจะมีคนมาดูแล ต้องเป็นการ
ปรับในเร่ืองของวัฒนธรรมความเป็นอยู่ แต่อาจจะขัดกับวัฒนธรรมไทยที่ว่าลูกหลานต้องดูแลผู้ใหญ่ การดูแล
ตนเอง (self-care) ต้องอยู่ภายใต้ระบบสนับสนุนของคนในครอบครัว ผู้สูงอายุในยุคปัจจุบันอยู่ใน
วฒั นธรรมแบบพ่ึงพา การเปล่ียนแปลงต้องอาศัยการปูพื้น เป็น campaign ระยะยาว ปรับทัศนคติ ตอนน้ีเทรนด์
การมลี กู กล็ ดนอ้ ยลง”
4.3.4 กลไกสำคญั ในชุมชนท้องถ่นิ ในกำรส่งเสริมคุณภำพชวี ติ ของผูส้ ูงอำยุ
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจะต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของกลไกทุกระดับ ทั้งโดยตัว
ของผู้สูงอายุทเี่ ปน็ กลุ่มเปา้ หมาย ครอบครัวทม่ี ีความใกลช้ ิดกับผู้สงู อายุควรเป็นกลไกหลกั ในการช่วยเหลือดแู ล
เป็นแหล่งพึ่งพิงให้กับผู้สูงอายุ ผู้นาชุมชนท้องถิ่นท่ีควรมีการกาหนดนโยบาย แผนงาน และการกากับติดตาม
การดาเนินงานด้านผู้สูงอายุอย่างชัดเจน ตลอดจนการมีส่วนร่วมของผู้นากลุ่ม/องค์กรต่างๆ หน่วยงานที่
เก่ียวข้องในพื้นที่ และคนในชุมชนท้องถิ่น ในการกาหนดแนวทางการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุอย่าง
เหมาะสมตามบริบทของแต่ละพ้ืนท่ี ซึง่ กลไกทุกระดับท่ีเกี่ยวข้องจะต้องตระหนักถึงความสาคัญ มีความเข้าใจ
สถานการณ์อย่างถูกต้องชัดเจน และมีการประสานความร่วมมือในเชิงปฏิบัติอย่างเต็มกาลังความสามารถ
ผู้สูงอายทุ ีไ่ ดร้ ับการชว่ ยเหลือและพัฒนามโี อกาสที่จะมีคณุ ภาพชีวติ ที่ดีขนึ้
ผเู้ ชย่ี วชาญ 2 “ผู้ท่ีเกีย่ วขอ้ งทั้งหลายตอ้ งร่วมมือกัน คนท่ีเก่ียวข้องทุกระดับ ผู้สงู อายุ ครอบครัว
ชุมชน ผู้นาในพื้นท่ี ผู้นาผู้สูงอายุ หน่วยงาน องค์กร ต้องเห็นความสาคัญ ให้ความร่วมมือพัฒนาผู้สูงอายุท่ี
เหมาะสมในแตล่ ะพน้ื ท่ี ถา้ ผู้เก่ยี วขอ้ งเข้าใจชัดเจน ช่วยเหลอื เต็มที่ กช็ ว่ ยใหเ้ ป็นไปได้”
114
96 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ผู้เชี่ยวชาญ 1 “ครอบครัวสาคัญที่สุด เป็นฟันเฟืองหลักในการดูแล เป็นแหล่งพักพิงที่สาคัญ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
การดูแลโดยหน่วยงานยังไม่มีกระทรวงหลักรับผิดชอบโดยตรง ควรต้ังสถาบันในการดูแลผู้สูงอายุโดยเป็น
ความร่วมมือของหลายหน่วยงาน เพ่ือให้เกิดการ change มีความร่วมมือระหว่างนักสังคมสงเคราะห์ กับ 115
ทมี สหสาขาในการดแู ลผู้สงู อายุ มีหน่วยงานหลักในการเป็นเจ้าภาพ”
ผู้เช่ียวชาญ 3 “ถ้าหัวขยับ หางขยับด้วย ท่านนายก (อปท.) ปลัด ถ้า 2 คนน้ีให้นโยบายเรื่อง
ผู้สูงอายุชัดเจน คนทางานต้องปฏิบัติตาม ใช้ท้ังพระเดช พระคุณ ทาให้คนทางาน run งานได้ ทางานแบบ
ต้ังใจ มีเปา้ หมาย ใหน้ โยบาย แลว้ มีการกากับติดตาม มีรายงานแต่ละเดือน ผลการดาเนินงานด้านผู้สูงอายุเป็น
อย่างไร การพิจารณาคนรับผิดชอบ เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบถ้าทางานเก้ือกูลกัน ไม่มีปัญหา แบ่งหน้าท่ีการ
ทางานได้ ไม่ต้องใช้เจ้าหน้าท่ีเยอะ แต่ถ้าทางานแบบไม่เกื้อกูลกัน ต้องดูอีกทีว่าคนท่ีมาทางานด้านผู้สูงอายุ
ควรมกี ี่คน”
การมีส่วนร่วมของกลไกทุกระดับในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุน้ัน จะต้องเร่ิมต้นต้ังแต่
ขนั้ ตอนการวิเคราะห์สภาพปัญหา โดยเชิญตวั แทนของผู้ที่เกี่ยวข้อง ทั้งผู้สูงอายุ ตัวแทนของผู้ใหญ่วัยแรงงาน
ตัวแทนขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งจะต้องมีการพิจารณาถึงสภาพปัญหาและความต้องการของ
ผู้สูงอายุในชุมชน มีการประมวลผลข้อมูลที่เกี่ยวข้องทั้งหมดเพ่ือวิเคราะห์หาสาเหตุหรือแนวทางความเป็นไป
ได้ในการช่วยเหลือสนับสนุน กาหนดแนวทาง/วิธีการในการช่วยเหลือ/แก้ไขปัญหา/พัฒนา รวมท้ัง
ประสานงานกับภาคีเครือข่ายท่ีเป็นหน่วยงานใกล้เคียงในพ้ืนที่เพ่ือสร้างความร่วมมือ/หาแหล่งสนับสนุน เช่น
การประสานงานกับสถาบันการศึกษาให้มีการถ่ายทอดความรู้เพื่อเป็นการส่งเสริมคุณภาพชีวิตให้กับผู้สูงอายุ
การประสานความร่วมมือกับหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องกับการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.)
เพ่ือพัฒนาอาชีพท่ีเหมาะสมกับความต้องการและกาลังความสามารถของผู้สูงอายุ ตลอดจนการมีส่วนร่วมใน
การชว่ ยเหลือ/แกไ้ ขปัญหาเพอ่ื พฒั นาคณุ ภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
ผู้เช่ียวชาญ 2 “ข้ันตอนเป็นการมีส่วนร่วมตั้งแต่การวิเคราะห์สภาพปัญหา ให้เป็นตัวแทนของ
ผู้ใหญ่ ผู้สูงอายุมากเท่าไหร่ย่ิงดี มาคุยหารือร่วมกัน จะมีแกนนา พวก อบต. ที่รับดูแลโรงเรียนผู้สูงอายุ เชิญ
ผูส้ ูงอายุมาคุยหารือกัน ในชุมชนดูว่ามคี วามต้องการ ปัญหาอะไรบ้าง ประมวลปัญหา วิเคราะห์สาเหตุ หาวิธีการ
หาแหล่งสนับสนุน ภาคีเครือข่ายท่ีมีส่วนร่วม เช่น ถ้าอยู่ใกล้สถานศึกษา contact ได้ ต้องการความรู้เรื่องไหน
ขอคาแนะนา หรือ กศน. ก็เป็นแหล่งข้อมลู วิชาชพี ตามความต้องการ ร่วมถงึ ขน้ั ตอนการแก้ไขปัญหา”
4.3.5 กำรพัฒนำระบบ/กลไกในกำรส่งเสริมคณุ ภำพชวี ิตที่ดีให้กับผู้สูงอำยุ
การพัฒนาระบบ/กลไกในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตให้กับผู้สูงอายุจะต้องเริ่มต้นจาก ระดับ
ครอบครัว โดยการสนับสนุนเงินอุดหนุนเยียวยาให้กับครอบครัวที่สมาชิกในครอบครัวต้องดูแลผู้สูงอายุ เป็น
การประเมินมูลค่าจากการสละเวลา สูญเสียโอกาส และรายได้ โดยอาจมีการจัดลาดับความสาคัญตามระดับ
ของความลาบากในการดูแลผู้สูงอายุท่ีอยู่ในครอบครัว เพื่อกาหนดแนวทางในการให้ความช่วยเหลือ รูปแบบ
การสนับสนนุ ในลักษณะดังกล่าวเปน็ การส่งเสรมิ ความสัมพนั ธ์ในครอบครัว สร้างสายสมั พนั ธ์เพื่อไมใ่ หผ้ ู้สูงอายุ
ถกู ทอดทงิ้ เปน็ การจัดสรรงบประมาณสาหรบั การเยียวยาครอบครวั โดยตรง และมีระบบการติดตามตรวจสอบ
ที่ชัดเจน และสาหรับครอบครัวท่ีสมาชิกในครอบครัวไม่สามารถดูแลผู้สูงอายุได้ด้วยตนเอง อาจต้องมีการจ้าง
คนดูแลผู้สูงอายุ งบประมาณในส่วนนี้จะเป็นค่าใช้จ่ายสนับสนุนการดูแลผู้สูงอายุ นอกจากนี้ควรมีระบบการ
ลดหยอ่ นค่าใชจ้ า่ ยเก่ียวกบั สาธารณปู โภคต่างๆ และมีระบบการดูแลผู้สูงอายรุ ะยะยาวในชมุ ชนท้องถ่นิ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 97
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนผู้เชย่ี วชาญ 1 “ยังไมม่ ี model มูลค่าทสี่ ูญเสยี เงิน เวลา สาหรบั คนทดี่ แู ลผ้สู งู อายุในครอบครวั
ควรมกี ารจดั ลาดับความลาบาก เปน็ แนวทางการใหค้ วามช่วยเหลอื แบบสร้างสายสัมพันธไ์ ม่ให้ผู้สูงอายุถูก
ทอดท้ิง มเี งนิ เยียวยาตรงไปที่ครอบครัว และมรี ะบบตรวจสอบ”
ผู้เช่ียวชาญ 1 “ครอบครัวที่ไม่มีคนดูแลผู้สูงอายุต้องมีการจ้าง Informal care giver ซ่ึงควรมี
เงินในการสนับสนุน เพราะในไทยยังไม่มีระบบ Long term care เหมือนในต่างประเทศ อาจจะมีระบบ
ลดหย่อนภาษีในการเล้ียงดบู ิดามารดา แต่น่าจะมีการช่วยเรื่องค่าใช้จ่ายด้วยการลดคา่ น้าค่าไฟในครอบครวั ท่ีมี
ผู้สงู อายุ มรี ะบบการดูแลโดยเทศบาล นกั พัฒนาชุมชน”
การพัฒนากลไกในระดับพ้ืนท่ี ควรมีการพัฒนาโดยการคัดเลือกบุคคลสาคัญ (key person) ท่ีมี
ศักยภาพ สามารถพัฒนาได้ รวมท้ังเป็นกลไกที่สร้างการมสี ่วนร่วมให้เกิดขึน้ ในพื้นที่ การพัฒนากลไกเครือข่าย
ของกลุ่ม/องค์กรชุมชนให้มีส่วนร่วมในการการชว่ ยเหลือ แก้ไขปัญหา และส่งเสริมการดาเนินงานดา้ นผู้สูงอายุ
อย่างเข้มแข็งโดยการสนับสนุนงบประมาณจากท้องถิ่น ตลอดจนมีการจัดตั้งกลไกท่ีเป็นหน่วยงานกลางทา
หน้าท่ีในการให้คาแนะนาปรึกษาและสนับสนุนแนวทาง/วิธีการในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เป็น
หน่วยงานกลางในการเช่ือมโยงและประสานงานระหว่างผู้สงู อายุกบั หน่วยงานท่ีเกยี่ วขอ้ ง เพ่ือตอบสนองความ
ตอ้ งการและสง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ ูงอายุมคี ุณภาพชีวติ ทดี่ ี
ผู้เช่ียวชาญ 2 “หน่วยงานท่ีรับผิดชอบด้านผู้สูงอายุมีองค์ความรู้อยู่แล้ว ให้เค้ามองหา key
person ว่าใครคือคนท่ีสามารถดึงการมีส่วนร่วมหรือดึงศักยภาพออกมา มีหน่วยงานกลางที่ผู้เก่ียวข้อง
สามารถขอรับการสนบั สนุนได้บ้าง ขอคาแนะนาในดา้ นการส่งเสริมคุณภาพชีวิตผ้สู ูงอายุ มีการประชาสัมพันธ์
ข้อมูลของหน่วยงานกลาง หน่วยงานกลางทาหน้าท่ีเป็นตัวกลางที่ตอบสนองความต้องการของผู้สูงอายุ และ
ประสานกับหน่วยงานอ่ืนทเ่ี กย่ี วข้อง”
ผู้เชี่ยวชาญ 3 “ตัวของประชาคมเป็นกลไกระดับรากหญ้า ถ้ามีเครือข่ายแก้ได้หมด ถ้าเครือข่าย
ทางานอย่างแข็งแรง เร่ืองอะไรทาไดห้ มด ให้ทุกคนภาคภูมใิ จในกลุ่มของตนเอง ท้องถิ่นควรมงี บสนับสนุนการ
ทางานในระดบั เครือข่าย ควรมีการพัฒนากลไกเครือข่ายของกลุ่มแกนนาเครอื ข่ายตา่ งๆ ให้แข็งแรง ถ้ามีเร่ือง
อะไรสามารถมาช่วยได้ ส่งไปทเี่ ครอื ข่าย”
4.3.6 แนวทำง/รูปแบบท่ีเหมำะสมในกำรส่งเสริมคุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุโดยกำรมีส่วนร่วมของ
คนทุกชว่ งวัย
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุภายใต้สังคมสูงอายุที่มีสัดส่วนของผู้สูงอายุเพ่ิมสูงข้ึนอย่าง
ตอ่ เนือ่ ง ควรมีแนวทาง/รปู แบบทเ่ี หมาะสม ดงั นี้
(1) การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ ส่ิงสาคัญคือการส่งเสริมสุขภาพร่างกายและจิตใจ
อย่างเหมาะสมสอดคล้องกับภาวะสุขภาพและความต้องการของผู้สูงอายุ สร้างความรู้สึกมีคุณค่าในตนเอง
ให้กับผู้สูงอายุ รวมทั้งสร้างความตระหนักถึงคุณค่าความสาคัญของผู้สูงอายุให้กับคนช่วงวัยอื่นๆ เพื่อส่งเสริม
การอยู่ร่วมกันในสังคมสูงวัยอย่างมีคุณภาพ โดยการปลูกฝัง การเตรียมความพร้อม และการปรับตัว ของคน
ทกุ ชว่ งวัย
- คนในช่วงวัยเด็กและเยาวชนควรมีการปลูกฝังเก่ียวกับความกตัญญู และการให้
ความสาคัญเกี่ยวกับการชว่ ยเหลอื ดูแลผู้สูงอายุในด้านต่างๆ โดยเฉพาะดา้ นสุขภาพ และการทีเ่ ด็กเยาวชนสว่ น
116 ใหญ่อยู่ในระบบการศึกษา หลักสูตรการศึกษาจึงควรมีรายวิชาที่เก่ียวข้องกับการปลูกฝังแนวความคิดเร่ือง
98 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ความกตัญญูต่อญาติผู้ใหญ่ ผ้สู ูงอายุในครอบครัว การชว่ ยเหลือและบาเพญ็ ประโยชนใ์ หก้ บั ผู้สูงอายุ หรืออาจมี
การสอดแทรกความรู้ในช่วงเวลาของการใหค้ วามรู้โดยครูประจาชน้ั (home room) 117
- วัยแรงงาน โดยเฉพาะแรงงานที่เป็นวัยกลางคนควรมีการเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่
วัยสูงอายุ เพื่อเป็นวัยสูงอายุที่มีคุณภาพ มีการเตรียมความพร้อมในด้านต่างๆ ทั้งในด้านสุขภาพที่มุ่งเน้นการ
ส่งเสริมการดูแลตนเองเพื่อชะลอวัย เลือกรับประทานอาหารท่ีมีคุณภาพ และออกกาลังกายสม่าเสมอเพื่อ
ป้องกันการเกิดโรคเร้ือรงั ท่ีทาให้ต้องอยู่ในภาวะพ่ึงพา การเตรียมความพร้อมด้านเศรษฐกิจ เช่น การวางแผน
ทางการเงิน การออม เพื่อการพ่ึงพาตนเองด้านเศรษฐกิจในอนาคต การเตรียมความพร้อมของวัยแรงงาน
นอกจากจะทาให้เข้าสู่วัยสูงอายุอย่างมีคุณภาพในอนาคตแล้ว ยังเป็นกาลังสาคัญในการทางานเพื่อช่วยเหลือ
สนบั สนุนดา้ นเศรษฐกจิ ใหก้ บั ผู้สูงอายุในครอบครวั
- วัยสูงอายุต้องมีการปรับตัวเพ่ือให้ดารงชีวิตอยู่ได้อย่างมีคุณภาพและมีความสามารถใน
การพึ่งพาตนเองมากขึ้น การปรบั ตวั ของผสู้ ูงอายุจะมคี วามแตกตา่ งกนั ไปตามประเภทของผู้สงู อายุ โดยในกลุ่ม
ของผู้สูงอายุติดเตียงต้องมีการดูแลตนเอง ระมัดระวังไม่ให้มีการติดเชื้อหรือเสียชีวิต กลุ่มผู้สูงอายุติดบ้าน
ควรมีการส่งเสริมการมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ เพ่ือป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาติดเตียง และในกลุ่มของผู้สูงอายุ
ติดสังคมควรมุ่งเน้นการส่งเสริมกิจกรรมให้เป็นไปอย่างต่อเนื่อง มีการเรียนรู้เรื่องการบริหารการเงินและ
การออม รวมท้ังการดแู ลสภาพจติ ใจใหม้ ีความสขุ และรสู้ กึ มีคณุ คา่
(2) กลไก/เครือข่ายท่ีทางานเก่ียวข้องกับผู้สูงอายุ ได้แก่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (อพม.) จะต้องมีความเข้าใจในสภาพปัญหาและความ
ต้องการของผู้สูงอายุ มีการจัดบริการ ส่ิงอานวยความสะดวก และกิจกรรมท่ีเหมาะสมกับผู้สูงอายุ รวมทั้ง
ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุได้รับประโยชน์จากบริการ สิ่งอานวยความสะดวก และกิจกรรมต่างๆ ดังกล่าว โดยเฉพาะ
กิจกรรมท่ีส่งเสริมความสัมพันธ์ระหว่างผู้สูงอายุกับสมาชิกช่วงวัยอ่ืนในครอบครัวและชุมชน การส่งเสริมให้
ผู้สูงอายุเข้าถึงข้อมูลข่าวสารอย่างถูกต้อง ตลอดจนการประสานความร่วมมือกับภาคีเครือข่ายท่ีเก่ียวข้องเพื่อ
ขบั เคลือ่ นการดาเนนิ งานด้านผูส้ ูงอายุ
(3) การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยการมีส่วนร่วมโดยคนทุกช่วงวัยในทุก
ข้ันตอน เร่ิมต้นตั้งแต่การระดมความคิดเห็น โดยเชิญตัวแทนของคนแต่ละช่วงวัยให้มาร่วมคิดวิเคราะห์
เก่ยี วกบั สถานการณ์ปัญหาและความตอ้ งการของผูส้ ูงอายใุ นครอบครัว ชมุ ชน ภายใต้สถานการณ์ปจั จุบัน ร่วม
วิเคราะห์แนวทางการแก้ไขปัญหา/ช่วยเหลือ/พัฒนา จัดทาข้อสรุปเป็นประชามติ และขับเคล่ือนการ
ดาเนินงานร่วมกัน ซึ่งการมีส่วนร่วมในลักษณะดังกล่าวอาจนาไปสู่การกาหนดเป็นธรรมนูญขององค์กร
ปกครองส่วนท้องถิ่น อันเป็นข้อตกลงในการอยู่ร่วมกันอย่างเคารพ และให้เกียรติผู้สูงอายุ รวมท้ังอาจมีการ
กาหนดเป็นระเบียบ หรือข้อบังคบั ในการอยู่รว่ มกนั นอกจากนี้ควรมีการกาหนดบทบาทหน้าทข่ี องผู้มีส่วนร่วม
แต่ละกลุ่ม/ภาคส่วนให้มีความชัดเจน โดยในส่วนของภาคีเครือข่ายท่ีเป็นกลไกสาคัญในการส่งเสริมคุณภาพ
ชีวิตของผสู้ ูงอายุควรได้รับการพัฒนาอย่างคู่ขนานควบคู่ไปกับการพัฒนาผู้สงู อายุ เพอ่ื ให้เป็นพลังท่ีเข้มแข็งใน
การสนบั สนุนให้ผ้สู ูงอายุมีคณุ ภาพชีวติ ท่ดี ีอยา่ งต่อเนือ่ งและยัง่ ยืน
ผู้เช่ยี วชาญ 2 “ควรมีการปลกู ฝงั ในระบบการศกึ ษาต้ังแต่วยั เด็ก ในกลุ่มเด็กและเยาวชน ปลกู ฝัง
ให้ดูแลผู้สงู อายุเรือ่ งอะไรบา้ ง เช่น เรื่องสุขภาพไม่ให้หกล้ม ให้บ้านมีแสงสว่างเพียงพอ รู้ว่าควรช่วยเหลือดูแล
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 99
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนยังไง เด็กและเยาวชนส่วนใหญ่จะอยู่ในสถานศึกษา สถานศึกษาจึงควรมีการปลูกฝังเพิ่มเติมเรื่องความกตัญญู
การบาเพญ็ ประโยชน์ เปน็ หวั ขอ้ ในช่วั โมง home room”
ผู้เชี่ยวชาญ 2 “วัยกลางคน มีการให้ข้อมูลในการเตรียมตัว ส่งเสริมการดูแลตัวเองเพ่ือชะลอวัย
เตรียมตัวตั้งแต่ก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ ท้ังด้านสุขภาพ ด้านเศรษฐกิจ เช่น การวางแผนทางการเงิน เตรียมความ
พร้อมคน เมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ อยู่ได้อย่างไรด้านเศรษฐกิจ การออม สุขภาพ อาหารชะลอวัย ออกกาลังกาย
การเกิดโรคเรื้อรังที่ทาให้เกิดภาวะพึ่งพา คนวัยกลางคนอยู่ในช่วงวัยของการทางานที่ต้องออกไปทางานข้าง
นอกมากกว่าท่ีจะอยู่ดูแลผู้สูงอายุ เน้นให้เค้าดูแลตัวเองเพื่อสนับสนุนผู้สูงอายุ ด้วยภาระหน้าท่ีต้องแบกรับ
ผูส้ ูงอายจุ ะหนกั อยู่แลว้ เนน้ ท่ีการดแู ลตวั เอง ดแู ลคณุ ภาพชวี ิตทัว่ ไป เพอ่ื ให้เขา้ สวู่ ัยสงู อายอุ ยา่ งมคี ุณภาพ”
ผ้เู ชี่ยวชาญ 3 “ทากับผู้สูงอายุด้วย ความต้องการได้มาจากใคร ได้มาจากตัวเอง มีการเสริมพลัง
ให้แลว้ ต้องดแู ลตัวเอง ไมห่ วงั พง่ึ จากคนอ่นื อยา่ งเดียว”
ผู้เช่ียวชาญ 2 “วัยสูงอายุ ผู้สูงอายุติดเตียงระวังไม่ให้ติดเชื้อเสียชีวิต ผู้สูงอายุติดบ้าน หา
กจิ กรรมไม่ให้ติดเตียง ผสู้ งู อายุติดสงั คม เนน้ เร่อื งกจิ กรรม การบรหิ ารการเงิน ดูแลจติ ใจ”
ผู้เช่ียวชาญ 3 “ส่ิงแวดลอ้ ม อปท. ช่วยได้อย่างมาก เรื่องส่ิงอานวยความสะดวกสาหรับผ้สู ูงอายุ
เข่น หอ้ งนา้ ทางเดนิ สาธารณะ การมีกิจกรรมให้ผ้สู ูงอายเุ ขา้ ถึงตลาดนดั วัด มสั ยดิ เข้าถงึ การใชช้ ีวิตประจาวัน
ของเค้าได้ อปท.มีเจ้าหน้าท่ีดูแลด้านผู้สูงอายุอยู่แล้ว ถ้าผู้สูงอายุสามารถเข้าถึงบริการของ อปท.ได้ง่าย ก็
สามารถสง่ เสริมคณุ ภาพชีวิตของผู้สงู อายไุ ด้”
ผเู้ ชี่ยวชาญ 3 “ใช้ line ในการสารวจผู้สงู อายุวา่ ใชโ้ ซเชียลได้ก่ีราย สรา้ ง line กลุ่มสาหรับคนท่ี
มี Line ส่วนคนท่ีไม่มตี อ้ งมคี นทใ่ี ห้ขอ้ มูลได้ เช่น อพม.ในพ้ืนที่ ทใี่ หข้ ้อมลู ท่ีถูกตอ้ ง check ให้ชัวร์ ก่อนแชร์”
ผู้เชี่ยวชาญ 3 “คนท่ีทางานด้านผู้สูงอายุ ต้องเข้าใจในส่วนของการเปล่ียนแปลง ปัญหา/ความ
ต้องการ สิ่งท่ีควรจะมีคือเครือข่ายคนที่ทางานด้านผู้สูงอายุ ต้องไม่ Pround ในตัวเอง ต้องหาข้อมูลจากคนที่
ทางานด้านผสู้ ูงอายโุ ดยตรงได้ เปน็ คนทไี่ มโ่ ยนงาน มีความมงุ่ มนั่ ในการทางาน”
ผู้เช่ียวชาญ 1 “อาจจะมีการจัดกิจกรรมร่วมระหว่างผู้สูงอายุกับคนช่วงวัยอื่น ตัวอย่างเช่น ใน
ต่างประเทศ บางโรงพยาบาลมีการนาผู้สูงอายุมาเป็นอาสาสมัครดูแลเด็กในโรงพยาบาลที่เป็น new born
เพราะเช่ือในเรือ่ งสายสัมพันธ์ การดูแลเอาใจใส่ สมั ผัส ใกล้ชิด ทาใหเ้ ด็กรู้สึกอบอนุ่ ผู้สูงอายุเองก็รู้สกึ มีคุณค่า
มีความสขุ ทไ่ี ด้ดแู ลผอู้ นื่ และมกี ารนาผูส้ งู อายไุ ปเลา่ นทิ านให้เด็กฟงั ”
ผูเ้ ช่ยี วชาญ 3 “คนในครอบครัวทามาหากนิ ต้องมีกิจกรรมเปน็ ตัวทาให้เกดิ ความสัมพนั ธท์ ่ดี ี เชน่
วันผู้สูงอายุ วังสงกรานต์ เนน้ กิจกรรมที่ทาในวันอาทิตย์ วนั ทเี่ ป็นวันหยดุ เป็นโอกาสในการทางานกบั
ครอบครัว สร้างความสัมพันธ์ท่ีดีในครอบครัว เปล่ียนทัศนคตขิ องคนในครอบครัว”
ผู้เช่ียวชาญ 1 “คนทุกช่วงวัยมีส่วนร่วมมองได้หลายระดับ มีส่วนร่วมในระดับชุมชน อาจจะมี
การจัดเวที เอาตัวแทนคนแต่ละช่วงวัยมาร่วมระดมสมอง วิเคราะห์ร่วมกันว่าปัญหาของผู้สูงอายุในชุมชน
หลักๆ เป็นเรื่องอะไร แล้วช่วยกันคิดด้วยว่าจะทาอย่างไร ช่วยกันแก้ไขได้ยังไง ทาเป็นธรรมนูญแต่ละ อบต.
ของการอยู่รว่ มกันแบบเคารพ ให้เกียรติผู้สูงอายุ อาจทาเปน็ ระเบียบ หรอื ขอ้ บังคบั ตัวแทนแต่ละชว่ งวัยมีการ
คดิ รว่ มกนั แลว้ ทาประชามติเพอื่ ใหไ้ ด้ข้อสรุป”
ผเู้ ชี่ยวชาญ 3 “เรามีความร้ดู ้านทฤษฎีอยู่แลว้ แตพ่ อมาอยูใ่ นชุมชนเราต้องสารวจความต้องการ/
118 ปัญหา ในทฤษฎีอาจมีปัญหา/ความต้องการบางส่วน แต่สภาพปัญหาตามความเป็นจริงในปัจจุบันควรมีการ
100 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
สารวจร่วมกัน วิเคราะห์ร่วมกนั ใครจะทาอะไร ยงั ไง บทบาทของแต่ละกลุ่ม ตอ้ งมีเครอื ข่ายที่เข้มแข็ง พัฒนา โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
กลไกเครือข่ายเป็นอันดับแรก ถ้าเครือข่ายไม่เข้มแข็งให้ทาคู่ขนาน เช่น พม. หากดาเนินการด้านผู้สูงอายุต้อง
พัฒนาเครือขา่ ยไปดว้ ย” 119
4.3.7 นโยบำยของภำครฐั ในกำรสง่ เสริมคุณภำพชีวติ ของผู้สูงอำยุในระยะ 3 ปี 5 ปี 10 ปี
การกาหนดนโยบายในภาพรวมอาจจะต้องพิจารณาจากสถานการณ์ของผู้สูงอายุท้ังหมดท่ี
เปล่ียนแปลงไปตามการเปลี่ยนแปลงทางสังคมซึ่งส่งผลกระทบต่อผู้สูงอายุ โดยเป็นการนาข้อมูลในภาพรวม
ขนาดใหญ่ (Big data) มาวิเคราะห์และจัดลาดับความสาคัญเพ่ือกาหนดนโยบายให้มีความเหมาะสม
สอดคล้องกับสถานการณ์ ในการได้มาซ่ึงข้อมูลสาคัญควรมีการเก็บรวบรวมต้ังแต่ข้อมูลเก่ียวกับสภาพปัญหา/
ความต้องการของผู้สูงอายุในระดับพ้ืนที่ โดยสานักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์จังหวัดร่วมกับ
ทกุ ภาคส่วนทีเ่ กยี่ วข้องมีการเก็บรวบรวมข้อมูลในระดับจงั หวัด จัดทาแผนเสนอข้ึนไปยงั หนว่ ยงานตน้ สังกัดคือ
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ ซึ่งจะนาข้อมูลดังกล่าวมาจัดทานโยบายและแผน
ระดับประเทศเสนอต่อรัฐบาล ท้ังน้ี หากประเมินจากสถานการณ์โดยรวมในปัจจุบันนโยบายเพื่อส่งเสริม
คณุ ภาพชีวติ ของผู้สูงอายุระยะส้ันภายในช่วงเวลา 3 ปี ควรมุ่งเนน้ การช่วยเหลือดูแลตามลักษณะของผู้สูงอายุ
แต่ละกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นผู้สูงอายุติดบ้าน ติดเตียง หรือติดสังคม มีแนวทางในการเฝ้าระวังและป้องกันไม่ให้
ผสู้ ูงอายุติดสังคมกลายเป็นผู้สูงอายุติดบ้าน ตดิ เตียง การส่งเสริมให้ผู้สูงอายรุ ับรู้ข้อมูลข่าวสารและเข้าถึงสิทธิ
สวัสดิการตา่ งๆ ผ่านการประชาสัมพันธ์และแหลง่ ข้อมูลท่ีผ้สู งู อายุสามารถเขา้ ถึงได้ รวมทั้งมสี วสั ดิการด้านการ
ตรวจสขุ ภาพประจาปีสาหรับผู้สูงอายโุ ดยไม่เสียค่าใช้จ่าย เพื่อเปน็ การประเมนิ และคัดกรองสขุ ภาพในเบ้ีองต้น
ซึ่งจะช่วยป้องกันปัญหาการเกิดโรคที่ผิดปกติ/ยากต่อการรักษาสาหรับกลุ่มผู้สูงอายุ โดยการดาเนินงานใน
ลักษณะดังกล่าวต้องอาศัยการขับเคล่ือนในเชิงรุกร่วมกันระหว่างกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวงการ
พฒั นาสงั คมและความม่ันคงของมนุษย์ นอกจากนใ้ี นการส่งเสรมิ คุณภาพชวี ติ ของผู้สูงอายโุ ดยการขับเคลื่อนใน
ระดับพ้ืนที่ควรอาศัยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยควรมีการกาหนดกิจกรรมที่เสริมสร้างการมีส่วนร่วมของ
คนต่างช่วงวยั ทั้งเด็ก เยาวชน ผู้ใหญ่ และผสู้ ูงอายุ เพือ่ ให้การขบั เคลื่อนนโยบายเป็นไปอย่างย่งั ยืน
ผู้เชี่ยวชาญ 1 “การกาหนดนโยบายจะต้องเร่ิมจากการสารวจข้อมูล ณ ปัจจุบันก่อนว่าในสังคม
ผู้สูงอายุท่ีเป็นอยู่ในปัจจุบันปัญหาท่ีสาคัญคือเร่ืองอะไร ต้องมอง data ในภาพรวมท่ีเป็น Big data เก่ียวกับ
ปญั หาของผูส้ งู อายุท้ังหมด”
ผูเ้ ชี่ยวชาญ 3 “คนท่ีรับผิดชอบผู้สูงอายุคอื กรมผ้สู ูงอายุ กระทรวง พม. ต้องทาท้ังนโยบายและ
แผนนาเสนอระดับสูง ใช้ข้อมูลจากการสารวจสภาพปัญหา/ความต้องการระดับรากหญ้า เก็บเป็นข้อมูล
ภาพรวมในระดบั จังหวดั โดย พมจ. ใช้ไลน์ในการตดิ ต่อประสานงาน ทาเป็นแผนเสนอขนึ้ ไป ระดับจงั หวดั มีการ
เก็บข้อมูลจากทุกภาคส่วนให้เค้ามีส่วนร่วม ส่งข้อมูลต่อไประดับประเทศ งบประมาณด้านผู้สูงอายุควรมีมาก
ข้ึน งบพัฒนาค่อนข้างน้อย กระทรวง พม. ควรทาให้รัฐบาลตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นถ้าไม่มีเม็ดเงินมาให้
ควรจะมีเงินมาขับเคลื่อนโครงการมากขึ้น กระทรวง พม. กับ อปท. มีการทา MOU ในการพัฒนาผู้สูงอายุไป
ด้วยกนั วางเงนิ ด้วยกนั ”
ผู้เชี่ยวชาญ 2 “ระยะส้ันๆ 3 ปี เป็นการดูแลตามสภาพ ติดบ้าน ติดเตียง ติดสังคม ป้องกันกลุ่ม
ตดิ สังคมไมใ่ ห้กลายเป็นคนตดิ บา้ น ติดเตยี ง โดยกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวง พม. ทาเป็นเชงิ รกุ ”
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 101
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนผู้เชี่ยวชาญ 3 “เน้นเร่ืองสิทธิของผู้สูงอายุให้ชัดเจน อย่างในด้านสุขภาพ สุขภาพมีสิทธิอยู่แล้ว
ผสู้ งู อายจุ ะใช้สิทธิได้ต้องมคี วามรู้ ตอ้ งมีการประชาสัมพันธ์บอกผู้สูงอายุให้รู้ทุกเรอ่ื ง ขอใหเ้ ข้าถงึ ข้อมูลข่าวสาร
มีแหล่งในการเขา้ ถงึ ข้อมูลข่าวสาร”
ผู้เช่ียวชาญ 3 “ถ้าจะให้เพ่ิม น่าจะเพิ่มเรื่องการตรวจสุขภาพประจาปีของ สปสช. ที่ไม่ต้องเสีย
เงิน มีการประเมินสุขภาพฟรีตามเกณฑ์อายุ เพื่อเป็นการ Screening ป้องกันไม่ให้แย่ ถ้าผู้สูงอายุสามารถ
ตรวจสุขภาพไดป้ ีละครง้ั เขา้ รับการรักษาตามระบบ การเกิดโรคท่ีผิดปกตจิ ะไม่มากเท่าปจั จบุ นั ”
ผู้เช่ยี วชาญ 2 “ควรมองขยายเพิม่ ทากิจกรรมระหวา่ งเด็ก เยาวชน และผ้ใู หญ่ กับผ้สู ูงอายุ เพ่ือให้
ยัง่ ยืน”
ส่วนนโยบายระยะยาวทีม่ ีขอบเขตของห้วงเวลาอยใู่ นช่วง 5 ปี หรือ 10 ปี ควรมุ่งเนน้ การเตรียม
ความพร้อมให้กับประชากรวัยผู้ใหญ่ช่วงอายุระหว่าง 45 – 50 ปี ซ่ึงกาลังจะเข้าสู่วัยสูงอายุ โดยกาหนด
แผนงานดา้ นการเตรียมความพร้อมในทุกมิติ ทั้งมติ ิด้านเศรษฐกิจ เกี่ยวกับการบริหารจัดการด้านการเงิน การ
ออม และแนวทางการใชช้ ีวติ ภายใต้ระบบเศรษฐกิจทมี่ ีค่าครองชีพสูง หน่วยงานทค่ี วรมีบทบาทการดาเนินงาน
ในด้านดังกล่าวคือ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนษุ ย์ และในมิติด้านสขุ ภาพ มุง่ เนน้ ในเรื่อง
ของการมีสุขภาวะที่ดี ไม่เป็นโรคเร้ือรัง ลดภาวะการตดิ เตียง สามารถพ่ึงพาตนเองและช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุ
ด้วยกันได้ โดยในส่วนน้ีกระทรวงสาธารณสุขกาลังอยู่ในระหว่างดาเนินการ และคาดว่าจะมีการจัดสรร
งบประมาณสนับสนุนเพิ่มเติม สาหรับในกลุ่มของผู้ที่ล่วงเข้าสู่วัยสูงอายุแล้วน้ัน สิ่งสาคัญที่ไม่ควรละเลยคือ
ปญั หาด้านสขุ ภาพ โดยเฉพาะปัญหาด้านการเสื่อมสภาพทางสมองที่สัมพันธ์กับกบั อายุที่เพิ่มขึ้น ซึ่งพบมากขึ้น
ในผู้สูงอายุปัจจุบัน และมีแนวโน้มว่าอาจจะเพิ่มมากข้ึนจากการตรวจผ่านเทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพมากข้ึน
ในอนาคต ความเป็นเมืองที่ขยายตัวครอบคลุมอย่างท่ัวถึงทุกพ้ืนที่ ย่อมส่งผลกระทบต่อค่าใช้จ่ายในการครอง
ชีพ ผู้สูงอายุท่ีมีรายได้หลักจากเบี้ยยังชีพผู้สูงอายุอาจมีรายได้ไม่เพียงพอในการดารงชีวิต ควรมีการพิจารณา
เพื่อเพิ่มเบ้ยี ยังชีพของผสู้ ูงอายใุ ห้เหมาะสมกบั สถานการณ์ทางเศรษฐกิจและสังคมท่เี ปลี่ยนแปลงไป
ผ้เู ชี่ยวชาญ 2 “ถ้าระยะ 5 ปี 10 ปี ช่วยวางแผนในกลุ่มวัยผใู้ หญ่ อย่าไปทุ่มงบกบั ผู้สูงอายอุ ย่าง
เดียว เริม่ ทาตง้ั แตอ่ ายุ 45 – 50 ปี วางแผนรอบดา้ น ทงั้ เศรษฐกจิ การเงิน แนะนาการใชช้ ีวติ ให้เปน็ หนว่ ยงาน
ที่วางแผนคือ กระทรวง พม. วางแผนเร่ืองการเงินและอาชีพ ส่วนเรื่องสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุขกาลังทา
อยแู่ ลว้ น่าจะมีการให้งบสนับสนนุ เพมิ่ เติม”
ผู้เช่ียวชาญ 1 “สาหรับปัญหาระยะยาวที่เริ่มเห็นเด่นชัดคือ ปัญหาสมรรถภาพทางสมอง สมอง
เสื่อมสัมพันธ์กับอายุที่เพ่ิมข้ึน จากในอดีตท่ีไม่พบปัญหานี้ในไทย เน่ืองจากการตรวจท่ีไม่ละเอียดเท่าใน
ปัจจุบันที่มีเทคโนโลยีในการตรวจท่ีละเอียดมากขึ้นและพบปัญหาด้านการเสื่อมสภาพทางสมองในผู้สูงอายุที่
เพิม่ สูงขึ้น”
ผู้เชี่ยวชาญ 3 “สังคมเมืองขยายตัวไปเร่ือยๆ ของทุกอย่างต้องซื้อ เบี้ยผู้สูงอายุเพิ่มได้หรือไม่ มี
เงนิ พอใชส้ าหรับการเล้ียงชพี หรือไม่ ถ้าเคา้ ยงั ตอ้ งทางาน ตอ้ งกรีดยาง ให้มาร่วมกิจกรรมคงมาไมไ่ ด้”
4.3.8 หนว่ ยงำนที่ควรเขำ้ มำมีสว่ นรว่ มในกำรสง่ เสรมิ คณุ ภำพชีวติ ของผู้สูงอำยุ
ในสังคมสูงอายุปัจจุบันท่ีมีจานวนของผู้สูงอายุเพ่ิมสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง หน่วยงานภาครัฐทุก
กระทรวงที่เกี่ยวข้องควรเข้ามามีบทบาทและมีส่วนร่วมในการส่งเสริมให้ประเทศไทยเป็นสังคมสูงวัยที่มี
120
102 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
คุณภาพ ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีในทุกๆ ด้าน มีบริการ/สวัสดิการท่ีครอบคลุมทุกมิติ ตามบทบาทภารกิจ
ของแต่ละหน่วยงาน ดังนี้ 121
1) กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ควรมีบทบาทด้านการจัดสวัสดิการทาง
สังคมอยา่ งครอบคลมุ และท่ัวถงึ
2) กระทรวงสาธารณสุขในมิติด้านสุขภาพ โดยการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุเข้าถึงข้อมูลข่าวสารและ
บริการด้านสุขภาพผ่านระบบการให้บริการท่ีเป็นระบบ มีข้ันตอน/กระบวนการในการให้บริการท่ีชัดเจนและมี
ประสทิ ธิภาพ
3) กระทรวงศกึ ษาธิการในมติ ิด้านการพัฒนาทักษะ ส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิต เพื่อให้ผู้สูงอายุ
มกี ารเรียนร้ใู นส่ิงต่างๆ อย่างตอ่ เนือ่ ง และสามารถปรับตวั ไดอ้ ย่างรู้เท่าทนั ต่อการเปลี่ยนแปลง
4) กระทรวงแรงงานในมิติของการจ้างงาน เพ่ือให้ผู้สูงอายุที่มีแนวโน้มเพิ่มจานวนสูงข้ึนอย่าง
ต่อเนื่องมีความสามารถในการพึ่งพาตนเองด้านเศรษฐกิจและรายได้ โดยส่งเสริมการเรียนรู้และพัฒนาเก่ียวกับ
อาชีพใหม่ๆ เช่น การตลาดแบบออนไลน์ เป็นต้น ตลอดจนการกาหนดระบบการคุ้มครองทางสังคมสาหรับ
ผู้สูงอายุที่เป็นแรงงานนอกระบบซ่ึงไม่ได้รับสิทธิคุ้มครองใดๆ ต่างจากผู้สูงอายุที่เป็นข้าราชการวัยเกษียณท่ีมี
สวัสดิการรองรับ และผ้สู งู อายทุ ไ่ี ด้รับสิทธปิ ระกันสงั คมในรปู แบบของเบี้ยชราภาพ
5) การมีส่วนรว่ มของหนว่ ยงานภาคเอกชนในการส่งเสรมิ คุณภาพชีวติ ของผู้สงู อายุ ดังนี้
- การส่งเสริมให้มีระบบ CSR ในการช่วยเหลือดูแลพนักงานที่เกษียณอายุไปเพื่อให้มี
คุณภาพชวี ิตที่ดีหลงั เกษียณ ซ่ึงแสดงถึงระบบการทางานแบบเกื้อกูลและไมท่ อดทิ้งกันของหนว่ ยงาน โดยเป็น
การสรา้ งภาพลักษณท์ ี่ดีและทาประโยชน์เพ่ือสงั คม การทา CSR สามารถสร้างความรว่ มมือจากทกุ ภาคสว่ นใน
การส่งเสริมกิจกรรมอันเป็นประโยชน์ต่อสังคม รวมถึงการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้ที่พ้นวัยเกษียณเพื่อให้มี
ความพรอ้ มและสามารถเป็นสว่ นหน่งึ ในการทาประโยชนเ์ พื่อสังคมได้เช่นเดียวกนั
- หนว่ ยงานเอกชนทีส่ ว่ นใหญ่มคี วามกา้ วหน้าด้านเทคโนโลยีควรมีการนาระบบเทคโนโลยี
มาใชใ้ นการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ิตของผู้สูงอายุ
- การให้ความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐ/ชุมชนท้องถิ่นในรูปแบบของการทา CSR เพื่อ
ช่วยเหลือผู้สูงอายุท้ังในด้านของการดาเนินชีวิตประจาวัน และการสนับสนุนการจ้างงานผู้สูงอายุที่ยังมีความ
พร้อมด้านกาลังกาย มีศักยภาพ และมีความต้องการในการทางาน โดยกาหนดลักษณะงานท่ีมีความยืดหยุ่น
และเหมาะสมสาหรับผู้สูงอายุ รวมทั้งมีการกาหนดอาชีพเฉพาะเจาะจงไว้สาหรับผู้สูงอายุเพื่อท่ีจะได้ไม่ต้องมี
การแกง่ แย่งแขง่ ขันเร่อื งการทางานกบั คนในช่วงวัยอื่น
6) หน่วยงานและภาคีเครือข่ายในระดับท้องถิ่นที่มีความใกล้ชิดกับผู้สูงอายุ ควรมีการวิเคราะห์
สถานการณ์ของผู้สูงอายุในพ้ืนท่ี และภาคีเครือข่ายที่สามารถประสานความร่วมมือเพื่อสร้างการมีส่วนร่วมใน
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในชุมชนท้องถิ่น ท้ังมูลนิธิต่างๆ และองค์กรภาคเอกชน จากนั้นจึงมีการ
ประสานความร่วมมือกับเครือข่ายดังกล่าว และขยายความร่วมมือไปยังหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องอย่างเป็นวงกว้าง
เพื่อสร้างการมีส่วนร่วมท่ีเอื้อประโยชน์ได้มากขึ้น โดยในการประสานความร่วมมือน้ันควรแสดงให้เห็นถึง
ประโยชนร์ ว่ มที่ภาคีเครอื ข่ายจะได้รับในลกั ษณะของ Social Enterprise หรือ win-win situation
ผู้เชี่ยวชาญ 1 “ทุกกระทรวงควรมีส่วนร่วมตามบทบาทหน้าท่ี ไม่ว่าจะเป็นกระทรวง พม.
กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงแรงงาน ในเรอื่ งของอาชีพใหม่ๆ เชน่ online marketing
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 103
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนท่ีผู้สูงอายุควรเรียนรู้ หน่วยงานเอกชนก็ควรให้ความสาคัญ เพราะคนเกษียณอายุเร็วกว่าของรัฐบาล ควรมี
ระบบ CSR มากข้ึน เพื่อช่วยเหลือพนักงานที่เกษียณอายุ โดยร่วมกันทุกภาคส่วน เพื่อให้คนเกษียณอายุท่ีถูก
มองว่าเป็น useless (หมดประโยชน์) กลับคืนสู่สังคม ทาประโยชน์เพื่อสังคม ส่ิงน้ีจะแสดงถึงการเก้ือกูลใน
สงั คม การดแู ลที่ไม่ทอดทง้ิ กนั
ผู้เช่ียวชาญ 2 “น่าจะเป็นกลุ่มก้อนเอกชนท่ีมีเทคโนโลยีใหม่ๆ มาสนับสนุน หาเอกชนในพื้นที่ที่
ทา CSR ดูว่ามาช่วยสนับสนุนส่วนไหน อาจจะเป็นอุปกรณ์ เช่น SCG ท่ีมีห้องน้านวัตกรรมใหม่ๆ สาหรับ
ผู้สูงอายุ เอกชนในพ้ืนที่ๆ อยากช่วยผู้สูงอายุ คน 60 ปีที่ยังมีกาลัง บางคนยังต้องการทางาน สนับสนุนเร่ือง
การจ้างงาน อาจไม่ใช่งานหลกั แต่เป็นงานเสริม งานที่ทาทบี่ ้าน มเี จ้าหน้าที่มารับของ ช่วยลดปัญหาเรื่องการ
เดนิ ทางของผู้สงู อายุ”
ผเู้ ช่ยี วชาญ 1 “สวสั ดิการ สาหรับผู้ประกันตน ประกันสังคมจะมเี บ้ียชราภาพให้ แต่แรงงานนอก
ระบบที่เป็นผู้สูงอายุจะไม่ได้รับการคุ้มครอง จึงควรมีระบบให้การดูแลคุ้มครองผู้สูงอายุ รวมท้ังมีการกาหนด
อาชพี เฉพาะสาหรบั ผสู้ ูงอายุ เพื่อไมใ่ หถ้ กู แย่งงานโดยคนวัยอื่น เชน่ อาชีพไกด์ผู้สูงอายุ”
ผูเ้ ชย่ี วชาญ 3 “ท้องถิ่น เครอื ขา่ ยในทอ้ งถ่นิ ทอ้ งถิ่นมีเครือข่ายอะไรบ้าง เอกชน CP เครือข่ายใน
ท้องถ่ินท้ังหมด มีมูลนิธิชมุ ชน คนท่ีทางานต้องมาตีแผ่องค์กรต่างๆ เข้าหาเพอ่ื เช้ือเชิญให้เค้ามามสี ่วนร่วม เป็น
ระลอกคลื่น จากเครอื ข่ายที่มีในชุมชน ขยายความร่วมมือออกไป การวิเคราะห์พื้นท่ีของตนเอง มีหน่วยงานใน
พ้ืนท่ีทม่ี ีศักยภาพ มหี น่วยงานที่จา้ งงานผู้สงู อายุ เช่น พนกั งานเก็บขยะ คนล้างจาน อย่างในญี่ปุ่น มีร้านกาแฟ
ที่ใหผ้ ูส้ งู อายุเป็นพนักงาน ดงึ เร่อื งภาษที ้องถน่ิ สร้าง Social Enterprise ถ้าทาเคา้ ไดอ้ ะไร ทาให้เป็น win-win
situation”
4.3.9 กำรประมวลผล วเิ ครำะหข์ ้อมลู และสรุปประเด็นจำกกำรสัมภำษณ์เชิงลึก
1) แนวทางในการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี ดารงชีวิตอย่างมีความสุขและรู้สึกมี
คุณค่า โดยอาศัยการมสี ่วนร่วมของครอบครวั และชุมชนทอ้ งถิน่
การส่งเสริมในส่วนของผู้สูงอายุให้มีคุณภาพชีวิตท่ีดี โดยอาจจาแนกผู้สูงอายุได้เป็น 2 กลุ่ม
คือ กลุ่มผู้สูงอายุที่ไม่มีความพร้อมในด้านของปัจจัยพ้ืนฐาน ควรได้รับการส่งเสริมสวัสดิการท่ีสอดคล้องกับ
สภาพปัญหาและความต้องการตามความจาเป็นและเหมาะสม มีช่องทางในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารและ
บริการต่างๆ โดยเฉพาะบริการทางด้านสุขภาพเพ่ือให้สามารถพ่ึงพาตนเองได้ในระดับหน่ึง ส่วนผู้สูงอายุที่มี
ความพร้อมในด้านของปัจจัยพื้นฐาน ควรมีการส่งเสริมความตระหนกั ในคุณคา่ ของตนเอง การมีทัศนคติที่ดี มี
เป้าหมายของการใช้ชวี ิตในช่วงบน้ั ปลาย ซึ่งจะช่วยให้ผู้สูงอายุมีความพร้อมท้ังในด้านของสุขภาพรา่ งกายและ
จิตใจ ตลอดจนเป็นกลุ่ม Active Aging ท่ีสามารถมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ ท่ีจะช่วยพัฒนาทักษะความรู้
เสรมิ ความสามารถในการพงึ่ พาตนเองในด้านตา่ งๆ
การส่งเสริมให้สมาชิกในครอบครัวมีส่วนร่วมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ โดย
กลุ่มเยาวชนควรได้รับการปลูกฝังให้มีความกตญั ญูและตระหนกั ถึงคุณค่าของผู้สูงอายุ มีการช่วยเหลือดูแลท้ัง
ในสว่ นของการดาเนินกิจวตั รประจาวนั และการเปน็ ส่ือกลางในการถ่ายทอดข้อมูลขา่ วสารความรู้ที่จาเป็นและ
เหมาะสมให้กับผู้สูงอายุ เพ่ือส่งเสริมการปรับตัวและรู้เท่าทันการเปล่ียนแปลง นอกจากจะเป็นการช่วยเหลือ
ผู้สูงอายุในครอบครัวแล้ว เยาวชนโดยเฉพาะที่อยู่ในสถานศึกษาสามารถให้ความช่วยเหลือผู้สูงอายุในชุมชน
122 ทอ้ งถิ่นทข่ี าดผู้ดูแล
104 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
การมีส่วนร่วมของวัยแรงงานซ่ึงเป็นกาลังสาคัญในการประกอบอาชีพเพ่ือสร้างรายได้จะ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
เป็นไปในลักษณะของการสนับสนุนด้านค่าใช้จ่ายที่จาเป็นในการดารงชีวิตของผู้สูงอายุ วัยแรงงานจึงควรมี
ส่วนร่วมโดยการดูแลตนเองใหม้ ีสุขภาพดี มีความพรอ้ มในการใหค้ วามชว่ ยเหลือสนับสนนุ ผูส้ งู อายุ รวมทัง้ เป็น 123
การเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ เพื่อให้เป็นผู้สูงอายุที่มีคุณภาพชีวิตท่ีดีและมีความสามารถในการ
พึง่ พาตนเอง
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยบทบาทของชุมชนท้องถิ่นซึ่งมีภารกิจสาคัญในการ
ดูแลกลุ่มเป้าหมายในชุมชน ผู้นาองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน ผู้นาชุมชน ควรตระหนักถึงความสาคัญของการ
ช่วยเหลือดูแลและสนับสนุนผู้สูงอายุ โดยมีการกาหนดแนวทาง/นโยบายด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุอย่างชัดเจน ผลักดันให้มีการขับเคลื่อนสู่การปฏิบัติโดยกลไกต่างๆ ที่เก่ียวข้อง ท้ังเจ้าหน้าที่ของ
หน่วยงาน ครอบครวั อาสาสมัคร/จิตอาสา รวมถึงสมาชิกในชมุ ชน ซึ่งโครงการ/กิจกรรมตา่ งๆ จะตอ้ งมีความ
สอดคลอ้ งกับสภาพปญั หาและความต้องการของผู้สูงอายุ ส่งเสริมใหผ้ ู้สงู อายุได้รับประโยชน์จากขอ้ มูลขา่ วสาร
บริการ และส่ิงอานวยความสะดวกต่างๆ ที่สาคัญคือการจัดโครงการ/กิจกรรมท่ีเสริมสร้างการมีส่วนร่วม
ระหว่างผู้สูงอายกุ ับคนช่วงวัยอื่นเพื่อเป็นการสง่ เสริมความสมั พันธ์ท่ีดีระหว่างผู้สูงอายุกับคนทกุ ช่วงวยั รวมท้ัง
มีการกากับติดตามและประเมินผลการดาเนินงานตามแนวทาง/นโยบายท่ีกาหนด นอกจากน้ีควรมีการ
ประสานความร่วมมือกับหน่วยงาน/ภาคีเครือข่ายท่ีเกี่ยวข้องท่ีสามารถให้การช่ วยเหลือสนับสนุนการ
ดาเนนิ งานด้านการส่งเสรมิ คณุ ภาพชวี ิตของผ้สู ูงอายุ
ลักษณะของการมีส่วนร่วมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจะต้องอาศัยความร่วมมือ
ของกลไกทุกภาคส่วนโดยคนทุกช่วงวัยในการระดมความคิดเห็นเพื่อวิเคราะห์สภาพปัญหาและความต้องการ
ของผู้สูงอายุในชุมชนท้องถิ่นตามสถานการณ์ปัจจุบัน การวิเคราะห์ท่ีมาหรือสาเหตุของปัญหา การกาหนด
แนวทาง/วิธีการ/นโยบายในการช่วยเหลือ แก้ไขปัญหา สนับสนุนและพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ โดยอาจมี
การจัดทาเป็นข้อสรุปประชามติจากการระดมความคิดเห็นหรือพัฒนาให้มีความชัดเจนและเป็นทางการโดย
จัดทาเป็นธรรมนูญขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน มีระเบียบ ข้อบังคับในการอยู่ร่วมกันอย่างเคารพและให้
เกียรติซ่ึงกันและกัน การขับเคล่ือนการดาเนินงานตามแนวทาง/นโยบาย/ข้อกาหนดต่างๆ ควรเป็นไปโดย
อาศัยการมีส่วนร่วมของกลไกท้ังภายในชุมชนท้องถิ่น และกลไกที่เป็นภาคส่วน/ภาคีเครือข่ายที่เก่ียวข้องซ่ึงมี
ภารกิจ หรือมีกาลังความพร้อมในการสนับสนุนให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี โดยมีการกาหนดบทบาทหน้าท่ี
ของแต่ละภาคส่วนให้มีความชัดเจน เพื่อให้การดาเนินงานเป็นไปตามเป้าหมายและมีความสอดประสาน
เชือ่ มโยงซึง่ กันและกนั
2) การส่งเสรมิ ให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชวี ติ ที่ดีโดยการสง่ เสริมความสามารถในการพง่ึ พาตนเอง
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยอาศัยความสามารถในการพ่ึงพาตนเองจะต้อง
คานึงถึงลักษณะส่วนบุคคลและความเป็นอยู่ของผู้สูงอายุ โดยผู้สูงอายบุ างส่วนตามพนื้ ฐานของครอบครัวและ
สังคมวัฒนธรรมยังอยู่ร่วมกันในลักษณะของการพ่ึงพา การส่งเสริมการพ่ึงพาตนเองของผู้สูงอายุจึงยังคงต้อง
อาศยั การสนบั สนุนจากคนในครอบครัว ส่วนผู้สูงอายุอีกกลุ่มหน่ึงที่ยังมีความสามารถในการพึ่งพาตนเอง กลุ่มน้ี
จะมีทัง้ ผู้สงู อายุที่เป็นปราชญ์ชาวบ้าน/ผ้มู ีภูมิปัญญาท้องถิ่นท่ีสามารถถา่ ยทอดสู่คนรุ่นหลังได้ กบั ผู้สูงอายุอีกกลุ่ม
หนึ่งที่ไม่ได้มีทักษะความรู้/ภูมิปัญญาท้องถ่ินท่ีสามารถถ่ายทอดได้ แต่เป็นผู้สูงอายุที่มีลักษณะ “ติดสังคม” ซ่ึง
สามารถส่งเสรมิ การมสี ่วนร่วมในกจิ กรรมตา่ งๆ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 105
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนผู้สูงอายุท่ีอยู่ภายใต้สังคมวัฒนธรรมและมีกรอบความคิดท่ียังยึดติดกับคาว่า “พึ่งพา” อาจ
ต้องมีการปรับเปล่ียนกระบวนความคิดในภาพรวมของทั้งสังคม โดยการสะท้อนแง่มุมของความเป็นจริงใน
อนาคตที่คนมีบุตรลดน้อยลง และเมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุผู้สูงอายุต้องพึ่งพาตนเองมากขึ้น ซ่ึงการปรับเปลี่ยน
ทัศนคติในลักษณะดังกล่าวอาจเป็นเป้าหมายระยะยาวท่ีต้องดาเนนิ การอย่างค่อยเป็นคอ่ ยไป
สาหรับผู้สูงอายุท่ียังมีความสามารถในการพึ่งพาตนเองและเป็นผู้มีทักษะความรู้/ภูมิปัญญา
ท้องถ่ิน/เป็นปราชญ์ชาวบ้าน ควรมีการส่งเสริมให้มีการถ่ายทักษะความรู้/ภูมิปัญญาให้เป็นประโยชน์ ท้ังใน
รูปแบบของการเสริมศักยภาพโดยสนับสนุนให้ผู้สูงอายุทาหน้าที่เป็นแกนนา/ผู้นา หรือการเป็นวิทยากรในการ
ถา่ ยทอดทักษะความรู้/ภูมิปัญญาท้องถิ่น/ความเช่ียวชาญประสบการณ์เพื่อสืบสานสู่คนรุ่นถัดไป ซึ่งจะเป็นการ
ส่งเสริมความรู้สึกมีคุณค่าและสร้างประโยชน์ต่อชุมชนท้องถิ่น หรือในกรณีของผู้สูงอายุท่ีมีทักษะความรู้ /
ภูมิปัญญา/ประสบการณ์ แต่ขาดทักษะด้านการสื่อสาร/การถ่ายทอดความรู้ ควรใช้วิธีการถอดบทเรียนเพื่อ
นาองค์ความรู้ภายในตัวบุคคล (Tacit Knowledge) มาถ่ายทอดสู่บุคคลอ่ืน/สู่สาธารณะซ่ึงเป็นการขยายผล
องค์ความรู้และส่งเสริมการเรียนรู้ให้กับบุคคลอ่ืน รวมท้ังอาจมีการพัฒนาต่อยอดองค์ความรู้/ภูมิปัญญา
ดังกล่าวโดยการพัฒนาคนท่ีมีโอกาสเรียนรู้หรือได้รับองค์ความรู้จากการถอดบทเรียนหรือการถ่ายทอดความรู้
โดยตรงจากผู้สูงอายุซึ่งเป็นผู้ทรงภูมิปัญญาใหท้ าหน้าทเ่ี ป็นวิทยากรในการถ่ายทอดองค์ความรู้/ภูมิปัญญาเพื่อ
เป็นการขยายผลต่อไป นอกจากนี้ทักษะความรู้/ภูมิปัญญาท้องถ่ินยังสามารถใช้เป็นประโยชน์ในการแก้ไข
ปัญหาและเพิ่มความสามารถในการพึ่งพาตนเองของผู้สูงอายุ เช่น การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุที่มีทักษะความรู้/
ภูมิปัญญาเฉพาะด้านมีการรวมกลุ่มประกอบอาชีพเพื่อสร้างรายได้สาหรับในกลุ่มที่มีรายได้ไม่เพียงพ อต่อ
ค่าใช้จ่าย โดยหน่วยงานท่ีควรมีบทบาทสาคัญในการสง่ เสริมให้มีการถ่ายทอดทักษะความรู้/ภูมปิ ัญญาท้องถิ่น
อันทรงคุณค่าคือกระทรวงการพฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ซึ่งควรดาเนินการค้นหาผู้สูงอายุอันเป็น
แหล่งคลังปัญญาของท้องถิ่น มีการจัดหมวดหมู่ทักษะความรู้/ภูมิปัญญาท้องถิ่น จัดตั้งเป็นคลังสมอง และ
สง่ เสริมให้มกี ารถา่ ยทอดองคค์ วามร/ู้ ภูมปิ ญั ญา
สว่ นในกลุ่มผู้สูงอายุท่ียังพ่ึงพาตนเองได้ และมลี ักษณะ “ติดสงั คม” ควรมีการสง่ เสริมความรู้
และพัฒนาทักษะผ่านการมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ เช่น กิจกรรมของชมรมผู้สูงอายุ หรือโรงเรียนผู้สูงอายุ
และในกิจกรรมดังกลา่ วผเู้ ขา้ ร่วมกิจกรรมไมจ่ าเป็นต้องมีเฉพาะผสู้ ูงอายุ แตส่ ามารถจดั กิจกรรมทีส่ ง่ เสรมิ การมี
ส่วนร่วมของคนช่วงวัยต่างๆ กับผู้สูงอายุเพื่อเป็นการส่งเสริมความสัมพันธ์อันดีระหว่างคนต่างช่วงวัย
นอกจากน้ีผู้สูงอายุท่ีติดสังคมส่วนใหญ่จะมีการเข้าถึงเทคโนโลยีเกี่ยวกับข้อมูลข่าวสารในระดับหนึ่ง เช่น การ
ติดต่อส่ือสารผ่านระบบ Line Official ซึ่งเป็นช่องทางที่สามารถให้ข้อมูลข่าวสารแก่ผู้สูงอายุได้ ท้ังข้อมูล
ข่าวสารเก่ียวกับการดูแลสุขภาพ การพัฒนาตนเอง และความรู้ที่จาเป็นเกี่ยวกับสถานการณ์ทางสังคมใน
ปัจจุบัน โดยจัดทาในรปู แบบของส่ือท่ีเข้าใจได้ง่ายและมีเน้ือหาไม่มากเกินไป รวมทั้งมีการให้คาแนะนาในการ
เลอื กรับข้อมูลขา่ วสารท่มี ีความนา่ เชื่อถือ
3) การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีโดยการสนับสนุน/พัฒนากลไกท่ีทาหน้าท่ีในการ
สง่ เสริมคณุ ภาพชวี ติ ให้กับผ้สู ูงอายุ
การพฒั นากลไกท่ีมีบทบาทสาคญั ในการสง่ เสริมคุณภาพชีวิตของผสู้ ูงอายุเปน็ ส่ิงจาเปน็ ที่ไม่ควร
ละเลยหรือมองข้ามเช่นกัน เพราะหากกลไกดังกล่าวมีความพร้อมจะเป็นแรงสนับสนุนสาคัญที่ช่วยส่งเสริมให้
124 ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้น โดยกลไกที่มีความใกล้ชิดกับผู้สูงอายุมากท่ีสุดคือครอบครัว ซึ่งควรมีการ
106 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
สนับสนุนในลักษณะของเงินอุดหนุนเยียวยาให้กับครอบครัวท่ีมีผู้สูงอายุอยู่ในภาวะพ่ึงพิงและต้องได้รับการ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ดูแลจากสมาชิกในครอบครัว อันเปรียบเสมือนมูลค่าจากการสละเวลาและโอกาสในการประกอบอาชีพเพ่ือ
สร้างรายได้เพื่อมาดูแลผู้สูงอายุ รวมท้ังเป็นการส่งเสริมการดูแลผู้สูงอายุโดยครอบครัวและป้องกันปัญหา 125
ผู้สูงอายุถูกทอดทิ้ง หรืออาจเป็นค่าใช้จ่ายสาหรับสนับสนุนครอบครัวที่ต้องมีการจ้างผู้ที่มีความรู้ทาหน้าท่ีใน
การดูแลผู้สูงอายุแทนสมาชิกในครอบครัว ตลอดจนมีระบบการลดหย่อนค่าใช้จ่ายด้านสาธารณูปโภคต่างๆ
เพอื่ บรรเทาภาระค่าใชจ้ า่ ยในครวั เรอื นที่มผี ้สู ูงอายุอยู่ในภาวะพง่ึ พา
การพัฒนากลไกในระดับพื้นที่โดยการคัดเลือกบุคคลสาคัญ (Key Person) ซ่ึงเป็นที่ยอมรับ
ของชุมชนและสามารถสร้างความร่วมมือให้เกิดขึ้นในพื้นท่ีได้ โดยมีการพัฒนาศักยภาพบุคคลสาคัญดังกล่าว
และสนบั สนุนให้มบี ทบาทสาคญั ในการส่งเสริมคณุ ภาพชวี ิตผูส้ ูงอายุ
การส่งเสริมให้กลุ่ม/ชมรม/องค์กร/ภาคีเครือข่ายในชุมชนได้รับการพัฒนาศักยภาพให้มีความ
เข้มแข็ง และเป็นกาลังสาคัญในการร่วมขับเคลื่อนการดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุอย่าง
เต็มรูปแบบ โดยการสนับสนุนงบประมาณจากองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน และกลุ่ม/ชมรม/องค์กร/ภาคีเครือข่าย
ทไ่ี ด้รับการพัฒนาจนมีความเข้มแข็งดังกล่าวนี้สามารถสร้างเครือข่ายความร่วมมอื กับหน่วยงานภายนอก ไมว่ ่าจะ
เป็นมูลนิธิหรือองค์กรภาคเอกชนต่างๆ ให้เข้ามามีส่วนร่วมในการดาเนินงาน ตลอดจนขยายความร่วมมือให้เกิด
การมสี ่วนรว่ มอยา่ งเปน็ วงกว้าง โดยแสดงให้เหน็ ถงึ ประโยชนร์ ่วมทท่ี ุกฝา่ ยไดร้ บั ในลักษณะ win – win situation
การจัดต้ังหน่วยงานกลางทาหน้าท่ีในการให้คาแนะนาปรึกษาและสนับสนุนการดาเนินงาน
ด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ รวมท้ังประสานการดาเนินงานตามความต้องการของผู้สูงอายุกับ
หน่วยงานทเ่ี กี่ยวขอ้ ง
การดาเนินงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรมีการพัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว
(Long Term Care) เพ่อื รองรับผสู้ งู อายุที่จะเพ่ิมจานวนมากขึ้นในอนาคต
4) ทิศทางการกาหนดนโยบายของรัฐบาลในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุระยะเวลา 3
ปี 5 ปี และ 10 ปี
การกาหนดทิศทางการพฒั นา/นโยบายในการส่งเสริมคุณภาพชีวติ ของผู้สงู อายจุ ะตอ้ งเร่ิมต้น
จากการการวิเคราะห์ข้อมลู เกี่ยวกับสถานการณข์ องผสู้ ูงอายใุ นภาพรวม (Big data) ซงึ่ มาจากการเกบ็ รวมรวม
ข้อมูลดา้ นสภาพปัญหาและความต้องการของผสู้ ูงอายุต้ังแต่ในระดับพน้ื ที่ ระดับจงั หวัด และระดับเขต จากน้ัน
จึงนามาวิเคราะห์และจัดลาดับความสาคัญเพื่อกาหนดนโยบายที่มีความเหมาะสมสอดคล้องกับสถานการณ์
โดยประเด็นสถานการณ์ท่ีสาคัญและส่งผลกระทบต่อผู้สูงอายุมากท่ีสุดคงหลีกเล่ียงไม่พ้นสถานการณ์ปัญหา
ด้านสุขภาพที่มีความเสื่อมถอยตามวัย ดังน้ันนโยบายในระยะ 3 ปี จึงควรให้ความสาคัญกับการส่งเสริมด้าน
สุขภาพของผู้สูงอายุโดยมุ่งเน้นการดาเนินงานในเชิงรุกท่ีอาศัยความร่วมมือระหว่างกระทรวงสาธารณสุขและ
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่นั คงของมนุษยใ์ นการเก็บรวบรวมข้อมลู และจาแนกประเภทของผูส้ ูงอายุ
ตามคุณลกั ษณะและความสามารถในการพง่ึ พาตนเอง ซ่ึงจาแนกไดเ้ ป็นผู้สงู อายุติดเตียง ติดบ้าน ติดสงั คม โดย
ใหค้ วามสาคญั กบั การดาเนินงานในเชงิ รุกกบั กลุ่มเป้าหมายท่ีติดสังคมเพื่อไม่ใหก้ ลายเปน็ ผู้สงู อายุตดิ เตียง หรือ
ติดบ้าน ผ่านการดาเนินงานโดยการประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับข้อมูลข่าวสารและช่องทางในการเข้าถึงสิทธิ
สวัสดิการ และบริการต่างๆ มีสวัสดิการด้านการตรวจสุขภาพประจาปีโดยไม่มีค่าใช้จ่ายสาหรับผู้สูงอายุ เพ่ือ
เป็นการประเมินและคัดกรองสุขภาพเบื้องต้น ซ่ึงจะช่วยป้องกันปัญหาการเกิดโรคที่ยากต่อการรักษา สาหรับ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 107
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนผู้สงู อายุติดบ้านควรมีการกาหนดนโยบายในการสง่ เสรมิ ให้ผูส้ ูงอายมุ ีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมเพ่ือปอ้ งกัน
ปัญหาการเป็นโรคซึมเศร้าหรือกลายเป็นผู้ป่วยติดเตียง ส่วนผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาป่วยติดเตียงควรมี
นโยบายดา้ นการจัดระบบการรกั ษาดูแลและฟนื้ ฟอู ย่างถกู สขุ ลักษณะ รวมทั้งจัดสภาพแวดล้อมใหก้ ารอยูอ่ าศัย
ใหเ้ ปน็ ไปอยา่ งเหมาะสม
สาหรับนโยบายระยะยาวที่มขี อบเขตของระยะเวลา 5 ปี หรือ 10 ปี ควรมงุ่ เน้นนโยบายดา้ น
การเตรียมความพร้อมให้กับวัยผู้ใหญ่ท่ีกาลังจะเข้าสู่วัยสูงอายุซ่ึงจะมีจานวนเพิ่มมากขึ้นอย่างต่อเน่ือง เพ่ือ
สร้างสังคมสูงวัยที่มีคุณภาพ โดยมีนโยบายและแผนงานเพื่อส่งเสริมการเตรียมความพร้อมในทุกมิติ ท้ังด้าน
เศรษฐกิจเก่ียวกับการบริหารจัดการทางด้านการเงิน การออม และการวางแผนการใช้จ่ายภายใต้บริบทของ
สังคมท่ีค่าครองชีพมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น ตลอดจนการเพิ่มเบ้ียยังชีพผู้สูงอายุให้สอดคล้องกับสภาพเศรษฐกิจ
และสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป หนว่ ยงานท่ีควรมีบทบาทสาคัญในการให้คาแนะนาปรกึ ษาเกย่ี วกับการวางแผนใน
การดาเนินชีวิต การเตรียมความพร้อมภายใต้บริบททางสังคมท่ีเปลี่ยนแปลง และการปรับเพ่ิมเบ้ียยังชีพ
ผ้สู ูงอายุคือ กระทรวงการพัฒนาสงั คมและความมั่นคงของมนุษย์ มิติด้านสขุ ภาพ การดาเนินงานในเชิงรุกควร
ให้ความสาคัญกับนโยบายด้านการส่งเสริมสขุ ภาวะท่ีดี ป้องกันปัญหาการเจ็บป่วยติดเตียง เพื่อให้มีความสามารถ
ในการพ่ึงพาตนเองได้ และสิ่งที่ควรเฝ้าระวังคือปัญหาการเสื่อมสภาพทางสมองท่ีพบเพิ่มมากข้ึนในกลุ่ม
ผู้สูงอายุ ซ่ึงการดาเนินงานตามแนวทางของนโยบายดังกล่าวจาเป็นต้องมีงบประมาณสนับสนุนอย่างเพียงพอ
โดยหน่วยงานที่ควรมีบทบาทสาคัญในการขับเคล่ือนนโยบายด้านสุขภาพสาหรับผู้สูงอายุคือ กระทรวง
สาธารณสุข
นอกจากกระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ และกระทรวงสาธารณสุขแล้ว
กระทรวงอื่นๆ ควรเข้ามามีบทบาทในการขับเคลื่อนนโยบายด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
เช่นเดียวกัน เน่ืองจากจานวนผู้สูงอายุท่ีเพ่ิมข้ึนอย่างต่อเนื่อง จึงมีความจาเป็นท่ีทุกหน่วยงานต้องประสาน
ความร่วมมือในการดาเนินงานเพ่ือให้ประเทศไทยเป็นสังคมสูงวัยท่ีมีคุณภาพ โดยบทบาทการมีส่วนร่วมของ
กระทรวงท่ีเกี่ยวข้อง ได้แก่ กระทรวงศึกษาธิการท่ีควรมีนโยบายรองรับสังคมสูงวัยในมิติด้านการศึกษา เพื่อ
เป็นการพัฒนาทักษะและส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิต มิติด้านรายได้และการจ้างงานโดยบทบาทของ
กระทรวงแรงงานที่ควรมกี ารกาหนดนโยบายในการสร้างอาชพี และสร้างรายได้ให้กับผสู้ ูงอายทุ ยี่ ังมีศักยภาพ/มี
ทักษะความรู้/ความสามารถ/มีความพร้อมทางด้านร่างกายและจิตใจสาหรับการทางานต่อเน่ืองในวัยสูงอายุ
รวมทัง้ ส่งเสริมการเรยี นรู้และพัฒนาทักษะอาชีพสมัยใหม่ท่ีไมย่ ากเกินความสามารถในการเรียนรู้ของผู้สูงอายุ
เพ่อื ให้มกี ารปรับตวั อย่างร้เู ทา่ ทันต่อสถานการณ์
สิ่งที่ควรคานึงถึงและเพิ่มเติมในการกาหนดนโยบายของหน่วยงานภาครัฐ คือการจัดสวัสดิการ
หรือระบบการคุ้มครองทางสังคมให้กับแรงงานนอกระบบสูงอายุท่ีไม่ได้รับการคุ้มครองและสิทธิประโยชน์ใดๆ
จากหน่วยงานภาครัฐ โดยควรมีการกาหนดนโยบายด้านการส่งเสริมสวัสดิการและการจัดระบบการคุ้มครองทาง
สังคมให้กับผู้สูงอายุที่เป็นแรงงานนอกระบบซึ่งมีการขึ้นทะเบียนและทราบประวัติ ทั้งนี้ควรมีการ
ประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับวิธีการและช่องทางในการลงทะเบียนเพื่อการเข้าถึงสวัสดิการและระบบการคุ้มครอง
ทางสังคมของหน่วยงานภาครัฐ
126
108
108
คผปเสภรใสกนวู้่ทางวราเปผคภสรสใ้ือมกหเคะาี่กเนวสู้่ทางวกรากถามโเร้ือมกหเอรคยะารษึี่งเูัลบชสกกิถามทมกกชโเรียโ่วกรอยรษึงูาัลบคชนาดชณยลิมทกกชรงีนยุโณ่์ยตวกเุ่มจาาอคชนาดหณย่อไลนรผภ้างโานุณม์ยตลเสุ่มดงจาอู้สย5าห่่ทอไืงอัเงนยภผ้าูุจ)โงาพพมาลคสอใดงสอู้สย5าานช่่ืนอทกืมงอัเหงดยากาูุจ)งพพีทาวลาครอใมนยสอทหาซนิรชตืู่นอดี่ปกมมหุาด่วากาิ้นงมึ่งนีทขวลปาีครแรยมนยกทหก่วีสซิรตอูอถวดี่ปมัญบงุาั่วนายิ้นว่งม่ึงานดกาขงปีคแรบรยหนกงกม่วีสนผจาออถวใัญบหางัารนายเว่เู้ชภสาาCดนกางฉนกว่นบรหนงก้รูมงานผSจาพมาิในห่าวะอนาซรคเRเู้ชภสารขาCนฉกยนบก่วน่ึงาเี้หกแ้ระูองาอSพาเมงมยาิบน่วนะขเอนพซคงกรRารจีอขุานกยหบ่ง่ว่ึงาเท้ีื่หนอชแCาะาออัขบาเงมยนยบั้งนะสนยภขเSพงันกรางเจีอใุว่นจะุคหเR่ง่วปาทนื่านอชดกยCาางัขทบวยคนน็นรั้งนะส้าสงยษทภSัรน้องเเูใป่วภานจอะาุคเR่ีเียใปอานาดนนกยปหหแงอาีทกวณคนก็นร้าสงภทษถค็นบาร้ครห้อเูชปภานทอึาชงับาเี่เียใกอบวนนนอปนหคหแคอา่ีีเีพกากณากขรก่ึงภถค็นเบวสมาร้ครหลกอ็วอชทชทึาชงับาเ่สวสกบวุ่มับกงนกอนนคมาค่ีเีพนราากากผขวคชรกึ่งงรเย้วาสคมรลกใาู่้สาอ็วอนนเทชังบาังห่ัญสวสรลเุ่มับงูกงกกใชสจนมาผในรอญืาอนกผกวคชา่วห้าางร้ยิาคดาใกกาู่้สบัาร่งนหนจมเ้คังบยังหัญชรลเมวาใงูกะากนใชวสจุทนผใอรัยอญืีอนสรกามาา่วห้า้าาสย่ีิบดอการถ่วกกมับรที่งกหจม้คง่ังยสื่นานชแใมวาใชกเ่ีใามะานชวุทร่งสนอลรรันยี่วสรราศีมโาเ้ค้าส่รสวย่ีะบอสยกหดจร่ถวมักทีกวมิรม่งังกเสรื่นัายนดนแใยช้าหาเี่คใามจิมชาร่งมสสล่รวนมภง่วรุณลาีศโรเค้คสีล่รวยประกสยาหดจกือชักุณวมิภรมักงรพก้ารเรัทยดน่เวย้าาหาคทาษจวกิภะมามุยกส่วนมภงพมหณุลาี่ยุณนโรคาีลเภยปรภกายีคกชือวชพหนุณเภักะงราพ้าราวชวีพกท่เว้าชลางคทาษวกคาติภะนับด่ืุยอกืีวานอพมสมห่ีรยุขณนโา์้กเานิตเเภดภ่ยีควัฐพชพวอหพนปนเาขทะูแานาวชีวพกรงื่อร็้านลชเใองคี่ยลคาผิตใ้อทนนับดดื่อสืีวาองกนืดสมพู้สรมขคาก์้ผกเานัิตงเดากห่วัฐพูงพอเนปโนาคู้สาขทรแนูอแนนายรงรื่ัอกร็ูงนมเใคอล่ีายิรนลุ่ผนใอ้โทจนอดงสขยืงกดนะนลืดชพสู้ัดมแาาคากผังุคอายากกหีวยูงนรลเนโาคู้สเวงีรทแนิตอาะนุายนะใรักหางูมโคลไ่ีมปบานิรนเุ่นโจินดมองรหนขยืดนะลีมรบลชัดยแงตาาหมุ่คอวะายาักกาีกวยเนรล้อรเยฉาจวกงีนทิตษาาะุนะงใือะหาาพงกโรเไ่ีกมปบนณเินดสวมพทารใวหานาีมรบลันหนมยงต่ะื่หะาอารม่วะาักาก้เ้อรยฉาจกนษางือะาพงกรเกณสวพทาใวาาันหนม่ะ่ืะาอาร้ โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
หนหว่ นย่วงยานงาภนาภคราัฐคใรนฐั กในารกชา่วรยชเ่วหยลเือหดลแู อื ลดูแแลละแสล่งะเสสรง่ มิ เสใหรผ้มิ ู้สใหงู อผ้ า้สู ยูงมุ อคี าุณยุมภคีาุณพชภวี าิตพทชด่ี วี ขี ิตน้ึ ทดี่ ขี นึ้ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
4.34..130.1ก0ำกรสำังรเสคังรเำคะรหำ์ขะ้อหม์ขูล้อใมนูลภใำนพภรำวพมรจวำมกจกำำกรเกกำ็บรรเวกบ็บรรววมบขร้อวมมูลขเ้อชมิงคูลุณเชภิงำคพุณโภดยำพวิธโีดกำยรวสิธนีกทำนรสำนทนำ
กลกุ่มลแ่มุ ลแะลกะำกรสำรัมสภัมำภษำณษเ์ ชณงิ เ์ ลชกึ ิงลึก
ปรปะเรดะน็ เด็น รำยลระำเยอลียะดเอยี ด มิติขอมงคติ ุณิขอภงำคพณุ ชวีภติ ำพชีวติ
ลักลษักณษะณคะวคามวาม ในภใานพภราวพมรจวะมเหจะ็นเไหด็น้ว่าไดผ้วู้ส่าูงอผาูส้ ยูงุใอนาชยุมุในชนชทุม้อชงนถท่ิน้อตงาถม่ินบตราบิ มทบขรอิบงทพข้นื อทงี่ทพี่ น้ื ทมี่ทติ ่ี ดิ ้านมจิตติ ิดใา้จนแจลิตะใจ และ
เปเ็นปอ็นยอแู่ ยลแู่ะละ ดาเดนานิ เกนาินรกศาึกรษศาึกทษ้ังาในทเง้ัขใตนอเขงคต์กอรงปคก์ ครปรอกงคสรว่ อนงทส้อว่ งนถทนิ่ ้อขงนถาิ่นดขใหนญาด่แใลหะญแ่ ละมติ ิด้านมสิตังดิ คา้ มนสังคม
ควคาวมาสมัมสพัมันพธนั์ ธ์ ขนาขดนเาลด็กเไลด็กร้ ไบั ดก้ราับรดกูาแรลดเอูแาลใเจอใาสใ่ทจ้งัใจสาท่ กง้ั คจนาใกนคคนรใอนบคครรอัวบรควรมัวถึงรควมนถในึงคนใน
ระรหะวหา่ วงผา่ งู้สผูงอ้สู าูงยอุายุ ชมุ ชนมุ ทช้อนงทถ้อ่ินงถลน่ิักษลณักะษขณอะงสขังอคงมสยงั ัคงมมีคยวังามมีคเอวา้ือมอเาอท้ือรอแาลทะรเกแ้ือลกะลูเกซ้ือ่งึ กันูลซ่ึงกนั
กบั กสบั มสามชากิ ชติกา่ งตช่า่วงงช่วงและแกลนั ะกแันตจ่ แุดตเด่จุ่นดเปดร่นะปกราระหกนาร่ึงหขอนง่ึงพข้ืนอทงพ่ีขน้ื าทด่ีขเนล็กาดคเือลก็กาครืทอกี่บาุตรรทหบ่ีลุตานรหลาน
วยั วใัยนใคนรคอรบอคบรวัครวั ส่วนสใว่ หนญใหย่ ังญคย่ งังปครงะปกรอะบกออาบชีพอาแชลีพะอแาลศะัยออายศ่ใู ัยนอพย้ืนู่ใทน่ีพทื้นาทให่ี ทค้ วาาใหมส้คัมวาพมันสธัม์ พันธ์
แลแะลชะุมชชมุ นชน เปน็ เปไปน็ ใไนปลใักนษลณักษะผณูกะพผันูกสพาันมาสราถมดาแูรลถกดันูแแลลกะนั กแนั ลไะดก้อนัยไา่ ดงใ้อกยลา่ ้ชงิดใกล้ชิด
สภสาภพาปพัญปหัญาหขอาขงอง ข้อมขูล้อเมกูล่ียเวกก่ียับวสกภับาสพภปาญั พหปาัญขหองาผขู้สองูงอผา้สู ยูงสุ อะาทย้อุสนะใทห้อ้เหน็นใหถ้เึงหป็นัญถหึงาปัญหา มติ ิด้านมสติ ุขิดภ้าานพสุขภาพ
ผู้สผงู สู้องูาอยาุ ยุ เขแใ-สเก-ชสรพนตนงูา่วนัปป่อื ียขขคยม่าท-สขเแเก-ชใสัญัญงงณรพ้นึนญัเดีคขตนงูาว่ัน้ังปปหพ่อืหหอยีใขใขควยอะค่มาทลญััญหอนงาาันางณน้ึทญัเงดือีคขอื้งักดตญหพพมหหหมอีผ่ใใวอะโคาา้่อแลืน้หอนีสนซ่าาด้สูันารนทงือคตอืกดทาตึ่งญีส้พยมูงมหมสี่ผา่จเกโอา้า่อี่อนิกีรแห้ืนีสนซุ่ขใดสู้าตรนาางคชาจตตาทภึง่เสี้ยูงมยา่คยรสป้จา่าจเกุอมาี่อนิกงใุกรีหไ์กกุขใ่าน็านตพใาาดางาช้ยูจยรกตนภเตจย่าพคย้ไจรป้จปืมาภาุมสมาางอุ้ใกาไ์กน้ืก่าเรกน็านพใกว่าด่เงกงู้ยยรกกทพนยคตนจนิไอพไ้จโปืมภู้ยดาใี่ขรสียมรา้อขาทา้ืนนเรกืมอร้าคนงก่วย่เองกงากคทพบัยพคเงปนินาุแไองใโงู้ยสรดใ่ีขกรดยีหรอกลรขิานทนอ่วืมอ้รคนาเะงใย้มาะอใาลบนคนบัรพเงจรหปคาแุหีงใง็กชทสครเสากดหอก้วกลรินนกจ่วอตรว่่ว้อาาเะับใ้มาะิดใ้ีสะยัวลบนนัวนมงรจรหคบีหโนิมขเถท็กชขทคเเสรหา้กวุตคนกปีอ่นิจีเ่ว่อคตรว่อ้ลาับปรรงดิี้สระยขัวงอนัวมงอืยีบ็นบะผโนิมนขเซถทลัขเแดรหตุเไ้สูุตคีปอ่งึาไน่ิด่เีอคมปรลซแงูปดรรงร็นขงจ้อตออืเสียบใน็ะทผปนมซะลัหาาดแดตุเไาู้สเอมญัย่งึาไดญมงปปใรซแูงดรุพวถน็หห้จ็นต่แอ์ทเสัยใทงึกิ้ผปมะาลหาจาดซรม่ีาาเสู้เอมญัยะาาญพ่ึงงีแรปใูงนรขุยพวไถหในหิ่มอน็แ่ม์ทนยันวไงึกิผ้วเาาดลจ่แนซรี่มเตาาโเยูส้ขท้ะาตาดทพน่ึงมิีแรตุูตงนขยก่ไีไเใีน่้มใน่ิมอมล้อมพนนนวไตเ้อวเา็กดง่่แนพ้ืนา่เตายโยขท้ตงดทมิ่ทนิมตุตกี่ไเ่ีน่ี้มใมลอ้พนตเอ้็กง่พื้นา่ ยงเม่มิทศติ ี่ริดษ้าฐนเมกศริตจิ ราิดษย้าไฐนดก้แริจาลยะได้และ
127
109
4.3.10 กำรสงั เครำะห์ข้อมลู ในภำพรวมจำกกำรเกบ็ รวบรวมขอ้ มูลเชิงคณุ ภำพ (ตอ่ )
ประเดน็ รำยละเอียด มิติของคุณภำพชวี ิต
ความสามารถใน ข้อมูลจากการศึกษาสะท้อนให้เห็นว่า บริบทของพน้ื ทีท่ ี่มีความ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย การพงึ่ พาตนเอง แตกตา่ งกันสง่ ผลตอ่ วิถีชวี ติ และความเปน็ อยู่ของผสู้ ูงอายุ ตลอดจน
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน และการมี ความหลากหลายของกิจกรรมและโอกาสของการมีส่วนร่วมใน
ภาวะพฤฒพลัง กจิ กรรมของผู้สูงอายุ โดยพ้นื ที่ขนาดใหญ่ท่ีระบบเศรษฐกิจคอ่ นข้างดี มิตดิ ้านรายได้และ
ของผ้สู งู อายุ ผู้สงู อายุมีความพร้อมท้ังในด้านฐานะความเป็นอยู่และสุขภาพจึงมี เศรษฐกิจ
โอกาสเขา้ ร่วมในกิจกรรมซึง่ องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถน่ิ กาหนดไว้ มิติดา้ นสุขภาพ
อยา่ งหลากหลาย ขณะทใ่ี นพ้ืนท่ขี นาดเลก็ ความพรอ้ มในด้านของ มิติดา้ นสงั คม
ฐานะความเปน็ อย่ขู องผ้สู งู อายุจะมนี อ้ ยกวา่ และยงั มภี าระความ
รบั ผิดชอบในครอบครัว โอกาสในการเขา้ รว่ มกิจกรรมจงึ น้อยกวา่
ผู้สงู อายุในพ้ืนที่ขนาดใหญ่ และกจิ กรรมในพนื้ ทอี่ าจมคี วาม
หลากหลายน้อยกว่าซ่ึงเปน็ ไปตามงบประมาณขององคก์ รปกครอง
ส่วนท้องถิ่น
การดาเนนิ งานโดย บทบาทการดาเนินงานของ อสม.ในพื้นทีแ่ สดงถึงความใกล้ชดิ ความ มติ ิด้านสงั คม
กลไกภาคี เขา้ ใจและการเข้าถงึ กลมุ่ เปา้ หมายผสู้ ูงอายุ การให้ความช่วยเหลอื ใน
เครือข่าย และ เบอื้ งต้นในสว่ นที่สามารถชว่ ยเหลือได้ มีการคิดและลงมือปฏิบัติโดย
หน่วยงานท่ี การระดมความร่วมมือกันเพื่อช่วยเหลือผู้สูงอายุตามสภาพปญั หาท่ี
เกีย่ วขอ้ ง พบในลกั ษณะท่ีไมเ่ กินกาลงั และความสามารถในการใหค้ วาม
ช่วยเหลือ ตลอดจนการทาหน้าทเี่ ปน็ กลไกสาคญั ในการประสานงาน
กบั หน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้องเพื่อให้มกี ารขับเคลอ่ื นการดาเนินงานเพอื่
ชว่ ยเหลอื แกไ้ ขปัญหา และพัฒนาคุณภาพชวี ติ ของผสู้ งู อายุ
การส่งเสริมคุณภาพชีวติ ของผู้สงู อายุภายใต้สงั คมสูงวยั ในปัจจบุ ัน ไม่
เพยี งแตเ่ ป็นการให้ความชว่ ยเหลอื สนบั สนุน แต่ยงั มีการส่งเสรมิ ให้
ผู้สงู อายุมีศักยภาพและความสามารถในการช่วยเหลอื ตนเองผ่านการ มติ ิด้านสุขภาพ
ดาเนินกิจกรรมต่างๆ โดยกลุ่มของผ้สู งู อายุท่ียังมคี วามเปน็ Active มิตดิ า้ นสังคม
Aging และสาหรบั ในพ้นื ที่องคก์ รปกครองส่วนท้องถน่ิ ขนาดใหญก่ าร
สง่ เสริมศกั ยภาพของผสู้ ูงวัยยงั มคี วามหลากหลาย ทั้งการเตรยี ม
ความพร้อมของวัยผ้ใู หญ่ที่กาลงั จะเข้าส่วู ยั สูงอายุโดยส่งเสริมใหเ้ ข้า มิตดิ ้านการเรียนรแู้ ละ
รว่ มกิจกรรมในโรงเรียนผสู้ งู อายุ เพอ่ื เรียนร้แู ละพฒั นาทกั ษะพร้อม พฒั นา
ท้งั มสี ว่ นรว่ มในการดูแลผูส้ งู อายุไปในขณะเดียวกนั การมีบทบาท
ของกลุ่มวสิ าหกจิ ชมุ ชนในการทาประโยชนเ์ พ่ือสงั คมโดยจัดตง้ั
กองทุนเพื่อให้การสงเคราะห์ช่วยเหลือผ้สู ูงอายทุ ่ปี ระสบปัญหาความ
เดือดร้อนในการดารงชีวติ ซง่ึ เป็นลักษณะของการชว่ ยเหลือคนใน
ชมุ ชนโดยบทบาทของชมุ ชน อนั สามารถพฒั นาไปสู่การเป็นชุมชน
พ่ึงตนเองได้ แตท่ ั้งน้ีอาจจะต้องอยู่บนพืน้ ฐานของการสนับสนุนโดย
หนว่ ยงานภาครัฐและภาคส่วนต่างๆ ทีเ่ กยี่ วข้องหรือมีความพรอ้ มใน
128 การสง่ เสริมและสนับสนุน นอกจากน้ีการสง่ เสริมให้ผู้สูงอายุไดร้ ับการ
110
4.3.10 กำรสงั เครำะหข์ อ้ มูลในภำพรวมจำกกำรเก็บรวบรวมขอ้ มูลเชิงคุณภำพ (ต่อ)
ประเดน็ รำยละเอยี ด มิตขิ องคณุ ภำพชวี ติ
พฒั นาทักษะความรู้ มีการเขา้ ถึงข้อมูลขา่ วสาร เป็นการเสริม
ความสามารถในการปรบั ตัวเพื่อให้ดารงชวี ติ ได้อยา่ งมีคุณภาพและมี โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ความสามารถในการพึ่งพาตนเองภายใต้สงั คมที่มกี ารเปลีย่ นแปลงได้ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
อย่างยั่งยืน
องค์กรปกครองสว่ นท้องถ่ินเป็นกลไกหลักในการดาเนินงานดา้ นการ
สง่ เสริมคุณภาพชวี ติ ของผู้สงู อายุในชุมชนท้องถนิ่ โดยมีกระบวนการ
ในการสารวจสภาพปญั หา/ความตอ้ งการ การจัดทาแผนงาน/
โครงการเพ่ือช่วยเหลอื แก้ไขปัญหา และพฒั นา ซ่ึงจากข้อมูลข้างต้น
องค์กรปกครองสว่ นท้องถนิ่ มีการดาเนินงานทงั้ ในเชงิ รกุ และเชงิ รบั
ทั้งมติ ิเชิงป้องกนั และพัฒนา โดยการใหค้ วามรู้เกยี่ วกับสิทธิ
สวสั ดกิ าร การดแู ลสขุ ภาพและพัฒนาทกั ษะความรู้ และการ มติ ดิ า้ นการเรยี นรู้และ
ดาเนินงานเชงิ รับในมติ ิของการชว่ ยเหลือแกไ้ ขปัญหาเกย่ี วกับการ พัฒนา
ดาเนนิ ชวี ิตของผสู้ ูงอายุในด้านต่างๆ ซ่งึ โครงการที่นา่ สนใจในพน้ื ท่ี
องค์กรปกครองสว่ นท้องถน่ิ ขนาดใหญ่คือ การจัดทาฐานข้อมลู ในการ มติ ดิ ้านสังคม
ใหค้ วามช่วยเหลือผูส้ งู อายทุ ่ีประสบปัญหาความยากลาบากในการ
ดาเนินชีวิตเพอ่ื เป็นการตดิ ตามดูแลและจดั สรรความช่วยเหลอื เพ่ือ
บรรเทาความทุกขย์ ากของผสู้ ูงอายถุ ึงแม้ว่ากลุ่มดังกลา่ วจะมจี านวน
ไม่มากนัก การจดั ตั้งกลมุ่ ออมทรัพยเ์ พ่อื ให้มีการระดมทุนจัดหา
อปุ กรณ์เพ่ือชว่ ยเหลือผสู้ ูงอายุ รวมทงั้ การปรับสภาพห้องน้าให้ถูก มิติดา้ นสภาพแวดล้อม
สุขลกั ษณะและการส่งเสรมิ ให้ผูส้ งู อายุเข้าร่วมกิจกรรมทางสังคมโดย
มีรถรับสง่ ตามบ้าน ซงึ่ เปน็ มติ ิในเชงิ ปอ้ งกนั ทั้งดา้ นสุขภาพร่างกาย
และจิตใจ โครงการ/กิจกรรมเหลา่ นแ้ี สดงให้เห็นถึงการดูแลแบบ
ทว่ั ถึงครอบคลมุ กลุ่มเปา้ หมายโดยไมท่ อดทิ้งกลมุ่ ใดกลุ่มหน่ึง
การดาเนินงานของหนว่ ยงานภาครัฐเปน็ ไปตามบทบาทภารกิจของ
หน่วยงาน โดยมที ง้ั รูปแบบของการสงเคราะหช์ ่วยเหลือตามสภาพ
ปัญหา เช่น การมอบเงินสงเคราะห์ในรูปแบบเบย้ี ยังชพี ผู้สูงอายุ และ มิติดา้ นรายได้และ
การสนับสนุนงบประมาณในการซ่อมแซมบ้านผ้สู งู อายุทมี่ สี ภาพไม่ เศรษฐกจิ
เหมาะสม โดยบทบาทของสานักงานพฒั นาสังคมและความมน่ั คงของ มิติด้านสภาพแวดล้อม
มนษุ ย์ การสนบั สนุนงบประมาณในการจัดสรรอุปกรณท์ ี่จาเปน็ มติ ิดา้ นสุขภาพ
สาหรับการช่วยเหลือผูส้ งู อายุท่ปี ระสบปญั หาโดยสานกั งาน
หลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาติ (สปสช.) การพัฒนาเพื่อใหม้ ีคุณภาพ
ชวี ติ ที่ดีขึ้น รวมทงั้ มชี ่องทางในการเปดิ รบั การขอสนับสนุน
งบประมาณเพ่ือช่วยเหลอื แกไ้ ขปญั หา เชน่ การสนับสนุนงบประมาณ
ของสานักงานหลักประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ (สปสช.) ตามท่ีชมุ ชน
ทอ้ งถน่ิ มกี ารจดั ทาโครงการและขอรบั การสนับสนุนงบประมาณ
ตลอดจนสง่ เสรมิ การดาเนินโครงการ/กจิ กรรมอันเปน็ ประโยชน์ต่อ
129
111
4.3.10 กำรสงั เครำะหข์ ้อมลู ในภำพรวมจำกกำรเก็บรวบรวมขอ้ มลู เชิงคณุ ภำพ (ต่อ)
ประเดน็ รำยละเอียด มิติของคณุ ภำพชวี ิต
การพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตของผู้สูงอายุ เช่น การให้ความรู้เกยี่ วกับการ มิตดิ า้ นการเรยี นรู้และ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย ดแู ลสุขภาพและพัฒนาทกั ษะด้านอาชีพโดยสานักงานสง่ เสรมิ พฒั นา
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั (กศน.) เป็นตน้
หน่วยงานภาคเอกชนโดยส่วนใหญ่จะมีการจัดสรรทนุ สาหรับ มติ ดิ ้านสังคม
ช่วยเหลอื สนบั สนุนกิจกรรมอันเปน็ ประโยชนต์ อ่ สังคม การสรา้ ง
ความรว่ มมอื หรือขอรับการช่วยเหลือสนับสนุนจาเปน็ ต้องอาศัยการ
ประสานงานทีด่ ี และสรา้ งความเข้าใจเกย่ี วกับประโยชนท์ ่ี
กลุม่ เป้าหมายจะได้รับจากการสนับสนุนของภาคเอกชน โดยกลไก
เครอื ข่ายภายในชุมชนทอ้ งถนิ่ ไม่ว่าจะเปน็ กลุ่ม/องคก์ ร/ภาคี
เครอื ข่ายในชมุ ชน หรือองคก์ รปกครองส่วนท้องถ่ิน เป็นกลไกสาคัญ
ในการประสานความร่วมมือเพื่อสรา้ งการตระหนักถึงความสาคัญและ
สง่ เสรมิ การมีสว่ นร่วมในการช่วยเหลือแกไ้ ขปญั หา และสนบั สนุนการ
ดาเนนิ งานเพ่ือการพัฒนาคณุ ภาพชีวิตของผ้สู ูงอายุ
ปจั จยั หนนุ เสริม - การดาเนินงานอย่างประสานเชื่อมโยงกันของกลไกทุกภาคสว่ น มติ ดิ ้านสังคม
การดาเนินงาน ต้งั แต่ในระดับพ้ืนที่ โดยองค์กรปกครองสว่ นท้องถิ่นเป็นหน่วยงานทมี่ ี มิติดา้ นการเรยี นรู้และ
ด้านการสง่ เสรมิ บทบาทสาคญั ซ่งึ มีการดาเนนิ งานทงั้ ในเชิงรบั และเชงิ รุก ในมิตขิ อง พฒั นา
คณุ ภาพชีวิตของ การชว่ ยเหลือแก้ไขปญั หาจากการสารวจ จดั ทาฐานข้อมูล จัดลาดับ
ผู้สงู อายุ ความสาคัญ/ความเร่งด่วนของปญั หา และให้ความช่วยเหลือรวมทงั้
ประสานความรว่ มมือกับหนว่ ยงานทเ่ี ก่ียวข้องเพ่อื ให้การสนบั สนนุ
ในมิตขิ องการพฒั นาจากการใหข้ อ้ มูลข่าวสารและพฒั นาทักษะ
ความรทู้ ี่จาเปน็ สาหรับผ้สู งู อายุ
- อาสาสมคั รสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) ทาหน้าทส่ี ารวจและ
ระบกุ ลุ่มเปา้ หมายที่ต้องไดร้ ับความช่วยเหลอื พรอ้ มทง้ั เปน็ กลไกใน
การประสานงานกบั องค์กรปกครองสว่ นท้องถน่ิ ตลอดจนมีสว่ นร่วม
ในการขบั เคลอื่ นกิจกรรมต่างๆ
- กลมุ่ /ชมรม/องคก์ รชมุ ชนเป็นกลไกในการเสรมิ พลงั สรา้ งสรรค์
กิจกรรมท่เี ปน็ การสร้างเสรมิ คณุ ภาพชีวติ ท่ีดีให้กบั ผสู้ งู อายุ
- การดาเนนิ งานของหน่วยงานภาครฐั ตามหนา้ ทภี่ ารกิจ และพร้อม
ให้ความชว่ ยเหลือสนบั สนุนเม่ือได้รบั การประสานงานจากชุมชน
ท้องถิ่น โดยเปน็ ความชว่ ยเหลือท้ังในลกั ษณะของงบประมาณเพื่อ
การชว่ ยเหลอื แก้ไขปญั หา และการสนับสนุนองค์ความรเู้ พ่ือเสรมิ
ภูมคิ มุ้ กันดา้ นทกั ษะการใชช้ วี ติ
- การสนับสนนุ โดยหนว่ ยงานภาคเอกชนตามที่ได้มีการประสานงาน
และขอรับการช่วยเหลือสนบั สนนุ จากชมุ ชนท้องถน่ิ
- งบประมาณในการขับเคล่ือนการดาเนนิ งาน ไม่ว่าจะเป็นในสว่ น
130 ขององค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ หน่วยงานภาครัฐทเี่ กยี่ วข้อง
112
4.3.10 กำรสังเครำะห์ข้อมูลในภำพรวมจำกกำรเกบ็ รวบรวมข้อมูลเชิงคณุ ภำพ (ต่อ)
ประเด็น รำยละเอยี ด มิตขิ องคณุ ภำพชีวิต
ตลอดจนหน่วยงานภาคเอกชนท่ีให้การสนับสนุน ทั้งในรูปแบบของ
โครงการเพ่ือชว่ ยเหลอื แก้ไขปัญหา โครงการด้านการส่งเสรมิ และ มิตดิ า้ นรายได้และ โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
พัฒนาศักยภาพ รวมท้งั การสนับสนุนส่ิงของเคร่ืองใชเ้ พื่อการอุปโภค เศรษฐกิจ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
บริโภคสาหรับผู้สงู อายทุ ป่ี ระสบปญั หาความเดือดรอ้ น
ปัจจัยที่เป็น - การขาดแคลนบุคลากรท่ีมีทักษะความรู้ความเชย่ี วชาญทาหน้าทีใ่ น มติ ดิ า้ นสุขภาพ
อุปสรรค/ข้อจากดั การช่วยเหลือดแู ลผ้สู งู อายทุ ี่มีปญั หาดา้ นสขุ ภาพจนไม่สามารถ
ในการดาเนนิ งาน ชว่ ยเหลือตนเองได้ และจาเป็นต้องได้รบั การดูแลรกั ษาอย่างถกู วิธี
ด้านการสง่ เสริม หรือจานวนบคุ ลากรท่ีมอี ยู่ไม่เพียงพอต่อจานวนผู้สงู อายทุ ปี่ ระสบ
คณุ ภาพชวี ติ ของ ปญั หา
ผสู้ งู อายุ - กระบวนการภายในของหน่วยงานที่ทาหน้าท่ีด้านการสง่ เสรมิ
สุขภาพของผู้สงู อายยุ ังขาดการบรู ณาการอย่างชดั เจนและเปน็ ระบบ
สง่ ผลตอ่ การดาเนินงานของผู้ปฏิบัติงานในพ้นื ท่เี กยี่ วกบั การตดั สนิ ใจ
การใหค้ วามช่วยเหลือ หรอื การประสานสง่ ตอ่
ข้อจากดั /อุปสรรคสาคญั ทส่ี ะท้อนจากพ้นื ที่เป็นประเด็นปัญหา
เก่ียวกบั การส่งเสรมิ คณุ ภาพชวี ติ ด้านสขุ ภาพของผู้สูงอายุเป็นหลกั
เนอ่ื งจากปัญหาด้านสขุ ภาพเปน็ ปัญหาสาคญั ในกลุม่ ผู้สงู อายุซ่งึ มี
สภาพร่างกายทเี่ ส่ือมถอยตามวยั จาเป็นต้องอาศยั การดูแลจากผู้ท่ีมี
ทกั ษะความรู้ความเช่ียวชาญและประสบการณ์ในการให้ความ
ชว่ ยเหลอื อยา่ งเหมาะสม รวมท้ังมรี ะบบบริการด้านสุขภาพทีเ่ อื้อตอ่
ชว่ ยเหลือและดแู ลรักษาอย่างเปน็ ระบบและมีประสิทธิภาพ
ขอ้ เสนอแนะ - การสง่ เสริมในส่วนของผ้สู งู อายุกลมุ่ ที่ไม่มีความพร้อมด้าน มติ ิด้านรายได้และ
แนวทางเพ่ือเพิม่ ปจั จยั พน้ื ฐานในการดารงชวี ติ ใหไ้ ดร้ บั สวัสดิการที่เหมาะสมสอดคล้อง เศรษฐกิจ
ประสิทธภิ าพใน กบั สภาพปัญหา ซง่ึ เป็นการส่งเสรมิ ให้มีความสามารถในการพึง่ พา
การส่งเสรมิ ตนเองได้ในระดับหน่งึ ผ้สู งู อายุกลุ่มนี้อาจเรยี กได้ว่ายงั อยู่ในภาวะ
คณุ ภาพชวี ิตของ “พ่งึ พา” ภายใต้กรอบของสังคมวฒั นธรรมทเ่ี ป็นไปในลกั ษณะของการ
ผูส้ งู อายุโดยการมี พง่ึ พาอาศยั การสง่ เสริมความสามารถในการพงึ่ พาตนเองให้เปน็ ไป
สว่ นรว่ มของคน อย่างตอ่ เน่อื งและยง่ั ยนื จะต้องมีการปรับกระบวนความคดิ เสริมสร้าง
ทกุ ช่วงวัยใน ความตระหนักถึงความสาคญั ในการพึง่ พาตนเองของผสู้ งู อายใุ นยุค
ครอบครัวและ ปัจจบุ ันทอ่ี าจพึ่งพาบุตรหลานไดน้ ้อยลง และมีแนวโนม้ ว่าจะน้อยลง
ชุมชนทอ้ งถิ่น อย่างตอ่ เนื่องในอนาคต ซึง่ เป็นเปา้ หมายระยะยาวและต้องใช้เวลาใน
ตลอดจนทกุ ภาค การปรับเปลี่ยนกระบวนความคดิ ดงั กลา่ ว ส่วนในกลุ่มของผู้สงู อายุท่มี ี
ส่วนท่ีเก่ียวข้อง ความพร้อมในดา้ นของปัจจยั พืน้ ฐานควรสง่ เสรมิ ความตระหนักถึง
คณุ ค่าและการมีทศั นคติทีด่ ีต่อตนเอง ตลอดจนสง่ เสรมิ การมสี ว่ นร่วม
ในกจิ กรรมทางสังคม เชน่ กิจกรรมของชมรมผูส้ ูงอายุ หรือโรงเรยี น มิติดา้ นสงั คม
ผู้สูงอายุ สาหรับผ้สู ูงอายุท่มี ีความสามารถเฉพาะด้าน โดยมีทักษะ
ความรู/้ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่น สามารถส่งเสริมใหผ้ สู้ ูงอายกุ ลุ่มน้มี ีบทบาท
131
113
4.3.10 กำรสงั เครำะหข์ อ้ มูลในภำพรวมจำกกำรเกบ็ รวบรวมข้อมูลเชิงคุณภำพ (ต่อ)
ประเด็น รำยละเอียด มิติของคุณภำพชีวิต
เป็นแกนนา หรือวิทยากรในการถ่ายทอดองค์ความร้/ู ภมู ปิ ัญญาให้กับ มิติด้านการเรยี นรู้และ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย บคุ คลในช่วงวัยอ่ืน/ถ่ายทอดสู่สาธารณะ ส่วนในกรณีของผู้สูงอายุท่ีมี พฒั นา
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน ทกั ษะความรู้/ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ิน แต่ไม่มีทักษะในการถ่ายทอดความร/ู้
ไมม่ ีความมนั่ ใจ/ไม่กล้าแสดงออก สามารถใชว้ ิธีการถอดบทเรยี นองค์
ความรจู้ ากภายในตวั คน (Tacit Knowledge) เพื่อนามาถ่ายทอดและ
อาจมกี ารพัฒนาต่อยอดโดยส่งเสรมิ ให้คนท่ีไดร้ บั การถ่ายทอดความรู้
ทาหน้าที่เป็นวิทยากรในการถ่ายทอดองค์ความร/ู้ ภูมิปญั ญาเพ่ือเป็น
การขยายผลต่อไป นอกจากนี้องค์ความรู/้ ภมู ิปัญญาท้องถนิ่ ทม่ี ีอยู่ใน
ตวั ของผู้สงู อายสุ ามารถพัฒนาตอ่ ยอดเป็นอาชีพผ่านการรวมกลุม่ มิติด้านรายได้และ
อาชีพ เพ่ือสรา้ งรายไดเ้ พม่ิ ให้กบั ครอบครัวของผูส้ งู อายุที่มรี ายได้ไม่ เศรษฐกจิ
เพยี งพอ
- การสง่ เสริมให้ผ้สู งู อายเุ ข้าถึงข้อมูลข่าวสารเก่ียวกับการดูแลสุขภาพ มิตดิ า้ นการเรยี นรู้และ
และการพัฒนาทกั ษะความรู้ท่ีจาเปน็ ในการดาเนินชีวิตเพือ่ ส่งเสรมิ พฒั นา
การเรยี นรแู้ ละการปรบั ตวั อย่างร้เู ท่าทนั ต่อสถานการณ์ผ่านชอ่ ง
ทางการให้ข้อมลู ข่าวสารที่มคี วามน่าเชื่อถือ
- การสง่ เสริมให้สมาชกิ ครอบครัวในวัยเยาวชนตระหนกั ถงึ มิตดิ ้านจติ ใจ
ความสาคญั ของผ้สู งู อายุในครอบครวั รว่ มช่วยเหลอื ดูแลและถา่ ยทอด มติ ิด้านสังคม
ข้อมูลข่าวสารท่เี ป็นประโยชน์สาหรบั ผู้สงู อายุ ตลอดจนให้ความ
ชว่ ยเหลอื ผูส้ ูงอายใุ นชมุ ชนท้องถิ่นท่ีขาดผู้ดูแล
- การสง่ เสริมใหส้ มาชิกครอบครัวในวัยแรงงานใหค้ วามสาคัญกับการ มิติด้านสุขภาพ
ดูแลสขุ ภาพของตนเองเพ่ือให้มคี วามพร้อมสาหรับการทางานสร้าง มติ ดิ า้ นรายได้และ
รายได้เพ่ือสนบั สนุนค่าใช้จ่ายในการดาเนนิ ชีวติ ให้กับผ้สู ูงอายุ รวมทัง้ เศรษฐกิจ
มกี ารเตรียมความพร้อมก่อนเขา้ สวู่ ัยสงู อายเุ พื่อให้เป็นผู้สงู วัยท่ีมี
คุณภาพ
- ผนู้ าองคก์ รปกครองส่วนท้องถน่ิ /ผูน้ าชมุ ชน ควรมีการกาหนด มติ ดิ ้านสังคม
นโยบาย/มาตรการในการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชีวิตของผสู้ ูงอายุให้เปน็ ไป
อย่างชดั เจน มีแนวทางในการปฏิบตั ิที่เป็นรูปธรรม และสง่ เสรมิ ใหม้ ี
การขับเคล่ือนในพื้นท่ีโดยอาศัยการมสี ่วนร่วมของทกุ ภาคสว่ นทงั้
ครอบครัว กลุ่ม/ชมรม/องค์กร และอาสาสมัครในชมุ ชนทอ้ งถน่ิ
รวมถงึ หน่วยงานที่เกี่ยวขอ้ ง และมีการกากับติดตามประเมนิ ผลการ
ดาเนินงานอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะการดาเนนิ งานโครงการ/กิจกรรม
ทเ่ี ป็นลักษณะของการจัดสง่ิ อานวยความสะดวกรองรับผู้สูงอายุ มติ ิด้านสภาพแวดล้อม
กจิ กรรมที่ส่งเสรมิ การมีส่วนร่วมระหวา่ งผูส้ งู อายุกับคนในชว่ งวัยอืน่ ๆ มิตดิ ้านจิตใจ
กจิ กรรมท่ีส่งเสรมิ การเขา้ ถึงข้อมูลข่าวสารและบริการตา่ งๆ ตลอดจน มติ ดิ า้ นการเรียนรู้และ
การมีบทบาทในการประสานความรว่ มมือกับหน่วยงานที่เกย่ี วขอ้ ง/ พัฒนา
132 หนว่ ยงานภายนอก เพอ่ื สร้างการมีส่วนรว่ มอย่างเปน็ วงกวา้ ง มีการ
114
4.3.10 กำรสงั เครำะห์ขอ้ มลู ในภำพรวมจำกกำรเกบ็ รวบรวมขอ้ มูลเชิงคณุ ภำพ (ตอ่ )
ประเดน็ รำยละเอียด มติ ขิ องคุณภำพชวี ิต
ขยายผลต่อยอดเพื่อให้การส่งเสริมคณุ ภาพชีวติ ของผู้สงู อายเุ ป็นไป
อยา่ งสมบรู ณ์มากขึ้น โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
- องค์กรปกครองสว่ นท้องถ่นิ ควรมกี ารจัดต้ังหนว่ ยงานกลางทาหนา้ ท่ี มิตดิ า้ นสังคม โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ในการใหค้ าแนะนาปรึกษา ให้ข้อมูลขา่ วสาร รวมทั้งรับข้อมูลเกี่ยวกบั
สภาพปัญหาและความต้องการของผู้สูงอายเุ พือ่ ประสานการ
ดาเนนิ งานกับหนว่ ยงานทเ่ี กี่ยวข้อง
- องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรมีการพัฒนาระบบการดูแลผูส้ งู อายุ มติ ิด้านสขุ ภาพ
ระยะยาว (Long Term Care) เพ่ือดูแลผสู้ งู อายุในชุมชนท้องถนิ่ ทจี่ ะ มิตดิ ้านสังคม
เพิม่ จานวนมากข้นึ อยา่ งต่อเน่ือง โดยไม่ตอ้ งมีการส่งผ้สู ูงอายอุ อกไป มิติด้านจิตใจ
อย่นู อกพนื้ ที่
- การพฒั นากลไกในระดับพ้ืนท่ี ในระดับปัจเจกบุคคลซ่งึ เป็น Key มิตดิ ้านการเรยี นรู้และ
Person ท่ไี ดร้ ับการยอมรบั จากคนในชมุ ชน และสามารถสร้างการมี พฒั นา
สว่ นรว่ มใหเ้ กดิ ขนึ้ ในพนื้ ที่ได้ โดยเป็นการพัฒนาศักยภาพเพ่ือใหท้ า
หน้าท่เี ป็นแกนนาในการดาเนินงานดา้ นการสง่ เสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุ
- การพัฒนากลไกท่ีมีการรวมตวั กันในรูปแบบของกลมุ่ /ชมรม/องค์กร/ มิติดา้ นการเรียนรแู้ ละ
ภาคเี ครือข่ายในชุมชน โดยการพัฒนาศกั ยภาพและส่งเสรมิ การมสี ่วน พฒั นา
ร่วมในการดาเนนิ งานเพ่ือพฒั นาคุณภาพชวี ติ ของผู้สูงอายภุ ายใต้การ มติ ิดา้ นสังคม
สนบั สนนุ งบประมาณจากองค์กรปกครองส่วนท้องถน่ิ และกลมุ่ /
ชมรม/องคก์ ร/ภาคีเครือข่ายในชุมชนท่ไี ด้รบั การพฒั นาจนมีความ
เข้มแขง็ สามารถเป็นกาลังสาคัญในการสรา้ งเครือข่ายความร่วมมอื กบั
หนว่ ยงานภายนอกเพื่อให้มีการดาเนนิ งานดา้ นการส่งเสริมคุณภาพ
ชีวติ ของผสู้ งู อายุ ซึ่งเปน็ การสรา้ งประโยชน์เพื่อสงั คม (Social
Enterprise) อันเป็นภาพลักษณ์ท่ดี สี าหรับหนว่ ยงานภายนอก หรือ
เปน็ การดาเนินงานในลกั ษณะของการไดร้ ับประโยชนร์ ่วมกัน (win-
win situation)
- การสร้างอาชีพและสรา้ งรายได้ให้กบั คนในชุมชนท้องถ่นิ เม่อื คนใน มิตดิ า้ นรายได้และ
ชุมชนทอ้ งถ่นิ มคี วามพร้อมดา้ นอาชีพและรายไดจ้ นสามารถพึ่งพา เศรษฐกิจ
ตนเองได้ในระดับหนึ่ง โอกาสทจ่ี ะแบง่ ปนั หรือจดั สรรรายได้สว่ นหน่ึง มติ ดิ า้ นสังคม
เพ่อื ช่วยเหลือผ้ปู ระสบปัญหาทางสังคมซ่งึ รวมถงึ ผูส้ ูงอายใุ นชุมชน
ทอ้ งถนิ่ จะเป็นไปไดม้ ากขึน้ ชมุ ชนทอ้ งถ่นิ ก็จะมคี วามสามารถในการ
พงึ่ พาตนเองได้มากขน้ึ
- ภาครัฐควรมกี ารจดั สรรงบประมาณเป็นเงนิ อุดหนนุ เยียวยา มิตดิ ้านรายได้และ
ครอบครัวท่ีต้องดูแลผสู้ ูงอายุพกิ าร/ป่วยตดิ เตียง/ไมส่ ามารถ เศรษฐกิจ
ชว่ ยเหลือตนเองได้ ซึ่งเปน็ การชดเชยการสญู เสยี โอกาส เวลา และ
รายได้ทจ่ี ะไดจ้ ากการทางานของสมาชิกในครอบครวั ท่ีต้องทาหน้าที่
133
115
4.3.10 กำรสังเครำะหข์ ้อมูลในภำพรวมจำกกำรเก็บรวบรวมขอ้ มลู เชิงคณุ ภำพ (ต่อ)
ประเด็น รำยละเอียด มติ ิของคณุ ภำพชีวติ
ดูแลผู้สูงอายุ หรือเป็นการช่วยเหลือสนับสนุนค่าใช้จ่ายสาหรับ
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย ครอบครัวท่ีไม่สามารถดูแลผู้สูงอายุได้เองและจาเป็นต้องจ้างผู้ดูแล
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน ผู้สูงอายุ รวมท้ังมีการลดหย่อนค่าใช้จ่ายด้านสาธารณูปโภคต่างๆ
เพือ่ ลดภาระค่าใช้จา่ ยภายในครอบครวั ที่มผี ูส้ งู อายุอยูใ่ นภาวะพง่ึ พา
- ภาครฐั ควรจดั สรรงบประมาณเพมิ่ เตมิ สาหรับการให้บริการด้าน มติ ดิ า้ นสขุ ภาพ
สาธารณสขุ ทงั้ ในส่วนของระบบ/ช่องทางการใหบ้ รกิ ารท่มี ีความ
สะดวก รวดเร็ว และผสู้ งู อายุสามารถเข้าถงึ ได้ รวมท้ังการจัดสรรยา
รักษาโรคหรือเวชภณั ฑ์ที่มีคุณภาพเพ่ือใหบ้ ริการแก่ผสู้ ูงอายุ
- ภาครฐั ควรมีการจัดสรรงบประมาณในการจดั ต้ังศูนยด์ แู ลผสู้ งู อายุ มติ ดิ า้ นสังคม
ระดบั อาเภอเพื่อกระจายการชว่ ยเหลือดแู ลผู้สงู อายสุ รู่ ะดับพืน้ ท่ี มิติดา้ นสขุ ภาพ
รวมทง้ั มกี ารจัดตง้ั ศูนย์ Day Care ในระดับชมุ ชนท้องถน่ิ เพอื่ ดูแล มติ ดิ ้านจิตใจ
ผู้สงู อายุในช่วงเวลากลางที่บุตรหลานตอ้ งไปทางาน โดยในศูนย์
ดงั กลา่ วมผี ทู้ าหนา้ ท่ีดแู ลผ้สู งู อายซุ ึง่ มีทกั ษะความรู้ความเช่ียวชาญใน
การดูแลผู้สูงอายุอย่างเหมาะสมและถูกวิธี
- ภาครฐั ควรมีการกาหนดนโยบาย/มาตรการในการรองรบั ผู้สูงอายุท่ี มติ ดิ า้ นจติ ใจ
ต้องอาศัยอยูต่ ามลาพัง ขาดผู้ดูแล และไมส่ ามารถช่วยเหลอื ตนเองได้ มติ ดิ ้านสขุ ภาพ
ซึง่ มีแนวโนม้ ว่าจะเพมิ่ มากขึ้นจากการท่ีคนมบี ุตรลดน้อยลง โดยมี มิตดิ า้ นสภาพแวดลอ้ ม
การจัดสถานท่รี องรับพร้อมกับผดู้ แู ลทีม่ ีทักษะความรคู้ วามเขา้ ใจใน
การดูแลผสู้ งู อายุอยา่ งเหมาะสม รวมทง้ั มีงบประมาณรองรับการ
ดาเนินงาน
ลกั ษณะของการมี - การมสี ่วนร่วมของกลไกทุกภาคส่วนทเ่ี ก่ียวข้องตั้งแตก่ ารระดมความ มติ ดิ ้านสังคม
สว่ นร่วมในการ คิดเห็นเพื่อวิเคราะห์ถึงสภาพปัญหาและความต้องการของผู้สูงอายุ
ส่งเสรมิ คุณภาพ ตามสถานการณ์ความเป็นจริงในปัจจุบัน วิเคราะห์ถึงสาเหตุตลอดจน
ชวี ติ ของผสู้ งู อายุ แนวทางการช่วยเหลือ แก้ไขปัญหา พัฒนา ที่สอดคล้องกับสภาพ
ปัญหาท่ีแท้จริง โดยอาจมีการกาหนดนโยบาย หรือบัญญัติเป็น
ธรรมนูญ เพ่ือให้มีทิศทางในการดาเนินงานเพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิต
ของผู้สูงอายุให้เป็นไปอย่างเหมาะสม มีการขับเคล่ือนการดาเนินงาน
ตามทิศทางที่กาหนดโดยอาศัยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนที่มีการ
กาหนดบทบาทหน้าท่ีไว้อย่างชัดเจน ตลอดจนมีการติดตามผลสาเร็จ
ตามเป้าหมายของการดาเนินงานและถ่ายทอดให้เป็นที่รับทราบโดย
ท่วั ถึงกัน
ทศิ ทางการกาหนด - การกาหนดนโยบายของรัฐบาลในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
นโยบายของรฐั บาล ผู้สูงอายุจะต้องประเมินจากสถานการณ์ในภาพรวมท่ีเป็นข้อมูล Big
ด้านผสู้ ูงอายุใน data ซ่ึงประมวลจากข้อมูลในระดับพื้นที่ ระดับจังหวัด ระดับเขต
ระยะเวลา 3 ปี หรือเรียกว่าเป็นการกาหนดนโยบายตามสถานการณ์จริงในปัจจุบัน
134 5 ปี และ 10 ปี แบบ bottom-up แลว้ มกี ารนาข้อมลู มาวเิ คราะห์และจัดลาดบั
116
4.3.10 กำรสงั เครำะหข์ ้อมูลในภำพรวมจำกกำรเก็บรวบรวมข้อมลู เชิงคุณภำพ (ต่อ)
ประเดน็ รำยละเอียด มิติของคณุ ภำพชีวิต
ความสาคญั ตามความเหมาะสมของสถานการณ์ ซง่ึ นโยบายที่รัฐบาล
ควรใหค้ วามสาคัญในระยะเวลา 3 ปี 5 ปี และ 10 ปี มีรายละเอียด โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ดังน้ี โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
1) นโยบายระยะ 3 ปี ควรให้ความสาคญั กับการดาเนินงานเชงิ รกุ มิตดิ า้ นสขุ ภาพ
ดา้ นการส่งเสริมสุขภาพของผู้สงู อายุ โดยการเกบ็ รวบรวมข้อมลู และ
จาแนกประเภทของผู้สูงอายตุ ามคุณลักษณะและความสามารถในการ
พึง่ พาตนเอง ซึง่ จาแนกไดเ้ ป็นผ้สู ูงอายตุ ดิ เตียง ตดิ บ้าน ตดิ สงั คม ใน
กลุ่มท่ตี ิดสังคมควรมีมาตรการในการป้องกนั ไม่ให้กลายเป็นผู้สูงอายุ
ติดบา้ น ติดเตียง โดยการประชาสมั พันธ์เกย่ี วกบั ข้อมลู ขา่ วสารและ
ช่องทางในการเข้าถึงสทิ ธแิ ละบริการต่างๆ รวมท้ังมสี วัสดกิ ารด้าน
การตรวจสุขภาพประจาปโี ดยไมม่ ีคา่ ใช้จา่ ยสาหรับผู้สูงอายุ เพือ่
ประเมินสขุ ภาพในเบ้ืองต้น ป้องกนั การเกิดโรคท่สี ง่ ผลกระทบอย่าง
รนุ แรงตอ่ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ กลุ่มผสู้ ูงอายตุ ิดบา้ นควรมีมาตรการใน มิติด้านสังคม
การสง่ เสริมการมสี ่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมเพอื่ ป้องกันปัญหาการ
เปน็ โรคซมึ เศรา้ หรือกลายเป็นผู้ป่วยติดเตยี ง ส่วนกลมุ่ ผสู้ งู อายตุ ิด
เตยี งควรมมี าตรการในการดแู ลรักษาและฟ้นื ฟอู ยา่ งถูกสุขลักษณะ มติ ดิ ้านสภาพแวดล้อม
รวมทงั้ จัดสภาพแวดลอ้ มให้มีความเหมาะสม
2) นโยบายระยะ 5 ปี หรือ 10 ปี รฐั บาลควรให้ความสาคัญกบั การ
เตรียมความพร้อมก่อนเข้าส่วู ัยสูงอายุในกลุ่มผู้ใหญ่ท่กี าลงั จะเข้าสู่วัย
สูงอายเุ พ่ือส่งเสริมใหเ้ ป็นผสู้ ูงวัยท่มี คี ณุ ภาพ โดยมนี โยบาย/มาตรการ
ด้านการเตรียมความพรอ้ มในทุกมติ ิ ท้งั มิติด้านเศรษฐกจิ เก่ียวกบั การ มิติดา้ นรายได้และ
บริหารจดั การ การวางแผนทางการเงิน และการออม รวมทัง้ การเพิ่ม เศรษฐกจิ
เบย้ี ยงั ชีพใหม้ ีความเหมาะสมสอดคล้องกบั สถานการณ์ มติ ิด้าน มิตดิ า้ นสขุ ภาพ
สุขภาพ เป็นการเตรียมความพรอ้ มดา้ นการส่งเสรมิ สุขภาวะ เพือ่ ให้
ผูส้ ูงอายุยังมสี ขุ ภาพแข็งแรงแม้อายุลว่ งเลยกลายเป็นกลุ่มผู้สงู วยั มี
ความสามารถในการพึ่งพาตนเองได้ โดยเปน็ การกาหนดมาตรการใน
เชงิ ปอ้ งกันและเฝ้าระวังไมใ่ ห้ผสู้ ูงอายุประสบปัญหาปว่ ยติดเตยี งและ
การเกดิ โรคอัลไซเมอรซ์ ่งึ พบมากขึ้นในกลมุ่ ผู้สูงอายุ มิติดา้ นการศึกษา มติ ิดา้ นการเรยี นรู้และ
โดยส่งเสรมิ การพัฒนาทกั ษะและการเรียนรู้ตลอดชีวติ อยา่ งเป็นระบบ พัฒนา
เพ่ือเสรมิ สรา้ งภูมคิ ุ้มกนั และการปรับตวั อยา่ งรู้เท่าทันตอ่ สถานการณ์ มติ ิดา้ นรายได้และ
มิตดิ า้ นรายได้และการจ้างงานซ่ึงมคี วามจาเปน็ ในสังคมสงู วัยที่ เศรษฐกิจ
ผู้สูงอายตุ ้องพึง่ พาตนเองมากขนึ้ โดยควรมีการกาหนดนโยบาย/
มาตรการส่งเสรมิ การจา้ งงานผู้สงู อายุ การพัฒนาทกั ษะความรู้
เกยี่ วกบั การประกอบอาชีพในยุคใหม่ท่ีผู้สูงอายุสามารถเรียนรูไ้ ด้ ซ่ึง
ในการดาเนินงานตามนโยบายตา่ งๆ เหล่านีร้ ฐั บาลต้องมกี ารสนับสนนุ
งบประมาณอยา่ งเพียงพอเพื่อให้เกิดการขับเคลอื่ นในทางปฏิบัตไิ ด้
135
117
4.3.10 กำรสงั เครำะห์ขอ้ มูลในภำพรวมจำกกำรเก็บรวบรวมข้อมลู เชิงคณุ ภำพ (ตอ่ )
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย ประเด็น รำยละเอยี ด มิตขิ องคุณภำพชวี ติ
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน การมสี ่วนรว่ มของ อย่างมปี ระสิทธภิ าพและประสทิ ธผิ ล มติ ิดา้ นรายได้และ
หนว่ ยงาน 3) นโยบายท่ีควรมกี ารเพ่มิ เติมนอกเหนอื จากนโยบายที่เป็นขอ้ เสนอ เศรษฐกิจ
ภาคเอกชนในการ ขา้ งต้นคือ การจดั สวสั ดิการหรอื ระบบการคุ้มครองทางสงั คมใหก้ ับ มิติดา้ นสงั คม
สง่ เสริมคณุ ภาพ แรงงานนอกระบบทเี่ ปน็ ผู้สูงอายุ ซ่ึงแรงงานนอกระบบกลุ่มน้มี อี ยู่ มิติดา้ นสังคม
ชีวติ ของผสู้ งู อายุ จานวนไมน่ ้อยและไมไ่ ด้รับสทิ ธ/ิ การคุ้มครองใดๆ โดยควรมีชอ่ งทางใน
การประชาสัมพนั ธ์ให้แรงงานกลมุ่ น้ีมีการลงทะเบยี นเพ่ือให้มีประวัติ มติ ดิ ้านรายได้และ
ขอ้ มลู และหน่วยงานภาครฐั สามารถให้การชว่ ยเหลือดแู ลโดยการจดั เศรษฐกจิ
สวสั ดิการและระบบการคุ้มครองดูแลใหเ้ ป็นไปอย่างทวั่ ถึงครอบคลุม
กลมุ่ เป้าหมาย
การใชร้ ะบบ CSR ในการสง่ เสริมการมสี ่วนรว่ มของภาคเอกชนในการ
ดาเนินกจิ กรรมทเี่ ป็นประโยชนต์ ่อสังคม โดยเฉพาะระบบการ
ช่วยเหลือดูแลพนักงานของภาคเอกชนภายหลังการเกษียณอายจุ าก
การทางานซึ่งเร็วกวา่ เจ้าหน้าท่ีของหนว่ ยงานภาครัฐ ซ่งึ แสดงถึงความ
รับผดิ ชอบในการช่วยเหลอื ดูแลแบบเกอื้ กลู โดยไม่ทอดท้ิงกนั แม้เปน็
พนกั งานอาวโุ สทเี่ กษียณอายุไปแล้ว ทั้งนร้ี ะบบ CSR สามารถสร้าง
ความรว่ มมือในการดาเนนิ งานทัง้ ในรูปแบบของการให้ความช่วยเหลือ
เกย่ี วกบั การดาเนนิ ชีวิตประจาวนั การใชเ้ ทคโนโลยีท่ีก้าวลา้ ของ
หน่วยงานภาคเอกชนมาประยุกต์ใช้ในการชว่ ยเหลอื ดูแล และสง่ เสริม
ใหผ้ ู้สงู อายุมีคุณภาพชีวติ ทดี่ ีขึ้น รวมท้งั กาหนดอาชพี ท่ีมคี วาม
เฉพาะเจาะจงและสงวนไว้สาหรบั ผสู้ ูงอายุทีย่ งั มีศกั ยภาพ ความรู้
ความสามารถ ความพร้อม และความต้องการในการทางาน เพือ่ ไม่ให้
เกดิ การแกง่ แย่งแขง่ ขันกับคนในชว่ งวยั อน่ื
136
บทท่ี 5
สรุป อภปิ ร�ยผล
และข้อเสนอแนะ
137119
โครงการวิจัยการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ิตของผู้สงู อายุ
โดโคยรองากศายั รกวาิจรยั มกีสา่วรนสร่งวเมสขรอิมงคคณุ นภทุกาพช่วชงวี วิตยั ขใอนคงรผอู้สบูงคอราัวยแุ ละชมุ ชน
โดยอาศัยการมสี ว่ นรว่ มของคนทกุ ช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุยบทที่ 5
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนสรปุ อภิปรำยผล และขอ้ เสนอแนะ
การเข้าสู่สังคมสูงวัยของประเทศไทยแสดงถึงสัดส่วนโครงสร้างของประชากรไทยที่เปล่ียนแปลงไป
โดยมีประชากรวัยสูงอายเุ พิม่ มากข้นึ และมแี นวโนม้ เพ่ิมสงู ขึ้นอย่างตอ่ เน่ือง ในขณะทปี่ ระชากรวัยแรงงานและ
ประชากรวัยเด็กมีแนวโน้มที่ลดน้อยลง จากสถิติการเกิดและการนิยมมีบุตรลดน้อยลง การเปล่ียนแปลง
โครงสร้างของประชากรดังกล่าวแสดงถึงภาวะพึ่งพิงของประชากรวัยสูงอายุที่มีต่อวัยแรงงานเพ่ิมมากขึ้น
นอกจากน้ี การเข้าสู่วัยสูงอายุยังทาให้กลุ่มผู้สูงวัยประสบปัญหาด้านสุขภาพที่เส่ือมถอย การมีโรคประจาตัว
หรืออาจรุนแรงจนถึงข้ันป่วยติดเตียงหรือไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ ปัญหาด้านรายได้ที่อาจไม่เพียงพอ
เน่ืองจากไม่สามารถทางานหารายไดเ้ องได้ ขาดทักษะความรู้/กาลังในการทางานเพ่ือใหม้ ีรายได้เพียงพอ และ
เบย้ี ยังชพี ที่ไดจ้ ากภาครัฐอาจยงั ไม่เพียงพอสาหรับการใช้จา่ ยในครัวเรอื น อย่างไรก็ตามการท่ีประเทศไทยเขา้ สู่
สังคมสงู อายุมาแล้วชว่ งระยะเวลาหน่ึงทาใหม้ ีการกาหนดนโยบาย โครงการ/กิจกรรมในการส่งเสริมใหผ้ ู้สงู อายุ
มีคณุ ภาพชวี ิตที่ดี ซ่ึงส่งผลให้ผูส้ ูงอายุส่วนหนึง่ ยงั คงมีกาลงั ความสามารถในการพึง่ พาตนเอง รวมทั้งมสี ่วนรว่ ม
ในกิจกรรมทางสังคม แต่ถึงกระนนั้ ก็ยังมีผสู้ ูงอายุอีกจานวนไม่น้อยที่ประสบปัญหาในการใช้ชีวิตซึ่งจาเปน็ ต้อง
ไดร้ บั การช่วยเหลอื เยยี วยา แกไ้ ขปญั หา และพฒั นา เพ่ือใหม้ ีคุณภาพชวี ิตที่ดขี ึน้
การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุไม่ได้เป็นบทบาทหน้าท่ีของใครคนใดคนหน่ึง คนกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง
หรือหน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่ง แต่ควรเป็นการส่งเสริมสนับสนุนจากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง
ครอบครัวท่ีมีสายสัมพันธ์ใกลช้ ิดกับผู้สูงอายุ และชุมชนทอ้ งถ่ินซึ่งเป็นถ่ินที่อยู่อาศัยรวมทั้งเป็นสภาพแวดล้อมใน
การดารงชีวิตของผู้สูงอายุ ควรเป็นกลุ่มท่ีมีบทบาทสาคัญในการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีทั้ง
ทางด้านร่างกายและจิตใจ รู้สึกมีคุณค่าและศักด์ิศรี ได้รับการพัฒนาอย่างเหมาะสมตามความพร้อม/ความ
ต้องการ/ศักยภาพ ตลอดจนได้รับการยอมรับทางสงั คม โดยอาศัยการสนับสนุนจากหน่วยงาน/องค์กรทุกภาค
ส่วนทีม่ ภี ารกิจเก่ียวขอ้ ง/มีกาลัง/ทรัพยากรในการสนับสนุน
การศึกษาวิจัยเร่ือง “การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยใน
ครอบครัวและชุมชน” เป็นการศึกษาเพ่ือวิเคราะห์แนวทาง/รูปแบบในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
โดยอาศัยการมีส่วนร่วมจากคนในครอบครัวและชุมชนท้องถ่ินเป็นหลัก ภายใต้การสนับสนุนของหน่วยงานที่
เกี่ยวข้อง วัตถุประสงค์สาคัญของการศึกษาวิจัยคือ เพื่อเสริมสร้างความตระหนักในคุณค่า ความสาคัญ และ
การมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวยั ในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เพ่ือส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคณุ ภาพชีวิต
ท่ีดีทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ สามารถพึ่งพาตนเองได้มากขึ้น รวมท้ังเพื่อส่งเสริมความสัมพันธ์ภายใน
ครอบครัว/ชุมชนระหว่างคนทุกช่วงวัย และมีการพัฒนาระบบกลไกในการคุ้มครองดูแลผู้สูงอายุ ภายใต้
รูปแบบ/แนวทางที่กาหนด การศึกษาวิจัยใช้วิธีการวิจัยแบบผสมผสาน (Mix Methodology) ระหว่างวิธีการ
วิจัยเชิงปริมาณ และวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพซึ่งประกอบด้วยการสนทนากลุ่ม (Focus Group Discussion)
และการสัมภาษณ์เชิงลึก (Indept Interview) กลุ่มตัวอย่างสาหรับการวิจัยเชิงปริมาณจาแนกเป็น 2 กลุ่มคือ
ผู้สูงอายุที่มีตั้งแต่อายุ 60 ปีข้ึนไป และสมาชิกในครอบครัวที่มีอายุระหว่าง 10 – 59 ปี ส่วนการสนทนากลุ่ม
จัดขึ้น 2 ครั้งกับกลุ่มเป้าหมาย 2 กลุ่ม โดยกลุ่มแรกเป็นตัวแทนของผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว กลุ่มที่
สองเป็นตัวแทนของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการดาเนินงานด้านผู้สูงอายุในพ้ืนที่ ได้แก่ องค์กรปกครองส่วน
ท้องถ่ิน ชมรม/สมาคม/องค์กรด้านผู้สูงอายุ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตาบล (รพสต.) สานักงาน
138
120 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) เป็นต้น การสัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มเป้าหมาย
คือ ผูเ้ ชีย่ วชาญ/นกั วชิ าการทที่ างานเก่ยี วข้อง/มปี ระสบการณ์ทางานดา้ นผูส้ งู อายจุ านวน 3 คน 139
5.1 สรปุ ผลกำรศกึ ษำวจิ ัยเชงิ ปริมำณ
5.1.1 ข้อมูลท่วั ไป
1) ลักษณะของกลุ่มตัวอย่ำง ข้อมูลจากการศึกษาวิจัยในพ้ืนท่ีที่มีการเก็บรวบรวมจากกลุ่ม
ตัวอย่างท่ีเป็นผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว จานวนรวม 1,000 คน จาแนกเป็นผู้สูงอายุ 400 คน และ
สมาชกิ ในครอบครวั 600 คน การคัดเลือกกลุ่มตัวอยา่ ง 2 กลมุ่ ดงั กล่าว เพื่อเปน็ การเปรียบเทียบความแตกตา่ ง
ทางดา้ นความคิดเห็นเก่ียวกับการประเมินคณุ ภาพชีวิตของผู้สูงอายรุ ะหว่างตัวของผสู้ ูงอายุเอง กับสมาชกิ ช่วง
วัยอืน่ ในครอบครวั และชุมชน
2) ข้อมูลพ้ืนฐำนของกลุ่มตัวอย่ำงผู้สูงอำยุ กลุ่มตัวอย่างที่เป็นผู้สูงอายุจานวน 400 คน จาแนก
เป็นเพศชาย 119 คน และเพศหญิง 281 คน ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 29.80 และร้อยละ 70.20 ตามลาดับ กลุ่ม
ตัวอย่างท่ีเป็นผู้สูงอายุส่วนใหญ่มีอายุระหว่าง 60 – 70 ปี โดยมีจานวนเท่ากับ 216 คน หรือคิดเป็นร้อยละ
54.00 เมื่อจาแนกกลุ่มตัวอย่างผู้สูงอายุตามระดับการศึกษาพบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่เรียนจบระดับ
ประถมศึกษาและไม่ได้เรียนหนังสือ โดยมีจานวนรวม 310 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 77.50 ในส่วนของการ
ประกอบอาชีพ กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ไม่ได้ประกอบอาชีพและประกอบอาชีพเกษตรกรรมในจานวนที่เท่ากัน
โดยมีจานวนรวม 300 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 75.00 ในส่วนของรายได้กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มีรายได้ไม่เกิน
100,000 บาท โดยมีจานวน 342 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 85.50 แหล่งรายได้หลักของกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่
มาจากเบย้ี ยังชพี ทไ่ี ดร้ ับจากภาครฐั โดยมจี านวนเทา่ กับ 309 คน หรือคดิ เป็นรอ้ ยละ 77.30 การมเี งินเก็บออม
กลุ่มตัวอยา่ งจานวน 218 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 54.50 ซ่งึ เกินครง่ึ ของจานวนกลุ่มตัวอย่างท้ังหมดเล็กน้อยมี
การเกบ็ ออมเงิน ในส่วนของจานวนสมาชิกทง้ั หมดในครอบครัว พบว่า กลุ่มตวั อยา่ งส่วนใหญอ่ ยู่ในครอบครวั ที่
มีสมาชิกรวมระหว่าง 2 – 5 คน โดยมีจานวนเท่ากับ 329 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 82.25 และมีผู้สูงอายุที่
อาศัยอยตู่ ามลาพงั จานวน 16 คน หรือคิดเป็นรอ้ ยละ 4.00
3) ข้อมูลพ้ืนฐำนของกลุ่มตัวอย่ำงท่ีเป็นสมำชิกช่วงวัยอ่ืนในครอบครัว กลุ่มตัวอย่างที่เป็น
สมาชิกช่วงวัยอน่ื ในครอบครวั จานวน 600 คน จาแนกเปน็ เพศชาย 190 คน และเพศหญิง 410 คน ซง่ึ คิดเป็น
ร้อยละ 31.70 และร้อยละ 68.30 ตามลาดับ กลุ่มตัวอย่างท่ีเป็นสมาชิกช่วงวัยอื่นในครอบครัวส่วนใหญ่อยู่
ในช่วงอายุระหว่าง 41 – 59 ปี เรียกได้ว่าเป็นวัยผู้ใหญ่และวัยที่กาลังจะเข้าสู่วัยสูงอายุ โดยมีจานวนรวม
เท่ากับ 369 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 61.50 เม่ือจาแนกกลุ่มตัวอย่างสมาชิกในครอบครัวตามระดับการศึกษา
พบว่าสมาชิกส่วนใหญ่เรียนจบระดับประถมศึกษา มัธยมศึกษาตอนต้นและมัธยมศึกษาตอนปลาย โดยมี
จานวนรวม 384 คน หรอื คิดเปน็ รอ้ ยละ 64.00 ในส่วนของการประกอบอาชีพ กลุ่มตวั อยา่ งส่วนใหญ่ประกอบ
อาชีพรับจ้างท่ัวไปและอาชีพเกษตรกรรมซ่ึงเป็นอาชีพที่มีงานและรายได้ไม่แน่นอน โดยมีจานวนรวม 330 คน
หรือคิดเป็นร้อยละ 55.00 ในส่วนของรายได้กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มีรายได้อยู่ระหว่าง 10,001 - 200,000 บาท
โดยมีจานวน 431 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 71.80 แหล่งรายได้หลักของกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่มาจากการ
ประกอบอาชีพ โดยมีจานวนเท่ากับ 506 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 84.30 การมีเงินเก็บออม กลุ่มตัวอย่าง
จานวน 319 คน หรือคิดเปน็ ร้อยละ 53.20 ซ่ึงเกินคร่ึงของจานวนกลุ่มตัวอย่างทัง้ หมดเล็กน้อยมีการเก็บออม
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 121
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชนเงนิ ในสว่ นของจานวนสมาชกิ ทั้งหมดในครอบครัว พบว่า กลมุ่ ตัวอย่างส่วนใหญอ่ ยูใ่ นครอบครัวท่ีมสี มาชกิ รวม
ระหวา่ ง 3 – 5 คน โดยมจี านวนเท่ากับ 416 คน หรือคิดเป็นร้อยละ 69.30
5.1.2 กำรประเมนิ คุณภำพชวี ิตของผ้สู งู อำยุ
1) กำรประเมินคุณภำพชีวิตของผสู้ ูงอำยุโดยกลมุ่ ตวั อย่ำงผูส้ งู อำยุ
การประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุตามประเด็นการประเมินในแต่ละองค์ประกอบ ทั้ง
องค์ประกอบทางด้านร่างกาย องค์ประกอบด้านจิตใจ องค์ประกอบด้านสัมพันธภาพทางสังคม องค์ประกอบ
ด้านสิ่งแวดล้อม และคุณภาพชีวติ โดยรวม พบว่า ทุกองค์ประกอบมีคะแนนการประเมินอยู่ในระดับปานกลาง
เม่ือจาแนกองค์ประกอบเป็นรายประเด็นพบว่ามีบางประเด็นท่ีมีคะแนนการประเมินอยู่ในระดับมาก
ประกอบด้วย ความรู้สึกว่าชีวิตมีความหมาย, ความพอใจกับสภาพบ้านเรือนที่อยู่อาศัยปัจจุบัน, ความพอใจต่อ
ความสัมพันธ์ท่ีมีกับคนรอบข้าง, ความรู้สึกถึงความม่ันคงปลอดภัยในในการดาเนินชีวิตประจาวัน, ความคิดเห็น
ว่าสภาพแวดล้อมดีต่อสุขภาพ, ความสามารถในการไปไหนมาไหนด้วยตนเอง, การมีคุณภาพชีวิตชีวิตที่ดีและ
ความรู้สึกพอใจในตนเอง รวมทั้งการมีความรู้สึกไม่ดี เช่น รู้สึกเหงา เศร้า หดหู่ สิ้นหวัง วิตกกังวล บ่อยครั้ง โดย
คดิ เป็นร้อยละ 55.00, 53.50, 51.80, 50.00, 45.30, 45.30, 45.30, 42.50, และ 40.50 ตามลาดบั และประเด็น
ท่ีน่าสนใจคือ การประเมินองค์ประกอบในภาพรวมแต่ละด้านแม้ว่าระดับคะแนนส่วนใหญ่จะแสดงถึงการมี
คุณภาพชีวิตระดับกลางๆ แต่มีองค์ประกอบด้านจิตใจที่มีคะแนนการประเมินคุณภาพชีวิตที่ดีสูงกว่า
องค์ประกอบด้านอื่นๆ โดยมีอัตราเท่ากับร้อยละ 28.20 ส่วนองค์ประกอบด้านสิ่งแวดล้อมมีคะแนนการ
ประเมินคุณภาพชีวติ ท่ีไมด่ ีสงู กว่าองค์ประกอบดา้ นอ่ืนๆ โดยมอี ัตราเทา่ กับรอ้ ยละ 18.50 ขอ้ มูลดังกล่าวแสดง
ให้เห็นว่า กลุ่มตัวอย่างผู้สูงอายุมีองค์ประกอบทางด้านจิตใจท่ีดี/มีสภาพจิตใจดี โดยมีความรู้สึกพึงพอใจใน
ชวี ิตของตนเองและร้สู ึกว่าชีวิตมีความหมาย แต่สิ่งที่ควรมีการปรับปรุงเพื่อให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้นคือ
การปรบั ปรงุ สภาพแวดล้อมทีอ่ ยู่อาศัยและส่งิ อานวยความสะดวกท่เี อ้ือต่อการดาเนนิ ชวี ติ ของผูส้ งู อายุ
2) กำรประเมนิ คณุ ภำพชวี ติ ของผู้สูงอำยุโดยกลุ่มตวั อยำ่ งสมำชกิ ในครอบครัวของผสู้ ูงอำยุ
การประเมนิ คณุ ภาพชวี ติ ของผู้สูงอายุโดยสมาชิกช่วงวัยอื่นในครอบครวั ตามประเด็นการประเมิน
ในแต่ละองคป์ ระกอบ ทัง้ องคป์ ระกอบทางดา้ นร่างกาย องค์ประกอบดา้ นจิตใจ องคป์ ระกอบด้านสัมพนั ธภาพ
ทางสังคม องค์ประกอบด้านส่ิงแวดล้อม และคุณภาพชีวิตโดยรวม พบว่า ทุกองค์ประกอบมีคะแนนการ
ประเมินอยู่ในระดับปานกลาง เม่ือจาแนกองค์ประกอบเป็นรายประเด็นพบว่ามีบางประเด็นที่มีคะแนนการ
ประเมินอยู่ในระดับมาก ประกอบด้วย ความคิดเห็นว่าผู้อายุรู้สึกว่าชีวิตมีความหมาย, ความคิดเห็นว่าสภาพ
บ้านเรือนท่ีอยอู่ าศัยปัจจุบันมีความเหมาะสมกับผู้สูงอาย,ุ ความคิดเหน็ ว่าผู้สูงอายรุ ู้สึกพอใจกับความช่วยเหลือ
ทไี่ ดร้ ับจากคนในครอบครวั และคนในชุมชน รวมท้ังความคิดเหน็ วา่ ผู้สงู อายุรู้สึกพอใจต่อความสัมพนั ธ์ท่ีมีกบั คน
รอบข้าง โดยคิดเป็นร้อยละ 47.30, 46.00, 45.50, และ 43.70 ตามลาดับ และประเด็นท่ีน่าสนใจคือ การ
ประเมินองค์ประกอบในภาพรวมแต่ละด้านแม้ว่าระดับคะแนนส่วนใหญ่จะแสดงถึงความคิดเห็นเก่ียวกับ
คุณภาพชีวิตของผ้สู ูงอายุท่ีอยู่ในระดับกลางๆ แต่มีองคป์ ระกอบด้านจิตใจท่ีมีคะแนนการประเมินคุณภาพชีวิต
ท่ีดีสูงกว่าองค์ประกอบด้านอ่ืนๆ โดยมีอัตราเท่ากับร้อยละ 20.20 ส่วนองค์ประกอบด้านสิ่งแวดล้อมมีคะแนน
การประเมินคุณภาพชีวิตท่ีไม่ดีสูงกว่าองค์ประกอบด้านอ่ืนๆ โดยมีอัตราเท่ากับร้อยละ 21.30 ข้อมูลดังกล่าว
แสดงให้เห็นว่า กลุ่มตัวอย่างสมาชิกช่วงวัยอื่นในครอบครัวผู้สูงอายุมีความคิดเห็นว่าผู้สูงอายุมีองค์ประกอบ
140 ทางดา้ นจิตใจที่ดี/มสี ภาพจิตใจดี โดยมีความรสู้ กึ พึงพอใจในชีวติ ของตนเองและรู้สกึ วา่ ชวี ิตมคี วามหมาย แต่สิ่ง
122 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
ที่ควรมีการปรับปรุงเพื่อให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีข้ึนคือการปรับปรุงสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัยและส่ิง โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
อานวยความสะดวกทเ่ี ออ้ื ตอ่ การดาเนนิ ชีวติ ของผู้สงู อายุ
3) กำรเปรียบเทียบระหว่ำงกำรประเมินคุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุโดยผู้สูงอำยุกับกำรประเมิน
โดยสมำชกิ ชว่ งวยั อืน่ ในครอบครัว
ผลการประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจากการประเมินโดยกลุ่มผู้สูงอายุเองกับการประเมินโดย
สมาชิกช่วงวัยอน่ื ในครอบครัวมคี วามสอดคล้องเป็นไปในทิศทางเดียวกันคือ การมคี ุณภาพชีวิตในระดับกลางๆ
ท้ังองค์ประกอบทางด้านร่างกาย องค์ประกอบด้านจิตใจ องค์ประกอบด้านสัมพันธภาพทางสังคม
องค์ประกอบด้านสิ่งแวดล้อม และคุณภาพชีวิตโดยรวม ตลอดจนมีระดับคะแนนการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของ
องค์ประกอบทางด้านจิตใจสูงกว่าองค์ประกอบด้านอ่ืนๆ และมีคะแนนคุณภาพชีวิตที่ไม่ดีขององค์ประกอบ
ด้านสิ่งแวดล้อมสูงกว่าองค์ประกอบด้านอื่นๆ เช่นเดียวกัน เม่ือเปรียบเทียบระดับคุณภาพชีวิตตามความ
คิดเห็นของกลุ่มตัวอย่างท้ัง 2 กลุ่ม พบว่า ผู้สูงอำยุมีกำรประเมินคุณภำพชีวิตของตนเองไปในทำงท่ีดี
มำกกว่ำสมำชิกช่วงวัยอ่ืน โดยมีอัตราการประเมินระดับคุณภาพชีวิตท่ีไม่ดีต่ากว่าการประเมินของสมาชิก
และมีอัตราการประเมินระดับคุณภาพชีวิตที่ดีสูงกว่าการประเมินของสมาชิก นอกจากนี้ในการประเมินราย
ประเด็นยังพบว่า ผู้สูงอายุมีคะแนนการประเมินระดับมากจานวน 9 ประเด็น ส่วนสมาชิกช่วงวัยอื่นใน
ครอบครวั มคี ะแนนการประเมินระดับมากจานวน 4 ประเด็น โดยประเด็นทม่ี คี ะแนนประเมินระดับมากตรงกัน
ท้ัง 2 กลุ่มตัวอยา่ งคือ ความคิดเห็น/ความรู้สกึ วา่ ชีวิตมคี วามหมาย ความคดิ เห็นวา่ สภาพที่อยอู่ าศัยในปจั จุบัน
มีความเหมาะสม ความคิดเห็น/ความรู้สึกพอใจต่อความสัมพันธ์ที่มีกับคนรอบข้าง ส่วนอีกหนึ่งประเด็นที่
สมาชิกให้คะแนนการประเมินในระดับมาก ต่างจากผู้สูงอายุท่ีให้คะแนนการประเมินในระดับปานกลางคือ
ความคิดเห็นว่าผู้สูงอายุรู้สึกพอใจกับความช่วยเหลือที่ได้รับจากคนในครอบครัวและคนในชุมชน ในส่วนของ
ประเด็นเพิ่มเติมท่ีผู้สูงอายุให้คะแนนระดับมากในขณะท่ีสมาชิกช่วงวัยอื่นให้คะแนนในระดับปานกลาง ได้แก่
ความรู้สึกถึงความม่ันคงปลอดภัยในในการดาเนินชีวิตประจาวัน, ความคิดเห็นว่าสภาพแวดล้อมดีต่อสุขภาพ,
ความสามารถในการไปไหนมาไหนดว้ ยตนเอง, การมีคุณภาพชีวิตชีวิตท่ีดแี ละความรสู้ ึกพอใจในตนเอง รวมทั้งการ
มคี วามรสู้ ึกไม่ดี เชน่ รู้สึกเหงา เศร้า หดหู่ ส้ินหวงั วิตกกงั วล บ่อยครงั้
ข้อมูลจากการศึกษาวิจัยเชิงปริมาณสะท้อนให้เห็นถึงความรู้สึก/ความคิดเห็นของผู้สูงอายุเก่ียวกับ
คณุ ภาพชีวิตของตนเอง รวมท้ังมุมมองความคิดเห็นเกี่ยวกบั คุณภาพชวี ิตของผู้สงู อายุจากการประเมินของสมาชิก
ในครอบครัว ซ่ึงได้ใหค้ วามคิดเหน็ ในทิศทางทส่ี อดคล้องกนั ว่าคณุ ภาพชีวิตโดยรวมของผสู้ ูงอายุอยู่ในระดับกลางๆ
นั่นหมายถึงว่า จาเป็นต้องมีการดาเนินงานเพื่อช่วยเหลือ แก้ไขปัญหา ตลอดจนพัฒนาเพื่อให้ท้ังตัวของผู้สูงอายุ
เองและสมาชิกในครอบครัวมีความคิดเห็นว่าผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตท่ีดีอย่างเพียงพอในทุกๆ มิติ ท้ังนี้ในการ
พัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุจะต้องทราบถึงสถานการณ์ของผู้สูงอายุในปัจจุบัน การให้ความช่วยเหลือ
สนับสนุนโดยหน่วยงานและภาคส่วนท่เี กีย่ วข้อง รูปแบบ/แนวทางในการส่งเสรมิ ให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวติ ท่ีดีโดย
การมสี ่วนร่วมของครอบครัวและชมุ ชน ภายใต้การสนับสนุนของหนว่ ยงานแต่ละภาคส่วนตา่ งๆ โดยขอ้ มูลในส่วน
ดงั กลา่ วนีม้ าจากการเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยวิธกี ารวิจัยเชิงคุณภาพ ซง่ึ จะมีการนาเสนอในส่วนต่อไป
141
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 123
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน5.2 สรปุ ผลกำรศึกษำวิจัยเชงิ คุณภำพ
5.2.1 สถำนกำรณ์เกย่ี วกับชีวิตควำมเป็นอยแู่ ละสภำพปัญหำของผู้สงู อำยุในปจั จุบนั
การเก็บรวบรวมข้อมูลโดยวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพจากการสนทนากลุ่มสะท้อนถึง ลักษณะความ
เป็นอยู่ของผู้สูงอายุส่วนใหญ่ที่ยังคงอาศัยอยู่ร่วมกับสมาชิกในครอบครัว หรือมีบ้านที่พักอาศัยอยู่ในบริเวณ
ใกล้เคียงกับบ้านของบุตรหลาน ลักษณะความสัมพันธ์เป็นไปอย่างผูกพันใกล้ชิด มีการดูแลซึ่งกันและกันโดย
แบ่งหน้าท่ีภายในครอบครัว ผู้สูงอายุได้รับการดูแลท้ังทางด้านร่างกายเกี่ยวกับการใช้ชีวิตประจาวัน และการ
ดูแลสภาพจิตใจ ผู้สูงอายทุ ่ีไม่ไดอ้ าศยั อยูร่ ่วมกับบตุ รหลาน จะไดร้ ับการช่วยเหลือดูแลโดยญาติ/เพ่ือนบ้าน ไม่
มีปัญหาผู้สูงอายุถูกทอดท้ิงโดยไม่ได้รับการดูแล สิ่งที่สะท้อนถึงความแตกต่างระหว่างผู้สูงอายุที่อาศัยในพื้นที่
องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดใหญ่กับองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดเล็กคือฐานะความ เป็นอยู่และ
บทบาทการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม โดยผู้สูงอายุในพื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขนาดใหญ่จะมี
ฐานะความเป็นอยู่ค่อนข้างดีจากการประกอบอาชีพท่ีเป็นเจ้าของธุรกิจ หรือได้รับการดูแลจากบุตรหลานท่ีมี
ฐานะดี ประกอบกับยังคงมีความพร้อมและความรู้ความสามารถในการเป็นกาลังสาคัญท่ีจะมีส่วนร่วมใน
กิจกรรมทางสังคมต่างๆ ขณะท่ีผู้สูงอายุในพื้นท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดเล็กส่วนใหญ่มีฐานะปาน
กลางโดยมีรายได้หลักจากเบ้ียยังชีพผู้สูงอายุ และรายได้เล็กๆ น้อยๆ จากการประกอบอาชีพท่ีพอมีกาลัง
สามารถทาได้ เช่น ทาสวนยางพารา ปลูกพืชผักสวนครัว เป็นต้น รวมท้ังมีหน้าที่สาคัญในการเล้ียงดูหลาน
ในช่วงทีบ่ ุตรไปทางาน โอกาสในการมสี ว่ นรว่ มในกจิ กรรมทางสงั คมจงึ ค่อนข้างน้อย
สภาพปัญหาหลกั ของผู้สูงอายุในปัจจบุ ันเกี่ยวข้องกับสุขภาพจากการเสอื่ มสภาพของร่างกายที่เปน็ ไป
ตามวัย ทาให้ส่วนใหญ่มีโรคประจาตัว เช่น โรคเบาหวาน ความดัน ไขมัน และปัญหาด้านสุขภาพท่ีสาคัญซึ่ง
ต้องได้รับการดูแลเป็นพิเศษคือ ผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาป่วยติดเตียง/พิการ/ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้
ถึงแม้ว่าจะมีจานวนน้อย แตผ่ ู้สูงอายุกลุ่มดังกล่าวจะประสบปัญหาต่อเนื่องเก่ียวกับการมีรายได้ไม่เพียงพอต่อ
คา่ ใช้จ่าย ซง่ึ ชมุ ชนท้องถิ่นไมส่ ามารถช่วยเหลือดูแลได้อย่างต่อเน่ือง นอกจากนี้ยงั พบว่า สถติ ิการเจ็บปว่ ยด้วย
โรคอัลไซเมอร์มีแนวโน้มสูงขึ้นในผู้สูงอายุโดยยังไม่มีระบบการคัดกรองที่มีประสิทธิภาพเท่าท่ีควร ปัญหาด้าน
สุขภาพท่ีมีความซับซ้อนข้างต้นนอกเหนือโรคประจาตัวจะพบในกลุ่มผู้สูงอายุท่ีอาศัยในเขตองค์กรปกครอง
ส่วนท้องถิ่นขนาดใหญ่ ขณะที่ผู้สูงอายุในเขตองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดเล็กพบเพียงการเจ็บป่วยด้วย
โรคประจาตัวเป็นส่วนใหญ่ แต่ส่ิงท่ีเป็นปัญหาอีกประการหน่ึงสาหรับผู้สูงอายุในเขตองค์กรปกครองส่วน
ทอ้ งถน่ิ ขนาดเล็กคือ ปญั หาดา้ นการมีหนส้ี ินทม่ี าจากการก้ยู มื เงินเพ่ือเปน็ ค่าใชจ้ ่ายให้กับบตุ ร
5.2.2 กำรดำเนนิ งำนโดยภำคส่วนต่ำงๆ และหน่วยงำนท่เี ก่ียวข้องในกำรส่งเสริมคุณภำพชีวิตของผ้สู ูงอำยุ
1) อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) เป็นกลไกสาคัญในการประสานงานและเข้าถึง
กลุ่มเป้าหมายผู้สูงอายุ โดยทาหน้าที่ในการลงพ้ืนท่ีเพ่ือสารวจสภาพปัญหาและให้ความช่วยเหลือในเบื้องต้น
ตามลักษณะปัญหาที่สามารถช่วยเหลือได้ รวมท้ังมีการประสานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการให้ความ
ช่วยเหลือและแก้ไขปัญหาที่สอดคล้องกับสภาพปัญหาและความต้องการของผู้สูงอายุ ตัวอย่างของกิจกรรม
สาคัญท่ีดาเนินการโดย อสม. ได้แก่ การระดมความร่วมมอื ในการจัดการทาความสะอาดและจดั สภาพบา้ นให้ถูก
สขุ ลกั ษณะเหมาะสาหรบั การอยู่อาศัยของผู้สงู อายุทไ่ี ม่มีกาลังความสามารถในการจัดการได้เอง ซึ่งเป็นกิจกรรม
ของ อสม. ในพ้ืนท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดใหญ่ ส่วนกิจกรรมเด่นๆ ของ อสม. ในพื้นท่ีเขตองค์กร
142 ปกครองส่วนท้องถิ่นขนาดเล็ก ได้แก่ การลงพ้ืนท่ีร่วมกับเจ้าหน้าท่ีจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตาบล
124 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
(รพสต.) เพื่อเยี่ยมผู้สูงอายุป่วยติดเตียงซ่ึงยังมีบุตรหลานคอยดูแล และการมีส่วนร่วมกับชมรมผู้สูงอายุในการ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
เขียนโครงการเพื่อขอรบั การสนับสนุนงบประมาณจากสานักงานหลกั ประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.)
2) ชมรม/โรงเรียนผู้สูงอายุ/กลุ่ม/องค์กรชุมชน ชมรมผู้สูงอายุขับเคลอื่ นโดยสมาชิกผู้สูงอายุภายใต้
การสนับสนุนจากชุมชนท้องถ่ินเพ่ือให้เกิดกจิ กรรมที่เป็นการส่งเสรมิ คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เช่น การอบรม
ให้ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพ การท่องเที่ยวและกีฬา การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุท่ีมีศักยภาพทาหน้าท่ี
ช่วยเหลือผู้สูงอายุที่ต้องการความช่วยเหลือในลักษณะ “เพ่ือนช่วยเพื่อน” การดาเนินกิจกรรมของชมรม
ผสู้ ูงอายุท่เี ปดิ รับสมาชิกท่ีมอี ายุตง้ั แต่ 55 ปีข้ึนไป เพื่อเปน็ การเตรียมความพร้อมก่อนเขา้ สวู่ ัยสงู อายุ พรอ้ มทั้ง
ทาหน้าที่ของ “พ่ีเล้ียง” ในการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุ กลุ่มวิสาหกิจชุมชนซึ่งได้รับงบประมาณสนับสนุนจาก
กองทนุ SME ของรฐั บาล มีการจัดสรรเงินปนั ผลในการจัดต้ัง “กองทุนแมข่ องแผ่นดิน” เพอื่ ร่วมสนับสนนุ เงิน
สงเคราะห์ช่วยเหลือผู้สงู อายุที่ประสบปญั หาความเดือดร้อนในชุมชนท้องถ่ินเปน็ บางครง้ั คราว
3) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น มีกระบวนการจัดทาแผนงาน/โครงการในการช่วยเหลือกลุ่มเป้าหมาย
ผู้สูงอายุโดยเร่ิมต้นจากการจัดทาเวทีประชาคมเพ่ือสารวจสภาพปัญหา/ความต้องการของผู้สูงอายุ พร้อมท้ังให้
ข้อมูลข่าวสารและสิทธิประโยชน์ต่างๆ การขับเคล่ือนโครงการ/กิจกรรมจะเป็นไปในลักษณะของการส่งเสริม
สุขภาพโดยการอบรมให้ความรู้ กิจกรรมการออกกาลังกาย โครงการพัฒนาทักษะความรู้ด้านอาชีพ เป็นต้น ซึ่งมี
ลักษณะคล้ายคลึงกันทั้งในพื้นท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินขนาดเล็กและขนาดใหญ่ แต่ในพื้นท่ีองค์กรปกครอง
ส่วนท้องถ่ินขนาดใหญ่จะมีกิจกรรมเพิ่มเติมท่ีมีความหลากหลายมากกว่าซ่ึงอาจเป็นไปตามบริบทของพื้นท่ี โดย
นอกเหนือจากกิจกรรมในลักษณะของการสง่ เสริมและพัฒนาทักษะความรู้ ยังมีการดาเนินการในลกั ษณะของการ
ช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาเฉพาะและไม่มีความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง โดยการจัดทาฐานข้อมูล
เพ่ือประโยชน์ในการติดตามและให้ความช่วยเหลืออย่างเหมาะสม การจัดตั้งกลุ่มสัจจะออมทรัพย์เพื่อให้มีทุนใน
การจัดซ้ืออุปกรณ์ที่จาเป็นสาหรับผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาสุขภาพและครอบครัวอยู่ในภาวะยากลาบากไม่
สามารถจัดซื้อได้เอง การปรับสภาพห้องน้าให้ถูกสุขลกั ษณะเหมาะสมกับความเป็นอยู่ของผู้สูงอายุ รวมท้ังการจัด
รถรับส่งผู้สงู อายเุ พื่อใหเ้ ข้ามามีสว่ นร่วมในกิจกรรมทางสังคม ป้องกนั ไม่ใหก้ ลายเปน็ ผู้สงู อายุตดิ บ้าน
4) หนว่ ยงานภาครฐั ได้แก่ สานักงานพัฒนาสงั คมและความม่นั คงของมนษุ ยจ์ ังหวดั (พมจ.) ท่ีมีการ
จัดสรรงบประมาณเป็นเงินอุดหนุนซ่อมแซมบ้านให้กับผู้สูงอายุที่มีสภาพท่ีอยู่อาศัยไม่เหมาะสม และการ
ให้ความช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาทางสังคมในชุมชน หน่วยงานด้านสาธารณสุขจะมีการตรว จสุขภาพ
ให้กับผู้สูงอายุและออกบัตรรับรองให้กับผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาความพิการเพ่ือให้มีสิทธิรับเบ้ียยังชีพคน
พิการ รวมทั้งมีกลุ่ม CG และบริบาลทาหน้าท่ีดูแลด้านสุขลักษณะให้กับผู้สูงอายุท่ีป่วยติดเตียง สานักงาน
ส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) มีการจัดกิจกรรมเพ่ือเสริมทักษะและพัฒนา
คุณภาพชีวิตให้กับผู้สูงอายุ ในลักษณะของการให้ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมตามวัย และการ
พัฒนาทักษะทางด้านอาชีพระยะส้ันท่ีผู้สูงอายุสามารถทาได้เพ่ือสร้างรายได้เสริมให้แก่ครอบครัว สานักงาน
หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) มีการสนับสนุนงบประมาณในการดาเนินงานด้านการส่งเสริมสุขภาพ
ของผู้สูงอายุท่ีคนในชุมชนท้องถิ่นร่วมกันเขียนโครงการเพ่ือเสนอขอรับการสนับสนุนงบประมาณ รวมทั้ง
สนับสนุนการจัดหาแวน่ ตาสาหรับผสู้ งู อายุท่ีประสบปัญหาทางสายตา
143
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 125
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน5) หนว่ ยงานภาคเอกชน
มูลนิธิ Lion ที่ให้ความร่วมมือในการสนับสนุนเกี่ยวกับส่ิงของเครื่องใช้ท่ีจาเป็นในชีวิตประจาวัน
รวมทง้ั ส่ิงของเคร่ืองใช้สาหรับผู้สูงอายทุ ่ีประสบปัญหาความพิการ เช่น ผ้าอ้อมผู้ใหญ่ กายอปุ กรณ์ เป็นต้น ใน
พื้นทอี่ งคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถิน่ ขนาดใหญ่
5.2.3 ปัจจัยหนนุ เสรมิ กำรดำเนนิ งำนดำ้ นกำรส่งเสรมิ คณุ ภำพชีวิตของผ้สู ูงอำยใุ นชมุ ชนทอ้ งถนิ่
1) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มบี ทบาทสาคัญในการขบั เคลอื่ นการดาเนินงานเพ่อื ช่วยเหลือ ดูแล
พัฒนาทักษะ และส่งเสริมการมีส่วนร่วมของผู้สูงอายุ รวมท้ังทาหน้าที่เป็นกลไกในการประสานงานกับ
หนว่ ยงานท่เี กี่ยวข้องซง่ึ มภี ารกจิ โดยตรงและมีทรพั ยากรในการสนบั สนนุ
2) อาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) ซึ่งเป็นกลไกสาคัญท่ีสามารถเข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย
สามารถระดมความร่วมมือเพ่ือให้ความช่วยเหลือผู้สูงอายุ และทาหน้าท่ีประสานงานกับหน่วยงานเพื่อให้การ
ดูแลช่วยเหลอื มีความสอดคลอ้ งกับสภาพปญั หา/ความตอ้ งการของผูส้ ูงอายุ
3) กลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชน เป็นส่วนสาคัญในการส่งเสริมองค์ความรู้ ทักษะ และพัฒนาศักยภาพ
ของผสู้ ูงอายุ รวมทง้ั มีส่วนรว่ มในการชว่ ยเหลือสนบั สนุนผู้สูงอายุ
4) หน่วยงานภาครัฐที่มีการดาเนินงานตามภารกิจในการช่วยเหลือและสนับสนุนให้ผู้สูงอายุมี
คุณภาพชีวิตที่ดีอย่างเต็มกาลังความสามารถ ทั้งการสนับสนุนด้านงบประมาณ องค์ความรู้ และอุปกรณ์ท่ี
จาเปน็ ตา่ งๆ
5) หน่วยงานภาคเอกชนท่ีพร้อมให้ความร่วมมือในการสนับสนุนสิ่งของเครื่องใช้ที่จาเป็นสาหรับ
ผู้สูงอายุ
5.2.4 ปัจจัยท่ีเป็นอุปสรรคต่อกำรดำเนินงำนด้ำนกำรส่งเสริมคุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุในชุมชน
ทอ้ งถ่ิน
1) การขาดแคลนบุคลากรด้านสาธารณสุขท่ีมีทักษะความรู้ความเข้าใจท่ีถูกต้องในการดูแลผู้สูงอายุ
ทปี่ ระสบปัญหาดา้ นสุขภาพ/มจี านวนบุคลากรไม่เพยี งพอ
2) กระบวนการดาเนินงานด้านการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาด้านสุขภาพยังขาดการบูรณา
การอย่างชดั เจนและเป็นระบบ สง่ ผลต่อการปฏิบัติงานของเจา้ หน้าท่ีในระดบั ปฏบิ ัติ
5.2.5 ขอ้ เสนอแนะเพือ่ กำรพัฒนำรปู แบบ/แนวทำงในกำรส่งเสรมิ คณุ ภำพชวี ิตของผูส้ ูงอำยุ
1) ควรสนบั สนุนให้มกี ารสร้างอาชีพ สร้างรายได้ให้กบั คนในชุมชนท้องถิ่น เพ่ือให้มีความสามารถใน
การพ่ึงตนเอง และแบ่งปันความช่วยเหลือในรูปแบบของการสนับสนุนทุนให้กับกองทุนสงเคราะห์ช่วยเหลือ
ผูส้ งู อายุและผูป้ ระสบปญั หาทางสังคมในชมุ ชนทอ้ งถนิ่
2) การสนับสนุนงบประมาณของหน่วยงานภาครัฐในการช่วยเหลือครอบครัวท่ีสมาชิกต้องดูแล
ผู้สูงอายุประสบปัญหาป่วยติดเตียง/ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ โดยเป็นการชดเชยค่าสูญเสียเวลา โอกาส
และรายได้จากการทางาน หรอื สนบั สนนุ ค่าใช้จา่ ยสาหรับครอบครวั ที่ต้องมีการจา้ งผู้ดแู ลผสู้ ูงอายุ
3) การจัดสวัสดิการด้านยารักษาโรคท่ีมีคุณภาพ และมีระบบบริการด้านสขุ ภาพที่เอื้อต่อการเข้าถึง
บรกิ ารของผู้สงู อายุ
4) ภาครัฐควรมีการจัดสรรงบประมาณเพื่อจัดตั้งศูนย์ดูแลผู้สูงอายุระดับอาเภอๆ ละ 1 แห่ง พร้อมท้ัง
144 จัดต้ังศูนย์ดแู ลผสู้ งู อายชุ ว่ งเวลากลางวนั (Day Care) ในระดับชมุ ชน โดยมีผ้ดู ูแลทม่ี ที กั ษะความรูป้ ระจาศูนย์ฯ
126 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
5) ภาครัฐควรมีมาตรการรองรับผู้สูงอายุที่ต้องอยู่ตามลาพัง/ขาดผู้ดูแล/ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
โดยการเตรียมความพรอ้ มท้ังในด้านสถานท่ี เจ้าหนา้ ท่ที ่มี ีทักษะความรู้ และงบประมาณ
5.2.6 แนวทำงในกำรส่งเสริมให้ผูส้ ูงอำยุมีคุณภำพชีวิตท่ีดี โดยอำศัยกำรมีส่วนร่วมของครอบครวั และ 145
ชมุ ชนทอ้ งถนิ่
การเก็บรวบรวมข้อมูลโดยวิธีการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้เช่ียวชาญได้สะท้อนถึงแนวทางในการส่งเสริม
คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุท้ังในเชิงนโยบาย และการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถ่ิน โดยในระดับชุมชนท้องถ่ินมี
ขอ้ เสนอแนะ ดงั นี้
9) การส่งเสริมตัวของผู้สูงอายุให้มีความสามารถในการพึ่งพาตนเอง ทั้งในกลุ่มท่ีไม่มีความพร้อม
ด้านปัจจัยพื้นฐานให้มีโอกาสในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร สวัสดิการ และบริการต่างๆ มากข้ึน ส่วนกลุ่มท่ีมี
ความพร้อมด้านปัจจัยพ้ืนฐานควรส่งเสริมความตระหนักถึงคุณค่าของตนเอง รวมทั้งการเป็น Active Aging
อกี หนึ่งกาลังสาคญั ทมี่ สี ่วนรว่ มในการพฒั นาสังคม
10) การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชนในการช่วยเหลือดูแลผู้สูงอายุในครอบครัวทั้งในด้าน
ของการดาเนินกิจวัตรประจาวัน และเป็นสื่อกลางในการถ่ายทอดข้อมูลข่าวสารที่จาเป็น รวมท้ังให้ความ
ช่วยเหลือผ้สู ูงอายใุ นชุมชนท้องถิ่นที่ขาดผดู้ ูแลแมไ้ มใ่ ช่คนในครอบครัว
11) การมีสว่ นร่วมของวัยแรงงานเกี่ยวกับการสนับสนนุ ค่าใช้จ่ายในการดูแลผู้สูงอายุให้มสี ุขภาพ
ดี พร้อมทัง้ ดแู ลสขุ ภาพของตนเอง เพอ่ื เตรียมความพรอ้ มก่อนเข้าสู่วัยสงู อายุ
12) ชุมชนท้องถิ่นโดยเฉพาะผู้นาควรให้ความสาคัญและมีการกาหนดนโยบายด้านการส่งเสริม
คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุให้มีความชัดเจน มีการถ่ายทอดสู่แนวทางปฏิบัติ พร้อมกากับติดตามประเมินผล
อยา่ งใกล้ชิด รวมทั้งประสานงานกับหนว่ ยงานภายนอกเพื่อสร้างเครือข่ายความรว่ มมือ
13) การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของกลไกทุกภาคส่วนตั้งแต่การวิเคราะห์สภาพปัญหา/ความ
ต้องการของผู้สูงอายุ การกาหนดแนวทาง/นโยบายในการชว่ ยเหลอื /แกไ้ ขปญั หา/พัฒนา มกี ารดาเนินงานตาม
แนวทาง/นโยบาย/ข้อกาหนดท่ีเป็นมติจากการตกลงร่วมกัน โดยมีการกาหนดบทบาทหน้าที่ของกลไกแต่ละ
ภาคส่วนใหม้ ีความชัดเจน
5.2.7 กำรส่งเสรมิ ควำมสำมำรถในกำรพง่ึ พำตนเองของผ้สู งู อำยุ
1) ผู้สูงอายุที่ยังติดกรอบวัฒนธรรมของคาว่า “พึ่งพา” อาจจะค่อยๆ ส่งเสริมความสามารถในการพ่ึงพา
ตนเอง พร้อมท้ังปรับกระบวนความคิดของคนในสังคมให้ตระหนักว่า ผู้สูงอายุยังมีความสามารถในการพึ่งพาตนเอง
ได้หากมีการเตรียมความพร้อมอยา่ งเพียงพอ โดยเฉพาะในอนาคตที่ผสู้ ูงอายุอาจต้องอยตู่ ามลาพังมากข้ึน
2) ผู้สูงอายุที่มีลักษณะ “ติดสังคม” แต่ไม่ได้มีทักษะความรู้/ภูมิปัญญาท้องถิ่น สามารถส่งเสริม
ทักษะความรู้ ข้อมูลข่าวสารผ่านมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมและช่องทางสื่อต่างๆ เพื่อส่งเสริม
ความสามารถในการปรบั ตัว
3) ผู้สงู อายุทมี่ ีทักษะความร/ู้ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิน่ /เป็นปราชญ์ชาวบา้ น ควรส่งเสริมให้มบี ทบาทในการ
เป็นแกนนนา/ผู้นา หรือวิทยากรในการถา่ ยทอดความร้/ู ประสบการณ์ สาหรบั ในกลุม่ ที่มีทักษะดา้ นการส่ือสาร
และกล้าแสดงออก ส่วนกลุ่มที่มีทักษะความรู้แต่อาจขาดทักษะด้านการสื่อสาร ควรใช้วิธีการถอดบทเรียนเพ่ือ
นาองค์ความรู้มาถ่ายทอดและขยายผล นอกจากนี้องค์ความรู้ดังกล่าวอาจต่อยอดสู่การสร้างอาชีพเสริมเพ่ิม
รายได้ให้กับคนในชมุ ชน
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 127
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน5.2.8 กำรพฒั นำกลไกทม่ี ีบทบำทในกำรส่งเสรมิ คุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุ
1) ครอบครวั เปน็ กลไกสาคัญที่จาเปน็ ตอ้ งได้รบั การชว่ ยเหลือสนบั สนุน โดยเฉพาะครอบครวั ท่ีสมาชิก
ต้องดูแลผู้สูงอายุป่วยติดเตียง/ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ หรือจาเป็นต้องจ้างผู้ดูแลผู้สูงอายุ โดยหน่วยงาน
ภาครัฐควรมกี ารจัดสรรงบประมาณเยียวยาชว่ ยเหลอื ครอบครัวดังกล่าว รวมทั้งมีการลดหยอ่ นค่าสาธารณูปโภค
เพื่อบรรเทาภาระค่าใชจ้ า่ ยในครอบครัว
2) การคัดเลือกบุคคลสาคัญ (Key Person) ซ่ึงเป็นที่ยอมรับและสามารถสร้างการมีส่วนร่วมให้
เกดิ ขึ้นในพืน้ ที่ โดยมีการพฒั นาศักยภาพของบคุ คลดังกลา่ วเพื่อใหท้ าหนา้ ที่เปน็ แกนนา/มีบทบาทสาคัญในการ
สง่ เสริมคณุ ภาพชีวิตของผูส้ งู อายุ
3) การพัฒนาศักยภาพกลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชนให้มีความเข้มแข็งโดยการสนับสนุนขององค์กร
ปกครองส่วนท้องถ่ิน และส่งเสริมให้เป็นกาลังสาคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ พร้อมท้ังขยาย
ความร่วมมอื ไปยงั เครือขา่ ยภายนอกในลกั ษณะของการเกิดผลประโยชนร์ ่วม (win – win situation)
4) การจัดตั้งหน่วยงานกลางทาหน้าที่ให้คาแนะนาปรึกษา และประสานการดาเนินงานด้านผูส้ ูงอายุ
กบั หนว่ ยงานท่ีเกี่ยวขอ้ ง
5) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรพฒั นาระบบการดูแลผู้สงู อายุระยะยาว (Long Term Care) เพ่ือ
รองรบั จานวนผู้สงู อายุในอนาคต
5.2.9 ทิศทำงกำรกำหนดนโยบำยของรัฐบำลในกำรส่งเสริมคุณภำพชีวิตของผู้สูงอำยุระยะเวลำ 3 ปี 5 ปี
และ 10 ปี
1) นโยบายในระยะ 3 ปี ควรให้ความสาคัญกับการส่งเสริมด้านสุขภาพของผู้สูงอายุ โดยอาศัยการ
ดาเนินงานเชิงรุกในการสารวจข้อมลู และจาแนกประเภทของผู้สูงอายุ ซ่ึงสามารถจาแนกตามคณุ ลักษณะและ
ความสามารถในการช่วยเหลือตนเองได้เป็น ผู้สูงอายุติดเตียง ติดบ้าน ติดสังคม กลุ่มท่ีติดสังคมจะต้องมี
มาตรการเชิงรุกในการสง่ เสรมิ การเข้าถงึ ขอ้ มูลขา่ วสาร สิทธิ และสวัสดกิ ารต่างๆ รวมท้ังมีบริการตรวจสุขภาพ
ประจาปีโดยไมเ่ สยี คา่ ใช้จ่ายเพื่อเป็นการคัดกรองและป้องกันการเกิดโรคท่ีอาจส่งผลรุนแรงในเบื้องต้น ในกลุ่ม
ผู้สูงอายุติดบ้านควรมีมาตรการในการส่งเสริมการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมเพื่อป้องกันไม่ให้กลายเป็น
โรคซึมเศร้า/ผู้ป่วยติดเตียง สาหรับผู้สูงอายุป่วยติดเตียงควรมีระบบการดูแลที่ถูกสุขลักษณะ และมี
สภาพแวดล้อมทีเ่ หมาะสม
2) นโยบายในระยะ 5 ปี และ 10 ปี ควรให้ความสาคัญกับการเตรียมความพร้อมในวัยผู้ใหญ่ก่อน
เข้าสู่วัยสูงอายใุ นทุกมิติ ท้ังมิติด้านเศรษฐกจิ เกย่ี วกับการออม การบริหารจดั การ และการวางแผนทางการเงิน
ภายใต้บรบิ ทของสังคมท่ีมคี ่าครองชีพสูง รวมทั้งการเพม่ิ เบย้ี ยังชพี ผสู้ ูงอายุให้สอดคล้องกับสภาพเศรษฐกจิ มิติ
ด้านสุขภาพ ควรมีนโยบายส่งเสริมการตระหนักถึงความสาคัญของสุขภาพ โดยเฉพาะเมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ
เพื่อให้ยังคงมีความสามารถในการพ่ึงพาตนเอง และไม่กลายเป็นผู้ป่วยติดเตียง รวมทั้งมีการเฝ้าระวังปัญหา
การเกิดโรคที่มีสาเหตุจากการเสื่อมสภาพของสมอง ในมิติด้านการศึกษา ควรมีการพัฒนาทักษะและส่งเสริม
การเรียนรู้ตลอดชีวิตให้กับผู้สูงอายุ มิติด้านรายได้และการจ้างงาน ควรมีการกาหนดนโยบายในการส่งเสริม
อาชีพสาหรบั กลมุ่ ผูส้ ูงอายุทีย่ งั มศี ักยภาพ/ความพรอ้ ม/ความตอ้ งการในการทางาน รวมท้ังพัฒนาทกั ษะความรู้
เกี่ยวกับอาชีพสมัยใหม่ที่ผู้สูงอายุสามารถเรียนรู้ได้ นอกจากนี้ควรมีการจัดสวัสดิการหรือระบบการคุ้มครอง
146 ทางสังคมที่ครอบคลุมการช่วยเหลือผู้สูงอายุที่เป็นแรงงานนอกระบบซ่ึงไม่ได้รับสิทธิ/สวัสดิการ/การคุ้มครอง
128 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
ใดๆ โดยการประชาสัมพันธ์เพื่อส่งเสริมให้มีการข้ึนทะเบียนผ่านช่องทางต่างๆ ซึ่งจะทาให้มีข้อมูลเก่ียวกับ
ประวตั แิ ละการจัดสวัสดิการ/ระบบการคุ้มครองทางสังคมให้มีความเหมาะสม 147
การส่งเสริมความร่วมมือกับภาคเอกชนเป็นอีกหน่ึงแนวทางสาคัญท่ีจะช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตของ
ผูส้ งู อายุ เน่อื งจากหน่วยงานภาคเอกชนมีการกาหนดอายุการเกษียณจากการทางานที่เรว็ กว่าหน่วยงานภาครัฐ
การใหก้ ารดูแลบุคลากรท่ีเกษียณอายจุ ากการทางานของหนว่ ยงานแสดงถงึ ระบบการทางานแบบเกือ้ กลู โดยไม่
ทอดท้ิงกัน อีกทั้งเป็นการสร้างภาพลักษณ์ท่ีดีให้กับหน่วยงาน นอกจากน้ี หน่วยงานภาคเอกชนส่วนใหญ่จะมี
การแบ่งปันผลกาไรส่วนหน่ึงเพื่อทาประโยชน์ให้กับสังคม ดังนั้นการสร้างความร่วมมือกับหน่วยงาน
ภาคเอกชนในลักษณะ CSR จะมีสว่ นช่วยในการสนบั สนุนให้ผสู้ ูงอายุได้รับการพฒั นาคณุ ภาพชีวิตที่ดีข้ึน ท้ังใน
ด้านของการช่วยเหลือโดยตรงเกี่ยวกับการดาเนินชีวิตประจาวันตามความเหมาะสมและจาเป็น รวมทั้งการ
ส่งเสริมความสามารถในการพ่ึงพาตนเองผ่านการประกอบอาชีพที่กาหนดไว้สาหรับผู้สูงอายุที่ยังมีศักยภาพ
ทักษะความรู้ความสามารถ มีความพร้อมและความต้องการในการทางานโดยเฉพาะ เพ่ือไม่ให้เกิดปัญหาการ
แก่งแย่งแข่งขันด้านการประกอบอาชีพกับคนช่วงวัยอื่น และการที่หน่วยงานภาคเอกชนส่ วนใหญ่มี
ความก้าวหน้าทางด้านเทคโนโลยีท่ีมากกว่าหน่วยงานภาครัฐ จึงสามารถนาเทคโนโลยีท่ีมีมาใช้ในการส่งเสริม
และพัฒนาคณุ ภาพชีวิตให้กบั ผสู้ งู อายไุ ด้
5.3 อภปิ รำยผลกำรศึกษำวิจยั
5.3.1 ควำมสำคัญของกำรศกึ ษำวิจยั
1) การศกึ ษาวิจัยเรอื่ ง “การสง่ เสริมคณุ ภาพชวี ิตของผ้สู ูงอายุโดยการมีสว่ นรว่ มของคนทุกช่วงวัยใน
ครอบครัวและชุมชน” มีจุดมุ่งหมายสาคัญในการกาหนดรูปแบบ/แนวทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยท้ังในระดับครอบครัวและชุมชนซ่ึงเป็นกลุ่มที่มีความเกี่ยวข้อง
ใกล้ชิดกับผู้สูงอายุมากที่สุด และการท่ีกลุ่มคนดังกล่าวตระหนักถึงคุณค่าและความสาคัญของผู้สูงอายุ
ตลอดจนมีส่วนร่วมในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ จะทาให้การขับเคลื่อนการดาเนินงานด้านการ
ส่งเสรมิ คุณภาพชวี ิตของผสู้ ูงอายุเปน็ ไปอย่างตอ่ เนื่องและยั่งยนื
2) ส่ิงที่ต้องการศึกษาคือ มุมมองความคิดเห็นเก่ียวกับคุณภาพชีวิตของตนเองของผู้สูงอายุใน
ปัจจุบันทั้งโดยการประเมินของตัวผู้สูงอายุเอง และจากมุมมองความคิดเห็นของสมาชิกในครอบครัวของ
ผ้สู ูงอายุ ซงึ่ เป็นการประเมนิ จาก 2 ทาง เพอื่ ปอ้ งกนั อคติ (Bias) ทอี่ าจเกิดข้ึนจากการประเมนิ โดยกลุ่มตัวอย่าง
เพียงทางเดียว นอกจากน้ียังมีการศกึ ษาเก่ียวกับสถานการณ์เก่ียวกับลักษณะความเป็นอยูร่ วมถึงสภาพปัญหา
ของผู้สูงอายุในปัจจุบัน การให้ความช่วยเหลือ ดูแล ส่งเสริม สนับสนุนโดยภาคส่วนต่างๆ ท่ีเกี่ยวข้อง ปัจจัย
ต่างๆ ท่ีเป็นตัวหนุนเสริมหรือปัญหาอุปสรรคในการดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
ตลอดจนข้อเสนอแนะแนวทางเพ่ือให้การช่วยเหลือดูแล แก้ไขปัญหา และการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของ
ผู้สูงอายุเปน็ ไปอย่างมีประสิทธภิ าพมากขึน้
3) ขอ้ มูลจากผลการศกึ ษาจะทาให้ทราบถึงสถานการณ์ด้านผู้สูงอายุในปัจจุบนั ความคิดเห็น/ความ
พงึ พอใจกับสภาพความเป็นอยู่/คุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ การดาเนินงานของหน่วยงานต่างๆ ท่ีเกี่ยวขอ้ ง และ
สิ่งท่ีควรมีการปรับปรุง/พัฒนาเพื่อส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ซึ่งจะนาไปสู่การกาหนดรูปแบบ/
แนวทางในการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุโดยการมีส่วนร่วมของคนทุกช่วงวัยในครอบครัวและชุมชน
ภายใต้การสนับสนนุ ของหนว่ ยงานภาครฐั และภาคสว่ นต่างๆ ทเ่ี กี่ยวข้อง
โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย 129
โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน5.3.2 คณุ ภำพชีวิตของผูส้ ูงอำยุในปัจจบุ ันตำมมุมมองควำมคิดเหน็ ของผู้สูงอำยแุ ละสมำชิกในครอบครัว
1) การประเมินคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุทั้งโดยตัวของผู้สูงอายุเอง และการประเมินโดยความ
คดิ เห็นของสมาชิกในครอบครัว พบว่าเป็นไปในทิศทางที่สอดคล้องกัน โดยมีคะแนนการประเมินคุณภาพชีวิต
อยู่ในระดับกลางๆ ท้ังในส่วนขององค์ประกอบทางด้านร่างกาย องค์ประกอบด้านจิตใจ องค์ประกอบด้าน
สัมพันธภาพทางสังคม องค์ประกอบด้านสิ่งแวดล้อม และคุณภาพชีวิตโดยรวม อย่างไรก็ตามถึงแม้ว่าคะแนน
ส่วนใหญ่จะอยู่ในระดับกลางๆ แต่เมื่อพิจารณาจากคะแนนการประเมินจะพบความน่าสนใจในประเด็นที่ว่า
ผู้สูงอายุมีระดับคะแนนการประเมินในส่วนของการมีคุณภาพชีวิตท่ีไม่ดีต่ากว่าสมาชิกในครอบครัว ขณะท่ีมี
คะแนนการประเมินคุณภาพชีวิตท่ีดีสูงกว่าสมาชิกในครอบครัว ซ่ึงนั่นแสดงให้เห็นว่า ผู้สูงอายุมีมุมมอง/ความ
คิดเห็น/ทัศนคติตอ่ คณุ ภาพชวี ติ ของตนเองดกี ว่าสมาชิกในครอบครัว
2) การประเมินคุณภาพชีวิตในทุกองค์ประกอบถึงแม้ว่าจะมีคะแนนอยู่ในระดับกลางๆ แต่ข้อสังเกต
จากการพิจารณารายองคป์ ระกอบจะเหน็ ได้ว่า องค์ประกอบด้านจติ ใจมีคะแนนการประเมินคุณภาพชีวิตทด่ี ีสูง
กว่าองค์ประกอบในด้านอื่นๆ อย่างเห็นได้ชัด ขณะท่ีองค์ประกอบด้านส่ิงแวดล้อมมีคะแนนการประเมิน
คุณภาพชีวิตท่ีไม่ดีสูงกว่าองค์ประกอบด้านอ่ืนๆ อย่างชัดเจนเช่นเดียวกัน ซ่ึงผลการประเมินดังกล่าว มีความ
สอดคล้องกันท้ังในกลุ่มของผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว น่ันแสดงให้เห็นว่า ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ยังคงมี
สภาพจิตใจ/มีความรู้สึกท่ีดี/รู้สึกว่าชีวิตตนเองมีความหมาย แต่สภาพความเป็นอยู่/สิ่งแวดล้อมไม่เอ้ือต่อการ
ดาเนินชีวิตประจาวันของผู้สูงอายุเท่าที่ควร ดังนั้นจึงควรให้ความสาคัญกับการปรับปรุงองค์ประกอบด้าน
ส่ิงแวดล้อมเพ่ือให้ผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัวมีความคิดเห็น/ความรู้สึกพึงพอใจต่อสภาพแวดล้อมท่ีเอ้ือ
ตอ่ การมีคณุ ภาพชีวิตทด่ี ีมากข้นึ
5.3.3 สถำนกำรณเ์ กี่ยวกับควำมเปน็ อยแู่ ละสภำพปญั หำของผูส้ งู อำยุในปจั จุบนั
1) ลักษณะความเปน็ อยขู่ องผสู้ ูงอายุท่ีส่วนใหญย่ ังคงอาศัยอยู่ร่วมกบั สมาชกิ ในครอบครัว หรืออาศัย
อยู่ในบ้านบริเวณใกล้เคียงกัน มีความผูกพันใกล้ชิดและได้รับการดูแลเอาใจใส่เป็นอย่างดี หรือในกรณีที่ไม่ได้
อยกู่ บั บุตรหลานก็จะมีญาติ หรอื เพอื่ นบา้ นท่ีให้การดูแลเอาใจใส่ ปัจจัยดา้ นความเป็นอยดู่ ังกล่าวนีอ้ าจกลา่ วได้
ว่ามีความเก่ียวข้องเชื่อมโยงกับผลการศึกษาวิจัยเชิงปริมาณที่แสดงให้เห็นว่า ผู้สูงอายุมีการประเมิน
องค์ประกอบด้านจิตใจในระดับคะแนนของคุณภาพชีวิตท่ีดีสูงกว่าองค์ประกอบด้านอ่ืนๆ เนื่องจากการได้รับ
การดแู ลเอาใจใสอ่ ย่างใกลช้ ดิ จะสง่ ผลให้ผู้สูงอายมุ ีสุขภาพจติ ที่ดีและรู้สกึ มคี วามสุข
2) สภาพปัญหาของผู้สูงอายุท่ีเป็นปัญหาหลักและส่งผลต่อการดาเนินชีวิตของผู้สูงอายุคือ ปัญหา
ด้านสุขภาพจากการเจ็บป่วย/มีโรคประจาตัว หรือท่ีรุนแรงกว่านั้นคือประสบปัญหาป่วยติดเตียง/พิการ/ไม่
สามารถช่วยเหลือตนเองได้ ผู้สูงอายุที่ประสบปัญหาด้านสุขภาพในระดับรุนแรงดังกล่าวน้ีพบในพ้ืนที่องค์กร
ปกครองส่วนท้องถนิ่ ขนาดใหญ่ ถึงแมว้ า่ จะมีจานวนไมม่ ากนกั แต่ปัญหาตอ่ เน่อื งที่ตามมาและส่งผลกระทบต่อ
การดาเนินชีวิตของผู้สูงอายุกลุ่มนี้คือการมีรายได้ที่ไม่เพียงพอต่อค่าใช้จ่าย ท้ังในส่วนของค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับ
การดาเนินชวี ิตประจาวันและค่าใช้จ่ายเพือ่ การรักษาพยาบาล ซึ่งชมุ ชนทอ้ งถิ่นไม่สามารถให้ความช่วยเหลือได้
อย่างต่อเนื่อง/เต็มท่ี/ครบวงจร และโรคสาคัญอีกโรคหนึ่งท่ีพบมากขึ้นอย่างต่อเนื่องในกลุ่มของผู้สูงอายุคือ
โรคอัลไซเมอร์ที่ส่งผลต่อการดาเนินชีวิตของผู้สูงอายุเป็นอย่างมากเช่นเดียวกัน สาหรับในเขตองค์กรปกครอง
ส่วนท้องถิ่นขนาดเล็กการประสบปัญหาด้านสุขภาพของผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับการมีโรคประจาตัว
148 การเกิดโรคท่ีสง่ ผลตอ่ การดาเนนิ ชวี ิตอาจไมม่ ากเท่าในพื้นทอี่ งค์กรปกครองสว่ นท้องถิ่นขนาดใหญ่ แต่ผู้สูงอายุ
130 โครงการวิ ัจยการ ่สงเสริมคุณภาพ ีชวิตของ ู้ผ ูสงอา ุย
จะประสบปัญหาสาคญั ในเรื่องของการมีรายได้ไมเ่ พียงพอต่อค่าใชจ้ า่ ยเช่นเดยี วกัน เน่ืองจากมีหน้ีสินที่เปน็ การ โดยอา ัศยการ ีม ่สวนร่วมของคนทุก ่ชวงวัยในครอบครัวและ ุชมชน
กู้ยืมเงินเพื่อเปน็ คา่ ใช้จ่ายให้กับบตุ ร
149
3) ข้อมูลจากท้ังการศึกษาวิจัยเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพเกี่ยวกับสถานการณ์ความเป็นอยู่ สภาพ
ปัญหา รวมท้ังคุณภาพชีวิตของผู้สงู อายตุ ามความคดิ เห็นของผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัว แสดงใหเ้ หน็ ว่า
การให้คะแนนการมีคุณภาพชีวิตที่ดีในองค์ประกอบด้านจิตใจสูงกว่าด้านอ่ืนๆ เนื่องมาจาก ผู้สูงอายุรู้สึกมี
ความสุข รู้สึกว่าชีวิตมีคุณคา่ และมีความหมายจากการที่ได้อยรู่ ่วมกัน/อยู่อยา่ งใกลช้ ิดกับบตุ รหลาน ญาติ หรือ
เพื่อนบ้าน และได้รับการดูแลเอาใจใส่โดยไม่ถูกทอดท้ิง ส่วนองค์ประกอบทางด้านร่างกายที่คะแนนการ
ประเมินคุณภาพชวี ิตส่วนใหญ่อยู่ในระดบั กลางๆ และมีคะแนนในส่วนนี้สูงที่สุดเมื่อเทียบกับองคป์ ระกอบด้าน
อื่นๆ แสดงว่า ผู้สูงอายุและสมาชิกในครอบครัวยังมีความรู้สึก/ความคิดเห็นว่า จาเป็นต้องมีการดูแลเอาใจใส่
และให้ความสาคัญกับการส่งเสริมสุขภาพร่างกายของผู้สูงอายุซ่ึงเกี่ยวพันกับความสามารถในการช่วยเหลือ
ตนเองในการดาเนนิ ชีวิตประจาวนั
5.3.4 กำรดำเนนิ งำนด้ำนผู้สูงอำยโุ ดยภำคสว่ นตำ่ งๆ และหน่วยงำนท่ีเกยี่ วข้อง
1) กลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขประจาหมู่บ้าน (อสม.) เป็นภาคประชาชนท่ีมีบทบาทหน้าที่ความ
รับผิดชอบในการช่วยเหลือดูแลกลุ่มเป้าหมายผู้สูงอายุ เป็นกลุ่มท่ีสามารถเข้าถึงและเข้าใจในสภาพปัญหา
ตลอดจนความต้องการของผู้สูงอายุที่อยู่ในความรับผิดชอบดูแล อีกทั้งยังเป็นกลไกสาคัญท่ีสามารถทาหน้าท่ี
ในการประสานงานกับหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้อง เพื่อให้การช่วยเหลือดูแลผสู้ ูงอายุเปน็ ไปอยา่ งเหมาะสมสอดคล้อง
กับสภาพปัญหา/ความต้องการ กลไกในส่วนน้ีนับเป็นองค์ประกอบสาคัญท่ีสามารถบ่งช้ีถึงคุณลักษณะของ
ผู้สงู อายุเพอื่ สามารถเก็บรวบรวมเป็นฐานขอ้ มูลท่มี ีการจาแนกประเภทของผสู้ ูงอายแุ ละการกาหนดแนวทางใน
การตดิ ตามแกไ้ ขปัญหา/ใหค้ วามชว่ ยเหลือ/ส่งเสริม/พัฒนาตามความเหมาะสม
2) กลุ่ม/ชมรม/สมาคม/โรงเรียนผสู้ ูงอายุ/องค์กรชุมชน เป็นกลไกภาคประชาชนท่ีเกิดจากการรวมตัว
กันเพื่อร่วมดาเนินกิจกรรมในลักษณะใดลกั ษณะหนง่ึ กลุ่ม/ชมรม/องค์กรชุมชนท่ีมีความเขม้ แข็ง สามารถเป็น
อีกหนึ่งกาลังสาคัญในการผลักดันให้การดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุมีความชัดเจน
และเปน็ รูปธรรมมากข้ึน ไม่วา่ จะเป็นการดาเนินงานของชมรม/โรงเรียนผู้สูงอายทุ ี่เปน็ ลกั ษณะของการส่งเสริม
ให้ผู้สูงอายุท่ียังมีกาลังความสามารถ/ศักยภาพมีการดาเนินกิจกรรมต่างๆ อันเป็นการพัฒนาตัวของสมาชิกใน
ชมรม/โรงเรียนผู้สูงอายุให้มีทักษะความรู้ มีการปรับตัวอย่างรู้เท่าทันต่อการเปล่ียนแปลง และมีการเตรียม
ความพร้อมในการเข้าสู่วัยสูงอายุภายใต้สถานการณ์ทางสังคมในปัจจุบันได้อย่างมีคุณภาพ รวมท้ังเป็นกาลัง
สาคัญในการช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีประสบปัญหาในชุมชนท้องถิ่นในลักษณะ “เพ่ือนช่วยเพื่อน” นอกจากนี้
องค์กรในชุมชนท่ีมีการรวมตัวกันเพื่อประกอบกิจกรรมท่ีก่อให้เกิดรายได้เป็นอีกหนึ่งแรงสนับสนุนในด้านของ
กองทนุ ทม่ี ีการจัดต้ังขึ้นเพือ่ ให้การสงเคราะห์ช่วยเหลอื ผสู้ งู อายทุ ปี่ ระสบปัญหา
3) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น มีภารกิจและอานาจหน้าที่ท่ีมีการบัญญัติไว้ให้มีการช่วยเหลือดูแล
ประชาชนที่เป็นสมาชิกภายในชุมชนท้องถ่ินน้ันๆ การที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้ความสาคัญกับการ
ดาเนินงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุและมีการขับเคลื่อนอย่างจริงจังโดยการสนับสนุน
งบประมาณผ่านการดาเนินกิจกรรมท่ีมีความหลากหลายและเหมาะสมกับคุณลักษณะของผู้สูงอายุ แสดงถึง
การดาเนินงานท่ีครอบคลุมทุกมิติท้ังในมิติของการช่วยเหลือแก้ไขปัญหา และมิติของการส่งเสริมพัฒนาอย่าง
เหมาะสม โดยไม่เปน็ การทอดทิ้งกล่มุ เป้าหมายกลมุ่ ในกลุ่มหนึ่งไวข้ ้างหลงั
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
โครงการวิจัยส่งเสริมคุณภาพ 15-4-65
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search