สมุดภาพนครราชสีมา ตอนที่ ๒

ฉากปา่ หิมพานต์ มตี ้นนารผี ลที่ออกลกู เป็นสาวงาม ซึ่งเหลา่ นักสทิ ธ์ิ คนธรรพต์ า่ งพากนั มาเด็ดไปเชยชมตา่ งภรรยา
และบรรดาสตั วใ์ นจินตนาการ
สมดุ ภาพนครราชสีมา Ÿ 217

ผนังดา้ นทิศตะวนั ออก (ดา้ นหนา้ พระประธาน) เขียนภาพทศชาติ เรอื่ งจนั ทชาดก นารทชาดก วิทูรชาดก และเวสสนั ดรชาดก
ภาพด้านซ้าย เขียนเรือ่ งเวสสันดรชาดก ตอนขบวนเสดจ็ พระเจา้ สญชยั กับพระเวสสันดรเสดจ็ นิวตั พระนคร
218 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

ภาพด้านขวา เขยี นเรื่องจันทชาดก นารทชาดก และวิทรู ชาดก
สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 219

เครื่องดนตรีในขบวนเสด็จของพระเจา้ สญชัยและพระเวสสนั ดร
ชาวเมืองสพี ีตา่ งรอต้อนรบั ขบวนเสดจ็ ดว้ ยความยนิ ดี

220 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

นารทชาดก เขยี นตอนพระพรหมนารทเหาะลงจากท้องฟ้าพรอ้ มสาแหรก มาเตอื นพระเจ้าอังคติราชให้ละมิจฉาทิฐิ
จนั ทชาดก เขยี นตอนพระจนั ทกุมารจะถูกบูชายัญ แตท่ า้ วสกั กะเทวราชลงมาหักฉัตรลม้ พิธี
วทิ ูรชาดก เขียนตอนปณุ ณกะยกั ษย์ กวทิ รู บัณฑติ ฟาดไปรอบๆ หวงั จะให้ตาย และตอนวิทรู บณั ฑติ แสดงธรรมแกป่ ณุ ณกะยักษ์

สมดุ ภาพนครราชสีมา Ÿ 221

หอไตรกลางนำา้

222 Ÿ สมุดภาพนครราชสมี า

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 223

หอไตรกลางนาํ้
ต้ังอยู่ในสระนํ้าหน้าโบสถ์หลังเก่า เดิมใช้เป็นที่เก็บพระไตรปิฎก มีลักษณะสถาปัตยกรรมแบบเรือนไทยหลังคาจ่ัวภาคกลาง
ผนังเป็นแบบฝาปะกน ประตูทางเข้าด้านนอกเขียนลายรดน้ําปิดทอง หอช้ันในยกพื้น ผนังเขียนภาพพุทธประวัติ เทพชุมนุม
ลายพุ่มขา้ วบิณฑ์กา้ นแยง่ ประตูหอชน้ั ในเขียนลายรดน้าํ ภาพแมพ่ ระธรณี สว่ นด้านในเขยี นภาพเทพชุมนุมและดอกไม้ร่วง
224 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 225

วดั ปทุมคงคา (วัดนกออก)

ตัง้ อยูท่ ีต่ ําบลนกออก อําเภอปักธงชัย

226 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

วดั ปทุมคงคา (วดั นกออก)
ภายในวัดมีอโุ บสถเดมิ ตั้งแต่แรกสร้าง อายมุ ากกว่า ๒๐๐ ปี เป็นสถาปัตยกรรมแบบสิมอีสาน ผสมกบั ศิลปะของทางภาคกลาง
จนี และทอ้ งถน่ิ สร้างโดยการก่ออฐิ ถือปนู ฐานโคง้ แอ่นเลก็ น้อย หลังคาเป็นทรงจ่วั มงุ กระเบือ้ งดินเผา มมุ หลังคาประดับเป็น
รปู หน้าคน ศิลปะทอ้ งถน่ิ ซงึ่ ชาวบา้ นเรียกวา่ “นาคกลาย” สอ่ื ความหมายถึงพญานาคกาํ ลังจะแปลงกายเปน็ มนษุ ย์ ไม่มีชอ่ ฟา้
ใบระกา ดา้ นหน้าอุโบสถประดบั รงั ผึง้ ไม้ฉลุ มีประตทู างเขา้ ดา้ นหนา้ ๑ บาน หน้าต่างบานเลก็ แคบด้านละ ๒ บาน บานประตู
ทางเข้าเปน็ ซุ้มโคง้ แบบจีน ทําจากไมเ้ นือ้ แขง็ แกะสลักลวดลายเส้นตรงสลับไปมา และลายดอกไมป้ ระดับกระจกเขยี ว ศิลปะจีน
รอบอโุ บสถมใี บเสมาทาํ จากศลิ าแลง ภายในมพี ระประธานนามวา่ พระพทุ ธมนุ ศี รปี ทมุ คงคา ปางมารวชิ ยั ศลิ ปกรรมรตั นโกสนิ ทร์
ตอนตน้ เพดานโบสถเ์ ขยี นภาพจติ รกรรมรปู สตั วป์ า่ หมิ พานต์ สตั วใ์ นตาํ นานตา่ งๆ และลายพรรณพฤกษา โดยฝมี อื ชา่ งชาวบา้ น

สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 227

จติ รกรรมบนเพดานอโุ บสถแบง่ เปน็ ๓ ชอ่ ง เขยี นรปู สตั วท์ มี่ อี ยจู่ รงิ ตามธรรมชาตแิ ละบรรดาสตั วจ์ ากจนิ ตนาการในปา่ หมิ พานต์
เชน่ หงส์ นกเทศ คา้ งคาว นกยงู นกการเวก ผเี สอ้ื คนธรรพ์ เสือมปี กี กระรอก ปลาววั เงือก พญานาค มงั กร ฯลฯ ผสมผสาน
กับลวดลายประดิษฐ์ของพรรณพฤกษาจํานวนมากท่ีรายล้อมเหล่าสรรพสัตว์ในจินตนาการ จนเกิดเป็นป่าหิมพานต์ที่งดงาม
ดาวเพดานเขยี นเปน็ ลวดลายแตกต่างกัน
228 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสีมา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 229

วดั โคกศรสี ะเกษ

ต้งั อยู่ทต่ี าํ บลนกออก อาํ เภอปกั ธงชัย

วดั โคกศรีสะเกษ เปน็ วดั เกา่ สร้างในช่วงรตั นโกสินทร์ตอนตน้ ราว พ.ศ. ๒๓๓๒ อโุ บสถกอ่ อิฐถือปนู หลงั คาจวั่ แบบเรอื นไทย
กรอบประตูทางเขา้ มจี ิตรกรรมเขียนสี ประดบั ตกแต่งดว้ ยภาชนะเคร่อื งเคลือบเปน็ ลายดอกไม้ ด้านหนา้ อุโบสถมใี บเสมาจารึก
เปน็ ภาษาขอม ใกล้กันมีศาลาไมเ้ ขยี นภาพจิตรกรรมไว้บนเพดาน คอสองและเสา โดยฝีมือช่างพ้ืนบ้าน เปน็ ภาพพทุ ธประวัติ
และสตั ว์ปา่ หิมพานตต์ ามจนิ ตนาการของช่างเขยี น
230 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

ศาลาโรงธรรม หรอื ศาลาหอแจก สรา้ งเมอื่ พ.ศ. ๒๔๕๖ เปน็ ศาลาทรงไทยอสี าน สรา้ งดว้ ยไม้ หลงั คามงุ กระเบอ้ื งดนิ เผา เขยี นภาพ
จิตรกรรมไทยแนวประเพณดี ้วยเทคนคิ สที ่ไี ดจ้ ากธรรมชาติ บนเพดานไม้ คอสองและเสาทรงแปดเหล่ียม เปน็ เร่อื งพุทธประวตั ิ
พรรณพฤกษา และภาพจนิ ตนาการรปู สตั วใ์ นป่าหิมพานต์ โดยช่างท้องถิ่นช่ือนายบุญมี ไม่ปรากฏนามสกุล มแี ผน่ ไมจ้ ารกึ ชื่อ
ผู้สร้างและวนั เดอื นปีทสี่ ร้าง อย่บู ริเวณเชงิ ชายใตห้ ลงั คา

สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 231

232 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

จิตรกรรมบนเพดานศาลาโรงธรรมแบ่งเป็น ๓ ช่อง เขียนลวดลายพรรณพฤกษา เทวดา นางฟ้า รายล้อมด้วยบรรดาสัตว์
จากจินตนาการในป่าหิมพานต์จํานวนมาก ทั้งเงือก กินนร กินรี นกเทศ เป็นต้น นอกจากนี้ยังประกอบด้วยสัตว์ที่มีอยู่
ตามธรรมชาติ เชน่ ปลา ลิง นก คา้ งคาว ผเี สือ้ ฯลฯ ในกริ ิยาอาการต่างกันไป ทําใหภ้ าพดมู ชี ีวิตชีวา ดาวเพดานเขยี นเป็น
ลวดลายแตกต่างกนั

สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 233

ภาพจิตรกรรมบนคอสอง เขยี นภาพพทุ ธประวัติ ตอนเจา้ ชายสิทธัตถะประสตู ิจากครรภ์พระมารดา ณ ปา่ ลมุ พนิ ีวนั
จารกึ ภาษาไทยบนแผน่ ไมบ้ รเิ วณเชงิ ชายใตห้ ลงั คา ระบวุ นั เวลาทส่ี รา้ งศาลาวา่ “สรา้ งเมอื่ ปฉี ลู เบญจศก พระพทุ ธศกั ราช ๒๔๕๖”

234 Ÿ สมดุ ภาพนครราชสมี า

ภาพจติ รกรรมบนคอสอง เขยี นภาพพทุ ธประวตั ิ ตอนอสิตดาบสเหน็ พระราชกุมารประกอบดว้ ยมหาปรุ สิ ลกั ษณะกถ็ วายบงั คม
จารกึ ภาษาเขมรบนแผน่ ไม้บริเวณเชงิ ชายใตห้ ลงั คา ระบวุ นั เวลาท่สี รา้ งศาลา

สมดุ ภาพนครราชสมี า Ÿ 235

อกั ษรพระปรมาภไิ ธยยอ่ จปร ท่ีปราสาทพนมวนั

พระปรมาภิไธยย่อ จปร จารึกบนด้านซ้ายของแผ่นศิลาเหนือประตูช้ันในของซุ้มประตูด้านทิศใต้ปรางค์ประธานปราสาทพนมวัน
ส่วนด้านขวาของแผ่ น๒ศิล๔Tาจ๒ารคึกาํ่ ขพ้อทุ คธวศากั มรวา่าช “พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ ้าอยู่หัวเสด็จ พระราชดํา เนินประพาสเม่ือ
รัตนโกสินทรศก ๑๑๙ ๒๔๔๓ จลุ ศกั ราช ๑๒๖๒”

ปราสาทพนมวนั ตั้งอยู่ที่บ้านมะคา่ ตําบลบ้านโพธิ์ อําเภอเมืองนครราชสมี า จังหวดั นครราชสีมา สร้างราวพุทธศตวรรษที่ ๑๗-๑๘
เปน็ ปราสาทหินทีม่ รี ูปแบบเดยี วกับปราสาทหนิ พิมาย เดิมเป็นเทวสถาน ต่อมาภายหลงั ดดั แปลงเป็นพทุ ธสถาน จากจารึกทพี่ บที่
ปราสาทพนมวัน เรียกปราสาทแห่งน้ีว่า เทวาศรมิ มีปรางค์จัตุรมุขเป็นประธานหลักหันหน้าสู่ทิศตะวันออกและมีมณฑป
อยู่ด้านหน้า และมีฉนวน (ทางเดิน) เชื่อมต่อระหว่างอาคารท้ังสอง พระปรางค์มีประตูซุ้ม ๓ ด้าน ซุ้มประตูด้านทิศเหนือ
ประดิษฐานพระพุทธรูปยืนปางประทานอภัย ลักษณะศิลปะแบบอยุธยา รอบปราสาทเป็นลานกว้างมีระเบียงคดก่อด้วยหิน
ประกอบดว้ ยประตูทางเขา้ ๔ ทศิ ทางดา้ นทิศตะวันออกมี “บาราย” หรือสระนํ้าขนาดใหญป่ ระจําชมุ ชน เรยี กวา่ “สระเพลง”

236 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

เหรียญพระเกจิอาจารย์

เหรียญพระครธู วัชชยั คณุ มุนี (มี จนทฺ สโร) (ชาตะ พ.ศ. ๒๓๙๕ - มรณภาพ วันท่ี ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๔๖๔)
เจา้ อาวาสวดั หนา้ พระธาตุ (ตะค)ุ เจ้าคณะแขวงอําเภอปกั ธงชัย จงั หวัดนครราชสมี า
สมบตั ขิ องนายสนั ติ อรณุ ศริ ิ

เหรยี ญหลวงพ่อคูณ ปริสทุ โฺ ธ วัดบ้านไร่ อําเภอดา่ นขุนทด จังหวัดนครราชสมี า พ.ศ. ๒๕๑๒ รปู ไข่ เนอ้ื ทองแดง รมดาํ
สมบัตขิ องนายสนั ติ อรุณศริ ิ
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 237

เหรียญท่รี ะลกึ ในการเปดิ อนสุ าวรีย์ท้าวสุรนารี พ.ศ. ๒๔๗๗ รปู ทรงสเ่ี หล่ยี มข้าวหลามตัด เนอ้ื ทองแดง
สมบัตขิ องนายสันติ อรณุ ศริ ิ

เหรียญทร่ี ะลกึ ในงานฉลองอนสุ าวรีย์ท้าวสรุ นารี พ.ศ. ๒๔๘๑ รปู กลม เนือ้ ทองเหลอื ง
สมบัติของนายสนั ติ อรุณศิริ

238 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา

เอกสาร สง่ิ พิมพ์

แสตมป์รชั กาลที่ ๕ ชุดแรก ราคา ๑ ซีก
ประทบั ตรานครราชสีหม์ า แบบจุลศกั ราชเตม็ ดวง

วันที่ ๔ (พุธ) ขนึ้ ๑๕ ค่าํ เดอื น ๗ (ตุลาคม)
จ.ศ. ๑๒๔๘ (พ.ศ. ๒๔๒๙)

(แสตมป์ดวงน้ีถูกนํามาใช้หลงั จาก
ที่ทําการไปรษณีย์นครราชสีมาเปิดได้ไม่กเ่ี ดือน
นับว่าเปน็ แสตมปท์ ่ปี ระทบั ตรานครราชสีห์มา

ท่ีเก่าท่ีสดุ ในปัจจุบัน)
สมบตั ขิ องนายสนั ติ อรุณศริ ิ

ตราประทับ KORAT ตราประทับ KORAT
(ตวั อกั ษรอังกฤษ โคราช) บนรชั กาลท่ี ๕ ชุดสอง (ตัวอักษรอังกฤษ โคราช) บนรชั กาลที่ ๕
สมบตั ขิ องนายสนั ติ อรุณศิริ
ชดุ พระพักตรเ์ พ้ยี น (ใชจ้ ริงหาดูยาก)
สมบตั ิของนายสนั ติ อรุณศิริ
สมุดภาพนครราชสีมา Ÿ 239

ผูใ้ หค้ วามอนุเคราะหใ์ นการจดั ทำาหนงั สือสมดุ ภาพนครราชสีมา

คณะสงฆแ์ ละองค์กรจงั หวัดนครราชสมี า
วัดหนา้ พระธาตุ อําเภอปักธงชยั
วดั ปทมุ คงคา อาํ เภอปกั ธงชัย
วดั โคกศรีสะเกษ อําเภอปกั ธงชยั
พพิ ิธภัณฑสถานแหง่ ชาติ มหาวรี วงศ์
สาํ นกั ศิลปากรท่ี ๑๐ นครราชสีมา
ชาวโคราช
ดร.รังสิมา กลุ พัฒน์

นกั วิจยั สถาบนั เอเชยี นอรท์ แคโรไลนา
นายอทิ ธิพล คัมภิรานนท์ (รายณะสุข)

ประธานภาคีอนรุ กั ษ์เมอื งนครราชสมี า
นายพงศ์บัณฑติ อนิ ทโสฬส ณ ราชสมี า

รองประธานภาคอี นุรักษเ์ มอื งนครราชสมี า
นายตณิ ณ์ อินทโสฬส ณ ราชสมี า
นายวสนั ต์ หลวงเจรญิ
นายสรุ เสียง พลับพลาสวรรค์
นายชาคริต พัฒนภ์ ากุล
นายประยงค์ ประทุมวนั

ผู้อํานวยการโรงเรยี นราชสมี าวิทยาลยั
ส่วนอืน่ ๆ
สํานกั หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ
นายประวทิ ย์ สังขม์ ี
นายชนินทร์ อินทรพ์ ทิ กั ษ์
นายสันติ อรุณศิริ
นายศักด์ิชัย พนาวรรค
พนั ตรี พทุ ธนิ าถ พหลพลพยุหเสนา

240 Ÿ สมุดภาพนครราชสีมา