สมุดภาพนครราชสีมา ตอนที่ ๒

สมดุ ภาพนครราชสมี า

Nakhon Ratchasima’s Photo Album

เอนก นาวกิ มูล ธงชัย ลิขติ พรสวรรค์ : บรรณาธิการ ประมวลภาพถา่ ยเกา่ ของจังหวัดนครราชสมี า
สาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวัดนครราชสีมา : ผจู้ ัดพมิ พ์ โดยความรว่ มแรงร่วมใจของชาวจงั หวดั นครราชสีมา

ภาพหน้าปก จดั พมิ พโ์ ดย
การฉายพระรูปหมทู่ ปี่ ราสาทหนิ พิมาย จงั หวดั นครราชสีมา
สํานกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั นครราชสีมา

ช่อื หนงั สอื สมุดภาพนครราชสมี า
จงั หวดั นครราชสมี า
ผ้จู ดั พิมพ์ สาํ นักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครราชสีมา

พิมพค์ รัง้ ที่ ๑ พุทธศกั ราช ๒๕๖๔ ผ้วู ่าราชการจงั หวดั นครราชสีมา
นายกอบชัย บญุ อรณะ ผวู้ า่ ราชการจังหวดั ชยั ภมู ิ
ท่ีปรกึ ษา นายวิเชยี ร จนั ทรโณทยั

นายไชยนนั ท์ แสงทอง วฒั นธรรมจงั หวดั นครราชสมี า
นายสมชาย ชุม่ รตั น์ อดีตปลดั กระทรวงแรงงาน

ผูท้ รงคณุ วฒุ ิ รองศาสตราจารย์วฒุ ิชัย มลู ศิลป์ ราชบัณฑติ สาขาประวตั ศิ าสตร์
ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์ ดร.พรี ศรี โพวาทอง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั

คณะทาำ งาน นายไชยนันท์ แสงทอง วฒั นธรรมจังหวัดนครราชสีมา
ผ้ชู ่วยศาสตราจารยอ์ รุณวรรณ เหล่าภกั ดี มหาวิทยาลยั ราชภัฏนครราชสมี า
นางสาววันวิสาข์ ภักดศี รี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน
นางเบญจวรรณ พลประเสรฐิ ภัณฑารักษ์ชาํ นาญการพเิ ศษ พพิ ธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พมิ าย
นางสาวนาตยา อุดร นักวิชาการวัฒนธรรมชํานาญการพเิ ศษ
นางสาวกฤตยา เตยโพธิ์ นักวชิ าการวฒั นธรรมชํานาญการ
นางวนั เพ็ญ จดั จ้าน นักวิชาการวัฒนธรรมชํานาญการ
นางสาวฐิญาพร ไพเราะ นกั วิชาการวฒั นธรรมชาํ นาญการ
นางสาวฉวีวรรณ แปวกระโทก นกั วิชาการวฒั นธรรมชาํ นาญการ
นายเกรียงไกร ห่วงเอย่ี ม นักวชิ าการวฒั นธรรมปฏิบตั ิการ

บรรณาธิการ นายเอนก นาวิกมูล นายธงชัย ลิขติ พรสวรรค์

กองบรรณาธิการ นางวรรณา นาวกิ มลู นางสาวโชตริ ส เกตุแก้ว นายสุปรดี ์ิ ณ นคร
นายวุฒิพงศ์ ทา้ วฬา นายชนนิ ทร์ อนิ ทร์พทิ กั ษ์

ถ่ายภาพ นายพิชญ์ เยาว์ภิรมย์

ศิลปกรรม นางสาวทษิ ฏยา นาคเนยี ม
พสิ จู น์อักษร นายรตั นพล ช่ืนคา้
ดาำ เนินการพิมพ์ ห้างห้นุ ส่วนจาํ กัด สํานักพมิ พ์ตน้ ฉบับ (๒๐๑๘)
๘ ซอยงามวงศว์ าน ๒๓ แยก ๑๘ ตาํ บลบางเขน อาํ เภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบรุ ี ๑๑๐๐๐
พมิ พ์ที่ บรษิ ทั พมิ พด์ ี จํากดั
๓๐/๒ ถนนเจษฎาวิถี ตําบลโคกขาม อาํ เภอเมืองสมุทรสาคร จงั หวัดสมทุ รสาคร ๗๔๐๐๐ โทร. ๐ ๒๔๐๑ ๙๔๐๑
จำานวนหน้า ๒๔๐ หนา้
จำานวนพิมพ์ ๒,๐๐๐ เล่ม
ISBN 978-616-543-709-7

© สงวนลิขสทิ ธติ์ ามพระราชบญั ญัติลิขสทิ ธ์ิ (ฉบับแกไ้ ขปรบั ปรุง) พ.ศ. ๒๕๕๘
Printed in Thailand 2021

2 Ÿ สมุดภาพนครราชสมี า

ปราสาทพนมวัน

ปราสาทพนมวัน ตงั้ อยทู่ บี่ า้ นมะค่า ตาํ บลบ้านโพธิ์ อาํ เภอเมืองนครราชสีมา
สรา้ งราวพทุ ธศตวรรษที่ ๑๗-๑๘ เป็นปราสาทหนิ ท่มี ีรปู แบบเดียวกับปราสาทหนิ พมิ าย

ปราสาทพนมวนั
ภาพถ่ายก่อน พ.ศ. ๒๔๘๐
ภาพจากนายธงชยั ลิขติ พรสวรรค์
ภาพจาก
สาำ นกั หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ

120 Ÿ สมุดภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 121

การสรา้ งทางรถไฟสายโคราช - ท่าช้าง

การสรา้ งทางรถไฟสายนครราชสมี า - อบุ ลราชธานี ชว่ งสถานที า่ ชา้ ง ประมาณ พ.ศ. ๒๔๖๕ กรมรถไฟหลวงมกี าํ ลงั ในการกอ่ สรา้ ง
และขยายเสน้ ทางรถไฟไมเ่ พียงพอ เพ่ือจะไดด้ าํ เนนิ การรวดเร็วขึ้น จงึ ไดท้ าํ เรอ่ื งกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า
เจา้ อยหู่ วั เพอื่ ขอกาํ ลงั ทหารสว่ นทเี่ ปน็ ทหารชา่ งมาชว่ ยดาํ เนนิ การ ซงึ่ จะเปน็ การประหยดั งบประมาณ ทงั้ ยงั เปน็ การฝกึ ฝนงาน
ชา่ งเทคนิคในการกอ่ สรา้ งอีกด้วย นาํ โดยนายพลตรี พระยารามรณรงค์ (ม.ล. ชวย ฉตั รกลุ ) ผู้บัญชาการกองพลทหารราบท่ี ๕
นครราชสมี า ระหวา่ ง พ.ศ. ๒๔๖๔ - ๒๔๖๗ (ตอ่ มาคอื พลโท พระยาสหี ราชฤทธไิ กร) และไดเ้ ปดิ เดนิ รถชว่ งระหวา่ งนครราชสมี า -
ทา่ ชา้ ง ในวนั ที่ ๑ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๖๕
อ่านภาพโดยนายสุรเสียง พลบั พลาสวรรค์ ภาพจากนายธงชัย ลิขติ พรสวรรค์

122 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

ทหารจากกองพลทหารราบท่ี ๕ ขณะถา่ ยภาพหมู่ หลังวางรางหลีกท่ีสถานีบา้ นพะเนา
บนรถขา้ งต่ํา (ขต.) ของกรมรถไฟซงึ่ มีหวั รถจักรไอนาํ้ ซิกส์ คฟั เปลอร์ (บรชู ) หมายเลข ๖๑

นําเข้าจากประเทศองั กฤษเปน็ หวั ขบวน (มุมกล้องหันไปทางท่าชา้ ง)
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 123

ทหารช่างฯ กาํ ลงั ทาํ การยกรางรถไฟไปยงั จดุ วางราง ใกลป้ ระแจสบั รางท่สี ถานีบา้ นพะเนา
โดยมรี ถงานซง่ึ บรรทุกเหล็กประกับราง และอุปกรณเ์ ครอ่ื งยึดเหนยี่ วรางมายงั จุดวางราง
124 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ทหารของกองพลทหารราบท่ี ๕ นครราชสมี า ขณะกาํ ลงั ก่อสรา้ งทางรถไฟสายนครราชสีมา - อบุ ลราชธานี ชว่ งสถานีท่าชา้ ง
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 125

ทหารของกองพลทหารราบที่ ๕ (ทหารชา่ งรถไฟ) กําลังตงั้ แถวบนแนวคนั ทางรถไฟบรเิ วณสถานรี ถไฟบา้ นพะเนา
เพือ่ รายงานความคบื หน้าและรบั มอบคาํ สง่ั จากผู้บัญชาการ มมุ กลอ้ งหนั ไปทางท่าช้าง
126 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 127

(ภาพหนา้ ซ้ายและขวา)
ทหารของกองพลทหารราบท่ี ๕ นครราชสีมา ขณะกําลังกอ่ สร้างทางรถไฟสายนครราชสีมา - อบุ ลราชธานี ชว่ งสถานที า่ ช้าง
128 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 129

130 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

นายพลตรี พระยารามรณรงค์ (ม.ล. ชวย ฉัตรกลุ ) ผู้บัญชาการกองพลทหารราบที่ ๕ นครราชสีมา
และครอบครวั กําลงั นงั่ อยู่บนรถโยกตรวจการ ซึ่งดา้ นหลงั มีทหารช่าง ๔ นาย
ทาํ หนา้ ทค่ี อยโยกคนั โยกเพอื่ ให้รถเคลอื่ นท่ไี ปบนรางได้
ภาพถ่ายบนทางหลักบรเิ วณจุดถมดนิ เพือ่ ก่อสรา้ งสถานบี า้ นพะเนา
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 131

ทหารชา่ งฯ กาํ ลังทําการก่อสร้างสะพานข้ามคลอง บริเวณประแจด้านเหนอื ของสถานบี า้ นพะเนา (มมุ กลอ้ งหนั ไปทางทา่ ชา้ ง)
132 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ทหารช่างฯ กําลงั ก่อสรา้ งสะพานและวางราง ชว่ งระหวา่ งตอนสถานบี ้านพะเนา - ท่าช้าง
สมุดภาพนครราชสมี า Ÿ 133

134 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ทหารของกองพลทหารราบท่ี ๕ นครราชสมี า ขณะกาํ ลงั ก่อสรา้ งทางรถไฟสายนครราชสมี า - อุบลราชธานี ชว่ งสถานีทา่ ชา้ ง
สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 135

ท่วี ่าการอำาเภอโนนสูง

ท่ีวา่ การอาํ เภอกลาง จงั หวัดนครราชสมี า ตัง้ ข้ึนเมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๐ ตอ่ มา พ.ศ. ๒๔๕๙
เปลย่ี นชอื่ เป็นอําเภอโนนวัด จนกระทัง่ พ.ศ. ๒๔๘๗ จึงได้เปลีย่ นชอื่ เปน็ อาํ เภอโนนสงู
ภาพจากนายธงชยั ลิขติ พรสวรรค์
136 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ท่พี กั ขา้ ราชการอาํ เภอกลาง (โนนสูง) นครราชสีมา
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 137

ศาลาว่าการมณฑลนครราชสีมา

รฐั มนตรแี ละผแู้ ทนเย่ยี มศาลารัฐบาล มณฑลนครราชสีมา อําเภอเมือง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๖ คราวปราบกบฏ ๒๔๗๖
ภาพจากพนั ตรี พุทธินาถ พหลพลพยหุ เสนา

138 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 139

เรอื นจำากลางคลองไผ่

140 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

(ภาพหนา้ ซ้ายและขวา)
เรอื นจาํ กลางคลองไผ่ กอ่ ตง้ั เมอื่ วนั ท่ี ๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๗ เดมิ ใชช้ อ่ื วา่ “เรอื นจาํ ชว่ั คราวคลองไผ”่ ตงั้ อยเู่ ลขที่
๒๐๔ หม่ทู ่ี ๑ ตําบลคลองไผ่ อาํ เภอสคี ้วิ จังหวดั นครราชสีมา ตอ่ มากระทรวงมหาดไทยมคี ําสั่งที่ ๔๔๙/๒๔๗๙
ลงวันที่ ๔ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๙ ยกฐานะเรอื นจําชัว่ คราวคลองไผ่ เปน็ “เรอื นจําภาคคลองไผ”่ และเปลย่ี นเป็น
“เรือนจํากลางคลองไผ”่ โดยมีขนุ นิยมบรรณสาร (ย้อย ศรนยิ ม) เปน็ ผ้บู ญั ชาการฯ คนแรก
ภาพจากนายธงชยั ลขิ ติ พรสวรรค์

สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 141

วัดสทุ ธจนิ ดา วรวหิ าร

ต้ังอยทู่ ่ตี ําบลในเมอื ง อําเภอเมืองนครราชสมี า จงั หวัดนครราชสีมา

วัดสุทธจินดา วรวิหาร พระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดวรวิหาร เดิมมีวัดเก่าอยู่สองวัด คือ วัดบรมจินดา อยู่ทางส่วนใต้
และวัดสมบูรณ์จ๋ิวสีมาราม อยู่ทางส่วนเหนือ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘ ทางราชการได้ย้ายศาลากลางว่าการมณฑลนครราชสีมา
จากกลางเมือง มาตั้งอยู่ในตําแหน่งปัจจุบัน พระยาเพ็ชรปาณี (ด่ัน รักตะประจิต) สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครราชสีมา
จึงร่วมปรึกษากับข้าราชการ ทหาร พลเรือน คหบดี และพ่อค้า และเห็นต้องกันว่านครราชสีมาเป็นเมืองใหญ่ เป็น
เมืองเอกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ควรมีวัดท่ีสง่างามอยู่ใกล้ศาลาว่าการมณฑล จึงรวมวัดสมบูรณ์จิ๋วกับวัดบรม
จินดาให้เป็นวัดเดียวกัน และสร้างข้ึนใหม่เพื่อให้เป็นที่สถิตของพระมหาเถระผู้ดํารงตําแหน่งเป็นเจ้าคณะมณฑล
ในขณะนั้นต่อไป จึงได้มีลิขิตกราบทูลพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ขอประทาน
พระอนุญาตรวมวัดสร้างใหม่ สมเด็จพระสังฆราชเจ้าประทานอนุญาต และได้ประทานนามวัดว่า วัดสุทธจินดา และโปรด
ใหย้ กวดั นเ้ี ป็นพระอารามหลวง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ โดยนมิ นต์พระโพธิวงศาจารย์ (อว้ น ติสโฺ ส) เป็นเจา้ อาวาสรูปแรก (ตอ่ มาคือ
สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (อ้วน ตสิ ฺโส) วัดพระศรมี หาธาตุ วรมหาวหิ าร (บางเขน)
ภาพจากนายศกั ดิ์ชัย พนาวรรค
142 Ÿ สมุดภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 143

ศาลเจา้ พอ่ เขาใหญ่

ต้งั อยทู่ ี่ตําบลหมูสี อาํ เภอปากช่อง จงั หวดั นครราชสีมา

(ภาพหนา้ ซา้ ยและขวา)
ศาลเจา้ พ่อเขาใหญ่ ภายหลังจากจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรฐั มนตรี มดี ํารทิ ่จี ะพฒั นาพืน้ ท่ีอุทยานแหง่ ชาตเิ ขาใหญ่ จงึ ได้
ตั้งศาลให้เคารพบูชาสําหรับราษฎรในพ้ืนท่ี กรมป่าไม้จึงมอบให้นายบุญเรือง สายศร ดําเนินการ และพบว่าเจ้าพ่อปลัดจ่าง
เป็นประธานใหญ่ทสี่ ดุ ในบรรดาเจา้ พอ่ ตา่ งๆ รอบเขาใหญ่ นายประมวล อณุ หนนั ท์ หวั หน้ากองบาํ รุง กรมปา่ ไม้ ซงึ่ รับผิดชอบ
การจัดต้ังอุทยานแห่งชาติในประเทศไทย ได้ขอความร่วมมือจากกรมศิลปากรให้แกะสลักแก่นไม้กัลปพฤกษ์เป็นรูปเจ้าพ่อ
ปลัดจ่าง พรอ้ มท้ังทําพิธีอญั เชญิ รปู เจา้ พอ่ ปลัดจ่างขนึ้ ต้ังไว้และอัญเชญิ วญิ ญาณเจ้าพ่อปลดั จา่ งมาสถิต ณ ศาลเจ้าพ่อเขาใหญ่
เม่ือวนั ท่ี ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๔
ภาพจากนายธงชัย ลขิ ติ พรสวรรค์
144 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 145

เขือ่ นพิมาย

ตัง้ อยู่ทต่ี ําบลในเมอื ง อําเภอพมิ าย จังหวดั นครราชสีมา

เข่อื นพิมายและประตูน้ําจําลอง ภาพถ่ายราว พ.ศ. ๒๔๙๐ ภาพจากนายชนินทร์ อนิ ทรพ์ ทิ ักษ์

146 Ÿ สมุดภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 147

รา้ นค้าและอาคาร

บริษทั ทหารสามคั คี จาํ กัด ขององค์การสงเคราะหท์ หารผ่านศึก ภาคที่ ๒
ตําบลหนองไผล่ ้อม อาํ เภอเมอื งนครราชสีมา ภาพถ่ายราว พ.ศ. ๒๕๐๐ ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค์
148 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

ร้านหนังสือคลงั วิทยา ภาพถ่ายราว พ.ศ. ๒๕๑๐
ภาพจากนายชนนิ ทร์ อนิ ทรพ์ ทิ ักษ์

(ภาพหน้าซ้าย ล่าง)
สถานอี นามัยช้ันหนง่ึ ตําบลขามทะเลสอ อําเภอสูงเนนิ ภาพถา่ ยราว พ.ศ. ๒๕๐๐
ภาพจากนายธงชยั ลิขิตพรสวรรค์

สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 149

เหตกุ ารณ์ คณะละครการกุศล

150 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

นกั แสดงจากคณะละครการกุศล
ของมณฑลทหารบกที่ ๕ ในงานฉลอง
ท้าวสรุ นารี ภาพถ่ายราว พ.ศ. ๒๔๘๐
ภาพจากนายชนนิ ทร์ อินทรพ์ ทิ ักษ์

สมุดภาพนครราชสมี า Ÿ 151

การคา้ ขายผา้ ไหม

ร้านสายทอง
เลขท่ี ๑๒๗๕ - ๑๒๗๗
ถนนจอมพล อาํ เภอเมืองนครราชสีมา
ภาพถา่ ยราว พ.ศ. ๒๕๑๐
ภาพจากนายธงชัย ลิขติ พรสวรรค์
152 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 153

งานท้าวสรุ นารี

งานทา้ วสรุ นารี วนั ที่ ๒๓ มนี าคม พ.ศ. ๒๔๘๓
ภาพจากนายศกั ดิ์ชัย พนาวรรค
154 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ระบาํ คณะมหาเสน่ห์ ตาหรั่ง

ชาวอําเภอบวั ใหญ่
เบยี ดกนั ข้ึนรถไฟเพอ่ื ไปเทยี่ วงานทา้ วสุรนารี

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 155

รา้ นกองทัพอากาศทาํ เป็นรปู เรือ ข้างในมีที่กระโดดนํ้าและท่เี ต้นรํา
156 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 157

การเปดิ ถนนสุรนารายณ์

158 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

การเปิดทางหลวงสายดงพญาเยน็ - นครราชสีมา (ปัจจบุ ันคอื ถนนสรุ นารายณ)์
เมื่อวนั ท่ี ๒๔ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๔๘๕
ภาพจากนายประวิทย์ สังข์มี
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 159

พธิ สี งฆ์ในการเปิดถนนสุรนารายณ์ เมอ่ื วนั ท่ี ๒๔ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๔๘๕
ภาพจากนายประวิทย์ สงั ข์มี
160 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

พธิ เี ปิดถนนสรุ นารายณ์ เม่อื วนั ท่ี ๒๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๕
ภาพจากนายประวทิ ย์ สงั ขม์ ี
สมดุ ภาพนครราชสีมา Ÿ 161

น้าำ ทว่ มแขวงการทางโคราช

162 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

นาํ้ ท่วมแขวงการทางนครราชสีมา
เมื่อวนั ที่ ๓ - ๕ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๕
ภาพจากนายประวทิ ย์ สงั ขม์ ี

สมุดภาพนครราชสมี า Ÿ 163

นาำ้ ท่วมถนนสรุ นารายณ์

นาํ้ ท่วมถนนสายนครราชสมี า - จอหอ (ปจั จุบนั คือ ถนนสุรนารายณ)์ เม่อื วนั ท่ี ๓ - ๕ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๕
ภาพจากนายประวิทย์ สังข์มี
164 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 165

งานวันมารดา

งานวนั มารดา เมื่อวันที่ ๑๐ มนี าคม พ.ศ. ๒๔๘๖
มพี ลตรี ช่วง เชวงศักดิ์สงคราม รัฐมนตรวี ่าการกระทรวงสาธารณสุข มาเปน็ ประธาน
ภาพจากนายประวิทย์ สงั ข์มี

166 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า