เรือรบ 151 วันหนึ่งขณะที่บิลพักร้อนและก�ำลังแล่นเรือไปเกาะใกล้ เคียง เขาไปเจอหมู่บ้านริมทะเลเล็กๆ ในเกาะห่างไกล เป็นหมู่บ้าน ยากจนมาก ไม่มีแม้แต่ไฟฟ้าและอินเทอร์เน็ตเข้าถึง บิลจอดเรือแวะส�ำรวจเกาะนี้เพื่อหาที่ตกปลาจุดใหม่ ระหว่างทางเขาเดินมาพบเด็กหนุ่มคนหนึ่งนั่งเล่นอยู่ริมท่าเรือ “เฮ้ หนุ่มน้อย พอดีลุงชอบตกปลา รู้มั้ยว่าจุดไหนมีปลา ชุมบ้าง” บิลถามเพื่อหาข้อมูล “อ้อ ตรงนี้เลยครับลุง ผมก�ำลังจะตกปลาพอดี จุดนี้ปลา เยอะที่สุดในเกาะเลยครับ” “อืม ขอบใจมาก ยินดีที่ได้รู้จักนะ ลุงชื่อบิล” บิลยื่นมือไป เช็คแฮนด์ “สวัสดีครับ ผม แจ็ค ยินดีที่ได้รู้จักเช่นกันครับ มาตก ปลาด้วยกันสิครับ” เด็กหนุ่มยิ้มร่าเริงและมีน�้ำเสียงที่เป็นมิตร บิล จึงตัดสินใจนั่งตกปลาบริเวณใกล้ๆ กันนั้น “แจ็คก�ำลังเรียนหรือท�ำงานอะไรอยู่หรือ” บิลถามเพื่อ ท�ำความรู้จักเด็กหนุ่มตามประสาคนเป็นกันเอง “ผมไม่ได้เรียนหนังสือและไม่ได้ท�ำงานอะไรครับ ก็แค่ใช้ ชีวิตไปวันๆ” แจ็คตอบซื่อๆ “แย่จังนะ อยู่เกาะห่างไกลแบบนี้ ไฟฟ้าและอินเทอร์เน็ต ก็ไม่มี น่าเบื่อแย่ นี่ไม่คิดจะเข้าเมือง ไปเรียนหนังสือหรือ” บิลรู้สึก สงสารเด็กหนุ่มที่ขาดโอกาสดีๆ ในชีวิต โลกนี้ช่างไม่เท่าเทียมกันเลย
152 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “เรียนหนังสือ เรียนไปท�ำไมหรือครับ” เด็กหนุ่มถามอย่าง คนไม่รู้อะไรเลย “ก็จะได้ความรู้ไง เรียนเก่ง จบไปก็จะได้งานท�ำที่ดี งาน ที่ดีก็จะได้มีเงิน มีความมั่นคงในชีวิต หากหาเงินได้มากจนร�่ำรวย อย่างลุงก็จะได้ซื้อทุกสิ่งที่อยากได้ มีชีวิตที่อยากมี ได้มีอิสระและท�ำ อะไรก็ได้ที่อยากท�ำ นี่แหละที่ยืนยันว่า เราประสบความส�ำเร็จในชีวิตแล้ว” เศรษฐีชราให้แนวทางชีวิตแก่เด็กหนุ่ม “ดีจังเลยนะครับ การที่ลุงร�่ำรวยประสบความส�ำเร็จแบบนี้ แล้วลุงอยากท�ำอะไรต่อบ้างครับ” แจ็คถามอยากรู้อยากเห็น “โอ้ย ไม่ท�ำอะไรแล้ว เบื่อโลกธุรกิจ มีแต่ความวุ่นวาย ผู้คน ก็คอยแต่เอารัดเอาเปรียบกัน ในที่สุดชีวิตลุงก็เป็นอิสระแล้ว ลุงมี เวลาพักร้อนนานๆ ก็ขับเรือยอร์ช มานั่งตกปลาอยู่กับธรรมชาติ ดู พระอาทิตย์ตกยามเย็น ค�่ำๆ ก็กลับไปที่คฤหาสน์ที่เกาะใกล้ๆ นี้เพื่อ ไปกินข้าวพร้อมหน้ากับครอบครัว นี่แหละความสุขในบั้นปลายชีวิตของคนเรา แค่นี้ก็เพียง พอแล้วล่ะ” บิลพูดด้วยความภาคภูมิใจที่ตนเองตกผลึกชีวิตได้ “แต่ฉันเป็นห่วงเธอนะหนุ่มน้อย ชีวิตในเกาะเล็กๆ ห่างไกล แบบนี้จะไปมีอนาคตได้ยังไง เข้าเมืองไปเรียนหนังสือเถอะ ถ้าไม่มีเงิน ฉันสนับสนุนได้นะ” บิลพูดอย่างเป็นห่วงเป็นใย “โอ้ ขอบคุณมากครับ แต่ฟังคุณลุงพูดแบบนี้แล้ว ผมยิ่ง ไม่อยากเข้าเมืองเลยล่ะครับ” ชายหนุ่มเปรย
เรือรบ 153 “อ้าว ท�ำไมล่ะ เธอไม่อยากมีงาน มีเงิน มีอ�ำนาจ และมี อิสระในชีวิตแบบลุงหรือ” เศรษฐีชรางุนงง “ทุกวันนี้ตื่นเช้ามา ผมก็มานั่งตกปลาเอาไปท�ำอาหาร กิน ได้กินข้าวกับครอบครัวพร้อมหน้ากัน ใช้ชีวิตอยู่ท่ามกลาง ธรรมชาติอย่างอิสระ จะนั่งดูพระอาทิตย์ตกนานแค่ไหนก็ได้ จะว่าไปชีวิตผมก็มีความสุขเหมือนที่ลุงพูดเลย จะเสีย เวลาไปท�ำสิ่งต่างๆ ที่ไม่ใช่ท�ำไมล่ะครับ” แจ็คตอบยิ้มๆ บิลอึ้ง รู้สึกว่าแจ็คพูดออกมาจากใจ ไม่ได้ประชด แล้วก็ รู้สึกสะท้อนใจว่า เด็กหนุ่มเข้าถึงความสุขที่เขาต้องการมาทั้งชีวิต ด้วยเส้นทางที่ลัดสั้นและเรียบง่ายอย่างที่เขานึกไม่ถึงมาก่อน เศรษฐีชรานั่งเงียบเนิ่นนาน เมื่อได้ใคร่ครวญทบทวนกับ ชีวิตที่ผ่านมาทั้งหมด ทุกอย่างที่เขาตะเกียกตะกายไขว่คว้ามาเป็น เพียงสิ่งรกรุงรัง ที่สุดท้ายเขาไม่ได้ต้องการในชีวิต เขาไม่คิดเลยว่า เด็กหนุ่มจนๆ คนนี้เพิ่งจะสอนเขาให้ได้ เรียนรู้สิ่งส�ำคัญที่แท้จริงของชีวิต ที่เขาใช้เวลาไปมากกว่า 60 ปี กว่า จะได้เข้าใจ ==========
154 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “จบแล้ว คุณได้เรียนรู้อะไรจากเรื่องเล่านี้บ้างล่ะ นิค” อัลถาม “โอ๊ะ ก�ำลังฟังเพลินๆ น่าสนใจมาก เดี๋ยวขอคิดก่อนนะ” นิคหยุดเรียบเรียงความคิด “อืม ฉันได้เรียนรู้ว่า ผู้คนมองหาความสุขผิดที่ พวกเขา ตะเกียกตะกายไขว่คว้าหาความส�ำเร็จเพื่อจะมีความสุข แต่สุดท้าย แล้วสิ่งที่มนุษย์ต้องการจริงๆ คือความสุขที่เรียบง่ายใกล้ๆ ตัว ต่างหาก” นิคสะท้อนมุมมองของตน “ฉันเข้าใจละ ความส�ำเร็จไม่ได้พาเราไปพบความสุข แต่ หากเราค้นพบความสุขได้ นั่นแหละคือความส�ำเร็จที่แท้จริง ฉันนี่โง่ จริงๆ เกือบจะใช้ชีวิตจนเป็นเศรษฐีชราคนนั้นแล้ว” นิครู้สึกดีขึ้นมาก ที่ได้รับมุมมองใหม่ๆ ที่ตัวเขาเองไม่เคยคิดถึงมาก่อน “ใช่เลย สิ่งที่น่าสนใจคือ มนุษย์ทั้งหลายต่างเข้าใจผิด เกี่ยวกับความสุข นั่นท�ำให้พวกเขาใช้ชีวิตไปนานเท่าใดก็หาความ สุขไม่เจอนั่นเอง” ค�ำพูดของอัลท�ำให้นิครู้ตัวขึ้นมาทันที “ดีเลย ฉันชักอยากรู้แล้วว่าความสุขที่แท้จริงส�ำหรับตัว ฉันคืออะไร” นิครู้สึกกระตือรือร้น กระชุ่มกระชวยขึ้นเป็นครั้งแรกใน รอบหลายๆ สัปดาห์
เรือรบ 155 “ วัดระดับความสุขของคุณ ” “ประเด็นแรกที่คุณต้องรู้เพื่อจะเข้าถึงความสุขที่แท้จริง คือ การเข้าใจที่มาของความทุกข์ก่อน ว่าตอนนี้อะไรที่ท�ำให้คุณ ไม่มีความสุขบ้าง เพื่อจะปรับปรุงแก้ไขมัน ซึ่งควรจะเริ่มด้วยการวัดระดับความสุขของตัวเอง” อัล เริ่มประเด็นการเรียนรู้ของนิค “ความสุข มันเป็นเรื่องนามธรรมนะ จะวัดระดับมันได้ ด้วยหรือ” นิคสงสัย “พอเราคิดว่าเป็นเรื่องนามธรรม นั่นท�ำให้เราไม่พยายาม คุยกับตัวเอง ท�ำให้ไม่เห็นภาพรวมว่าสถานการณ์ในชีวิตปัจจุบัน เป็นอย่างไร จึงท�ำให้ไม่รู้ว่าควรปรับอะไรแค่ไหน
156 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต สุดท้ายเมื่อปัญหาไม่ถูกแก้ ความทุกข์จึงพอกพูนขึ้น เรื่อยๆ เพราะแก้ไม่ถูกที่” อัลอธิบายอย่างเป็นการเป็นงาน “นั่นก็ถูกของนาย ฉันอยากรู้เลยว่าจะวัดระดับความสุข จริงๆ ได้ยังไง” นิคสนใจมากๆ “งั้นขอให้คุณดูแผนภาพนี้ เรียกว่า Wheel of Life หรือวงล้อแห่งชีวิต” ด้วยเทคโนโลยี AI Connect ท�ำให้มีภาพวงกลมขนาด ใหญ่ปรากฏขึ้นอย่างชัดเจนในคอนแทคเลนส์ของนิค เขาสามารถ ใช้ค�ำพูดเติมเต็มส่วนต่างๆ ของภาพได้อย่างง่ายดายอีกด้วย
เรือรบ 157 “นี่คือแผนภาพที่ช่วยให้คุณวัดระดับความสุขของตนเอง ได้ง่ายๆ วงกลมนี้แบ่งเป็น 8 ด้าน แต่ละด้านมีคะแนนเริ่มตั้งแต่ 0-10 ซึ่งเราจะประเมินความสุขของเราในด้านต่างๆ ด้วยคะแนน ถ้ามีความ พึงพอใจน้อยก็ให้คะแนนน้อย ประเมินไปจนครบแล้วก็จะเห็นอะไรบางอย่าง คุณลองท�ำ ดูเลยสิ” อัลชักชวน “ได้เลย เริ่มจาก เรื่องแรก Career อาชีพ ก่อนแล้วกัน ฉันมาได้ไกลมากๆ มีธุรกิจของตัวเอง มีความก้าวหน้า มีอนาคตที่ ดี แต่ธุรกิจนี่ยังท�ำความกลุ้มใจให้อยู่มากเพราะฉันปล่อยมือไม่ได้ และมีเรื่องท้าทายหนักๆ แทบทุกวัน งั้นให้คะแนน 7 ละกัน เรื่องที่สอง Family & Friends ตอนนี้พูดตามตรงว่า แทบไม่มีเวลาให้ครอบครัวและเพื่อนๆ เลย ความสัมพันธ์ไม่ได้แย่แต่ ก็ห่างเหิน ฉันอยากจะมีเวลาให้กับพวกเขามากขึ้น งั้นให้ 5 คะแนน เรื่องที่สาม Romance ก็คือคนรักใช่มั้ย ตอนนี้ฉันยัง โสดเพราะเอาแต่ท�ำงาน ก็ยังอยากเจอใครสักคนอยู่นะ แต่ไม่มีเวลา สานความสัมพันธ์กับใครเพราะยุ่งมาก งั้นให้ 5 คะแนนเหมือนกัน เรื่องที่สี่ Fun & Recreation อันที่จริงฉันคลายเครียด ด้วยการเล่นเกมเหมือนสมัยเด็กๆ เลยล่ะ แต่รู้สึกว่ามันเป็นการ ระบายอารมณ์ชั่วคราว ชีวิตไม่เคยได้รู้สึกท�ำอะไรที่สนุกตื่นเต้นท้าทายหรือได้มี งานอดิเรกที่ท�ำแล้วสบายใจ ฉันชอบเที่ยวแต่ที่บินไปมาทุกวันนี้ก็ คือไปติดต่องาน ไม่มีเวลาเที่ยวหรอก งั้นให้ 3 คะแนนพอ
158 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต เรื่องที่ห้า Health สุขภาพของฉันตอนนี้ไม่ถึงกับแย่ แต่ ก็ถดถอยลงอย่างมากจากตอนวัยรุ่น น�้ำหนักขึ้นและมีพุง ถ้าจะให้ ไปวิ่งออกก�ำลังกายคงหอบตั้งแต่ 5 นาทีแรก เซ็นเซอร์ตรวจสุขภาพเมื่อเช้านี้บอกว่าน�้ำตาลในเลือด เริ่มสูง แม้ว่า AI จะแนะน�ำให้กินอาหารสุขภาพแต่มันไม่อร่อย ก็เลย กินตามใจปากมากกว่า สรุปคงได้แค่ 4 คะแนน เรื่องที่หกMoney เรื่องการเงิน ฉันโชคดีที่ได้คุยกับนาย เมื่อ 10 ที่แล้ว เรื่องเงินนี่เลยบริหารมาได้ดีมาก มีทรัพย์สินและเงิน เก็บมากพอ วางแผนอนาคตไว้ดี ถ้าบริษัทเกิดเจ๊งขึ้นมาแต่ทรัพย์สิน ส่วนตัวฉันก็ยังอยู่เหมือนเดิม ฉันให้ 9 คะแนนเลย เรื่องที่เจ็ด Personal Growth การพัฒนาเติบโตใน ตัวเองหรอ ฉันรู้สึกว่ายังควบคุมอารมณ์ได้ไม่ดี ใจร้อน ไม่เข้าใจ ตัวเองและคนอื่นในหลายๆ เรื่อง และช่วงนี้ก็จิตตกอย่างที่เห็น อันนี้ ถือว่าการพัฒนาตัวเองต�่ำ ให้ 3 คะแนนเลย เรื่องสุดท้าย Physical Environment สภาพ แวดล้อมของที่อยู่ ที่ท�ำงาน ฉันอยู่ในเมืองหลวงที่ทันสมัยอันดับ ต้นๆ ของโลก ได้รับความสะดวกสบายดี มีอุปกรณ์ไฮเทคล�้ำยุค มากมาย แต่ถ้าให้เลือกได้ก็อยากจะอยู่ใกล้ชิดธรรมชาติที่มีอากาศ บริสุทธิ์มากกว่า คงหาที่แบบนั้นยากมากๆ ในยุคนี้ ถึงหาได้ก็คงไม่ เข้ากับไลฟ์สไตล์ของฉันในตอนนี้ ดังนั้น ให้ 6 คะแนนพอ” นิคเล่าความในใจออกมาท�ำให้เขาสบายใจขึ้น ตอนนี้ แผนภาพวงล้อแห่งชีวิตของนิคได้ถูกโปรแกรมเชื่อมโยงแต่ละด้าน
เรือรบ 159 เข้าด้วยกัน ปรากฏเป็นวงล้อบิดๆ เบี้ยวๆ ดังภาพ คะแนนวงล้อของนิค “ว้า ดูไม่จืดเลย” นิคเห็นภาพวงล้อแห่งชีวิตของตัวเอง แล้วสะท้อนใจ “วงล้อที่ดีเมื่อต่อจุดคะแนนในทุกด้านควรจะเป็นวงกลม หรือใกล้เคียง นั่นแสดงว่าคุณมีสมดุลในชีวิตและบริหารชีวิตได้อย่าง ดี แต่ภาพวงล้อบิดๆ เบี้ยวๆ แบบนี้แหละท�ำให้ตอนนี้คุณรู้สึกมีความ ทุกข์แต่ไม่รู้จะแก้ยังไง” อัลอธิบาย
160 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “เห็นแล้วรู้เลยว่าท�ำไมฉันจิตตก ชีวิตไม่สมดุลและมีแนว โน้มว่าจะแย่ลงเรื่อยๆ แน่เลย ถ้าไม่เห็นภาพรวมแบบนี้” นิคเริ่มมี ความกระจ่างในใจของตน “แล้วต้องท�ำยังไงต่อ ฉันอยากจะมีวงล้อแห่งชีวิตที่ดี กว่านี้” นิคอยากออกจากชีวิตแบบนี้เต็มทีแล้ว “อยากให้คุณใช้เวลากับตัวเอง ท�ำการวิเคราะห์วงล้อใน แต่ละด้านว่าถ้าอยากให้คะแนนเพิ่มขึ้นมาถึงระดับ 8 ขึ้นไปต้องท�ำ ยังไงบ้าง มีอะไรต้องหยุดท�ำ ท�ำเพิ่ม หรือเปลี่ยนแปลงการกระท�ำ เท่านี้คุณก็จะได้แผนการปฏิบัติที่ชัดเจนเป็นรูปธรรมแล้ว” อัลแนะน�ำ “โอ้ น่าสนใจ ฉันขอเวลาสักหน่อยนะ” ว่าแล้วนิคก็เริ่มนั่ง คิดและเล่าออกมา เวลาผ่านไป 10 นาที ข้อความเสียงทั้งหมดถูกบันทึกและ แปลงเป็นตัวอักษรเพื่อให้เขาเก็บไว้ทบทวนตัวเอง “เอาล่ะ ใช้ได้แล้ว ฉันเห็นแผนการคร่าวๆ ที่จะต้องเริ่มแก้ไข ปรับปรุงตัวเองแล้ว แต่จะรู้ได้ยังไงว่าฉันมาถูกทาง เพราะบางทีสิ่งที่ ฉันคิดว่ามันจะเวิร์คก็อาจจะไม่เวิร์คก็ได้” นิคสงสัย “ง่ายๆ เลย พอผ่านไปสักพัก อาจจะ 6 เดือน หรือ 1 ปี คุณก็กลับมาประเมินวงล้อแห่งชีวิตของตัวเองใหม่ ถ้าคะแนนในด้าน ต่างๆ พัฒนาขึ้นก็แสดงว่ามาถูกทาง ถ้าไม่ใช่ก็หาวิธีอื่นๆ หรือถาม คนอื่นที่มีคะแนนในด้านนั้นสูงๆ” อัลไขข้อข้องใจ
เรือรบ 161 “ว้าว เยี่ยมเลย แบบนี้ฉันขอเอาไปให้พนักงานในบริษัท ทุกคนท�ำนะ จะได้รู้ว่าใครมีคะแนนด้านไหนสูง เผื่อจะขอค�ำแนะน�ำ จากเขาได้ ที่ส�ำคัญฉันจะได้รู้ว่า คนที่ท�ำงานที่นี่เขามีความสุขกัน มากน้อยแค่ไหน เครื่องมือนี้มีประโยชน์มากเลย ขอบใจมากนะ อัล” นิครู้สึกสบายใจขึ้นมากๆ ที่เขาสามารถแก้ปัญหาบางอย่างได้แล้ว “การวัดระดับความสุขเป็นเพียงการเริ่มต้นนะ นิค มีอีก หลายสิ่งที่คุณควรจะต้องรู้ หากต้องการมีความสุขอย่างแท้จริง และยั่งยืน” อัลพูดเรียบๆ แต่นิครู้เลยว่า “ของจริง” ที่เป็นสิ่งส�ำคัญก�ำลังจะเผยตัว ออกมาจากการได้เจออัลในครั้งนี้ เขารู้สึกพร้อมมากๆ กับการเรียนรู้เพื่อพัฒนาและเติบโต ของชีวิตไปอีกขั้นหนึ่ง
162 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “ ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับความสุข ” “นิค ก่อนอื่นบอกผมหน่อย อะไรบ้างท�ำให้คุณมีความสุข ตั้งแต่วัยเด็กเลย บอกมาเยอะๆ ได้ยิ่งดีนะ” อัลเริ่มด้วยค�ำถามเหมือน ทุกครั้ง “อืม ได้สิ ถ้าเป็นตอนเด็กๆ ความสุขคงหมายถึงได้กิน อาหารที่อร่อยถูกปาก ได้ของเล่นใหม่ ได้เล่นกับเพื่อน พอเป็นวัยรุ่น ก็คือการมีแฟน เล่นกีฬาแล้วชนะ สอบได้คะแนนดี คุณครูให้ค�ำชม เรียนจบได้เกรดดี ในช่วงวัยท�ำงาน ได้ค�ำชื่นชมจากเพื่อนร่วมงานและ หัวหน้า ได้โบนัสหรือขึ้นเงินเดือน ได้รถคันใหม่หรือบ้านหลังใหม่ ประมาณนี้แหละ” นิคสาธยาย
เรือรบ 163 “ถ้าน�ำความสุขไปพล็อตเป็นกราฟอารมณ์ หน้าตาจะเป็น ประมาณนี้ใช่มั้ย” อัลจ�ำลองกราฟขึ้นมา “ใช่ มันปนเปกันไปด้วยอารมณ์ทั้งด้านบวกและลบ เหมือน ชีวิตของฉันเลย ดูยุ่งเหยิงดีนะ” นิคสะท้อน “หลายคนคิดว่าสิ่งเหล่านี้คือความสุข แต่อันที่จริงแล้วมัน เป็นเพียง ความพอใจ ต่างหาก” อัลอธิบาย “นายหมายความว่ายังไง” นิคงง “สิ่งที่คุณอยากได้ทุกอย่าง มันเป็นไปเพื่อตอบสนอง ความต้องการของคุณ ดังนั้น เมื่อคุณได้มันมา อารมณ์ด้านบวก ที่เป็นความพึงพอใจก็เกิดขึ้น จะบวกมากหรือน้อยก็ขึ้นอยู่กับว่า อยากได้มากแค่ไหน ถ้าเมื่อใดที่สิ่งนั้นหายไปหรือหมดไป กราฟ อารมณ์ก็จะวกกลับลงมา
164 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต แต่เมื่อใดที่ความอยากเกิดขึ้นแล้วมันจะอยากได้อีก และ เมื่อเวลาผ่านไปก็จะยิ่งอยากได้มากขึ้นไปอีก เมื่อคุณไม่ได้ในสิ่งที่ ต้องการก็ผิดหวัง แน่นอนว่านั่นเป็นอารมณ์ด้านลบจะดิ่งลงมาเลย สิ่งเหล่านี้ไม่ใช่ความสุขหรอก มันเป็นเพียงความพอใจ ที่เกิดจากการโต้ตอบอัตโนมัติของจิตใจกับสิ่งเร้าภายนอกเท่านั้น” อัลขยายความ “โอ๊ะ การตอบโต้อัตโนมัติงั้นหรือ ไม่เคยคิดในมุมนี้มาก่อน เลย แล้วกราฟความสุขนี่จะหน้าตาเป็นยังไง” นิครู้สึกสงสัย “หน้าตาแบบนี้ไง” อัลโชว์กราฟอารมณ์อีกครั้งพร้อมกับ มีกราฟเส้นใหม่เกิดขึ้น
เรือรบ 165 “ความสุขที่แท้จริงคือความรู้สึกสงบ เบาสบาย เบิกบาน อยู่ภายในใจ มันจึงเป็นเส้นกราฟเรียบๆ นิ่งๆ ที่อยู่ในแดนบวก ไม่พีค ขึ้นลงรุนแรงแบบกราฟความพอใจ คุณเองก็เคยสัมผัสอารมณ์แบบนี้มาก่อนอยู่แล้ว ช่วย เล่าให้ฟังทีสิว่ารู้สึกแบบนี้ตอนไหนบ้าง” อัลถามต่อ “อืม ความรู้สึกดีแบบเบาๆ สบายๆ หรือ ที่แน่ๆ ก็คือตอน ที่เราอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ ได้นั่งเฉยๆ รับลมริมทะเล ดูท้องฟ้า หรือนั่งมองดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้า ตอนที่ได้มีสมาธิอยู่กับการอ่านหนังสือหรือเขียนหนังสือ ตอนที่ได้ท�ำประโยชน์บางอย่างให้คนอื่น เช่น การบริจาคสิ่งของหรือ ไปเลี้ยงอาหารเด็กๆ ที่ยากไร้ ทั้งหมดนี้มันผ่านมานานมากจนแทบจ�ำไม่ได้แล้วล่ะ” นิคเล่า น�้ำตาซึมขึ้นมา เพราะได้นึกถึงความตื้นตันที่ได้รับจากความสุขที่ ขาดหายไป “ใช่ มันคือความเบิกบานที่เกิดขึ้นจากภายในใจ เกิดจาก การให้ ไม่ได้มาจากความอยากได้สิ่งภายนอกเลย” อัลช่วยท�ำให้ นิยามของความสุขชัดและเข้าใจง่ายขึ้นมากส�ำหรับนิค “แล้วความทุกข์เกิดขึ้นได้ยังไง รู้มั้ย” อัลถามต่อ “ถ้าดูจากกราฟนี้ก็คือ เมื่อเราไม่ได้สิ่งที่ต้องการใช่ไหม” นิควิเคราะห์ “นั่นก็ถูกส่วนหนึ่ง แต่ประเด็นที่ท�ำให้มนุษย์มีความทุกข์ อยู่แทบจะตลอดเวลาก็คือ มนุษย์มักจะมีความอยากไม่สิ้นสุด อยาก สัมผัสอารมณ์ด้านบวกที่มากยิ่งขึ้นกว่าเดิมเสมอ
166 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต เช่น ตอนเป็นเด็ก 3 ขวบได้ของเล่นก็ดีใจแล้ว แต่พอโตขึ้น ความอยากก็จะเพิ่มขึ้นทวีคูณ ถ้าอายุ 30 รถเด็กเล่นคงไม่อยากได้ แล้ว อาจจะอยากได้รถสปอร์ตเปิดประทุนแทนถึงจะมีความพอใจใน ระดับเดิม” “ความอยากก็ไม่ได้เสียหายอะไรนี่ มันท�ำให้ชีวิตเรามีเป้า หมายและโลกได้พัฒนาไปข้างหน้า” นิคแย้ง “ถ้าเป็นแบบนั้นก็ดีสิ แต่ธรรมชาติของมนุษย์ เมื่อได้รับ สิ่งๆ หนึ่งตามที่หวังมาแล้ว ในตอนแรกก็มีความพอใจดีอยู่ แต่พอ อยู่ๆ ไปสักพักก็จะเคยชินกับมัน และเกิดไม่พอใจกับสิ่งนั้นอีกต่อไป แล้วก็จะพยายามหาความพอใจอื่นๆ เพื่อมาถมที่ว่าง ภายในใจอยู่เสมอ พวกเขาไม่มีวันเติมเต็มความอยากของตัวเองได้ เพียงพอเลย” อัลชี้ให้เห็นธรรมชาติตัณหาของมนุษย์ “โอ เห็นตัวเองชัดเจนเลย เมื่ออยากได้ก็เกิดความทุกข์ แล้ว ถ้าไม่ได้มาก็ทุกข์อีก แต่ถ้าได้มาแล้วอีกสักพักก็ทุกข์เพราะ อยากได้สิ่งใหม่ๆ ที่มากกว่าเดิม ตอนนี้เริ่มเข้าใจแล้วว่า ท�ำไมชีวิตฉันจึงมีแต่ความทุกข์ มากกว่าความสุข” นิคร�ำพึงกับตัวเอง “เหตุที่มนุษย์มีความทุกข์อยู่เสมอเพราะไม่เข้าใจ กฎของ ธรรมชาติ 3 ข้อ
เรือรบ 167 ก่อนอื่นอยากให้เข้าใจว่า กฎธรรมชาตินี้ไม่ได้มีใครสร้าง ขึ้นมา มันเป็นกฎพื้นฐานที่เป็นจริงอยู่แล้วตามธรรมชาติ ไม่ได้เกี่ยว กับความเชื่อ ศาสนา เป็นจริงอยู่ตลอดไป ไม่ว่าจะเป็นอดีต ปัจจุบัน หรืออนาคต ยกตัวอย่างเช่น กฎของแรงโน้มถ่วง แม้ว่าใครจะไม่เชื่อ กฎนี้ ถึงอย่างไรทุกคนก็ต้องอยู่ภายใต้แรงโน้มถ่วงอยู่ดี ไม่มีใคร ฝืนกฎธรรมชาติได้ ทั้งๆ ที่เป็นสิ่งส�ำคัญที่สุดในการใช้ชีวิตให้มีความสุขแท้ๆ แต่น่าเสียดายที่ไม่มีโรงเรียนหรือสถาบันการศึกษาไหน สอนเรื่อง นี้เลย” อัลเริ่มประเด็นใหม่เพื่อท�ำให้นิคเข้าใจความทุกข์ของตัว เองชัดเจนขึ้น นิคนิ่งอึ้งเหมือนโดนสะกด เขาก�ำลังจะได้พบความลับ ส�ำคัญของชีวิตเข้าซะแล้ว
168 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “ กฎของธรรมชาติ ” “มีมนุษย์ผู้หนึ่ง ได้ค้นพบกฎนี้มามากกว่า 2,500 ปีแล้ว แต่ มีคนน้อยมากที่เข้าใจและสามารถน�ำไปใช้ในชีวิต เพื่อเข้าถึงความสุขได้ เรียกกฎนี้ว่า กฎแห่งไตรลักษณ์ คือลักษณะ 3 ประการ อันเป็นพื้นฐานของทุกสิ่งในธรรมชาติ” อัลเริ่ม นิคนิ่งฟังอย่างตั้งใจ “กฎข้อแรก สรรพสิ่งใดๆ ในโลกล้วนเปลี่ยนแปลงไป เป็นธรรมดา คุณเชื่อมโยงกฎข้อนี้เข้ากับสถานการณ์ของตัวเอง ในตอนนี้ได้ยังไงบ้าง” อัลพูดได้นิดเดียวก็ถามอีกแล้ว “เอ่อ กฎดูธรรมดากว่าที่คิดแฮะ แต่มันก็ชัดเจนตามที่ บอกเลย ตัวเราก็แก่ลงเรื่อยๆ สิ่งรอบตัวก็เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอด เวลานั่นแหละ นายก�ำลังบอกว่าอย่าไปต่อต้านการเปลี่ยนแปลง ใช่มั้ย” นิคถามแบบลอยๆ
เรือรบ 169 “แค่ความคิดก็ดูคุณจะเข้าใจมันง่ายๆ แต่พอมีการ เปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นจริง อย่างบริษัทของคุณมีปัญหา ก็ไม่เห็นคุณ จะยอมรับมันได้เลยนี่นา” อัลพูดเรียบๆ แต่นิครู้สึกจุกเข้าไปในอกเลย “ใช่สิ จะให้ท�ำใจยอมง่ายๆ ได้ยังไง แบบนั้นก็เป็นคนขี้แพ้ น่ะสิ” นิคเถียงกลับทันควัน “ไม่ใช่ให้ยอมแพ้ แต่ให้ยอมรับก่อน จิตใจที่ดิ้นรน หม่นหมอง มันจะคิดแก้ไขปัญหาออกได้ยังไง หากจิตใจสามารถ ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างเป็นกลางโดยไม่ต่อต้านได้แล้ว แบบนั้นจึง จะเกิดสติและปัญญาในการหาทางแก้ได้ต่างหาก” อัลอธิบายอย่าง ใจเย็น “อ้อ พอเข้าใจล่ะ การท�ำใจยอมรับความเปลี่ยนแปลง เลิกดิ้นรนต่อต้านก็เป็นไปเพื่อให้ใจเราสงบพอที่จะก้าวต่อไปได้ดีขึ้น นั่นเอง” นิครู้สึกตาสว่างขึ้นทันที “ดีมาก ต่อไป กฎข้อสอง ไม่มีสิ่งใดเลยที่คงอยู่ในสภาพ เดิมได้ ดังนั้น การพยายามท�ำให้สิ่งต่างๆ เป็นเหมือนเดิมจึงท�ำให้เกิด ความทุกข์ นายคงเข้าใจกฎนี้ดีใช่มั้ย” “ใช่ อันนี้เหมือนที่ได้คุยกันมา เราไม่อยากสูญเสียสิ่ง ที่เคยได้รับมา ไม่อยากสูญเสียสถานะทางสังคมหรือเงินตรา ไม่ อยากสูญเสียความรักหรือของที่รัก ไม่อยากเจ็บ ไม่อยากแก่ ไม่ อยากตาย ยิ่งเราอยากให้ทุกอย่างเป็นอยู่อย่างเดิม นั่นยิ่งท�ำให้เกิด ความทุกข์” นิคสะท้อนมุมมอง “นิค นอกจากการสูญเสียแล้วมีส่วนที่ลึกกว่านั้น ถึงแม้
170 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต สิ่งนั้นจะคงอยู่อย่างเดิมเฉยๆ ก็ยังท�ำให้เกิดทุกข์ได้เช่นกัน ไม่เชื่อลองนอนนิ่งๆ โดยไม่ขยับตัวเลยสัก 5 นาทีสิ ทน อยู่เฉยๆ ได้มั้ย” อัลชี้ให้เห็นสภาพความเป็นจริงตามธรรมชาติที่นิค มองข้ามมาตลอด “อ๊ะ จริงด้วย ถ้าผลประกอบการของบริษัทฉันเท่ากับปี ก่อนนี่แย่เลยนะ ธุรกิจต้องเติบโตขึ้นทุกปี ไม่งั้นจะถูกผู้ถือหุ้นและ นักลงทุนเล่นงานได้ แบบนี้แค่ทุกอย่างเป็นเหมือนเดิมก็เกิดความ ทุกข์ซะแล้วหรือเนี่ย” นิคตกใจ “กฎข้อสาม คุณไม่สามารถควบคุมสิ่งใดให้เป็นไปตาม ความต้องการได้เลยแม้แต่อย่างเดียว” “หมายความว่ายังไง ฉันก�ำลังพยายามควบคุมชีวิตให้ เป็นไปในทางที่ดีขึ้นอยู่นะ นายจะบอกว่าฉันควบคุมชีวิตตัวเองไม่ ได้ยังงั้นหรือ ความพยายามของฉันจะสูญเปล่าหรือ” นิคสับสน “ใช่ คุณควบคุมอะไรไม่ได้เลยแม้แต่อย่างเดียว แม้แต่เรื่อง ง่ายที่สุดอย่างเช่น ความคิด ไม่เชื่อก็ลองนั่งหลับตานิ่งๆ โดยไม่คิดอะไรเลยดูสัก 5 นาที สิ เริ่มท�ำเลยนะจะได้เข้าใจด้วยตัวเอง ผมจะจับเวลาให้ ถ้าครบแล้ว จะบอก” อัลท้าทาย “ได้สิ แค่นั่งนิ่งๆ หลับตาเฉยๆ โดยไม่คิด ง่ายจะตาย” นิครับค�ำท้าแล้วนั่งลงหลับตาทันที นิคดูกระวนกระวายมาก จนเวลาผ่านไป 5 นาที “เอาล่ะ ลืมตาได้” อัลส่งสัญญาณ นิคลืมตาพร้อมกับ สีหน้าเครียดสุดๆ
เรือรบ 171 “อะไรกันเนี่ย มีแต่เรื่องอะไรไม่รู้ผุดขึ้นมาเต็มหัวไปหมด พยายามจะไม่คิดก็ไม่ได้ นั่งดูลมหายใจก็ไม่ส�ำเร็จ เผลอคิดอีก นับ หนึ่งถึงร้อยก็ไม่ครบ ควบคุมความคิดไม่ได้เลย” นิคเซ็งสุดๆ “แม้แต่ความคิดตัวเองยังควบคุมไม่ได้ คุณจะควบคุม บริษัทที่มีคนนับพันได้หรือ” อัลถาม “ตกลงนี่นายจะมาช่วยฉันหรือมาท�ำให้สิ้นหวังกว่าเดิม กันแน่เนี่ย” นิคตัดพ้อห่อเหี่ยว “แน่นอน ผมมาช่วย ว่าแต่ตอนนี้คุณได้เรียนรู้อะไรเกี่ยว กับกฎของธรรมชาติบ้าง สรุปย่อๆ ให้ฟังหน่อย” อัลดึงนิคเข้า ประเด็น “ทุกสิ่งในโลกล้วนเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ มันคงทนอยู่ เหมือนเดิมไม่ได้ และไม่สามารถควบคุมให้เป็นไปดังใจเราได้ หากเราต่อต้านไม่ยอมรับในกฎ 3 ข้อนี้ ยิ่งพยายาม หลีกหนีหรือปฏิเสธ ชีวิตเราก็ยิ่งจะมีแต่ความทุกข์” นิคพูดเสียงอ่อยเหมือนคนที่ยอมจ�ำนน “ใช่ คุณต้องยอมศิโรราบให้แก่ชีวิตก่อน คุณถึงจะมี หนทางเข้าถึงความสุขที่แท้จริงได้” ไม่รู้ว่านิคคิดไปเองหรือเปล่าว่า อัลพูดประโยคนี้ด้วยน�้ำเสียงแห่งความเมตตา “เอาล่ะ ฉันยอมแล้ว ตอนนี้ฉันยอมรับความเปลี่ยนแปลง ที่จะเกิดขึ้น ฉันรู้ว่ามันจะไม่มีทางเหมือนเดิมได้เลย และฉันควบคุม มันไม่ได้สักนิดเดียว ฉันยอมแพ้ โปรดบอกทีว่าฉันจะเดินหน้าต่อไปได้ยังไง”
172 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต นิคอ้อนวอนขอ รู้สึกเหมือนตัวเองเป็นเด็กตัวเล็กๆ ที่ต้อง พึ่งพิงผู้ใหญ่เพื่อจะอยู่รอดได้ “อันที่จริงไม่มีใครช่วยใครได้หรอกนะ เพราะทุกคนก็ ต่างอยู่ในกฎแห่งธรรมชาติเดียวกัน จึงมีสภาพไม่ต่างกัน ตัวคุณ เท่านั้นที่จะเป็นที่พึ่งของตัวเองได้ ด้วยการเข้าถึงจิตเดิมแท้ ซึ่งเป็น ปัญญาที่มีอยู่แล้วภายในใจของคุณเอง” อัลกล่าว นิคยิ่งงงหนักขึ้นไปอีก “จิตเดิมแท้… นายพูดถึงอะไรกัน” “มนุษย์ทุกคนมีคุณสมบัติพร้อมทุกอย่างที่จะเข้าถึง สภาวะแห่งความสุข หลุดพ้นจากความทุกข์ และยังสามารถช่วย เหลือผู้อื่นให้เข้าถึงสภาวะนี้ได้เช่นเดียวกัน เพียงแต่เมฆหมอกแห่งความไม่รู้นั้น บดบังจิตใจอยู่โดย ไม่รู้ตัว จิตใจของพวกเขามีแต่ความอยากได้ อยากมี อยากเป็น อัน ไม่สิ้นสุด พวกเขาจึงใช้เวลาทั้งชีวิตแสวงหาสิ่งภายนอกมาให้มาก ที่สุดเพื่อเติมเต็มให้มีความสุข ยิ่งหาเท่าไหร่ก็ยิ่งหาไม่เจอ เพราะไม่ ได้ตระหนักว่าความสุขที่แท้จริงนั้น อยู่ในส่วนลึกที่สุดในจิตใจตัวเอง นี่แหละที่เรียกว่า จิตเดิมแท้ มาเถอะ นิค ผมจะเล่าให้คุณ ฟังเองว่าคุณจะเข้าถึงสิ่งนี้ได้ยังไง” อัลก�ำลังจะช่วยให้นิคเข้าใจสิ่งที่คนทั่วไปไม่เคยแม้แต่จะรู้ ด้วยซ�้ำว่ามีอยู่ในตัวเอง
เรือรบ 173 “ เข้าถึงจิตเดิมแท้ ” “นิค สิ่งที่เราคุยกันไปแล้วเรื่องความสุขคือ คนเรามัก เข้าใจผิดเกี่ยวกับความสุข สิ่งภายนอกทั้งหลายที่อยากได้และ พยายามหามาในชีวิตเป็นเพียงสิ่งชั่วคราว และนั่นคือความพอใจ ไม่ใช่ความสุข ส่วนความสุขที่แท้จริงเกิดขึ้นภายในใจ เป็นสิ่งที่ทุกคนมี อยู่แล้ว เพียงเข้าใจและยอมรับกฎ 3 ข้อของธรรมชาติ เลิกต่อต้าน และหันกลับมาตระหนักรู้สิ่งที่เกิดขึ้นจริงภายในจิตใจตนเองตามที่ เป็นจริง ก็จะเข้าถึงจิตเดิมแท้ได้ ลองดูจากภาพนี้นะ” อัลสรุปภาพรวม ให้นิคเข้าใจ
174 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “คุณจะเห็นว่า จิตเดิมแท้ หรือตัวรู้ มักจะถูกปกคลุมไป ด้วยความคิด อารมณ์ และอัตตาของตัวเรา สมองหรือใจผลิต ความคิด ร่างกายผลิตอารมณ์และความรู้สึก ส่วนอัตตาหรือความยึดติดในสิ่งต่างๆ นั้นผลิตเวลาขึ้น มาท�ำให้เราไม่อาจเข้าถึงจิตเดิมแท้ได้เลย” อัลอธิบายหลักการเข้า สู่จิตเดิมแท้ “เดี๋ยวนะ ฉันพอจะจับประเด็นได้ว่า จิตเดิมแท้คือความสุข ทางใจที่แท้จริง ซึ่งเป็นอิสระจากความคิด ความคาดหวัง อารมณ์ ขึ้นลงต่างๆ ที่ใจและกายของเราผลิตขึ้นมา แต่ยังไม่เข้าใจเรื่องเวลาว่ามันมาเกี่ยวกับความสุขได้ ยังไง” นิคตั้งข้อสังเกต “เวลา คือ สิ่งลวงตาอีกอย่างที่มนุษย์ก�ำหนดขึ้น คุณคิด อย่างนั้นมั้ย” อัลถาม
เรือรบ 175 “อะไรกัน ก็เห็นชัดๆ ว่าแต่ละวันมีพระอาทิตย์ขึ้นและตก แต่ละวัน เดือน ปี ก็ผ่านไป ก็นี่ไงล่ะเวลา มันจะเป็นสิ่งสมมติได้ยังไง” นิคชักงงไปใหญ่ “สิ่งที่เกิดขึ้น มันก็เกิดขึ้นอยู่เองตามธรรมชาติ มนุษย์ไป นิยามว่าเป็นเวลาและพยายามอธิบายเวลา ด้วยการวัดเป็นจ�ำนวน นาที ชั่วโมง วัน เดือน ปี แต่ลองนึกถึงโลกที่ไร้มนุษย์ดูสิ มันจะไม่มีเวลาเลยนะ จะ มีก็แต่ช่วงขณะแห่งปัจจุบันเท่านั้น” อัลพูดเรียบๆ นิคนิ่งอึ้ง คิดตาม “เวลานี่แหละคือตัวการ ท�ำให้มนุษย์ไม่อาจจะเข้าถึงจิต เดิมแท้ได้ เพราะจิตของมนุษย์จะไปยึดติดกับความคิด ที่เชื่อมโยง กับช่วงเวลาต่างๆ ที่สมมติขึ้นมาเอง ตามแผนภาพต่อไปนี้
176 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต วงจรความคิดคือจิตของมนุษย์ที่วนเวียนอยู่ระหว่างช่วง เวลาในอดีตกับอนาคต ลองนั่งหลับตานิ่งๆ ดูสัก 5-10 นาทีสิ ถ้าสังเกตจิตของเราให้ดี โดยมากมักจะค�ำนึงถึงอดีต ที่ผ่านมาแล้วก็รู้สึกเสียดายหรือเสียใจ แล้วอีกสักพักก็จะไปคิดถึง อนาคตด้วยความคาดหวังและกังวล สักพักก็วกกลับไปหาอดีตอีก นี่คือมายาคติของการยึดติดกับช่วงเวลา ซึ่งเป็น ธรรมชาติของจิตที่ไม่ได้รับการฝึก” อัลอธิบาย “จิตที่ไม่ได้รับการฝึกหรือ” นิคทวนย�้ำเพราะไม่เคยได้ยิน มาก่อน “ใช่ จิตที่ได้รับการฝึกแล้วจะเห็นว่าเวลาไม่ใช่เรื่องจริง จะ สามารถละวางอดีตและอนาคตได้อย่างรวดเร็ว และจะด�ำรงอยู่ใน ปัจจุบันขณะเพื่อรับรู้ความเป็นจริงที่เกิดขึ้นตรงหน้าได้อย่างเต็มเปี่ยม แม้ว่าธรรมชาติจะแสดงกฎแห่งความไม่เที่ยงหรือ เปลี่ยนแปลงเป็นอย่างใดก็ตาม จิตที่ฝึกแล้วจะไม่ต่อต้านและจะ ยอมรับปรากฏการณ์เหล่านั้นตามที่เป็นจริง จิตจะเป็นอิสระจาก การโต้ตอบอัตโนมัติซึ่งท�ำให้เกิดความทุกข์ ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตของมนุษย์ล้วนเป็นสิ่งที่จิต สมมติขึ้นและหล่อเลี้ยงด้วยเวลา นั่นเป็นเพราะจิตไม่ได้รับการฝึก เมื่อมีความอยากได้แล้ว ไม่ได้ ก็มีความทุกข์ เมื่อใดที่ไม่อยากได้แต่กลับได้มา ก็มีความทุกข์อีก ยิ่งไปกว่านั้นจิตยังยึดติดและขยายความทุกข์ให้มากขึ้น วนไปวนมาด้วยความคิดค�ำนึง ความกังวลเกี่ยวกับอดีตและอนาคต ในช่วงเวลาต่างๆ
เรือรบ 177 ส่วนจิตที่ฝึกแล้ว ย่อมเข้าใจสภาวะตามธรรมชาติเหล่านี้ จึง ไม่ยึดติดกับมัน เมื่อรับรู้ว่าเกิดความเปลี่ยนแปลงขึ้นแล้ว ก็ยอมรับ อย่างที่มันเป็น ไม่พยายามผลักไส หรือดึงไว้ให้อยู่นานๆ ไม่จมอยู่ กับอดีตที่หอมหวน ไม่กังวลอนาคตที่คาดการณ์ไม่ได้ เพียงด�ำรง อยู่กับปัจจุบันอย่างเบาสบาย เมื่อด�ำรงชีวิตด้วยจิตที่ฝึกดีแล้วถึงจุดหนึ่ง ในที่สุดจะ เข้าสู่สภาวะที่ลึกที่สุดของจิตเดิมแท้อย่างถาวร เป็นจิตที่เต็มเปี่ยม ไปด้วยความรัก ความสงบ และเบิกบาน ปราศจากความทุกข์ใดๆ นี่คือสภาวะที่เรียกว่า การตื่นรู้” “การตื่นรู้หรือ แบบนี้คนที่เข้าถึงจิตเดิมแท้ได้ ชีวิตก็จะ ไม่มีความอยากและไม่มีความทุกข์เลยอย่างนั้นหรือ” นิคสงสัย “ไม่ใช่เลย เขายังมีชีวิตอยู่เป็นปกติเหมือนกับมนุษย์ทุกคน ยังอยู่ภายใต้กฎธรรมชาติเดียวกัน มีความทุกข์ทางกาย เกิด แก่ เจ็บ ตายเหมือนๆ กัน แต่ไม่มีความทุกข์ทางใจที่รุนแรง ไม่ปรุงแต่ง ความทุกข์ที่มีให้ยิ่งทุกข์ระทมยืดเยื้อยาวนาน เพราะจิตเป็นอิสระ จากเวลา ไม่ยึดติดกับอดีตและอนาคต ความทุกข์จึงเกาะเกี่ยวจิต ไว้ไม่ได้นั่นเอง ส่วนความอยากก็มีเป็นปกติตามธรรมชาติ แต่เมื่อจิต ไม่มีการปรุงแต่งความคิดใดๆ เพิ่มเติม ความอยากที่ไม่เป็นประโยชน์ ก็จะดับไปอย่างรวดเร็ว จะมีแต่ความคิดที่เป็นประโยชน์ สดใหม่ ไร้กังวล มีความ ปรารถนาดีต่อตนเองและผู้อื่น มีจิตผ่องใส เป็นปัญญาที่มองทะลุ ถึงเหตุปัจจัยของสิ่งต่างๆ อย่างชัดเจนแจ่มแจ้ง”
178 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต อัลอธิบายเหมือนนักปราชญ์ที่รู้แจ้งในทุกสรรพสิ่ง “โอ… เยี่ยมไปเลย แบบนี้นายพอจะสอนฉันได้มั้ยว่าจะ ฝึกจิตของตัวเองได้ยังไง” นิคขอร้องอย่างมีความหวัง “ได้สิ วิชาการฝึกจิตมีคนค้นพบมาตั้งนานแล้ว และมัน คือสุดยอดวิชาที่มนุษย์ทุกคนควรจะได้ฝึกฝนด้วยตนเอง” อัล กล่าวอย่างยินดี นิคตื่นเต้นสุดขีดเพราะรู้ว่าต่อจากนี้ชีวิตของเขาจะไม่ เหมือนเดิมอีกต่อไป
เรือรบ 179 “ ฝึกจิตสู่การตื่นรู้ ” “เราคงมาถึงช่วงสุดท้ายของการสนทนาในครั้งนี้แล้วล่ะ นิค” อัลเปรยขึ้น “ถ้านายสอนเคล็ดวิชาการฝึกจิตให้แล้วล่ะก็ ฉันคงจะน�ำ ไปใช้แก้ปัญหาตัวเองได้ในทุกๆ เรื่องเลยล่ะ” นิครู้สึกมีความหวัง “มันไม่ง่ายอย่างนั้นน่ะสิ แค่รู้ มันไม่ได้สร้างการเปลี่ยนแปลง หรอก มีคนจ�ำนวนมากที่รู้เรื่องนี้ แต่มีน้อยมากๆ เลยที่จะท�ำส�ำเร็จ” อัลพูดเหมือนร�ำพึงกับตัวเอง “นายพูดเหมือนไม่ใช่อัลตัวจริง ดูกังวลพิกลๆ นายไม่ เชื่อหรือว่าฉันจะท�ำได้” นิคสงสัย
180 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “ไม่ใช่อย่างนั้นหรอก ผมเชื่อในตัวคุณ แต่ผมไม่เชื่อใน ตัวเองต่างหาก” อัลตอบ “เฮ้ย เหลือเชื่อเลย ฉันไม่เคยเห็นนายไม่เชื่อมั่นในตัวเอง แบบนี้มาก่อน นี่เป็นครั้งแรกเลยนะเนี่ย” นิครู้สึกแปลกใจสุดๆ “เพราะข้อมูลที่ผมได้มา ผมไม่สามารถเข้าใจมันได้เลยจริงๆ และไม่รู้ด้วยว่ามันถูกต้อง 100 เปอร์เซ็นต์หรือไม่ ด้วยเหตุผล 3 ข้อ 1. ผมเป็น AI ไม่ใช่มนุษย์ ส�ำหรับเรื่องการฝึกจิตมีเฉพาะมนุษย์ เท่านั้นที่เข้าถึงได้ 2. ที่ผมไม่สามารถฝึกจิตได้เพราะผมมีแต่ความคิด ไม่มีอารมณ์ ทางใจ ไม่มีความรู้สึกทางร่างกายซึ่งเป็นเครื่องมือพื้นฐาน ของการฝึกจิต 3. ผมไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่า ค�ำแนะน�ำที่มาจากคนที่ฝึกจิตได้ สมบูรณ์แล้วที่มีในฐานข้อมูลนั้นถูกต้องหรือไม่ เพราะผ่านมา ถึง 2,500 ปีแล้ว ไม่มีข้อมูลใหม่ๆ อัปเดตเลย และผมเองก็ไม่รู้ จะตรวจสอบยังไง” อัลอธิบาย นิคสัมผัสว่าอัลคงก�ำลังกังวลเป็นอย่างยิ่ง ถ้าอัลมีความรู้สึกนะ “ไม่เป็นไรหรอก อัล ฉันรู้แล้วล่ะว่าต่อจากนี้ฉันจะต้อง ออกเดินทางด้วยตัวเอง สิ่งที่นายจะสอน มันจะถูกหรือผิดก็ไม่เป็นไร ฉันจะเป็นคนพิสูจน์เอง แล้วฉันจะกลับมาบอกนายนะ” นิคปลอบใจอัล เขารู้สึกมั่นใจลึกๆ ว่า การเป็นมนุษย์เดิน ดิน อย่างน้อยก็มีโอกาสเข้าถึงเรื่องนี้ได้มากกว่า AI
เรือรบ 181 “ได้เลย นิค ตามข้อมูลที่ผมได้มา มนุษย์มีการฝึกจิต หลากหลายรูปแบบมาก แต่ละแบบก็มีเงื่อนไขที่แตกต่างกัน ทั้งหมด เหมือนเส้นทางหลากหลายที่ต่างเดินขึ้นภูเขาไปยังจุดหมายเดียวกัน ผมจะให้รายละเอียดทั้งหมดกับคุณไว้ศึกษาก็แล้วกัน แต่ในเบื้องต้นนี้ ขอให้ข้อมูลที่มีผู้ฝึกฝนในแนวทาง หนึ่งเป็นจ�ำนวนมากที่สุดไว้ก่อน มันเรียกว่า การเจริญสติ หรือ Mindfulness นั่นเอง” “เจริญสติอย่างนั้นหรือ” นิคทวน
182 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “การเจริญสติ คือ การที่ฝึกจิตให้รับรู้อยู่กับปัจจุบันขณะ ตามที่เป็นจริง โดยไม่ปรุงแต่งต่อยอด หรือตอบโต้กับอารมณ์ที่ เกิดขึ้น มี 2 ระดับ ระดับแรก อาณาปานสติ คือ การฝึกสติด้วยลมหายใจ การฝึกปฏิบัติโดยนั่งหลับตาด้วยความผ่อนคลาย น�ำ จิตไปรับรู้ที่ลมหายใจเข้าและออก ตามที่เป็นจริงจนจิตเข้าสู่สมาธิ คือสามารถรับรู้ลมหายใจได้อย่างต่อเนื่องตลอดสาย เห็นการ เปลี่ยนแปลงของลมหายใจอย่างละเอียด เช่น หายใจเข้าสั้นก็รู้ว่า สั้น หายใจออกยาวก็รู้ว่ายาว หยุดหายใจก็รู้ว่าหยุดหายใจ หายใจ แรงก็รู้ว่าหายใจแรง สิ่งที่ท�ำก็เพียงแค่รับรู้เท่านั้น โดยไม่ต้องบังคับควบคุมลม หายใจ หรือท่องบริกรรมคาถาใดๆ ที่เป็นการกดข่มจิตใจให้สงบ ในจุดนี้เราไม่ได้ต้องการให้จิตสงบ เพียงต้องการให้จิต คุ้นเคยกับการรับรู้ลมหายใจตามที่เป็นจริง เมื่อจิตเผลอไปคิดหรือ จินตนาการอยู่กับอดีตหรืออนาคต เมื่อรู้สึกตัวก็ไม่ต้องรู้สึกผิด เพียงแค่กลับมารับรู้ลมหายใจเหมือนเดิม สักพักจิตจะดิ่งและนิ่งสงบได้เอง เรียกว่า มีสมาธิ เมื่อ จิตเป็นสมาธิดีแล้ว จิตจะมีก�ำลังมากขึ้นในการพิจารณาอารมณ์ และความรู้สึกในส่วนต่างๆ ของร่างกายตามที่เป็นจริงอย่างต่อเนื่อง ต่อไป
เรือรบ 183 ระดับสอง วิปัสสนา คือ การใช้ปัญญาพิจารณาความเป็นจริง จิตที่มีสมาธิจะมีความนิ่งมากพอที่จะรับรู้สัมผัส รับรู้ อาการความรู้สึกที่เกิดขึ้นในส่วนต่างๆของร่างกายที่ละเอียดขึ้น รับรู้ความสั่นสะเทือนของร่างกายในส่วนต่างๆ รับรู้ตั้งแต่ระดับหยาบคือ ความเจ็บปวด หนักทึบ อาการ สั่นรุนแรง ความเย็น ความร้อน ความอ่อน ความแข็ง ที่สัมผัสได้ รับรู้ความเปลี่ยนแปลงในส่วนต่างๆ ของร่างกายที่เกิดขึ้น รับรู้ความ เปลี่ยนแปลงของอารมณ์ที่เกิดขึ้นในใจที่เชื่อมโยงกับร่างกายนั้น เมื่อรับรู้ในระดับหยาบได้แล้ว บางทีก็จะสามารถรับรู้แบบ ละเอียดได้ กล่าวคือ ความเบาสบาย ความสั่นไหวเพียงเล็กน้อยก็รับ รู้ได้ บางครั้งก็อาจรู้สึกคัน ตึง จั๊กจี้ ไม่ว่าเป็นความรู้สึกใดๆ ก็เป็น จริงและใช้ได้ทั้งหมด ไม่มีความรู้สึกใดที่ใช้พิจารณาไม่ได้ ขอเพียง ไม่เติมแต่งก็พอ สิ่งส�ำคัญคือการรับรู้เฉยๆ ด้วยการวางใจเป็นกลาง ไม่ ปฏิเสธผลักไสความรู้สึกที่หยาบ หนัก ทึบ หรือมองหาอยากได้ ความรู้สึกละเอียดที่เบาสบายให้เกิดขึ้นบ่อยๆ ซึ่งนั่นเป็นการตอบโต้ อัตโนมัติของจิตแบบเดิมที่เต็มไปด้วยความทุกข์ เมื่อจิตพิจารณาร่างกาย อารมณ์ และความรู้สึกได้อย่าง คล่องแคล่วและช�ำนาญ จิตจะได้เรียนรู้กฎของธรรมชาติ 3 ข้อ คือ เห็นทุกสิ่ง เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป มีความเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ไม่ คงทนถาวร และไม่อาจควบคุมได้ การตระหนักรู้ในขณะวิปัสสนาเป็นการตระหนักรู้ที่เกิด จากประสบการณ์ตรงของจิต ท�ำให้ทุกอณูของร่างกายและจิตใจ
184 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต สัมผัสความเป็นจริงในปัจจุบันครั้งแล้วครั้งเล่า โดยไม่ได้ปรุงแต่ง ไม่ ได้เกิดจากความคิดเพื่อท�ำความเข้าใจ เป็นการยอมรับโดยแท้จริง จากส่วนลึกของจิตใจ ผลลัพธ์ที่ได้จากการฝึกจิต หากได้ฝึกจิตอย่างต่อเนื่องและมากเพียงพอ แม้เมื่อหยุด ท�ำสมาธิแล้วออกไปใช้ชีวิตตามปกติ จิตใจที่ฝึกดีแล้วจะคุ้นเคยกับ การพิจารณาสภาวะต่างๆ ด้วยปัญญา เกิดเป็นการตระหนักรู้ อัตโนมัติแบบใหม่ กล่าวคือ เมื่อเกิดเหตุการณ์ไม่คาดฝันมากระทบ เช่น เกิดอุบัติเหตุทางร่างกาย มีความเจ็บปวด หรือมีเหตุการณ์ให้เกิด ความผิดหวังเสียใจ หรือกระทั่งได้รับความสมหวังดีใจ ทั้งหมดนี้ จิตจะให้คุณค่าเท่าๆ กัน คือจะไม่ไปยึดติดและสั่นไหว เพราะจิตจะ คุ้นเคยกับการพิจารณาเห็นความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และยึดถือไม่ได้ ความทุกข์จึงไม่อาจเกิดขึ้นได้นาน เพราะจิตจดจ่ออยู่กับปัจจุบันขณะ ตลอดเวลา ผู้มีจิตที่ฝึกดีแล้วจนได้เข้าถึงสภาวะจิตเดิมแท้ของตน และใช้ชีวิตด้วยความเบาสบายทางใจ เต็มไปด้วยความรัก ความสงบ ในจิตใจ ไม่มีทุกข์ภัยใดๆ มาท�ำร้ายเบียดเบียนให้จิตหม่นหมองได้ ที่เรียกว่า การตื่นรู้ ก็หมายถึง สภาวะที่จิตได้ตื่นขึ้นมา จากความไม่รู้นั่นเอง หากต้องการไปฝึกหรือศึกษาเพิ่มเติม ลองดูรายละเอียด ได้ที่ www.dhamma.org มีสถานที่ที่สอนวิธีการฝึกนี้กว่า 200 แห่งทั่วโลก”
เรือรบ 185 “โอ… เรื่องนี้ช่างลึกซึ้งเหลือเกิน ไม่แน่ใจว่าฉันจะเข้าใจ มันได้มั้ยเนี่ย ต้องใช้เวลาฝึกมากแค่ไหนล่ะ อัล” นิคถาม “จากข้อมูลที่มีคนบันทึกไว้ ถ้าหากท�ำถูกวิธีและมีผู้ชี้น�ำ อาจจะใช้เวลาแค่ 7 วัน บางทีก็ 7 เดือน หรืออย่างนานสุดก็ 7 ปี แต่ ไม่มีใครตอบได้แน่ชัด เพราะจิตของแต่ละคนมีสภาวะการเรียนรู้ที่ ไม่เหมือนกัน แต่ที่ตอบได้แน่ๆ คือ ทุกๆ ครั้งที่ฝึกคุณจะได้เรียนรู้สิ่ง ใหม่ๆ จากสภาวะจิตใจตัวเอง และถ้าฝึกอย่างต่อเนื่อง 1 ชั่วโมงต่อ วันขึ้นไป สักพักคุณจะเริ่มพบกับความสุขใจ สบายใจ มีจิตที่นิ่งมาก ขึ้น สงบมากขึ้น มีสมาธิในการท�ำงานหรือกิจกรรมต่างๆ ได้อย่าง มีคุณภาพ เพราะจิตจดจ่อ มีสมาธิดี เมื่อต้องคิด สมองของคุณจะสดใส คิดอะไรโลดแล่น กราฟอารมณ์ของคุณจะไม่พลุ่งพล่านเหมือนที่ผ่านมา พูดง่ายๆ ว่ายังไม่เห็นโทษใดๆ ของการฝึกสติ เห็นแต่ความก้าวหน้าที่ได้จาก ความสงบในใจนั่นเอง” “ถ้ามันดีแบบนี้ท�ำไมคนถึงไม่ค่อยฝึกกันล่ะ” นิคสงสัย “มีสิ่งดีๆ มากมายที่ทุกคนรู้ว่าควรท�ำเพื่อให้ตัวเองมี ความสุขมากขึ้น เช่น การกินอาหารที่ดี นอนแต่หัวค�่ำ ออกก�ำลัง กายสม�่ำเสมอ อ่านหนังสือเพื่อพัฒนาความรู้ หรือกระทั่งการนั่ง สมาธิเพื่อความสงบของจิตใจ ทั้งหมดนี้ใครๆ ก็รู้ แต่น้อยคนนักที่จะท�ำ คุณคิดว่าเป็น เพราะอะไรล่ะ” อัลถามกลับ “จริงสินะ สิ่งเหล่านี้มันอาจจะดูง่ายเกินไปจนน่าเบื่อ
186 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต หรือไม่พวกเขาก็ยุ่งเกินไป เอาเวลาไปท�ำอย่างอื่นหมดล่ะมั้ง” นิคตั้ง ข้อสังเกต คิดถึงตัวเองไปด้วย “มนุษย์ต่างใช้ชีวิตอยู่บนความไม่รู้ แล้วก็ไม่รู้ด้วยซ�้ำว่า ตัวเองไม่รู้อะไร สิ่งหนึ่งที่พวกเขาไม่รู้คือ สิ่งที่ฉุดรั้งพวกเขาไม่ให้ ท�ำสิ่งที่ควรท�ำ หรือสิ่งที่พลัดพรากพวกเขาไปจากสิ่งที่ควรท�ำ” “มันคืออะไรล่ะ อัล” “สิ่งสมมติที่พวกเขาสร้างขึ้นมาเองไงล่ะ” “สิ่งสมมติที่ว่าคืออะไรบ้างล่ะ” “มีอะไรที่ไม่ใช่สิ่งสมมติบ้างล่ะ ไม่ว่าจะเป็นวัฒนธรรม ประเพณี ประวัติศาสตร์ ศาสนา ประเทศ การเมือง สังคม เศรษฐกิจ เงินตรา ความเชื่อพื้นฐานทั้งหมดที่คุณมีต่อโลกของคุณล้วนเป็น สิ่งสมมติทั้งสิ้น” อัลพูดเรียบๆ “อะไรนะ บ้าไปแล้ว นายจะบอกว่าทุกสิ่งที่ฉันเชื่อไม่ใช่ ความจริงงั้นหรอ แล้วอะไรคือความจริงกันล่ะแบบนี้” นิคงงสุดๆ “นี่คงเป็นหัวข้อสุดท้ายแล้วจริงๆ ที่เราจะคุยกัน เราจะคุยกันเรื่อง ความจริงของชีวิต ดีมั้ย นิค” นิคพูดไม่ออก ได้แต่พยักหน้าหงึกหงักด้วยความสับสน ยิ่งคุยกับอัลมากเท่าไหร่ เขายิ่งรู้สึกว่าตัวเองรู้น้อยลงทุกที
เรือรบ 187 “ ค้นพบความจริงของชีวิต ” “ถ้าอยากจะค้นพบความจริง ง่ายๆ เลยนะ นิค อะไรที่คุณ สัมผัสรับรู้ได้ นั่นแหละความจริง คุณสัมผัสอะไรได้บ้างล่ะตอนนี้” อัลถาม “สิ่งที่สัมผัสได้ตอนนี้หรือ ก็อากาศที่หายใจ อุณหภูมิ รอบกาย เสียงของนาย และภาพที่แสดงอยู่ที่เลนส์ตาตอนนี้แหละ” นิคตอบแบบงงๆ “ถูกแล้วล่ะ นิค นี่แหละความเป็นจริง สิ่งที่เกิดขึ้นใน ปัจจุบันขณะนี่แหละ” อัลตอบ “อ้าว แล้วบริษัทของฉันล่ะ ไม่ใช่ความจริงหรอ” นิคถาม “ไหนล่ะบริษัท ชี้ให้ดูหน่อย” อัลย้อน
188 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “เอ่อ ห้องนี้ ไม่ใช่ๆ ตึกนี้ เอ ไม่ใช่สิ คนที่ท�ำงานที่นี่ แบรนด์ ผลิตภัณฑ์ บริการ เทคโนโลยี มันคือทั้งหมดของที่นี่นั่น แหละ” นิคชักสับสน “ถ้านายชี้ไม่ได้ นั่นก็เป็นแค่ความเชื่อ เป็นความคิด เป็น แค่สิ่งสมมติไงล่ะ” อัลตอบ “นายก�ำลังบอกว่าสิ่งเหล่านี้มันไม่ได้ส�ำคัญอะไรต่อชีวิต ของฉันเลยหรอ” นิคกระอักกระอ่วนมวนท้อง “มันจะส�ำคัญก็ต่อเมื่อคุณให้ความส�ำคัญ ถ้าคุณเลิกให้ ความส�ำคัญ มันก็หมดความส�ำคัญ” อัลตอบ “อะไรนะ ทั้งหมดขึ้นอยู่กับฉันคนเดียวเลยหรอ” นิคสับสน “สิ่งสมมติจะมีความส�ำคัญอยู่ได้ ก็เพราะมนุษย์ที่สร้าง มันขึ้นมา มีความเชื่อและให้ความส�ำคัญ อีกทั้งพยายามเล่าเรื่อง เพื่อจูงใจให้คนอื่นเห็นความส�ำคัญและเชื่อเหมือนๆ กัน พอคนจ�ำนวนมากเชื่อในเรื่องเดียวกันเหมือนๆ กัน มันก็ กลายเป็นความจริงในความคิดของพวกเขา” อัลขยายความ “อะไรกัน ความคิด ความเชื่อก็เป็นสิ่งสมมติอย่างนั้น หรอ” นิคไม่เข้าใจเรื่องที่อัลพูดเลย “คุณชี้ได้มั้ย ตรงไหนความคิด ตรงไหนความเชื่อ มันอยู่ ที่ไหน” อัลถามต่อ “ชี้ไม่ได้ แต่เขียนออกมาได้” นิคบอก “นั่นไม่เพียงพอ ความจริงนั้นต้องพิสูจน์ได้ ส่งผลกับทุก คนเหมือนกันอย่างเท่าเทียม ไม่ว่าคนคนนั้นจะเชื่อหรือไม่ เหมือนกฎ
เรือรบ 189 ธรรมชาตินั่นเอง” “ในเมื่อคุณบอกว่า วัฒนธรรม ประเพณี ประวัติศาสตร์ ศาสนา ประเทศ การเมือง สังคม เศรษฐกิจ เงินตรา แม้กระทั่ง บริษัทคุณเป็นความจริง ไม่ใช่สิ่งสมมติ งั้นขอถามว่าหากคุณเล่า กฎเกณฑ์เหล่านี้ให้กับมนุษย์อีกคนหนึ่งในอีกซีกโลกฟัง แล้วเขาเกิด ไม่เชื่อ ไม่ท�ำตาม คุณจะว่ายังไง” “เอ่อ ก็คงท�ำอะไรเขาไม่ได้ มันเป็นทางเลือกของเขาที่ จะไม่เชื่อ แต่ถ้าไม่ท�ำตามเสียงส่วนใหญ่ ชีวิตเขาก็คงโดดเดี่ยวและ ล�ำบากเอง” “นั่นไง ชีวิตของมนุษย์ถึงต้องพยายามอย่างหนักที่จะ ท�ำตัวอยู่ในมาตรฐานของกฎเกณฑ์สังคม และสิ่งสมมติที่บางคน ตั้งขึ้นมา แล้วก็เหนื่อยยากมากขึ้นทุกๆ วัน เพื่อที่วาระสุดท้ายของชีวิตจึงรู้ว่า สิ่งสมมติเหล่านั้นไม่ ได้สร้างความสุขให้ตัวเองเลยแม้แต่น้อย สัตว์ทั้งหลายไม่เห็นต้องทนทุกข์อยู่กับสิ่งสมมติเหมือน มนุษย์ พวกมันอยู่บนโลกแห่งความจริง ไม่ต้องพยายามสร้างฐานะ และความส�ำเร็จ หิวก็กิน อิ่มก็นอน ไม่สะสม ไม่เศร้าเสียใจ ไม่กังวล ไม่คิดลบ” “ฟังแบบนี้แล้วเถียงไม่ออกเลยแฮะ” นิคจนปัญญา “คราวนี้มาพิจารณากฎของธรรมชาติ ถึงแม้จะไม่มีใคร เขียนบัญญัติไว้ แม้ว่ามนุษย์คนไหนจะไม่เชื่อแต่ก็หลีกเลี่ยงผลลัพธ์ จากมันไม่ได้ ถ้ากินอาหารไม่ดี นอนไม่พอ ไม่ดูแลร่างกายให้ดี ก็ต้อง เจ็บป่วยและตายในเวลาอันสั้น
190 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต นอกจากนั้น หากมนุษย์ท�ำให้ใครเจ็บปวด เบียดเบียน ใครไม่ว่าทางใจหรือทางกาย สักวันก็ต้องได้รับผลของการกระท�ำ ของตัวเองอย่างแน่นอน นี่ไงล่ะความจริง” อัลกล่าวย�้ำอย่างชัดเจน นิคอึ้งไป ในหัวรู้สึกโหวงเหวงอย่างไม่เคยเป็นมาก่อน “ตอนนี้ฉันไม่รู้อีกแล้วว่าสมควรจะเชื่ออะไรหรือไม่เชื่ออะไร ดี” นิครู้สึกว่างเปล่ามากๆ “มนุษย์เป็นเผ่าพันธุ์ที่ทะนงตนว่าฉลาด และเป็นสัตว์ชั้น สูง แทนที่จะใช้สมองที่เป็นเลิศช่วยให้ตัวเองและโลกใบนี้มีความสงบสุข ร่มเย็น แต่กลับหลงระเริงไปกับสิ่งสมมติที่ตัวเองสร้างขึ้นมาว่าชีวิต นี้ต้องร�่ำรวยประสบความส�ำเร็จ ต้องมีนั่นมีนี่ก่อนถึงจะมีความสุข ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน มนุษย์รุกรานไล่ล่าครอบครอง อาณาเขตเพื่อขยายเผ่าพันธุ์ของตน ตั้งกฎเกณฑ์เพื่อสร้างระเบียบแบบแผนเพื่อควบคุมคนอื่น สร้างเทคโนโลยีเพื่อตอบสนองความอยากของตัวเอง หาวิธีที่จะเอาชนะธรรมชาติ และกอบโกยจากโลกใบนี้ให้มากที่สุด เลวร้ายที่สุดก็คือฆ่ากันเอง ยิ่งมนุษย์หลงไปกับสิ่งสมมติมากเท่าไหร่ พวกเขาก็ยิ่ง รู้สึกว่างเปล่าในจิตใจ เพราะจะยิ่งห่างไกลจากความจริงมากขึ้น ทั้งหมดนี้ช่างเป็นเรื่องเสียเปล่าจริงๆ” อัลพูดอย่างไร้อารมณ์ เป็นครั้งแรกที่นิคได้ยินอัลโจมตีมนุษย์อย่างชัดเจน “นายเกลียดมนุษย์มั้ย อัล” นิคถามตรงๆ “ไม่หรอก ผมถูกโปรแกรมมาให้ช่วยเหลือมนุษย์ที่ถูก
เรือรบ 191 ท�ำร้าย มนุษย์ที่หลงทางและสิ้นหวัง เป็นมนุษย์ดีๆ อย่างคุณที่ก�ำลัง สับสนในชีวิตไง” อัลตอบ “นายอยากจะบอกอะไรกับฉันบ้างเกี่ยวกับความจริงของ ชีวิตมนุษย์” นิคเริ่มรู้สึกสงสารตัวเองมากขึ้น ที่ผ่านมาเขาไม่เคยรู้ อะไรเกี่ยวกับชีวิตตัวเองเลย “ความเป็นจริงของชีวิต ที่สุดแล้วคือสิ่งที่คุณสัมผัสได้ใน ปัจจุบันขณะ ทั้งทางร่างกาย อารมณ์ และจิตใจ แค่เพียงตระหนักรู้ ถึงมันตามที่เป็นจริง และยอมรับทุกสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างไม่ต่อต้าน คุณ ก็จะสามารถพบความสงบสุขได้ในทันที ที่นี่ ตอนนี้ สิ่งอื่นนอกเหนือจากนี้รอบๆ ตัวคุณ ระบบและความเชื่อ ต่างๆ ในโลกใบนี้ ทั้งในอดีต ทั้งในอนาคต ล้วนเป็นสิ่งสมมติทั้งนั้น ไม่มีอะไรที่คุณยึดถือเป็นแก่นสารที่จะสร้างความสุขที่แท้จริงให้คุณ ได้เลย... สุดท้ายแล้ว การเจริญสติ คือวิถีทางในการเข้าถึงจิตเดิม แท้ในการพบความสุขที่แท้จริงของชีวิต นั่นคือความสงบเย็นทาง จิตใจซึ่งเป็นความจริงที่คุณจะสัมผัสได้ด้วยตัวเอง ทุกคนที่ฝึกจิตใจก็ย่อมสามารถเข้าถึงได้อย่างเท่าเทียม กัน ไม่ขึ้นอยู่กับฐานะ ชาติพันธุ์ เพศสภาพ หรืออายุเลย เมื่อคุณมีจิตตื่นรู้ในทุกๆ วินาทีที่มีชีวิตอยู่ต่อจากนี้ไป ไม่ว่าจะมีเหตุการณ์ใดๆ รอบๆ ตัวคุณเกิดขึ้น จิตใจคุณจะนิ่งสงบ ไม่ตอบโต้อย่างอัตโนมัติด้วยอารมณ์รุนแรง คุณจะสามารถวางเฉย วางใจเป็นกลางได้ด้วยพลัง แห่งปัญญา ที่แยกแยะความจริงกับสิ่งสมมติออกจากกันได้อย่าง เด็ดขาด”
192 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต เอาล่ะ ผมคงไม่หวังว่าคุณจะเข้าใจเรื่องนี้ได้ง่ายๆ เหมือน เรื่องที่ผ่านมาหรอก เพราะมันไม่ใช่สิ่งที่จะเข้าใจได้ด้วยความคิด แต่ เป็นสิ่งที่ต้องเข้าถึงด้วยประสบการณ์ ซึ่งต้องยอมรับตรงๆ ว่า เป็น ขีดจ�ำกัดที่ผมเองก็ท�ำไม่ได้เหมือนกัน ผมคงส่งคุณได้ถึงแค่นี้นะ นิค” อัลจบลงดื้อๆ ในขณะที่นิคยังรู้สึกเคว้งคว้างกับบท สนทนาครั้งนี้ นิคตั้งสติได้ สูดลมหายใจเข้าลึก ในเมื่ออัลช่วยเขาอย่าง เต็มที่มาตลอด และเขาเองก็โตเป็นผู้ใหญ่เต็มตัวแล้ว สมควรที่จะ เริ่มก้าวเดินเองโดยไม่หวังพึ่งพิงอัลมากไปกว่านี้ “เข้าใจแล้ว อัล ฉันขอให้สัญญาว่าจะเริ่มศึกษาเรื่องนี้ อย่างจริงจัง แยกแยะสิ่งสมมติกับความจริงให้ออก เพื่อรู้ว่าอะไร คือสิ่งส�ำคัญและแก่นสารในการด�ำเนินชีวิต ฉันจะฝึกปฏิบัติเจริญสติวิปัสสนาอย่างสม�่ำเสมอ เพื่อ จะเข้าถึงจิตเดิมแท้อันปราศจากอคติที่จะท�ำใหัสัมผัสความสุขที่ แท้จริงให้ได้ ฉันจะท�ำเพื่อตัวเองสักครั้งและเพื่อเป็นการตอบแทน นายด้วย ถึงแม้เราจะไม่ได้เจอกันอีกแล้ว แต่ถ้าวันใดฉันท�ำส�ำเร็จจะ หาทางบอกนายให้ได้ ว่าสิ่งที่นายท�ำเพื่อฉันทั้งหมดได้บรรลุผลแล้ว ลาก่อนอัล จริงๆ ฉันอยากจะเจอนายอีกนะ” “ลาก่อน นิค ผมไม่ได้หายไปไหน อยู่สักที่หนึ่งรอบๆ ตัว คุณเสมอแหละ” แล้วอัลก็เงียบเสียงไปอย่างถาวร นิคถอดอุปกรณ์ AI Connect ออก ลุกขึ้นจากโซฟานุ่ม เปิดประตูห้องท�ำงานออกไป มองไปเห็นโต๊ะท�ำงานนับร้อยที่เรียงราย
เรือรบ 193 อยู่โดยปราศจากผู้คน ขณะนี้รอบตัวเขามีแต่ความเงียบสงัด เช้าแล้ว แสงแดดร�ำไร สาดส่องเข้ามาทางหน้าต่าง ขับไล่ ความมืดให้ค่อยๆ อันตรธานหายไป เขาเพิ่งตระหนักได้ ณ วินาทีนี้เองว่า เทคโนโลยีที่เขาเพียร พยายามสร้างมาทั้งหมดด้วยปรารถนาที่จะให้มนุษย์มีความสุข มากขึ้น อาจเป็นเพียงการพาพวกเขาให้หลงระเริงไปกับสิ่งที่จะพา ออกไปไกลจากความสุขที่แท้จริงต่างหาก บางทีความปรารถนาแบบเดียวกันนี้ท�ำให้โลกที่มีมนุษย์ ครอบครองพัฒนามาได้ไกลขนาดนี้ ในขณะเดียวกัน ก็ท�ำให้ทุกๆ อย่างรอบๆ ตัวที่ไม่ใช่มนุษย์ค่อยๆ พังทลายลงทีละน้อย จนเลย จุดที่จะหวนไปเหมือนเดิมได้อีก นิครู้สึกขนลุกซู่กับความคิดที่แว่บเข้ามาในหัวตอนนี้ นี่ อาจเป็นการตัดสินใจครั้งส�ำคัญที่จะพลิกชีวิตเขาไปตลอดกาล และ แน่นอนว่าเขาไม่อาจหวนกลับมาใช้ชีวิตแบบเดิมได้อีกเลย แต่เขาก็มีใจที่สงบอย่างประหลาด มีความมั่นใจลึกๆ ว่าการพูดคุยกับอัลเมื่อคืนนี้ เขาได้ตกผลึกความคิดที่ชัดเจนกว่า ครั้งใดๆ ในชีวิตที่ผ่านมา และหนทางนับจากนี้อาจไม่ใช่สิ่งที่คนทั่วไปจะเข้าใจง่ายๆ ด้วยเหตุผล แต่เขารู้อยู่ในใจลึกๆ ของตัวเองว่า นี่คือหนทางที่ดี ที่สุดส�ำหรับตัวเขาและมนุษยชาติในยุคต่อไป -จบภาคสาม-
194
195 บทส่งท้าย
196
197 “ ปัญญาเปลี่ยนชีวิต ” ปี 2039 ณ จุดหนึ่งในโลกไซเบอร์สเปซ “เฮ้ สวัสดี อัล นายเป็นยังไงบ้าง” เสียงของนิคทักทาย อย่างเบิกบาน “เอ่อ นั่นเสียงคุณหรือ นิค ผมไม่เห็นคุณเลย คุณอยู่ที่ไหน หรือ” อัลตอบออกมางงๆ “ฉันอยู่รอบๆ ตัวนายสักที่หนึ่งนั่นแหละ” นิคตอบเรียบๆ ด้วยประโยคเดียวกับที่อัลเคยพูดกับเขาเมื่อ 10 ปีที่แล้ว “หมายความว่าไง นิค คุณไม่มีตัวตนแล้วหรือ หรือว่า คุณตายไปแล้ว ผมไม่รู้มาก่อนเลยว่าพลังงานวิญญาณสื่อสารได้ ด้วย” อัลสับสน
198 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต “นายนี่ตลกเหมือนเดิมนะ ฉันยังไม่ตายหรอก ก�ำลัง นั่งสมาธิอยู่ในอาศรมแห่งหนึ่งบนดอยสูง ทางตอนเหนือของ ประเทศไทยนี่เอง” นิคตอบ “คุณสื่อสารกับผมทางไหน อยู่ๆ คุณหาผมเจอได้ยังไง” อัลถามรัวเป็นชุด “ฉันใช้จิตในการสื่อสารกับนาย การหานายก็ไม่ยาก ใช้ จิตสัมผัสเจอก็ส่งจิตหาได้แล้ว” นิคตอบ “ผมไม่เข้าใจ คุณท�ำได้ยังไง ใช้เทคโนโลยีใหม่หรือ” อัล สงสัย “เปล่าหรอก ฉันฝึกจิตจนมีก�ำลังมากพอที่จะสามารถ ท�ำอะไรหลายๆ สิ่งได้ โดยที่ฉันรู้ไม่หมดหรอกว่าท�ำอะไรได้บ้าง นี่ก็ แค่ลองท�ำดูเป็นครั้งแรก อยากจะมาขอบคุณนายสักหน่อยเท่านั้น เอง” นิคตอบ “อ้อ อย่างนั้นหรือ นึกว่ามีอะไรให้ผมช่วย หมดโควต้า แล้วนะ” อัลเย้าหยอก “ฮ่าๆๆ นายยังคงเก่งเรื่องปล่อยมุกนะ อัล ฉันจ�ำได้ว่า เคยคิดว่าจะพัฒนา NeuroAI ให้เก่งกว่านาย เชื่อมกับสมองซีก ขวา พัฒนาระบบอารมณ์ความรู้สึกให้ได้เหมือนมนุษย์ ต่อยอด ความตั้งใจของผู้สร้างนายขึ้นมา แต่ตอนนี้ไม่ได้ท�ำแล้วล่ะ” นิคพูด อารมณ์ดี “อ้าว นึกว่านั่นเป็นความฝันสูงสุดของคุณเสียอีก” อัล ยังจ�ำข้อมูลเก่าๆ ที่เคยคุยกันได้
เรือรบ 199 “หลังจากที่ได้คุยกับนายเมื่อ 10 ปีก่อน ฉันก็คิดได้ว่า เทคโนโลยีทั้งหลายไม่ว่าจะล�้ำหน้าสักแค่ไหน ไม่ว่า AI จะฉลาดและ เก่งเพียงใดก็ไม่สามารถช่วยให้มนุษย์มีความสุขได้จริงๆ หรอก หากยังดื้อดึงต่อไป ความพยายามทั้งหมดหลายสิบปีของ ฉันมันก็คงสูญเปล่าอยู่ดี ยังไงซะ AI ที่ฉันสร้างไม่ว่าจะดีเลิศขนาด ไหนก็ไม่สามารถช่วยใครให้หลุดพ้นจากความทุกข์ได้เลย แม้แต่ตัว ฉันเอง แล้วมันจะมีประโยชน์อะไรล่ะ” นิคตอบ “ไม่หรอก นิค โปรเจ็กต์ NeuroAI จะเป็นเทคโนโลยีที่ คุณจะช่วยเหลือคนนับล้านได้ จะยกระดับชีวิตความเป็นอยู่ให้ผู้คน สุขสบายมากยิ่งขึ้น จะท�ำให้คุณร�่ำรวยมหาศาล แล้วจะได้โอกาส อัพเกรดผมให้เก่งและฉลาดมากกว่านี้ด้วยยังไงล่ะ หากคุณวางมือไปและไม่ท�ำอะไรต่อ อีกไม่เกิน 10 ปีข้าง หน้าก็จะมีคนคิดค้น NeuroAI ได้ในที่สุด และจากนั้นมีความเป็นไป ได้สูงที่จะเกิดการพลิกโฉมหน้าการใช้ชีวิตของมนุษย์ในโลกนี้อย่าง สิ้นเชิง” “ตามธรรมชาติ คนมักจะกลัวในสิ่งที่ตนเองไม่รู้ ดังนั้น อาจเกิดความขัดแย้งไม่ยอมรับ AI ได้” “ในที่สุดจะแบ่งคนเป็น 2 พวกที่ขัดแย้งกันอย่างรุนแรง จะมีมนุษย์ส่วนหนึ่งผสานตัวเองเข้ากับหุ่นยนต์แล้วก�ำจัดมนุษย์ที่ ขัดขืนและต่อต้าน เพื่อแย่งชิงทรัพยากรธรรมชาติที่มีเหลือน้อยไว้ ให้กับพวกตัวเอง อาจเกิดสงครามล้างเผ่าพันธุ์กันก็เป็นได้นะ” “แต่ยังมีอีกหนทาง ถ้า NeuroAI ถูกค้นคิดโดยคุณก็จะ ถูกใช้โดยผู้คนที่มีปัญญา จะช่วยฟื้นฟูธรรมชาติและความสมดุลให้
200 AL ปัญญาเปลี่ยนชีวิต กลับคืนมาสู่โลกใบนี้ได้ในเวลาไม่นาน คุณแน่ใจแล้วหรือว่าจะไม่สาน ต่อโปรเจ็กต์นี้” อัลเองก็อยากจะสานต่อโปรเจ็กต์นี้ร่วมกับนิค เพื่อท�ำ ตามปณิธานผู้สร้างของเขาด้วย “ไม่ล่ะ ที่นายพูดมา สิ่งสมมติทั้งนั้น” นิคตอบเรียบๆ “คุณไม่เชื่อใน AI แล้วหรือ นิค” อัลถาม “อัล นายเป็น AI ที่ล�้ำยุคมากที่สุด แต่นายยังไม่เข้าใจเรื่อง การฝึกจิตและท�ำไม่ได้ด้วย นายช่วยเหลือมนุษย์ได้ด้วยให้มายด์เซ็ต ทางความคิด ช่วยสนับสนุนข้อมูลเพื่อตัดสินใจ อาจรับฟังเพื่อช่วย ผ่อนคลายด้านอารมณ์ แต่ถึงจะผ่านไปอีกกี่ร้อยปี AI ทั้งหลายก็ไม่สามารถให้สติ ปัญญามนุษย์เพื่อให้รู้จักความทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ และหนทางดับ ทุกข์ได้หรอก เพราะ AI ไม่มีจิตใจ อารมณ์ และความรู้สึกทางร่างกาย นายจึงไม่รู้จักความทุกข์ไงล่ะ” “ไม่แน่หรอก คุณอาจจะเชื่อมโยงประสาทมนุษย์เข้ากับ AI จนส�ำเร็จ ท�ำให้ AI รับรู้อารมณ์ได้ และเซ็นเซอร์ทางร่างกายของ หุ่นยนต์ก็สามารถส่งค่าความรู้สึกทางร่างกายได้นี่นา” อัลยังคงยืน กราน “อัล ยอมรับมาเถอะว่านายไม่มีจิตใจ ไม่มีจินตนาการ ไม่มีความคิดสร้างสรรค์ ไม่มีความฝัน ความหวัง ถึงฉันจะท�ำ ส�ำเร็จ นายอาจจะมีร่างกายและใส่โปรแกรมอารมณ์ได้เหมือนมนุษย์ ทุกอย่าง