บทเรียนสำเร็จรูปเรื่อง มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี

เฉลยแบบฝก หัดทา ยบทที่ 4
ลางสังหรณบ อกเหตุ

คําสงั่ จงเรยี งลาํ ดบั กอ น – หลงั ของเหตุการณตอ ไปนใ้ี หถกู ตอ ง

…5… เหมือนคนทเ่ี ปน ไขห นกั แลว แพทยย งั มาวางพษิ ซํา้ ชีวติ น้คี งรอดไปไดไมก ่วี นั
…1… พระนางมัทรีสงสัยวาเพราะเหตุใด ไมผ ลถงึ กลบั กลายเปน ไมดอก
…3… นางเรียกกณั หาและชาลีออกมา แตก ไ็ มมใี ครออกมา
…2… นางเจอเขา กับพญาพาฬมฤคราช นนั่ คือ เสอื โครง เสือเหลือง และสิงโต
…4… เม่ือพระนางมัทรถี ามพระเวสสนั ดรสักเทาไหร พระองคก ็ไมยอมพดู อะไรเลย

นักเรยี นสามารถทาํ แบบฝกหดั
ในรูปแบบออนไลนไดนะคะ

47

หนว ยที่ 2
รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑม ทั รี

บทท่ี 5
ความรกั กับอบุ าย

48

นกั เรียนลองถอดคาํ ประพันธด วยตนเองกอ น
แลว จึงดเู ฉลยในหนาถัดไปนะคะ

(อถ มหาสตฺโต) สมเด็จพระราชสมภารเมื่อไดสดับสารพระมัทรีเธอแสนวิโยคโศกศัลย
สุดกําลัง ถึงแมนจะมิตรัสกับนางม่ังจะมิเปนการ จําจะเอาโวหารการหึงเขามาหักโศกใหเสื่อมลง
จึ่งเอื้อนโองการตรัสประภาษวา (นนุ มทฺทิ) ดูกรนางนาฏพระนองรัก (ภทฺเท) เจาผูมีพักตรอัน
ผุดผอ งเสมือนหนง่ึ เอาน้ําทองมาทาบทับประเทืองผิว ราวกะวาจะลอยลิ่วเล่ือนลงจากฟา ใครได

เห็นเปนขวัญตาเต็มจะหลงละลายทุกขปลุกเปล้ืองอารมณชายใหเชยช่ืน จะน่ังนอนเดินยืนก็
ตองอยาง (วราโรหา) พรอมดวยเบญจางคจริตรูปจําเริญ โฉมประโลมโลกลอแหลมวิไลลักษณ
(ราชปตุ ตฺ )ี ประกอบไปดว ยเชื้อศักดส์ิ มมตุ วิ งศพ งศกษตั รา

คาํ ศพั ท์
พระราชสมภาร หมายถงึ พระราชาผอู อกบวช เปน คาํ ทีพ่ ระนางมทั รเี รยี กพระเวชสันดี
ประภาษ หมายถึง บอก, พูด, ตรัส.
นาฏ หมายถึง ผูฟอนรํา, ภาษาไทยใชเปน เพศหญิง นิยมใชเ รียกหญงิ ท่วั ไปก็ได
เบญจางคจริต หมายถึง เบญจกัลยาณี คอื หญงิ มลี กั ษณะงาม 5 ประการ ไดแก ผมงาม เนอ้ื งาม
(คอื เหงือกและริมฝปากแดงงาม) ฟนงาม ผวิ งาม และวยั งาม (คอื ดูงามทกุ วยั )

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

49

มาดูเฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

(อถ มหาสตฺโต) สมเด็จพระราชสมภารเมื่อไดสดับสารพระมัทรีเธอแสนวิโยคโศกศัลย
สุดกําลัง ถึงแมนจะมิตรัสกับนางมั่งจะมิเปนการ จําจะเอาโวหารการหึงเขามาหักโศกใหเส่ือมลง
จ่ึงเอ้ือนโองการตรัสประภาษวา (นนุ มทฺทิ) ดูกรนางนาฏพระนองรัก (ภทฺเท) เจาผูมีพักตรอัน
ผดุ ผองเสมอื นหนึ่งเอานํ้าทองมาทาบทับประเทืองผิว ราวกะวาจะลอยล่ิวเล่ือนลงจากฟา ใครได
เห็นเปนขวัญตาเต็มจะหลงละลายทุกขปลุกเปลื้องอารมณชายใหเชยชื่น จะน่ังนอนเดินยืนก็
ตองอยาง (วราโรหา) พรอมดวยเบญจางคจริตรูปจําเริญ โฉมประโลมโลกลอแหลมวิไลลักษณ
(ราชปตุ ตฺ )ี ประกอบไปดวยเช้ือศักดสิ์ มมตุ ิวงศพ งศก ษตั รา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระเวสสันดรเมื่อรูพระนางมัทรีโศกเศรามากแลว หากยังไมโตตอบอยูแบบน้ี
คงไมไดการ จึงจําเปน ท่จี ะตอ งเอาอุบายหงึ หวงมาทาํ ใหความเศราของนางเบาลง จงึ พูดวา
นางมัทรีเปนหญิงงาม มีใบหนาที่ผุดผองประหน่ึงเอาทองมาทาบทับ เหมือนกับลงมาจาก
ฟา ชายใดพบเห็นคงนึกชื่นชม ไมวาจะนั่ง นอน เดิน ยืนก็ดูงดงาม เพรียบพรอมดวยดวย
ลกั ษณะของหญิงงาม 5 ประการ อีกทงั้ ยังเปน เชือ้ พระวงศข องกษัตริยอีกดว ย

50

นักเรยี นลองถอดคาํ ประพนั ธดวยตนเองกอ น
แลว จึงดเู ฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

เออก็เมื่อเชาเจาจะเขาปานาสงสารปานประหน่ึงวาจะไปมิได ทํารองไหฝากลูกมิรูแลว
คร้ันคลาดแคลวเคล่ือนคลอยเขาสูดง ปานประหน่ึงวาจะหลงลืมลูกสละผัวตอมืดมัวจ่ึงกลับมา
ทําเปนบีบนํ้าตาตีอกวาลูกหาย ใครจะไมรูแยบคายความคิดหญิง ถาแมนเจาอาลัยอยูดวยลูก
จริง ๆ เหมอื นวาจา กจ็ ะรีบกลับเขามาแตว ี่วนั ไมทนั รอน เออน่ีเจาเท่ียวพเนจรนอนตามสนุกใจ
ชมนกชมไมในไพรวันสารพันที่จะมี ทั้งฤๅษีสิทธวิทยาธรคนธรรพ เทพารักษผูมีพักตรอันเจริญ
เห็นแลวก็นาเพลิดเพลินไมเมินได หรือเจาปะผลไมประหลาด รสสดสุกทรามเสวยไมเคยกิน
เจาฉวยชิมชอบลิ้นก็หลงฉนั อยูจ ่งึ ชา

คาํ ศพั ท์

กลับเขามาแตว่วี ันไมทันรอน หมายถงึ กลับมาตัง้ แตดวงอาทิตยยังไมทันตกดิน

พเนจร หมายถงึ เท่ยี วเตรไปโดยไรจดุ หมาย, รอนเรไป

คนธรรพ หมายถึง ชาวสวรรคพ วกหนง่ึ มีความชํานาญในวิชาดนตรีและ
ขบั รอ ง เปน บริวารของทาววธตรฐ ซึ่งเปน ผูรักษาโลกประจาํ ทิศตะวันออก ผูรกั ษาโลกประจาํ ทิศทงั้ 4
เรยี กวา ทาวจตโุ ลกบาล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

51

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

เออก็เม่ือเชาเจาจะเขาปานาสงสารปานประหนึ่งวาจะไปมิได ทํารองไหฝากลูกมิรูแลว
ครั้นคลาดแคลวเคล่ือนคลอยเขาสูดง ปานประหน่ึงวาจะหลงลืมลูกสละผัวตอมืดมัวจ่ึงกลับมา
ทําเปนบีบนํ้าตาตีอกวาลูกหาย ใครจะไมรูแยบคายความคิดหญิง ถาแมนเจาอาลัยอยูดวยลูก
จริง ๆ เหมือนวาจา ก็จะรบี กลบั เขามาแตว ่วี นั ไมท ันรอน เออน่ีเจาเที่ยวพเนจรนอนตามสนุกใจ
ชมนกชมไมในไพรวันสารพันที่จะมี ทั้งฤๅษีสิทธวิทยาธรคนธรรพ เทพารักษผูมีพักตรอันเจริญ
เห็นแลวก็นาเพลิดเพลินไมเมินได หรือเจาปะผลไมประหลาด รสสดสุกทรามเสวยไมเคยกิน
เจา ฉวยชิมชอบลนิ้ ก็หลงฉันอยูจ ง่ึ ชา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เม่ือเชาตอนจะเขาปาก็ดูนาสารประหน่ึงวาจะไมไปก็ไมได ทําทาทีฝากลูกแลว
รองไห แตเ มอ่ื ไดเขา ปา ไปแลว เหมอื นจะหลงลืมลูกลืมผัว จนมืดถึงกลับมา แกลงบีบน้ําตา
วาลูกหาย ใครจะไปรูความคิดของผูหญิง ถาเจาเปนหวงลูกจริงดั่งที่พูด ทําไมไมรีบกลับ
ตั้งแตยังไมมืด แตน่ีเจากลับเท่ียวชมนกชมไม ในปาก็มีทั้งฤๅษี คนธรรพ เทพารักษรูปงาม
เมอ่ื เห็นแลว กค็ งยากท่ีจะไมห ลงใหล

52

นกั เรียนลองถอดคําประพันธด ว ยตนเองกอน
แลว จึงดูเฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

อุปมาเสมือนหนึง่ ภุมรินบนิ วะวอนเที่ยวซับซาบเอาเกสรสุคนธมาเลศ พบดอกไมอันวิเศษ
ตองประสงคหลงเคลาคลึงรสจนลืมรัง เขาเถ่ือนเจาลืมพราไดหนาแลวลืมหลังไมแลเหลียว
เท่ียวทอดประทับมากลางทาง อันวาพระนางสิเปนหนอกษัตริยจะไปไหนก็มีแตกลดก้ัน พานจะ
เกรงแสงสุริยันไมคลาเคล่ือน เจารักเดินดวยแสงเดือนชมดาวพลาง ไดน้ําคางกลางคืนช่ืนอารมณ
สมคะเน พอมาถึงก็ทําเสข้ึนเสียงเล่ียงเลี้ยวพาโลวาลูกหาย เออน่ีเจามิหมายวาใคร ๆ ไมรูทัน
กระน้ันกระมัง หรือเจาเห็นวาพ่ีน้ีเปนชีอดจิตคิดอนิจจังทิ้งพยศ อดอารมณเสีย เจาเปนเพียงแต
เมียควรหรือมาหมิ่นได ถาแมนพี่อยูในกรุงไกรเหมือนแตกอนเกา หากวาเจาทําเชนนี้ กายของ
มัทรีกจ็ ะขาดสะบ้นั ลงทันตาดวยพระกรเบ้อื งขวาของอาตมาน้ีแลว แล

คาํ ศพั ท์ หมายถงึ ภมร, ผ้งึ , แมลงภู
ภุมรนิ หมายถงึ กลนิ่ หอมของดอกไม
สคุ นธมาเลศ หมายถึง ประมาทหรือขาดสติฃ
เขา เถอื่ นเจาลมื พรา หมายถงึ พดู ใสค วามผูอ่ืน, ใสร า ย, กลาวหา
พาโล หมายถงึ นักบวช ในที่น้หี มายถงึ พระเวสสันดรซึ่งบวชอยู
ชี

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

53

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธกันคะ

อุปมาเสมอื นหน่ึงภมุ รินบินวะวอ นเท่ียวซับซาบเอาเกสรสุคนธมาเลศ พบดอกไมอันวิเศษ
ตองประสงคหลงเคลาคลึงรสจนลืมรัง เขาเถื่อนเจาลืมพราไดหนาแลวลืมหลังไมแลเหลียว
เท่ียวทอดประทับมากลางทาง อันวาพระนางสิเปนหนอกษัตริยจะไปไหนก็มีแตกลดก้ัน พานจะ
เกรงแสงสุริยันไมคลาเคล่ือน เจารักเดินดวยแสงเดือนชมดาวพลาง ไดนํ้าคางกลางคืนชื่นอารมณ
สมคะเน พอมาถึงก็ทําเสขึ้นเสียงเล่ียงเล้ียวพาโลวาลูกหาย เออนี่เจามิหมายวาใคร ๆ ไมรูทัน
กระน้ันกระมัง หรือเจาเห็นวาพ่ีนี้เปนชีอดจิตคิดอนิจจังทิ้งพยศ อดอารมณเสีย เจาเปนเพียงแต
เมียควรหรือมาหม่ินได ถาแมนพี่อยูในกรุงไกรเหมือนแตกอนเกา หากวาเจาทําเชนนี้ กายของ
มัทรกี ็จะขาดสะบนั้ ลงทันตาดวยพระกรเบ้ืองขวาของอาตมานแี้ ลว แล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เปรียบเหมือนแมลงบินวอนเท่ียวดอมดมความหอมหวานของเกสรของดอกไม
พอพบดอกไมท ่ถี กู ใจกแ็ วะชิมรสจนลืมกลบั รงั ไดหนา แลว เจาลมื หลงั เท่ียวแวะไปตามทาง
พอกลับมาถงึ กลับทาํ โวยวายวาลูกหายไป เจาคงคิดวาคงไมมีใครรูทันกระมัง หรือเจาเห็น
วาพี่เปนนักบวชจึงไมมีจิตท่ีนึกโกรธ อารมณเสียได เจาเปนเมียควรหรือที่จะมาดูถูกพี่
แบบน้ี ถาตอนนี้พ่ีอยูในเมืองเหมือนเกาแลวเจาทําเชนนี้ รางเจาคงขาดลงทันตาดวยมือ
ขวาของพีน่ ี้แลวแล

54

นักเรยี นลองถอดคําประพันธด วยตนเองกอน
แลวจึงดูเฉลยในหนาถัดไปนะคะ

(สา มทฺที) สวนสมเด็จพระยอดมิ่งเยาวมาลยมัทรี เม่ือไดสดับคําพระราชสามีบริภาษณา
นาง ที่ความโศกก็เสื่อมสรางสงบจิตเพราะเจ็บใจ จึ่งกมพระเศียรลงกราบไหวแลววันทนาพลาง
นางจ่ึงทูลสนองพระราชบัญชาวา พระพุทธเจาขา ควรมิควรสุดแทแตจะทรงพระกรุณาโปรดท่ี
โทษานุโทษเปนลนเกลา ดวยขาพระพุทธเจากลับมาเวลาคํ่า ท้ังน้ีเพราะเปนกระลีขึ้นในไพรวัน
พฤกษาทุกสิ่งสารพันก็แปรปรวนทุกประการ ทั้งพ้ืนปาพระหิมพานตก็ผัดผันหว่ันไหวอยูวิงเวียน
เปลี่ยนเปน พยบั มดื ไมเหน็ หน

คาํ ศพั ท์ หมายถงึ กลา วติเตียน, กลา วโทษ, ดาวา
บริภาษ หมายถงึ คําส่งั
พระราชบัญชา หมายถึง ความผิดมากและนอ ย
โทษานโุ ทษ หมายถึง กลี, สิ่งเลวราย, เหตรุ าย
กระลี

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

55

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกันคะ

(สา มทฺที) สวนสมเด็จพระยอดมิ่งเยาวมาลยมัทรี เม่ือไดสดับคําพระราชสามีบริภาษณา
นาง ท่ีความโศกก็เสื่อมสรางสงบจิตเพราะเจ็บใจ จ่ึงกมพระเศียรลงกราบไหวแลววันทนาพลาง
นางจึ่งทูลสนองพระราชบัญชาวา พระพุทธเจาขา ควรมิควรสุดแทแตจะทรงพระกรุณาโปรดที่
โทษานุโทษเปนลนเกลา ดวยขาพระพุทธเจากลับมาเวลาคํ่า ท้ังนี้เพราะเปนกระลีข้ึนในไพรวัน
พฤกษาทุกส่ิงสารพันก็แปรปรวนทุกประการ ทั้งพื้นปาพระหิมพานตก็ผัดผันหวั่นไหวอยูวิงเวียน
เปล่ียนเปน พยบั มืดไมเห็นหน

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

สวนพระนางมัทรีเม่ือไดยินคําพระเวสสันดรกลาวโทษ ความโกรธที่มีอยูก็พลัน
คลายลง จึงกมลงกราบพลางทูลบอกพระเวสสันดรวา เหตุท่ีนางกลับมาถึงในเวลามืดคํ่า
เพราะเกิดเหตุรายขึ้นในระหวางเดินปา ตนไมดอกไมก็แปรปรวนผิดแปลกจากเดิมไป
ท้งั หมด ทัง้ ปาหิมพานตกลบั มืดมัวมองไมเหน็

56

นกั เรียนลองถอดคาํ ประพันธด วยตนเองกอน
แลวจงึ ดูเฉลยในหนาถัดไปนะคะ

ขาพระบาทนรี่ อ นรนไมหยุดหยอนแตสกั อยาง แตเดนิ มาก็บงั เกิดประหลาดลางข้นึ ในกลาง
พนาลี พบพญาราชสีหสองเสือท้ังสามสัตวสกัดหนาไมมาได ตอสิ้นแสงอโณทัยจ่ึงได
คลาเคล่ือน ใชจะเปนเหมือนพระองคดํารินั้นก็หามิได พระพุทธเจาขา ตั้งแตเกลากระหมอมฉัน
ตกมาเปนขานอย พระองคเห็นพิรุธรองรอยราวรานที่ตรงไหน ทอดพระเนตรสังเกตไวแตปาง
กอน จึงเคืองคอนดวยคําหยาบยอกใจเจ็บจิตเหลือกําลังพระคุณเอยจะคิดดูมั่งเปนไรเลาวา
มัทรีนี้เปนขาเกาแตกอนมาดั่งเงาตามพระบาทาก็เหมือนกัน นอกจากน้ันท่ีแนนอนคือ นางไหน

อันสนิทชิดใชแตกอนกาล ยังจะติดตามพระราชสมภารมาบางละหรือ ไดแตมัทรีแสนดื้อ
ผเู ดยี วดอก ไมร ูจกั ปลน้ิ ปลอกพลิกไพลเ อาตวั หนี มทั รีสัตยาสวามิภักดริ์ กั ผวั เพยี งบิดาก็วาได ถึง
จะยากเย็นเขญ็ ใจก็ตามกรรม

คาํ ศพั ท์

พนาลี หมายถึง กลา วตเิ ตยี น, กลา วโทษ, ดาวา
พระอาทติ ยเ พง่ิ ข้นึ , กรอนมาจาก อรุโณทัย
อโณทยั หมายถึง เจ็บแปลบเหมอื นถกู ของแหลมเสียดแทง
ใหการรบั รองสงิ่ ทไ่ี ดก ระทาํ ไปแลว
ยอก หมายถงึ ยอมตนหรือมอบตนอยูใตอํานาจ

สตั ยา หมายถงึ

สวามภิ กั ด์ิ หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

57

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกนั คะ

ขาพระบาทนี่รอ นรนไมห ยุดหยอนแตสักอยาง แตเดนิ มาก็บงั เกดิ ประหลาดลางขน้ึ ในกลาง
พนาลี พบพญาราชสีหสองเสือท้ังสามสัตวสกัดหนาไมมาได ตอสิ้นแสงอโณทัยจ่ึงได
คลาเคลื่อน ใชจะเปนเหมือนพระองคดํารินั้นก็หามิได พระพุทธเจาขา ตั้งแตเกลากระหมอมฉัน
ตกมาเปนขานอย พระองคเห็นพิรุธรองรอยราวรานท่ีตรงไหน ทอดพระเนตรสังเกตไวแตปาง
กอน จึงเคืองคอนดวยคําหยาบยอกใจเจ็บจิตเหลือกําลังพระคุณเอยจะคิดดูม่ังเปนไรเลาวา
มัทรีนี้เปนขาเกาแตกอนมาด่ังเงาตามพระบาทาก็เหมือนกัน นอกจากน้ันที่แนนอนคือ นางไหน
อันสนิทชิดใชแตกอนกาล ยังจะติดตามพระราชสมภารมาบางละหรือ ไดแตมัทรีแสนดื้อ
ผูเ ดียวดอก ไมร จู กั ปลิ้นปลอกพลิกไพลเ อาตวั หนี มัทรีสัตยาสวามภิ กั ดิร์ ักผวั เพียงบดิ ากว็ าได ถึง
จะยากเยน็ เข็ญใจกต็ ามกรรม

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

ขาพระบาทรีบรอนจนไมไดหยุดพัก แตเดินมาก็เกิดเร่ืองประประหลาดข้ึนกลางปา
พบพญาราชสีหและเสือสองตัวมาสกัดหนาไวไมใหเดินตอ จนสิ้นแสงคํ่าลงจึงไดออก
เดินตอ ไมใชอยางท่ีพระองคกลาวหาเลย ต้ังแตทําหนาที่ภรรยามา พระองคเคยเห็นตน
นอกลูกนอกทางหรือไม หรือทานผูกใจเจ็บไวแตปางกอน เพราะไมวานางคนใดท่ีสนิทชิด
ใกลพระองคก็หางหายกันไป มีเพียงนางผูเดียวท่ียังคอยดูแลพระองคอยู นางใหคําสัญญา
วาจะซือ่ สัตยก บั พระองคเพียงผเู ดยี ว แมจ ะลําบากยากเย็นเพยี งใดก็ตาม

58

นักเรยี นลองถอดคําประพันธดวยตนเองกอน

แลว จงึ ดูเฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

(วนมลู ผล หาริยา) อตุ สาหะตระตรากตระตรําเตร็ดเตรหาผลาผลไม ถึงที่ไหนจะรกเร้ียวก็
ซอกซอนอุตสาหเท่ียวไมถอยหลังจนเน้ือหนังขวนขาดเปนริ้วรอย โลหิตไหลยอยทุกหยอมหนาม
อารามจะใคร ไดผลาผลไมม าปฏิบตั ิลูกบํารุงผวั ถงึ กระไรจะคมุ ตวั กท็ ั้งยากนาหลากใจ อกของใคร
จะอาภัพยับพกิ ลเหมอื นอกของมทั รีไมม ีเนตร นาทจ่ี ะสงสารสังเวชโปรดปรานีวามัทรีน้ีเปนเพ่ือน
ยากอยจู ริง ๆ ชางคอนติงปริภาษณาไดล งคอไมคิดเลย พระคุณเอยถึงพระองคจะสงสัย ก็น้ําใจ
ของมัทรีนี้กตเวทีเปนไมเทากาวเขาสูทางท่ีทดแทน (รามํ สีตาวนุพฺพตา) อุปมาแมนเหมือนสีดา
อนั ภักดตี อสามีรามบัณฑิต ปานประหน่ึงวาศิษยกับอาจารย พระคุณเอยเกลากระหมอมฉานทํา
ผิดแตเพียงนี้เพราะวาลวงราตรีจ่ึงมีโทษ ขอพระองคจงทรงพระกรุณาโปรดซ่ึงโทษานุโทษ
กระหมอ มฉนั มัทรแี ตครั้งเดียวนเ้ี ถดิ

คาํ ศพั ท์ มุง อยางรีบรอน, พะวงอยูกบั สง่ิ ใดสิ่งหน่ึง, ตั้งหนา ตั้งตา
อาราม หมายถงึ ปราศจากโชค, เคราะหราย, วาสนานอ ย, ตกอบั , ลาํ เคญ็
อาภพั หมายถงึ พระราม ช่อื ตัวเอกในเรื่องรามเกียรติ.์
รามบณั ฑิต หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

59

มาดเู ฉลยจากบทประพันธก นั คะ

(วนมูลผล หาริยา) อุตสาหะตระตรากตระตรําเตร็ดเตรหาผลาผลไม ถึงท่ีไหนจะรกเร้ียวก็
ซอกซอนอุตสาหเท่ียวไมถอยหลังจนเน้ือหนังขวนขาดเปนริ้วรอย โลหิตไหลยอยทุกหยอมหนาม
อารามจะใคร ไดผลาผลไมมาปฏิบตั ลิ กู บํารุงผวั ถึงกระไรจะคมุ ตัวก็ทัง้ ยากนาหลากใจ อกของใคร
จะอาภัพยับพกิ ลเหมือนอกของมทั รีไมม เี นตร นาท่ีจะสงสารสังเวชโปรดปรานีวามัทรีนี้เปนเพื่อน
ยากอยจู ริง ๆ ชางคอนตงิ ปริภาษณาไดลงคอไมคิดเลย พระคุณเอยถึงพระองคจะสงสัย ก็นํ้าใจ
ของมัทรีน้ีกตเวทีเปนไมเทากาวเขาสูทางท่ีทดแทน (รามํ สีตาวนุพฺพตา) อุปมาแมนเหมือนสีดา
อันภักดตี อ สามีรามบัณฑิต ปานประหน่ึงวาศิษยกับอาจารย พระคุณเอยเกลากระหมอมฉานทํา
ผิดแตเพียงนี้เพราะวาลวงราตรีจึ่งมีโทษ ขอพระองคจงทรงพระกรุณาโปรดซึ่งโทษานุโทษ
กระหมอ มฉนั มทั รีแตคร้ังเดียวน้เี ถดิ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

อุตสาหตรากตรําเก็บผลไม ถึงท่ีไหนจะรกก็ยอมเขาไปจนโดนขีดขวนเปนรอย
เลือดไหลไปทุกท่ี เพ่ือใหไดผลไมมาใหลูกและสามี ใครจะอาภัพนาสงสารเทานางมัทรีคง
ไมม แี ลว ไมค ิดเลยวาพระองคจะกลาวโทษไดลงคอ หากพระองคจะสงสัยในนํ้าใจของนาง
ก็ขอใหเชื่อวานางเปนเหมือนดั่งนางสีดาที่ซ่ือสัตยตอพระราม เหมือนศิษยที่กตัญูตอ
อาจารย หากนางทาํ ผิดทก่ี ลับมามืดคาํ่ ไดโปรดลงโทษนางเด๋ยี วน้ีเถิด

60

แบบฝกหัดทายบทท่ี 5
ความรกั กบั อุบาย

พระเวสสนั ดรเลอื กใชอ บุ ายใดใหพ ระนางมทั รลี ืม
ความเศราเรอ่ื งลูก

……………………………………...........…

เพราะเหตุใดจงึ เลือกใชอุบายนน้ั และอบุ ายนนั้ ชวยให
พระนางมทั รลี มื ความเศรา ไดจริงหรือไม

……………………………………...........…
……………………………………...........…
……………………………………...........…
……………………………………...........…
……………………………………...........…
……………………………………...........…

61

เฉลยแบบฝก หดั ทา ยบทท่ี 5
ความรักกบั อบุ าย

พระเวสสนั ดรเลอื กใชอ ุบายใดใหพ ระนางมทั รีลืม
ความเศราเร่อื งลูก

…อบุ …า…ยห…ึงห…ว…ง…กล…า …วห…า…วา …น…าง…มีช..า..ย..อ..่นื ...…

เพราะเหตุใดจงึ เลอื กใชอ บุ ายนั้น และอบุ ายน้ัน
ชวยใหพระนางมัทรลี มื ความเศรา ไดจ รงิ หรอื ไม

…เ…พอื่ …ให…น …าง…ร…ูสกึ …โก…ร…ธท…่ีพ…ระ…เว…ส.ส..นั..ด..ร....…
…เข…า ใ…จ…ผดิ …วา…น…าง…ก…ลับ…ช…าเ…พร…า…ะม..ัว..แ..ต.. ...…
…ไ…ปย…งุ …กบั …ช…าย…อ…่นื …แล…ะ…สา…ม…าร…ถ.ท..ํา..ใ.ห.....…
…น…าง…ลมื…ค…วา…ม…เศ…รา…ได…จ…ริง…เ…พร…า.ะ..........…
…น…าง…รูส…ึก…โก…รธ…ท…พี่ …ระ…เว…สส…ัน…ด…รค..ิด..ว.า......…
…น…าง…ไม…ซ …ือ่ ส…ตั …ยก…ับ…พ…ระ…อ…งค… …...........…

62

หนว ยท่ี 2
รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กณั ฑม ทั รี

บทที่ 6

ความโศกเสื่อมสรา ง
สงบจิต

63

นกั เรยี นลองถอดคาํ ประพนั ธด วยตนเองกอน
แลวจึงดูเฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

เมื่อสมเด็จพระยอดม่ิงเยาวมาลยมัทรี กราบทูลพระราชสามีสักเทาใด ๆ ทาวเธอจะได
ปราศรัยกไ็ มม ี พระนางยิ่งหมองศรีโศกกาํ สรดสะอึกสะอ้ืน ถวายบังคมคืนออกมาเท่ียวแสวงหา
พระลูกรักทุกหนแหง กระจางแจงดวยแสงพระจันทรสองสวางพ้ืนอัมพรประเทศวิถี นางเสด็จ
จรลีไปหยุดยืนในภาคพื้นปริมณฑลใตตนหวา จึ่งตรัสวา (อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา) ควรจะสงสาร
เอยดวยตนหวาใหญใกลอาราม งามดวยกิ่งกานประกวดกัน ใบชอุมประชุมชอเปนฉัตรช้ัน
ดั่งฉัตรทอง แสงพระจันทรด้ันสองตองน้ําคางท่ีขังใหไหลลงหยดยอย เหมือนหน่ึงน้ําพลอย
พรอย ๆ พราย ๆ ตอ งกับแสงกรวดทรายทีใ่ ตตนอรา มวามวาวดูเปนวนวงแวว

คาํ ศพั ท์ สลด, เศรา โศก, รองไห, เศรา หมอง
กําสรด หมายถงึ เดิน, เดนิ เย้ืองกราย
อาภพั หมายถงึ วงรอบ, บริเวณรอบ ๆ , ระแวก
ปรมิ ณฑล หมายถึง ฝาไป, ดนไป, ดมุ เดาไปไมกลัวอปุ สรรค
ด้ัน หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

64

มาดูเฉลยจากบทประพันธก ันคะ

เมื่อสมเด็จพระยอดมิ่งเยาวมาลยมัทรี กราบทูลพระราชสามีสักเทาใด ๆ ทาวเธอจะได
ปราศรยั ก็ไมมี พระนางย่ิงหมองศรีโศกกาํ สรดสะอึกสะอื้น ถวายบังคมคืนออกมาเท่ียวแสวงหา
พระลูกรักทุกหนแหง กระจางแจงดวยแสงพระจันทรสองสวางพื้นอัมพรประเทศวิถี นางเสด็จ
จรลีไปหยุดยืนในภาคพื้นปริมณฑลใตตนหวา จึ่งตรัสวา (อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา) ควรจะสงสาร
เอยดวยตนหวาใหญใกลอาราม งามดวยก่ิงกานประกวดกัน ใบชอุมประชุมชอเปนฉัตรช้ัน
ด่ังฉัตรทอง แสงพระจันทรดั้นสองตองนํ้าคางท่ีขังใหไหลลงหยดยอย เหมือนหน่ึงน้ําพลอย
พรอ ย ๆ พราย ๆ ตองกบั แสงกรวดทรายทใี่ ตตน อรามวามวาวดเู ปนวนวงแวว

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เมื่อพระนางมัทรีกราบทูลพระเวสสันดรสักเทาไร พระองคก็ยังไมยอมบอกอะไร
นางจึงย่งิ รูสกึ เศราหมอง ขอลาออกมาหาลูกดวยตนเอง ทางเดินสวางดวยแสงจันทร นาง
เดินไปจนถึงใตตนหวา แลวรําพึงรําพันขึ้นวาตนหวานี้งามดวยใบและก่ิงกานดั่งฉัตรทอง
แสงพระจันทรที่สองผานตองกับน้ําคางท่ีกําลังหยดยอย เหมือนพลอยตองกับแสงกรวดดู
แวววาว

65

นักเรยี นลองถอดคาํ ประพนั ธดวยตนเองกอ น
แลวจึงดูเฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

ดั่งบุคคลเอาแกวมาระแนงแกลงมาโปรยโรยรอบปริมณฑลก็เหมือนกัน งามดั่ง
ไมปริชาตในเมืองสวรรคมาปลูกไว ลูกรัก เจาแมเอย เจาเคยมาอาศัยน่ังนอนประทับรอน
สําราญรมร่ืน ๆ สํารวลเลนเย็นสบายพระพายรําเพยพัดมาฉิวเฉื่อยเรไรระรี่เรื่อยรองอยูหร่ิง ๆ
แตลกู รักของแมท้งั ชายหญงิ ไปอยูไหนไมเหน็ เลย (มหานโิ ค รธชาตํ) อนิจจาเอยเห็นแตไทรทองถัด
กันไป กิ่งกานใบรากหอยยื่นระยา เจาเคยมาหอยโหนโยนชิงชาชวนกันแกวงไกว แลวเลนไล
ปด ตาเรน แทบหลงั บริเวณพระอาวาส

คาํ ศพั ท์ เรียง, รอน
ระแนง หมายถึง ตนไมสวรรคใ นสวนพระอินทร, ตน ทองหลาง
ไมปริชาติ หมายถึง สรวล,หวั เราะ
สํารวล หมายถึง ซอน, แอบ, บัง, หลีก, หลบ, แฝง
เรน หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

66

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกนั คะ

ดั่งบุคคลเอาแกวมาระแนงแกลงมาโปรยโรยรอบปริมณฑลก็เหมือนกัน งามดั่ง
ไมปริชาตในเมืองสวรรคมาปลูกไว ลูกรัก เจาแมเอย เจาเคยมาอาศัยนั่งนอนประทับรอน
สําราญรมร่ืน ๆ สํารวลเลนเย็นสบายพระพายรําเพยพัดมาฉิวเฉ่ือยเรไรระร่ีเร่ือยรองอยูหริ่ง ๆ
แตล กู รักของแมทัง้ ชายหญงิ ไปอยูไหนไมเ ห็นเลย (มหานิโค รธชาตํ) อนิจจาเอยเห็นแตไทรทองถัด
กันไป กิ่งกานใบรากหอยยื่นระยา เจาเคยมาหอยโหนโยนชิงชาชวนกันแกวงไกว แลวเลน
ไลปดตาเรนแทบหลังบริเวณพระอาวาส

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

ด่งั มีคนเอาแกวมาเรยี งรอนโปรยปรายรอบบรเิ วณ งามเหมือนตนปริชาติบนสวรรค
ลูกรักของแมเคยมาอาศยั นงั่ นอนหลบรอ น นอนเลนกันอยา งเย็นสบาย แตตอนนี้ลกู ของแม
ทั้งสองหายไปไหนไมเห็นเลย เม่ือเห็นตนไทรทองท่ีอยูถัดกันไป เจาก็เคยนั่งชิงชา ว่ิงเลน
ซอนแอบกันอยหู ลังบรเิ วณที่พกั

67

นักเรียนลองถอดคาํ ประพันธดว ยตนเองกอน
แลว จงึ ดูเฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

(อิมาตา โปกฺขรณี รมฺมา) เจาเคยมาประพาสสรงสนานในสระศรี โบกขรณีตําแหนง
นอกพระอาวาส นางเสด็จลีลาสไปเที่ยวเวียนรอบ จ่ึงตรัสวานํ้าเอยเคยมาเปยมขอบเปนไร
จ่ึงขอดขุนลงหมอง พระพายเจาเอยเคยมาพัดตองกลีบอุบล พากล่ินสุคนธขจรรสมารวยรื่น
เปนไรจึ่งเส่ือมหอมหายชื่นไมเฉ่ือยฉ่ําฝูงปลาเอยเคยมาผุดคลํ่าดําแฝงฟอง บางก็ข้ึนลองวายอยู
ลอยเล่ือยชมแสงเดือนอยูพราย ๆ เปนไรจ่ึงไมวายเวียนวน นกเจาเอยเคยบินลงไลจิกเหย่ือ
ทุกเวลา วันนี้แปลกเปลาตาแมแลไมเห็น พระลูกเอยเจาเคยมาเท่ียวเลนแมแลไมเห็นแลว
โอแ ลเหน็ แตสระแกวอยูอ า งวา งวงั เวงใจ

คาํ ศพั ท์ อาบน้าํ
สรงสนาน หมายถึง สระบวั
โบกขรณี หมายถงึ บัวสาย
อุบล หมายถงึ ฟุง ไป, กระจายไป
ขจร หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

68

มาดเู ฉลยจากบทประพันธก นั คะ

(อิมาตา โปกฺขรณี รมฺมา) เจาเคยมาประพาสสรงสนานในสระศรี โบกขรณีตําแหนง
นอกพระอาวาส นางเสด็จลีลาสไปเที่ยวเวียนรอบ จ่ึงตรัสวานํ้าเอยเคยมาเปยมขอบเปนไร
จ่ึงขอดขุนลงหมอง พระพายเจาเอยเคยมาพัดตองกลีบอุบล พากล่ินสุคนธขจรรสมารวยรื่น
เปนไรจึ่งเสื่อมหอมหายช่ืนไมเฉื่อยฉํ่าฝูงปลาเอยเคยมาผุดคลํ่าดําแฝงฟอง บางก็ข้ึนลองวายอยู
ลอยเล่ือยชมแสงเดือนอยูพราย ๆ เปนไรจึ่งไมวายเวียนวน นกเจาเอยเคยบินลงไลจิกเหยื่อ
ทุกเวลา วันนี้แปลกเปลาตาแมแลไมเห็น พระลูกเอยเจาเคยมาเท่ียวเลนแมแลไมเห็นแลว
โอแลเห็นแตส ระแกวอยูอางวางวังเวงใจ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เจา เคยมาอาบน้าํ ในสระบวั แหงนี้ พระนางมัทรีเทย่ี วเดนิ ไปรอบ ๆ พลางบอกวาน้ํา
ในสระเคยเต็มขอบแตตอนน้ีทําไมกับขุนหมองลง ลมท่ีเคยพัดมากระทบกับกลีบของ
ดอกบัว พากล่ินหอมฟุงไปไกล ทําไมตอนนี้กลับไมมีแลว ฝูงปลาท่ีเคยผุดวายพนฟองก็
หายไป นกท่ีเคยบินจิกเหยื่อวันนี้กลับไมเห็น ลูกของแมที่เคยมาเท่ียวเลนแมก็ไมเห็นอีก
แลว เหลอื แตส ระน้าํ ใหเหน็ วังเวงใจ

69

นกั เรยี นลองถอดคาํ ประพันธดว ยตนเองกอน

แลว จงึ ดูเฉลยในหนาถัดไปนะคะ

นางกเ็ สด็จครรไลลว งตําบลเท่ียวคนหาพระลูกตามลาํ เนาเนนิ ปา ทุกสุมทุมพุมพฤกษาสูง
ยูงยางใหญไพรระหง พนัสแดนดงเย็นยะเยือกเงียบสงัดเหงา ไดยินแตเสียงดุเหวาละเมอรอง
กองพนาเวศ พระกรรณเธอสังเกตวาสองดรุณเยาวเรศเจารองขานอยูแวว ๆ ใหหวาดวา
สําเนียงพระลูกแกวเจาขานรับพระมารดา นางเสด็จลีลาเขาไปดู เห็นหมูสัตวจตุบาท
กลาดกลุมเขาสุมนอน นางก็ย่ิงสะทอนถอนพระทัยเทวษครวญเสด็จดวน ๆ ดะดุมเดินเมิงมุง
ละเมาะไมมองหมอบ แตยางเหยียบกรอบก็เหลียวหลัง พระโสตฟงใหวาดแวววาสําเนียงเสียง
พระแกวเจาบนอยูงึม ๆ พุมไมคร้ึมเปนเงา ๆ ชะโงกเงื้อม พระเนตรเธอแลเหลือบใหลายเลื่อม
เปนรูปคนตะคุม ๆ อยูคลาย ๆ แลวหายไป สมเด็จอรไทเธอเที่ยวตะโกนกูกูกอง พระพักตร
เธอฟมู ฟองนองไปดวยนํ้าพระเนตรเธอโศกา

คาํ ศพั ท์ นกกาเหวา
ดุเหวา หมายถึง ใบหู
พระกรรณ หมายถึง สัตวส่เี ทา
สัตวจ ตบุ าท หมายถึง นางผเู ปน ใหญ, นางผมู สี กุล, ใชเ รียกนางกษัตรยิ 
อรไท หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

70

มาดเู ฉลยจากบทประพันธกนั คะ

นางก็เสดจ็ ครรไลลว งตําบลเท่ยี วคน หาพระลูกตามลาํ เนาเนินปา ทุกสุมทุมพุมพฤกษาสูง
ยูงยางใหญไพรระหง พนัสแดนดงเย็นยะเยือกเงียบสงัดเหงา ไดยินแตเสียงดุเหวาละเมอรอง
กองพนาเวศ พระกรรณเธอสังเกตวาสองดรุณเยาวเรศเจารองขานอยูแวว ๆ ใหหวาดวา
สําเนียงพระลูกแกวเจาขานรับพระมารดา นางเสด็จลีลาเขาไปดู เห็นหมูสัตวจตุบาท
กลาดกลุมเขาสุมนอน นางก็ยิ่งสะทอนถอนพระทัยเทวษครวญเสด็จดวน ๆ ดะดุมเดินเมิงมุง
ละเมาะไมมองหมอบ แตยางเหยียบกรอบก็เหลียวหลัง พระโสตฟงใหวาดแวววาสําเนียงเสียง
พระแกวเจาบนอยูงึม ๆ พุมไมคร้ึมเปนเงา ๆ ชะโงกเงื้อม พระเนตรเธอแลเหลือบใหลายเลื่อม
เปนรูปคนตะคุม ๆ อยูคลาย ๆ แลวหายไป สมเด็จอรไทเธอเท่ียวตะโกนกูกูกอง พระพักตร
เธอฟมู ฟองนองไปดวยน้ําพระเนตรเธอโศกา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมทั รีหาลูกไปทว่ั ทงั้ ปา ทกุ สุมทมุ พมุ ไม ปา ในตอนนี้เงียบสงบไดยินเสียงแต
นกกาเหวา หขู องนางไดย ินเหมือนเสยี งของลูกทงั้ สองคนรองขานอยูแวว ๆ แตพอเขาไปดู
ก็เจอเพียงแตสัตวสี่เทานอนสุมกันอยู ย่ิงทําใหนางรูสึกหวาดกลัว รีบเดินออกตามหา
ระหวางนน้ั กไ็ ดยินเหมือนเสยี งและเงาของลูกทั้งสอง นางจึงตะโกนรองเรียก หนาก็นองไป
ดวยนํ้าตา

71

นักเรยี นลองถอดคาํ ประพนั ธดวยตนเองกอ น

แลวจึงดูเฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

จึ่งตรัสวาโอโอเวลาปานฉะนี้เอยมิดึกดื่น จวนจะสิ้นคืนคอนรุงเสียแลวกระไรไมรูเลย
พระพายรําเพยพัดมารี่เร่ือยอยูเฉ่ือยฉิว อกแมนี้ใหออนหิวสุดละหอย ทั้งดาวเดือนก็เคล่ือน
คลอยลงลับไม สุดที่แมจะติดตามเจาไปในยามนี้ ฝูงลิงคางบางชะนีท่ีนอนหลับ ก็กลิ้งกลับ
เกลือกตัวอยูย้ัวเยี้ย ท้ังนกหกก็งัวเงียเหงาเงียบทุกรวงรัง แตแมเท่ียวเซซังเสาะแสวงทุกแหง
หองหิมเวศท่ัวประเทศทุกราวปา สุดสายนัยนาที่แมจะตามไปเล็งแล สุดโสตแลวที่แมจะซับ
ทราบฟงสําเนียง สุดสุรเสียงท่ีแมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แมจะเยื่องยองยกยางลง
เหยยี บดิน ก็สดุ สิ้นสุดปญญาสุดหาสดุ คนเหน็ สุดคิด จะไดพานพบประสบรอยพระลูกนอยแต
สักนิดไมมีเลย จ่ึงตรัสวาเจาดวงมณฑาทองท้ังคูของแมเอย หรือวาเจาท้ิงขวางวางจิตไป
เกิดอ่ืน เหมอื นแมฝ นเมื่อคนื น้ีแลว แล

คาํ ศพั ท์ ปาหมิ พานต
หมิ เวศ หมายถึง ปราศจากโชค, เคราะหราย, วาสนานอ ย, ตกอับ, ลําเคญ็
ดอกไมท ิพยแ หง สวรรค
อาภพั หมายถึง
มณฑาทอง หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

72

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

จ่ึงตรัสวาโอโอเวลาปานฉะนี้เอยมิดึกด่ืน จวนจะสิ้นคืนคอนรุงเสียแลวกระไรไมรูเลย
พระพายรําเพยพัดมารี่เรื่อยอยูเฉื่อยฉิว อกแมน้ีใหออนหิวสุดละหอย ท้ังดาวเดือนก็เคล่ือน
คลอยลงลับไม สุดที่แมจะติดตามเจาไปในยามน้ี ฝูงลิงคางบางชะนีที่นอนหลับ ก็กล้ิงกลับ
เกลือกตัวอยูย้ัวเย้ีย ทั้งนกหกก็งัวเงียเหงาเงียบทุกรวงรัง แตแมเที่ยวเซซังเสาะแสวงทุกแหง
หองหิมเวศทั่วประเทศทุกราวปา สุดสายนัยนาท่ีแมจะตามไปเล็งแล สุดโสตแลวท่ีแมจะซับ
ทราบฟงสําเนียง สุดสุรเสียงที่แมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาท่ีแมจะเยื่องยองยกยางลง
เหยียบดิน ก็สุดสิ้นสุดปญญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด จะไดพานพบประสบรอยพระลูกนอยแตสัก
นิดไมมีเลย จ่ึงตรัสวาเจาดวงมณฑาทองทั้งคูของแมเอย หรือวาเจาทิ้งขวางวางจิตไป
เกิดอืน่ เหมอื นแมฝนเมอ่ื คืนนแ้ี ลว แล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

จึงกลาววา ตอนน้ีก็ดึกมาก จวนจะเชาอยูแลว ลมก็ยังมาพัดมาอยูเร่ือย ๆ ใจของ
แมมนั ชา งหดหู ท้งั ดาว เดอื นกก็ ําลงั จะหายไป ฝงู ลิง คา ง ที่นอนกก็ ลบั ตัวกันย้ัวเยี้ย ท้ังนก
ก็นอนหลับกันอยูทุกรัง แตแมยังเดินตามหาลูกทั่วทั้งปา สุดสายตาที่แมจะตามไปหา
สุดเสียงท่ีแมจะยังไดยิน สุดเสียงท่ีแมจะเรียกหา สุดฝเทาที่จะเหยียบเดิน ก็สุดปญญาสุด
หนทางทีแ่ มจะคดิ หาทางพบลูกทั้งสองอีกคร้ัง หรือวา ลกู ท้งั สองจะจากแมไ ปเกดิ อื่นอยากที่
แมฝ น เมอ่ื คนื นีแ้ ลว

73

(ภิกฺขเว) ดูกรสงฆผูทรงพรหมจารี เมื่อสมเด็จพระมัทรีกําสรดแสนกัมปนาทเพียง
พระสันดานจะขาดจะดับสูญ (ปริเทวิตฺวา) นางเสวยพระอาดูรพูนเทวษในพระอุรา
น้ําพระอัสสุชลนาเธอไหลนองครองพระเนตร ทรงพระกันแสงแสนเทวษพิไรรํ่า ต้ังแต
ประถมยามค่ําไมห ยอนหยดุ แตส กั โมงยาม นางเสด็จไตเตาติดตามทุกตําบลละเมาะไมไพรสณฑ
ศขิ รนิ ทุกหว ยธารละหานหนิ เหวหุบกองคูหาวาส ทรงพระพิไรรองกองประกาศเกริ่นสําเนียง
พระสุรเสียงเธอเยือกเย็นระยอทุกอกสัตว พระพายรําเพยทุกก่ิงกานบุษบงก็เบิกบานผกากร
รัศมีพระจันทรก็มัวหมองเหมือนหน่ึงจะเศราโศกแสนวิปโยคเม่ือยามปจจุสมัย ทั้งรัศมี
พระสุริโยทัยสองอยูราง ๆ ข้ึนเรืองฟา เสียงชะนีเหนี่ยวไมไหหาละหอยโหย พระกําลังนางก็

อิดโรยพิไรร่ํารอง พระสุรเสียงเธอกูกองกังวานดง เทพเจาทุกพระองคกอดพระหัตถ

เงี่ยพระโสตสดับสาร พระเยาวมาลยเธอเท่ียวหาพระลูก พระนางเธอเสวยทุกขแสนเข็ญ
ต้ังแตยามเย็นจนรุงเชา กส็ ดุ สน้ิ ที่จะเท่ียวคน ทุกตําแหนงแหงละสามหนเธอเทยี่ วหา

คาํ ศพั ท์
พระอาดรู หมายถงึ เดือดรอ น ทนทุกขเวทนาทั้งกายและใจ
ประถมยาม หมายถงึ ปฐมยาม แปลวา ยามแรก กําหนดนบั ต้ังแต 18 นาฬิกา (หกโมงเยน็ ) ถึง
22 นาฬิกา (4 ทมุ ) ในบาลแี บงกลางคืนเปน 3 ยาม ยามหน่งึ มี 4 ชวั่ โมง เรียกวา ปฐมยาม มชั ฌิมยาม
และปจฉมิ ยาม
ระยอ หมายถึง ทอ, คราม, ไมส ู, หมดกาํ ลงั ใจสตู อ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

74

(ภิกฺขเว) ดูกรสงฆผูทรงพรหมจารี เมื่อสมเด็จพระมัทรีกําสรดแสนกัมปนาทเพียง
พระสันดานจะขาดจะดับสูญ (ปริเทวิตฺวา) นางเสวยพระอาดูรพูนเทวษในพระอุรา
น้ําพระอัสสุชลนาเธอไหลนองครองพระเนตร ทรงพระกันแสงแสนเทวษพิไรรํ่า ตั้งแต
ประถมยามคา่ํ ไมห ยอ นหยุดแตสกั โมงยาม นางเสด็จไตเตาติดตามทุกตําบลละเมาะไมไพรสณฑ
ศขิ ริน ทกุ หว ยธารละหานหินเหวหบุ กองคูหาวาส ทรงพระพิไรรองกองประกาศเกริ่นสําเนียง
พระสุรเสียงเธอเยือกเย็นระยอทุกอกสัตว พระพายรําเพยทุกกิ่งกานบุษบงก็เบิกบานผกากร
รัศมีพระจันทรก็มัวหมองเหมือนหนึ่งจะเศราโศกแสนวิปโยคเมื่อยามปจจุสมัย ทั้งรัศมี
พระสุริโยทัยสองอยูราง ๆ ข้ึนเรืองฟา เสียงชะนีเหนี่ยวไมไหหาละหอยโหย พระกําลังนางก็
อิดโรยพิไรรํ่ารอง พระสุรเสียงเธอกูกองกังวานดง เทพเจาทุกพระองคกอดพระหัตถ
เงี่ยพระโสตสดับสาร พระเยาวมาลยเธอเที่ยวหาพระลูก พระนางเธอเสวยทุกขแสนเข็ญ
ตง้ั แตยามเยน็ จนรุง เชา ก็สุดสนิ้ ทีจ่ ะเที่ยวคน ทุกตําแหนงแหงละสามหนเธอเทย่ี วหา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมัทรีทรงเศราโศกเสียใจแทบจะขาดใจตาย น้ําตาพระนางไหลคลอ รองไห
ตั้งแตยามค่ําไมหยุดหยอน เท่ียวหาไปทุกท่ี เสียงของพระนางเยือกเย็นและทุกขระทม
ลมพัดก่ิงไมทุกกิ่งกาน ดอกบุษบงก็เบิกบาน แสงของพระจันทรดูมัวหมอง เหมือนจะ
โศกเศรา แสงของพระอาทิตยสองราง ๆ เสียงชะนีเหนี่ยวก่ิงไม พระนางมัทรีก็อิดโรย
เสียงของพระนางกองกังวานไปทั่วปาดง เพทพระเจาทุกองคทรงเงี่ยหูฟงเสียงของ
พระนางเรยี กหาลกู พระนางมีความทุกขยากแสนเขญ็ ตงั้ แตยามเยน็ จนรุงเชา หมดที่จะ
คนหา นางคนหาทุกตําแหนง ตําแหนง ละสามหน

75

นักเรยี นลองถอดคําประพนั ธด ว ยตนเองกอ น

แลว จงึ ดเู ฉลยในหนาถดั ไปนะคะ

กัณหาชาลีลกู รกั แม นบั วันแตวา จะแลลับลวงไปเสยี แลวหนอ ใครจะกอดพระศอเสวย
นมผทมดวยแมเลา ยามเมื่อแมจะเขาท่ีบรรจถรณ เจาเคียงเรียงหมอนนอนแนบขางทุกราตรี
แตแมน จ้ี ะกลอมใครใหนิทรา โอแมอุมทองประคองเคียงเล้ียงเจามาก็หมายมั่น สําคัญวาจะได
อยูเปนเพื่อนยากจะฝากผีพึ่งลูกท้ังสองคน มิรูวาจะกลับวิบัติพลัดพรากไมเปนผลใหอาเพศผิด
ประมาณ เจาเอาแตหวงสงสารนี่หรือมาสวมคลองใหแมน้ีติดตองของอยูดวยอาลัย เจาท้ิงช่ือ
และโฉมไวใ หเปลาอกในวิญญาณ เมอ่ื เชาแมจะเขาไปสูปายังไดเห็นหนาเจาอยูหลัด ๆ ควรและ
หรอื มาสลัดแมน ี้ไว เหมือนจะเตอื นใหแมนี้บรรลัยเสียจริงแลว ควรจะสงสารเอยดวยนางแกว
กัลยาณี นอมพระเกศลี งทูลถามหวังจะติดตามพระลูกรกั ทั้งสองรา

คาํ ศพั ท์ คอ
พระศอ หมายถงึ เคร่ืองลาด, เครอ่ื งป,ู ทน่ี อน
บรรจถรณ หมายถึง เสน ผม, ผม
พระเกศี หมายถงึ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

76

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

กณั หาชาลีลกู รกั แม นับวนั แตว า จะแลลับลว งไปเสียแลวหนอ ใครจะกอดพระศอเสวย
นมผทมดวยแมเลา ยามเมื่อแมจะเขาท่ีบรรจถรณ เจาเคียงเรียงหมอนนอนแนบขางทุกราตรี
แตแมนจ้ี ะกลอมใครใหน ิทรา โอแมอุมทองประคองเคียงเล้ียงเจามาก็หมายม่ัน สําคัญวาจะได
อยูเปนเพ่ือนยากจะฝากผีพึ่งลูกท้ังสองคน มิรูวาจะกลับวิบัติพลัดพรากไมเปนผลใหอาเพศผิด
ประมาณ เจาเอาแตหวงสงสารน่ีหรือมาสวมคลองใหแมนี้ติดตองของอยูดวยอาลัย เจาทิ้งช่ือ
และโฉมไวใ หเปลาอกในวญิ ญาณ เมอ่ื เชา แมจะเขาไปสูปายังไดเห็นหนาเจาอยูหลัด ๆ ควรและ
หรือมาสลัดแมน ีไ้ ว เหมือนจะเตือนใหแมนี้บรรลัยเสียจริงแลว ควรจะสงสารเอยดวยนางแกว
กัลยาณี นอมพระเกศลี งทลู ถามหวังจะติดตามพระลกู รักท้งั สองรา

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

กัณหาชาลีลูกรักของแม นับวันยิ่งจะดูเลือนรางไป ใครจะกอดแลวดื่มนมของแม
เม่อื แมเขา ที่นอนลูก ๆ ก็ยังนอนอยูดวยกันทุกคืน แลวแมจะกลอมใครใหหลับ แมเล้ียงลูก
มาก็หวังวาจะไดพึ่งพาอาศัยลูกทั้งสอง ไมรูวาจะกลับกลายเปนการพลัดพรากจากกัน แม
ไดแตเศราโศกเสียใจเพราะคิดถึงลูก ลูกทิ้งแตช่ือและรูปไวใหเปลาเปล่ียวใจ เม่ือเชากอน
แมจะเขาปา แมยังเห็นเจาอยูหลัด ๆ มันสมควรแลวแลวหรือที่เจาจะท้ิงแมไว เหมือนจะ
เตือนใหแ มนต้ี ายจรงิ เสียแลว พระนางมัททรีไดกมลงกราบทูลพระเวสสันดรวา จะขอตาม
หาลูกท้งั สอง

77

นกั เรยี นลองถอดคําประพันธด วยตนเองกอน
แลวจงึ ดเู ฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

กราบถวายบงั คมลาลกุ เล่อื นเขยือ้ นยกพระบาทเยอ้ื งยา ง พระกายนางใหเสียวสั่นหว่ันไหว
ไปทั้งองค ดุจชายธงอันตองกําลังลมอยูลิ่ว ๆ สิ้นพระแรงโรยเธอโหยหิวระหวยทรวง พระศอ
เธอหงุบงว งดวงพระพักตรเ ธอผดิ เผอื ดใหแ ปรผนั จะทูลส่ังก็ยังมิทันที่วาจะทูลเลย แตพอตรัส
วาพระคุณเจาเอยคําเดียวเทานั้น ก็หายเสียงเอียงพระกายบายศิโรเพฐน พระเนตรหลับหับ
พระโอษฐลงทันที (เวสฺญ หุตฺวา) นางถึงวิสัญญีสลบลงตรงหนาฉาน ปานประหน่ึงวาพุม
ฉตั รทองอนั ตองสายอสั นีฟาดขาดระเนนเอนแลว กล็ ม ลงตรงหนา พระที่นั่งเจา น้ันแล

คาํ ศพั ท์ ทฟี่ ุบหวั ลงเพราะงว งนอน
หงุบ หมายถึง จางไป, ซีดไป, ใชแกสแี ละผิว
เผือด หมายถึง ผา โพกศรี ษะ ในทนี่ ้หี มายถงึ ศีรษะ “บายศโิ รเพฐน” คอื เอนศรี ษะลง
ศโิ รเพฐน หมายถึง หมดความรูส กึ , ส้ินสติ, สลบ
วิสญั ญี หมายถงึ สายฟา
สายอัสนี หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

78

มาดูเฉลยจากบทประพันธก ันคะ

กราบถวายบงั คมลาลุกเลื่อนเขย้ือนยกพระบาทเยื้องยาง พระกายนางใหเ สียวสั่นหว่ันไหว
ไปทั้งองค ดุจชายธงอันตองกําลังลมอยูล่ิว ๆ ส้ินพระแรงโรยเธอโหยหิวระหวยทรวง พระศอ
เธอหงบุ งวงดวงพระพักตรเธอผิดเผอื ดใหแปรผัน จะทูลส่ังก็ยังมิทันท่ีวาจะทูลเลย แตพอตรัส
วาพระคุณเจาเอยคําเดียวเทาน้ัน ก็หายเสียงเอียงพระกายบายศิโรเพฐน พระเนตรหลับหับ
พระโอษฐลงทันที (เวสญฺ หตุ ฺวา) นางถึงวิสัญญีสลบลงตรงหนาฉาน ปานประหน่ึงวาพุมฉัตร
ทองอันตองสายอัสนีฟาดขาดระเนนเอนแลวก็ลมลงตรงหนาพระทีน่ ง่ั เจา นนั้ แล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

จากนั้นกราบลาพระเวสสนั ดรแลว ลกุ ข้ึนเดิน รางกายของพระนางหวนั่ ไหวไปทงั้ ตัว
เหมือนชายธงท่ีโดนลมพัด รูสึกหมดแรง หนาซีดเผือด จะพูดแตก็ยังไมไดพูดเพียงแคเอย
คําวา พระคุณเจา เอย คาํ เดียวเทา นนั้ ก็ไมมเี สียง หลับตาและหุบปากทนั ที จากน้ันก็สลบไป
เ ห มื อ น กั บ ว า พุ ม ข อ ง ฉั ต ร ท อ ง ถู ก ส า ย ฟ า ฟ า ด ข า ด เ อ น แ ล ว ก็ ก็ ล ม ล ง ต ร ง ห น า
พระเวสสันดร

79

หนวยที่ 2
รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดก กัณฑม ทั รี

บทที่ 7

ความจรงิ แจง แถลงไข

80

นักเรียนลองถอดคาํ ประพนั ธด วยตนเองกอ น

แลวจงึ ดเู ฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

(อถ มหาสตฺโต) ปางนั้นสมเด็จพระเวสสันดรอดุลดวงกษัตริย ตรัสทอดพระเนตรเห็น
พระอัคเรศถึงวิสัญญีภาพสลบลงวันน้ัน พระทัยทาวเธอสําคัญวาพระนางเธอวางวายสะดุง
พระทัยหายวาโออนิจจามัทรีเจาพ่ีเอย บุญพ่ีนี้นอยแลวนะเจาเพื่อนยาก เจามาตายจากพี่ไปใน
วงวัด เจาจะเอาปาชัฏนี่หรือมาเปนปาชา จะเอาพระบรรณศาลาน่ีหรือเปนบริเวณพระเมรุทอง
จะเอาแตเสียงสาลิกาอันร่ํารองน้ันหรือมาเปนกลองประโคมใน จะเอาแตเสียงจักจ่ันและเรไร
อันรํ่ารองน่ันหรือมาตางแตรสังขและพิณพาทย จะเอาแตเมฆหมอกในอากาศนั่นหรือมากั่นเปน
เพดาน จะเอาแตยูงยางในปาพระหิมพานตมาตางฉัตรเงินและฉัตรทอง จะเอาแตแสง
พระจนั ทรอนั ผุดผองมาตา งประทปี แกวโอภาส

คาํ ศพั ท์ ไมมอี ะไรเปรียบ, ไมม อี ะไรเทา
อดุล หมายถึง ตาํ แหนง ภรรยาเอกของพระมหากษัตรยิ 
พระอคั เรศ หมายถงึ ทพ่ี าํ นกั ของฤๅษหี รือผูบ าํ เพ็ญพรต
พระบรรณศาลา หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

81

มาดูเฉลยจากบทประพันธก ันคะ

(อถ มหาสตฺโต) ปางนั้นสมเด็จพระเวสสันดรอดุลดวงกษัตริย ตรัสทอดพระเนตรเห็น
พระอัคเรศถึงวิสัญญีภาพสลบลงวันนั้น พระทัยทาวเธอสําคัญวาพระนางเธอวางวายสะดุง
พระทัยหายวาโออนิจจามัทรีเจาพี่เอย บุญพ่ีน้ีนอยแลวนะเจาเพ่ือนยาก เจามาตายจากพ่ีไปใน
วงวัด เจาจะเอาปาชัฏน่ีหรือมาเปนปาชา จะเอาพระบรรณศาลานี่หรือเปนบริเวณพระเมรุทอง
จะเอาแตเสียงสาลิกาอันรํ่ารองนั้นหรือมาเปนกลองประโคมใน จะเอาแตเสียงจักจั่นและเรไร
อันรํ่ารองน่ันหรือมาตางแตรสังขและพิณพาทย จะเอาแตเมฆหมอกในอากาศนั่นหรือมากั่นเปน
เพดาน จะเอาแตยูงยางในปาพระหิมพานตมาตางฉัตรเงินและฉัตรทอง จะเอาแตแสง
พระจนั ทรอนั ผดุ ผองมาตางประทีปแกว โอภาส

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระเวสสันดร เห็นพระนางมัทรีสลบไสล ก็ไมทันพิจารณา นึกวาพระนางน้ันคง
สวรรคตเสียแลว เกดิ ใจหายสงสารพระนางท่ีตองมาสวรรคตกลางปากลางดง คงไดแตเอา
อาศรมนี่เปนเมรุทอง เอาเสียงสาลิการองเปนกลองประโคม เอาเสียงจักจั่นเปนแตรสังข
และพิณพาทย เอาหมอกมาเปนเหมือนเพดาน เอานกยูงในปามาเปนเหมือนฉัตรเงินและ
ฉตั รทอง เอาแสงจันทรมาแทนแสงไฟ

82

นักเรยี นลองถอดคาํ ประพันธดวยตนเองกอน
แลวจงึ ดเู ฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

อนิจจามัทรีเอยมาตายอเนจอนาถไรญาติที่กลางดง ครั้นทาวเธอคอยคลายลงท่ีโศกศัลย
จ่ึงผันพระพักตรมาพิจารณาก็รูวายังไมอาสัญ จึ่งเขาไปยังพระคันธกุฎีจับเอาคนทีอันเต็มไปดวย
นํา้ มาทันใด ตัง้ แตพ ระองคทรงพระผนวชไพรมาไดถึงเจ็ดเดือนปลาย จะไดตองพระกายนางมัทรี
ก็หามิได เม่ือความทุกขพนวิสัยท่ีจะกําหนดวาอาตมะนี้เปนดาบสฤๅษี ยกเศียรพระมัทรีขึ้นใส
ตักวักเอาพระวารีมาโสรจสรงลงที่อุระพระมัทรี หวังวาจะใหชุมช่ืนฟนสมปฤๅดีคืนมา
แหงนางพระยา นัน้ แล

คาํ ศพั ท์ ชือ่ เรยี กสถานทีป่ ระทับของพระพุทธเจา
พระคันธกุฎี หมายถงึ กณุ ฑ,ี เตาน้าํ , หมอ นาํ้ คอสูงมีพวยและฝา มีทง้ั ชนดิ มีหู และไมมีหู
คนที หมายถึง สรง, อาบ, ชําระ, ทาํ ใหส ะอาด
โสรจ หมายถงึ ความรูส กึ ตวั
สมปฤๅดี หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

83

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

อนิจจามัทรีเอยมาตายอเนจอนาถไรญาติที่กลางดง คร้ันทาวเธอคอยคลายลงที่โศกศัลย
จึ่งผันพระพักตรมาพิจารณาก็รูวายังไมอาสัญ จ่ึงเขาไปยังพระคันธกุฎีจับเอาคนทีอันเต็มไปดวย
นํ้ามาทนั ใด ต้ังแตพ ระองคท รงพระผนวชไพรมาไดถึงเจ็ดเดือนปลาย จะไดตองพระกายนางมัทรี
ก็หามิได เมื่อความทุกขพนวิสัยท่ีจะกําหนดวาอาตมะนี้เปนดาบสฤๅษี ยกเศียรพระมัทรีข้ึนใส
ตักวักเอาพระวารีมาโสรจสรงลงที่อุระพระมัทรี หวังวาจะใหชุมช่ืนฟนสมปฤๅดีคืนมา
แหง นางพระยา นั้นแล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระเวสสันดรเกิดใจหายสงสารพระนางที่ตองมาสวรรคตกลางปากลางดงอยาง
เอนจ็ อนาถ แตเ มื่อครงั้ ไดส ติ จึงทอดพระเนตรเห็นวาพระนางน้ันยังมิไดสวรรคต จึงไดเขา
ไปเอานาํ้ ในโถมาวกั ใสอ กหวงั ใหพ ระนางฟน

84

นักเรียนลองถอดคาํ ประพนั ธดวยตนเองกอน
แลวจงึ ดูเฉลยในหนา ถดั ไปนะคะ

(ภิกฺขเว) ดูกรภิกษุสงฆผูทรงศีลวิสุทธิสิกขา เม่ือสมเด็จพระมัทรีเธอไดสมปฤาดีคืนมา
นางพระยาเจาละอายแกเทพยาดานัก ดวยตัวตัวมานอนอยูบนตักพระราชสามีมิบังควร
(อุฏฐาย) จึงอุฏฐาการโดยดวนเลื่อนพระองคลงจากพระราชสามี พระมัทรีจ่ึงทูลถามวา
พระพุทธเจาขา พระลูกรักทั้งสองเราไปอยูไหนนะฝาพระบาท ทาวเธอจ่ึงตรัสประภาษวา
ดูกรเจามัทรี อันสองกุมารนี้พ่ีใหเปนทานแกพราหมณแตวันวานนี้แลว พระนองแกวเจาอยา
โศกศัลย จงตงั้ จติ ของเจานน้ั ใหโสมนสั ศรัทธา ในทางอันกอกฤดาภินหิ ารทานบารมี

คาํ ศพั ท์ ลุกขนึ้
อฏุ ฐาการ หมายถึง ความสขุ ใจ, ความปลาบปล้มื , ความเบกิ บาน
โสมนัส หมายถงึ บญุ อนั ยิ่งทีท่ ําไว
กฤดาภินิหาร หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

85

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก นั คะ

(ภิกฺขเว) ดูกรภิกษุสงฆผูทรงศีลวิสุทธิสิกขา เม่ือสมเด็จพระมัทรีเธอไดสมปฤาดีคืนมา
นางพระยาเจาละอายแกเทพยาดานัก ดวยตัวตัวมานอนอยูบนตักพระราชสามีมิบังควร
(อุฏฐาย) จึงอุฏฐาการโดยดวนเลื่อนพระองคลงจากพระราชสามี พระมัทรีจ่ึงทูลถามวา
พระพุทธเจาขา พระลูกรักท้ังสองเราไปอยูไหนนะฝาพระบาท ทาวเธอจึ่งตรัสประภาษวา
ดูกรเจามัทรี อันสองกุมารน้ีพ่ีใหเปนทานแกพราหมณแตวันวานนี้แลว พระนองแกวเจาอยา
โศกศัลย จงตั้งจิตของเจานัน้ ใหโ สมนัสศรทั ธา ในทางอนั กอ กฤดาภนิ หิ ารทานบารมี

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

เมอ่ื พระนางมัทรไี ดสติกลับคืนมา นางรูส ึกละอายใจ เน่อื งจากมานอนอยูบนตกั สามี
ซ่ึงเปนเรื่องที่มิควรทํา นางจึงลุกขึ้นอยางรวดเร็ว และถามถึงลูกรักท้ังสอง พระเวสสันดร
จงึ ยอมบอกความจรงิ วา ทา นไดมอบใหแ กพราหมณไ ปตง้ั แตเ มอ่ื วานแลว เจาอยา โศกเศรา
ไปเลย จงตงั้ จติ ใหย ินดีในการทาํ ทานคร้งั ยงิ่ ใหญน้ี

86

นกั เรยี นลองถอดคําประพนั ธด วยตนเองกอ น
แลวจงึ ดเู ฉลยในหนา ถัดไปนะคะ

(ลจฉฺ าม ปุตตฺ ชวี นตฺ า) ถาเราทั้งสองน้ยี งั มีชวี ติ สบื ไป อันสองกุมารน้ีไซร ก็คงจะไดพบกัน
เปนม่ันแมน ถึงแสนสัตพิธรัตนเครื่องอลงการซึ่งพระราชทานไปน้ันเราก็จะไดดวยพระทัยหวัง
(ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ) มัทรีเอย อันอริยสัตบุรุษเห็นปานด่ังตัวพ่ีฉะน้ัน ถึงจะมีขาวของสัก
เทาใด ๆ (ทิสฺวา ยาจกมาคเต) ถาเห็นยาจกเขามาใกลไหววอนขอไมยอถอในทางทาน จนแต
ช้ันลูกรักยอดสงสารพี่ยังยกใหเปนทานได อันสองกุมารน้ีไซรเปนแตทานพาหิรกะภายนอก
ไมอิ่มหนํา พ่ีจะใครใหอัชฌัติกทานอีกนะเจามัทรี ถาแมนมีบุคคลผูใดปรารถนาเนื้อหนัง
มังสังโลหิตดวงหทัยนัยนเนตรทั้งซายขวา พี่ก็จะแหวะผาใหเปนทานไมยอทอเพียงน้ี มัทรีเอย
จงศรัทธาดวยอนุโมทนาทานในกาลบดั นเี้ ถดิ

คาํ ศพั ท์

สัตพิธรตั น หมายถงึ แกว 7 ประการ ไดแก ทอง เงนิ มกุ ดาหาร ทบั ทิม ไพฑูรย เพชร และแกว
ประพาฬ
คนที่เปนสมั มาทฐิ ิ, คนดนี า นับถอื มคี ณุ ธรรม ประพฤตอิ ยใู นศีลในธรรม
สัตบรุ ุษ หมายถงึ ทานภายนอก
ทานภายใน หมายถึง เลอื ดเนอ้ื อวัยวะตา ง ๆ
ทานพาหิรกะ หมายถึง

อัชฌตั กิ ทาน หมายถึง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

87

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก ันคะ

(ลจฉฺ าม ปตุ ตฺ ชวี นตฺ า) ถาเราท้ังสองน้ียงั มีชีวติ สืบไป อันสองกุมารนี้ไซร ก็คงจะไดพบกัน
เปนม่ันแมน ถึงแสนสัตพิธรัตนเครื่องอลงการซ่ึงพระราชทานไปน้ันเราก็จะไดดวยพระทัยหวัง
(ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ) มัทรีเอย อันอริยสัตบุรุษเห็นปานด่ังตัวพ่ีฉะนั้น ถึงจะมีขาวของสัก
เทาใด ๆ (ทิสฺวา ยาจกมาคเต) ถาเห็นยาจกเขามาใกลไหววอนขอไมยอถอในทางทาน จนแต
ชั้นลูกรักยอดสงสารพี่ยังยกใหเปนทานได อันสองกุมารน้ีไซรเปนแตทานพาหิรกะภายนอก
ไมอ่ิมหนํา พี่จะใครใหอัชฌัติกทานอีกนะเจามัทรี ถาแมนมีบุคคลผูใดปรารถนาเนื้อหนัง
มังสังโลหิตดวงหทัยนัยนเนตรทั้งซายขวา พี่ก็จะแหวะผาใหเปนทานไมยอทอเพียงนี้ มัทรีเอย
จงศรทั ธาดวยอนุโมทนาทานในกาลบัดนี้เถดิ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

ถาเราทั้งสองยังมีชีวิตอยูตอไปก็คงจะไดพบกับลูกทั้งสองคนอีกแนนอน รวมถึง
แกว 7 ประการที่เราไดใหทานไปน้ันก็จะไดกลับมาอยางใจหวัง ตัวพ่ีเปนผูถือศีล ถึงจะมี
ขาวของสักเทา ใด ถา เห็นยาจกมาขอพีก่ ็ให จนมาถงึ ลกู ทใ่ี หเ ปนทานได แตสองกุมารน้ีเปน
เพียงการใหทานภายนอก พี่ยังหวังที่จะใหทานภายในท้ังเนื้อหนัง เลือด และดวงตาทั้ง
สองขา ง พี่กส็ ามารถใหได นองจงอนโุ มนาบญุ ในการทาํ ทานครั้งนเ้ี ถดิ

88

สมเด็จพระมัทรีทูลสนองพระโองการวา พระพุทธเจาขา แตวันวานนี้เหตุไฉนจึ่ง
ทราบเกลา ทา วเธอจึ่งตรัสวา พระนอ งเอย พ่จี ะเลา ใหเ จาฟง ก็สุดใจ ดว ยเจามาแตปายังเหน่ือยนัก
พี่เห็นวาความรอนความรักจะรุกอก ดวยสองดรุณทารกเปนเพื่อนไร เจามัทรีเอย จงผองใสอยา
สอดแคลน อันสองพระลูกแกวไปไกลเนตร พระนางจ่ึงตรัสวา พระพุทธเจาขาอันสองกุมารน้ี

เกลา กระหมอมฉานไดอุตสาหะถนอม ยอมพยาบาลบํารุงมา ขออนุโมทนาดวยปยบุตรทานบารมี
ขอใหน ํา้ พระหฤทัยพระองคจงผองแผวอยามีมัจฉริยธรรมอกุศล อยามาปะปนในนํ้าพระทัยของ
พระองคเลย ทาวเธอจึ่งตรัสวาพระนองเอย ถาพ่ีมิไดใหดวยเสื่อมใสศรัทธาแทแลว ท่ีไหนเลย
แผนดินดานจะกัมปนาทหวาดหว่ันไหวจลาจล ทาวเธอเลานุสนธ์ิมหัศจรรย อันมีอยูใน
กณั ฑก ุมารบรรพ กลบั มาเลา ใหพระมัทรีฟง แตใ นกาลหนหลังนแี้ ลวแล

คาํ ศพั ท์ หมายถึง คําศักด์สิ ิทธิ์
พระโองการ หมายถงึ เด็กรุน
ดรุณทารก หมายถงึ ความตระหน่ี
มัจฉริยธรรม หมายถงึ เสยี งดังกกึ กอ ง, เสยี งดังสนน่ั หว่ันไหว
กมั ปนาท หมายถงึ ฟุงไป
นสุ นธ์ิ

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

89

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธก์ นั คะ่

สมเด็จพระมัทรีทูลสนองพระโองการวา พระพุทธเจาขา แตวันวานน้ีเหตุไฉนจึ่ง
ทราบเกลา ทา วเธอจง่ึ ตรสั วาพระนอ งเอย พีจ่ ะเลาใหเ จา ฟงก็สดุ ใจ ดว ยเจามาแตปายังเหน่ือยนัก
พี่เห็นวาความรอนความรักจะรุกอก ดวยสองดรุณทารกเปนเพ่ือนไร เจามัทรีเอย จงผองใสอยา
สอดแคลน อันสองพระลูกแกวไปไกลเนตร พระนางจ่ึงตรัสวา พระพุทธเจาขาอันสองกุมารน้ี
เกลากระหมอมฉานไดอุตสาหะถนอม ยอมพยาบาลบํารุงมา ขออนุโมทนาดวยปยบุตรทานบารมี
ขอใหนํา้ พระหฤทยั พระองคจงผองแผวอยามีมัจฉริยธรรมอกุศล อยามาปะปนในน้ําพระทัยของ
พระองคเลย ทาวเธอจึ่งตรัสวาพระนองเอย ถาพ่ีมิไดใหดวยเล่ือมใสศรัทธาแทแลว ที่ไหนเลย
แผนดินดานจะกัมปนาทหวาดหว่ันไหวจลาจล ทาวเธอเลานุสนธ์ิมหัศจรรย อันมีอยูใน
กณั ฑกมุ ารบรรพ กลบั มาเลา ใหพระมทั รีฟงแตใ นกาลหนหลังนแี้ ลวแล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

พระนางมัทรีตอบรับอยางเขาใจ แตยังสงสัยวาทําไมพระองคจึงตองวานองดวย
พระเวสสันดรจงึ อธบิ ายใหฟง วา พ่เี ห็นเจา กลบั มาจากปายังเหน่ือย กลัววาถาบอกเร่ืองลูก
ไปเลยเจาจะยิ่งเดือดเนื้อรอนใจ พระนางมัทรีจึงบอกวาลูกท้ังสองคนน้ี นางเฝาเลี้ยงดูแล
มา ขออนุโมนาท่ีทานไดทําปยบุตรทาน ขอใหน้ําใจของพระองคจงอยาไดมีความอกุศล
จากความตระหน่ีของนาง พระเวสสันดรจงึ บอกวา หากพ่ีไมไดใหดวยศรัทธาแลว แผนดิน
คงเกิดความผดิ ปกติ ดังทีม่ อี ยใู นกัณฑกมุ ารบรรพแลวแล

90

(สา มฺที) สวนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทรบวรราชธิดามหาสมมุติวงศวิสุทธิสืบสันดานมา
(วราโรหา) ทรงพระพักตรผิวผองดุจเนื้อทองไมเทียมสี (ยสสฺสินี) มีพระเกียรติยศอันโอฬารลํ้า
เลิศวิไลลักษณยอดกษัตริย อันทรงพระศรัทธาโสมนัสนบน้ิวประนมนอมพระเศียรเคารพทาน
ทาวเธอก็ก็ชื่นบานบริสุทธิ์ดวยปยบุตรม่ิงมกุฎทานอันพิเศษ ฝายฝูงอมรเทเวศทุกวิมานมาศ
มนเทียรทุกหมูไ ม ก็ยมิ้ แยมพระโอษฐ ตบพระหัตถอยูฉาดฉาน รองสาธุการสรรเสริญทานบารมี
ทง้ั สมเด็จอมรินทรเจาฟาสุราลัยอันเปนใหญในดาวดึงสสวรรค ก็มาโปรยปรายทิพยบุปผากรอง
ท้ังพวงแกวและพวงทองก็โรยรวงจากกลีบเมฆกระทําสักการบูชาแกสมเด็จนางพระยามัทรี
ทาวเธอทรงกระทําอนุโมทนาทาน ( เวสสฺสนฺตรสฺส ) แหงพระเวสสันดรราชฤๅษีผูเปนพระภัสดา

( อิติ เมาะ อิมินา ปกาเรน ) ดว ยประการดงั น้ีแลว แล

คาํ ศพั ท์ หมายถึง ใหญโต, กวา งขวาง, โอโ ถง, โออ า.
โอฬาร หมายถงึ ผไู มต าย, เทวดา
อมร หมายถึง พระอนิ ทร
พระอนิ ทร หมายถึง ดอกไมวเิ ศษ
ทพิ ยบุปผากรอง

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

91

มาดเู ฉลยจากบทประพนั ธกนั คะ

(สา มฺที) สวนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทรบวรราชธิดามหาสมมุติวงศวิสุทธิสืบสันดานมา
(วราโรหา) ทรงพระพักตรผิวผองดุจเนื้อทองไมเทียมสี (ยสสฺสินี) มีพระเกียรติยศอันโอฬารลํ้า
เลิศวิไลลักษณยอดกษัตริย อันทรงพระศรัทธาโสมนัสนบนิ้วประนมนอมพระเศียรเคารพทาน
ทาวเธอก็ก็ชื่นบานบริสุทธ์ิดวยปยบุตรม่ิงมกุฎทานอันพิเศษ ฝายฝูงอมรเทเวศทุกวิมานมาศ
มนเทียรทุกหมูไม ก็ยิม้ แยมพระโอษฐ ตบพระหัตถอยูฉาดฉาน รองสาธุการสรรเสริญทานบารมี
ท้งั สมเด็จอมรินทรเจาฟาสุราลัยอันเปนใหญในดาวดึงสสวรรค ก็มาโปรยปรายทิพยบุปผากรอง
ทั้งพวงแกวและพวงทองก็โรยรวงจากกลีบเมฆกระทําสักการบูชาแกสมเด็จนางพระยามัทรี
ทาวเธอทรงกระทําอนุโมทนาทาน ( เวสสฺสนฺตรสฺส ) แหงพระเวสสันดรราชฤๅษีผูเปนพระภัสดา
( อติ ิ เมาะ อิมนิ า ปกาเรน ) ดว ยประการดังน้แี ลวแล

ถอดความจากคาํ ประพนั ธ์

สวนพระนางมัทรีที่สืบตระกูลมาจากวงศตระกูลอันย่ิงใหญ ก็ทรงนอมลงกราบเปน
ความปล้ืมปติท่ีไดทําทานดวยการบริจาคบุตร เทวดาทุกชั้นฟาตางมารวมยินดี รอง
สรรเสริญ รวมถึงพระอินทรผูเปนใหญในดาวดึงส ก็โปรยดอกไมวิเศษท้ังพวงแกว พวง
ทอง ลงมาจากกลีบเมฆ เพ่ือสักการบูชาพระนางมัทรีท่ียินดีการทําทานของพระเวสสันดร
ในครั้งนี้

…

92

แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 7
ความจริงแจงแถลงไข

คาํ สัง่ จงจบั คคู าํ ศัพทแ ละความหมายใหส อดคลองกนั

……….. 1. สัตตสดกมหาทาน ก. ผูที่ทําหนาทีร่ บั ใช, เปนภรรยา
……….. 2. บตุ รทารทาน ข. ทานภายนอก ไดแก ขา วของตา ง ๆ
……….. 3. ยมกปาฏหิ ารยิ  ค. ความตระหนี่
……….. 4. บรจิ ารกิ า ฆ. การทําทานโดยสละบุตรและภรรยา
……….. 5. พญาฬมฤคราช ง. การทําทานครง้ั ใหญโ ดยใหข อง 7 อยา ง
……….. 6. ทานพาหิรกะ จ. ทานภายใน ไดแก เลอื ดเน้อื อวัยวะตาง ๆ
……….. 7. อชั ฌตั ิกทาน ฉ. เหตรุ า ย
……….. 8. มัจฉรยิ ธรรม ช. ราชาแหงสัตวรา ย
……….. 9. กระลี ซ. ไกล
……….. 10. ทุเรศ ฌ. ปาฏหาริยทีแสดงเปน คู ๆ

นกั เรยี นสามารถทําแบบฝกหัด
ในรปู แบบออนไลนไ ดนะคะ

93

เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 7
ความจรงิ แจง แถลงไข

คําส่ัง จงจับคูคาํ ศพั ทและความหมายใหสอดคลอ งกัน

……ง.….. 1. สตั ตสดกมหาทาน ก. ผูทท่ี ําหนา ทรี่ ับใช, เปนภรรยา
……ฆ…. .. 2. บตุ รทารทาน ข. ทานภายนอก ไดแ ก ขา วของตา ง ๆ
……ฌ…. .. 3. ยมกปาฏหิ าริย ค. ความตระหนี่
……ก…. .. 4. บรจิ าริกา ฆ. การทําทานโดยสละบตุ รและภรรยา
……ช…. .. 5. พญาฬมฤคราช ง. การทาํ ทานครงั้ ใหญโดยใหข อง 7 อยา ง
……ข…. .. 6. ทานพาหริ กะ จ. ทานภายใน ไดแ ก เลอื ดเนือ้ อวัยวะตาง ๆ
……จ…. .. 7. อชั ฌตั ิกทาน ฉ. เหตุรา ย
……ค…. .. 8. มจั ฉรยิ ธรรม ช. ราชาแหงสัตวรา ย
……ฉ…. .. 9. กระลี ซ. ไกล
……ซ…. .. 10. ทุเรศ ฌ. ปาฏิหาริยทแ่ี สดงเปน คู ๆ

นกั เรียนสามารถทาํ แบบฝก หัด
ในรปู แบบออนไลนไดนะคะ

94

หนว ยที่ 3
บทวิเคราะห

95

หนว ยท่ี 3
บทวเิ คราะห

บทท่ี 8

วเิ คราะหเ นอื้ หาและภาษา
ท่ีใชใ นการประพันธ

96