Revisi Cepat Sains Ting 123

PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

ii Kandungan Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifi k 1 Bab 1 1.1 Sains Sebahagian daripada Kehidupan Harian 2 1.2 Makmal Sains 5 1.3 Kuantiti Fizik dan Unitnya 8 1.4 Penggunaan Alat Pengukur, Kejituan, Kepersisan, Kepekaan dan Ralat 10 1.5 Ketumpatan 22 1.6 Langkah-langkah dalam Penyiasatan Saintifik 26 1.7 Sikap Saintifik dan Nilai Murni dalam Menjalankan Penyiasatan Saintifik 28 Sel sebagai Unit Asas Hidupan 29 Bab 2 2.1 Struktur, Fungsi dan Organisasi Sel 30 2.2 Respirasi Sel dan Fotosintesis 40 Koordinasi dan Gerak Balas 46 Bab 3 3.1 Homeostasis dalam Benda Hidup 47 Bab 4 Pembiakan 56 4.1 Pembiakan Seks dan Aseks 57 4.2 Sistem Pembiakan Manusia 62 4.3 Kitar Haid 65 4.4 Persenyawaan dan Kehamilan 66 4.5 Faktor yang Mempengaruhi Perkembangan Fetus dan Bayi 69 4.6 Kemandulan dan Pencegahan Kehamilan 70 4.7 Pembiakan Tumbuhan 74 TINGKATAN 1 Bab 5 Jirim 82 5.1 Jirim dalam Alam 83 5.2 Tiga Keadaan Jirim 86 Bab 6 Jadual Berkala 97 6.1 Pengelasan Unsur 98 6.2 Campuran 104 6.3 Sebatian 107 Bab 7 Udara 114 7.1 Komposisi Udara 115 7.2 Pembakaran 123 7.3 Pencemaran Udara 126 Bab 8 Cahaya dan Optik 131 8.1 Penggunaan Cermin 132 8.2 Sifat Cahaya 136 8.3 Pantulan Cahaya 137 8.4 Pembiasan Cahaya 140 8.5 Penyebaran Cahaya 143 8.6 Penyerakan Cahaya 145 8.7 Penambahan dan Penolakan Cahaya 146 Bab 9 Bumi 153 9.1 Sistem dan Struktur Bumi 154 9.2 Bahan Bumi 160 9.3 Proses Utama Bumi 162 9.4 Fenomena Geobencana 165 9.5 Usia Bumi 169 9.6 Sumber Bumi dan Geologi Gunaan 171 Ujian Akhir Sesi Akademik (UASA) U1 – U14 Tk 1-3 RC Sain kandungan(3).indd 2 13/3/2023 3:15:56 PM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

iii TINGKATAN 2 Bab 1 Biodiversiti 176 1.1 Kepelbagaian Organisma 177 1.2 Pengelasan Organisma 181 Bab 2 Ekosistem 186 2.1 Aliran Tenaga dalam Ekosistem 187 2.2 Kitar Nutrien dalam Ekosistem 189 2.3 Saling Bersandaran dan Interaksi antara Organisma dan antara Organisma dengan Persekitaran 192 2.4 Peranan Manusia dalam Mengekalkan Keseimbangan Alam 203 Bab 3 Nutrisi 205 3.1 Kelas Makanan 206 3.2 Kepentingan Gizi Seimbang 211 3.3 Sistem Pencernaan Manusia 214 3.4 Penyerapan dan Pengangkutan Hasil Pencernaan dan Penyahtinjaan 218 Bab 4 Kesihatan Manusia 220 4.1 Penyakit Berjangkit dan Penyakit tidak Berjangkit 221 4.2 Pertahanan Badan 226 Bab 5 Air dan Larutan 231 5.1 Sifat Fizik Air 232 5.2 Larutan dan Kadar Keterlarutan 240 5.3 Pembersihan dan Pembekalan Air 247 Bab 6 Asid dan Alkali 256 6.1 Sifat Asid dan Alkali 257 6.2 Peneutralan 263 Bab 7 Keelektrikan dan Kemagnetan 266 7.1 Keelektrikan 267 7.2 Pengaliran Arus Elektrik dalam Litar Bersiri dan Litar Selari 277 7.3 Kemagnetan 283 Bab 8 Daya dan Gerakan 289 8.1 Daya 290 8.2 Kesan Daya 296 Bab 9 Haba 315 9.1 Hubung Kait Suhu dengan Haba 316 9.2 Pengaliran Haba dan Keseimbangan Haba 317 9.3 Prinsip Pengembangan dan Pengecutan Jirim 325 9.4 Hubung Kait Jenis Permukaan Objek dengan Penyerapan dan Pembebasan Haba 330 Bab 10 Gelombang Bunyi 334 10.1 Gelombang Bunyi 335 10.2 Kenyaringan dan Kelangsingan Bunyi 339 10.3 Fenomena dan Aplikasi Pantulan Gelombang Bunyi 342 Bab 11 Bintang dan Galaksi dalam Alam Semesta 345 11.1 Bintang dan Galaksi dalam Alam Semesta 346 Bab 12 Sistem Suria 352 12.1 Sistem Suria 353 Bab 13 Meteoroid, Asteroid dan Komet 363 13.1 Jasad-jasad lain dalam Sistem Suria 364 Ujian Akhir Sesi Akademik (UASA) U1 – U14 Tk 1-3 RC Sain kandungan(3).indd 3 13/3/2023 3:15:56 PM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

iv TINGKATAN 3 Bab 1 Rangsangan dan Gerak Balas 369 1.1 Sistem Saraf Manusia 370 1.2 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Manusia 374 1.3 Rangsangan dan Gerak Balas dalam Tumbuhan 388 1.4 Kepentingan Gerak Balas terhadap Rangsangan dalam Haiwan Lain 392 Bab 2 Respirasi 394 2.1 Sistem Respirasi 395 2.2 Pergerakan dan Pertukaran Gas dalam Badan Manusia 401 2.3 Kesihatan Sistem Respirasi Manusia 405 2.4 Adaptasi dalam Sistem Respirasi 408 2.5 Pertukaran Gas dalam Tumbuhan 413 Bab 3 Pengangkutan 416 3.1 Sistem Pengangkutan dalam Organisma 417 3.2 Sistem Peredaran Darah 419 3.3 Darah Manusia 426 3.4 Pengangkutan dalam Tumbuhan 429 3.5 Perbandingan antara Sistem Peredaran Darah Haiwan dan Sistem Pengangkutan Tumbuhan 435 Bab 4 Kereaktifan Logam 436 4.1 Kepelbagaian Mineral 437 4.2 Siri Kereaktifan Logam 438 4.3 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya 446 Bab 5 Termokimia 450 5.1 Tindak Balas Endotermik dan Eksotermik 451 Bab 6 Elektrik dan Kemagnetan 456 6.1 Penjanaan Tenaga Elektrik 457 6.2 Transformer 463 6.3 Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik 467 6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik 475 Bab 7 Tenaga dan Kuasa 482 7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa 483 7.2 Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik 486 7.3 Prinsip Keabadian Tenaga 489 Bab 8 Keradioaktifan 492 8.1 Sejarah Penemuan Keradioaktifan 493 8.2 Atom dan Nukleus 499 8.3 Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion 500 8.4 Kegunaan Sinaran Radioaktif 505 Bab 9 Cuaca Angkasa Lepas 508 9.1 Aktiviti Matahari yang Memberi Kesan kepada Bumi 509 9.2 Cuaca Angkasa 515 Bab 10 Penerokaan Angkasa Lepas 516 10.1 Perkembangan dalam Astronomi 517 10.2 Perkembangan dan Teknologi dalam Penerokaan Angkasa Lepas 519 Ujian Akhir Sesi Akademik (UASA) U1 – U14 Jawapan J1 – J6 Tk 1-3 RC Sain kandungan(3).indd 4 13/3/2023 3:15:56 PM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

1 Tingkatan 1 Bab 1 Nota Grafik Bab 1 Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik Kepentingan Sains dalam Kehidupan Harian Langkah-langkah dalam Penyiasatan Saintifi k Kepentingan Sains dalam Kehidupan Harian • Penemuan vaksin dan antibiotik membantu mengawal penyakit berjangkit. • Penciptaan alat dan teknik pembedahan baharu dapat menyembuhkan penyakit dan mengurangkan kadar kematian. Pengklonan, kultur tisu dan penciptaan baja, racun perosak serta kaedah hidroponik meningkatkan penghasilan tanaman. Penciptaan kereta solar, kereta dan kereta api elektrik serta bahan api bio telah mengurangkan kebergantungan pada bahan api fosil. Ini dapat mengurangkan pencemaran udara. Perubatan Pertanian Komunikasi Pengangkutan Satelit, komputer, Internet dan telefon menjadikan komunikasi lebih cepat dan berkesan. Jika hipotesis ditolak, maka satu hipotesis baharu dibuat Langkah 1: Mengenal pasti masalah Langkah 2: Membuat hipotesis Langkah 3: Merancang penyiasatan Langkah 4: Mengawal pemboleh ubah Langkah 5: Mengumpul data Langkah 6: Menganalisa dan menginterpretasi Langkah 7: Membuat kesimpulan Langkah 8: Menulis laporan F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 1 15/3/2023 11:26:19 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

2 Tingkatan 1 Bab 1 1.1 Sains Sebahagian daripada Kehidupan Harian Apakah Sains? TP 2 Memahami definisi sains 1 Sains ialah kaedah sistematik dalam mengumpul pengetahuan tentang alam semesta. 2 Kaedah saintifik diperlukan untuk menerangkan tentang fenomena alam semula jadi. 3 Perkataan Sains berasal daripada perkataan latin, scientia yang bermaksud pengetahuan. 4 Dengan sains, kita boleh menjelaskan (a) bagaimana benda hidup berfungsi dan mengetahui tentang sel yang merupakan struktur asas benda hidup (b) hubungan antara benda hidup Contohnya, kita boleh menyatakan kepentingan tumbuhan kepada manusia dan haiwan. (c) hubungan antara benda bukan hidup dengan benda hidup. Contohnya, kepentingan oksigen dan air kepada hidupan. (d) kejadian siang dan malam (e) fenomena alam semula jadi seperti kilat, gempa bumi, letusan gunung berapi dan tsunami (f) asal usul alam semesta Fenomena Alam Semula Jadi 1 Fenomena alam semula jadi ialah peristiwa semula jadi yang berlaku dalam alam sekitar kita. Ia bukannya dihasilkan oleh manusia. 2 Contoh-contoh fenomena alam semula jadi ditunjukkan dalam Rajah 1.1. Bencana alam seperti banjir, kemarau dan Objek jatuh gempa bumi ke bawah disebabkan graviti Kejadian siang dan malam Kejadian kilat, hujan, salji dan pelangi Perkembangan embrio menjadi fetus Fenomena alam semula jadi Pembentukan biji dan buah Pertumbuhan bayi menjadi dewasa Rajah 1.1 Fenomena alam semula jadi Peta Buih 1 Pengenalan kepada Penyiasatan Saintifik Bab Tema 1: Kaedah Saintifi k F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 2 15/3/2023 11:26:26 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

3 Tingkatan 1 Bab 1 Kepentingan Sains dalam Kehidupan Seharian 1 Sains membekalkan kita asas teknologi moden seperti peralatan, bahanbahan, teknik dan sumber tenaga yang membuatkan hidup dan kerja kita lebih mudah. 2 Satelit komunikasi, komputer, Internet dan telefon ialah beberapa ciptaan saintifik dan teknologi yang membolehkan manusia berkomunikasi pada jarak jauh dengan lebih mudah. 3 Hasil pertanian telah meningkat kerana saintis telah membangunkan varieti tumbuhan yang lebih baik dan baja yang sangat efektif. Ini membantu meningkatkan penghasilan makanan dan nilai ekonomi tumbuhan. 4 Dalam perubatan, perkembangan antibiotik telah membantu mengawal banyak penyakit berjangkit. Kajian anatomi dan fisiologi telah membawa kepada penemuan teknik pembedahan baharu dan seterusnya penciptaan mesin sokongan hayat yang boleh menjalankan fungsi organ-organ seperti peparu, ginjal dan jantung. Oleh itu, sains telah membantu mengekalkan kesihatan dan memanjangkan jangka hayat manusia. 5 Kaedah pemprosesan makanan seperti pempasteuran, radiasi dan pengetinan membantu mencegah kerosakan makanan, melanjutkan jangka hayat makanan dan mengelakkan pembaziran makanan. 6 Bangunan, jambatan dan lapangan terbang yang lebih kompleks, besar dan kuat dibina dengan kemajuan sains dalam bidang pembinaan. Bidang-bidang dan Kerjaya dalam Sains 1 Kajian dalam pelbagai bidang sains telah membuka peluang pelbagai jenis kerjaya. 2 Jadual 1.1 menunjukkan pelbagai kerjaya dalam bidang sains. Jadual 1.1 Kerjaya dalam bidang sains Bidang sains Kajian tentang Kerjaya Subjek yang perlu Perubatan Fungsi badan dan kaedah rawatan penyakit • Doktor • Jururawat • Ahli forensik • Pensyarah Biologi, Biokimia Biologi Benda hidup dan proses hidupnya • Guru • Pensyarah • Ahli biologi Biologi Botani Tumbuhan dan strukturnya • Pegawai penyelidik • Ahli • Pengurus estet botani Biologi Seni bina Reka bentuk dan struktur bangunan • Jurutera • Arkitek Fizik, Matematik, Seni lukis Penggunaan tenaga suria sebagai tenaga alternatif Satelit membolehkan komunikasi pada jarak jauh Komputer membantu menyelesaikan masalah dan menyimpan data Rajah 1.2 Kepentingan sains F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 3 15/3/2023 11:26:26 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

4 Tingkatan 1 Bab 1 Astronomi Bulan, bintang, planet, Matahari dan objekobjek di angkasa lepas • Angkasawan • Pegawai • Ahli astronomi penyelidik Astronomi Bioteknologi Penggunaan sel hidup dan bakteria dalam proses industri dan saintifik • Ahli bioteknologi • Ahli nutrisi • Pegawai penyelidik • Pegawai kawalan Biologi Kejuruteraan Aplikasi pengetahuan saintifik dalam mereka bentuk bangunan, jambatan, jalan raya, mesin dan peralatan elektrik • Jurutera Fizik, Matematik Farmakologi Ubat, komposisi dan kesannya Ahli farmasi Kimia, Biologi Fizik Jirim, tenaga dan daya semula jadi • Guru • Pensyarah • Ahli fizik Fizik Kimia Struktur bahan, bagaimana bahan bergabung dan tindak balas dalam keadaan berbeza • Guru • Pensyarah • Ahli kimia Kimia Geologi Bumi, termasuk asal usul dan sejarah batu batan dan tanah yang membentuk Bumi • Ahli geologi • Penyelidik Geofizik, Geobiologi Forensik Aplikasi kaedah saintifik dan teknik dalam penyiasatan jenayah Ahli forensik Biologi, Entomologi, Pergigian, Patologi, Biokimia Inovasi Teknologi 1 Inovasi ialah sesuatu yang baru diperkenalkan seperti kaedah untuk menyelesaikan masalah atau peralatan. 2 Teknologi ialah aplikasi sains yang digunakan untuk memenuhi tujuan komersial atau industri. 3 Kepentingan inovasi teknologi: (a) Membolehkan sesuatu pekerjaan menjadi lebih mudah dan menjimatkan masa, iaitu meningkatkan kecekapan dan produktiviti (b) Meningkatkan kualiti hidup manusia (c) Menyelesaikan masalah perebakan wabak penyakit Rajah 1.3 Inovasi teknologi Pertanian Perubatan Pendidikan Pengangkutan • Pengklonan • Kultur tisu • Kawalan biologi • Pengimbas CT, mesin MRI • Ubat, vaksin dan antibiotik • Organ tiruan dan transplan organ • Pembelajaran atas talian • E-buku • Komputer • Kereta api maglev • Kapal terbang • Kereta, lori dan motosikal Peta Dakap F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 4 15/3/2023 11:26:32 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

5 Tingkatan 1 Bab 1 (d) Menyelesaikan masalah pencemaran alam 4 Contoh-contoh inovasi teknologi dalam menyelesaikan masalah dalam kehidupan harian ditunjukkan dalam Rajah 1.3. 1.2 Makmal Sains TP 2 Memahami makmal sains 1 Makmal sains ialah bilik tempat penyiasatan saintifik dijalankan. 2 Murid perlu mengetahui jenis-jenis bahan dan radas, serta mematuhi peraturan dan langkah-langkah keselamatan untuk mengelakkan kemalangan di makmal sains. Radas Makmal Biasa Jadual 1.2 Radas-radas makmal dan kegunaannya 30 5 10 15 20 25 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Jam randik Untuk menyukat masa 100 90 80 70 40 50 60 20 30 10 0 Termometer Untuk menyukat suhu Balang gas Untuk mengumpul gas Tabung uji Untuk mengisi bahan kimia yang sedikit Mangkuk pijar Untuk memanaskan pepejal di atas api Bikar Untuk mengisi bahan kimia atau mengumpul cecair Tabung didih Untuk mengisi bahan kimia yang sedikit bagi tujuan pemanasan Mangkuk penyejat Untuk membenarkan cecair tersejat dari larutan Kelalang kon Untuk mengisi bahan kimia atau mengumpul cecair Pemegang tabung uji Untuk memegang tabung uji semasa pemanasan Corong turas Untuk menuras dan memisahkan campuran pepejal dan cecair Kaki retort dan pengepit Untuk memegang radas semasa eksperimen F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 5 15/3/2023 11:26:33 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

6 Tingkatan 1 Bab 1 ml 0 Buret Untuk menyukat isi padu larutan tepat sehingga 0.1 cm3 Pipet Untuk menyukat isi padu larutan dengan tepat Silinder penyukat Untuk menyukat isi padu larutan tepat sehingga 1 cm3 Penunu Bunsen Untuk memanaskan bahan-bahan semasa eksperimen Kasa dawai Untuk menyebarkan haba sama rata semasa pemanasan Tungku kaki tiga (digunakan dengan kasa dawai) Untuk menyokong radas semasa pemanasan Kelalang dasar bulat Untuk mengisi bahan kimia dan cecair yang digunakan untuk menyediakan gas yang memerlukan pemanasan Kelalang dasar leper Untuk mengisi bahan kimia dan cecair yang digunakan untuk menyediakan gas yang tidak memerlukan pemanasan Menggunakan Penunu Bunsen 1 Cara-cara yang betul semasa menggunakan penunu Bunsen: (a) Pastikan salur getah dipasang dengan kemas pada pili gas dan penunu Bunsen. (b) Tutup lubang udara penunu dengan memusingkan gelang. (c) Nyalakan mancis dan dekatkannya dengan bahagian atas cerobong. (d) Buka pili gas perlahan-lahan. (e) Buka lubang udara sehingga nyalaan biru terhasil. 2 Langkah-langkah keselamatan semasa menggunakan penunu Bunsen: (a) Guna pemetik api atau mancis untuk menyalakan penunu Bunsen. (b) Jangan halakan mulut tabung didih ke arah diri sendiri atau rakan. (c) Jangan panaskan bahan kimia mudah terbakar secara terus. (d) Tutup pili gas selepas menggunakan penunu Bunsen. Simbol Bahan Berbahaya 1 Langkah-langkah yang betul semasa mengendalikan bahan berbahaya: (a) Jauhkan bahan kimia mudah terbakar daripada api. (b) Elakkan daripada menyedut atau merasa bahan kimia berbahaya. (c) Simpan natrium, kalium dan litium dalam minyak parafin. 2 Bahan kimia mempunyai simbol pada botolnya (label) untuk menandakan sifat-sifatnya. Sebelum menggunakan bahan kimia, murid perlu perhatikan simbol amaran pada botol bagi mengelakkan kemalangan. Jadual 1.3 menunjukkan pelbagai simbol dan contoh-contohnya. Cerobong Gelang Lubang udara Tapak Rajah 1.4 Struktur penunu Bunsen F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 6 15/3/2023 11:26:34 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

7 Tingkatan 1 Bab 1 Jadual 1.3 Simbol bahan kimia berbahaya Simbol Maksud Contoh Mudah terbakar Alkohol, petrol, kerosin Mudah meletup Kalium, hidrogen, natrium, litium Toksik atau beracun Merkuri, sianida, hidrogen sulfida, formaldehid Simbol Maksud Contoh Mengakis Asid dan alkali pekat Berbahaya atau merengsakan Ammonia, kloroform Radioaktif Uranium, radium, plutonium Peraturan dan Langkah Keselamatan dalam Makmal 1 Tujuan peraturan dalam makmal: (a) Memastikan operasi makmal berjalan lancar dengan mengutamakan keselamatan diri, orang lain dan persekitaran (b) Mencegah sebarang kemalangan semasa bekerja di makmal (c) Mengelakkan pembaziran (d) Memudahkan pencarian bahan dan radas yang diperlukan untuk pengajaran 2 Antara peraturan am makmal yang perlu dipatuhi: (a) Beratur di luar makmal sains dengan senyap. (b) Masuk ke dalam makmal sains dengan kebenaran guru. (c) Jalankan eksperimen mengikut arahan guru. (d) Gunakan bahan kimia dalam kuantiti yang sedikit. Jangan membazir bahan kimia. (e) Laporkan sebarang kemalangan atau kecederaan yang berlaku kepada guru. (f) Buang sampah atau bahan pepejal yang telah digunakan ke dalam bakul sampah. (g) Buang bahan berbentuk cecair ke dalam singki. (h) Cuci radas yang telah digunakan dan letakkan semula di tempat asalnya. (i) Kembalikan bahan kimia ke tempat asalnya selepas digunakan. (j) Pastikan semua paip ditutup, papan hitam dibersihkan dan kerusi disusun sebelum meninggalkan makmal sains. 3 Langkah keselamatan dalam makmal yang perlu dipatuhi: (a) Jangan masuk makmal sains tanpa kebenaran guru. (b) Jangan makan dan minum di dalam makmal sains. (c) Jangan bergurau dan berlari di dalam makmal sains. (d) Jangan bawa peralatan sains keluar dari makmal sains tanpa kebenaran guru. (e) Jangan jalankan eksperimen tanpa kebenaran guru. (f) Jangan halakan mulut tabung uji ke arah kawan atau diri sendiri apabila memanaskan larutan. (g) Jangan menghidu, menyentuh atau merasa bahan kimia tanpa arahan guru. F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 7 15/3/2023 11:26:35 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

8 Tingkatan 1 Bab 1 (h) Jangan bawa beg sekolah masuk ke dalam makmal sains. (i) Jangan menggunakan kertas untuk menghidupkan api penunu Bunsen. (j) Pakai gogal dan sarung tangan ketika mengendalikan bahan kimia berbahaya. (k) Eksperimen yang melibatkan penggunaan bahan kimia meruap yang toksik perlu dilakukan di dalam kebuk wasap. 1.3 Kuantiti Fizik dan Unitnya TP 2 Memahami kuantiti fizik dan unitnya Kuantiti Fizik 1 Kuantiti fizik ialah sifat fizik yang boleh dihitung. Ini bermakna kuantiti fizik boleh diukur dan dikira. 2 Jadual 1.4 menunjukkan lima kuantiti fizik (juga dikenali sebagai kuantiti asas), yang digunakan dalam pengukuran. 3 Setiap kuantiti fizik diukur dalam Unit Sistem Antarabangsa (Unit S.I.). 4 Kuantiti lain seperti kelajuan, luas, isi padu dan daya ialah kuantiti terbitan kerana kuantiti ini terbit daripada kuantiti asas melalui pengiraan. 5 Contohnya, kuantiti terbitan kelajuan, diterbitkan daripada kuantiti asas, jarak (panjang) dan masa. Simbol dan Nilai Simbol bagi Imbuhan 1 Imbuhan ditambah pada unit untuk menunjukkan besar atau kecilnya nilai angka kuantiti fizik. 2 Nilai unit asas boleh diungkapkan dalam bentuk imbuhan. Contoh: Jadual 1.4 Kuantiti fizik Kuantiti fizik Unit S.I. Simbol unit Panjang Meter m Jisim Kilogram kg Masa Saat s Suhu Kelvin K Arus elektrik Ampere A Jadual 1.5 Nilai Imbuhan dan simbol bagi nilai unit kuantiti fizik Imbuhan Faktor penggandaan (10n) Simbol Nilai imbuhan Giga 109 G 1 000 000 000 Mega 106 M 1 000 000 Kilo 103 k 1 000 Hekto 102 h 100 Deka 101 da 10 100 1 Desi 10−1 d 0.1 Senti 10−2 c 0.01 Mili 10−3 m 0.001 Mikro 10−6 µ 0.000 001 Nano 10−9 n 0.000 000 001 (a) 9 000 m × 1 000 = 9 000 000 = 9 Mm (b) 89 m × 100 = 8 900 = 8.9 km (c) 0.02 g 10 000 000 = 0.000000002 = 2 ng (d) 80 m 10 000 = 0.008 = 8 mm F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 8 15/3/2023 11:26:35 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

9 Tingkatan 1 Bab 1 TP 3 Mengaplikasi kuantiti fizik dan unitnya Menukar Unit Kuantiti Asas 1 (a) Hubungan antara unit piawai bagi ukuran panjang adalah seperti di sebelah: (b) Penukaran unit panjang kilometer (km) meter (m) desimeter (dm) sentimeter (cm) milimeter (mm) × 1 000 × 10 × 10 × 10 ÷ 1 000 ÷ 10 ÷ 10 ÷ 10 2 (a) Hubungan antara unit piawai bagi jisim adalah seperti di sebelah: (b) Penukaran unit jisim 3 (a) Hubungan antara unit piawai bagi masa adalah seperti di sebelah: (b) Penukaran unit masa Kepentingan Penggunaan Unit S.I. dalam Kehidupan Harian 1 Pada masa dahulu, manusia menggunakan anggota badan mereka dan benda di sekeliling sebagai unit pengukuran. 2 Sebelum unit pengukuran dipiawaikan, pelbagai unit telah digunakan dalam mengukur. Contohnya, inci, kaki, ela, rantai dan batu telah digunakan untuk mengukur panjang, sementara aun, paun dan kati digunakan untuk menyukat berat. Unit-unit ini telah ditukarkan kepada sistem metrik. Panjang/Jarak Panjang/Jarak Berat 1 inci = 0.02541 m 1 ela = 0.9144 m 1 aun = 28.35 g 1 kaki = 0.3048 m 1 batu = 1.609 km 1 paun= 453.59 g 1 tan = 907.18 kg 3 Masalah timbul apabila orang dari negara yang berbeza menggunakan unit yang berbeza dalam pengukuran mereka. 4 Pada tahun 1960, unit S.I. telah diperkenalkan untuk mempiawaikan unit pengukuran. 5 Pengenalan unit S.I. di seluruh dunia membolehkan manusia bertukar maklumat, data dan pengetahuan dengan lebih tepat. 6 Unit Sistem Antarabangsa (unit S.I.) sangat penting kerana sistem ini membantu seluruh dunia memahami pengukuran dalam hanya satu set unit dan tidak perlu menukar unit-unit ini kepada unit lain apabila ingin membandingkan sesuatu pengukuran. 7 Ini dapat mengelakkan daripada berlakunya kekeliruan antara manusia di seluruh dunia yang menggunakan unit pengukuran yang berlainan. kilogram (kg) gram (g) × 1 000 ÷ 1 000 1 g = 1 000 mg 1 kg = 1 000 g 1 minit = 60 saat 1 jam = 60 minit 1 hari = 24 jam jam (j) minit (min) saat (s) × 60 × 60 ÷ 60 ÷ 60 1 cm = 10 mm 1 m = 100 cm 1 km = 1 000 m F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 9 15/3/2023 11:26:36 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

10 Tingkatan 1 Bab 1 8 Unit S.I. diperlukan untuk keseragaman dan ketepatan apabila membuat sesuatu pengukuran. Dengan itu, manusia seluruh dunia lebih mudah berkomunikasi dan memahami satu sama lain ketika berurusan dalam perniagaan, penyelidikan dan pendidikan. Penggunaan Alat Pengukur, Kejituan, Kepersisan, Kepekaan dan Ralat 1.4 TP 2 Memahami penggunaan alat pengukur Menggunakan Alat Pengukur yang Betul 1 Dengan menggunakan alat pengukur yang betul, kejituan dan kepersisan ukuran dapat ditingkatkan. 2 Kejituan (a) Kejituan pengukuran ialah betapa hampir suatu nilai pengukuran kepada nilai sebenar. (b) Satu ukuran adalah lebih jitu jika nilainya adalah lebih dekat dengan nilai yang sebenar. (c) Perbezaan antara satu ukuran dengan nilai sebenar dikenal sebagai ralat. (d) Kejituan sesuatu pengukuran boleh ditambah dengan: (i) menggunakan alat pengukuran yang lebih peka (ii) mengambil beberapa bacaan ulangan (iii) mengelakkan ralat paralaks dan ralat sifar 3 Kepersisan (a) Kepersisan sesuatu alat pengukur ialah kebolehan alat itu untuk memberi bacaan-bacaan yang konsisten apabila kuantiti fizik yang sama diukur lebih daripada satu kali. (b) Ukuran bagi satu kuantiti adalah konsisten jika semuanya adalah hampir dengan satu sama lain. (c) Satu ukuran adalah lebih persis jika sisihan relatifnya lebih kecil. (d) Kepersisan sesuatu ukuran boleh ditambah dengan: (i) menggunakan kanta pembesar semasa membaca skala alat pengukur. Kanta pembesar membentuk satu imej yang besar, maka skala itu dapat dilihat dengan lebih jelas. (ii) mengelakkan ralat paralaks 4 Maksud kepersisan dan kejituan dapat dijelaskan dengan mengkaji tembakan yang dilakukan oleh tiga orang peserta dalam pertandingan menembak. 5 Kepekaan (a) Kepekaan sesuatu alat pengukur ialah kebolehannya mengesan perubahan yang kecil dalam kuantiti fizik yang diukur. Persis dan jitu Tidak persis dan tidak jitu Persis dan tidak jitu Rajah 1.5 Kejituan dan kepersisan F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 10 15/3/2023 11:26:36 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

11 Tingkatan 1 Bab 1 (b) Satu alat pengukur adalah lebih peka jika nilai senggatan pada skalanya adalah kecil. Semakin kecil nilai senggatan, semakin peka alat pengukur itu. (c) Pembaris meter adalah lebih peka daripada pita pengukur kerana nilai senggatan terkecil pembaris ialah 0.1 cm, manakala nilai senggatan terkecil pita pengukur ialah 0.5 cm. 6 Ralat (a) Ralat dalam pengukuran berlaku apabila terdapat perbezaan antara nilai yang diukur dengan nilai sebenar. (b) Ralat yang biasa dilakukan dinamakan ralat paralaks. Ralat ini merujuk kedudukan mata yang salah ketika mengambil bacaan pengukuran. TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Mengukur Panjang 1 Panjang ialah jarak antara dua titik. 2 Unit S.I. bagi panjang ialah meter (m). 3 Panjang juga boleh diukur dalam milimeter (mm), sentimeter (cm) dan kilometer (km). 1 km = 1 000 m 1 m = 100 cm 1 cm = 10 mm Mengukur Panjang Garis Lurus 1 Pembaris dan pita pengukur boleh digunakan untuk mengukur panjang garis lurus. 2 Pembaris diletakkan di sepanjang sisi objek. 3 Apabila membuat bacaan pengukuran, mata mestilah berada pada sudut tepat dengan tanda bacaan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1.6. 4 Ralat paralaks boleh dielak apabila mata berada pada kedudukan yang betul sebelum membuat bacaan pengukuran. 5 Untuk mendapat keputusan yang tepat, pengukuran diulang beberapa kali dan panjang purata dihitung. Mengukur Panjang Garis Lengkung 1 Tali dan pembaris boleh digunakan untuk mengukur panjang garis lengkung. 2 Tali diletakkan di sepanjang garis lengkung dan panjang tali yang digunakan diukur dengan pembaris. Mengukur Diameter Dalam dan Luar Objek 1 Diameter objek bulat boleh diukur seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1.8. cm 0 2 1 Rajah 1.6 Kedudukan mata yang betul ketika mengambil bacaan Rajah 1.7 Mengukur garis lengkung Tali Pembaris Garis lengkung Rajah 1.8 Mengukur diameter objek bulat 2 3 4 5 6 7 Blok kayu Bola ping pong Pembaris F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 11 15/3/2023 11:26:36 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

12 Tingkatan 1 Bab 1 2 Diameter sesuatu objek boleh diukur dengan menggunakan angkup dan pembaris. 3 Terdapat dua jenis angkup: (a) Angkup dalam untuk mengukur diameter dalam sesuatu objek (b) Angkup luar untuk mengukur diameter luar sesuatu objek (c) Contoh: Haikal mengukur diameter dalam dan luar sebuah silinder penyukat. Berikut ialah keputusan eksperimennya. Berdasarkan keputusan yang diperoleh, ketebalan dinding silinder penyukat itu dihitung. Diameter dalam 7.1 cm Diameter luar 7.5 cm Ketebalan dinding silinder penyukat = Diameter luar – diameter dalam 2 = 7.5 – 7.1 2 = 0.4 2 = 0.2 cm Mengukur Luas 1 Luas objek ialah permukaan yang meliputinya. 2 Unit S.I. bagi luas ialah meter persegi (m2 ). Luas juga boleh diukur dalam kilometer persegi (km2 ) dan milimeter persegi (mm2 ). 3 Luas objek yang sekata boleh diukur dengan rumus seperti dalam Jadual 1.6. 4 Luas objek yang tidak sekata boleh dianggar dengan menggunakan kertas graf. TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Mengukur Isi Padu 1 Isi padu sesuatu objek ialah ruang yang dipenuhinya. 2 Unit S.I. bagi isi padu ialah meter padu (m3 ). Isi padu juga boleh disukat dalam kilometer padu (km3 ) dan milimeter padu (mm3 ). 1 cm3 = 1 m` 1 ` = 1 000 m` (cm3 ) 1 m3 = 1 000 000 cm3 (m`) Objek Rumus Segi empat sama Segi empat tepat Luas = Panjang × Lebar Segi tiga Luas = 1 2 × Tapak × Tinggi Bulatan Luas = π × Jejari2 a b T Trapezium Luas = 1 2 × (a + b) × Tinggi Jadual 1.6 Rumus luas bagi objek yang berbeza Angkup dalam Angkup luar Rajah 1.9(a) Mengukur diameter dalam Rajah 1.9(b) Mengukur diameter luar F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 12 15/3/2023 11:26:37 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

13 Tingkatan 1 Bab 1 Isi Padu Cecair 1 Isi padu cecair boleh disukat dengan: (a) silinder penyukat (b) buret (c) pipet 2 Silinder penyukat diletakkan di atas permukaan rata dan mata mestilah berada pada paras yang sama dengan paras meniskus cecair. 3 Buret dan pipet boleh digunakan untuk menyukat isi padu cecair dengan lebih tepat berbanding dengan silinder penyukat. 4 Buret digunakan untuk menyukat isi padu cecair sehingga ketepatan 0.1 m`. Cecair Kaki retort Buret Buret Bikar Bacaan awal 20 m Bacaan akhir 48 m Bacaan awal = 20 m` Bacaan akhir = 48 m` Isi padu cecair yang digunakan = (48 – 20) m` = 28 m` Rajah 1.11 Menyukat isi padu cecair dengan buret 5 Isi padu tetap seperti 25 m` dan 50 m` boleh disukat dengan menggunakan pipet. Isi Padu Pepejal 1 Isi padu pepejal berbentuk sekata boleh dihitung dengan menggunakan rumus. Isi padu kubus dan kuboid = Panjang × lebar × tinggi 2 Isi padu bentuk tidak sekata disukat dengan menggunakan kaedah sesaran air. 3 Satu lagi kaedah yang digunakan untuk menyukat isi padu pepejal tidak sekata ialah dengan menggunakan tin eureka. 4 Isi padu cecair yang disesarkan disukat dengan menggunakan silinder penyukat. Isi padu pepejal adalah sama dengan isi padu air yang disesarkan. Tin eureka Isi padu batu Batu Batu Rajah 1.12 Menyukat isi padu pepejal dengan menggunakan tin eureka 60 50 40 Kedudukan yang salah (✗) Kedudukan yang betul (✓) Kedudukan yang salah (✗) Meniskus Kertas putih Air Rajah 1.10 Kedudukan mata yang betul untuk mengambil bacaan isi padu cecair di dalam silinder penyukat F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 13 15/3/2023 11:26:37 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

14 Tingkatan 1 Bab 1 TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Mengukur Suhu 1 Suhu merujuk darjah kepanasan atau kesejukan sesuatu objek. 2 Termometer digunakan untuk menyukat suhu dengan tepat. 3 Terdapat dua jenis termometer: (a) Termometer klinik (i) Digunakan untuk menyukat suhu badan. (ii) Julat: 35°C hingga 42°C (b) Termometer makmal (i) Digunakan untuk menyukat suhu semasa penyiasatan saintifik. (ii) Julat: –10°C hingga 110°C (iii) Ketika mengambil suhu cecair, pegang termometer secara menegak dengan sebelah tangan dan rendamkan sebahagian termometer ke dalam cecair. (iv) Pastikan bebuli termometer berada di dalam cecair. Jangan sentuhkan bebuli pada dasar atau dinding bekas. (v) Ambil bacaan suhu apabila merkuri telah stabil, iaitu tidak naik atau turun. Pastikan kedudukan mata pada paras meniskus merkuri. Rajah 1.16 Teknik yang betul untuk menyukat suhu Rajah 1.15 Menyukat suhu air 80 Meniskus Salah Betul Salah 75 70 65 60 TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Mengukur Berat dan Jisim 1 Berdasarkan teori graviti sejagat oleh Sir Isaac Newton, berat sesuatu objek ditakrifkan sebagai tarikan graviti Bumi ke atas objek. 2 Unit S.I. bagi berat ialah Newton (N). 3 Di makmal, berat boleh disukat dengan menggunakan neraca spring dan neraca mampatan. 4 Berat berbeza dari satu tempat ke satu tempat, bergantung pada daya graviti yang terlibat. -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 o C Tiub kapilari Skala dalam darjah celsius Bebuli dengan dinding kaca yang nipis Merkuri Rajah 1.14 Termometer makmal Merkuri 35 36 37 38 39 40 41 42 Skala dalam darjah celsius o C Rat Tiub kapilari Rajah 1.13 Termometer klinik F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 14 15/3/2023 11:26:38 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

15 Tingkatan 1 Bab 1 5 Contohnya: (a) Berat lebih besar apabila disukat di Kutub Utara dan Kutub Selatan berbanding dengan di khatulistiwa. (b) Berat sesuatu objek berkurangan apabila objek bergerak menjauhi Bumi. (c) Daya graviti Bulan hanyalah 1 6 daripada Bumi. Satu objek yang beratnya 60 N di Bumi akan hanya seberat 10 N di Bulan. 6 Jisim sesuatu objek ialah kuantiti jirim di dalam objek. 7 Unit S.I. bagi jisim ialah kilogram (kg). Jisim juga boleh disukat dalam gram (g) dan miligram (mg). 8 Jisim disukat dengan neraca tuas, neraca tiga palang, neraca palang, neraca elektronik dan neraca ceper. 9 Jisim sesuatu objek adalah tetap kerana jisim tidak dipengaruhi oleh daya luar seperti daya graviti. 10 Jisim objek pepejal boleh disukat dengan meletakkan objek di atas neraca tuas. 11 Langkah-langkah yang betul untuk menyukat jisim cecair adalah seperti yang berikut: (a) Jisim bikar kosong atau bekas disukat dan direkodkan sebagai P g. (b) Cecair X dituang ke dalam bikar kosong dan jisim disukat sekali lagi dan direkodkan sebagai Q g. (c) Jisim cecair X ialah perbezaan antara Q dengan P. (Jisim X = Q – P) 12 Jadual 1.7 menunjukkan perbezaan antara jisim dengan berat. Jadual 1.7 Perbezaan antara jisim dengan berat Jisim Perbezaan Berat Kuantiti jirim di dalam sesuatu objek Definisi Daya graviti ke atas objek Kilogram (kg) Unit SI Newton (N) Neraca tiga palang, neraca palang dan neraca tuas Jenis neraca Neraca spring dan neraca mampatan Jisim objek adalah tetap Sifat Berat sesuatu objek adalah berbeza mengikut tempat Neraca spring Neraca mampatan 1 5 4 3 2 8 7 6 10 9 10 N 0 9 8 2 7 3 6 5 4 1 Rajah 1.17 Jenis-jenis neraca bagi menyukat berat Penunjuk Neraca tuas Mangkuk Skala Neraca ceper Neraca tiga palang Rajah 1.18 Jenis-jenis neraca bagi menyukat jisim F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 15 15/3/2023 11:26:39 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

16 Tingkatan 1 Bab 1 TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Mengukur Arus Elektrik 1 Arus elektrik ialah pengaliran cas negatif atau elektron melalui litar. 2 Kuantiti arus elektrik boleh diukur dengan menggunakan ammeter. 3 Unit S.I. bagi arus elektrik ialah ampere (A). 4 Hubungan antara unit piawai bagi arus elektrik adalah seperti berikut: 1 ampere = 1 000 miliampere (mA) 1 miliampere = 1 000 microampere (µA) Mengukur Masa 1 Masa ialah tempoh antara dua kejadian. 2 Ukuran asas bagi masa ialah saat, minit, jam, hari, minggu, bulan, tahun, dekad dan abad. 3 Alat untuk mengukur selang masa yang singkat ialah jam randik, jam randik digital dan jam tangan digital. 4 Jam tangan atau jam dinding digunakan untuk mengukur masa dalam kehidupan seharian. 5 Kalendar selalunya digunakan untuk mengukur tempoh masa yang panjang seperti minggu, bulan dan tahun. TP 3 Mengaplikasi penggunaan alat pengukur Alat Pengukuran yang Lebih Jitu Angkup Vernier 1 Angkup vernier boleh mengukur objek yang panjangnya sehingga 17 cm dengan kejituan 0.01 cm atau 0.1 mm. 2 Terdapat dua skala pada angkup vernier: (a) Skala utama disenggat dalam sentimeter, iaitu dari 0 hingga 17 cm dan bahagian terkecil ialah 0.1 cm. (b) Skala vernier dibahagikan kepada 10 bahagian yang sama. Skala vernier boleh digelongsorkan di sepanjang skala utama. 60 saat = 1 minit 60 minit = 1 jam 24 jam = 1 hari 7 hari = 1 minggu 30 hari = 1 bulan 4 minggu 1 bulan 365 hari = 1 tahun 12 bulan = 1 tahun 10 tahun = 1 dekad 100 tahun = 1 abad Jam randik Jam randik digital Jam tangan digital Rajah 1.20 Alat untuk mengukur masa Rajah 1.19 Ammeter digunakan untuk mengukur arus elektrik dalam litar Ammeter 0 1 2 3 4 5 F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 16 15/3/2023 11:26:39 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

17 Tingkatan 1 Bab 1 3 Bagaimana untuk mengambil bacaan: (a) Bacaan pada skala utama (i) Baca bacaan pada skala utama yang bersamaan dengan tanda ‘0’ pada skala vernier. (ii) Pada Rajah 1.21 tanda ‘0’ pada skala vernier terletak antara 5.7 cm dan 5.8 cm. Maka, bacaan pada skala utama ialah 5.7 cm. (b) Bacaan pada skala vernier (i) Baca tanda pada skala vernier yang tepat segaris dengan satu garis pada skala utama. (ii) Pada Rajah 1.21, garis kedua pada skala vernier tepat segaris dengan satu garis pada skala utama. Maka, bacaan pada skala vernier ialah 2 × 0.01 cm = 0.02 cm (c) Bacaan pada angkup vernier = bacaan pada skala utama + bacaan pada skala vernier = 5.7 cm + 0.02 cm = 5.72 cm 4 Sebarang bacaan pada angkup vernier mesti ditulis dalam dua tempat perpuluhan walaupun bagi nombor bulat. Contohnya, 6.00 cm. 0 0 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 0 4 8 Rahang dalam Rahang luar Skala vernier Skala utama 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 inci cm 0 0 1 2 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 4 8 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Rajah 1.21 Angkup venier Tolok Skru Mikrometer 1 Tolok skru mikrometer digunakan untuk mengukur panjang yang sangat kecil seperti diameter dawai atau ketebalan sisip kaca. 2 Tolok skru mikrometer boleh mengukur panjang dengan kejituan sehingga 0.01 mm. 3 Terdapat dua skala pada tolok skru mikrometer, iaitu: (a) skala utama mengufuk – disenggat dalam milimeter dan bahagian terkecil ialah 0.5 mm (b) skala bidal membulat – dibahagikan kepada 50 bahagian. 4 Bagaimana untuk mengambil bacaan: (a) Apitkan objek yang hendak diukur antara kedua-dua rahang dengan memutarkan bidal. (b) Putarkan racet sehingga terdengar bunyi ‘klik’. Ini adalah untuk mengelakkan tekanan yang terlalu kuat dikenakan ke atas objek yang diukur. F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 17 15/3/2023 11:26:40 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

18 Tingkatan 1 Bab 1 0 mm 0 mm 10 5 15 20 4.62 mm Rahang Rahang Skala utama Skala bidal Bidal Racet Bacaan pada skala utama = mm Bacaan pada skala bidal = mm Jumlah bacaan = mm Rajah 1.22 Tolok skru mikrometer (c) Baca bacaan pada skala utama (i) Bacaan pada skala utama = 4.5 mm (d) Baca bacaan pada skala bidal (i) Baca bacaan pada skala bidal yang tepat segaris dengan garis mengufuk pada skala utama. (ii) Bacaan pada skala bidal = 0.12 mm (e) Jumlahkan bacaan pada skala utama dan skala bidal untuk mendapat panjang objek. Maka, 4.5 mm + 0.12 mm = 4.62 mm 5 Langkah berjaga-jaga semasa menggunakan tolok skru mikrometer: (a) Kedua-dua rahang perlu dilap dengan kertas tisu atau kain supaya tiada kekotoran di atasnya yang boleh mempengaruhi bacaan. (b) Bidal dirapatkan sehingga bunyi “klik” pertama kali didengari. (c) Ralat sifar mesti ditentukan dan dihapuskan semasa mencatat bacaan. Alat Pengukur Digital 1 Alat pengukur digital lebih jitu daripada alat pengukur analog kerana alat pengukur digital lebih peka. 2 Rajah 1.23 menunjukkan contoh-contoh alat pengukur digital. Pencari julat digital Penimbang digital Tolok skru mikrometer digital Angkup vernier digital Termometer digital Rajah 1.23 Alat pengukur digital F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 18 15/3/2023 11:26:41 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

19 Tingkatan 1 Bab 1 Hipotesis: Semakin jitu alat pengukur, semakin tepat nilai bacaan. Radas/Bahan: Angkup vernier, tolok skru mikrometer, pembaris, neraca tiga palang, penimbang digital, termometer klinik, termometer digital, jam randik, jam digital, ammeter dan ammeter digital. Prosedur: 1 Aktiviti dijalank an secara berkumpulan. 2 Setiap kumpulan dikehendaki menjalankan pengukuran di lima stesen di dalam makmal dengan menggunakan alat pengukur yang disediakan dan unit yang betul. (a) Stesen 1: Mengukur ketebalan meja (b) Stesen 2: Mengukur jisim buku (c) Stesen 3: Menyukat suhu badan (d) Stesen 4: Menyukat masa untuk 10 denyutan nadi (e) Stesen 5: Menyukat arus elektrik 3 Setiap pengukuran perlu diambil sebanyak tiga kali dan bacaan purata dihitung. 4 Keputusan aktiviti dicatatkan dalam jadual. 5 Perkaitan antara nilai senggatan pada alat pengukur dengan kepekaan dinyatakan. Pemerhatian: Kuantiti pengukuran Alat pengukur Bacaan 1 Bacaan 2 Bacaan 3 Bacaan purata Kejituan Kepersisan Kepekaan Ketebalan buku Pembaris Angkup vernier Tolok skru mikrometer Jisim buku Neraca tiga palang Penimbang digital Suhu badan Termometer klinik Termometer digital Masa Jam randik Jam digital Arus elektrik Ammeter Ammeter digital Perbincangan: 1 Bacaan diambil sebanyak tiga kali dan kemudian dihitung puratanya untuk mendapatkan jawapan yang jitu. 2 Alat pengukur digital adalah lebih jitu. Alat pengukur yang jitu memberikan nilai bacaan yang lebih tepat. Kesimpulan: Hipotesis diterima. Semakin jitu alat pengukur, semakin tepat nilai bacaan. Aktiviti 1.1 Menggunakan alat pengukur yang lebih jitu dengan betul F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 19 15/3/2023 11:26:41 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

20 Tingkatan 1 Bab 1 Ralat dalam Pengukuran 1 Setiap pengukuran pasti ada ralat. 2 Ralat dalam pengukuran berlaku apabila terdapat perbezaan antara nilai yang diukur dengan nilai sebenar. 3 Terdapat dua jenis ralat: (a) Ralat sistematik (b) Ralat rawak 4 Ralat sistematik (a) Ralat sistematik disebabkan oleh: (i) keadaan alat pengukur itu sendiri. Keadaan alat yang tidak ditentukur dengan sempurna boleh menyebabkan ralat. (ii) ralat sifar, iaitu ralat yang berlaku pada alat yang tidak menunjukkan sifar apabila ia sepatutnya menunjukkan bacaan sifar. Misalnya, Jam randik P menunjukkan ralat sifar –1 s. Semua bacaan yang diambil dengan menggunakan jam randik P mesti ditambah 1 s kepada bacaan sebenar. Jam randik Q menunjukkan ralat sifar +1 s. Semua bacaan yang diambil dengan menggunakan jam randik Q mesti ditolak 1 s daripada bacaan sebenar. (b) Cara mengatasi ralat sistematik: (i) Melakukan penentukuran alat. (ii) Melaraskan penunjuk supaya berada di tanda sifar sebelum pengukuran dilakukan. 5 Ralat rawak (a) Ralat rawak disebabkan oleh: (i) kesilapan teknik ketika mengambil bacaan pengukuran (ii) alat pengukur kurang peka (iii) keadaan persekitaran seperti suhu, kelembapan dan medan elektrik yang boleh mempengaruhi bacaan alat (b) Satu contoh ralat rawak ialah ralat paralaks. Ralat paralaks disebabkan kesilapan mengambil bacaan pengukuran disebabkan mata pemerhati tidak berada segaris dengan tanda bacaan pada senggatan alat pengukur. (c) Cara mengatasi ralat rawak: (i) Teknik pengukuran yang betul mestilah diamalkan. (ii) Bacaan pengukuran diambil beberapa kali. Selepas itu, bacaan purata diambil sebagai nilai bacaan sebenar. (iii) Alat pengukur yang lebih peka digunakan seperti alat pengukur digital. (iv) Pengukuran dibuat di tempat suhu dan kelembapan yang dibenarkan dan mengelakkan tempat yang ada kesan medan elektrik. P Q 60 55 50 45 40 20 15 10 5 60 30 50 10 40 20 45 40 20 15 60 55 50 10 5 60 30 50 10 40 20 Rajah 1.24 Ralat sifar pada jam randik analog F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 20 15/3/2023 11:26:41 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

21 Tingkatan 1 Bab 1 Menganggar Panjang, Luas, Jisim dan Isi Padu Objek 1 Menganggar panjang objek (a) Panjang sesuatu objek dapat dianggarkan dengan membandingkan panjang objek dengan panjang objek lain yang panjangnya diketahui. (b) Contohnya, membandingkan panjang meja dengan panjang penyedut minuman. Penyedut minuman Panjang penyedut minuman = 20.3 cm Panjang anggaran meja = 7 × 20.3 cm = 142.1 cm Rajah 1.25 Menggangar panjang meja 2 Menganggar luas objek (a) Luas sesuatu objek dapat dianggarkan dengan menyurih garis luar bentuk objek itu pada kertas graf 1 cm × 1 cm. (b) Kemudian, bilangan petak yang lengkap dan separuh lengkap dalam lingkungan garis luar bentuk objek itu dihitung. (c) Contoh: Anggaran luas daun = 25 × 1 cm2 = 25 cm2 3 Menganggar jisim objek (a) Jisim sesuatu objek dapat dianggarkan dengan membandingkannya dengan objek yang diketahui jisimnya. (b) Contoh 1: Membandingkan jisim satu paket tepung dengan pemberat 500 gram dengan meletakkan kedua-dua objek di atas tapak tangan kiri dan kanan. Maka, jisim anggaran 1 paket tepung ialah 500 gram. (c) Contoh 2: Menimbang 100 helai kertas menggunakan penimbang. Maka, jisim sehelai kertas = 6 000 100 g = 60 g Rajah 1.27 Jisim 100 helai kertas kg 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Jisim 100 helai kertas = 6 000 g 4 Menganggar isi padu objek (a) Objek sekata (i) Isi padu objek sekata boleh dikira menggunakan rumus. (ii) Contoh: Isi padu kubus atau kuboid = panjang × lebar × tinggi 1 cm 1 cm Rajah 1.26 Menganggar luas daun F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 21 15/3/2023 11:26:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

22 Tingkatan 1 Bab 1 (b) Objek tidak sekata (i) Isi padu objek tidak sekata boleh dianggarkan dengan menggunakan kaedah sesaran air. (ii) Contoh: 1.5 Ketumpatan Menyusun Bahan Mengikut Ketumpatan 1 Bahan yang berlainan mempunyai ketumpatan yang berlainan. 2 Contohnya, batu lebih tumpat daripada kapas walaupun keduanya bersaiz sama. Cawan plastik pula kurang tumpat daripada cawan seramik. 3 Jadual 1.8 menunjukkan ketumpatan beberapa bahan biasa. Jadual 1.8 Ketumpatan beberapa bahan biasa Jirim Ketumpatan (g/cm3 ) Pepejal Bulu pelepah 0.0025 Gabus 0.25 Kayu (oak) 0.60 – 0.90 Ais 0.92 Batu bata 1.84 Kaca 2.50 Aluminium 2.70 Keluli 7.80 Perak 10.50 Emas 19.30 Jirim Ketumpatan (g/cm3 ) Cecair Petrol 0.70 Alkohol 0.80 Air 1.00 Gliserin 1.30 Merkuri 13.60 Gas Hidrogen 0.0001 Udara 0.0012 Oksigen 0.0013 TP 2 Memahami ketumpatan Maksud Ketumpatan 1 Ketumpatan ditakrifkan sebagai jisim per unit isi padu. 2 Ketumpatan boleh dihitung menggunakan rumus berikut: Ketumpatan = Jisim (m) Isi padu (v) 3 Unit bagi ketumpatan ialah kilogram per meter padu (kg/m3 ) dan gram per sentimeter padu (g/cm3 ). Silinder penyukat 30 20 10 60 50 40 100 90 80 70 cm3 30 20 10 60 50 40 100 90 80 70 cm3 Batu Rajah 1.28 Menyukat isi padu objek tidak sekata Isi padu awal air = 30 m` Isi padu air + batu = 50 m` Isi padu batu = (50 – 30) m` = 20 m` F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 22 15/3/2023 11:26:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

23 Tingkatan 1 Bab Hipotesis: 1 Semakin besar jisim pepejal, semakin besar ketumpatan pepejal bagi isi padu yang sama. Pemboleh ubah: Pemboleh ubah dimanipulasikan – Jisim pepejal Pemboleh ubah bergerak balas – Ketumpatan pepejal Pemboleh ubah dimalarkan – Isi padu pepejal Radas/Bahan: Kubus kayu, kubus gabus, kubus keluli dan kubus kaca. Prosedur: 1 Empat kubus diperbuat daripada bahan berlainan dengan isi padu 1 cm3 disediakan. 2 Jisim setiap kubus ditimbang dan kemudian ketumpatan setiap kubus dihitung dengan rumus: Ketumpatan = Jisim (g) Isi padu (cm3 ) 3 Jisim dan ketumpatan setiap kubus pepejal direkodkan dalam jadual. 4 Kubus-kubus dimasukkan ke dalam sebesen air dan diperhatikan sama ada terapung atau tenggelam. Pemerhatian/Keputusan: Kayu Gabus Keluli Kaca Isi padu (cm3 ) 1 1 1 1 Jisim (g) 0.8 0.25 7.80 2.50 Ketumpatan (g cm–3) 0.8 0.25 7.80 2.50 Terapung atau tenggelam Terapung Terapung Tenggelam Tenggelam Perbincangan: Apabila isi padu pepejal adalah sama, iaitu 1 cm3 , ketumpatan bersamaan dengan jisim. Daripada keputusan yang diperoleh, susunan bahan mengikut ketumpatan menaik ialah gabus, kayu, kaca dan keluli. Hipotesis: Hipotesis diterima. Semakin besar jisim pepejal, semakin besar ketumpatan pepejal bagi isi padu yang sama. Meramalkan Bahan Terapung atau Tenggelam Berdasarkan Ketumpatan 1 Keapungan ialah kebolehan objek untuk terapung apabila dimasukkan ke dalam cecair dan ini berkait dengan ketumpatan. 2 Sesuatu objek yang berketumpatan rendah akan terapung di atas cecair atau gas yang berketumpatan lebih tinggi daripadanya. 3 Sesuatu objek yang berketumpatan tinggi akan tenggelam di dalam cecair atau gas yang berketumpatan lebih rendah daripadanya. Eksperimen 1.1 Mengkaji hubungan antara jisim dengan ketumpatan pelbagai pepejal yang mempunyai isi padu yang sama F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 23 15/3/2023 11:26:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

24 Tingkatan 1 Bab 1 4 Konsep ini menerangkan mengapa sesetengah objek terapung di atas air sementara yang lain tenggelam. 5 Contohnya, sebatang kayu terapung di atas air kerana ia kurang tumpat daripada air; besi sebagai bandingannya tenggelam kerana lebih tumpat daripada air. 6 Cecair berketumpatan rendah terapung di atas cecair berketumpatan tinggi. (a) Ini boleh dibuktikan dengan mencampurkan minyak masak, alkohol, air suling dan merkuri dengan isi padu yang sama di dalam satu bekas. (b) Goncang bekas itu dan biarkannya untuk beberapa minit. Kemudian, perhatikan susunan cecair di dalam bekas. (c) Masukkan beberapa objek ke dalam cecair-cecair tersebut dan perhatikan susunan objek-objek ini dan cecair-cecair tersebut. Alkohol (0.8 g/cm3 ) Minyak masak (0.9 g/cm3 ) Air suling (1.0 g/cm3 ) Merkuri (13.6 g/cm3 ) Rajah 1.29 Cecair dengan ketumpatan yang berbeza Minyak masak (0.9 g/cm3 ) Alkohol (0.8 g/cm3 ) Air suling (1.0 g/cm3 ) Merkuri (13.6 g/cm3 ) Gabus (0.25 g/cm3 ) Kaca (2.5 g/cm3 ) Rajah 1.30 Cecair dan objek dengan ketumpatan yang berbeza 7 Gas seperti hidrogen, oksigen, karbon dioksida dan nitrogen adalah kurang tumpat berbanding dengan air. Gas yang tidak melarut yang terbebas ke dalam air akan membentuk gelembung-gelembung gas yang akan timbul di permukaan air. Menentukan Ketumpatan Menggunakan Rumus dan Kaedah Sesaran Air 1 Untuk menentukan ketumpatan sesuatu bahan, jisim dan isi padu bahan perlulah diperoleh terlebih dahulu. 2 Kaedah sesaran air boleh digunakan untuk mendapatkan isi padu pepejal bentuk sekata dan tidak sekata. 3 Setelah isi padu diperoleh, ketumpatan pepejal ditentukan dengan membahagikan jisim pepejal dengan isi padunya. 4 Mengira ketumpatan bahan-bahan (a) Seketul batu bata mempunyai jisim 2 208 g dan isi padu 1 200 cm3 . Hitung ketumpatan batu bata ini. Ketumpatan = Jisim Isi padu = 2 208 1 200 = 1.84 g/cm3 (b) Ketumpatan seketul jongkong perak yang mempunyai isi padu 50 cm3 ialah 10.50 g/cm3 . Apakah jisim jongkong perak itu? Jisim = Ketumpatan × Isi padu = 10.5 × 50 = 525 g F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 24 15/3/2023 11:26:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

25 Tingkatan 1 Bab 1 (c) Ketumpatan ais ialah 0.92 g/cm3 . Hitung isi padu 50 g ais. Isi padu = Jisim Ketumpatan = 50 0.92 = 54.35 cm3 Fenomena Berkaitan dengan Perbezaan Ketumpatan dalam Kehidupan Seharian 1 Bayu laut (a) Pada waktu siang, daratan dipanaskan lebih cepat berbanding dengan laut. (b) Udara panas dari darat yang kurang tumpat naik ke atas. (c) Udara sejuk dari laut yang lebih tumpat bergerak ke arah darat. (d) Pergerakan udara dari laut ke darat disebut sebagai bayu laut. 2 Bayu darat (a) Pada waktu malam, daratan disejukkan lebih cepat berbanding dengan laut. (b) Udara panas dari laut yang kurang tumpat naik ke atas. (c) Udara sejuk dari darat yang lebih tumpat bergerak ke arah laut. (d) Pergerakan udara dari darat ke laut disebut sebagai bayu darat. LEBIH SEJUK Bayu laut Siang Udara yang lebih sejuk dan tumpat menggantikan udara panas Bayu laut pada waktu siang LEBIH PANAS Bayu darat pada waktu malam LEBIH SEJUK Malam Udara yang lebih sejuk dan tumpat turun ke bawah Udara panas dan kurang tumpat naik ke atas LEBIH PANAS LEBIH SEJUK Bayu laut Siang Udara yang lebih sejuk dan tumpat menggantikan udara panas Bayu laut pada waktu siang LEBIH PANAS Bayu darat pada waktu malam LEBIH SEJUK Malam Udara yang lebih sejuk dan tumpat turun ke bawah Udara panas dan kurang tumpat naik ke atas LEBIH PANAS Rajah 1.31 Bayu laut dan bayu darat 3 Belon udara panas (a) Apabila penunu dihidupkan, udara di dalam belon menjadi lebih panas dan kurang tumpat daripada udara di sekeliling belon. Ini menyebabkan belon naik ke udara. (b) Apabila penunu dimatikan, udara di dalam belon menyejuk dan menjadi lebih tumpat daripada udara di sekeliling belon. Ini menyebabkan belon turun ke bawah. 4 Kapal selam (a) Kapal selam mempunyai isi padu tetap tetapi jisimnya boleh berubah dengan memasukkan air ke dalam tangki balastnya. (b) Apabila air dimasukkan ke dalam tangki balast, jisim kapal selam bertambah, menjadikan kapal selam lebih tumpat daripada air laut dan menyebabkannya tenggelam ke dalam laut. (c) Sebaliknya, apabila air dilepaskan dari tangki balast, ketumpatan kapal selam berkurangan dan kapal selam timbul di permukaan air. F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 25 15/3/2023 11:26:43 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

26 Tingkatan 1 Bab 1 1.6 Langkah-langkah dalam Penyiasatan Saintifik Kemahiran Proses Sains 1 Kemahiran proses sains terbahagi kepada dua, iaitu kemahiran proses sains asas dan kemahiran proses sains bersepadu. 2 Jadual 1.9 menghuraikan setiap kemahiran proses sains. Jadual 1.9 Huraian tentang setiap kemahiran proses sains Kemahiran proses sains Huraian Asas Memerhati Membuat pemerhatian menggunakan deria bagi mengumpul maklumat tentang objek atau fenomena. Mengelas Mengasing dan mengumpulkan objek atau fenomena berdasarkan ciri sepunya. Mengukur dan menggunakan nombor Membuat pemerhatian secara kuantitatif, iaitu menyatakan dalam bentuk nombor. Membuat inferens Membuat kesimpulan awal yang munasabah, yang mungkin benar atau tidak benar untuk menerangkan sesuatu pemerhatian atau fenomena. Meramal Membuat jangkaan awal tentang sesuatu fenomena berdasarkan pemerhatian dan pengalaman lalu atau berdasarkan data daripada penyiasatan lain. Berkomunikasi Melaporkan maklumat hasil penyiasatan dalam bentuk lisan, tulisan, graf, jadual, rajah, model atau rumus. Menggunakan hubungan ruang dan masa Memerihalkan perubahan parameter seperti kedudukan, arah, bentuk, saiz, isi padu dan jisim dengan masa. Bersepadu Mentafsir data Menerangkan secara rasional tentang objek, peristiwa atau pola daripada data terkumpul. Mendefinisi secara operasi Memberi definisi tentang sesuatu konsep dengan menyatakan perkara yang perlu dilakukan dan diperhatikan. Mengawal pemboleh ubah Satu pemboleh ubah dimanipulasi untuk memerhati hubungannya dengan pemboleh ubah yang bergerak balas. Membuat hipotesis Membuat pernyataan tentang hubungan antara pemboleh ubah dimanipulasi dengan pemboleh ubah bergerak balas. Mengeksperimen Merancang dan menjalankan eksperimen untuk menguji sesuatu hipotesis, mengumpul data dan mentafsir data sehingga mendapat rumusan daripada eksperimen itu. F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 26 15/3/2023 11:26:43 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

27 Tingkatan 1 Bab 1 TP 2 Memahami langkah dalam penyiasatan saintifik Langkah-langkah dalam Penyiasatan Saintifik 1 Penyiasatan saintifik dilakukan untuk mendapatkan data yang boleh menerangkan tentang pemerhatian saintifik. 5 Menjalankan eksperimen (a) Eksperimen dijalankan seperti yang dirancang untuk menguji hipotesis. (b) Apabila menjalankan eksperimen, radas dan bahan mesti dikendalikan dengan betul dan selamat. (c) Keputusan eksperimen dikumpulkan dan direkodkan dengan tepat. 4 Mengawal pemboleh ubah (a) Pemboleh ubah ialah faktor yang boleh mempengaruhi keputusan sesuatu eksperimen dalam satu cara atau cara lain. (b) Tiga jenis pemboleh ubah perlu dikenal pasti: (i) Pemboleh ubah dimanipulasikan: pemboleh ubah bebas yang diubah secara sistematik dalam eksperimen (ii) Pemboleh ubah bergerak balas: pemboleh ubah yang terhasil daripada eksperimen (iii) Pemboleh ubah dimalarkan: faktor yang ditetapkan sepanjang eksperimen 1 Mengenal pasti masalah (a) Melalui pemerhatian keadaan dan fenomena, saintis dapat menentukan masalah. (b) Pernyataan masalah perlu menunjukkan hubungan antara pemboleh ubah dimanipulasikan dengan pemboleh ubah bergerak balas. 8 Membuat kesimpulan (a) Kesimpulan yang rasional dibuat untuk menentukan sama ada data menyokong hipotesis. (b) Membuat pernyataan umum berdasarkan keputusan eksperimen. 7 Menganalisis dan menginterpretasi data (a) Menjadualkan data dan pengiraan. (b) Menganalisis hubungan antara pemboleh ubah dimanipulasikan dengan pemboleh ubah bergerak balas. (c) Maklumat daripada data perlu dihuraikan dengan menggunakan pengetahuan teori. 9 Menulis laporan (a) Laporan yang lengkap mesti ditulis berdasarkan penemuan dalam eksperimen. (b) Format laporan mesti termasuk: (i) Pernyataan masalah (vi) Prosedur/kaedah (ii) Tujuan/objektif (vii) Keputusan (iii) Hipotesis (viii) Perbincangan (iv) Pemboleh ubah (ix) Kesimpulan (v) Radas dan bahan 6 Mengumpul data (a) Keputusan dirujuk sebagai data yang terkumpul semasa pengukuran atau pemerhatian dalam penyiasatan dan direkodkan dengan tepat. (b) Data kualitatif dikumpul melalui pemerhatian. Tiada pengukuran direkodkan. Contohnya, pertukaran warna kertas litmus dari biru menjadi merah (c) Data kuantitatif dikumpul melalui pengukuran dan dinyatakan dalam bentuk nombor. Contohnya, masa yang diambil bagi 20 ayunan lengkap ialah 30 saat. (d) Ketepatan penting dalam pengumpulan data. 3 Merancang penyiasatan (a) Merancang eksperimen untuk menguji hipotesis. (b) Perancangan eksperimen melibatkan: (i) mengumpul maklumat yang berkaitan (ii) menentukan radas dan bahan, pemboleh ubah dan prosedur yang terlibat dalam eksperimen 2 Membuat hipotesis (a) Hipotesis merupakan tekaan yang munasabah atau penerangan yang mungkin bagi masalah. (b) Hipotesis menunjukkan hubungan yang diramalkan antara pemboleh ubah dimanipulasikan dengan pemboleh ubah bergerak balas. (c) Eksperimen perlu dijalankan untuk menentukan sama ada untuk menyokong atau menolak hipotesis. Rajah 1.32 Langkah-langkah dalam penyiasatan saintifik Peta Alir F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 27 15/3/2023 11:26:47 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

28 Tingkatan 1 Bab 1 Sikap Saintifik dan Nilai Murni dalam Menjalankan Penyiasatan Saintifik 1.7 1 Ahli sains perlu mempraktikkan sikap saintifik dan nilai murni semasa menjalankan penyiasatan saintifik. 2 Sikap saintifik dan nilai murni yang perlu diamalkan: (a) Minat dan bersifat ingin tahu tentang alam sekeliling. (b) Jujur dan tepat dalam merekod dan mengesahkan data. (c) Rajin dan tabah dalam melakukan sesuatu perkara. (d) Bertangungjawab ke atas keselamatan diri, rakan dan alam sekitar. (e) Menyedari bahawa sains merupakan salah satu cara untuk memahami alam. (f) Menghargai dan mengamalkan kehidupan yang bersih dan sihat. (g) Menghargai keseimbangan alam semula jadi. (h) Berhemah tinggi dan hormat menghormati. (i) Menghargai sumbangan sains dan teknologi. (j) Mensyukuri nikmat yang dikurniakan Tuhan. (k) Berfikiran kritikal dan analitis. (l) Bersifat objektif, sistematik, bekerjasama, adil dan saksama, berani mencuba, berfikir secara rasional serta yakin dan berdikari. 3 Kepentingan mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni: (a) Mendapatkan keputusan yang lebih jitu dan tepat. (b) Menjadi ahli sains yang membuat keputusan yang berkesan. (c) Bersedia berubah dan menyesuaikan diri dengan idea-idea baharu. (d) Menjadi penyelidik yang bertanggungjawab dan kreatif. (e) Menyelesaikan masalah dengan baik yang dapat memanfaatkan manusia dan alam sekitar. F1 Revisi Cepat PT3 Sain1(1-28).indd 28 15/3/2023 11:26:47 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

29 Tingkatan 1 Bab 2 Nota Grafik Bab 2 Sel sebagai Unit Asas Hidupan Struktur Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan Organisma Unisel dan Organisma Multisel Sel haiwan Sel tumbuhan Kloroplas Mengandungi klorofi l yang diperlukan untuk fotosintesis. Nukleus Mengawal semua aktiviti sel. Dinding sel Melindungi dan mengekalkan bentuk sel tumbuhan. Organisma unisel Organisma multisel Terdiri daripada satu sel sahaja. Terdiri daripada lebih daripada satu sel. Boleh didapati dalam kolam, tasik, sungai dan tempat-tempat lembap seperti tanah dan batang pokok. Boleh didapati di mana-mana. Contoh-contoh mikroorganisma unisel: Contoh-contoh mikroorganisma multisel: Spirogira Mukor Hidra Contoh-contoh organisma multisel: Membran sel • Mengelilingi dan melindungi sel. • Mengawal pergerakan air dan bahan terlarut masuk dan keluar dari sel. Vakuol Menyimpan sap sel yang mengandungi bahan buangan, air dan garam. Sitoplasma Menyimpan makanan dan air yang diperlukan bagi proses kimia di dalam sel. Klamidomonas Ameba Yis Paramesium Euglena Helang Katak Siput babi Pokok Arnab F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 29 15/3/2023 11:30:38 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

30 Tingkatan 1 Bab 2 2.1 Struktur, Fungsi dan Organisasi Sel Apakah itu Sel? TP 2 Memahami sel sebagai unit asas kehidupan 1 Sel pertama kali ditemui oleh saintis Inggeris bernama Robert Hooke pada tahun 1665. 2 Beliau memerhati sekeping gabus nipis dengan menggunakan mikroskop dan mendapati bahawa gabus terdiri daripada banyak bahagian-bahagian kecil seperti batu bata yang dipisahkan oleh pembahagi. 3 Hooke menamakan bahagian-bahagian kecil ini sel dan pembahagi sebagai dinding sel. 4 Semua benda hidup seperti haiwan, tumbuhan dan manusia terdiri daripada sel. Sel-sel berbeza dari segi bentuk, saiz dan fungsi. Sel-sel membentuk organisma. 5 Sel-sel membesar, berubah bentuk dan menyesuaikan diri dalam melakukan fungsi tertentu dengan cekap. Dalam erti kata lain, sel menjalankan semua fungsi hidup seperti pertumbuhan, respirasi, pembiakan dan perkumuhan. 6 Untuk pertumbuhan, sel-sel dalam benda hidup perlu menjalani pembahagian sel. 7 Pembahagian sel ialah proses sel induk membahagi kepada dua atau lebih sel anak. 8 Selain untuk pertumbuhan, benda hidup menjalani pembahagian sel untuk membentuk sel-sel baharu dan menggantikan sel-sel yang telah rosak atau mati. Penyediaan Slaid Mengikut Prosedur yang Betul 1 Rajah 2.1 menunjukkan langkah-langkah penyediaan slaid. Letakkan kaca penutup pada sudut 45° di atas titisan air di atas slaid. Turunkan kaca penutup perlahan-lahan dengan menggunakan jarum untuk mengelakkan gelembung udara daripada terperangkap. Keringkan sebarang air yang berlebihan di sekeliling kaca penutup dengan menggunakan kertas turas. Perhatikan slaid di bawah mikroskop dengan kanta objektif kuasa rendah. Letakkan spesimen di atas slaid kaca yang bersih. Titiskan satu titis air suling di atas spesimen dengan menggunakan penitik. Peta Alir Rajah 2.1 Penyediaan slaid 2 Sel sebagai Unit Asas Hidupan Tema 2: Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup Bab F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 30 15/3/2023 11:30:38 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

31 Tingkatan 1 Bab 2 Teknik Menggunakan Mikroskop dengan Betul 1 Letakkan mikroskop perlahan-lahan di atas meja. 2 Putar kanta objektif kuasa rendah selaras dengan lubang pentas. 3 Lihat melalui kanta mata dan selaraskan cermin dan diagfragma untuk memastikan cukup cahaya masuk ke dalam mikroskop. 4 Klip slaid yang disediakan di atas pentas. 5 Lihat melalui kanta mata. Putar pelaras fokus kasar arah jam untuk menggerakkan salur badan ke bawah sehingga hampir menyentuh slaid. 6 Putar pelaras fokus kasar arah lawan jam untuk menggerakkan salur badan sehingga imej yang jelas diperhatikan. 7 Tukar kanta objektif ke kuasa sederhana atau tinggi, putar pelaras fokus halus arah jam sehingga spesimen boleh diperhatikan dengan jelas. 8 Alihkan slaid dari pentas dan bersihkan slaid kaca. Struktur Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan 1 Sel ialah unit asas benda hidup. 2 Sel bertanggungjawab melakukan proses hidup. 3 Sel berbeza dari segi bentuk, saiz dan kandungan bergantung pada fungsinya. 4 Sel sangat kecil dan hanya boleh dilihat di bawah mikroskop. Membran sel Nukleus Sitoplasma Protoplasma Rajah 2.2 Sel haiwan Sel Haiwan 1 Sel haiwan tiada bentuk tetap. 2 Membran sel juga dikenali sebagai membran plasma merupakan lapisan nipis yang mengelilingi sel. 3 Sel dipenuhi dengan bahan seperti jeli yang dinamakan sitoplasma. 4 Nukleus terdapat di dalam sitoplasma. 5 Kedua-dua nukleus dan sitoplasma membentuk protoplasma. 6 Sel pipi ialah satu contoh sel haiwan. Dinding sel Membran sel Kloroplas Vakuol Sitoplasma Nukleus Rajah 2.3 Sel tumbuhan Sel Tumbuhan 1 Sel tumbuhan mempunyai ciri-ciri tambahan yang tidak wujud atau kelihatan di dalam sel haiwan. 2 Membran sel dilindungi oleh dinding sel yang diperbuat daripada selulosa. 3 Dinding sel menyokong dan memberi bentuk kepada sel. 4 Terdapat cakera-cakera kecil berwarna hijau yang dinamakan kloroplas dengan pigmen hijau yang dikenal sebagai klorofil. 5 Sel tumbuhan mempunyai ruang besar di bahagian tengah yang dipenuhi sap sel. Ruang ini dinamakan vakuol. 6 Sel epidermis bawang ialah satu contoh sel tumbuhan. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 31 15/3/2023 11:30:39 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

32 Tingkatan 1 Bab 2 TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan dan kemahiran sains tentang sel Hipotesis: Sel bawang mempunyai bentuk sekata. Setiap sel terdiri daripada nukleus, dinding sel, vakuol, membran sel dan sitoplasma. Sel bawang tiada kloroplas. Radas/Bahan: Slaid kaca, kaca penutup, mikroskop cahaya, pisau cukur, pin, penitik, forseps, kertas turas, bawang dan larutan iodin. Prosedur: 1 Satu lapisan kulit bawang dikupas dengan menggunakan pisau cukur. 2 Lapisan epidermis diletakkan di atas slaid kaca. Setitis larutan iodin dititiskan di atas spesimen tersebut. 3 Perlahan-lahan kaca penutup diletakkan untuk menutup spesimen tanpa memerangkap sebarang gelembung gas dengan menggunakan pin. 4 Kertas turas diletakkan di hujung kaca penutup yang satu lagi untuk menyerap sebarang larutan iodin yang berlebihan. 5 Slaid diperhatikan di bawah mikroskop dengan kanta kuasa rendah. 6 Struktur sel bawang dilukis. Daun sisik Bawang Lapisan epidermis Larutan iodin Kertas turas Pin Kaca penutup Slaid sel epidermis bawang tersedia Rajah 2.4 Menyediakan slaid sel epidermis bawang Pemerhatian: Vakuol Sitoplasma Nukleus Dinding sel Membran sel Sel epidermis bawang Rajah 2.5 Sel epidermis bawang Kesimpulan: Hipotesis diterima. Sel bawang mempunyai bentuk sekata. Setiap sel terdiri daripada nukleus, dinding sel, vakuol, membran sel dan sitoplasma. Sel bawang tiada kloroplas. Hipotesis: Sel pipi tidak mempunyai bentuk yang tetap. Setiap sel terdiri daripada nukleus, membran sel dan sitoplasma. Radas/Bahan: Slaid kaca, kaca penutup, mikroskop cahaya, pencungkil gigi, larutan metilena biru, pin dan kertas turas. Prosedur: 1 Bahagian dalam pipi dikikis perlahan dengan menggunakan pencungkil gigi. Aktiviti 2.1 Menyediakan slaid sel tumbuhan Aktiviti 2.2 Menyediakan slaid sel haiwan Vakuol Sitoplasma Nukleus Dinding sel Membran sel Sel epidermis bawang F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 32 15/3/2023 11:30:39 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

33 Tingkatan 1 Bab 2 Fungsi Struktur Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan 1 Jadual 2.1 menunjukkan fungsi struktur sel haiwan dan sel tumbuhan. Jadual 2.1 Fungsi struktur sel Struktur Fungsi Terdapat di dalam kedua-dua sel haiwan dan tumbuhan Membran sel • Memegang struktur yang terdapat di dalam sel • Mengawal bahan-bahan masuk atau keluar daripada sel • Separa telap – membenarkan hanya bahan tertentu melaluinya Sitoplasma • Menyokong struktur yang terdapat di dalam sel • Membekalkan air dan nutrien yang diperlukan bagi tindak balas kimia di dalam sel Nukleus • Mengawal aktiviti sel • Mengandungi bahan genetik yang menentukan sifat-sifat haiwan dan tumbuhan Terdapat di dalam sel tumbuhan sahaja Dinding sel • Melindungi dan menyokong sel • Mengekalkan bentuk sel Kloroplas • Tapak bagi fotosintesis • Mengandungi klorofil yang menyerap tenaga cahaya daripada Matahari untuk membuat makanan Vakuol • Sap sel mengandungi air, nutrien dan garam mineral • Sesetengah sel haiwan mempunyai vakuol yang kecil 2 Kikisan itu diletakkan di atas slaid kaca. 3 Setitis larutan metilena biru diletakkan di atas spesimen. 4 Spesimen ditutup dengan kaca penutup menggunakan pin. 5 Larutan metilena biru yang berlebihan diserap dengan menggunakan kertas turas. 6 Spesimen diperhatikan di bawah mikroskop cahaya dengan kanta kuasa rendah dan struktur sel pipi dilukis. Pemerhatian: Membran sel Nukleus Sitoplasma Rajah 2.6 Sel pipi manusia Kesimpulan: Hipotesis diterima. Sel pipi tidak mempunyai bentuk yang tetap. Setiap sel terdiri daripada nukleus, membran sel dan sitoplasma. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 33 15/3/2023 11:30:40 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

34 Tingkatan 1 Bab 2 Perbandingan antara Sel Haiwan dengan Sel Tumbuhan Sel haiwan Vakuol (Mengandungi air dan bahan terlarut) Kloroplas (Mengandungi klorol) Sel tumbuhan Dinding sel (Mengekalkan bentuk sel) Nukleus (pusat kawalan sel) Membran sel (Mengawal kemasukan dan pengeluaran bahan-bahan daripada sel) Sitoplasma (Menyimpan bahan terlarut) Rajah 2.7 Sel haiwan dan sel tumbuhan Jadual 2.2 Perbandingan antara sel haiwan dan sel tumbuhan Persamaan • Kedua-dua mempunyai sitoplasma, nukleus dan membran sel. • Kedua-dua menjalani proses hidup seperti respirasi, perkumuhan dan sebagainya. Perbezaan Sel haiwan Aspek Sel tumbuhan Tiada dinding sel Dinding sel Mempunyai dinding sel Bentuk tidak tetap Bentuk Bentuk tetap Tiada kloroplas Kloroplas Mempunyai kloroplas dengan klorofil Haiwan peringkat rendah mempunyai vakuol kecil Vakuol Mempunyai vakuol besar di tengah Granul glikogen Granul/bintil Granul kanji Sel darah merah, sel otot Contoh Sel pengawal, sel epidermis Organisma Unisel dan Organisma Multisel 1 Secara umumnya, organisma terbahagi kepada dua jenis: (a) organisma unisel (b) organisma multisel 2 Kedua-dua organisma unisel dan organisma multisel boleh menjalani semua proses hidup seperti: (a) pergerakan (d) pembiakan (g) bergerak balas terhadap (b) makan (e) pertumbuhan rangsangan luar (c) respirasi (f) perkumuhan Organisma Unisel 1 Organisma unisel ialah organisma yang terdiri daripada satu sel sahaja. 2 Setiap sel merupakan satu organisma dan boleh menjalani semua fungsi hidup. 3 Habitat biasa organisma ini ialah air seperti di dalam kolam, tasik dan sungai serta kawasan lembap seperti tanah dan batang pokok. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 34 15/3/2023 11:30:40 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

35 Tingkatan 1 Bab 2 4 Organisma unisel sangat kecil dan hanya boleh dilihat dengan menggunakan mikroskop. Oleh itu, organisma unisel juga disebut mikroorganisma. 5 Contoh-contoh organisma unisel ialah ameba, paramesium, euglena, klamidomonas, pleurokokus dan yis. Paramesium Ameba Yis Klamidomonas Euglena Rajah 2.8 Contoh-contoh organisma unisel Organisma Multisel 1 Organisma multisel ialah organisma yang lebih besar yang mempunyai lebih daripada satu sel. 2 Organisma ini lebih kompleks daripada organisma unisel. 3 Kebanyakan organisma merupakan organisma multisel. Contohnya, tumbuhan, haiwan dan manusia. 4 Contoh-contoh organisma multisel yang mikroskopik ialah hidra, mukor dan spirogira. 5 Organisma multisel terdiri daripada pelbagai jenis sel yang melakukan pelbagai fungsi. Hidra Sel Mukor Sporangium Hifa Satu sel Spirogira Hidra Sel Mukor Sporangium Hifa Satu sel Spirogira Rajah 2.9 Contoh-contoh organisma multisel mikroskopik Pokok keembung Katak Siput babi Katak Siput babi Pokok keembung Rajah 2.10 Contoh-contoh organisma multisel Jadual 2.3 Perbandingan antara organisma unisel dan organisma multisel Organisma unisel Organisma multisel Mempunyai satu sel sahaja Mempunyai lebih daripada satu sel Sangat kecil dan hanya boleh dilihat dengan mikroskop. Merupakan organisma kompleks tetapi terdapat juga organisma mikroskopik seperti hidra, mukor dan spirogira. Persamaan: Menjalani semua fungsi hidup Jenis dan Fungsi Sel Haiwan Jadual 2.4 Jenis-jenis sel manusia, ciri-ciri dan fungsinya Jenis sel Ciri-ciri dan fungsi Terdapat di Sel epitelium Membentuk beberapa lapisan untuk melindungi sel dalaman dan merembeskan mukus. Kulit Sel epitelium F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 35 15/3/2023 11:30:40 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

36 Tingkatan 1 Bab 2 Sel otot Biasanya, berbentuk silinder atau gelendung. Menyebabkan pergerakan badan dalam bentuk pengecutan. Terdapat tiga jenis sel otot, iaitu otot licin, otot rangka dan otot jantung. Otot Otot rangka Gentian otot Nukleus Otot jantung Nukleus Sitoplasma Membran plasma Otot licin Nukleus Sel saraf Mempunyai gentian yang panjang dan halus yang membawa maklumat dalam bentuk impuls ke seluruh badan. Saraf otak Dendrit Akson Sel saraf Sel darah merah Sel-sel ini berbentuk cakera dwicekung tanpa nukleus. Ini meningkatkan luas permukaan untuk memaksimumkan pengangkutan oksigen ke seluruh bahagian badan. Darah Sel darah merah Sel darah putih Boleh berubah bentuk dan mempunyai satu nukleus. Membunuh dan memusnahkan mikroorganisma dan partikel asing yang memasuki badan manusia. Darah Sel darah putih Sel sperma Sel yang paling kecil di dalam badan manusia. Mempunyai ekor panjang yang membolehkannya berenang ke arah ovum. Nukleus mengandungi bahan genetik lelaki. Testis Nukleus Mitokondria Ekor Sel sperma Ovum (sel telur) Sel yang paling besar di dalam badan manusia. Berbentuk bulat dan nukleusnya mengandungi bahan genetik perempuan. Ovari Ovum (sel telur) Sel tulang Berbentuk bulat. Menyediakan perlindungan dan sokongan kepada tubuh manusia. Tulang Sel tulang F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 36 15/3/2023 11:30:41 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

37 Tingkatan 1 Bab 2 Jenis dan Fungsi Sel Tumbuhan Jadual 2.5 Jenis-jenis sel tumbuhan, ciri-cirinya dan fungsinya Jenis sel Ciri-ciri dan fungsi Terdapat di Sel epidermis Merupakan lapisan sel paling luar yang meliputi daun, bunga, akar dan batang. Berfungsi mencegah kehilangan air, mengawal pertukaran gas-gas dan penyerapan air serta nutrien. Daun, bunga, akar dan batang. Sel palisad Berbentuk panjang dan menegak. Mengandungi banyak kloroplas di dalam setiap sel. Terdapat di bahagian mesofil di dalam daun. Terletak di bawah lapisan epidermis atas. Epidermis atas Kutikel berlilin Sel palisad Kloroplas Nukleus Sel pegawal Terdapat di bahagian epidermis daun, batang dan bahagian lain. Sel yang mengelilingi setiap stoma. Membantu mengawal kadar transpirasi dengan membuka dan menutup stoma. Daun dan batang. Stoma terbuka Stoma Dinding sel Sel pengawal (membengkak) Sel pengawal (mengecut) Kloroplas Vakuol Nukeus Stoma tertutup Sel rerambut akar Tumbuh di hujung akar tumbuhan. Berfungsi menyerap air dan nutrien daripada tanah. Akar Korteks akar Epidermis Sel akar rambut Organisasi Sel dalam Organisma 1 Organisasi sel dalam organisma diringkaskan seperti di bawah. Sel → Tisu → Organ → Sistem → Organisma Organisasi Sel dalam Badan Manusia 1 Badan manusia terdiri daripada pelbagai jenis sel. 2 Setiap sel berbeza dari segi bentuk, saiz, struktur dan fungsi. 3 Sel-sel ini membesar, berubah bentuk dan menyesuaikan diri dalam melakukan fungsi tertentu dengan cekap. 4 Sel-sel ini dikenal sebagai sel khusus. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 37 15/3/2023 11:30:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

38 Tingkatan 1 Bab 2 5 Rajah 2.11 menunjukkan bagaimana sel dikhususkan di dalam badan manusia. Manusia terdiri daripada berjuta unit asas yang dikenal sebagai sel. Tisu-tisu yang berbeza melakukan fungsi yang sama lalu membentuk organ. Sel-sel yang sama melakukan fungsi yang sama dikumpulkan lalu membentuk tisu. Organ-organ yang berbeza bekerjasama lalu membentuk sistem yang melakukan fungsi khusus. Rajah 2.11 Organisasi sel dalam badan manusia 6 Jenis sel yang serupa yang menjalankan fungsi tertentu dikhususkan menjadi tisu. 7 Contohnya, sekumpulan sel otot membentuk tisu otot dan sekumpulan sel saraf membentuk tisu saraf. 8 Berikut ialah senarai pelbagai jenis tisu dan fungsinya: (a) Tisu epitelium – menyaluti permukaan badan (contohnya kulit) dan lapisan dalam rongga badan (contohnya saluran pencernaan dan trakea) (b) Tisu saraf – menghantar dan menerima maklumat untuk mengkoordinasi aktiviti badan (c) Tisu otot – pengecutan otot menyebabkan pergerakan badan (d) Tisu penghubung – terdiri daripada sel darah, tisu adipos dan tulang; memberi bentuk, melindungi, memegang dan menyokong organ dalaman; menyimpan dan mengangkut bahan. Tisu Tisu penghubung epitelium Tisu otot Rajah 2.12 Tisu manusia 9 Jenis tisu yang berbeza membentuk organ. 10 Organ ialah sekumpulan tisu yang bekerjasama untuk menjalankan proses hidup yang tertentu. 11 Contohnya, tisu otot, tisu epitelium dan tisu penghubung membentuk salur darah. 12 Jadual 2.6 menunjukkan contoh-contoh organ manusia dan fungsinya. Jadual 2.6 Organ manusia dan fungsinya Jantung Mengepam darah yang membawa bahan yang diperlukan oleh badan. Perut Mencerna protein kepada komponen ringkas. Hati Mengawal paras glukosa darah. Ginjal Menyingkirkan bahan kumuh dalam bentuk air kencing daripada badan. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 38 15/3/2023 11:30:42 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

39 Tingkatan 1 Bab 2 Otak Mengawal dan mengkoordinasi aktiviti badan. Usus besar Penyerapan semula air dan vitamin. Peparu Tapak bagi pertukaran gas semasa proses pernafasan. Kulit Melindungi badan dan mengawal suhu badan. 13 Beberapa organ dikhususkan menjadi sistem. 14 Setiap sistem terdiri daripada beberapa organ yang dikhususkan bagi menjalankan proses hidup seperti respirasi, pembiakan dan pencernaan. 15 Tubuh manusia terdiri daripada beberapa sistem. Jadual 2.7 menunjukkan organ-organ utama dan fungsi utama pelbagai sistem dalam badan manusia. Jadual 2.7 Pelbagai sistem dalam badan manusia Sistem saraf Membawa impuls ke seluruh badan dan mengkoordinasikan aktiviti dalam badan. Otak Saraf tunjang Saraf Sistem rangka Menyokong badan dengan menyediakan tapak pelekatan otot dan melindungi organ dalaman. Tengkorak Salur vertebra Sangkar rusuk Sistem peredaran • Mengangkut bahan-bahan yang diperlukan ke sel badan • Mengangkut bahan buangan ke organ perkumuhan Salur darah Jantung Sistem otot Membantu pergerakan badan. Sistem pembiakan Menghasilkan sel pembiakan dan zuriat. Testis Zakar Ovari Uterus Faraj Sistem perkumuhan Menyingkirkan bahan buangan dan air berlebihan daripada badan. Pundi kencing Ginjal Peparu Kulit Ureter F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 39 15/3/2023 11:30:44 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

40 Tingkatan 1 Bab 2 Sistem respirasi Mengambil oksigen dan menyingkirkan karbon dioksida daripada badan. Bronkus Trakea Diafragma Peparu Rongga hidung Sistem endokrina Menghasilkan hormon untuk mengawalatur aktiviti badan. Kelenjar adrenal Kelenjar tiroid Pankreas Ovari Kelenjar pituitari Testis Sistem integumen Menyaluti keseluruhan badan dan melindungi daripada kecederaan fizikal. Rambut Kulit Kuku Sistem pencernaan Memecahkan bahan makanan yang kompleks kepada bahan yang ringkas bagi memudahkan penyerapan oleh badan. Sistem limfa • Mempertahankan badan daripada jangkitan • Menyalurkan bendalir limfa ke dalam aliran darah Leher Nodus limfa Salur limfa Bahagian sulit Dinding usus Ketiak 2.2 Resipirasi Sel dan Fotosintesis Respirasi Sel 1 Respirasi sel ialah satu set tindak balas metabolisme dan proses yang berlaku dalam sel organisma yang mengoksidakan makanan (glukosa) kepada karbon dioksida, air dan tenaga dalam bentuk ATP. C6 H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2 O + 38 ATP Glukosa Oksigen Karbon dioksida Air Tenaga 2 Proses pengoksidaan glukosa ini memerlukan oksigen. Glukosa dioksidakan kepada karbon dioksida dan air dan proses ini membebaskan tenaga. 3 Tenaga yang terhasil ini digunakan untuk aktiviti-aktiviti sel yang memerlukan tenaga. 4 Oleh itu, proses respirasi sel memerlukan oksigen dan glukosa untuk menghasilkan tenaga, karbon dioksida dan air. Mulut Esofagus Hati Perut Pankreas Anus Usus kecil Usus besar Rektum F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 40 15/3/2023 11:30:44 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

41 Tingkatan 1 Bab 2 Eksperimen 2.1 Mengkaji sama ada cahaya matahari diperlukan untuk fotosintesis Fotosintesis 1 Fotosintesis ialah proses tumbuhan hijau membuat makanan (glukosa) daripada karbon dioksida dan air dengan kehadiran cahaya matahari. 2 Semasa proses fotosintesis, oksigen terbebas sebagai hasil sampingan. 6CO2 + 6H2 O cahaya matahari klorofil C6 H12O6 + 6O2 Karbon dioksida Air Glukosa Oksigen 3 Proses fotosintesis hanya berlaku pada tumbuhan hijau kerana tumbuhan hijau mempunyai klorofil yang bertindak menyerap tenaga cahaya matahari. 4 Proses fotosintesis memerlukan tenaga cahaya, karbon dioksida, air dan klorofil untuk menghasilkan glukosa dan oksigen. 5 Glukosa yang terhasil ditukar kepada bentuk kanji dan disimpan dalam buah, batang dan akar tumbuhan. Ujian Kehadiran Kanji Sehelai daun dipetik dan direndam di dalam air mendidih untuk melembutkan daun dan memecahkan selselnya. Daun dimasukkan ke dalam tabung didih berisi etanol. Tabung didih diletakkan di dalam kukus air. Ini untuk melarut dan menyingkirkan klorofil. Daun dimasukkan ke dalam air panas untuk menyingkirkan etanol. Beberapa titik iodin dititiskan pada daun. Daun bertukar menjadi biru kehitaman, jika kanji hadir. Peta Alir xxxxxxxx Air mendidih Daun Air panas Etanol xxxxxxxx Titisan iodin Jubin putih Air panas Daun Rajah 2.13 Ujian kehadiran kanji Pernyataan masalah: Adakah cahaya matahari diperlukan untuk fotosintesis? Hipotesis: Tumbuhan memerlukan cahaya matahari untuk menjalankan fotosintesis. Pemboleh ubah: Pemboleh ubah dimanipulasikan – Kehadiran cahaya matahari Pemboleh ubah bergerak balas – Kehadiran kanji Pemboleh ubah dimalarkan – Kehadiran karbon dioksida, klorofil dan air Radas/Bahan: Kertas hitam, klip kertas, larutan iodin dan tumbuhan hijau. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 41 15/3/2023 11:30:45 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

42 Tingkatan 1 Bab 2 Prosedur: 1 Satu tumbuhan hijau di dalam pasu dinyahkanji dengan meletakkannya di dalam almari selama dua hari. 2 Sebahagian daripada daun hijau ditutup dengan sekeping kertas hitam seperti ditunjukkan dalam Rajah 2.14. Kertas hitam Cahaya matahari Rajah 2.14 3 Tumbuhan itu kemudian didedahkan kepada cahaya matahari selama dua jam. 4 Daun itu dipetik dan diuji untuk kehadiran kanji. Keputusan: Bahagian daun yang terdedah kepada cahaya matahari bertukar biru kehitaman, manakala bahagian daun yang ditutup tidak bertukar biru kehitaman. Perbincangan: Bahagian daun yang ditutup dengan kertas hitam tidak menerima cahaya matahari. Oleh itu, fotosintesis tidak berlaku di bahagian tersebut. Kesimpulan: Hipotesis diterima. Tumbuhan memerlukan cahaya matahari untuk menjalankan fotosintesis. Pernyataan masalah: Adakah karbon dioksida diperlukan untuk fotosintesis? Hipotesis: Tumbuhan memerlukan karbon dioksida untuk menjalankan fotosintesis. Pemboleh ubah: Pemboleh ubah dimanipulasikan – Kehadiran karbon dioksida Pemboleh ubah bergerak balas – Kehadiran kanji Pemboleh ubah dimalarkan – Kehadiran cahaya, klorofil dan air Radas/Bahan: Tumbuhan hijau, larutan natrium hidroksida, serkup kaca, kepingan kaca dan larutan iodin. Prosedur: 1 Dua tumbuhan hijau di dalam pasu dinyahkanji dengan meletakkan kedua-duanya di dalam almari selama dua hari. Cahaya matahari Kepingan kaca Serkup kaca X Y Larutan natrium hidroksida Cahaya matahari Rajah 2.15 2 Radas disediakan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.15. 3 Kedua-dua tumbuhan didedahkan kepada cahaya matahari selama dua jam. 4 Daun daripada kedua-dua tumbuhan X dan Y diuji untuk kehadiran kanji. Eksperimen 2.2 Mengkaji sama ada karbon dioksida diperlukan untuk fotosintesis F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 42 15/3/2023 11:30:45 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

43 Tingkatan 1 Bab 2 Keputusan: Tumbuhan Pemerhatian Penjelasan X Daun bertukar warna biru kehitaman Kanji hadir Y Tiada perubahan Tiada kanji Perbincangan: 1 Fotosintesis hanya berlaku dalam tumbuhan X. 2 Larutan natrium hidroksida digunakan untuk menyerap karbon dioksida. Oleh itu, tiada karbon dioksida di dalam serkup kaca Y. 3 Tumbuhan Y tidak menjalani fotosintesis kerana tiada karbon dioksida di dalam serkup kaca Y. Kesimpulan: Hipotesis diterima. Tumbuhan memerlukan karbon dioksida untuk menjalankan fotosintesis. Pernyataan masalah: Adakah air diperlukan dalam fotosintesis? Hipotesis: Tumbuhan memerlukan air untuk menjalankan fotosintesis. Pemboleh ubah: Pemboleh ubah dimanipulasikan – Kehadiran air Pemboleh ubah bergerak balas – Kehadiran kanji Pemboleh ubah dimalarkan – Kehadiran karbon dioksida, cahaya matahari, klorofil dan jenis tumbuhan. Radas/Bahan: Dua tumbuhan hijau di dalam pasu dan air. Prosedur: 1 Dua tumbuhan hijau di dalam pasu dinyahkanji dengan meletakkannya di dalam almari selama dua hari. 2 Selepas dua hari, kedua-dua tumbuhan diletakkan di bawah sinaran cahaya matahari. 3 Satu tumbuhan disiram air setiap hari, manakala satu tumbuhan lagi tidak disiram air. 4 Selepas seminggu, ujian kanji dijalankan ke atas daun daripada kedua-dua tumbuhan. P Q Rajah 2.16 Keputusan: Tumbuhan Pemerhatian Penjelasan P Daun bertukar warna biru kehitaman Kanji hadir Q Tiada perubahan Tiada kanji Perbincangan: 1 Fotosintesis hanya berlaku dalam tumbuhan P. 2 Tumbuhan Q tidak menjalani fotosintesis kerana tiada air. Kesimpulan: Hipotesis diterima. Tumbuhan memerlukan air untuk menjalankan fotosintesis. Eksperimen 2.3 Mengkaji sama ada karbon dioksida diperlukan untuk fotosintesis F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 43 15/3/2023 11:30:45 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

44 Tingkatan 1 Bab 2 Pernyataan masalah: Adakah klorofil diperlukan untuk fotosintesis? Hipotesis: Tumbuhan memerlukan klorofil untuk menjalankan fotosintesis. Pemboleh ubah: Pemboleh ubah dimanipulasikan – Kehadiran klorofil Pemboleh ubah bergerak balas – Kehadiran kanji Pemboleh ubah dimalarkan – Kehadiran karbon dioksida, cahaya matahari dan air. Radas/Bahan: Sepasu pokok Coleus dan larutan iodin. Prosedur: 1 Pokok Coleus diletakkan di dalam almari selama dua hari untuk dinyahkanji. 2 Pokok itu kemudiannya didedahkan kepada cahaya matahari selama dua jam. 3 Sehelai daun dipetik dan diuji untuk kehadiran kanji. Keputusan: Bahagian hijau daun bertukar warna biru kehitaman, manakala bahagian bukan hijau daun kekal sama. Daun varigasi Bahagian bukan hijau daun Bahagian hijau daun Berwarna perang iodin Bertukar biru kehitaman (ada kanji) Rajah 2.17 Perbincangan: Kanji hanya terdapat di bahagian hijau daun yang mengandungi klorofil. Kesimpulan: Hipotesis diterima. Tumbuhan memerlukan klorofil untuk menjalankan fotosintesis. Perbandingan antara Proses Respirasi Sel dengan Proses Fotosintesis Jadual 2.8 Perbandingan antara respirasi sel dengan fotosintesis Persamaan Kedua-dua proses berlaku dalam sel benda hidup Perbezaan Respirasi sel Aspek Fotosintesis Mitokondria Berlaku dalam Kloroplas Sentiasa berlaku Ketika Ada cahaya Oksigen diserap dan karbon dioksida dibebaskan. Apakah yang berlaku kepada oksigen dan karbon dioksida? Karbon dioksida diserap dan oksigen dibebaskan. Eksperimen 2.4 Mengkaji sama ada karbon dioksida diperlukan untuk fotosintesis F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 44 15/3/2023 11:30:46 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

45 Tingkatan 1 Bab 2 Respirasi sel Aspek Fotosintesis Membebaskan tenaga Tenaga Memerlukan tenaga Penguraian makanan (glukosa) kepada karbon dioksida dan air. Fungsi Penghasilan makanan (glukosa) daripada karbon dioksida dan air. Glukosa + Oksigen → Karbon dioksida + Air + Tenaga Tindak balas kimia Karbon dioksida + Air klorofil cahaya matahari Glukosa + Oksigen Karbon dioksida, air dan tenaga Hasil Glukosa dan oksigen Tidak memerlukan sebarang pemangkin untuk berlaku Pemangkin Memerlukan klorofil untuk berlaku Proses Respirasi Sel dan Fotosintesis Saling Melengkapi 1 Manusia, haiwan dan tumbuhan membebaskan karbon dioksida semasa menjalani proses respirasi. 2 Tumbuhan menjalani respirasi pada waktu malam dan fotosintesis pada waktu siang kerana proses fotosintesis memerlukan tenaga cahaya. 3 Karbon dioksida yang dibebaskan oleh manusia, haiwan dan tumbuhan ini diserap oleh tumbuhan untuk menjalani proses fotosintesis. 4 Semasa melakukan fotosintesis, tumbuhan menyerap karbon dioksida dan membebaskan oksigen sebagai hasil sampingan. 5 Fotosintesis merupakan proses yang sangat penting bagi membekalkan oksigen yang mencukupi bagi respirasi semua organisma hidup. 6 Fotosintesis memastikan oksigen tidak kehabisan bagi proses respirasi, pembakaran dan penguraian. 7 Oleh itu, proses respirasi sel dan fotosintesis saling melengkapi satu sama lain. Tanpa proses respirasi, karbon dioksida di atmosfera tidak mencukupi bagi tumbuhan menjalani proses fotosintesis. 8 Begitu juga sebaliknya, tanpa proses fotosintesis, oksigen tidak mencukupi bagi organisma menjalani proses respirasi. F1 Revisi Cepat PT3 Sain2(29-45).indd 45 15/3/2023 11:30:46 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.

46 Tingkatan 1 Bab 3 Nota Grafik Bab 3 Koordinasi dan Gerak Balas Mekanisme Kawal Atur Suhu Badan Manusia Pusat yang mengawal penurunan suhu di hipotalamus diaktifkan. Otot rangka menjadi aktif apabila lebih haba perlu dijanakan; badan mula menggigil. Kelenjar peluh menjadi aktif: peluh tersejat bersama haba badan lalu menyejukkan badan. Pusat yang mengawal kenaikan suhu di hipotalamus diaktifkan. Salur darah pada kulit mengecut: kurang darah yang mengalir ke kulit, maka kurang haba dipancarkan ke persekitaran. Rangsangan: suhu badan meningkat. (Contoh: apabila bersenam) Darah lebih panas daripada suhu normal. Homeostasis = suhu badan normal (37 °C) Rangsangan: suhu badan berkurang. (Contoh: cuaca sejuk). Darah lebih sejuk daripada suhu normal. Suhu badan menurun: suhu darah berkurang dan pusat kawalan yang mengurangkan suhu di hipotalamus 'dimatikan'. Salur darah pada kulit mengembang: lebih banyak darah mengalir ke kulit untuk memancarkan haba ke persekitaran. Suhu badan meningkat: suhu darah bertambah dan pusat kawalan yang meningkatkan suhu di hipotalamus ‘dimatikan’. F1 Revisi Cepat PT3 Sain3(46-55).indd 46 15/3/2023 11:30:11 AM PENERBIT ILMU BAKTI SDN. BHD.