บทเรียนสำเร็จรูปเรื่อง มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี

บทเรยี นสําเรจ็ รูปวิชาภาษาไทย

สาํ หรับนกั เรยี นช้ันมัธยมศึกษาปท ่ี 5

บทเรยี นสําเรจ็ รปู วิชาภาษาไทย

มหาเวสสนั ดรชาดก กัณฑม ัทรี

สําหรับนกั เรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 5

จดั ทําโดย
นางสาวธนชั ฌา เช้อื ไทย
รหัสนสิ ิต 60101010738

บทเรยี นสําเรจ็ รปู เลม นเ้ี ปน สว นหนงึ่ ของรายวิชา ศษ591
การปฏบิ ัตกิ ารสอนและฝก ประสบการณวิชาชพี 1

คาํ นํา

บทเรียนสําเร็จรูป เรื่อง “มหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี” มี
วัตถุประสงคเพื่อสรางความรูความเขาใจเกี่ยวกับเร่ืองมหาเวสสันดร
ชาดก กณั ฑม ัทรี ใหน กั เรียนชน้ั มธั ยมศึกษาปที่ 5 ทเี่ รยี นรูในรูปแบบ
ออนไลน และออนแฮนด ไดเ รยี นรคู าํ ศพั ท รวมถึงใจความสําคัญของ
รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี สามารถวิเคราะหคุณคาของ
เรื่องในดานตาง ๆ และนําความรู ขอคิดมาประยุกตใชไดอยาง
เหมาะสม

บทเรียนสําเร็จรูปเลมน้ี ประกอบดวยเน้ือหาดังน้ี ที่มาของ
มหาเวสสันดรชาดก ประวัติผูแตง ลักษณะคําประพันธ รายยาว
มหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี การวิเคราะหเน้ือหา คุณคาดาน
สังคม และการนําไปใช

บทเรียนสําเร็จรูป เรื่อง “มหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี”
สําหรับนักเรียนชน้ั มัธยมศกึ ษาปท ่ี 5 ผจู ดั ทําหวังวาจะเปนประโยชน
ตอผูอานและผทู ่ีสนใจตามสมควร

สารบัญ หนา

เร่ือง 1
2
จดุ ประสงคการเรียนรู 3
คูม ือการใชบทเรยี นสาํ เรจ็ รปู 4
คาํ แนะนําในการใชบ ทเรยี นสาํ เรจ็ รูป 9
แบบทดสอบกอนเรยี น 11
เฉลยแบบทดสอบกอ นเรียน 12
หนว ยที่ 1 ความนํา 14
16
บทที่ 1 ท่มี าของมหาเวสสนั ดรชาดก 20
บทที่ 2 ประวัตผิ แู ตง 21
บทท่ี 3 ลักษณะคําประพนั ธ 48
หนว ยที่ 2 รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี 63
บทที่ 4 ลางสังหรณบ อกเหตุ 80
บทท่ี 5 ความรกั กับอบุ าย 95
บทที่ 6 ความโศกเสือ่ มสรา งสงบจิต 96
บทที่ 7 ความจริงแจง แถลงไข 103
หนวยท่ี 3 บทวิเคราะห 110
บทท่ี 8 วเิ คราะหเ น้อื หาและภาษาทใ่ี ชใ นการประพันธ 115
บทที่ 9 วิเคราะหคณุ คาดานสังคมและการนําไปใช 117
แบบทดสอบหลงั เรียน
เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน
บรรณานกุ รม

จดุ ประสงค
การเรียนรู

12

บอกใจความสาํ คญั ของ อธบิ ายคําศัพทข องเรอ่ื ง
เรอ่ื งมหาเวสสนั ดรชาดก มหาเวสสันดรชาดก
กัณฑม ัทรีได
กัณฑม ทั รีได

3

วเิ คราะหคณุ คาของเรือ่ ง
ในดานตา ง ๆ ได

1

คูมอื การใชบทเรยี นสําเรจ็ รปู
เรือ่ ง “มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑม ัทรี”

บทเรียนสําเร็จรปู เร่อื ง “มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑมัทรี” สาํ หรับนกั เรยี น
ชั้นมัธยมศึกษาปท ่ี 5 เปนหนังสืออา นดว ยตนเองเพ่ือใชประกอบการเรียน
รายวชิ าภาษาไทยในหลักสตู รการเรยี นการสอนภาษาไทยของนักเรียน

ช้ันมธั ยมศึกษาปท่ี 5 ประกอบดวยเนือ้ หาจํานวน 3 หนวย 9 บทคะ

หนวยที่ 1 ความนาํ

บทที่ 1 ท่ีมาของมหาเวสสนั ดรชาดก
บทท่ี 2 ประวตั ิผแู ตง
บทที่ 3 ลักษณะคาํ ประพนั ธ

หนวยท่ี 2 รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑม ัทรี

บทที่ 4 ลางสงั หรณบอกเหตุ
บทท่ี 5 ความรักกับอุบาย
บทท่ี 6 ความโศกเสอ่ื มสรางสงบจิต
บทท่ี 7 ความจริงแจง แถลงไข

หนว ยที่ 3 บทวเิ คราะห

บทที่ 8 วิเคราะหเ น้ือหาและภาษาทีใ่ ชใ นการประพันธ
บทท่ี 9 วเิ คราะหค ุณคาดานสงั คมและการนาํ ไปใช

2

คําแนะนําในการใชบทเรียนสําเร็จรูป

ใหผเู รียนอานคาํ แนะนําในการใชบ ทเรียนสําเร็จรูปตอ ไปน้ี
แลว ปฏบิ ัตติ ามอยางเครง ครดั นะคะ

1 ศกึ ษาคูม อื การใชบทเรยี นสําเร็จรปู
2 ทาํ แบบทดสอบกอ นเรยี น แลวจงึ ตรวจคําตอบจากเฉลย
3 ศกึ ษาเนือ้ หาในแตละหนวย และบทเรียนตามลําดบั โดย

ไมขามบทใดบทหนึง่

4 ทาํ แบบทดสอบหลงั เรียน แลว จงึ ตรวจคําตอบจากเฉลย

3

แบบทดสอบกอนเรยี น

นกั เรยี นสามารถสแกนคิวอารโ คด
เพ่อื ทาํ แบบทดสอบออนไลนไ ดนะคะ

4

แบบทดสอบกอ นเรยี น
เร่ืองมหาเวสสันดรชาดก กณั ฑมทั รี

คาํ ส่ัง จงกากบาทเลอื กขอทถ่ี ูกตอ งทสี่ ดุ

1. เร่อื งมหาเวสสันดรชาดก กณั ฑม ัทรี สะทอ นใหเ ห็นเรอ่ื งใดเดน ชดั ทีส่ ุด
ก. ความยากลาํ บากในการใชชีวติ ในปา ข. ความจงรักภกั ดีที่ภรรยามตี อ สามี
ค. ความทุกขทีเ่ กดิ จากการไมร ูค วามจริง ง. ความรักอันยงิ่ ใหญของแมท มี่ ีตอลูก
2. “คร้ันคลาดแคลวเคลื่อนคลอยขาสูดง ปานประหนึ่งวจะหลงลืมลูกสละผัว ตอมืดมัวจึ่งกลับมา ทํา
เปนบีบนํ้าตา ตีอกวาลูกหาย ใครจะไมรูแยบคายความคิดหญิง ถาแมนเจาอาลัยอยูดวยลูกจริงเหมือน
วาจา ก็จะรีบกลับมาแตตะวนั ไมท ันรอน” ขอใดคือจุดประสงคใ นการพูดของพระเวสสนั ดร
ก. ตอ งการพสิ จู นความจริงใจของพระนางมทั รี
ข. ตอ งการใหพ ระนางมทั รีรวู า พระเวสสันดรรทู นั ความคิด
ค. ตองการใหพ ระนางมัทรปี รบั ปรุงตัวใหก ลบั บานตรงเวลา
ง. ตอ งการใหพ ระนางทรีคลายความเศราโดยการทําใหโ กรธแทน
3. ขอใดสะทอนใหเหน็ วา พระนางมทั รที รงเลย้ี งกุมารทง้ั สองอยางใกลชิด
ก. นั่นก็รอยเทาพอ ชาลี น่กี บ็ ทศรีแมกณั หา
ข. ยิง่ คดิ กย็ ่ิงกริ่ง ๆ กรอมพระทัยเปน ทุกขถงึ พระลกู รกั
ค. พอชาลีเลือกเอาผลไม แมกณั หาฉะออนวอนไหวว า จะเสวยนม
ง. ท้งั เวลากเ็ ย็นลงไร ๆ จะค่าํ แลว ยงั ไมเ หน็ หนา ลกู แกวมองแมเลยทั้งสองคน
4. จากเร่ืองพระเวสสนั ดร “พญาพาฬมฤคราช” หมายถงึ สัตวชนิดใดบาง
ก. ราชสีห อาชาไนย เสือโครง ข. อาชาไนย เสือโครง เสอื เหลอื ง
ค. เสือโครง เสอื เหลอื ง ราชสีห ง. ราชสีห เสอื เหลือง เสือดํา
5. เพราะเหตใุ ดเทวดาจึงเนรมิตเปนสตั วร ายขวางพระนางมัทรี
ก. ขัดขวางพระนางมทั รีไมใหกลบั อาศรม ข. หวังจะไลพ ระนางมทั รีออกจากปา
ค. แสดงอทิ ธฤิ ทธิใ์ หพ ระนางมทั รเี กรงกลวั ง. เปนที่สถติ ประจําของเทวดา

5

6. ขอใดกลาวถงึ เร่อื งมหาเวสสนั ดรชาดก กัณฑมทั รีไมถ ูกตอ ง
ก. ผูแ ตง คอื เจาพระยาพระคลัง (หน)
ข. แตงดว ยคําประพันธป ระเภทรายสุภาพ
ค. จุดเดนของมหาเวสสันดรชาดก คือ การมีคาถาบาลขี ึ้นตน
ง. ตอ งการใหชชู กไมท าํ รา ยสองกมุ ารจนถึงชีวิต
7. "เหตไุ ฉนไมท ี่มผี ลปนพุมพวงกก็ ลายกลบั เปน ดอกดวงเดยี รดาษอนาถเนตร แถวโนนกแ็ กว เกดพิกลุ
แกมกับกาหลง ถัดนั่นก็สายหยุดประยงและยมโดย พระพายพัดก็รว งโรยรายดอกลงมูนมอง แมย งั ได
เก็บเอาดอกมารอ ยกรองไปฝากลกู เมื่อวันวาน ก็เพีย้ นผดิ พิสดารเปนพวงผลผิดวิกลแตก อนมา"
บทประพนั ธนส้ี ะทอนความเชื่อเรอ่ื งใด
ก. ความเชอื่ เร่ืองชื่อตน ไมเปนเหตุ ข. ความเชือ่ เรอ่ื งโชคลาง
ค. ความเช่ือเรอ่ื งการเกิด การตาย ง. ความเชอื่ เรอ่ื งเทวดา สวรรค
8. ขอ ใดไมใชลางรายที่เกิดข้ึนกับพระนางมทั รี
ก. พายุฝนพัดกระหนาํ่ ข. ธรรมชาตวิ ิปริตผิดเพย้ี น
ค. ทองฟามืดมิด ขอบฟาเปนสเี ลือด ง. ไมค านพลดั หลุดจากบา
9. ขอ ใดไมไ ดส ะทอ นถงึ ความรักของแมทีม่ ตี อลกู
ก. อุปมาเสมอื นหนง่ึ พฤกษาลดาวลั ยย อมจะอาสัญลงเพราะลูกเปน แทเ ยีย่ ง
ข. นางกเ็ ศรา สรอยสลดพระทยั ด่งั เอาเหล็กแดงมาแทงใจใหเ จ็บจิตนเี่ หลอื ทน
ค. ตั้งแตย ามเยน็ จนรงุ เชากส็ ดุ สนิ้ ท่จี ะเท่ยี วคน ทุกตําแหนง แหง ละสามหนเธอเทย่ี วหา
ง. ท้งั เวลากเ็ ย็นลงเย็นลงไร ๆ จะคํ่าแลว ยังไมเ ห็นหนาพระลูกแกว ของแมเ ลย อกเอย จะทาํ
ไฉนดี
ใชข อ ความตอ ไปน้ีตอบคําถามขอ 10 – 13
1. เจา จะเอาปาชฏั น่หี รอื มาเปน ปาชา 2. แถวโนนกแ็ กวเกดพิกุลแกมกับกาหลง
3. แตยา งเหยียบเกรียบกรอบก็เหลยี วหลงั 4. มัทรสี ัตยาสวามภิ ักดริ์ ักผวั เพยี งบดิ ากว็ า ได
10. ขอ ใดมีลกั ษณะเดนดา นการเลนเสียงพยัญชนะ
ก. 1 ข. 2 ค. 3 ง. 4
11. ขอใดเปน ภาพพจนแบบอปุ มา
ก. 1 ข. 2 ค. 3 ง. 4

6

12. ขอใดเปน ภาพพจนแบบอปุ ลกั ษณ
ก. 1 ข. 2 ค. 3 ง. 4
13. ขอใดเปน ภาพพจนแบบสัทพจน
ก. 1 ข. 2 ค. 3 ง. 4
14. “สุดสายนัยนาที่แมตามไปเล็งแล สุดโสตแลว ทแ่ี มจะซบั ทราบฟงสาํ เนียง สุดสรุ เสยี งท่ีแมจ ะร่าํ
เรียกพไิ รรอง สุดฝเ ทา ทีแ่ มจะเย้ืองยอ งยกยา งลงเหยยี บดิน” คาํ ประพนั ธต อนนม้ี ีความโดนเดน ดานใด
ก. การซ้าํ คาํ ข. สทั พจน ค. เลนเสียงสระ ง. อตพิ จน
15. จากเร่อื งมหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑม ัทรี รสในวรรณคดรี สใดที่โดดเดน มากที่สดุ
ก. เสาวรจนี ข. นารีปราโมทย ค. พโิ รธวาทงั ง. สัลลาปง คพสิ ยั
16. คําประพันธขอ ใดไมมกี ารใชค วามเปรียบ
ก. ถาแมน เจา อาลัยอยดู วยลูกจริง ๆ เหมือนวาจา กจ็ ะรีบกลบั มาแตว ่ีวันไมท นั รอน
ข. ทง้ั ขอบฟากด็ าดแดงเปนสายเลอื ด
ค. ทัง้ อาศรมก็หมองศรเี สมือนหนึ่งวา เศราโศก
ง. เสมอื นหนง่ึ ภุมรินบนิ วะวอ น เทย่ี วซบั ซาบเอาเกสรสุคนธมาเลศ
17. คาํ ประพนั ธขอใดไมแ สดงคุณคาดานสังคมไทย
ก. จะเอาบรรณศาลาน่ีหรอื เปนบรเิ วณพระเมรุทอง
ข. จะนง่ั นอนเดนิ ยืนกต็ อ งยาง พรอมดว ยเบญจางคจริตรูปจาํ เรญิ
ค. ฝงู ปลาเอย เคยผุดคลํ่าคําแฝงฟองบางกข็ ้ึนลองวาย
ง. มัทรีสตั ยสวามภิ ักดร์ิ กั ผัวเพียงบิดาก็วา ได
18. ขอใดมใิ ชคณุ คา ทางวรรณศลิ ปท่ีปรากฎในรา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก กณั ฑมทั รี
ก. การเลน เสยี ง การเลน คํา
ข. การใชธ รรมชาติเปรียบกับความทกุ ขโ ศกของพระนางมทั รี
ค. การใชธรรมชาตเิ ปรยี บกับความเสียสละของพระเวสสนั ดร
ง. การใชภ าพพจน เชน อปุ มา บคุ คลวัต เปนตน

7

19. คําประพันธนผ้ี ูพดู กลาวดวยนํา้ เสียงอยางไร
“อกของใครจะอาภพั ยบั พิกลเหมอื นอกของมทั รีไมมีเนตร นา จะท่ีสงสารสงั เวชโปรดปรานี
วา มัทรนี ี้เปนเพื่อนยากอยจู รงิ ๆ ชา งคอ นตงิ บริภาษณาไดล งคอไมคดิ เลย”
ก. เหน็บแนม ข. ตดั พอ ตอ วา ค. ดูถูกดูหมิน่ ง. เยาะเยย ถากถาง
20. “อุปมาเหมอื นคนไขห นกั แลวมหิ นํายงั แพทยเ อายาพษิ มาวางซ้ําใหเวทนา”
คาํ วา “ยาพษิ ” หมายถงึ สง่ิ ใด
ก. ทกุ ขเ พราะฝน รา ย ข. ทกุ ขเพราะตามหาสองกุมารไมพบ
ค. ทุกขเพราะพบเจอลางรายในปา ง. ทกุ ขเพราะถกู ตอ วา อยา งรุนแรง

8

เฉลย

แบบทดสอบกอนเรียน

9

แบบทดสอบกอ นเรียน
เรื่องมหาเวสสันดรชาดก กัณฑม ัทรี

1. ง. 11. ง.
2. ง. 12. ก.
3. ก. 13. ค.
4. ค. 14. ก.
5. ก. 15. ง.
6. ข. 16. ก.
7. ข. 17. ค.
8. ก. 18. ค.
9. ข. 19. ข.
10. ข. 20. ง.

10

หนวยที่ 1
ความนํา

11

หนว ยท่ี 1
ความนาํ

บทที่ 1

ที่มาของมหาเวสสนั ดรชาดก

12

ทีม่ าของมหาเวสสนั ดรชาดก

“ชาดก” เกดิ จากการสรางคาํ แบบบาลสี นั สกฤต โดย

คําวา ชาดก มาจาก ชาตะ แปลวา เกดิ และ ก (อา นวา กะ) แปลวา ผู,
หมวด ดงั นน้ั ชาดก จงึ หมายถึง ผทู ่เี กดิ มาแลว อยางคาํ วา ทศชาติ
ชาดก ทีแ่ ปลวา ผทู เี่ กดิ มาแลวสิบชาติ หรอื พระพุทธเจานนั่ เอง

ที่มาของ ‘มหาเวสสนั ดรชาดก’ มีความเช่ือวา พระพุทธเจาเสวยพระชาติ

มาหลายชาติ ท้ังคนทัง้ สัตวเ ดรจั ฉาน โดยแตล ะชาติพระองคไดบ ําเพ็ญบารมีแตกตางกัน
ออกไป ซึ่งมหาเวสสันดรชาดกเปนชาติสุดทายกอนจะประสูติมาเปนพระพุทธเจาใน
ชมพูทวีป (ชาติสุดทายกอนพระองคจะเสด็จดบั ขนั ธป รินพิ พาน) และมกี ารบําเพญ็ บารมี
ดว ยการใหท าน โดยบริจาคลกู และบริจาคเมียเปนทาน

13

หนวยท่ี 1
ความนํา

บทที่ 2

ประวตั ิผแู ตง

14

ประวตั ผิ แู ตง

เจาพระยาพระคลงั (หน)

เจาพระยาพระคลัง (หน) เกิดในชวงปลายสมัยอยุธยา รบั ราชการในสมัยสมเด็จ
พระเจาตากสิน กรุงธนบุรี โดยมีบรรดาศักด์ิเปนหลวงสรวิชิต ตอมาในรัชสมัยสมเด็จ
พระพุทธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราช ไดรับการแตงตั้งใหเปนพระยาพิพิฒนโกษา กอนจะ
เล่ือนมาเปนเจา พระยาพระคลงั เสนาบดจี ตสุ ดมภกรมทา

นอกจากผลงานดานราชการแลว เจา พระยาพระคลัง (หน) ยังมีผลงานดานการ
ประพันธจํานวนมาก เชน สามกก (ฉบับแปล), ราชาธิราช, บทมโหรีเร่ืองกากี, อิเหนา
คาํ ฉนั ท, รา ยยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑกมุ าร และกัณฑมัทรี ฯลฯ

15

หนว ยที่ 1
ความนํา

บทที่ 3

ลกั ษณะคําประพนั ธ

16

ลักษณะคําประพันธ

แตงเปนรายยาว มีพระคาถาภาษาบาลีนํา และ
พรรณนาเน้ือความโดยมีพระคาถาสลับเปนตอน ๆ ไปจน
จบกัณฑ คําประพันธประเภทรายยาว หน่ึงบทจะมีก่ีวรรค
ก็ได แตสวนมากมี 5 วรรคขึ้นไป วรรคหนึ่ง ๆ มีตั้งแต 6
คําข้ึนไป ถึง 10 คําหรือมากกวา มีบังคับเฉพาะระหวาง
วรรค คือ คําสุดทายของวรรคจะสงสัมผัสไปท่ีคําท่ี 1 ถึง 5
ของวรรคตอไป เมื่อจบตอนมักมีคําสรอย เชน “นั้นแล”
“นี้แล”

แผนผงั รา ยยาว

17

แบบฝก หัดทา ยหนว ยที่ 1
ความนาํ

ทํารปู แบบออนไลน

กวีทา นใดเปนผแู ตงมหาเวสสันดรชาดก กณั ฑม ัทรี
สาํ นวนที่ใหเรยี นในบทเรียนภาษาไทย ?

……………………………………...........…

มหาเวสสันดรชาดก คือชาตใิ ดของพระพทุ ธเจา ?

……………………………………...........…

มหาเวสสันดรชาดก แตงดวยคาํ ประพนั ธประเภทใด

……………………………………...........…

18

เฉลยแบบฝก หดั ทา ยหนว ยที่ 1
ความนํา

ทํารูปแบบออนไลน

กวีทานใดเปน ผูแ ตง มหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี
สํานวนทใ่ี หเรยี นในบทเรียนภาษาไทย ?

…พร…ะ…ยา…พ…ระ…คล…งั …(ห…น…) …………...........…

มหาเวสสันดรชาดก คอื ชาตใิ ดของพระพทุ ธเจา ?

ชา…ต…ิสุด…ท…า ย…ก…อน…จ…ะ…ปร…ะส…ูต…มิ …าเ…ปน..พ...ร.ะ..พ...ุท…ธเจา

มหาเวสสันดรชาดก แตง ดวยคําประพนั ธประเภทใด

…ร…า ย…ย…าว…………………………...........…

19

หนวยท่ี 2

รายยาว
มหาเวสสันดรชาดก

กัณฑมทั รี

20

หนว ยท่ี 2
รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑม ัทรี

บทที่ 4

ลางสังหรณบ อกเหตุ

21

นกั เรียนลองถอดคาํ ประพันธดวยตนเองกอ น
แลว จึงดเู ฉลยในหนาถัดไปนะคะ

(สา มทฺท) ปางนั้นสวนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทรเทพกัญญา จําเดิมแตพระนางเธอลีลา
ลวงลับพระอาวาส พระทัยนางใหหว่ันหวาดพะวงหลังตั้งแตพระทัยเปนทุกขถึงพระเจาลูก
มิลืมเลย เดินพลางทางเสวยพระโศกพลาง พระนัยเนตรท้ังสองขางไมขาดสายพระอัสสุชล
พลางพิศดูผลาผลในกลางไพรท่ีนางเคยไดอาศัยทรงสอยอยูเปนนิตยผิดสังเกต เหตุไฉนไมที่ผล
เปนพมุ พวงก็กลายกลับเปน ดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร แถวโนนก็แกวเกดพิกุลแกมกับกาหลง
ถดั นนั่ ก็สายหยุดประยงคแ ละยมโดย พระพายพดั กร็ ว งโรยรายดอกลงมูนมอง แมยังไดเก็บดอก

มารอ ยกรองไปฝากลกู เมือ่ วนั วาน ก็เพ้ียนผดิ พสิ ดารเปนพวงผลผิดวิกลแตก อ นมา

คาํ ศพั ท์

พระอาวาส หมายถึง ท่ีพกั อาศยั พระพาย หมายถงึ ลม
พระอัสสุชล หมายถงึ นํ้าตา มูนมอง หมายถึง เตม็ ไปหมด, มากมาย
เปนนติ ย หมายถงึ เสมอ, ประจาํ
เดยี รดาษ หมายถึง เกลื่อนกลาด

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

22

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกันคะ

(สา มทฺท) ปางน้ันสวนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทรเทพกัญญา จําเดิมแตพระนางเธอลีลา
ลวงลับพระอาวาส พระทัยนางใหหว่ันหวาดพะวงหลังตั้งแตพระทัยเปนทุกขถึงพระเจาลูก
มิลืมเลย เดินพลางทางเสวยพระโศกพลาง พระนัยเนตรท้ังสองขางไมขาดสายพระอัสสุชล
พลางพิศดูผลาผลในกลางไพรท่ีนางเคยไดอาศัยทรงสอยอยูเปนนิตยผิดสังเกต เหตุไฉนไมท่ีผล
เปนพุมพวงกก็ ลายกลับเปน ดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร แถวโนนก็แกวเกดพิกุลแกมกับกาหลง
ถดั นน่ั ก็สายหยดุ ประยงคและยมโดย พระพายพัดก็รว งโรยรายดอกลงมูนมอง แมยังไดเก็บดอก
มารอ ยกรองไปฝากลกู เมือ่ วนั วาน ก็เพีย้ นผิดพสิ ดารเปนพวงผลผิดวิกลแตกอ นมา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

กลาวถึงพระนางมัทรีท่ีเดินออกจากที่พัก ในใจก็คิดวาวุน พะวง หวั่นหวาดกลัว
เอาแตค ดิ ถงึ ลูกตลอด เดินไปกร็ ูสึกทกุ ขไ ป แกมทง้ั สองขางก็อาบไปดว ยน้ําตา

พระนางมทั รีสงสัยวาเพราะเหตุใด ไมผลถึงกลับกลายเปนไมดอก และไมดอกกลับ
กลายเปน ไมผ ล ลมก็พดั แรงจนดอกไมรวงลงมามากมาย ทั้ง ๆ ที่ตนเคยเก็บดอกไมเหลาน้ี
มารอ ยมาลยั ไปฝากลูก

23

นกั เรยี นลองถอดคําประพนั ธดว ยตนเองกอน
แลว จงึ ดเู ฉลยในหนาถัดไปนะคะ

(สพฺพา มุยฺหนฺ เม ทิสา) ท้ังแปดทิศก็มืดมิดมัวมนทุกแหงหน ทั้งขอบฟาก็ดาดแดงเปน

สายเลือด ไมเวนวายหายเหือดเปนลางรายไปรอบขาง (ทกฺขิณกฺขิ) พระนัยนเนตรก็พราง ๆ อยู
พรายพรอย ในจิตใจของแมยังนอยอยูนิดเดียว ท้ังอินทรียก็เสียว ๆ ส่ันระรัวริก แสรกคาน
บันดาลพลิกพลัดลงจากพระอังสา ทั้งขอนอยในหัตถาที่เคยถือก็เลื่อนหลุดลงจากมือไมเคยเปน
เห็นอนาถ เอะ ประหลาดหลากแลวไมเคยเลย โออกเอยมหัศจรรยจริงย่ิงคิดก็ย่ิงกริ่ง ๆ
กรอมพระทัยเปนทุกขถึงพระลูกรักท้ังสองคน เดินพลางนางก็รีบเก็บผลาผลแตตามได
ใสกระเชา สาวพระบาทบทจรดุม

คาํ ศพั ท์

อนิ ทรีย หมายถงึ กาย กรอม หมายถงึ ตรอม, ระทมทุกข

แสรกคาน หมายถึง เครอื่ งหาบ บทจร หมายถึง เดินไป

พระองั สา หมายถึง บา , ไหล ดมุ หมายถึง เดนิ อยางเรง รีบ

หตั ถา หมายถงึ มือ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

24

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกนั คะ

(สพฺพา มุยฺหนฺ เม ทิสา) ทั้งแปดทิศก็มืดมิดมัวมนทุกแหงหน ท้ังขอบฟาก็ดาดแดงเปน
สายเลือด ไมเวนวายหายเหือดเปนลางรายไปรอบขาง (ทกฺขิณกฺขิ) พระนัยนเนตรก็พราง ๆ อยู
พรายพรอย ในจิตใจของแมยังนอยอยูนิดเดียว ท้ังอินทรียก็เสียว ๆ ส่ันระรัวริก แสรกคาน
บันดาลพลิกพลัดลงจากพระอังสา ท้ังขอนอยในหัตถาท่ีเคยถือก็เลื่อนหลุดลงจากมือไมเคยเปน
เห็นอนาถ เอะ ประหลาดหลากแลวไมเคยเลย โออกเอยมหัศจรรยจริงย่ิงคิดก็ยิ่งกร่ิง ๆ
กรอมพระทัยเปนทุกขถึงพระลูกรักทั้งสองคน เดินพลางนางก็รีบเก็บผลาผลแตตามได
ใสกระเชา สาวพระบาทบทจรดุม

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมัทรีมองไปทางไหนก็มืดมัว อีกทั้งทองฟาก็เปลี่ยนสีแดงเหมือนสีเลือด
พระนางมัทรีจึงรูสึกไดถึงลางรายที่จะเกิดขึ้น ดวงตาก็เร่ิมพรามัว ใจส่ัน ตัวก็ส่ัน คานที่
หาบไวก็รวงลงจากบา ของในมือรวงหลน จนรูสึกประหลาดใจวาไมเคยเปนแบบน้ีมากอน
ย่ิงคิดก็ยิ่งทุกขถึงลูกรักท้ังสองคน นางจึงรีบเดินเก็บผลไมใสกระเชา และเดินไปอยาง
รวดเร็ว

25

นกั เรียนลองถอดคาํ ประพันธด ว ยตนเองกอ น
แลวจึงดเู ฉลยในหนาถัดไปนะคะ

เดินมาโดยดวน พอประจวบจวนพญาพาฬมฤคราช สะดุงพระทัยไหวหวาดวะหวีดว่ิง
วนแวะเขาขางทาง พระทรวงนางส่ันระรัวริกเตนด่ังตีปลา ทรงพระกันแสงโศกาไหพิไรรํ่าวา
กรรมเอยกรรม กรรมของมัทรี โอเวลาปานฉะน้ีพระลูกนอยจะคอยหา อนึ่งมรคาก็ชองแคบ
หวา งครี ี เปน ตรอกนอยรอยวถิ ีที่เฉพาะจร ท้ังสามสัตวก็มาเนื่องนอนสกัดหนา คร้ันจะลีลาหลีก
ลัดตดั เดาไปทางใดก็เหลอื เดนิ ทง้ั สองขา งเปน โขดเขินขอบคนั ขน กัน้ ไว (นีเจ โวลมพฺ เก สุริเย) ท้ัง
เวลาก็เยน็ ลงเย็นลงไร ๆ จะคํ่าแลว ยังไมเห็นหนาพระลูกแกวของแมเลย อกเอยจะทําไฉนดี จึ่ง
จะไดวิถีทางท่จี ะครรไล

คาํ ศพั ท์
พญาพาฬมฤคราช หมายถงึ รางแปลงของเทพยดา 3 องคท ่แี ปลงตามคาํ สง่ั ของพระอนิ ทรท ี่ใหม า
สกัดกั้นพระนางมทั รไี มใหข ีดขวางการบําเพญ็ บุตรทานบารมีของพระเวสสันดร สัตวร ายท้งั สาม ไดแก
พญาไกรสรราชสีห พญาเสอื โครง และพญาเสือเหลือง

มรคา หมายถึง ทาง, ชอง,
คีรี หมายถึง ภเู ขา
ครรไล หมายถึง ไป

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

26

มาดูเฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

เดินมาโดยดวน พอประจวบจวนพญาพาฬมฤคราช สะดุงพระทัยไหวหวาดวะหวีดว่ิง
วนแวะเขาขางทาง พระทรวงนางส่ันระรัวริกเตนด่ังตีปลา ทรงพระกันแสงโศกาไหพิไรรํ่าวา
กรรมเอยกรรม กรรมของมัทรี โอเวลาปานฉะนี้พระลูกนอยจะคอยหา อน่ึงมรคาก็ชองแคบ
หวางคีรี เปนตรอกนอยรอยวถิ ที ่เี ฉพาะจร ท้ังสามสัตวก็มาเน่ืองนอนสกัดหนา ครั้นจะลีลาหลีก
ลดั ตดั เดาไปทางใดกเ็ หลอื เดนิ ท้งั สองขา งเปนโขดเขินขอบคันขน ก้นั ไว (นีเจ โวลมพฺ เก สรุ ิเย) ท้ัง
เวลากเ็ ยน็ ลงเย็นลงไร ๆ จะคํ่าแลว ยังไมเห็นหนาพระลูกแกวของแมเลย อกเอยจะทําไฉนดี จึ่ง
จะไดวิถีทางทจี่ ะครรไล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

ระหวางกําลงั รีบเดนิ นางเจอเขา กับพญาพาฬมฤคราช นั่นคือ เสือโครง เสือเหลือง
และสิงโต นางรูสึกตกใจจนใจส่ันอยางรัวแรงเหมือนปลาที่ถูกทุบและเกิดอาการด้ิน
อยางแรง รอ งไหต ัดพอวาเปนกรรมของตนเอง เวลาน้ีแลวลูกคงจะรออยู เมื่อคิดจะเดินไป
ทางก็เปนเพียงชองแคบระหวางเขา อีกทั้งยังมีสัตวท้ังสามมานอนขวางเอาไว สองขางก็
เปนโขดหินกัน้ ไว เวลากเ็ ย็นลงจนใกลค าํ่ แตยังไมเ ห็นหนทางที่จะผานไปไดเ ลย

27

พระนางจ่ึงปลงหาบคอนลงวอนไหวแลวอภิวาทน ขาแตพญาพาฬมฤคราชอันเรืองเดช
ทานก็เปนพญาสัตวในหิมเวศวนาสณฑ จงผินพักตรปริมณฑลท้ังสามรา มารับวันทนานอมไป
ดวยทศนัขเบญจางค (เม เมาะ มยา) แหงนองนางนามชื่อพระมัทรี (ราชปุตฺตี) นองก็กลายเปน
กลั ยาณี หนอกษตั ริยม ัททราชสุริยวงศ อน่ึงนองเปนเอกองคอัครบริจาริกากรแหงพระเวสสันดร
ราชฤๅษี อนั จําจากพระบุรีมาอยูไพร นองน้ีก็ตั้งใจสุจริตติดตามมาดวยกตเวที อนึ่งพระสุริยศรีก็
ย่ําสนธยาสายัณหแลว เปนเวลาพระลูกแกวจะอยากนมกําหนดเสวย พระเจาพ่ีของนองเอยทั้ง
สามรา ขอเชิญกลับไปยังรัตนคูหาหองแกว แลวจะไดเชยชมซ่ึงลูกรักและเมียขวัญ อนึ่งนองนี้จะ
แบงปนผลไมใหสักกึ่ง ครึ่งหนึ่งนองจะขอไปฝากพระหลานนอย ๆ ท้ังสองรา (มคฺคํ เม เทถ
ยาจิตา) พระเจาพ่ีทั้งสามของนองเอย จงมีจิตคิดกรุณาสังเวชบาง ขอเชิญลวงครรไลใหหนทาง
พนาวนั อันสัญจร แกนองท่ีวงิ วอนอยูน้ีเถดิ

คาํ ศพั ท์

หิมเวศวนาสณฑ หมายถึง ปาหิมพานต รตั น หมายถึง ส่ิงของที่ถอื วา วเิ ศษ

สองรา, สามรา หมายถึง สองคน, สามคน สงั เวช หมายถึง รสู ึกสลดหดหู

ทศนขั เบญจางค หมายถงึ กราบแบบเบญจางคประดิษฐ

หนอ กษัตริย หมายถงึ เชอื้ สายกษตั ริย

บรจิ าริกากร หมายถงึ ผทู ําหนา ท่หี ญงิ รับใช, ผทู าํ หนาทภี่ รรยา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

28

มาดูเฉลยจากบทประพนั ธกันคะ

พระนางจึ่งปลงหาบคอนลงวอนไหวแลวอภิวาทน ขาแตพญาพาฬมฤคราชอันเรืองเดช
ทานก็เปนพญาสัตวในหิมเวศวนาสณฑ จงผินพักตรปริมณฑลท้ังสามรา มารับวันทนานอมไป
ดวยทศนัขเบญจางค (เม เมาะ มยา) แหงนองนางนามช่ือพระมัทรี (ราชปุตฺตี) นองก็กลายเปน
กัลยาณี หนอ กษตั รยิ ม ัททราชสุริยวงศ อน่ึงนองเปนเอกองคอัครบริจาริกากรแหงพระเวสสันดร
ราชฤๅษี อันจําจากพระบุรีมาอยูไพร นองนี้ก็ตั้งใจสุจริตติดตามมาดวยกตเวที อนึ่งพระสุริยศรีก็
ย่ําสนธยาสายัณหแลว เปนเวลาพระลูกแกวจะอยากนมกําหนดเสวย พระเจาพ่ีของนองเอยท้ัง
สามรา ขอเชิญกลับไปยังรัตนคูหาหองแกว แลวจะไดเชยชมซ่ึงลูกรักและเมียขวัญ อนึ่งนองนี้จะ
แบงปนผลไมใหสักกึ่ง คร่ึงหน่ึงนองจะขอไปฝากพระหลานนอย ๆ ท้ังสองรา (มคฺคํ เม เทถ
ยาจิตา) พระเจาพ่ีทั้งสามของนองเอย จงมีจิตคิดกรุณาสังเวชบาง ขอเชิญลวงครรไลใหหนทาง
พนาวันอันสญั จร แกนอ งท่วี งิ วอนอยูนเี้ ถดิ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมัทรีจึงวางหาบลงแลวยกมือไหวบอกสัตวทั้งสามวา ทานก็เปนสัตวอยูใน
ปา หิมพานต โปรดรับการเคารพดวยการกราบเบญจางคประดิษฐน้ีดวย พระนางมีนามวา
มัทรี เปนเชื้อสายกษัตริยมัททราช เปนภรรยาของพระเวสสันดร ที่ออกจากเมืองมาอยูปา
นางต้ังใจติดตามมาดวยความกตัญู ตอนน้ีก็ค่ําลงแลว ลูกของนางคงหิวนมแลว ขอให
พวกทานกลับไปหาลูกเมีย นางจะแบงผลไมใหคร่ึงหนึ่ง และขอนําไปใหลูกของนางดวย
พวกทานท้งั สามไดโปรดใหหนทางกบั นางทอี่ อนวอนอยูนีด้ ว ยเถดิ

29

นกั เรยี นลองถอดคาํ ประพันธดว ยตนเองกอ น
แลวจงึ ดเู ฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

(ตโย เทวปุตตฺ า) สวนเทพเจาท้ังสามองคไดทรงฟงพระเสาวนีย พระมัทรีเธอไหววอนขอ
หนทาง พระพักตรนางนองดวยน้ําพระเนตร เทพเจาก็สังเวชในวิญญาณ ก็พากันอุฏฐาการ
คลาไคลใหมรคาแกนางพระยามัทรี พอแจมแจงแสงศศิธรนางก็ยกหาบคอนขึ้นใสบา เปลื้องเอา
พระภูษามาคาดพระถันใหม่ันคง ว่ิงพลางนางทรงกันแสงพลาง ยะเหยาะเหยาทุกฝยางไม
หยอนหยุด พักหนึ่งก็ถึงท่ีสุดบริเวณพระอาวาสที่พระลูกเจาเคยประพาสแลนเลน ประหลาด
แลวแลไมเ หน็ กใ็ จหาย ดัง่ วา ชีวติ นางจะวางวายลงทนั ที

คาํ ศพั ท์

พระเสาวนีย หมายถึง คําส่ังของพระราชินี แลน แลน หมายถงึ วง่ิ
ลุกขึ้น
อุฏฐาการ หมายถึง ดวงจนั ทร
เครอ่ื งนุง หม , ผา ทรง
ศศิธร หมายถึง เตานม

พระภษู า หมายถงึ

พระถัน หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

30

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

(ตโย เทวปุตตฺ า) สวนเทพเจาท้ังสามองคไดทรงฟงพระเสาวนีย พระมัทรีเธอไหววอนขอ
หนทาง พระพักตรนางนองดวยนํ้าพระเนตร เทพเจาก็สังเวชในวิญญาณ ก็พากันอุฏฐาการ
คลาไคลใหมรคาแกนางพระยามัทรี พอแจมแจงแสงศศิธรนางก็ยกหาบคอนขึ้นใสบา เปล้ืองเอา
พระภูษามาคาดพระถันใหม่ันคง ว่ิงพลางนางทรงกันแสงพลาง ยะเหยาะเหยาทุกฝยางไม
หยอนหยุด พักหนึ่งก็ถึงท่ีสุดบริเวณพระอาวาสที่พระลูกเจาเคยประพาสแลนเลน ประหลาด
แลวแลไมเหน็ กใ็ จหาย ด่งั วา ชวี ิตนางจะวางวายลงทันที

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เมื่อเทพเจา ท้ัง 3 องคไดฟงคาํ ขอของพระนางมทั รี พลางนาํ้ ตาไหลอาบแกมจึงรูสึก
สงสาร และพากันลุกข้ึนหลีกทางใหนาง เมื่อดวงจันทรเริ่มใหแสงนางจึงยกหาบขึ้นบา
เปล้ืองเอาผามารัดอกใหม่ันคง วิ่งพลางรองไห ไมนานก็ถึงท่ีพักในบริเวณท่ีลูกเคยว่ิงเลน
แตก ลบั ไมเ ห็นเหมือนเคย นางใจหายเมอ่ื จะหมดลมหายใจลงทันที

31

นกั เรียนลองถอดคาํ ประพนั ธด วยตนเองกอน
แลว จึงดูเฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

จ่ึงตรัสเรียนวาแกวกัณหาพอชาลีของแมเอย แมมาถึงแลว เหตุไฉนพระลูกแกวจึ่งมิมา
เลาหลากแกใจ แตกอนแตไรสิพรอมเพรียง เจาเคยวิ่งระร่ีเรียงเคียงแขงกันมาคอยรับ
พระมารดา ทรงพระสรวลสํารวลราระรื่นเริงรีบเอาขอคาน แลวก็พากันกราบกรานพระชนนี
พอชาลีเจาเลือกเอาผลไม แมกัณหาฉะออนวอนไหวาจะเสวยนม ผทมเหนือพระเพลาพลาง
ฉอเลาะแมนี้ตา ง ๆ ตามประสาทารกเจรญิ ใจ

คาํ ศพั ท์

สรวล,สํารวล หมายถงึ หัวเราะ, รนื่ เรงิ
บรรทม, นอน,
ผทม หมายถงึ ขา, ตัก
แสดงกิรยิ าออดออ นเพื่อใหเขาเอ็นดู หรือรกั
พระเพลา หมายถึง

ฉอเลาะ หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

32

มาดูเฉลยจากบทประพนั ธกนั คะ

จ่ึงตรัสเรียนวาแกวกัณหาพอชาลีของแมเอย แมมาถึงแลว เหตุไฉนพระลูกแกวจ่ึงมิมา
เลาหลากแกใจ แตกอนแตไรสิพรอมเพรียง เจาเคยว่ิงระร่ีเรียงเคียงแขงกันมาคอยรับ
พระมารดา ทรงพระสรวลสํารวลราระร่ืนเริงรีบเอาขอคาน แลวก็พากันกราบกรานพระชนนี
พอชาลีเจาเลือกเอาผลไม แมกัณหาฉะออนวอนไหวาจะเสวยนม ผทมเหนือพระเพลาพลาง
ฉอเลาะแมน ้ีตา ง ๆ ตามประสาทารกเจรญิ ใจ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

นางจงึ เรียกกัณหาและชาลีออกมา แตก็ไมมีใครออกมา ทั้ง ๆ ท่ีแตกอนจะออกมา
อยางพรอมเพรยี ง คอยว่ิงแขงกันมารับแม พรอ มรอยยิม้ หวั เราะ ราเริง มาเอาคานลงและ
กราบแม ชาลีกเ็ ลือกกนิ ผลไม กณั หากข็ อกนิ นมตามประสาเด็กเล็ก

33

นกั เรยี นลองถอดคาํ ประพันธด วยตนเองกอ น
แลว จึงดูเฉลยในหนาถัดไปนะคะ

(วจฺฉา พาลาว มาตรํ) มีอุปไมยเสมือนหน่ึงลูกทรายทรามคะนองปองที่วาจะชมแมเม่ือ
สายัณห โอพระจอมขวัญของแมเอย เจามิเคยไดความยากยางเทาลงเหยียบดิน รินก็มิไดไต
ไรกม็ ิไดตอม เจา เคยฟงแตเ สยี งพเี่ ล้ยี งเขาขบั กลอมบําเรอดวยดุริยางค ยามบรรทมธุลีลมก็มิได
พัดมาแผวพาน แมสูพยาบาลบํารุงเจาแตเยาวมา เจามิไดหางพระมารดาสักหายใจ

โอความเข็ญใจครั้งน้ีนี่เหลือขาด ส้ินสมบัติพลัดญาติยังแตตัวตองไปหามาเล้ียงลูกเลี้ยงผัว
ทกุ เวลา แมม าสละเจาไวเปนกําพรา ทั้งสององค

คาํ ศพั ท์

ลกู ทรายทรามคะนอง หมายถึง ทรายคือเนือ้ ทราย เปนสัตวสีเ่ ทา ทขี่ นาคอนขางเลก็
ทราม แปลวา นารกั คะนอง แปลวา ซน ในท่นี เี้ ปรียบกณั หาและชาลีเหมือนลกู เน้ือทรายทีน่ ารัก ซกุ ซน

ดรุ ิยางค หมายถึง เครอื่ งดดี สีตีเปา, เครื่องดนตรี

ธลุ ี หมายถึง ละออง, ฝุน, ผง.

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

34

มาดูเฉลยจากบทประพันธก นั คะ

(วจฺฉา พาลาว มาตรํ) มีอุปไมยเสมือนหน่ึงลูกทรายทรามคะนองปองที่วาจะชมแม
เมอ่ื สายณั ห โอพระจอมขวัญของแมเ อย เจา มิเคยไดความยากยางเทาลงเหยียบดิน รินก็มิได
ไตไรก็มิไดตอม เจาเคยฟงแตเสียงพี่เลี้ยงเขาขับกลอมบําเรอดวยดุริยางค ยามบรรทมธุลีลมก็
มิไดพัดมาแผวพาน แมสูพยาบาลบํารุงเจาแตเยาวมา เจามิไดหางพระมารดาสักหายใจ
โอความเข็ญใจครั้งน้ีนี่เหลือขาด ส้ินสมบัติพลัดญาติยังแตตัวตองไปหามาเล้ียงลูกเลี้ยงผัว
ทกุ เวลา แมมาสละเจา ไวเปน กาํ พราทง้ั สององค

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เปรยี บเหมือนลกู เนอื้ ทรายทีน่ า รกั และซุกซนที่แมเจอทุกเย็น ลูกของแมไมเคยตอง
ลงมาเหยียบดิน รินไมไดไตไรไมไดตอม เจาเคยฟงพี่เลี้ยงขับกลอมดวยเสียงดนตรี
ยามนอนไมเคยตองโดนฝุนโดนลม แมเฝาดูเจามาไมไดหางสักลมหายใจ ตอนน้ีไมเหลือ
อะไรแลวแตต อ งมาคอยหาเลย้ี งสามี ท้ิงลกู เอาไวสองคน

35

นกั เรยี นลองถอดคําประพันธดวยตนเองกอ น
แลวจงึ ดเู ฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

(หํสาว) เสมือนหนึ่งลูกหงสเหมราชปกษิน ปราศจากมุจลินทไปตกคลุกในโคลนหนอง
สิ้นสีทองอันผองแผว แมกลับมาถึงแลวไดเชยชมช่ืนสบาย ท่ีเหน่ือยยากก็เส่ือมหายคลายทุกข
ทุเลาลง ลมื สมบัติท้ังวงศาในวังเวียง โอแตกอนเอยแมเคยไดยินแตเสียงเจาเจรจาแจว ๆ อยูตรง
นี้ (อิทํ ปทวลฺชํ) น่ันก็รอยเทาพอชาลี นี่ก็บทศรีแมกัณหาพระมารดายังแลเห็น โนนก็กรวด
ทรายเจายงั รายเลนเปนกอง ๆ สิ่งของทั้งหลายเปนเคร่ืองเลนยังเห็นอยู (น ทิสฺสเร) แตลูกรักท้ังคู
ไปอยูไหนไมเห็นเลย

คาํ ศพั ท์

เหมราช หมายถงึ สตั วท่ีอยูในตาํ นานปา หมิ พานต เปน สตั วทม่ี รี า งเปนสงิ หส วนหวั เปนหงส
ชอ่ื สระใหญใ นปาหมิ พานต ขอบสระมตี น จกิ ขึ้น
มจุ ลินท หมายถึง วงศ, เชอ้ื สาย, ตระกูล
เทา
วงศา หมายถงึ

บทศรี หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

36

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

(หํสาว) เสมือนหน่ึงลูกหงสเหมราชปกษิน ปราศจากมุจลินทไปตกคลุกในโคลนหนอง
สิ้นสีทองอันผองแผว แมกลับมาถึงแลวไดเชยชมชื่นสบาย ที่เหน่ือยยากก็เส่ือมหายคลายทุกข
ทเุ ลาลง ลืมสมบตั ิทั้งวงศาในวังเวียง โอแตกอนเอยแมเคยไดยินแตเสียงเจาเจรจาแจว ๆ อยูตรง
นี้ (อิทํ ปทวลฺชํ) น่ันก็รอยเทาพอชาลี นี่ก็บทศรีแมกัณหาพระมารดายังแลเห็น โนนก็กรวด
ทรายเจายงั รายเลนเปนกอง ๆ ส่ิงของท้ังหลายเปนเครื่องเลนยังเห็นอยู (น ทิสฺสเร) แตลูกรักทั้งคู
ไปอยูไหนไมเ หน็ เลย

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เหมือนลูกหงสจากบอมุจลินท ไปตกโคลนจนขนสีทองหมองไป แมกลับมาหวังจะ
ชมลูกใหชื่นใจ ใหหายเหน่ือย ไมหวังถึงสมบัติหรือชาติตระกูลท่ีเคยมี แตกอนเคยไดยิน
เสียงพดู อยูเ จือ้ ยแจว นน่ั ก็รอยเทา ของชาลี น่กี ข็ องกัณหา โนนก็กองทรายที่เจาเคยเลนกัน
เปนกอง ๆ สิง่ ของท่ลี กู เลนยงั เหน็ อยู แตลกู รักทง้ั คไู มร ไู ปอยูไหน

37

นกั เรยี นลองถอดคาํ ประพนั ธดว ยตนเองกอ น
แลว จึงดูเฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

(อยํ โส อสสฺ โม) โอ พระอาศรมเจา เอยนา อศั จรรยใ จ แตกอนนดี่ สู กุ ใสดวยสีทอง เสียงเนื้อ
นกน่ีรํ่ารองสําราญรังเรียกคูคูขยับขัน ทั้งจักจั่นพรรณลองไนเรไรรองอยูหร่ิง ๆ ระเรื่อยโรย
โหยสําเนียงดั่งเสียงสังคีตขับประโคมไพร โอเหตุไฉนเหงาเงียบเม่ือยามนี้ ทั้งอาศรมก็หมองศรี
เสมือนหนึ่งวาจะโศกเศรา เออชะรอยวาพระเจาลูกจะวิโยคพลัดพรากไปจากอกพระมารดา
เสยี จรงิ แลวกระมงั ในคร้ังน้ี

คาํ ศพั ท์ ที่อยูของนักบวช
พระอาศรม หมายถึง การรอ งราํ ทาํ เพลง
บรรเลงดนตรีเปน สัญญาณในพธิ บี างอยางเพือ่ สักการบชู า
สังคีต หมายถึง เหน็ จะ เหน็ ทีจะ ทาจะ
การจากไป, การพลัดพราก, ความรา งรา, ความหา งเหิน
ประโคม หมายถึง

ชะรอย หมายถึง

วโิ ยค หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

37

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

(อยํ โส อสสฺ โม) โอพระอาศรมเจาเอยนาอัศจรรยใจ แตกอนนี่ดูสุกใสดวยสีทอง เสียงเนื้อ
นกน่ีร่ํารองสําราญรังเรียกคูคูขยับขัน ท้ังจักจั่นพรรณลองไนเรไรรองอยูหร่ิง ๆ ระเรื่อยโรย
โหยสําเนียงด่ังเสียงสังคีตขับประโคมไพร โอเหตุไฉนเหงาเงียบเมื่อยามน้ี ท้ังอาศรมก็หมองศรี
เสมือนหน่ึงวาจะโศกเศรา เออชะรอยวาพระเจาลูกจะวิโยคพลัดพรากไปจากอกพระมารดา
เสียจริงแลวกระมงั ในครั้งน้ี

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

ท่ีพกั ทเี่ คยดสู กุ ใสดวยสีทอง นกที่เคยรอ งขัน อกี ท้งั จกั จน่ั ท่เี คยรอ งเปนเหมือนเพลง
บรรเลงในปา ทําไมตอนนีก้ ลับเงยี บเหงา ทีพ่ กั ก็ดูหมองเหมอื นวา กาํ ลงั โศกเศรา หรือบางที
ลกู ของแมจ ะพรากออกไปจากอกแลว จริง ๆ

39

นกั เรียนลองถอดคําประพันธด วยตนเองกอน
แลวจึงดเู ฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

นางก็กลับเขาไปทูลพระราชสามีดวยสงสัยวา พระพุทธเจาขา ประหลาดใจ
กระหมอนฉัน อันสองกุมารไปอยูไหนไมแจงเหตุหรือพากันไปเท่ียวลับพระเนตรนอกตําแหนง
สิงหสตั วทรี่ ายแรงคะนองฤทธิม์ าพานพบขบกดั ตดั ชีวิตพระลูกขาพาไปกินเปนอาหาร ถึงกระน้ันก็
จะพบพานซ่ึงกเลวระราง มิเลือดก็เน้ือจะเหลืออยูบางสักส่ิงอัน แตพอแมไดรูสําคัญวาเปน
หรือตาย สุดท่ีแมจะมุงหมายสุดประมาณแลว จ่ึงตรัสวาโอเจาแวนแกวสุดสวางอกของแมเอย
แมเคยไดรับขวัญเจาทุกเวลา เปนไรเลาเจาจึ่งไมมาเหมือนทุกวัน (มตา) หรือวาพระลูกเจาอาสัญ
สญู ส้นิ พระชนมานอยูในปา พระหิมพานตน แี้ ลวแล

คาํ ศพั ท์

นอกตาํ แหนง หมายถงึ นอกอาณาเขต
ซากศพ
กเลวระ หมายถึง แผน แกวกระจกใชส องเพ่ือขยายใหเ ห็นชัดเจนข้ึน (อปุ มา)
ตาย
แวน แกว หมายถงึ

อาสญั หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

40

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกนั คะ

นางก็กลับเขาไปทูลพระราชสามีดวยสงสัยวา พระพุทธเจาขา ประหลาดใจ
กระหมอนฉัน อันสองกุมารไปอยูไหนไมแจงเหตุหรือพากันไปเท่ียวลับพระเนตรนอกตําแหนง
สิงหส ตั วท่ีรา ยแรงคะนองฤทธ์มิ าพานพบขบกดั ตัดชีวิตพระลูกขาพาไปกินเปนอาหาร ถึงกระน้ันก็
จะพบพานซ่ึงกเลวระราง มิเลือดก็เน้ือจะเหลืออยูบางสักสิ่งอัน แตพอแมไดรูสําคัญวาเปน
หรือตาย สุดท่ีแมจะมุงหมายสุดประมาณแลว จ่ึงตรัสวาโอเจาแวนแกวสุดสวางอกของแมเอย
แมเ คยไดรับขวัญเจาทุกเวลา เปนไรเลาเจาจ่ึงไมมาเหมือนทุกวัน (มตา) หรือวาพระลูกเจาอาสัญ
สญู สิ้นพระชนมานอยูในปา พระหิมพานตน ีแ้ ลวแล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมัทรีเขาไปถามพระเวสสันดรดวยความสงสัยวา ตนรูสึกประหลาดใจ วา
ลูกทั้งสองคนหายไปไหน หรือพากันออกไปเที่ยวนอกอาณาเขตท่ีพัก มีสัตวรายเอาลูกไป
กินเปนอาหารหรือเปลา แตถึงอยางนั้นก็ควรพบซากศพใหเห็นบาง แตตอนน้ีไมรูเลยวา
เปนหรือตาย จึงตรัสวาลูกแมผูเปนด่ังแกวสุดสวางในอกของแม หรือวาเจาจะตายอยูใน
ปา หิมพานตนี้แลว

41

นักเรยี นลองถอดคาํ ประพันธด วยตนเองกอน
แลวจงึ ดูเฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

เมื่อสมเด็จพระมัทรีเธอกราบทูลพระราชสามีสักเทาใด ๆ ทาวเธอมิไดตรัสปราศรัย
จํานรรจา นางยิ่งกลุมกลัดขัดพระอุราผะผาวรอนขอนพระทรวงทรงพระกันแสงวาเจาแมเอย
แมมิเคยไดเคืองแคนเหมือนหน่ึงครั้งนี้ เมื่อจากบุรีทุเรศมาก็พรอมหนาท้ังลูกผัวเปนเพื่อนทุกข
สําคัญวาจะเปนสุขประสายากเมื่อยามจน คร้ันลูกหายท้ังสองคนก็สิ้นคิด บังคมทูลพระสามีก็

มิไดตรัสแตสักนิดสักหนอยหนึ่ง ทาวเธอก็ขึงขังตึงพระองคดูเหมือนพระขัดเคืองเต็มเดือด
ดว ยอันใด นางก็เศราสรอ ยสลดพระทัย ดัง่ เอาเหล็กแดงมาแทงใจใหเ จ็บจิตนีเ่ หลือทน

คาํ ศพั ท์ เจรจา, พูด, กลา ว
จาํ นรรจา หมายถงึ ต,ี ทุบ
ขอ น หมายถงึ คําพูดแสดงความรสู กึ เมือ่ ประสบส่งิ ที่นาสมเพช
ทุเรศ หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

42

มาดูเฉลยจากบทประพันธกันคะ

เมื่อสมเด็จพระมัทรีเธอกราบทูลพระราชสามีสักเทาใด ๆ ทาวเธอมิไดตรัสปราศรัย
จํานรรจา นางยิ่งกลุมกลัดขัดพระอุราผะผาวรอนขอนพระทรวงทรงพระกันแสงวาเจาแมเอย
แมมิเคยไดเคืองแคนเหมือนหน่ึงครั้งนี้ เม่ือจากบุรีทุเรศมาก็พรอมหนาท้ังลูกผัวเปนเพื่อนทุกข
สําคัญวาจะเปนสุขประสายากเมื่อยามจน ครั้นลูกหายท้ังสองคนก็ส้ินคิด บังคมทูลพระสามีก็
มิไดตรัสแตสักนิดสักหนอยหนึ่ง ทาวเธอก็ขึงขังตึงพระองคดูเหมือนพระขัดเคืองเต็มเดือด
ดว ยอันใด นางกเ็ ศราสรอยสลดพระทยั ดงั่ เอาเหลก็ แดงมาแทงใจใหเ จ็บจติ น่เี หลือทน

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เมอื่ พระนางมทั รถี ามพระเวสสันดรสักเทาไหร พระองคก็ไมยอมพูดอะไรเลย ทําให
นางย่ิงรูสึกเดือดเนื้อรอนใจ ทุบอกตนเอง รองไหพลางพูดวา ไมเคยมีครั้งไหนที่ทําใหรูสึก
แคนใจขนาดนี้ ต้ังแตออกจากเมืองมารวมทุกขรวมสุขกับสามี ก็หวังวาจะไดอยูพรอม
หนากันใหเปนสุขในเวลาที่ตกยากบาง แตพอลูกหายไป ความคิดทุกอยางก็กลับหายไป
นางบอกใหพระเวสสันดรพูดสักหนอย ทําไมถึงทําเหมือนโกรธเคืองกัน เทาน้ีนางก็เศรา
เหมอื นมใี ครเอาเหลก็ แดงมาแทงใจแลว

…

43

นักเรียนลองถอดคําประพันธดว ยตนเองกอ น
แลวจึงดเู ฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

อุปมาเหมือนคนไขหนักแลวมิหนํายังแพทยเอายาพิษมาวางซ้ําใหเวทนา เห็นชีวาน้ีคงจะ
ไมรอดไปสักก่ีวัน พระคุณเอย เมื่อแรกจากไอศวรรยมาอยูดงก็ปลงจิตมิไดคิดเปนจิตสอง หวังวา
จะเปน เกอื กทองฉลองบาทยุคลทัง้ คูแหง พระคุณผัวกวาจะสนิ้ บุญตัวตายตามไปเมืองผี อนิจจาเอย
วาสนามัทรีไมสมคะเนแลว พระทูลกระหมอมแกวจึ่งชิงชังไมพูดจา ทั้งลูกรักดังแกวตาก็หายไป
อกเอยจะอยูไปไยใหทนเวทนา อุปมาเสมือนหนึ่งพฤกษาลดาวัลยยอมจะอาสัญลงเพราะลูกเปน
แทเที่ยง ถาแมนพระองคไมทรงเลี้ยงมัทรีไว จะนิ่งมัธยัสถตัดเยื่อใยไมโปรดบาง ก็จะเห็นแต
กเลวระรางซากศพของมัทรีอนั โทรมตายกายกลงิ้ อยูก ลางดงเสียเปน ม่ันคงนแี้ ลว แล

คาํ ศพั ท์
ไอศวรรย หมายถงึ ความเปน ใหญ, ความเปนพระเจา แผน ดิน
ชงิ ชัง หมายถึง เกลียดมาก, เกลียดชงั .
พฤกษาลดาวลั ย หมายถงึ ไมเ ลื้อยหรอื ไมเ ถา แตในท่ีนหี้ มายถงึ ไมผ ล ซึ่งอาจหมายถึง ตน ไมท ่ีออกลูก
ออกผลแลวตาย
มัธยัสถ หมายถงึ ใชจา ยอยา งประหยดั , ใชจ ายระมดั ระวัง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

44

มาดูเฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

อุปมาเหมือนคนไขหนักแลวมิหนํายังแพทยเอายาพิษมาวางซํ้าใหเวทนา เห็นชีวาน้ีคงจะ
ไมรอดไปสักก่ีวัน พระคุณเอย เมื่อแรกจากไอศวรรยมาอยูดงก็ปลงจิตมิไดคิดเปนจิตสอง หวังวา
จะเปน เกือกทองฉลองบาทยุคลทง้ั คแู หงพระคณุ ผวั กวา จะส้นิ บุญตวั ตายตามไปเมืองผี อนิจจาเอย
วาสนามัทรีไมสมคะเนแลว พระทูลกระหมอมแกวจึ่งชิงชังไมพูดจา ท้ังลูกรักดังแกวตาก็หายไป
อกเอยจะอยูไปไยใหทนเวทนา อุปมาเสมือนหน่ึงพฤกษาลดาวัลยยอมจะอาสัญลงเพราะลูกเปน
แทเท่ียง ถาแมนพระองคไมทรงเล้ียงมัทรีไว จะน่ิงมัธยัสถตัดเยื่อใยไมโปรดบาง ก็จะเห็นแต
กเลวระรา งซากศพของมทั รอี นั โทรมตายกายกลง้ิ อยูกลางดงเสียเปนมนั่ คงน้แี ลวแล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เหมือนคนที่เปนไขหนักแลวแพทยยังมาวางพิษซํ้า ชีวิตนี้คงรอดไปไดไมก่ีวัน
เมื่อแรกที่จากความเปนใหญในแผนดินมาอยูกลางปา ก็หวังวาจะไดคอยรับใชสามีจน
ตัวตาย แตครัง้ นีว้ าสนาของนางคงไมถึงแลว พระเวสสันดรจึงเกลียดชัง ไมยอมพูดจา อีก
ทง้ั ลูกกห็ ายไปอีก เปรียบเหมือนไมผ ลท่อี อกลูกออกผลแลว ตาย ถา พระองคไมตอบนางเลย
นางคงโทรมจนกลายเปน ซากศพตายอยูกลางปา เปน แน

…

45

แบบฝกหดั ทา ยบทที่ 4
ลางสงั หรณบอกเหตุ

คําสัง่ จงเรียงลําดับ กอ น – หลัง ของเหตกุ ารณตอ ไปนี้ใหถ กู ตอง

………. เหมือนคนที่เปน ไขห นักแลวแพทยย ังมาวางพษิ ซา้ํ ชวี ิตนี้คงรอดไปไดไมก ่วี ัน
………. พระนางมัทรีสงสัยวา เพราะเหตุใด ไมผลถึงกลับกลายเปน ไมด อก
………. นางเรียกกณั หาและชาลีออกมา แตก ็ไมม ีใครออกมา
………. นางเจอเขากับพญาพาฬมฤคราช น่นั คอื เสือโครง เสอื เหลอื ง และสิงโต
………. เม่อื พระนางมัทรีถามพระเวสสันดรสกั เทาไหร พระองคก็ไมยอมพูดอะไรเลย

นกั เรยี นสามารถทําแบบฝก หดั
ในรูปแบบออนไลนไดน ะคะ

46