สค32034

ชดุ วิชา
ประวตั ิศาสตรชาติไทย

รหสั รายวชิ า สค32034
รายวชิ าเลอื กบงั คบั ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย
ตามหลักสตู รการศกึ ษานอกระบบระดับการศึกษาขนั้ พ้ืนฐาน

พทุ ธศักราช 2551

สาํ นักงานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สาํ นักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธิการ
กระทรวงศึกษาธกิ าร

คํานาํ

ชุดวิชา ประวัติศาสตรชาติไทย รายวิชา สค32034 รายวิชาเลือกบังคับ ระดับ
มธั ยมศึกษาตอนปลาย ตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช
2551 ชุดวชิ านี้ประกอบดวยเนื้อหาความรวู าดว ยเร่อื งความสําคญั เกยี่ วกบั ความภมู ิใจในความเปน ไทย
การประยกุ ตใ ชว ธิ กี ารทางประวตั ิศาสตร พระราชกรณยี กิจของพระมหากษตั รยิ ไ ทยสมยั รัตนโกสินทร
มรดกไทยสมัยรัตนโกสินทร และการเปล่ียนแปลงของชาติไทยสมัยรัตนโกสินทร และชุดวิชาน้ี
มวี ัตถปุ ระสงค เพอ่ื ใหผ ูเรียน กศน. มีความรู ความเขา ใจ และตระหนกั ถึงความเปน มาของชาติไทย
ใน ดิ น แ ด น ที่ เป น ปร ะ เทศ ไทยที่ดํา ร งอ ยู อย า ง ต อเน่ือ งม า เ ป นเ วล า ยา วน า น ต ร า บจ น ป จจุ บั น
ซ่ึงพระมหากษัตริยไทยและบรรพบุรุษในสมัยตาง ๆ ท่ีชวยลงหลักปกฐาน ปกปกรักษาถ่ินที่อยู
และสรางสรรคอารยธรรมอันดสี ืบทอดแกช นรนุ หลัง

สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอขอบคุณ
ผูเชี่ยวชาญเน้ือหา ท่ีใหการสนับสนุนองคความรูประกอบการนําเสนอเน้ือหา รวมทั้งผูเก่ียวของ
ในการจัดทําชุดวิชา หวังเปนอยางย่ิงวาชุดวิชาน้ีจะเกิดประโยชนตอผูเรียน กศน. และนําไปสู
การปฏิบตั ิอยางเห็นคณุ คาตอไป

สาํ นักงาน กศน.
พฤษภาคม 2561

คําแนะนาํ การใชช ดุ วชิ า
ประวตั ศิ าสตรชาติไทย

ชุดวิชา ประวัติศาสตรชาติไทย รหสั รายวิชา สค32034 ใชสําหรับผูเรียนหลักสูตร
การศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย
แบงออกเปน 2 สวนคือ

สว นท่ี 1 โครงสรางของชดุ วิชา แบบทดสอบกอนเรียน โครงสรางของหนวยการเรยี นรู
เนอ้ื หาสาระ กจิ กรรมเรยี งลาํ ดับตามหนวยการเรียนรู และแบบทดสอบหลังเรยี น

สวนที่ 2 เฉลยแบบทดสอบ และกิจกรรมประกอบดว ย เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น
และหลังเรียน เฉลยกิจกรรมเรียงลําดบั ตามหนว ยการเรียนรู

วิธกี ารใชชุดวชิ า
ใหผ ูเรยี นดาํ เนินการตามขั้นตอน ดงั นี้
1. ศกึ ษารายละเอียดโครงสรางชุดวิชาโดยละเอยี ด เพอื่ ใหทราบวา ผูเ รียนตองเรยี นรู

เนอ้ื หาในเร่ืองใดบา งในรายวิชาน้ี
2. วางแผนเพอื่ กาํ หนดระยะเวลาและจดั เวลาท่ผี เู รยี นมคี วามพรอ มท่ีจะศึกษาชุดวิชา

เพื่อใหส ามารถศึกษารายละเอียดของเนื้อหาไดครบทุกหนวยการเรียนรู พรอมทํากจิ กรรม ตามท่ี
กําหนดใหทันกอนสอบปลายภาคเรยี น

3. ทําแบบทดสอบกอ นเรียนของชุดวชิ าตามทก่ี าํ หนด เพ่ือทราบพน้ื ฐานความรูเดิม
ของผเู รยี น โดยใหท ําในสมุดบันทกึ การเรยี นรแู ละตรวจสอบคาํ ตอบจากเฉลยแบบทดสอบทายเลม

4. ศกึ ษาเนอื้ หาในชดุ วิชาในแตละหนว ยการเรยี นรูอยางละเอียดใหเขาใจ ทั้งในชดุ วชิ า
และสื่อประกอบ (ถาม)ี และทํากจิ กรรมท่ีกําหนดไวใหค รบถว น

5. เมอื่ ทาํ กจิ กรรมเสร็จแตละกจิ กรรมแลวผูเ รยี นสามารถตรวจสอบคําตอบไดจาก
แนวตอบ/เฉลยทา ยเลม หากผเู รยี นยงั ทํากิจกรรมไมถูกตองใหผูเรียนกลับไปทบทวนเนื้อหาสาระ
ในเรอ่ื งน้ันซํ้าจนกวา จะเขาใจ

6. เมอื่ ศึกษาเน้ือหาสาระครบทกุ หนว ยการเรียนรูแลว ใหผูเรียนทําแบบทดสอบหลังเรียน
และตรวจกระดาษคาํ ตอบจากเฉลยทา ยเลมวาผูเรียนสามารถทาํ แบบทดสอบไดถ กู ตอ งทกุ ขอ หรอื ไม
หากขอ ใดยังไมถูกตองใหผ ูเรียนกลับไปทบทวนเนื้อหาสาระในเรื่องนั้นใหเขาใจอีกคร้ังหนึ่ง ผูเรียนควร
ทาํ แบบทดสอบหลังเรียนใหไ ดค ะแนนมากกวา แบบทดสอบกอนเรยี น และควรไดค ะแนนไมน อ ยกวา
รอ ยละ 60 ของแบบทดสอบทง้ั หมด เพอื่ ใหม ั่นใจวาจะสามารถสอบปลายภาคเรียนผา น

7. หากผูเ รยี นไดทาํ การศกึ ษาเน้อื หา และทาํ กจิ กรรมแลวยังไมเขา ใจ ผเู รยี นสามารถ
สอบถามและขอคําแนะนําไดจากครหู รอื แหลง คน ควา เพ่มิ เตมิ อนื่ ๆ

หมายเหตุ : การทาํ แบบทดสอบกอ นเรียน/หลงั เรยี น และทํากิจกรรมทายเรื่องใหทําและบันทึกลงใน
สมุดบันทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชดุ วชิ า

การศึกษาคน ควา เพ่มิ เตมิ
ผูเรียนอาจศึกษาหาความรูเพ่มิ เตมิ ไดจากแหลงเรียนรอู น่ื ๆ ที่เผยแพรค วามรู ในเรอื่ ง

ทเ่ี กย่ี วขอ งและศกึ ษาจากผูรู เปนตน

การวัดผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียน
ผูเรียนตองวัดผลสมั ฤทธิ์ทางการเรียน ดังนี้
1. ระหวางภาคเรยี น วดั ผลจากการทาํ กิจกรรมหรืองานที่ไดรับมอบหมายระหวางเรียน

รายบคุ คล
2. ปลายภาคเรียน วัดผลจากการทาํ ขอสอบวัดผลสมั ฤทธิป์ ลายภาคเรียน

โครงสรางชุดวชิ า
ประวตั ิศาสตรช าตไิ ทย
สาระการพฒั นาสงั คม

มาตรฐานการเรียนรรู ะดบั
มคี วามรู ความเขาใจ ตระหนกั เก่ียวกับภมู ิศาสตร ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง

การปกครองในโลก และนาํ มาปรบั ใชใ นการดําเนินชีวิต เพือ่ ความม่นั คงของชาติ

ตวั ชว้ี ดั
1. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญของสถาบนั หลักของชาติ
2. อธบิ ายความเปนมาของชนชาตไิ ทย
3. บอกพระปรชี าสามารถของพระมหากษัตริยไทยกบั การรวมชาติ
4. อธิบายความสําคญั ของสถาบนั ศาสนา
5. อธบิ ายความสําคญั ของสถาบนั พระมหากษตั รยิ 
6. อธิบายและยกตวั อยา งทีแ่ สดงถึงความภาคภมู ิใจในความเปนไทย
7. บอกบุญคุณของพระมหากษตั รยิ ไทยตัง้ แตสมัยสโุ ขทยั อยธุ ยา ธนบุรี และรตั นโกสินทร
8. อธบิ ายความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของวธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร
9. อธิบายวิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร
10. ประยุกตใ ชว ธิ ีการทางประวตั ิศาสตรในการศกึ ษาเรอื่ งราวทางประวัตศิ าสตรท สี่ นใจ
11. อธบิ ายพระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร
12. อธบิ ายคณุ ประโยชนข องบคุ คลสาํ คญั ท่มี ตี อการพฒั นาชาตไิ ทย
13. วิเคราะหคณุ ประโยชนข องบคุ คลสาํ คัญท่ีมีผลตอ การพฒั นาชาติไทย
14. เขยี นบรรยายคณุ คา ทไ่ี ดรบั จากการศกึ ษาประวตั ศิ าสตรช าตไิ ทย
15. อธิบายความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย
16. ยกตวั อยา งมรดกไทยสมัยรตั นโกสินทรไดอยา งนอ ย 3 เร่ือง
17. วเิ คราะหม รดกไทยสมยั รตั นโกสินทรท่มี ีผลตอการพฒั นาชาติไทย
18. อธิบายความหมาย ความสําคัญของการอนุรกั ษม รดกไทย
19. ยกตัวอยา งการมสี ว นรวมในการอนรุ ักษมรดกไทย
20. วิเคราะหเ หตุการณส าํ คัญทางประวตั ิศาสตรท ีม่ ีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย
21. อภิปรายและนาํ เสนอเหตุการณส ําคัญทางประวัตศิ าสตรที่มผี ลตอ การพฒั นาชาติไทย

สาระสาํ คัญ
การเรยี นรูประวตั ศิ าสตรช าติไทยกอใหเกดิ ความภาคภูมิใจในความเปนชาติไทย ไดเรียนรู

ความหมาย ความเปนมา และความสําคญั ของสถาบันหลักของชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย
ความเปนมาของชาติไทย เสรีภาพในการนับถือศาสนาของไทย และบุญคุณของพระมหากษัตริยไทย
ตั้งแตสมัยสุโขทยั อยุธยา ธนบุรี และรัตนโกสินทร ชุดวิชาในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย เรียนรู
เกยี่ วกับพระมหากษัตริย บรรพบุรุษ วีรกรรมของบรรพบุรุษไทยในสมัยกรุงรัตนโกสินทร เรียนรู
มรดกทางวัฒนธรรมสมัยกรุงรัตนโกสนิ ทร ตลอดจนแนวทางการสบื สานมรดกไทย ดานสถาปตยกรรม
ประตมิ ากรรม จติ รกรรม วรรณกรรม ดนตรี นาฏศิลป ประเพณีความเช่ือ การแตงกาย และศึกษา
เหตุการณทางประวัติศาสตร การสถาปนาอาณาจักรรัตนโกสินทร สนธิสัญญาตาง ๆ ตลอดจน
พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั รยิ ไทยในรัชกาลตาง ๆ ตั้งแต รัชกาลท่ี 1 ถงึ รชั กาลที่ 10 เพ่ือนาํ
องคค วามรมู าปรบั ใชในการดาํ เนนิ ชีวติ เพ่ือความมนั่ คงของชาติ

ขอบขายเนื้อหา
หนวยการเรยี นรูที่ 1 ความภูมิใจในความเปน ชาตไิ ทย
หนว ยการเรยี นรูที่ 2 การประยกุ ตใชว ธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร
หนวยการเรียนรูที่ 3 บญุ คุณของแผน ดนิ
หนว ยการเรยี นรทู ่ี 4 มรดกไทยสมยั รัตนโกสินทร
หนว ยการเรียนรทู ี่ 5 การเปลี่ยนแปลงของชาติไทยสมัยรตั นโกสินทร

ส่ือประกอบการเรียนรู
1. ชุดวิชา
2. สมุดบนั ทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชุดวชิ า
3. ส่ือเสริมการเรียนรอู น่ื ๆ

จาํ นวนหนวยกติ
จํานวน 3 หนว ยกติ

กิจกรรมการเรยี นรู
1. ทาํ แบบทดสอบกอ นเรียน ตรวจสอบคาํ ตอบจากเฉลยทา ยเลม
2. ศกึ ษาเน้อื หาสาระในหนวยการเรียนรูทกุ หนว ย
3. ทาํ กจิ กรรมตามที่กาํ หนด และตรวจสอบคําตอบจากเฉลยทายเลม
4. ทําแบบทดสอบหลงั เรียน และตรวจสอบคําตอบจากเฉลยทา ยเลม

การประเมนิ ผล
1. ทาํ แบบทดสอบกอนเรียน/หลงั เรยี น
2. ทาํ กิจกรรมในแตล ะหนว ยการเรยี นรู
3. เขารับการทดสอบปลายภาคเรียน

สารบัญ หนา

คาํ นาํ 1
คาํ แนะนาํ การใชช ุดวชิ า 3
โครงสรา งชุดวิชา 22
สารบญั
หนว ยการเรยี นรทู ่ี 1 ความภูมใิ จในความเปน ไทย 27
36
เรือ่ งท่ี 1 สถาบนั หลักของชาติ 38
เร่อื งท่ี 2 บทสรปุ สถาบนั พระมหากษตั รยิ เ ปนศนู ยร วมใจของคนในชาติ 39
เร่อื งท่ี 3 บุญคุณของพระมหากษตั รยิ ไ ทยตงั้ แตสมัยสโุ ขทัย อยธุ ยา ธนบุรี 48
50
และรตั นโกสนิ ทร 73
81
หนวยการเรยี นรทู ่ี 2 การประยกุ ตใ ชว ิธกี ารทางประวตั ิศาสตร 83
เรื่องที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และประโยชนของวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร 85
เรอ่ื งท่ี 2 วิธกี ารทางประวัตศิ าสตร 119
121
หนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไทยสมยั รตั นโกสินทร 122
เรอื่ งที่ 1 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั รยิ ไ ทยสมัยรัตนโกสนิ ทร
เรอ่ื งที่ 2 คุณประโยชนของบคุ คลสาํ คัญ

หนว ยการเรยี นรูท ี่ 4 มรดกไทยสมัยรตั นโกสนิ ทร
เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย และความสาํ คญั ของมรดกไทย
เรอ่ื งที่ 2 มรดกไทยสมัยรตั นโกสนิ ทร
เรือ่ งที่ 3 มรดกไทยทมี่ ีผลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย
เรื่องท่ี 4 การอนรุ ักษมรดกไทย
เร่ืองท่ี 5 การมีสว นรว มในการอนรุ กั ษม รดกไทย

สารบัญ (ตอ) หนา
123
หนว ยการเรียนรูที่ 5 การเปลย่ี นแปลงของชาตไิ ทยสมัยรัตนโกสนิ ทร 124
เรอื่ งที่ 1 เหตุการณส าํ คญั ทางประวตั ศิ าสตรท ่มี ผี ลตอ การพัฒนาชาตไิ ทย
เรอ่ื งท่ี 2 ตวั อยา งการวเิ คราะห และอภปิ รายเหตกุ ารณสาํ คญั ทางประวัติศาสตร 148
ท่ีมีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย 149
156
บรรณานกุ รม
คณะผจู ดั ทํา

1

หนวยการเรียนรูที่ 1
ความภูมใิ จในความเปน ไทย

สาระสาํ คญั
“ความภูมิใจในความเปนไทย” วลีนี้เปนส่ิงที่รัฐบาล องคกรปกครอง พยายามให

เกดิ ขึน้ กับประชาชนภายในประเทศมาตลอดในหลายยุคหลายสมยั เพราะความภูมิใจในความเปน
คนไทยในความเปนชาติไทยน้ัน จะเปนการสรางแรงผลักดันท่ีสําคัญตอการดําเนินชีวิตของผูคน
และการพัฒนาชาตใิ หมคี วามเจริญรุง เรือง มัน่ คง และเขมแขง็

ประเทศไทยมีประวัติความเปนมาที่ยาวนาน ผานการเปนที่ต้ังของมนุษยและ
การรวมตัวของชุมชนมาตัง้ แตย ุคกอ นประวัติศาสตร กอ กําเนดิ เปนความเช่อื วิถชี ีวิต ประเพณี และ
วัฒนธรรมที่สืบตอมาอยางยาวนาน มหี ลายเหตุการณ หลายอปุ สรรคท่ผี ูคนและเหลาบรรพบุรุษได
รว มกัน “สรางบา นแปงเมือง” จนกระท่ังมชี นชาตไิ ทยและประเทศไทยอันนาภาคภูมิใจปรากฏอยู
ในทุกวันน้ี และการที่จะเขาใจถึงความเปนชาติไทยนั้น จะเกิดขึ้นไมไดถาผูเรียนไมไดเร่ิมตนจาก
การศกึ ษาประวัติความเปน มาของความเปนชาตไิ ทยเสียกอ น

ตัวชี้วัด
1. อธบิ ายความหมาย และความสาํ คัญของสถาบนั หลกั ของชาติ
2. อธบิ ายความเปนมาของชนชาตไิ ทย
3. บอกพระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริยไ ทยกบั การรวมชาติ
4. อธิบายความสาํ คัญของสถาบนั ศาสนา
5. อธิบายความสาํ คญั ของสถาบนั พระมหากษตั รยิ 
6. อธบิ ายและยกตวั อยา งที่แสดงถงึ ความภาคภมู ิใจในความเปน ไทย
7. บอกบุญคุณของพระมหากษัตริยไทยตั้งแตสมัยสุโขทัย อยุธยา ธนบุรี และ

รัตนโกสินทร

ขอบขา ยเนอื้ หา
เรื่องที่ 1 สถาบนั หลกั ของชาติ
1. ชาติ
1.1 ความหมาย ความสาํ คญั ของชาติ
1.2 ความเปนมาของชนชาตไิ ทย

2

1.3 การรวมไทยเปน ปก แผน
1.4 พระมหากษตั ริยกบั การรวมชาติ
2. ศาสนา
2.1 ศาสนาพุทธ
2.2 ศาสนาคริสต
2.3 ศาสนาอสิ ลาม
2.4 ศาสนาซิกข
2.5 ศาสนาฮินดู
3. พระมหากษัตรยิ 
3.1 องคอปุ ถมั ภของศาสนา
3.2 การปกครอง
3.3 การเสยี สละ
3.4 พระปรีชาสามารถ
เร่ืองที่ 2 บทสรุปสถาบันพระมหากษตั รยิ เ ปนศูนยร วมใจของคนในชาติ
เรื่องท่ี 3 บุญคุณของพระมหากษัตริยไทยตั้งแตสมัยสุโขทัย อยุธยา ธนบุรี และ
รัตนโกสินทร
3.1 สมัยสุโขทยั
3.2 สมัยอยุธยา
3.3 สมยั ธนบุรี
3.4 สมยั รัตนโกสนิ ทร
ส่อื การเรยี นรู
1. ชดุ วิชาประวัติศาสตรชาติไทย รหัสรายวิชา สค32034
2. สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชุดวิชา

เวลาทใี่ ชใ นการศึกษา 15 ช่วั โมง

3

เร่อื งท่ี 1 สถาบันหลักของชาติ
สถาบันหลักของชาติ ประกอบดวย ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย ซึ่งเปน

สถาบันที่อยูกับสังคมไทยมาชานาน โดยเฉพาะอยางยิ่งสถาบันพระมหากษัตริยซึ่งเปนเสาหลัก
ในการสรางชาตใิ หเ ปนปกแผน เปนศนู ยรวมจติ ใจของปวงชน เปน บอเกดิ ของความรกั ความสามคั คี
นําพาประเทศชาติใหผานพนภัยนานาประการ ไมวาจะเปนภัยรุกรานของประเทศอ่ืน ภัยจาก
การลาอาณานคิ มและการแผขยายลัทธกิ ารปกครอง อกี ทงั้ สถาบันพระมหากษัตรยิ มบี ทบาทสําคัญ
ในการพัฒนาความเปนอยูของประชาชนในทั่วทุกภูมิภาค โดยเฉพาะอยางยิ่งในทองถ่ินท่ีหางไกล
สงผลใหมีการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในทุกมิติ และเปนรากฐานใหประเทศชาติ
มีความมัน่ คงสบื มาจนถึงปจจุบัน

ชนชาติไทยในอดีต จึงถือวาสถาบันพระมหากษัตริย เปนสถาบันสูงสุดของชาติ
ทม่ี ีบทบาทสําคญั ในการเปน ผูน าํ รวมประเทศชาตใิ หเ ปนปกแผน และพระมหากษัตรยิ ทุกพระองค
ปกครอง ดูแลและบริหารประเทศชาติโดยใชห ลักธรรม ที่เปนคําสอนของศาสนา ดว ยความเขมแขง็
ของสถาบันพระมหากษตั ริย ทม่ี ีความศรทั ธาเลอื่ มใสในสถาบันศาสนา ที่เปน เสมอื นเครอื่ งยดึ เหนย่ี ว
ทางจติ ใจใหค นในชาตปิ ระพฤตปิ ฏบิ ัติในทางที่ดีงาม เพราะทุกศาสนาลวนแตสอนใหคนประพฤติ
และคอยประคับประคองจิตใจใหดีงาม มีความศรัทธาในการบําเพ็ญตนตามรอยพระศาสดาของ
แตล ะศาสนา และเมื่อพระมหากษัตริยเปนผูที่ประพฤติตนอยูในธรรม และปกครองแผนดินโดย
ธรรมแลว ไพรฟาประชาราษฎรต างอยดู วยความรมเยน็ เปนสขุ จงึ ทําใหสถาบนั ชาติ ท่ีเปนสัญลักษณ
เปรยี บเสมอื นอาณาเขตผืนแผนดินท่ีเราอยูอาศัย มีความม่ันคง พัฒนาและยืนหยัดไดอยางเทาเทียม
อารยประเทศ ดงั นน้ั สถาบนั ชาติ สถาบันศาสนา และสถาบนั พระมหากษัตริย จึงเปนสถาบันหลักของ
ชาติไทย ท่ีไมสามารถแยกจากกันได สามารถยึดเหน่ียวจิตใจของปวงชนชาวไทยและคนในชาติ
มาจวบจนทกุ วันนี้

“ชนชาติไทย” เปน ชนชาตทิ ม่ี รี ากเหงาทางประวัตศิ าสตรและความเปน มาท่ียาวนาน
ไมแพช าติใดในโลก เรามีแผนดินไทยท่ีอุดมสมบูรณ ในนํ้ามีปลา ในนามีขาว มีพืชพันธุธัญญาหาร
ที่อุดมสมบูรณ มีภูมิอากาศ และภูมิประเทศท่ีเปนชัยภูมิ อากาศไมรอนมาก ไมหนาวมาก
มีความหลากหลายของแหลงทรัพยากรธรรมชาติที่สมบูรณ มีท่ีราบลุมแมน้ําที่อุดมสมบูรณ
เหมาะแกการเพาะปลูก มีภูเขา มีทะเลท่ีมีความสมดุลและสมบูรณเพียบพรอมเปนท่ีหมายปอง
ของนานาประเทศ นอกจากนี้ ชนชาติไทยยังมีขนมธรรมเนียม ประเพณีและวัฒนธรรมที่ดีงาม
หลากหลาย งดงาม เปนเอกลักษณของชาติที่โดดเดน ซึ่งสิ่งเหลาน้ีลูกหลานไทยทุกคนควรมี
ความภาคภูมิใจที่ไดเกิดมาเปน คนไทย ในแผนดนิ ไทย แตกอ นท่ีจะสามารถรวมชนชาติไทยใหเปน
ปกแผน ทําใหลูกหลานไทยไดม ีแผนดินอาศัยอยูอยางรมเย็นเปนสุขหลายชั่วอายุคนมาจวบจน

4

ทุกวันนี้ บรรพบุรุษของชนชาติไทยในอดีต ทานไดสละชีพเพื่อชาติ ใชเลือดทาแผนดิน ตอสูเพื่อ
ปกปองดินแดนไทย กอบกูเอกราชดวยหวังไววา ลูกหลานไทยตองมีแผนดินอยู ไมตองไปเปนทาส
ของชนชาตอิ ื่น ซง่ึ การรวมตวั มาเปนชนชาติไทยที่มีท้ังคนไทยและแผนดินไทยของบรรพบุรุษไทย
ในอดีต กไ็ มใชเ รือ่ งที่สามารถทําไดโดยงาย ตอ งอาศัยความรัก ความสามัคคี ความกลาหาญ ความเสียสละ
อดทน และส่งิ ท่ีสาํ คัญ คือ ตอ งมศี นู ยร วมใจท่ีเปนเสมอื นพลังในการตอ สแู ละผูนาํ ทมี่ คี วามชาญฉลาด
ดานการปกครองและการรบ คอื สถาบันพระมหากษตั ริยที่อยูค คู นไทยมาชานาน และหากลูกหลานไทย
และคนไทยทกุ คนไดศึกษาพงศาวดารและประวตั ิศาสตรชาติไทย ก็จะเห็นวา ดวยเดชะพระบารมี
และพระปรชี าสามารถของบูรพมหากษตั ริยของไทยในอดตี ทเ่ี ปนผนู าํ สามารถรวบรวมชนชาติไทย
ใหเ ปนปกแผน แมวา เราจะเคยเสยี เอกราชและดินแดนมามากหมายหลายคร้ัง บรู พมหากษตั รยิ ไ ทย
ก็สามารถกอบกูเอกราชและรวบรวมชนชาวไทยใหเปนปกแผนไดเสมอมา และเหนือส่ิงอื่นใด
พระมหากษัตรยิ ไ ทยทุกพระองค เปนพระมหากษัตริยทีป่ กครองประเทศชาติดวยพระบารมีและ
ทศพิธราชธรรม ใชธรรมะและคําสัง่ สอนของพระพทุ ธองคม าเปนแนวในการปกครอง ทาํ ใหคนในชาติ
อยูร ว มกนั อยา งรม เยน็ เปนสุข สมกับคําทวี่ า “ประเทศไทย เปนประเทศแผน ดินธรรมแผนดนิ ทอง”

แผน ดินธรรม หมายถึง แผน ดนิ ท่มี ีผปู ฏิบัตธิ รรม และการปฏบิ ัตธิ รรมนัน้ หมายถึง
การปฏบิ ัตหิ นาท่ีอยางถูกตอ ง

แผนดินทอง หมายถึง แผนดินท่ีประชาชนไดรับประโยชน และความสุขอยางทั่วถึง
ตามควรแกอ ตั ภาพ

1.1 ชาติ
การจะรบั รูค วามเขาใจในความเปน ชาตหิ รอื ความรูสึกท่ีหวงแหนความเปนชาตไิ ดน นั้

ผูเรียนมคี วามจาํ เปน ทีจ่ ะตอ งเขา ใจบริบทของความเปนชาติเสยี กอ น ดังน้ี
1.1.1 ความหมาย ความสาํ คัญของชาติ
ชาติ หมายถึง กลุมคนที่มีภาษา วัฒนธรรม และเช้ือชาติ ประวัติศาสตร

เดยี วกัน หรอื ใกลเคยี งกัน มีแผนดิน อาณาเขตการปกครอง ท่ีเปนระบบ เปนสัดสวน มีผูนําหรือ
รัฐบาลทใ่ี ชอ าํ นาจ หรือมอี ํานาจอธปิ ไตยทนี่ ํามาใชในการปกครองประชาชน

ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน กลาววา ชาติ หมายถึง ประเทศ
ประชาชนทเ่ี ปน พลเมอื งของประเทศ กลมุ ชนท่มี คี วามรูสึกในเรื่องเชื้อชาติ ศาสนา ภาษา ประวัติ
ความเปนมา ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมอยางเดียวกันหรืออยูในปกครองรัฐบาล
เดยี วกนั

5

“ความจงรกั ภักดตี อ ชาตนิ น้ั คอื ความสาํ นกึ ตระหนกั ในคุณของแผน ดนิ
อันเปน ท่ีเกดิ ทอี่ าศัย ซง่ึ ทาํ ใหบ คุ คลเกดิ ความภูมใิ จในชาตกิ ําเนดิ

และมุง มนั่ ทจ่ี ะธาํ รงรกั ษาประเทศชาติไว ใหเปนอสิ ระมน่ั คงตลอดไป”
พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 9) ในพิธีถวาย
สัตยปฏิญาณและสวนสนามของทหารรักษาพระองค ณ ลานพระราชวังดสุ ิต 3 ธนั วาคม พ.ศ. 2529
เม่อื พิจารณาคําทีม่ คี วามหมายใกลเคียงกันนัน้ ก็จะพบวา คําวา “ชาต”ิ น้ัน ใกลเคยี งกบั คาํ วา
“ประเทศ” หรือคําวา “รัฐ” อยูไมน อ ย คอื หมายถึง ชุมนุมแหงมนุษยซ่ึงตง้ั อยูในดินแดนท่มี ีอาณาเขต
แนน อน มอี าํ นาจอธปิ ไตยทจี่ ะใชไ ดอ ยา งอสิ ระ และมีการปกครองอยางเปน ระเบียบเพ่ือประโยชน
ของบรรดามนุษยท ่อี ยรู วมกัน
1.1.2 ความเปนมาของชนชาตไิ ทย

เปน สิง่ ทต่ี องทําความเขาใจกอ นทเี่ ก่ียวขอ งกับความเปน มาของชนชาติไทยนั้น
ยังไมมีการสรุปเปนประเด็นที่สามารถยืนยันไดชัดเจน เพราะการพิจารณาความเปนมาของ
ชนชาตไิ ทยนั้น ตอ งพจิ ารณาจากหลกั ฐานหรอื งานวิจยั การคนควาทางวิชาการที่หลากหลายจาก
นักวิชาการไทยและตางประเทศ อีกท้ังยังตองพิจารณามิติทางเอกสาร โบราณคดี เช้ือชาติหรือ
ชาตพิ นั ธุ ภาษา และวฒั นธรรม ดงั น้ี

1) สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ขอมูลท่ีปรากฏ
ในพระนิพนธเร่ือง “แสดงบรรยายพงศาวดารสยาม และลักษณะการปกครองสยามแตโบราณ”
เปนการนําขอ มลู ของนักวิชาการตะวนั ตกมาประกอบ สรุปวา ถิ่นดัง้ เดมิ ของชนชาตไิ ทยอยูทางตอนใต
ของจนี แถบมณฑลยูนนาน กวา งโจว กวางสี จนกระทง่ั จีนแผอทิ ธพิ ลทางการปกครองลงมา จนทําให
ผูค นในบริเวณน้ันตองอพยพลงมาถงึ บรเิ วณลุมแมนาํ้ เจาพระยาตอนบน

2) หลวงวิจิตรวาทการ ขอมูลท่ีเสนอผานผลงานเรื่อง “งานคนควาเร่ือง
ชนชาติไทย” ไดอธิบายวาถิ่นเดิมของชนชาติไทยอยูบริเวณตอนกลางของจีนแถบมณฑลเสฉวน
ต้ังถน่ิ ฐานกระจดั กระจายตั้งแตแ นวแมน ้าํ พรหมบุตรไปจนถึงทะเลจีนใตแ ถบอา วตังเก๋ีย

3) ขอ มูลของจติ ร ภูมิศกั ดิ์ ผานผลงานเร่ือง “ความเปนมาของคําสยามไทย
ลาว และขอม และลักษณะทางสังคมของชือ่ ชนชาติ” ไดศึกษาผา นการวิเคราะหภาษา และตาํ นาน
ทองถ่ินของภาคเหนอื ไดสรปุ วา ถิ่นกําเนิดของคนไทยน้ันครอบคลุมบริเวณกวางใหญทางตอนใต
ของจีน เวียดนาม ลาว เขมร ภาคเหนือของไทย พมา ไปจนถึงรฐั อสั สมั ของอินเดีย เนอ่ื งจากมีพื้นฐาน
ทางนริ กุ ตศิ าสตรท ่ีคลายคลงึ กัน

6

4) ขอ มูลของศาสตราจารย ดร.ประเสริฐ ณ นคร นักวิชาการคนสําคัญของ
ประเทศไทย ทานไดศึกษาวิเคราะหจากหลักฐานของชาวตะวันตกทั้งทางดานภาษาศาสตร
ประวัติศาสตร โบราณคดี และมานษุ ยวทิ ยา รวมไปถงึ การลงพืน้ ที่ดว ยตนเอง ไดสรุปไววา ถ่ินเดิม
ของคนไทยนาจะอยบู รเิ วณมณฑลกวางสี ทางใตข องจีน เนอื่ งจากในเขตดังกลาวเปนพ้ืนที่กลุมชน
ทม่ี ีความหลากหลายทั้งทางวัฒนธรรมและประเพณี

ขอ มูลประวัติความเปน มาสวนใหญจะอธบิ ายใกลเคยี งกนั ในลกั ษณะของการอพยพ
ลงใตจากจีน แลว แผข ยายลงหลกั ปก ฐานอยใู นบรเิ วณกวางทางภาคเหนอื ของไทยเกิดเปน เมืองและ
เมืองขนาดใหญท ีข่ ยายตัวเปนอาณาจกั รตามมา กลาวอีกนัยหน่ึง ตั้งแตท่ีสมัยไทยอพยพลงมาน้ัน
ดินแดนแหลมทองเปนที่อยูของชนชาติมอญ ละวาของขอม พวกมอญอยูทางตะวันตกของ
ลุมแมน ํ้าเจา พระยาไปจรดมหาสมทุ รอินเดีย พวกละวามีอาณาเขตอยูในบริเวณภาคกลาง มีเมือง
นครปฐมเปนเมอื งสําคัญพอถึงพุทธศตวรรษท่ี 14 ขอมซ่งึ อยูทางตะวันออกมีอํานาจมากข้ึนเขายึด
เอาดินแดนพวกละวาไปไวในอาํ นาจ แลว แบงการปกครองเปน 2 สว น คือ สวนภาคเหนือ และสว น
ภาคใต ตอมาในพุทธศตวรรษท่ี 16 สมดุลอํานาจในการแยงชิงพ้ืนท่ีไดเปลี่ยนแปลงไป มอญกับ
ขอมสูรบกันจนเส่ือมอํานาจลง และในชวงเวลาน้ันสุโขทัยไดปรากฏขึ้นมาอยางชัดเจนในหนา
ประวัตศิ าสตรไ ทย

จากรองรอยหลักฐานทางเอกสารทางประวัติศาสตรตาง ๆ มีการยืนยันและเช่ือวา
ประวัติศาสตรข องชนชาตไิ ทยในแหลมทอง (Golden Khersonese) เร่มิ ตนเม่ือประมาณ พ.ศ. 800
(พทุ ธศตวรรษที่ 8 - 12) เปนตนมา โดยมีดินแดนของอาณาจักรและแควนตาง ๆ เชน อาณาจักร
ฟูนัน ตง้ั อยูบริเวณทางทศิ ตะวันตกและชายทะเลของอาวไทย และมีอาณาจักรหริภุญชัยทางเหนือ
อาณาจกั รศรวี ชิ ยั ทางใต และมอี าณาจักรทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12) บริเวณลุมแมนํ้าเจาพระยา
ตอนลาง เปนตน และไดร วมตวั เปน ปกแผน มีพระมหากษตั รยิ ไ ดส ถาปนาอาณาจกั รสุโขทัยเปนราชธานี
แหงแรกของชนชาติไทย ราวป พ.ศ. 1762 โดยพอ ขุนศรีนาวนาํ ถม พระราชบิดาของพอขุนผาเมือง
เปนผูปกครองอาณาจักรจากหลกั ฐานและขอ มูลขา งตน นี้ รวมถงึ สมมตฐิ านของแหลงอารยธรรมตา ง ๆ
ของโลก ซง่ึ สว นใหญแหลง กาํ เนดิ ของชนชาติกลุมในอดตี จะอยูบริเวณลมุ แมน ้าํ อาทิ แหลง อารยธรรม
เมโสโปเตเมยี ตง้ั อยบู รเิ วณที่ราบลุมระหวา งแมน าํ้ ไทกรสิ (Tigris) ทางตะวนั ออก และแมน าํ้ ยเู ฟรตสิ
(Euphrates) ทางตะวันตกหรอื อารยธรรมอนิ เดียโบราณหรอื อารยธรรมลุม แมน้าํ สินธุ ต้ังอยูบรเิ วณ
ลุมแมนํ้า เปนตน ดังนั้น จึงมีความเปนไปไดที่ชนกลุมตาง ๆ ที่เคยอาศัยในลุมแมน้ําเจาพระยา
หรือบริเวณรอบอาวไทย มีการรวมตัวกันเปนปกแผน มีการพัฒนาเปนชุมชน สังคม และเมือง
จนกลายมาเปนอาณาจักรตาง ๆ ของชนชาติไทยตามพงศาวดาร

7

1.1.3 การรวมไทยเปน ปก แผน
ภายหลงั การลมสลายของอาณาจักรอยุธยา ใน พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจา

กรุงธนบุรีไดพยายามกอบกูเอกราชและศักด์ิศรีของอาณาจักรกลับคืนมา หลังจากการสถาปนา
อาณาจักรธนบุรีข้ึน ตองเผชิญกับสงครามภายนอกจากกองทัพพมา และสงครามภายใน คือ
การปราบชมุ นมุ ทีแ่ ยงชงิ ความเปนใหญแตกกันเปนกกเปน เหลา ชวงเวลาผานไปจนถึง พ.ศ. 2325
อาณาจักรรัตนโกสินทรเปนแผนดินไทยท่ีพอจะเรียกไดวา “เปนปกแผน” ข้ึนมาบาง ถึงแมวาใน
เวลาตอ มาจะเกิดสงครามเกาทพั ทเ่ี ปน ศึกใหญในสมยั รัตนโกสนิ ทร แตก็ถือวาเปนชวงแหงสันติสุข
มาไดย าวนาน

ความเปนปก แผน ของความม่นั คงของสยามเดน ชดั มากขน้ึ ในสมัยจอมพล ป.
พิบูลสงคราม เปน นายกรฐั มนตรี มีการเปลี่ยนช่ือประเทศจากสยาม เปน “ไทย” กลาวอีกนัยหน่ึง
“การสรา งชาต”ิ ไดเกิดข้นึ อยางสมบูรณใ นยุคสมัยนี้ คือ มีครบท้ังอาณาเขต ดินแดน ประชากร อํานาจ
อธิปไตย รัฐบาล ไปจนถึงสัญลักษณของชาติท่ีแสดงถึงเอกลักษณวัฒนธรรมไทย เชน ภาษาไทย และ
ธงชาตไิ ทย เปนสง่ิ สําคัญทผี่ คู นในยคุ ปจจุบันจะตอ งอนรุ กั ษห วงแหนใหส ามารถดาํ รงสบื ไปในอนาคต

แหลงกาํ เนิดของชนชาติไทย จะอพยพมาจากท่ีใด จะมีการพิสูจนหรือไดรับ
การยอมรับหรือไม คงไมใ ชประเด็นสําคัญท่ีจะตองพิสูจนหาความจริง คงปลอยใหเปนเรื่องของ
นักประวัติศาสตรหรือนักวิชาการ แตค วามสําคัญอยูท่ีลูกหลานคนไทยทุกคนที่อาศัยอยูบนพื้น
แผนดินไทย ตอ งไดเ รียนรูและตองยอมรบั วา การรวมชนชาติไทยใหเปนปกแผน และอยูสุขสบาย
จนถึงปจจุบันน้ี คนไทยและลูกหลานไทยทุกคนตองตระหนักถึงบุญคุณของบรรพบุรุษไทยและ
พระปรีชาสามารถของบูรพมหากษัตริยไทยในอดีตท่ีสามารถรวบรวมชนชาวไทย ปกปองรักษา
เอกราชและรวบรวมชาตไิ ทยใหเปนปกแผน จึงเปนพระราชกรณียกิจที่สําคัญของพระมหากษัตริยไทย
ในอดีต ซ่ึงหากจะยอนรอยไปศึกษาพงศาวดารฉบับตาง ๆ รวมถึงประวัติศาสตรชาติไทย ต้ังแต
ยุคกอ นการสถาปนากรงุ สุโขทัย ใหเ ปนราชธานแี หง แรกของชนชาวไทยแลว การสถาปนาราชธานี
ทกุ ยุคทกุ สมัยไมว า จะเปน การสถาปนากรุงศรอี ยธุ ยา กรงุ ธนบุรี กรุงรตั นโกสินทร รวมไปถงึ การกอบกู
เอกราชหลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยาทั้ง 2 คร้ัง ลวนเปนวีรกรรมและบทบาทอันสําคัญของ
พระมหากษตั ริยไทยทัง้ สนิ้

1.1.4 พระมหากษัตรยิ ไทยกบั การรวมชาติ
การรวมชาติไทยใหเปนปกแผน เปนบทบาทที่สําคัญของพระมหากษัตริยไทย

ในอดตี หากรัฐใดแควน ใด ไมมีผนู าํ หรือพระมหากษตั ริยท่ีเขม แข็ง มีพระปรีชาสามารถท้งั ดา นการรบ
การปกครองรวมถึงดา นการคา เศรษฐกิจการคลัง รัฐน้ันหรือแควนนั้น ยอมมีการเสื่อมอํานาจลง
และถูกยดึ ครองไปเปนเมอื งขึน้ หรอื ประเทศราชภายใตก ารปกครองของชนชาติอนื่ การถกู ยึดครอง
หรือไปเปนเมืองข้ึนภายใตการปกครองของอาณาจักรอื่นในอดีต สามารถทําไดหลายกรณี อาทิ

8

การยอมสโิ รราบโดยดี โดยการเจริญไมตรแี ละสงบรรณาการถวาย โดยไมม ีศึกสงครามและการเสีย
เลือดเน้ือ สถาบันพระมหากษตั รยิ  ไดม ีบทบาทสาํ คญั ในการรวมชาตใิ หเ ปนปกแผน รวมถึงการปกปอ ง
ประเทศชาติและมาตุภมู สิ บื ไวใ หล กู หลานไทยไดม ีแผนดินอยู ซึ่งหากชนชาติไทยในอดีต ไมมีผูนําหรือ
กษตั รยิ ท ่ีมีพระปรชี าสามารถ ในวันน้ีอาจไมมีชาติไทยหลงเหลืออยูในแผนท่ีโลก หรือชนชาติไทย
อาจตอ งตกไปอยูภายใตการปกครองของชาตใิ ดชาตหิ น่ึง

บทบาทของพระมหากษตั รยิ ไทยในการรวมชาติ
บทบาทของพระมหากษัตริยไทยในการรวมชาติ ในสมัยรัชกาลที่ 1 ถึง รัชกาลที่ 3
หรอื ในสมัยรัตนโกสนิ ทรต อนตน นน้ั ความเปนปกแผนม่ันคงของอาณาจักรเกิดขึ้นจากการปรับปรุง
การปกครอง ประมวลกฎหมายการบรู ณปฏิสังขรณวัดวาอาราม ทํานุบํารุงพระพุทธศาสนา เกิดเปน
ยุคทองของการฟนฟูวรรณคดี นาฏศิลป ดนตรีไทย การคาและความสัมพันธระหวางประเทศ
มคี วามเจริญรงุ เรอื งโดยเฉพาะกบั จีน เกดิ เปน “เงินถงุ แดง” ท่ีนาํ มาใชในชว งวกิ ฤตของประเทศ
ภายหลังความพายแพของอาณาจักรพมา และราชวงศชิงของจีนในการทําศึกกับ
องั กฤษ พระมหากษตั ริยไ ทยในชว งเวลานั้นไดตระหนักถงึ ภยั ของ “ลทั ธลิ า อาณานคิ ม” เปน อยา งดี
และทรงตระหนกั วาสยามนตี้ อ งมีการปรับตวั และพฒั นาตนเองใหร อดพน จากภยั รา ยจากการคกุ คาม
ของชาติตะวันตกที่เดนชัดเร่ิมตนเมื่ออังกฤษเขามาขอทําสนธิสัญญาเบาวริงกับสยาม ในสมัย
รชั กาลที่ 4 ตอมาเกดิ วกิ ฤต ร.ศ. 112 ในสมยั รัชกาลที่ 5 พระเจา นโปเลยี นท่ี 3 แหง ฝรัง่ เศสนาํ เรอื ปน
เขา มาถงึ แมน้ําเจาพระยาใกลพ ระบรมมหาราชวัง บบี บงั คบั ใหส ยามยกดินแดนฝงซายของแมน าํ้ โขง
ใหอยูใ ตอ าณตั ิของฝร่งั เศส พรอ มท้งั เรียกรอ งคา เสียหายดว ยจํานวนเงนิ กวา 2 ลา นฟรังก เปนอีกครง้ั
ท่อี ิสรภาพของสยามอยใู นจุดท่ีอาจตกเปน เมืองข้ึนหรืออาณานิคมของมหาอาํ นาจตะวันตก
ในชวงเวลาดังกลาวแมวาจะมีภัยรอบดาน อริราชศัตรูเกาอยางพมา หรือญวน
พา ยแพแกชาติตะวนั ตกไปแลว ถึงกระน้ันสยามกลับมีความเปน “ปกแผน” อยางท่ีไมเคยมีมากอน
ผา นการเปน “สมบูรณาญาสิทธริ าชย” ของพระมหากษัตรยิ โ ดยเฉพาะในสมัยรชั กาลที่ 5 ท่ีอาํ นาจ
ของกษัตรยิ ช วยดลบนั ดาลใหเกิดความผาสุกของราษฎร เกิดเปน การ “เลกิ ระบบไพรทาส”
ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ความเปนชาติไดเดนชัดขึ้น ชื่อของประเทศสยามไดร บั การยอมรบั
วาทัดเทียมกับหลายชาติตะวันตก เม่ือทรงสงทหารอาสาชาวสยามเขารวมสงครามโลก ครั้งที่ 1
ในภาคพื้นยุโรป สถาบันหลักของประเทศ คือ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตรยิ  ก็เกิดขึ้นในสมัยน้ี
สญั ลกั ษณข องชาติ เชน ธงไตรรงคก็เกิดข้ึนเพือ่ เปนตวั แทนของชาติสยามในโอกาสตา ง ๆ

9

การเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ที่เปลี่ยนระบอบการปกครองของสยาม
จากสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข
เปนเหตุการณส าํ คัญของประวัตศิ าสตรไทย รชั กาลที่ 7 ทรงพระราชทานรัฐธรรมนญู ฉบบั แรกของ
สยามตามคาํ รอ งขอของคณะราษฎร

หลังสมัยรัชกาลท่ี 7 จนถึงปจ จบุ นั บทบาทของพระมหากษัตริยไทยถึงแมวาจะถูก
เปลยี่ นแปลงไปตามท่ีกาํ หนดไวในรฐั ธรรมนูญ ก็ยังทรงมีบทบาทในการเปน ศูนยก ลางการยึดเหนย่ี ว
จิตใจใหกบั ปวงชนชาวไทย ผานพระราชกรณยี กจิ ในการยกระดบั คุณภาพชีวติ ของราษฎร “การรวมชาต”ิ
ในบริบทปจจุบันจึงไมใชความมั่งคงของดินแดนอีกตอไป แตเปน “ศูนยรวมจิตใจของปวงชน”
ทพ่ี ระมหากษัตรยิ ไ ทยทรงเปน เสมอมาตงั้ แตอ ดตี จนถงึ ปจจบุ ัน

1.2 ศาสนา
ศาสนา เปนลัทธิความเช่ือของมนุษย เกีย่ วกบั การกําเนิดและสิ้นสุดของโลก หลักศีลธรรม
ตลอดจนลัทธิพิธีที่กระทําตามความเชื่อนั้น ๆ จะเห็นไดวาแตละประเทศน้ันจะยึดคําส่ังสอนของ
ศาสนาเปนหลักในการปกครองประเทศ และมกี ารกําหนดศาสนาเปนศาสนาประจําชาติ นอกจาก
ศาสนาจะมอี ทิ ธิพลตอ การปกครองของประเทศแลวยังมีอิทธิพลตอวัฒนธรรมของแตละประเทศ
เชน ประเทศไทยมกี ารหลอ พระพุทธรูปเปนงานศิลปะ วัฒนธรรมการไหว การเผาศพ วัฒนธรรม
เหลา นไี้ ดร บั อิทธพิ ลมาจากศาสนาเหมอื นกัน ดังน้ัน ศาสนาจึงเปน สถาบันทสี่ ําคญั ตอประเทศมาก
1.2.1 ศาสนาพุทธ
ศาสนาพุทธ ไดเผยแผเขามาในดินแดนประเทศไทยเปนคร้ังแรก โดยพระเถระ
ชาวอินเดีย เม่ือประมาณ พ.ศ. 236 โดยการอุปถัมภของพระเจาอโศกมหาราช แหงอินเดีย
ซึ่งในขณะนั้นประเทศไทยรวมอยูในดินแดนที่เรียกวา สวุ รรณภูมิ มีอาณาเขตกวา งขวาง มีหลาย
ประเทศรวมกนั ในดินแดนสวนนี้ มีจํานวน 7 ประเทศ ไดแก ประเทศไทย พมา ศรีลังกา ญวน กัมพูชา
ลาว และมาเลเซีย ซ่ึงพระพุทธศาสนาท่ีเขามาในคร้ังนั้น เปนนิกายหินยานหรือเถรวาทแบบดั้งเดิม
มพี ทุ ธศาสนกิ ชนเล่อื มใสศรทั ธาไดบวชเปน พระภิกษุเปนจํานวนมาก และไดสรางวัด สถูปเจดียไว
สกั การะบชู า ตอ มาภายหลัง กษตั ริยใ นสมัยศรีวชิ ยั ทรงนบั ถอื พระพทุ ธศาสนาแบบมหายาน จึงทําให
ศาสนาพุทธนิกายมหายานเผยแผเขามาสูดินแดนประเทศไทยทางตอนใต ซ่ึงไดมีการรับ
พระพุทธศาสนาทั้งแบบเถระวาท แบบมหายาน และศาสนาพราหมณที่เขามาใหม จึงทําให
ประเทศไทยมีผูนับถือพระพุทธศาสนาทั้ง 2 แบบ มีพระสงฆทั้ง 2 ฝาย ไดแก นิกายเถรวาท และ
มหายาน

10

จากพงศาวดารและหลักฐานทางประวัติศาสตร พระพุทธศาสนา เปนศาสนาท่ี
สังคมไทยสวนใหญนบั ถือมาตงั้ แตใ นอดตี และสบื ทอดกันมาเปน ชา นาน ดงั น้ัน พระพุทธศาสนาจึง
มีบทบาทสําคัญของวิถีชีวิตคนไทย รวมถึงวัฒนธรรมและประเพณี จนประเทศไทยไดชื่อวาเปน
ศนู ยกลางของพระพุทธศาสนาของโลกโดยมี “พทุ ธมณฑล” เปนศูนยกลางแหงพุทธศาสนาโลก
ตามมตขิ องการประชุมองคก ารสหประชาชาติ เมอื่ วนั ท่ี 20 พ.ค. 2548

ในสมัยรัตนโกสินทร พระมหากษัตริยทุกพระองคทรงมีพระมหากรุณาธิคุณ
ตอสถาบนั ศาสนา มาเปนลําดบั อาทิ

เม่อื วันที่ 14 สงิ หาคม พ.ศ. 2489 รัชกาลท่ี 9 เสด็จข้ึนครองราชย พระองคไดทรง
แสดงพระองคเ ปน พทุ ธมามกะตอหนา สงั ฆมณฑล ณ พระอุโบสถวดั พระศรีรัตนศาสดาราม โดยมี
สมเด็จพระสังฆราชเปน ประธาน

เมื่อวันท่ี 22 ตุลาคม พ.ศ. 2494 รัชกาลที่ 9 ทรงปฏิบัติตามโบราณราชประเพณี
ดวยการเสดจ็ ทรงออกผนวช ณ พระอโุ บสถวดั พระศรีรตั นศาสดาราม พระองคทรงรบั การบรรพชา
เปน พระภิกษใุ นพทุ ธศาสนา ไดร ับสมณนามจากพระอุปชฌายจ ารวา “ภมู พิ โลภกิ ขุ” จากนั้นเสด็จ
ประทับ ณ พระตาํ หนักปน หยา วดั บวรนิเวศ โดยพระองคทรงปฏบิ ัตพิ ระธรรมวินัย ตามแบบอยาง
พระภิกษุโดยเครงครัด

รัชกาลที่ 9 ทรงอุปสมบทนาคหลวงมาตลอด โดยเร่ิมปแรกเม่ือวันที่ 6 กรกฎาคม
พ.ศ. 2489 ไดเสด็จฯ พระราชดําเนินไปในพระราชพิธีทรงบําเพ็ญพระราชกุศล ณ พระอุโบสถ
วัดพระศรีรตั นศาสดาราม มหี มอ มเจาสุนทรากร วรวรรณ หมอมเจาอาชวดิศดศิ กลุ หมอมราชวงศ
ยันตเทพ เทวกลุ และ นายเสมอ จติ รพันธ เปน นาคหลวง

นอกจากนน้ั รชั กาลท่ี 9 ยงั เสด็จฯ พระราชดําเนินไปในงานพิธที างศาสนา ทป่ี ระชาชน
และทางราชการจัดข้ึนในที่ตาง ๆ มิไดขาด อีกท้ังยังทรงสรางพระพุทธรูปขึ้น ในโอกาสสําคัญเปน
จาํ นวนมาก

หลังจากท่รี ชั กาลท่ี 10 ไดทรงขึ้นครองราชยเปนพระมหากษัตริยลําดับท่ี 10 แหง
ราชวงศจักรี พระองคทรงเสด็จพระราชดําเนินไปปฏิบัติพระราชกิจทางพระพุทธศาสนาอยาง
สมํา่ เสมอ เชน เสดจ็ พระราชดาํ เนินเปล่ยี นเครอ่ื งทรงพระพุทธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร ณ วัดพระศรี
รัตนศาสดาราม ตามฤดูกาล เสด็จพระราชดําเนินไปทรงบําเพ็ญพระราชกุศลในวันสําคัญทาง
พระพุทธศาสนา เชน วนั วิสาขบูชา วันอาสาฬหบชู า วันเขาพรรษา และการถวายผาพระกฐินหลวง
ตามวดั ตาง ๆ เปน ตน

11

1.2.2 ศาสนาคริสต
ศาสนาคริสตเ ปน ศาสนาที่พฒั นาหรือปฏิรปู มาจากศาสนายดู าห ซึ่งมีประวัตศิ าสตร
มาตั้งแตประมาณ 2,000 ป กอนคริสตกาล ชนเผาหน่ึงเปนบรรพบุรุษของชาวยิว ต้ังถิ่นฐานอยู
ณ ดินแดนเมโสโปเตเมีย มีหัวหนาเผาช่ือ “อับราฮัม” (อับราฮัม เปนศาสดาของศาสนายูดาห)
ไดอางตนวา ไดรับโองการจากพระเจาใหอพยพชนเผาไปอยูในดินแดนท่ีเรียกวา แผนดินคานาอัน
(บริเวณประเทศอสิ ราเอลในปจ จบุ นั ) โดยอับราฮัมกลาววา พระเจากําหนดและสัญญาใหชนเผาน้ี
เปน ชนชาติท่ยี ง่ิ ใหญตอ ไป การท่ีพระเจาสญั ญาจงึ กอ ใหเกิดพนั ธสญั ญาระหวา งพระเจา กบั ชนชาวยวิ
ดงั น้นั ในเวลาตอ มาจึงเรยี กคัมภีรของศาสนายดู าหแ ละศาสนาครสิ ตวา “พันธสัญญา”
ศาสนาคริสตเ ขามาในประเทศไทยยคุ เดียวกับการลา อาณานคิ มของลทั ธจิ กั รวรรดนิ ยิ ม
โดยเฉพาะอยางย่ิงชาวโปรตุเกส ชาวสเปน และชาวดัตช ที่กําลังบุกเบิกเอเชียตะวันออกเฉียงใต
ซ่งึ นอกจากกลมุ ที่มีจุดประสงค คอื ลา เมืองขนึ้ และเผยแพรศ าสนาพรอมกัน เชน จักรวรรดอิ าณานคิ ม
ฝรั่งเศส มาไดเมืองขึ้นในอินโดจีน เชน ประเทศเวียดนาม กัมพูชา ลาว โดยลักษณะเดียวกับ
โปรตเุ กสและสเปน ในขณะทีป่ ระเทศไทยรอดพน จากการเปน เมอื งขนึ้ สว นหนึง่ อาจเพราะการเปด เสรี
ในการเผยแพรศาสนา ทาํ ใหลดความรนุ แรงทางการเมืองลง ศาสนาครสิ ตท่เี ผยแพรใ นไทยเปน ครง้ั แรก
เปนนิกายโรมันคาทอลิก ปรากฏหลกั ฐานวาในป พ.ศ. 2110 (ค.ศ. 1567) มีมชิ ชันนารี คณะดอมินิกัน
2 คน เขาสอนศาสนาใหชาวโปรตเุ กส รวมถงึ ชาวพ้ืนเมืองท่เี ปน ภรรยา
ศาสนาคริสตไดรับพระราชทานพระบรมราชูปถัมภเชนเดียวกับศาสนาอื่น โดย
รชั กาลท่ี 9 ทรงอดุ หนนุ กิจการของศาสนาครสิ ตต ามวาระโอกาสตาง ๆ อยเู สมอ สามารถสรางโรงเรยี น
โรงพยาบาล โบสถและประกอบศาสนกิจไดท่ัวทกุ ภาคของประเทศ ไดเสด็จพระราชดําเนินไปใน
งานพธิ ีสําคัญ ๆ ของศาสนาครสิ ตเ ปน ประจํา ที่สาํ คัญที่สุด คือ เสด็จพระราชดําเนินเยือนนครรัฐ
วาติกัน เม่ือครัง้ เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ เยอื นทวปี ยุโรปเม่อื 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2503 เพอ่ื กระชับพระราชไมตรี
ระหวางประเทศไทยกับครสิ ตจกั ร ณ กรุงวาติกัน
เม่ือพระสันตะปาปา จอหน ปอล ท่ี 2 ประมุขแหงครสิ ตจกั รโรมันคาธอลกิ เสด็จเยอื น
ประเทศไทยอยา งเปน ทางการในฐานะพระราชอาคันตกุ ะ เม่ือวนั ท่ี 10 - 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2527
ครง้ั นน้ั นับวาเปนกรณีพเิ ศษอยางย่ิง เพราะไมเ คยปรากฏมากอนวา ประมุขคริสตจักรโรมันคาทอลกิ
จะเสดจ็ มาเยอื นประเทศไทยเชน น้ี ไดเสด็จออกทรงรบั ณ พระทน่ี ั่งจกั รีมหาปราสาทอยางสมพระเกยี รติ
สําหรบั รัชกาลท่ี 10 พระองคเ สด็จพระราชดาํ เนนิ แทนพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร-
มหาภมู ิพลอดุลยเดช ไปเปนองคป ระธานในพธิ ีเปด อาคารครสิ ตจกั ร ใจสมาน เม่ือวันท่ี 30 เมษายน
พ.ศ. 2522 เสด็จพระราชดาํ เนนิ แทนพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ไปรบั เสดจ็
พระสนั ตะปาปา จอหน ปอล ท่ี 2 ในโอกาสเสดจ็ เยือนประเทศไทยอยา งเปนทางการ ณ ทาอากาศยาน
กองบญั ชาการกองทัพอากาศ

12

1.2.3 ศาสนาอสิ ลาม
ศาสนาอิสลาม เขามาเผยแพรในประเทศไทยต้ังแตยุคสมัยสุโขทัย และชวง
กรุงศรีอยุธยาเร่ือยมา โดยกลุมพอคาชาวมุสลิมในคาบสมุทรเปอรเซียที่เขามาคาขายในแหลม
มลายู (อินโดนีเซียและมาเลเซีย) ไดนําศาสนาอิสลามเขามา ภายหลังคนพ้ืนเมืองจึงไดเปล่ียนมา
นบั ถอื ศาสนาอสิ ลาม และบางคนเปน ถึงขนุ นางในราชสาํ นกั ในชว งตนกรุงรัตนโกสินทรม ีชาวมสุ ลมิ
อพยพมาจากมลายแู ละเปล่ียนสญั ชาตเิ ปน ไทย นอกจากน้ียังมีชาวมุสลิมอินเดียที่เขามาตั้งรกราก
รวมถงึ ชาวมสุ ลมิ ยนู นานท่ีหนีภัยการเบียดเบียนศาสนาหลังการปฏิวัติคอมมิวนิสตในประเทศจีน
ศาสนาอิสลามในประเทศไทย จึงเติบโตอยางรวดเร็ว โดยสถิติระบุวาประชากรมุสลิมมีจํานวน
ประมาณ 2.2 ลา นคน ถึง 7.4 ลา นคน
กอนป พ.ศ. 2505 กงศลุ แหง ประเทศซาอดุ ิอาระเบีย ไดเขาเฝารัชกาลที่ 9 เพ่ือถวาย
คมั ภรี อลั กุรอาน ฉบับทม่ี ีความหมายเปน ภาษาองั กฤษ โดยรชั กาลที่ 9 ทรงมพี ระราชดาํ ริวา ควรจะมี
คัมภีรอัลกุรอานฉบับความหมายภาษาไทย ใหปรากฏเปนศรีสงาแกประเทศชาติ เม่ือนายตวน
สุวรรณศาสน จุฬาราชมนตรีในสมัยนั้น เปนผูนําผูแทนองคการสมาคม และกรรมการอิสลาม
เขาเฝาถวายพระพรในนามของชาวไทยมุสลิมในวันเฉลิมพระชนมพรรษาปน้ัน รัชกาลที่ 9 ทรงมี
พระกระแสรับส่ังใหจุฬาราชมนตรี แปลความหมายของพระมหาคัมภีรอัลกุรอานจากคัมภีร
ฉบับภาษาอาหรับโดยตรง ส่ิงน้ีเปนพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงมีตอศาสนาอิสลาม และทรงเปน
องคอัครศาสนปู ถัมภกอยางแทจรงิ
ในชวงเวลาที่จุฬาราชมนตรีแปลพระมหาคัมภีรถวาย ทุกครั้งที่เขาเฝา รัชกาลที่ 9
จะทรงแสดงความหวงใยตรัสถามถงึ ความคบื หนา อปุ สรรค ปญ หาทเ่ี กดิ ขนึ้ และทรงมพี ระราชประสงค
ท่ีจะใหพิมพเผยแพร ในป พ.ศ. 2511 อันเปนปครบ 14 ศตวรรษแหงอัลกุรอาน ประเทศมุสลิม
ทุกประเทศตางก็จัดงานเฉลมิ ฉลองกันอยางสมเกยี รติ ประเทศไทยแมจะไมใชป ระเทศมสุ ลมิ แตไ ดม ี
การจัดงานเฉลิมฉลอง 14 ศตวรรษแหง อลั กุรอานข้ึน ณ สนามกีฬากติ ติขจร เมื่อวันท่ี 16 มีนาคม
พ.ศ. 2511 เปนวันเดียวกันกบั การจัดงานเมาลิดกลาง ในปนั้นพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล
อดุลยเดช พรอมดวยสมเดจ็ พระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถเสด็จเปนองคประธานในพิธี และ
ในวันน้ันเปนวันเร่ิมแรกท่ีพระมหาคัมภีรอัลกุรอาน ฉบับความหมายภาษาไทย ไดพิมพถวาย
ตามพระราชดํารแิ ละไดพระราชทานแกมสั ยิดตาง ๆ ทว่ั ประเทศ โดนเนน ยา้ํ ดงั นี้

13

1. การแปลพระคมั ภีรอัลกรอุ านเปน ภาษาไทย ขอใหแ ปลอยา งถกู ตอ ง
2. ขอใหใชสํานวนเปน ภาษาไทยท่สี ามญั ชนทวั่ ไปอานเขา ใจได
นอกจากนี้ในงานไดมกี ารพระราชทานรางวัลโลเกียรติคุณ และเงินรางวัลแกผูนํา
ศาสนาอสิ ลามประจํามสั ยดิ ตา ง ๆ และทรงมีพระราชดําริใหมกี ารสนับสนุนการจัดสรางมัสยิดกลาง
ประจําจังหวัดข้ึน โดยใหรฐั บาลจัดสรรงบประมาณแผนดินสําหรับจัดสราง ขณะน้ีไดสรางเสร็จ
เรยี บรอยแลวใน 4 จังหวดั ภาคใต ซ่ึงรัชกาลท่ี 9 ทรงเสด็จพระราชดําเนินไปเปนองคประธานในพิธี
ดวยพระองคเ อง
รชั กาลท่ี 10 หรอื “สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา ฟา มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร”
ในขณะนน้ั ไดทรงเคยปฏิบัตพิ ระราชกรณยี กจิ ทง้ั เสดจ็ พระราชดําเนนิ ในฐานะผูแทนพระองค และในฐานะ
ของพระองคเ อง ไดแก ทรงเปน ผูแทนพระองคเปดงานเมาลิดกลางแหงประเทศไทย เสดจ็ พระราชดาํ เนิน
เยือนมัสยดิ กลางจังหวัดปตตานี เพ่อื พระราชทานถวยรางวัลการทดสอบการอัญเชิญพระมหาคัมภีร
อัลกุรอาน และโดยเสด็จรัชกาลที่ 9 ไปจังหวัดนราธิวาส และพระราชทานพระคัมภีรอัลกุรอาน
และคําแปลเปน ภาษาไทยแกค ณะกรรมการอสิ ลาม
1.2.4 ศาสนาซิกข
ชาวซิกขสวนมากยึดอาชีพคาขายอิสระ บางก็แยกยายถ่ินฐานทาํ มาหากินไปอยู
ตา งประเทศบาง และเดนิ ทางไปมาระหวางประเทศ ในบรรดาชาวซิกขดังกลาว มีพอคาชาวซิกข
ผูหน่ึงช่ือ นายกิรปาราม มาคาน ไดเดินทางไปประเทศอัฟกานิสถาน เพื่อหาซื้อสินคาแลวนําไป
จําหนายยังบานเกิด สินคาที่ซื้อคร้ังหนึ่ง มีมาพันธุดีรวมอยูดวยหน่ึงตัว เมื่อขายสินคาหมดแลว
ไดเดนิ ทางมาแวะที่ประเทศสยาม โดยนาํ มา ตัวดังกลา วมาดว ย และมาอาศัยอยูในพระบรมโพธสิ มภาร
ของพระมหากษัตริยสยาม ไดรับความอบอุนใจเปนอยางยิ่ง ดังนั้น เมื่อเขามีโอกาสเขาเฝา
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 5) เขาจึงไดกราบบังคมทูลนอมเกลาฯ
ถวายมาตัวโปรดของเขาแดพระองค ดวยความสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณ พระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงเห็นในความจงรักภักดีของเขา พระองคจึงไดพระราชทานชาง
ใหเขาหน่ึงเชือก ตลอดจนขาวของเคร่ืองใชที่จําเปน ในระหวา งเดนิ ทางกลับอินเดีย
เมื่อเขาเดินทางกลับมาถึงอินเดียแลวเห็นวา ของที่เขาไดรับพระราชทานมานั้น
สงู คาอยา งยงิ่ ควรท่ีจะเกบ็ รักษาใหสมพระเกียรตยิ ศแหงพระเจา กรงุ สยาม จึงไดนําชางเชือกนั้นไปถวาย
พระราชาแหงแควนแคชเมียร พรอมท้ังเลาเร่ืองที่ตนไดเดินทางไปประเทศสยาม ไดรับความสุข
ความสบายจากพน่ี องประชาชนชาวสยาม ซ่ึงมีพระเจา แผน ดนิ ปกครองดวยทศพิธราชธรรมเปนที่
ยกยอ งสรรเสริญของประชาชน ถวายการขนานนามของพระองคว า พระปยมหาราช

14

พระราชาแหงแควนแคชเมียรไดฟงเรื่องราวแลวมีความพอพระทัยอยางย่ิง
ทรงรับชางเชือกดังกลาวเอาไวแลวขึ้นระวางเปนราชพาหนะ พรอมกับมอบแกวแหวนเงินทอง
ใหนายกิรปารามมาดาม เปนรางวัล จากน้ันไดเดินทางกลับบานเกิด ณ แควนปญจาป แตครั้งน้ี
เขาไดรวบรวมเงินทอง พรอมทั้งชักชวนเพื่อน ใหไปต้ังถิ่นฐานอาศัยอยูใตรมพระบรมโพธิสมภาร
พระเจา กรุงสยามตลอดไป

รชั กาลท่ี 9 เสด็จพระราชดําเนินทรงเปนองคประธานในงานฉลองครบรอบ 500 ป
แหงศาสนาซิกข ตามคําอัญเชิญของสมาคมศรีคุรุสิงหสภา โดยในป พ.ศ. 2550 มีศาสนิกชน
ชาวซกิ ขอยใู นประเทศไทยประมาณสามหม่นื คน ทกุ คนตา งมงุ ประกอบสัมมาอาชพี ภายใตพระบรม
โพธิสมภารแหง พระมหากษัตรยิ ไทย ดวยความม่งั คัง่ สุขสงบท้ังกายและใจ โดยท่ัวหนา

1.2.5 ศาสนาพราหมณ - ฮินดู
ศาสนาพราหมณ - ฮนิ ดู ถอื เปน อกี ศาสนาหน่งึ ทม่ี คี วามเกาแก และอยคู ปู ระเทศไทย
มาเปนระยะเวลายาวนาน เขา ไปมสี วนในพธิ สี ําคัญ ๆ โดยเฉพาะพระราชพธิ ตี า ง ๆ เชน พระราชพิธี
บรมราชาภิเษก ท่ีเปนพระราชพิธีสถาปนาพระมหากษัตริยข้ึนเปนสมมติเทพปกครองแผนดิน
เปนใหญในทิศทั้งแปด และเปนการประกาศใหประชาชนทราบโดยทั่วกัน ตามคติพราหมณจะ
ประกอบพิธีอญั เชิญพระเปนเจา เพ่อื ทาํ การสถาปนาใหพ ระมหากษัตริยเปน สมมติเทพ ดํารงธรรม
สบิ ประการ ปกครองประเทศดวยความรมเยน็ เปน สุข ดว ยเหตุนพี้ ระมหากษตั ริยท กุ พระองคจ ึงทรง
มีพระมหากรุณาธิคณุ ในการสงเสรมิ และอุปถมั ภกจิ การของศาสนาพราหมณ - ฮินดูในประเทศไทย
ดว ยดีเสมอมา
ในสมัยรัชกาลท่ี 9 ทรงใหการสนับสนุนกิจการตาง ๆ ของศาสนิกชนในศาสนา
พราหมณ - ฮินดู ท่ีเขามาอยูใตเบื้องพระบรมโพธิสมภารในประเทศไทยอีกดวย ดังเห็นไดจาก
การเสด็จพระราชดําเนินไปทรงรวมกิจกรรมท่ีจัดขึ้นโดยศาสนิกชนชาวอินเดียที่นบั ถือศาสนา
พราหมณ - ฮนิ ดู รวมทงั้ การเสด็จพระราชดําเนินไปทรงวางศิลาฤกษและเปด ศาสนสถานในศาสนา
พราหมณ - ฮนิ ดู ทสี่ าํ คญั เชน เมอ่ื วนั ท่ี 11 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2512 พระองคแ ละสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดําเนนิ จากพระท่นี ั่งอัมพรสถาน พระราชวงั ดสุ ิต ไปทรงเปนประธาน
ในการเปด อาคาร “เทพมณเฑียร” ณ สมาคมฮนิ ดสู มาชถนนศิรพิ งษ แขวงเสาชงิ ชา กรุงเทพมหานคร
รชั กาลที่ 10 หรือ “สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา ฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกุมาร”
ในขณะนั้น ไดเคยเสดจ็ ฯ แทนรชั กาลท่ี 9 ไปทรงเจิมเทวรูปพระอิศวร พระอุมา พระคเณศร พระนารายณ
พระพรหม และพระราชทานเงินใหแ กห ัวหนา คณะพราหมณ ผูเ ปน ประธานในการประกอบพระราชพธิ ี
ตรยี มั ปวาย - ตรีปวาย ณ พระท่นี ั่งอมั พรสถาน พระราชวงั ดสุ ิต

15

1.3 พระมหากษตั รยิ 
ประเทศไทยมีพระมหากษตั ริยป กครองประเทศสืบเน่ืองมากวา 700 ป ตั้งแตสมัย
สโุ ขทยั อยธุ ยา ธนบรุ ี และรตั นโกสนิ ทร การปกครองโดยระบบกษัตริยเปนวัฒนธรรมที่ไทยรับมา
จากอนิ เดยี พรอมกับการรับวัฒนธรรมความเชือ่ ทางศาสนา โดยไดผ สมผสานแนวคิดหลัก 3 ประการ
เขาดวยกัน คอื แนวคดิ ในศาสนาพราหมณ - ฮินดู ท่ีเช่ือวากษัตริยทรงเปนสมมุติเทพ แนวคิดใน
พุทธศาสนาทว่ี า พระมหากษตั รยิ ทรงมสี ถานะเปรียบประดุจพระพุทธเจา ทรงเปน จักรพรรดิราช
หรือธรรมราชา ท่ีกอปรดวยราชธรรมหลายประการ อาทิ ทศพิธราชธรรม และจักรวรรดิวัตร
12 ประการ แนวคดิ ทง้ั สองประการดงั กลาวนี้ อยบู นพืน้ ฐานของแนวคิดประการที่สาม คือ การปกครอง
แบบพอ ปกครองลกู ดังปรากฏมาตงั้ แตส มัยสโุ ขทัย ดว ยเหตุนจี้ ึงทําใหการปกครองโดยระบบกษตั รยิ 
ของไทย มคี วามเปนเอกลกั ษณเฉพาะตวั แตกตา งจากประเทศอ่ืน (มลู นิธสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ
สยามบรมราชกมุ าร,ี 2554 : พระราชนิพนธค ํานาํ )
ตามอนุสัญญามอนเตวิเดโอวาดวยสิทธิและหนาท่ีของรัฐ (The Montevideo
Convention on the Rights and Duties of State) ค.ศ. 1393 มาตรา 1 ไดกลา วถงึ องคป ระกอบของรัฐ
เพอื่ วัตถปุ ระสงคในกฎหมายระหวา งประเทศวา รฐั ประกอบดวย ประชากรทอี่ ยูร วมกันอยางถาวร
ดินแดนที่กําหนดไดอยางแนชัด ความสามารถที่สถาปนาความสัมพันธกับตางรัฐได (อํานาจ
อธิปไตย) และมรี ฐั บาล ซง่ึ ในการปกครองประเทศไมว าจะเปน ระบอบใดกต็ าม เพ่ือใหการปกครอง
เปนไปดวยความสงบเรยี บรอ ย จะตองมผี ูนาํ เปนผูบริหารปกครองประเทศ โดยที่ผูนําหรือประมุข
สูงสดุ ในการปกครองประเทศของนานาอารยประเทศน้นั จะมคี วามแตกตา งกนั ไป ทง้ั นอี้ าจขนึ้ อยกู บั
ระบบการปกครองประเพณนี ิยมและธรรมเนียมปฏิบัติทส่ี บื ทอดกนั มาหรือบางประเทศเกดิ การเปลยี่ นแปลง
จากรูปแบบการปกครองของประเทศน้ัน ๆ เชน มีพระมหากษัตริยเปนประมุขสูงสุด หรือมี
ประธานาธิบดีเปนผูปกครองประเทศหรือรัฐ สาํ หรับประเทศไทยเราน้ันมีพระมหากษัตริยเปน
ประมขุ สงู สุดในการปกครองประเทศมาตัง้ แตอดีตกาล
ความหมายของคาํ วา พระมหากษตั รยิ 
พระมหากษัตริย คอื ประมุขหรือผปู กครองสงู สดุ ของประเทศ จะเหน็ ไดว า ประเทศไทย
ต้งั แตอ ดีตจนถงึ ปจจบุ นั มพี ระมหากษัตริยเปนประมุขปกครองประเทศ อันเกิดจากแนวความคิด
ท่วี า แตเดิมมนษุ ยย งั มนี อยดํารงชีพแบบเรยี บงา ยอยูกับธรรมชาติ และเม่อื มนุษยขยายพนั ธุม ากข้ึน
ธรรมชาติตา ง ๆ เร่มิ หมดไป เกิดการแกง แยงกันทํามาหากิน เกดิ ปญหาสังคมขน้ึ จงึ ตอ งหาทางแกไ ข
คนในสงั คมจึงคดิ วาตอ งพจิ ารณาคัดเลือกใหบุคคลทเ่ี หมาะสมและมคี วามเฉลยี วฉลาด ไดร บั การแตง ตงั้
ใหเ ปนผูพิจารณาตดั สิน เมอื่ เกิดกรณปี ญหาตาง ๆ ซึ่งตองปฏิบัติหนาท่ีดวยความบริสุทธิ์ยุติธรรม
ทําใหคนในสงั คมพอใจ และยินดี ประชาชนท้ังหลายจึงเปลง อทุ านวา “ระชะ” หรือ “รชั ชะ” หรือ
ราชา แปลวา ผูเปนท่ีพอใจประชาชนยินดี ตอมาเลยเรียกวา พระราชา ดวยเหตุท่ีวาการกระทํา

16

หนา ทีด่ ังกลาวไมมีเวลาไปประกอบอาชีพ ประชาชนท้ังหลายพากันบริจาคยกที่ดินให จึงเปนผูมี
ท่ีดินมากข้นึ ตามลําดบั คนท้ังหลายจึงเรยี กวา เขตตะ แปลวา ผูมีท่ีดินมาก และเขียนในรูปภาษา
สนั สกฤษวา เกษตตะ หรือ เกษตร ในท่สี ดุ เขยี นเปนพระมหากษัตรยิ  แปลวา ผูที่มีทีด่ ินมาก ดังนั้น
คําวา พระมหากษัตริย ความหมายโดยรวม ก็คือ ผูท่ียึดครอง หวงแหนและขยายผืนแผนดินไว
ใหแกประชาชนหรอื อาณาประชาราษฎร ท่ีพระองคทรงเสียสละเลือดเนื้อและชีวิตกอบกูเอกราช
บานเมืองไวใหชนรุนหลัง อยางเชนประเทศไทยของเรานี้ ถาไมมีพระมหากษัตริยทรงยึดถือ
ครอบครองผืนแผนดินไทยไว คนไทยทุกคนจะมีผืนแผนดินไทยอยูทุกวันนี้ไดอยางไร อน่ึง
พระมหากษัตริยในนานาอารยประเทศท่ีเปนประมขุ ของรฐั ทไ่ี ดรับตําแหนง โดยการสบื สนั ตตวิ งศน น้ั
อาจจาํ แนกประเภทโดยอาศยั พระราชอํานาจ และพระราชสถานะเปน 3 ประการ คือ

1. พระมหากษตั ริยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย (Absolute Monarchy)
พระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ ของรฐั มพี ระราชอาํ นาจและพระบรมเดชานภุ าพเดด็ ขาด และลน พน
แตพ ระองคเ ดียว และในอดตี ประเทศไทยเคยใชอยูกอ นการเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

2. พระมหากษัตริยในระบอบปรมิตาญาสิทธริ าชย (Limited Monarchy) คือ
พระมหากษัตริยทรงมพี ระราชอํานาจทกุ ประการ เวนแตจะถกู จาํ กดั โดยบทบญั ญตั ขิ องรัฐธรรมนญู
เชน ประเทศซาอดุ อิ าระเบีย เปน ตน

3. พระมหากษตั รยิ ภายใตรฐั ธรรมนูญ (Constitutional Monarchy) คือ ในระบอบนี้
มพี ระมหากษัตรยิ เ ปน ประมุข แตในการใชพระราชอาํ นาจดา นการปกครองน้ัน ถูกโอนมาเปนของ
รัฐบาล พลเรือน และทหาร พระมหากษัตริยจึงทรงใชพระราชอํานาจผานฝายนติ ิบัญญัติ ฝาย
บริหาร และฝายตลุ าการ พระองคม ไิ ดใ ชพระราชอํานาจ แตม ีองคก รหรือหนวยงานรับผิดชอบตาง ๆ
กันไป เชน ประเทศไทย อังกฤษ และญี่ปุนในปจจบุ ัน เปน ตน

พระมหากษตั รยิ ข องไทย
หากนบั ยอ นอดตี ประวัติศาสตรไ ทยต้งั แตสมัยโบราณ คําวา ”กษัตริย” หรือนักรบ
ผูย ่งิ ใหญ ศกึ ษาไดจากในสมัยกรุงสุโขทัยมีการปกครองแบบพอปกครองลูก จะมีความใกลชิดกับ
ประชาชนมาก เชน ในสมัยราชวงศพระรวง กษัตริยจะมีพระนามข้ึนตนวา “พอขุน” เรียกวา
พอขุนศรีอินทราทิตย พอขุนรามคําแหง ในสมัยกรุงศรีอยุธยาไดรับคติพราหมณมาจากขอม
เรียกวา เทวราชา หรือ สมมติเทพ หมายถึง พระมหากษัตริยทรงเปนเทพมาอวตารเพ่ือปกครอง
มวลมนุษย ทําใหชนชั้นกษัตริยมีสิทธิอํานาจมากท่ีสุดในอาณาจักร และหางเหินจากชนช้ัน
ประชาชนมาก ในสมยั ราชวงศอ ูทอง จึงมีพระนามขนึ้ ตน วา “สมเด็จ” เรียกวา สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี 1
(พระเจา อูท อง) สมเด็จพระราเมศวร หรอื ในสมยั รัตนโกสนิ ทร แหงมหาจักรีบรมราชวงศ เริ่มดวย
รชั กาลที่ 1 ถงึ รชั กาลปจจุบนั คือรชั กาลที่ 10 ซึ่งเปนการยกยองเทดิ ทลู สถาบนั องคพระมหากษัตรยิ 

17

จงึ มพี ระนามขึน้ ตนวา พระบาทสมเด็จ เชน พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 5)
พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9)

ดังนนั้ คาํ วา “พระมหากษตั ริยของไทย” อาจมคี าํ เรียกที่แตกตา งกนั ตามประเพณีนยิ ม
หรอื ธรรมเนียมทเี่ คยปฏบิ ัติสบื ตอ กนั มา เชน เรียกวา พระราชา เจามหาชีวิต เจาฟา เจาแผนดิน
พอ เมอื ง พระเจา แผน ดิน พระเจา อยูหัว หรือในหลวง ฯลฯ และพระมหากษตั รยิ เ ปน ไดดว ยการสืบ
สันตติวงศ หรือโดยการยึดอํานาจจากพระมหากษัตริยพระองคเดิมแลวปราบดาภิเษกตนเองขึ้น
เปน พระมหากษตั ริย ท้ังน้ี ในการสืบสันตติวงศตอกันมาโดยเช้ือพระวงศ เรียกวา พระราชวงศ เม่ือ
สิ้นสุดการสบื ทอดโดยเชอื้ พระวงศ ดวยเหตุอ่ืนใดก็ตาม พระมหากษัตริยพระองคใหม จะเปนตน
พระราชวงศใ หมหรอื เปนผูสถาปนาพระราชวงศ

พระมหากษตั รยิ ไทยกบั รฐั ธรรมนูญ
ในอดีตพระมหากษัตริยทรงเปน เจาของชวี ิตและเจา แผนดนิ กลา วคือ ทรงพระบรม
เดชานุภาพเปน ลน พน โดยหลกั แลว จะโปรดเกลาฯ ใหผูใ ดสน้ิ ชีวติ ก็ยอมกระทําได และทรงเปน เจา ชวี ติ
ของท่ีดินตลอดท่ัวราชอาณาจักร แตเมื่อภายหลังมีการเปล่ียนแปลงการปกครองเม่ือวันที่ 24
มิถุนายน พ.ศ. 2475 ระบบการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธิราชยเปนระบอบประชาธิปไตย
ซึ่งมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข ทําใหพระราชสถานะของพระมหากษัตริยไดเปลี่ยนแปลง
ไปดวยคือ ทรงเปล่ียนฐานะเปนพระมหากษัตริยในระบอบประชาธิปไตยท่ีมีรัฐธรรมนูญเปน
กฎหมายแมบ ทในการใชพระราชอาํ นาจทงั้ ปวง
พระราชสถานะและพระราชอาํ นาจของพระมหากษตั ริย
รปู แบบของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ไดกําหนดไวในรัฐธรรมนูญไทย
ทกุ ฉบับอนั เปนกฎหมายแมบ ทสูงสดุ ในการปกครองประเทศ จะตอ งกลาวถึงสถาบันพระมหากษัตริย
ไวในรัฐธรรมนูญ เพราะรปู แบบประมขุ ของประเทศไทย คอื พระมหากษตั ริยท่สี ืบเนื่องกนั มาอยาง
ยาวนาน ตามประเพณกี ารปกครองไทยในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเปนประมุข
และตามรัฐธรรมนูญพระมหากษัตรยิ จ ะมีพระราชสถานะและตําแหนง หนาทต่ี าง ๆ มี 2 ประการ คือ
1) พระราชสถานะและพระราชอาํ นาจของพระมหากษัตรยิ ท บ่ี ญั ญตั ไิ วใ นรฐั ธรรมนญู
เปนการกลา วถึงพระมหากษตั รยิ ต ามบทบญั ญัติของรัฐธรรมนูญแตละฉบับ เชน พระมหากษัตริย
เปน องคพระประมุข หรอื พระมหากษัตรยิ เ ปนอัครศาสนูปถัมภก รวมท้งั ทรงดาํ รงตาํ แหนง จอมทพั ไทย
ดังปรากฎในพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475
(พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาประชาธิปก พระปกเกลาเจาอยหู ัว) หมวด 2 กษัตริย มาตรา 3
กลาววา “กษัตริยเ ปนประมขุ สูงสดุ ของประเทศ พระราชบัญญตั กิ ็ดี คําวนิ ิจฉยั ของศาลกด็ ี การอน่ื ๆ
ซงึ่ จะมีบางกฎหมายระบไุ วโ ดยเฉพาะก็ดี จะตองกระทาํ ในนามของกษัตริย” และรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2540 (สมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช สยามนิ ทราธิราช

18

บรมนาถบพติ ร) หมวดที่ 2 พระมหากษัตรยิ  มาตรา 8 กลาววา “องคพ ระมหากษตั ริยท รงดาํ รงอยู
ในฐานะอันเปน ที่เคารพสักการะ ผูใดจะละเมิดมิได ผูใดจะกลาวหาหรือฟองรองพระมหากษัตริย
ในทางใด ๆ มไิ ด” ซึ่งบทบัญญัติเร่ืองน้ีไดรับอิทธิพลมาจากรัฐธรรมนูญของญ่ีปุน ที่สอดคลองกับ
ความคดิ ความเชื่อของคนไทย ท้ังนี้ดวยมีความประสงคที่จะสําแดงพระราชสถานะอันสูงสุดของ
พระมหากษัตริยใหประจักษ คติการปกครองประชาธิปไตยพระมหากษัตริยทรงอยูเหนือความ
รบั ผิดชอบทางการเมือง จนเปนเหตใุ หเกิดหลกั กฎหมายรฐั ธรรมนูญที่วา “พระมหากษัตริยไมทรง
กระทาํ ผิด” (The King can do no wrong) ซึง่ หมายถงึ ผูใดจะฟอ งรอ งหรือกลาวหาพระมหากษัตริย
ในทางใด ๆ ไมไ ด ไมวาจะเปนในทางคดีแพงหรอื คดอี าญากต็ าม

2) พระราชสถานะและพระราชอํานาจของพระมหากษตั ริยตามประเพณีการปกครอง
ตามหลกั ท่ัวไป พระมหากษตั รยิ ม ีพระราชอํานาจนอกเหนอื จากทก่ี ลาวขา งตน คือ แตเดิมพระมหากษัตริย
มอี าํ นาจสิทธขิ าดในทกุ ๆ เรือ่ ง และทกุ ๆ กรณีแตผูเดียว ตอมาเมื่อมีรัฐธรรมนูญเปนลายลักษณ
อักษรจํากัดพระราชอํานาจของพระมหากษัตริย ถากรณีใดไมมีบทบัญญัติไวในรัฐธรรมนูญหรือ
ก ฎ ห ม า ย กํ า ห น ด ข อ บ เ ข ต ห รื อ เ ง่ื อ น ไ ข ข อ ง ก า ร ใ ช พ ร ะ ร า ช อํ า น า จ ข อ ง พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย ไ ว
พระมหากษัตริยก จ็ ะยังคงมพี ระราชอาํ นาจเชนนนั้ อยูโ ดยผลของธรรมเนียมปฏิบัติ (Convention)
ซ่ึงมีคาบังคับเปนรัฐธรรมนูญเชนเดียวกัน เชน พระราชอํานาจในภาวะวิกฤต กลาวคือ เมื่อเกิด
วิกฤตรายแรงทางการเมอื งถึงการเผชญิ หนา ระหวา งฝายตา ง ๆ ไมวาจะเปนเหตุการณ 14 ตุลาคม
2516 หรือ 17 - 20 พฤษภาคม 2535 กด็ ี จะเห็นวา พระมหากษตั รยิ ทรงเขามาระงบั เหตรุ อนใหส งบ
เย็นลงไดอยางอัศจรรย เปนตน หรือกรณีพระราชอํานาจในการยับย้ังรางกฎหมาย กรณีของ
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 โดยหลักแลว รางกฎหมายไมวาจะราง
รัฐธรรมนูญแกไขเพิ่มเติม รางพระราชบัญญัติหรือรางพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ เมื่อ
ไดรับความเห็นชอบจากรัฐสภาแลว นายกรัฐมนตรีตองนําทูลเกลาทลู กระหมอม ภายใน 20 วัน
เพ่ือพระมหากษตั รยิ ทรงลงพระปรมาภไิ ธย และเมอื่ ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษาแลวบงั คบั ใชเปน
กฎหมายได และในกรณีท่ีพระมหากษัตริยไมทรงเห็นชอบดวยและพระราชทานคืนมายังรัฐสภา
หรอื เมอ่ื พน 90 วนั แลวมไิ ดพระราชทานคนื มา รัฐสภาจะตองปรึกษารางรฐั ธรรมนญู แกไขเพิ่มเติม
ถารฐั สภามมี ติยืนยนั ตามเดมิ ดว ยคะแนนเสยี งไมนอ ยกวา 2 ใน 3 ของจํานวนสมาชิกทั้งหมดเทาท่ี
มีอยูของทงั้ สองสภาแลว นายกรัฐมนตรีตองนํารา งกฎหมายนั้นข้ึนทูลเกลาถวายอีกคร้ังหน่ึง เม่ือ
พระมหากษตั รยิ มไิ ดท รงลงพระปรมาภิไธยพระราชทานคนื มาภายใน 30 วนั นายกรฐั มนตรีตองนาํ
รัฐธรรมนูญแกไขเพ่ิมเติม หรือพระราชบัญญัติ หรือพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญน้ัน
ประกาศในราชกิจจานเุ บกษาใชบงั คับเปน กฎหมายได เสมอื นหนงึ่ วาพระมหากษตั ริยไ ดทรงลงพระ
ปรมาภไิ ธยแลว (มาตรา 94) เปน ตน

19

สถาบันพระมหากษัตริยก อ ใหเ กดิ คณุ ประโยชนอยา งมากมายมหาศาลตอประเทศชาติ
มาต้ังแตโบราณจวบจนปจจุบันน้ี ทั้งในฐานะที่กอใหเกิดการสรางชาติ การกูเอกราชของชาติ
การรักษาและพัฒนาชาติ มสี าระสําคัญท่ีควรแกการนํามาศกึ ษา คอื

1) พระมหากษัตริยทรงเปนศูนยรวมจิตใจของประชาชน พระมหากษัตริยทรง
ทําใหเกิดความสํานึกเปนอันหน่ึงอันเดียวกัน แมวาสถาบันการเมืองการปกครองจะแยกสถาบัน
นิติบญั ญตั ิ บรหิ าร ตุลาการ แตต องใหอํานาจของตนภายใตพระปรมาภิไธย ทําใหทุกสถาบันมีจุด
รวมกัน อาํ นาจทีไ่ ดม าจากแหลงเดยี วกัน คอื พระมหากษตั ริย นอกจากน้ีพระมหากษัตริยยังทําให
เกิดความสํานึกเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน ระหวางหมูชนภายในชาติ โดยที่ตางเคารพสักการะและ
จงรักภักดีตอพระมหากษัตริยรวมกัน แมจะมีความแตกตางกันในดานเชื้อชาติ เผา พันธุ ศาสนา
ก็มีความสมานสามัคคกี ลมเกลยี วกันในปวงชนทงั้ หลาย ทาํ ใหเ กดิ ความเปนปกแผนและเปนพลังท่ี
สาํ คญั ย่ิงของชาติ กลา วไดวา พระมหากษัตริยเปนศูนยรวมของชาติเปนศูนยรวมจิตใจ กอใหเกิด
ความสมานสามัคคี และเปนอันหนึ่งอันเดียวกันของคนในชาติ เกิดเอกภาพทั้งในทางการเมือง
การปกครองในหมูประชาชนอยางดีย่ิง พระมหากษัตริยทรงรักใครหวงใยประชาชนอยางย่ิง
ทรงโปรดประชาชนและทรงใหเ ขาเฝาฯ อยา งใกลชิด ทําใหเกดิ ความจงรกั ภกั ดแี นน แฟน มากข้ึนไม
เส่ือมคลายพระองคเ สด็จพระราชดาํ เนินไปทกุ แหง ไมวา จะเปนถิ่นทุรกันดารหรือมอี นั ตรายเพียงไร
เพ่ือทรงทราบถึงทกุ ขสุขของประชาชน และพระราชทานพระบรมราชานุเคราะหอยางกวางขวาง
โดยไมจํากัด ฐานะ เพศ วัย ประชาชนก็มีความผูกพันกับพระมหากษัตริยอยางลึกซึ้งกวางขวาง
แนน แฟนมั่นคง จนยากท่ีจะมอี าํ นาจใดมาทําใหสัน่ คลอนได

2) พระมหากษตั รยิ ท รงเปน สญั ลกั ษณแ หง ความตอ เนือ่ งของชาติ สถาบนั
พระมหากษตั รยิ เปน สถาบนั ประมขุ ของชาตสิ บื ตอกันมาโดยไมขาดสายขาดตอนตลอดเวลา ไมวา
รัฐบาลจะเปล่ยี นแปลงไปก่ีชุดก่ีสมัยก็ตาม แตสถาบันพระมหากษัตริยยังคงอยูเปนความตอเนื่อง
ของประเทศชาติ ชวยใหก ารปกครองไมมีชองวางแตมีความตอเนอ่ื งตลอดเวลา เพราะสาเหตุท่ีมี
พระมหากษัตริยเ ปน ประมุขอยมู ิไดเปล่ียนแปลงไปตามรัฐบาลดวย

3) พระมหากษตั ริยไทยทรงเปนพุทธมามกะและอคั รศาสนปู ถมั ภก ทําใหเกิด
ความสัมพันธแนน แฟนระหวา งคนในชาติแมจะมีศาสนาตางกนั เพราะพระมหากษตั รยิ ทรงอปุ ถมั ภ
ทกุ ศาสนาแมวาพระองคจะทรงเปน พทุ ธมามกะ จงึ กอใหเกดิ พลังความสามัคคใี นชาติ ไมบ าดหมาง
กันดว ยการมีศาสนาตา งกัน

4) พระมหากษตั ริยท รงเปน พลงั ในการสรา งขวญั และกาํ ลังใจของประชาชน
พระมหากษัตริยท รงเปนทีม่ าแหงเกยี รติยศทงั้ ปวง กอใหเ กดิ ความภาคภมู ิ ปต ยิ ินดี และเกิดกําลังใจ
ในหมปู ระชาชนท่ัวไปท่จี ะรักษาคุณงามความดี มานะพยายามกระทําความดี โดยเฉพาะอยางยิ่ง
เมื่อพระองคทรงไวซ่ึงความดีงามตลอดเวลา ทําใหประชาชนผูปฏิบัติดีปฏิบัติชอบมีกําลังใจที่จะ

20

ทํางานเสยี สละตอไป จึงเสมือนแรงดลใจผลักดันใหผูมีเจตนาดี ประกอบคุณงามความดีมุงม่ันใน
การปฏบิ ตั ิอยางเขมแข็ง ทงั้ ในสว นประชาชน สว นราชการหรือรัฐบาล

5) พระมหากษตั รยิ ทรงมสี วนสําคญั ในการรกั ษาผลประโยชนของประชาชนและ
ทําใหก ารบริหารงานประเทศเปนไปดวยดี พระมหากษตั ริยท รงขึ้นครองราชยดวยความเห็นชอบ
ยอมรบั ของประชาชน โดยมรี ฐั สภาทาํ หนาที่แทนพระองคจ ึงไดร ับการเทดิ ทูนยกยองเสมือนผูแทน
อนั อยูใ นฐานะเปนท่ีเคารพสกั การะของประชาชนดวย การทพี่ ระมหากษัตริยทรงมีพระราชอาํ นาจ
ท่ีจะยบั ยัง้ พระราชบัญญัติ หรือพระราชทานคําแนะนําตักเตือน คําปรึกษา และการสนับสนุนใน
กจิ การตา ง ๆ ทัง้ ของรัฐบาล รัฐสภา และศาล ตามรัฐธรรมนูญจัดไดวาพระองคทรงมีสวนรวมอัน
สําคญั ในการรักษาผลประโยชนข องประชาชนและกอใหเกดิ ผลดใี นการบริหารการปกครองประเทศ
อยา งนอยก็ชวยใหฝา ยปฏิบตั หิ นาท่ที งั้ หลายเกิดความสํานกึ เกิดความระมดั ระวัง รอบคอบมิใหเกิด
ความเสียหายตอสวนรวมมากพอสมควร พระมหากษัตริยทรงเปนประมุขและทรงเปนกลางทาง
การเมืองการกําหนดหลกั การสืบสนั ตตวิ งศไ วอ ยางชดั เจนโดยกฎมณเฑียรบาลและรัฐธรรมนญู เปน
เครื่องประกันวาจะทรงเปนกลางทางการเมืองไดอยางแทจริง และทําใหสามารถยับย้ัง ทวงติง
ใหก ารปกครองประเทศเปนไปโดยสจุ รติ ยตุ ธิ รรมเพอ่ื ประชาชนโดยสว นรวม ซ่งึ ตา งจากประมุขของ
ประเทศทม่ี าจากการเลอื กตั้งทจ่ี ะตองยึดนโยบายของกลุมหรือพรรคการเมอื งเปนหลกั

6) พระมหากษตั ริยท รงแกไขวกิ ฤตการณ สถาบันพระมหากษัตรยิ เ ปนกลไกสาํ คญั
ในการยับยั้งแกไขวิกฤตการณทีร่ า ยแรงในประเทศได ไมทําใหเกิดความแตกแยกภายในชาติอยาง
รุนแรงจนถึงตองตอสูกันเปนสงครามกลางเมือง หรือแบงแยกกันเปนประเทศเล็กประเทศนอย
ขจัดปด เปา มิใหเ หตุการณลกุ ลามและทาํ ใหประเทศเขา สูภ าวะปกตไิ ด เพราะพระมหากษตั รยิ เปนท่ี
ยอมรับของทุกฝายไมวาจะเปนดานประชาชน รัฐบาล หนวยราชการ กองทัพ นิสิต - นักศึกษา
ปญญาชนท้ังหลาย หรือกลุมตาง ๆ แมกระท่ังชนกลุมนอยในประเทศ อันไดแก ชาวไทยภูเขา
ชาวไทยมสุ ลมิ เปนตน

7) พระมหากษตั รยิ ทรงสง เสรมิ ความมนั่ คงของประเทศ โดยการยึดเหนี่ยวจิตใจ
ของประชาชนและกองทพั พระมหากษัตรยิ ท รงดํารงตาํ แหนง จอมทัพไทยจึงทรงใสพระทัยในการ
พฒั นากองทัพทัง้ ทางวัตถุและจติ ใจ ทรงเยยี่ มเยยี นปลอบขวัญทหาร พระราชทานของใชท่ีจําเปน
ทรงชว ยเหลืออนเุ คราะห ผเู สียสละเพ่อื ชาติ ทาํ ใหเกิดขวญั และกําลังใจแกท หาร ขาราชการอยา งดี
ยงิ่ พรอมที่จะรกั ษาความมัน่ คงและเอกราชของชาตอิ ยา งแนนแฟน

8) พระมหากษตั รยิ ท รงมีสวนเสริมสรา งสมั พันธไมตรรี ะหวางประเทศ พระมหากษัตริย
ในอดตี ไดทรงดําเนนิ วิเทโศบายไดอยา งดจี นสามารถรกั ษาเอกราชไวไ ด โดยเฉพาะสมัยการลา เมืองข้ึน
ในรชั กาลท่ี 4 และรัชกาลที่ 5 แหง กรงุ รัตนโกสนิ ทร สาํ หรับพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาล
ปจจุบันก็ทรงดําเนินการใหเกิดความเขาใจอันดี ความสัมพันธอนั ดีระหวางประเทศตาง ๆ กับ

21

ประเทศไทย โดยเสด็จพระราชดาํ เนินเปน ทูตสันถวไมตรีกับประเทศตาง ๆ ไมนอยกวา 31 ประเทศ
ทําใหน โยบายตางประเทศดาํ เนนิ ไปอยางสะดวกและราบร่ืน นอกจากน้ันยังทรงเปนผูแทนประเทศไทย
ตอนรบั ประมุขประเทศ ผูนาํ ประเทศ เอกอัครราชทตู และทูตสันถวไมตรีจากตา งประเทศอีกดวย

9) พระมหากษตั ริยทรงเปน ผนู าํ ในการพฒั นาและปฏิรปู เพือ่ ประโยชนของ
ประเทศชาติ การพฒั นาและการปฏริ ูปทสี่ ําคัญ ๆ ของชาตสิ ว นใหญพระมหากษัตริยทรงเปนผูนํา
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัวทรงปูพื้นฐานประชาธิปไตย โดยการจดั ตงั้ กระทรวงตา ง ๆ
ทรงสงเสริมการศึกษาและเลิกทาส ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงเกื้อหนุนวิทยาการสาขาตาง ๆ
ทรงสนับสนุนการศึกษาและศิลปวัฒนาธรรม ทรงริเริ่มกิจการอันเปนการแกปญหาหลักทาง
เศรษฐกิจและสังคมของประเทศ โดยจะเห็นวา โครงการตามพระราชดําริสวนใหญมงุ แกปญหาหลกั
ทางเกษตรกรรมเพ่อื ชาวนา ชาวไร และประชาชนผยู ากไรและดอยโอกาสอันเปนชนสวนใหญของ
ประเทศ เชน โครงการฝนหลวง ชลประทาน พัฒนาทด่ี ิน พัฒนาชาวเขา เปนตน

10) พระมหากษตั ริยทรงมสี ว นเกอื้ หนนุ ระบอบประชาธิปไตย บทบาทของ
พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย มี ส ว น ช ว ยเ ป น อ ย า ง ม า ก ที่ ทํ า ให ปร ะ ช า ช น บั ง เ กิ ด ค ว า ม เ ชื่ อมั่ น ใ น ร ะ บ อ บ
ประชาธิปไตย เพราะการที่ประชาชนเกิดความจงรักภักดีและเช่ือม่ันในสถาบันพระมหากษัตริย
จึ งมี ผ ล ส งให ปร ะ ช า ช น เกิ ด ค วา ม ศ รั ทธา ใ น ร ะ บอบปร ะ ช า ธิ ปไต ยอั น มี พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย เ ป น
ประมขุ ดวย เน่ืองจากเห็นวาเปนระบอบท่ีเชิดชูสถาบันพระมหากษัตริยอันเปนท่ีเคารพสักการะ
ของประชาชนนั่นเอง

กิจกรรมทา ยเร่อื งท่ี 1 สถาบนั หลกั ของชาติ
(ใหผ เู รยี นไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งที่ 1 ทส่ี มดุ บันทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

22

เร่อื งท่ี 2 บทสรุปสถาบนั พระมหากษตั ริยเปน ศูนยร วมใจของคนในชาติ
สถาบนั พระมหากษตั ริยม ีความสําคญั และผูกพนั กับสงั คมไทย และคนไทยมาตลอด

ประวัติศาสตรข องประเทศ ในฐานะทีเ่ ปน ปจ จัยแหง ความม่ันคงทที่ รงนาํ พาประเทศชาติใหอยูรอด
ปลอดภยั ตลอดมา เปน ศนู ยรวมความรกั ความสามคั คขี องคนในชาติมาจนถึงปจจุบัน โดยประเทศไทย
มีสถาบันพระมหากษัตริยเปนสัญลักษณของการดํารงอยูของชาติไทยมาตอเน่ือง สังคมไทย
ใหความสาํ คญั กบั สถาบันพระมหากษัตริย ต้ังแตสมัยสุโขทัยจนถึงสมัยรัตนโกสินทร เปนสถาบัน
ทางสงั คม ท่เี ขมแขง็ ยนื ยง ทาํ ใหป ระเทศไทยสามารถรักษาความเปน ไทยภายใตพ ระบรมโพธสิ มภาร
มาจนถงึ ปจจุบนั สถาบันพระมหากษตั ริยเ ปนเสาหลักท่ีสําคญั ของสงั คมไทย ในทกุ ๆ ดาน เปน สมบัติ
ล้ํ า ค า ท่ี ช า ว ไ ท ย ทุ ก ค น จ ะ ต อ ง ร ว ม กั น ป ก ป อ ง ใ ห ส ถ า บั น พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย ค ง อ ยู ต ล อ ด ไ ป
พระมหากษตั ริยไทยทรงครองราชยปอ งเมือง ทาํ นบุ าํ รงุ บานเมอื ง ทํานุบาํ รุงสุข ศาสนา และสังคม
มาจนถึงทุกวันนี้ แมวาประเทศไทยจะมีรูปแบบการปกครองระบอบประชาธิปไตย แตสถาบัน
พระมหากษัตริยกลับเปนที่เคารพสักการะจากประชาชนมากเชนเดิม ไมมีเปล่ียนแปลงจนถึง
ปจจุบนั จนถงึ สมเดจ็ พระเจา อยหู วั มหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร รัชกาลท่ี 10 ก็ยังคงมี
ความเปนหวงราษฎรในทุกเรื่อง โดยเฉพาะดานการศึกษา ทรงมีพระราชกระแสรับสั่ง ในดาน
การศึกษาโดยเนนใหการศึกษา ตองมุงสรางพ้ืนฐานใหแกผูเรียน การสรางทัศนคติท่ีถูกตอง
(อุปนิสยั ) ท่มี ัน่ คงเขมแขง็ การสอนใหม ีอาชีพ มงี านทาํ รวมถงึ การทาํ ใหเยาวชนมคี วามสนใจ และ
เขาใจในเรื่องของสถาบันพระมหากษัตรยิ แ ละประวตั ศิ าสตรชาตไิ ทยไดอ ยางถูกตอง

สถาบันพระมหากษัตริยในประเทศไทยเปนศูนยรวมใจชาวไทยท่ีสืบทอดมา
ยาวนานหลายศตวรรษ เปนวัฒนธรรมการปกครองที่มีความสําคัญ บงบอกถึงแนวคิด ความเชื่อ
และความหมายของสัญลักษณตาง ๆ ท่ีหลอมรวมจิตใจชาวไทยใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันและ
สรางสรรคใ หเกิดความผาสกุ ของสงั คมโดยรวมได วฒั นธรรมการปกครองระบบกษตั รยิ ข องประเทศ
ไทยจงึ มีความผกู พันอยางแนบแนน ตอ สังคมไทยมาแตอดตี จนปจ จุบัน แนวคดิ ที่วา พระมหากษัตรยิ 
ทรงเปนผูปกครองที่มีคุณลักษณะพิเศษนั้นสืบเน่ืองมาจากวัฒนธรรมความเช่ือทางศาสนา ซึ่ง
พัฒนาและผสมผสานมาจากแนวคดิ หลกั ตาง ๆ 3 ประการ คอื ประการแรก เปน แนวคดิ พราหมณ
ฮินดซู ่งึ ถอื วาผทู ่ดี าํ รงตําแหนง กษัตริยคือองคอ วตารของพระผเู ปนเจาในศาสนาพราหมณฮินดูซึ่งมี
หนา ที่หลกั ในการธาํ รงไวซ ่ึงความผาสกุ ของโลกมนุษย เปน แนวคิดเบื้องตน เมือ่ ชาวไทยรับคติความ
เช่อื พราหมณฮนิ ดูเขามา ประการทีส่ อง เปนแนวคดิ ของพระพทุ ธศาสนา ซึ่งนอกจากความเช่ือเร่ือง
บุญกรรมที่สงใหเปนผูมีบารมีแลว ยังมีความเช่ือวาองคพระมหากษัตริยทรงมีสถานะเปน
พระพทุ ธเจาและเปน เทพ แนวคดิ เรอ่ื งเทพทางพระพทุ ธศาสนานแี้ ตกตางจากศาสนาพราหมณฮ นิ ดู
ในคัมภีรจักรวาฬทปี นีซ่ึง เขียนขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2063 อธิบายวา “พระราชา พระเทวี พระกุมาร ชื่อ
วาสมมตเิ ทพ, เทพท่ีอยู ณ ภาคพ้นื ดนิ และท่ีสงู กวานน้ั ชอื่ วาอปุ บัติเทพ, พระพุทธเจา พระปจเจก

23

พทุ ธเจาและพระขีณาสพช่ือวา “พระวิสทุ ธิเทพ” พระมหากษัตริยในสังคมไทยทรงมีลักษณะของ
เทพ 3 ประเภทนี้ คือ สมมติเทพ อปุ บัติเทพ และวิสุทธิเทพอยูในองคเดียว ทั้งนี้ไดรวมเอาเทพ
ชั้นสูงในศาสนาพราหมณฮินดูเขาไวดวย ดังท่ีสะทอนใหเห็นจากแนวคิดเร่ืองสมมติเทพหรือ
สมมติเทวดา และในบริบทแวดลอมอื่น ๆ นอกจากน้ัน พระมหากษัตรยิ ไ ทยยังทรงเปนมหาสมมตริ าช
ขัตติยะ และราชา ดังปรากฏคําอธิบายในหนังสือไตรภูมิพระรวงของพระเจาลิไทซ่ึงแตงข้ึนใน
สมยั สโุ ขทัยวา “อันเรียกช่ือมหา สมมติราชนั้นไซร เพราะวา คนทั้งหลายยอมต้ังทานเปนใหญแล
อันเรียกชื่อขัตติยะนั้นไซร เพราะวาคนทั้งหลายใหแบงปนไรนาเขานํ้าแกคนท้ังหลายแล
อันเรียกช่ือวาราชาน้ัน เพราะทานน้ันถูกเน้ือ พึงใจคนท้ังหลายแล” สวนในโลกทีปสารแตงโดย
พระสงั ฆราชเมธังกร ซ่ึงเปนครขู องพระเจาลิไทยกลาววา “นามราชา เพราะปกครองบุคคลอื่น ๆ
โดยธรรม โดยเทยี่ งธรรม” ประการท่ีสาม แนวคิดความสัมพันธระหวา งบิดา - บตุ ร อนั เปน แนวคดิ
พืน้ เมืองดัง้ เดิมที่เนน ความสมั พันธใกลชดิ ระหวา งผปู กครองกบั ผใู ตป กครอง ซึง่ ตา งไปจากสังคมทม่ี ี
วรรณะ นบั ไดว าเปนความเขมแข็งของวัฒนธรรมการปกครองในระบบกษัตริยของไทยทส่ี ามารถ
ดํารงสืบตอมาไดจนปจจุบัน แนวคิดท้ัง 3 ประการนี้แสดงคติความเชื่อเร่ืองสถานะขององค
พระมหากษัตริยที่ผสมผสานกนั พระมหากษัตรยิ ไทยนบั แตอดีตมิไดทรงดํารงพระองคเปนเฉพาะ
องคอวตารแหงพระผเู ปนเจา ของศาสนาพราหมณฮนิ ดูหรอื เปนผูบําเพ็ญบุญบารมีเฉพาะพระองค
แตยังทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ เชนเดียวกับบิดาผูดูแลบุตรดวย พระราชภาระหลักของ
พระมหากษัตริยอันเปนพ้ืนฐานตามคติพราหมณฮินดูมี 4 ประการ คือ 1) พระราชทานความ
ยตุ ธิ รรมอนั เปนระเบียบสากลของผูปกครองหรือผูนําท่ีจะตองสรางหรือออกกฎหมายเพื่อใหเกิด
ความยุติธรรม 2) ทรงรักษาความยุติธรรมน้ัน ๆ อยางเครงครัด 3) ทรงรักษาพระศาสนาและ
ประชาชน 4) ทรงสรางความผาสุกแกประชาชน นอกจากนัน้ พระมหากษัตริยยังทรงดํารงหลัก
ราชธรรมในพระพุทธศาสนา ไดแก ทศพิธราชธรรม 10 ประการ สังคหวัตถุ 4 ประการ และ
จักรวรรดิวตั ร 12 ประการ เมื่อประสานกับลักษณะวัฒนธรรมการปกครองแบบบิดา - บุตรแลว
จงึ เปน เหตใุ หพระมหากษัตรยิ ใ นประเทศไทยมพี ระราชสถานะอนั สงู สงควรแกการยกยองสรรเสรญิ
ยงิ่ ในสมัยกรุงสุโขทัย ความสัมพันธระหวางพระมหากษัตริยกับประชาชนมีความใกลชิดกันมาก
พระมหากษัตริยทรงดูแลทุกขสขุ ของประชาชนดงั บิดาดแู ลบตุ ร ดังปรากฏบนั ทึกในศลิ าจารึกหลัก
ท่ี 1 ของพอขุนรามคําแหงมหาราช ที่สําคัญมากก็คือวัฒนธรรมการปกครองในระบบกษัตริยนั้น
เปนการปกครองโดยมีมนษุ ยธรรม จารึกสโุ ขทยั หลักท่ี 38 วัดพระมหาธาตุ - วัดสระศรีพุทธศักราช
1940 วา พระมหากษตั ริยแ หงกรุงสโุ ขทยั “จักใครข ัดพระราชสีมานดี้ งั มนษุ ยธรรม (อยา ง) พระยา
รามราช” คือ กษัตริยในกรุงสุโขทัยไดปกครองประชาชนอยางมีมนุษยธรรมเชนเดียวกับพอ ขุน
รามคาํ แหง กษตั รยิ แ หงกรงุ สโุ ขทัยเอาพระราชหฤทัยใสไพรฟาขาแผนดินของพระองคดังปรากฏ
หลักมนุษยธรรมในไตรภูมิ พระรวงวา “รูจักผิดแลชอบ แลรูจักท่ีอันเปนบาปแลบุญ แลรูจัก

24

ประโยชนใ นช่ัวนช้ี ัว่ หนา แลรจู ักกลวั แกบ าปแลละอายแกบ าป รูจักวายากวา งาย แลรรู กั พีร่ ักนอ ง
แลรเู อ็นดกู รุณาตอผูเขญ็ ใจ แลรูยาํ เกรง พอ แม ผูเถา ผแู ก สมณพราหมณาจารยอ ันอยูในสิกขาบท
ของพระพุทธเจาทุกเมอื่ และรูจักคุณแกว 3 ประการ” อนั แสดงใหเ ห็นความผูกพนั ระหวางกษัตรยิ 
ในฐานะของบิดา - บตุ ร ในการสอนใหท ําความดี ใหรจู ักบาปบญุ และหลักธรรมตาง ๆ ในสมัยอยุธยา
พระราชสถานะของพระมหากษตั ริยเปลี่ยนแปลงไปบาง เม่ือมีคติความคิดเก่ียวกับสมมติเทวราช
มาผสมผสาน พระมหากษัตริยทรงเปนเสมือนเทพเจา ดังปรากฏพระนามของ พระมหากษัตริย
สมัยอยุธยา เชน สมเด็จพระรามาธิบดี สมเด็จพระรามราชา สมเด็จพระอินทรราชา สมเด็จ
พระเอกาทศรถ สมเด็จพระนารายณม หาราช เปนตน ซึ่งลวนแตเปนท้ังพระนามของเทพเจาของ
พราหมณฮินดูและเทพเจาในความเชื่อพ้ืนถ่ินท้ังสิ้น นอกจากนั้นพระราชกรณียกิจทั้งปวงของ
พระเจา แผนดินดงั ทป่ี รากฏในพระราชพิธี 12 เดอื น หรือทต่ี ราไวในกฎมณเฑียรบาลกด็ ีลว นเปนไป
เพ่อื ประโยชนสขุ ของประชาชน อาจกลาวไดว า วฒั นธรรมการปกครองในระบบกษัตริยของอยุธยานั้น
ยังคงสบื ทอดมาจากแบบฉบับของกรุงสโุ ขทัยทเี่ นนความสัมพันธร ะหวางบิดา - บตุ ร แมบ ันทึกของ
ชาวตา งชาติ เชน ลาลูแบรหรอื แชรแวสก็ยังระบุวา การลงโทษขนุ นางในราชสาํ นักน้ัน “เสมอดวย
บิดากระทําแกบุตร และมิไดทรงลงอาญาอยางตระลาการท่ีใจเห้ียมหรือเจาขุนมูลนายท่ีเอาแต
โทสจรติ ไดกระทําแกทาส” ตอมาในสมยั กรงุ ธนบุรีและกรงุ รัตนโกสนิ ทรว ัฒนธรรมการปกครองใน
ระบบเดิมยังสืบทอด และธํารงไวไดเปนอยางดีในการสรางความเปนปกแผนของบานเมืองและ
การสรา งขวัญกําลังใจใหเ กิดขึ้นในหมูประชาชน ดังแนวพระราชดําริในพระบาทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟาจฬุ าโลกมหาราชวา “ตัง้ ใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกวรพทุ ธศาสนา ปอ งกนั ขอบขณั ฑเสมา รักษา
ประชาชนแลมนตรี” หรือคติ “พระมหาสมมุติราช” ซ่ึงรวมความเปนพระราชามหากษัตริยก็ได
ปรากฏชัดเจนในประกาศพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก
มหาราชใน พ.ศ. 2328 วา “พรรณพฤกษาชลธี แลส่ิงของในแผนดินทั่วเขตพระนคร ซ่ึงหาผูหวง
แหนมไิ ดน้นั ตามแตส มณชพี ราหมณาจารยราษฎร ปรารถนาเถดิ ” แนวคิดดงั กลาวยังไดสืบตอมา
จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว สวนท่ีไดปรับเปล่ียนเปนสากลก็คือ
พระมหากษัตริยทรงสงั เกตเห็นความเปลย่ี นแปลงของสังคมโลก ทรงเรียนรู ศิลปวิทยาตางๆ และ
ทรงเขา ถงึ ประชาชนมากข้นึ อนึ่ง ตงั้ แตในรชั กาลที่ 4 เร่มิ มแี นวคดิ ในการเปลี่ยนแปลงและยอมรับ
ฐานะแหง “มหาชนนิกรสโมสรสมมติ”มากขึ้น และพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรง
เหน็ วาความสัมพันธร ะหวา งประชาชนกบั พระมหากษตั ริยเ ปนส่งิ จําเปน ดังเชน ความตอนหนึ่งใน
ประกาศเร่ืองดาวหางประกาตรศี กวา “พระเจา แผน ดินคนทั้งปวงยกยองไวเ ปน ท่พี งึ่ ใครมที ุกขรอ น
ถอยความประการใดก็ยอมมารองใหชวย ดังหนึ่งทารกเมื่อมีเหตุแลว ก็มารองหาบิดามารดา
เพราะฉะน้ันพระเจาแผนดนิ ช่อื วาคนทั้งปวงยกยองใหเปนบิดามารดาของตัว แลวก็มีความกรุณา
แกค นทง้ั ปวง ดังหนึง่ บดิ ามารดากรุณาแกบุตรจริง ๆ โดยสุจรติ ”

25

นอกจากนัน้ การที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระผนวช ไดเสด็จ
ธุดงคตามหวั เมอื งตา ง ๆ กย็ ิง่ เปน การสรางความผูกพนั ระหวา งพระมหากษตั รยิ ก บั ประชาชนอกี ดว ย
เพราะไดท รงรจู กั วิถีชีวติ ของราษฎรอยา งแทจริง ในรัชกาลตอมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจา อยหู ัว กท็ รงไดร บั การยอมรบั จากขุนนางทง้ั ปวงอยา ง “อเนกนิกรสโมสรสมมติ” ท่ีท้ังพระสงฆ
พระราชวงศ และขนุ นางเห็นพองกันใหพระองคเสด็จขึน้ ครองราชย ตลอดเวลาทผี่ า นมานับแตสมยั
สุโขทัยแมจะมีการเปลี่ยนแผนดินหรือมีการเปลี่ยนราชวงศแตแนวคิดระบบการปกครองแบบ
กษตั รยิ ท ีเ่ คยมมี านนั้ หาไดเปลย่ี นไปดวยไม ในระบอบประชาธิปไตยพระมหากษตั ริยท รงใชพ ระราช
อาํ นาจผานกระบวนการ 3 องคกร คือ อํานาจนิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ เสมือนผูแบงเบา
พระราชภาระของพระองค แตพระมหากษัตริยก็ยังทรงมีพระมหากรุณา พระราชทานพระบรม
ราโชวาทส่งั สอน ชี้นําแนวทางการดําเนินชีวิตที่ถูกท่ีควร มีศีลธรรมกํากับ ทั้งทรงปฏิบตั ิพระองค
เปนแบบอยาง ดว ยพระมหากรุณาธิคณุ นค้ี นไทยจงึ ยงั คงมคี วามผูกพันกบั องคพ ระมหากษตั ริยมาก
เชน เดมิ คนไทยมีคําเอยพระนามพระมหากษัตริยอยูหลายคําที่บงบอกความรูสึก ยกยองเทิดทูน
และผกู พันตอ พระองคเชน คาํ วาพระเจา แผน ดิน พระเจาอยหู วั เจาชีวติ ท้ัง 3 คํานี้มีนัยสําคัญดังน้ี
พระเจาแผนดิน ตามรูปศัพท หมายถึง ผูปกครองท่ีเปนเจาของแผนดิน คือ ผูนําท่ีมีสิทธ์ิขาดใน
กิจการของแผนดิน และสามารถพระราชทานท่ีดินใหแกผูใดผูหนึ่งไดแตในสังคมไทย พระเจา
แผน ดินทรงเปน เจาของแผน ดินผูท รงบํารุงรกั ษาแผนดินใหมีความอุดมสมบูรณ เพ่ือใหประชาชน
สามารถใชท ด่ี ินในพระราชอาณาเขตของพระองคใหเกิดประโยชน เชน ทําการเพาะปลูกใหไดผล
ตลอดจนเอาพระราชหฤทัยใสในการบํารงุ แผนดินใหม คี วามอุดมสมบูรณอยูเปนนิจ ดังท่ีปรากฏเปน
โครงการพระราชดําริตาง ๆ ในปจจุบันน้ี และเปนที่ประจักษในสากลวาพระเจาแผนดินไทยทรง
งานหนักท่ีสุดในโลก และทรงรักประชาชนของพระองคอยางแทจริง พระเจาอยูหัวเปนคําเรียก
พระเจา แผนดินทแี่ สดงความเคารพเทดิ ทนู อยา งสูงสุดและเปนยอดของมงคลท้ังปวง พระเจา อยหู ัว
หรือพระพุทธเจา อยูหัว หมายถึง การยอมรับพระราชสถานะของพระเจาแผนดินวาทรงเปนองค
พระพุทธเจา ดังนั้น จึงทรงเปนที่รวมของความเปนมงคล ส่ิงของตาง ๆ ที่พระราชทาน
เครื่องราชอิสริยาภรณ พิธีกรรมตาง ๆ ที่จัดข้ึนโดยพระบรมราชโองการ และการไดเขา
เฝาทูลละอองธุลีพระบาท หรือไดเห็นพระเจาอยูหัว จึงลวนแตเปนมงคลท้ังส้ิน เจาชีวิต เปนคํา
เรียกพระเจาแผน ดินทแี่ สดงพระราชอาํ นาจเหนือชวี ติ คนท้ังปวงทอ่ี ยูใ นพระราชอาณาเขต คําคําน้ี
อาจหมายถึงพระเจา แผน ดินท่ีทรงสทิ ธใ์ิ นการปกปอ งคมุ ครองชีวติ ประชาชนใหพนภัย วิบัติท้ังปวง
หรือลงทณั ฑผ ูกระทําผดิ ตอพระราชกาํ หนดกฎหมาย ตลอดจนทรงชบุ ชีวติ ขาแผนดนิ ใหม คี วามสขุ
ลวงความทุกข ท้ังนี้สุดแตพระเมตตาพระกรุณาธิคุณอันเปนลนพนของพระองค แตในสังคมไทย
ปจ จบุ นั นัน้ คําวา เจาชีวิต หมายถึงพระเจาแผนดินผูพระราชทานกําเนิดแนวคิดโครงการตาง ๆ
แกประชาชน โดยมิไดทรงใชพระราชอํานาจลวงไปเกินขอบเขตแหงราชนีติธรรม แตทรงดํารง

26

ธรรมะ เปนองคป ระกอบในการตดั สินวนิ จิ ฉัยเรื่องทั้งหลายท้งั ปวงดวย นอกจากนั้นยังปรากฏในคํา
ที่ประชาชนเรียกแทนตนเองวาขาพระพุทธเจา ซ่ึงมีความหมายลึกซึ้งวาพระมหากษัตริย หรือ
พระเจาแผนดิน หรือพระเจาอยูหัว หรือเจาชีวิตน้ัน เปนเสมือนหนึ่งพระพุทธเจาผูทรงพระคุณ
อันประเสริฐ ประชาชนทุกคนตางไดพ่ึงพระบารมีอยูเปนนิจเหมือนอยูใตพระบรมโพธิสมภาร
กลาวไดวาวัฒนธรรมการปกครองของสังคมไทยแมจะมีความเปล่ียนแปลงผานยุคสมัยตาง ๆ
ก็ยังคงรักษาแนวคิดเดิมคือความสัมพันธอันใกลชิดเปนหน่ึงเดียวกันระหวางพระมหากษัตรยิ กับ
ประชาชน และศาสนาไวไ ดเปน อยางดี เพราะไมวาเวลาจะผานไปนานเทาใด “พระราชาก็ยังเปนกําลัง
ของคนทกุ ขย าก” ซ่ึงไดท รงสงเคราะหโ ดยทั่วทกุ ชนช้ันวรรณะใหเกดิ ความผาสุกอยูเปนนิจ ตรงตาม
หลักมนุษยธรรมในไตรภูมิพระรวงดังไดกลาวมาแลวขางตนอยางไมเส่ือมคลาย และทรงเปน
ศูนยร วมความจงรักภักดีของคนไทยตลอดไป (มลู นธิ สิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราช
กมุ าร,ี 2554 : พระราชนพิ นธคาํ นํา)

กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 2 บทสรปุ สถาบันพระมหากษตั รยิ เ ปน ศูนยร วมใจของคนในชาติ
(ใหผ เู รยี นไปทาํ กิจกรรมทา ยเรอื่ งที่ 2 ทส่ี มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

27

เร่ืองท่ี 3 บญุ คณุ ของพระมหากษตั ริยไ ทยต้งั แตสมยั สุโขทัย อยุธยา ธนบรุ ี และรตั นโกสนิ ทร
3.1 สมยั สุโขทัย
อาณาจักรสโุ ขทยั เปนสมยั ทเ่ี จริญรงุ เรอื งสูงสดุ ในรชั สมัยของพอขนุ รามคาํ แหงมหาราช

อํานาจของอาณาจักรสุโขทัยในชวงรัชสมัยของพระองคมั่นคงมาก ไดทรงแผอาณาเขตออกไป
โดยรอบ วัฒนธรรมไทยไดเจริญข้ึนทุกสาขา ดังปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ 1 ซึ่งเจริญท้ังดาน
ประวัตศิ าสตร การสงคราม ภมู ศิ าสตร กฎหมาย ประเพณี การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม ปรัชญา
พระพุทธศาสนา การประดษิ ฐอ กั ษรไทย และอน่ื ๆ

สมัยพอขุนรามคาํ แหงมหาราช
ดา นการเมอื งการปกครอง
พระองคทรงใชรูปแบบการปกครองแบบพอปกครองลูก คือ พระองคทรงดูแล

เอาใจใสในทกุ ขส ขุ ของราษฎรเหมือนพระองคเ ปนพอ สวนราษฎรหรือไพรฟา คือ ลูก เมื่อราษฎร
มีเร่ืองเดือดรอนก็ทรงใหสั่นกระดิ่งท่ีหนาประตูวัง แลวพระองคก็จะเสด็จออกมารับฟงเรื่องราว
และทรงตัดสินปญหาดว ยพระองคเอง นอกจากน้ี พระองคทรงทําสงครามขยายอาณาเขตออกไป
อยา งกวา งขวางมากกวา พระมหากษัตริยพ ระองคใดในสมยั สุโขทัย

ดา นเศรษฐกิจ
พระองคทรงโปรดใหสรางทํานบกกั เก็บน้ําที่เรียกวา ทํานบพระรวง หรือ สรีดภงส
เพื่อใชกักเก็บน้ําไวใชในฤดูแลง และพระองคทรงใหเสรีภาพแกประชาชนในการคาขายไดอยาง
มอี ิสระเสรี ไมมีการเกบ็ ภาษผี านดานจากราษฎร ทีเ่ รียกวา จังกอบ ทําใหการคาขายขยายออกไป
อยา งกวางขวาง และทรงโปรดใหส รา งเตาเผาเคร่ืองสังคโลกเปน จํานวนมาก เพ่ือผลติ สนิ คา ออกไปขาย
ยงั ดนิ แดนใกลเคียง
ดา นศิลปวฒั นธรรม
พระองคท รงประดษิ ฐตัวอกั ษรไทยท่ีเรยี กวา ลายสือไทย และไดมีการพัฒนามาเปน
ลําดับจนถึงอักษรไทยในปจจุบัน ทําใหคนไทยมีอักษรไทยใชมาจนถึงปจจุบัน โดยโปรดใหจารึก
เร่ืองราวเหตุการณต าง ๆ ในสมัยสโุ ขทัยลงบนศิลา เม่อื พ.ศ. 1826 เรยี กวา ศลิ าจารกึ หลกั ที่ 1
สมยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท)
ในสมัยพระมหาธรรมราชาท่ี 1 (พระยาลิไท) ทรงรวบรวมราชอาณาจักรสุโขทัย
เปน อนั หนงึ่ อันเดียวกัน และขยายพระราชอาํ นาจออกไประหวา งแควจําปาสักกับแมนํ้าปงจนจรด
แมน ้าํ นา นทางทศิ เหนอื มาไวใ นราชอาณาจักรสุโขทัย

28

ดา นศาสนา
ทรงมบี ทบาทสาํ คญั ในการทาํ นบุ ํารุงและเผยแผพระพุทธศาสนา คือ ไดสงพระสงฆ
ออกไปเผยแผ พระพุทธศาสนายงั ทตี่ าง ๆ เชน เมืองเชยี งใหม พษิ ณโุ ลก อยธุ ยา และหลวงพระบาง
ทรงโปรดเกลา ฯ ใหซอ มพระเจดียเมืองนครชุม (กําแพงเพชร) ทรงประดิษฐานรอยพระพุทธบาท
ท่ีเขาสุมนกุฏ ซึ่งอยูนอกเมืองสุโขทัย โปรดใหสรางวัดปามะมวง (สุโขทัย) ทรงโปรดใหหลอ
พระพุทธรูปปางมารวิชัย มีขนาดเทากับองคพระพุทธเจา ถวายพระนามวา พระศรีศากยมุนี
ประดษิ ฐานท่พี ระวหิ ารวัดพระศรีรตั นมหาธาตุ สโุ ขทยั
ดา นภาษาและวรรณคดี
ทรงมีความเช่ียวชาญในดานภาษาและวรรณคดีเปนพิเศษ ดังมีหลักฐานปรากฏ
ในหนังสือไตรภมู ิพระรว ง วา พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท) ทรงนิพนธข้ึนเมื่อคร้ังยังดํารง
พระยศพระมหาอุปราช ครองเมอื งศรสี ชั นาลยั หนังสอื ไตรภมู ิพระรว งเปนวรรณคดีท่ีเก่ียวของกับ
พระพุทธศาสนา

3.2 สมัยอยธุ ยา
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจาอูทอง) ทรงเปนปฐมกษัตริยของกรุงศรีอยุธยา

ทรงตั้งกรุงศรีอยุธยา ณ ชัยภมู ทิ เี่ อื้ออาํ นวยทัง้ ในดานความปลอดภัยจากขาศึกและความอยูดีกินดี
ของชาวอยธุ ยา พ้นื ท่ีเหมาะแกการทําเกษตรกรรม

บุญคุณของพระมหากษตั ริยส มัยอยุธยาทมี่ ตี อประเทศในสมัยอยุธยา ดงั นี้
1. ทรงปฏริ ูปการปกครอง โดยทรงรวมอาํ นาจการปกครองเขา สศู นู ยกลาง คอื ราชธานี
และแยกฝายทหารกับฝายพลเรือนออกจากกัน การแตงตั้งตําแหนงขาราชการใหมีบรรดาศักดิ์
ตามลําดบั จากต่ําสุดไปสงู สุด คือ ทนาย พนั หม่นื ขุน หลวง พระ พระยา และเจาพระยา มกี ําหนด
ศกั ดนิ าเพื่อเปนคา ตอบแทนการรบั ราชการ ทรงตัง้ กฎมณเฑียรบาลข้ึนเปนกฎหมายสําหรบั การปกครอง
2. ทรงประกาศใชกฎหมายลักษณะสําคัญ คือ กฎหมายศักดินา เปนการกําหนด
สทิ ธิหนาทม่ี ูลนายและไพร
3. โปรดเกลาฯ ใหประชมุ นกั ปราชญร าชบณั ฑติ แตง หนงั สอื มหาชาตคิ ําหลวง นบั วา
เปน วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาเรอื่ งแรกของกรุงศรีอยธุ ยา และเปน วรรณคดีที่ใชเ ปนแนวทาง
ในการศกึ ษาภาษาและวรรณคดขี องไทย พรอมท้ังสรา งวดั จฬุ ามณี
4. ทรงรวมอาณาจกั รสโุ ขทยั เปนสวนหนงึ่ ของอยธุ ยาโดยสมบรู ณ

29

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ตลอดรชั สมยั ของพระองคทรงกอบกูกรุงศรีอยุธยาจากพมา และไดทําสงครามกับ
อริราชศตั รูทงั้ พมาและเขมร จนราชอาณาจกั รไทยเปน ปก แผนม่ันคง ขยายดนิ แดนไดอยา งกวา งขวาง
บญุ คุณของพระองคท ีม่ ีตอประเทศชาติในดา นตาง ๆ ดังนี้
ดา นการเมืองการปกครอง
พระองคโปรดใหป รบั ปรงุ การปกครองหัวเมอื งใหญเ ปนการรวมอาํ นาจเขาสูศูนยกลาง
ยกเลิกระบบเมืองพระยามหานคร ยกเลิกใหเจานายไปปกครองเมืองเหลานี้ แลวใหขุนนางไป
ปกครองแทน จัดหัวเมืองตามความสําคัญและขนาดเปน เอก โท ตรี จตั วา
ดานการคาขาย
ทรงสง ทูตไปประเทศจนี เพ่อื รับรองฐานะกษตั รยิ ของพระองคและติดตอคาขายกับ
ประเทศจีน ขยายการคา ไปประเทศสเปน
สมเดจ็ พระนารายณม หาราช
พระองคทรงเปนพระมหากษัตริยท ท่ี รงพระปรีชาสามารถมาก ทําใหกรุงศรีอยุธยา
ในรัชสมยั ของพระองค มีความเจรญิ รุงเรืองกาวหนาในทุกดาน ทั้งในดา นเศรษฐกิจ การตางประเทศ
การศกึ ษา ศลิ ปวฒั นธรรม และวรรณคดที ่สี าํ คญั หลายเรอ่ื งเกดิ ขึน้ ในรชั สมยั ของพระองค จนไดชื่อวา
เปนยคุ ทองของวรรณคดใี นสมยั กรงุ ศรีอยุธยา
ในรัชสมัยของพระองค ไดมีชาวตะวันตกเดนิ ทางเขามาติดตอ คาขาย เผยแผศาสนา
ตลอดจนเขา รับราชการ ทําใหช าวตะวนั ตกยอมรับนับถอื กรุงศรอี ยุธยาเปน อยางมาก
ในดา นการคา ขาย ไดม ีการติดตอคา ขายกับตา งประเทศมากย่ิงกวาในรัชสมัยอ่ืน ๆ
ทั้งฮอลันดา ฝรั่งเศส และอังกฤษ ทรงโปรดเกลาฯ ใหตอเรือกําปนหลวง เพ่ือทําการคาขาย
กับตา งประเทศ จึงทาํ ใหอยุธยาเปนศนู ยกลางการคากับตางประเทศ มีเศรษฐกิจรุงเรือง มีรายได
จากการจดั เก็บภาษอี ากรเปนจํานวนมาก

3.3 สมยั ธนบุรี
สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช พระองคมพี ระราชกรณยี กจิ ทส่ี าํ คญั คอื การรวบรวม

กําลังไวตอสูกับพมา สรางความเปนปกแผนของพระราชอาณาจักรบุญคุณของพระองคที่มีตอ
ประเทศชาติในดานตา ง ๆ

ดา นเศรษฐกจิ
เมื่อเศรษฐกิจของบานเมืองอยูในภาวะตกต่ํา ทรงแกไขปญหาเฉพาะหนาไดเปน
อยา งดี โดยสละพระราชทรัพยซ อ้ื ขา วสารจากพอคา ตางเมือง

30

ดา นวรรณกรรม
ทรงสนพระทัยดานวรรณกรรม ทรงนิพนธบทละครเร่ืองรามเกียรติ์ ทํานุบํารุง
พระพทุ ธศาสนาใหร งุ เรอื งดังแตกอ น
นอกจากนี้พระองคยงั ทรงเปนนักรบและนักปกครองชั้นดีเย่ียม มีคุณลักษณะผูนํา
อยูเต็มตวั ท้ังในยามคบั ขันและยามปกติ

3.4 สมยั รตั นโกสนิ ทร
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1) โปรดใหย า ยราชธานี

จากกรุงธนบุรีไปยังท่ีแหงใหมซึ่งอยูคนละฝงของแมน้ําเจาพระยา เม่ือ พ.ศ. 2325 ตอมาได
พระราชทานนามวา กรงุ รัตนโกสนิ ทร หรือกรุงเทพฯ ในปจ จุบนั

การสรางพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช
พระองคโปรดใหส รา งวัดข้นึ ในพระบรมมหาราชวัง คอื วัดพระศรีรตั นศาสดาราม หรือวัดพระแกว
แลว อัญเชิญพระแกว มรกตมาประดษิ ฐาน

ในสมัยรัชกาลท่ี 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเปลี่ยนนโยบาย
ตา งประเทศ มาเปนการคากับชาวตะวันตก เพื่อความอยูรอดของชาติ เน่ืองจากทรงตระหนักถึง
ภยั จากลัทธจิ กั รวรรดนิ ยิ ม ซงึ่ กําลังคุกคามประเทศตา ง ๆ อยใู นขณะนัน้

จดุ เรมิ่ ของการเปล่ียนแปลงนโยบายตา งประเทศ คอื การทาํ สนธิสญั ญาเบาวริง กับ
อังกฤษ ใน พ.ศ. 2398 โดยพระนางเจา วกิ ตอเรยี ไดแตง ตัง้ ให เซอร จอหน เบาวริง เปนราชทูตเขามา
เจรจา

สาระสําคญั ของสนธสิ ญั ญาเบาวริง มีดงั นี้
1. องั กฤษขอต้ังสถานกงสลุ ในประเทศไทย
2. คนองั กฤษมสี ทิ ธิเชาท่ดี ินในประเทศไทยได
3. คนอังกฤษสามารถสรา งโบสถ และสามารถเผยแพรศ าสนาคริสตได
4. เก็บภาษขี าเขาไดไ มเ กนิ รอยละ 3
5. พอคา อังกฤษและพอ คา ไทยมีสทิ ธคิ า ขายกันไดโดยเสรี
6. สินคาตอ งหา ม ไดแ ก ขา ว ปลา เกลอื
7. ถาไทยทําสนธิสัญญากับประเทศอื่น ๆ ท่ีมีผลประโยชนเหนือประเทศอังกฤษ
จะตองทําใหองั กฤษดว ย
8. สนธิสัญญาน้ีจะแกไขเปลี่ยนแปลงได จนกวาจะใชแลว 10 ป และในการแกไข
ตอ งยินยอมดว ยกันทัง้ สองฝา ยและตองบอกลว งหนา 1 ป

31

ผลจากการทําสนธสิ ญั ญาเบาวรงิ ในสมัยรชั กาลท่ี 4 ทําใหส ภาพสังคมไทยเปลีย่ นแปลง
ในดา นตา ง ๆ มีดังน้ี

1. ดานการปกครอง
รัชกาลที่ 4 ทรงแกไขเปล่ียนแปลงประเพณี คือ เปดโอกาสใหราษฎรเขาเฝาได

โดยสะดวกใหร าษฎรเขา เฝา ถวายฎีการองทกุ ขไดใ นขณะทท่ี รงเสดจ็ พระราชดําเนิน
รัชกาลท่ี 5 ทรงเปลี่ยนแปลงสถานะของไพรใหเปนพลเมืองปลดปลอยทาส

ซง่ึ นาํ ไปสูการเลิกทาส และปฏิรปู การศกึ ษาโดยการจัดต้ังโรงเรียนข้ึนในวัดสําหรบั ราษฎร
รัชกาลท่ี 6 ทรงประกาศใชพระราชบัญญตั ิ โปรดใหใชพทุ ธศักราช (พ.ศ.) เปนศักราช

ทางราชการ แทนรัตนโกสินทรศก (ร.ศ.) เปลี่ยนแปลงการนับเวลาทางราชการ ใหสอดคลองกับ
สากลนิยม โปรดใหกําหนดคํานําหนาชื่อเด็กหญิง เด็กชาย นางสาว และ นาง เปล่ียนแปลง
ธงประจําชาติ จากธงรปู ชางเผอื ก มาเปน ธงไตรรงคตรากฎมณเฑียรบาลวาดวยการสืบสันตติวงศ
ตามแบบประเทศยโุ รป

2. การปฏริ ูปกฎหมายและการศาล
รชั กาลที่ 4 ทรงตรากฎหมายขน้ึ หลายฉบบั เพ่อื ใหทันสมยั และเหมาะสมกับสภาพ

บานเมอื ง เชน กฎหมายเกี่ยวกับมรดก สนิ สมรส ฯลฯ
รชั กาลท่ี 5 การปฏิรูปกฎหมายและการศาลครั้งสําคัญ โดยมีกรมหลวงราชบุรี

ดเิ รกฤทธ์ิ (พระบิดาแหงกฎหมาย) เปนกําลงั สาํ คญั ผลการปฏิรูปกฎหมายและการศาล มีดงั นี้
1. โรงเรียนสอนวชิ ากฎหมาย
2. ตรากฎหมายฉบบั ใหมแ ละทนั สมัยที่สดุ คอื กฎหมายลักษณะอาญา
3. จัดตัง้ กระทรวงยุตธิ รรมขึ้น
รัชกาลท่ี 6 โปรดใหป ฏริ ปู กรมรางกฎหมายเพ่มิ เติม เปนตน

3. ดา นเศรษฐกจิ
ภายหลังการทําสนธิสัญญาเบาวริงแลว การคาของไทยเจริญกาวหนาขึ้นมาก

ทําใหมีการปรบั ปรงุ ดา นเศรษฐกจิ ดงั นี้
รัชกาลท่ี 4 ทรงเปลี่ยนการใชเ งนิ พดดว งมาเปนเงนิ เหรียญ และขดุ คลอง ตดั ถนน

เพิ่มขึ้นหลายสาย
รัชกาลท่ี 5 โปรดเกลาฯ ใหเ ปลี่ยนมาตราเงินไทยมาใชระบบทศนิยมกําหนดให

1 บาท มี 100 สตางค สรา งเหรียญสตางคทาํ ดวยทองขาว และเหรยี ญทองแดง และไดโปรดเกลา ฯ
ไดพิมพธ นบตั รขนึ้ ใช โดยตราพระราชบัญญัติธนบตั ร ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) และตงั้ กรมธนบัตรข้นึ
สงั กัดกระทรวงพระคลงั มหาสมบัติ นอกจากนี้ยงั ประกาศใชพ ระราชบัญญัติมาตราทองคํา ร.ศ. 127
(พ.ศ. 2451) โดยใชท องคําเปน มาตรฐานเงนิ ตราแทนเงนิ และไดประกาศยกเลิกการใชเงินพดดวง

32

เหรียญ เฟอง เบ้ยี ทองแดงตาง ๆ เบย้ี สตางคท องขาว โดยใหใ ชเ หรียญบาท สลึง และเหรียญสตางค
อยางใหมแ ทน และขดุ คลอง ตัดถนนเพ่มิ ข้นึ หลายสาย

รชั กาลท่ี 6 โปรดตง้ั คลงั ออมสินข้ึน (ปจจุบัน คือ ธนาคารออมสิน)
4. ดา นการศกึ ษา

รชั กาลท่ี 4 ตัง้ โรงเรยี นชายขึ้นท่ีตาํ บลสาํ เหร และโรงเรียนกลุ สตรีวงั หลัง
รัชกาลที่ 5 ไดมีการปฏิรูปการศึกษาขึ้น คือ โรงเรียนนายทหารมหาดเล็ก โรงเรียน
พระตําหนักสวนกุหลาบและโรงเรยี นวัดมหรรณพาราม (แหงแรก) ไดโ ปรดใหจดั ต้ังกระทรวงธรรมการขึ้น
เพอ่ื รบั ผิดชอบในดา นการศกึ ษา และยงั ไดพ ระราชทานทนุ เลา เรียนหลวงอีกดว ย
รัชกาลที่ 6 มีดังน้ี
1. ตราพระราชบัญญัตปิ ระถมศึกษาขึ้นใชใ นป พ.ศ. 2464
2. ใหเรียกเกบ็ เงิน “ศกึ ษาพลี” จากราษฎรเพื่อบํารงุ การศึกษาทอ งถิ่น
3. ตง้ั มหาวทิ ยาลยั ขึน้ เปน แหงแรก คอื จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย
5. ดานศาสนา
รชั กาลท่ี 4 ทรงประกาศใชพ ระราชบญั ญัติ ลกั ษณะการปกครองสงฆเปนฉบับแรก
โดยมีสมเด็จพระสังฆราช เปน ผปู กครองสูงสุด มมี หาเถรสมาคมใหคําปรกึ ษา และโปรดใหสรางวัด
ขึ้นหลายแหง เชน วัดโสมนัสวหิ าร วัดราชประดิษฐ วดั ปทมุ วนาราม
รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชกรณยี กิจท่สี ําคญั คอื โปรดใหจัดต้งั สถานศึกษาสําหรบั
พระสงฆข้ึน 2 แหง ซึ่งตอมาเปนมหาวิทยาลัยของสงฆ หรือมหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา
มกี ารศกึ ษาถงึ ระดับปรญิ ญาเอก คือ
1. มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั อยูท ี่วัดมหาธาตุฯ เปน สถานศกึ ษาของพระสงฆ
ฝายมหานกิ าย (ปจ จบุ ัน คือ มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั การใหบริการดานการศึกษา
เชนเดยี วมหาวิทยาลัยมหามงกุฎราชวิทยาลัย)
2. มหามงกฎุ ราชวิทยาลยั อยูท ่วี ดั บวรนเิ วศวิหาร เปนสถานศึกษาของพระสงฆ
ฝา ยธรรมยุตินิกาย (ปจจุบัน คือ มหาวิทยาลัยมหามงกุฎราชวิทยาลัย การใหบริการดานการศึกษา
เชน เดียวกบั มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย)
6. ดานขนบธรรมเนยี มประเพณี
รัชกาลท่ี 4 ทรงประกาศใหขาราชการสวมเสื้อเวลาเขาเฝา ทรงใหเสรีภาพ
ประชาชน ในการนับถือศาสนา การประกอบอาชีพ โปรดใหสตรไี ดยกฐานะใหส งู ขนึ้
รัชกาลท่ี 5 โปรดเกลาฯ ใหขาราชการสวมเส้ือราชปะแตน และสวมหมวก
อยางยโุ รป ใหข าราชการทหารแตงเคร่ืองแบบตามแบบตะวันตก โปรดใหผ ูชายในราชสํานัก ไวผม

33

ทรงมหาดไทย เปลย่ี นมาไวผ มตัดยาวทัง้ ศรี ษะแบบฝรง่ั โปรดใหผหู ญิงเลกิ ไวผมปก ใหไวผ มตัดยาว
ท่ีเรียกวา “ทรงดอกกระทมุ ”

7. ดา นศิลปกรรม
รัชกาลท่ี 4 เร่ิมมีการกอสรา งแบบตะวนั ตก เชน พระราชวงั สราญรมย พระนครคีรี

ทีเ่ พชรบรุ ี ดา นจติ รกรรม ไดแก ภาพเขียนฝาผนังในพระอโุ บสถ และวหิ ารวัดบวรนเิ วศวิหาร จติ รกรเอก
ในสมัยน้ี ไดแ ก ขรัวอนิ โขง ซ่ึงเริม่ เขียนภาพแบบสามมิติ ตามแบบตะวนั ตก เปน บุคคลแรก

รัชกาลท่ี 5 สถาปตยกรรมไดร บั อทิ ธิพลแบบตะวนั ตกมากขึน้ ประติมากรรม ไดแ ก
พระพุทธชินราชจําลอง พระบรมรูปหลอพระมหากษัตริย 4 รัชกาล พระราชนิพนธท่ีสําคัญของ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ไดแก พระราชพธิ ีสิบสองเดือน พระราชนพิ นธไ กลบาน

รัชกาลที่ 6 มีการกอ สรางตามแบบไทย ไดแก หอประชมุ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย
การกอ สรางแบบตะวนั ตก เชน พระราชวงั สนามจนั ทร

ดานจิตรกรรม ไดแก ภาพเขียนท่ีฝาผนังวิหารทิศ ท่ีจังหวัดนครปฐม การกอสราง
พระพทุ ธรปู เชน พระแกว มรกตนอ ย

ดานดนตรี และการแสดงละคร มีความรุงเรืองมาก มีการแสดงละครเพ่ิมข้ึน
หลายประเภท เชน ละครรอ ง ละครพดู

ดา นวรรณคดี ไดม พี ระราชนพิ นธหลายเรือ่ ง เชน เวนิสวาณิช ฯลฯ ไดม กี ารกอ ตง้ั
วรรณคดสี โมสรขน้ึ ดวย

นอกจากนี้ยังมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองครั้งสําคัญท่ีสุดของไทย คือ
การเปล่ียนแปลงการปกครอง จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบประชาธิปไตย
โดยมีพระมหากษัตริยทรงเปนพระประมุขในป พ.ศ. 2475 ซ่ึงตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 7 ซึ่งถือวาเปนบุญคุณอันใหญหลวงที่พระมหากษัตริยไดทําเพื่อ
ประชาชนของพระองค

ในรชั สมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9)
พระองคมพี ระราชกรณยี กิจดานการพัฒนาทสี่ ําคญั คือ การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม เปนส่ิงท่ีทรงสนพระราชหฤทัยอยางย่ิง ทรงตระหนักวาปญหาเกษตรกรมาจาก
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่เสื่อมโทรม ถูกทําลายจํานวนมาก ทรงคิดคน ดัดแปลง
ปรับปรุง และแกไขดวยการพัฒนาท่ีดําเนินการไดงาย ไมยุงยากซับซอน สอดคลองกับสภาพ
ความเปนจริงของความเปนอยู และระบบนิเวศในแตละภูมิภาค พระราชกรณียกิจที่ทรงปฏิบัติ
มาตลอดรชั สมยั เปนทยี่ อมรบั ทรงสรา งรูปแบบที่เปนตวั อยา งของการพฒั นาแบบย่ังยืน ผสมผสาน
ความตอ งการของราษฎรใหเ ขากบั การประกอบอาชีพ โดยทรงนําพระราชดําริมาปฏิบัติจริง และ

34

สามารถพฒั นาใหเ ปน ทฤษฎีใหม ซึ่งเปนระบบการจดั การท่ดี นิ และแหลง นํา้ เพ่ือการเกษตรที่ยั่งยืน
ทําใหเกษตรกรสามารถดาํ เนนิ ชีวติ ไดอยา งมีความสขุ ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) ทรงปฏิบัติ
พระราชกรณียกิจเพ่ือการพัฒนาประเทศ โดยทรงเนน คนเปนศูนยกลางตลอดมา พระองคเปน
ตน แบบการบริหารจัดการท่ีดีในทุกพระราชภารกิจ ในฐานะพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญ
ทรงเก้ือหนุนการบรหิ ารราชการทกุ รฐั บาล แนวพระราชดําริจํานวนมากท่ีพระราชทานใหรัฐบาล
นาํ ไปปฏิบัตลิ ว นมีจุดมุงหมายใหป ระชาชนชาวไทยมคี วามสขุ ไดรับบริการจากรฐั อยา งท่วั ถึง เขา ถงึ
ทรัพยากรของชาตอิ ยางเทา เทยี มกนั

แนวพระราชดํารดิ า นการเกษตรท่ีสาํ คัญ คอื “ทฤษฎใี หม” เปนการใชประโยชน
จากพ้นื ท่ที ี่มีอยูจํากัดใหเกิดประโยชนสงู สดุ

พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา พระบาทสมเด็จ
พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9) พระราชทานหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ทรงช้ีแนะแนวทางการดาํ เนนิ ชีวติ ใหแกร าษฎร เปน ผลใหเ กดิ การพฒั นาสงั คมและทรัพยากรบุคคล
อยางม่ันคง ย่ังยืน และสงบสุข ซึ่งโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริในรัชสมัยของพระองค
มีท้ังสิน้ มากกวา 4,000 โครงการ อยูในความรับผิดชอบของสํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือ
ประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ (สาํ นกั งาน กปร.)

นอกจากน้ีพระองคยังทรงมีพระปรีชาสามารถในศาสตรสาขาตาง ๆ ซึ่งสงผลตอ
การพัฒนาท้งั สนิ้ ท้งั ในดานการประดษิ ฐ ไดแ ก การประดิษฐ “กังหันชัยพัฒนา” ซ่ึงเปนเครื่องกล
เตมิ อากาศแบบทุน ลอย

ดานวรรณศิลป พระองคทรงเชี่ยวชาญในภาษาหลายภาษา ทรงพระราชนิพนธ
บทความ แปลหนังสือ เชน นายอนิ ทรผูปด ทองหลงั พระ ติโต พระมหาชนก และพระมหาชนกฉบับ
การตูน เปนตน งานทางดานดนตรี พระองคทรงพระปรีชาสามารถเปนอยางมากและรอบรูในเรื่อง
การดนตรีเปนอยา งดี พระองคท รงดนตรีไดหลายชนดิ เชน แซ็กโซโฟน คลาริเน็ต ทรัมเปต กีตาร
และเปยโน พระองคยงั ไดป ระพันธเพลงที่มีความหมายและไพเราะหลายเพลงดวยกัน เชน เพลง
พระราชนิพนธแสงเทยี น เปนเพลงแรก นอกจากน้ียังมเี พลงสายฝน ยามเย็น ใกลรงุ ลมหนาว ยิ้มสู
สายลม ค่ําแลว ไกลกงั วล ความฝนอนั สงู สุด เราสู และเพลงพรปใ หม เปน ตน

ในรชั สมัยสมเดจ็ พระเจา อยูห วั มหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกรู (รชั กาลท่ี 10)
พระราชกรณียกิจของพระองคท่สี าํ คญั เชน พระองคทรงใสพระราชหฤทัยในการสงเสริมการศึกษา
ของเยาวชนไทย โดยทรงรบั โรงเรยี นหลายแหง ไวใ นพระราชปู ถมั ภ เนอื่ งจากทรงตระหนกั วา การศกึ ษา
จะสามารถพฒั นาเยาวชน ซ่ึงเปนกําลังหลักในการพัฒนาประเทศชาติในอนาคต ทรงมีพระราชดําริ

35

ดานการสงเสริมการศึกษา ไดแก “โครงการทุนการศึกษาสมเดจ็ พระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทร
เทพยวรางกรู ” เพอื่ สนบั สนนุ และสง เสรมิ การศึกษาแกเดก็ และเยาวชน

นอกจากนี้ พระองคยังทรงหวงใยและทรงคํานึงถึงความอยูดีมีสุขของประชาชน
เปน สําคญั และพระองคมีพระราชปณิธานแนว แน ท่จี ะทําใหป ระเทศชาตมิ น่ั คงและประชาชนมชี วี ติ
ความเปนอยทู ดี่ ขี น้ึ ดวยมพี ระราชประสงคทจี่ ะสบื สาน รักษา และตอยอดโครงการอันเนื่องมาจาก
พระราชดําริและแนวพระราชดําริตาง ๆ ในการบําบัดทุกขและบํารุงสุขใหประชาชนและพัฒนา
ประเทศใหเจริญกาวหนาทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหหนวยราชการในพระองค รวมกับ
หนวยราชการตาง ๆ และประชาชนทุกหมูเหลาท่ีมีจิตอาสา บําเพ็ญสาธารณประโยชนในพ้ืนที่ตาง ๆ
เพื่อบรรเทาความเดือดรอน และแกไขปญหาใหแกประชาชน ไมวาจะเปนปญหานํ้าทวมในเขต
ชุมชน ปญหาการจราจร และอ่ืน ๆ เพื่อสืบสานพระราชปณิธานพระบาทสมเด็จพระปรมินทร
มหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ที่ทรงหวงใยปญหานํ้าทวมและปญหาการจราจรในเขตพื้นท่ี
กรุงเทพมหานครและจังหวัดตาง ๆ ซึ่งพระองคทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดโครงการจิตอาสา
“เราทาํ ความดี ดว ยหวั ใจ” ระหวา งวันที่ 28 กรกฎาคม - 3 สงิ หาคม พ.ศ. 2560 ในพนื้ ทก่ี รงุ เทพมหานคร
เพื่อเปน แบบอยางในการพัฒนาสภาพแวดลอม และความเปน อยูในชุมชนใหมีสภาพท่ดี ีขน้ึ

ดังนั้น โครงการจิตอาสา “เราทําความดี ดวยหัวใจ” โครงการในพระราชดําริ
สมเด็จพระเจาอยูหัว ไดปลุกจิตสํานึกในการทําความดี ปลูกฝงใหคนทุกเพศทุกวัย ไดตื่นตัว
ในการบาํ เพ็ญตนใหเปน ประโยชนแ กส งั คม ชุมชน และประเทศชาติ

กจิ กรรมทา ยเร่อื งที่ 3 บุญคณุ ของพระมหากษตั ริยไทยต้ังแตสมัยสโุ ขทัย อยุธยา ธนบุรี
และรตั นโกสนิ ทร

(ใหผ เู รียนไปทาํ กจิ กรรมทายเรื่องที่ 3 ท่สี มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชุดวชิ า)

36

หนวยการเรียนรูที่ 2
การประยุกตใ ชว ิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร

สาระสาํ คญั
การศึกษาเร่ืองราวทางประวัติศาสตรไมวาจะในยุคสมัยใดลวนเริ่มตนจากความ

สงสัยใครรูอันเปนคุณลักษณะท่ีติดตัวมนุษยมาต้ังแตกําเนิด โดยการศึกษาประวัติศาสตร

เปรยี บเสมือนการศึกษาคน ควา ความจรงิ ทางวทิ ยาศาสตรที่ตองมขี ้นั ตอนทีไ่ ดร บั การยอมรบั วธิ กี าร
ทางประวตั ศิ าสตร จงึ เปน เคร่ืองมอื ทนี่ าํ มาชว ยในการศึกษาคนควาเพือ่ หาขอเท็จจริงทางประวัติศาสตร
ใหอ อกมาสมบูรณ กอใหเกิดองคความรูใหมทางประวัติศาสตรที่จะชวยเติมเต็มความสงสัยใครรู

ของมนษุ ยตอไปอกี ในอนาคต

ตัวชวี้ ัด

1. อธบิ ายความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของวิธกี ารทางประวัตศิ าสตร

2. อธบิ ายวธิ กี ารทางประวัตศิ าสตร

3. ประยุกตใ ชวิธีการทางประวัตศิ าสตรในการศึกษาเร่อื งราวทางประวัตศิ าสตร
ทส่ี นใจ

ขอบขายเนอ้ื หา
เรื่องที่ 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของวิธกี ารทางประวัติศาสตร
เรือ่ งที่ 2 วิธีการทางประวัติศาสตร
2.1 การกาํ หนดหวั เรอ่ื งที่จะศึกษา/การตง้ั ประเดน็ ท่ีจะศกึ ษา
2.2 การรวบรวมหลกั ฐาน/สืบคน และรวบรวมขอมูล
2.3 การประเมนิ คา ของหลักฐาน/การวิเคราะหแ ละตคี วามขอ มลู ทาง
ประวัติศาสตร
2.4 การวิเคราะห สังเคราะห และจัดหมวดหมขู อ มูล
2.5 การเรยี บเรียงและนาํ เสนอขอมูล
เรื่องท่ี 3 ตัวอยางการนําวิธกี ารทางประวัติศาสตรมาใชศ ึกษาประวตั ิศาสตรไทย

37

สื่อการเรียนรู
1. ชดุ วชิ าประวัติศาสตรช าตไิ ทย รหัสรายวิชา สค32034
2. สมดุ บันทึกกจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชุดวิชา

เวลาที่ใชในการศกึ ษา 36 ชว่ั โมง

38

เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนข องวธิ กี ารทางประวตั ิศาสตร
ประวตั ิศาสตรเ ปน การศึกษาเรอ่ื งราวของมนุษยในอดีต โดยอาศัยหลักฐานท่ียังคง

หลงเหลืออยูในปจ จุบัน โดยใชวิธีการทางประวัติศาสตรในการศึกษาประเด็นท่ีสนใจ อยางเปน
ระบบ ตง้ั แตการกาํ หนดหวั ขอเร่ืองท่ีจะศึกษา การรวบรวมหลกั ฐาน และการเรยี บเรยี ง พรอมนําเสนอ
ซ่ึงจะทําใหส ามารถสรา งองคความรูใหมไ ด อยา งมเี หตุผล และมีความนาเช่ือถือ ซี่งการเรียนรูวิธีการ
ทางประวัตศิ าสตรจะชวยใหผูเรยี น รจู กั สืบคน หาขอ เท็จจรงิ ทางประวตั ิศาสตรไดอ ยางถกู ตอง

1. ความหมายของวิธีการทางประวัตศิ าสตร
วิธีการทางประวตั ิศาสตร หมายถงึ วธิ กี าร หรือข้ันตอนตาง ๆ ท่ีใชในการศึกษา

คนควา วิจัยเก่ียวกับเรื่องราวทางประวัติศาสตร โดยเฉพาะอาศัยจากหลักฐานท่ีเปนลายลักษณ
อักษรเปน สาํ คัญ ประกอบกบั หลักฐานอ่ืน ๆ เชน ภาพถา ย แถบบันทึกเสยี ง วดี ิทัศน หลักฐานทาง
โบราณคดี เปน ตน เพอื่ ใหส ามารถฟน อดตี หรือจําลองอดตี ขึ้นมาใหม ไดอยางถูกตอ ง ตรงประเด็น
และลาํ ดบั เรือ่ งราวไดอยา งใกลเคียงกับความเปนจริงที่สุด

2. ความสาํ คญั ของวธิ ีการทางประวตั ศิ าสตร
วิธีการทางประวตั ศิ าสตรมีความสําคัญ คือ ทําใหเรื่องราว กิจกรรม เหตุการณ

ที่เกดิ ข้ึนในประวตั ิศาสตรมคี วามนาเชอ่ื ถอื มีความถกู ตอ งเปน จรงิ หรอื ใกลเ คียงกับความเปนจริง
มากทสี่ ุด เพราะไดม กี ารศกึ ษาอยางเปน ระบบ อยางมีขั้นตอน มีความระมัดระวังรอบคอบ โดยผูไดรับ
การฝกฝนในระเบยี บวธิ ีการทางประวัติศาสตรมาดแี ลว

สาํ หรบั การศึกษาประวัติศาสตรนน้ั มีปญหาท่ีสําคัญประการหน่ึง คือ อดีตท่ีมี
การร้ือฟน หรือ จาํ ลองขน้ึ มาใหมนนั้ มีความถูกตอง สมบรู ณ และเชอ่ื ถือไดเ พียงใด รวมทง้ั หลักฐาน
ที่เปนลายลักษณอักษรและไมเปนลายลักษณอักษรที่นํามาใชเปนขอมูลนั้น มีความสมบูรณ
มากนอยแคไหน เพราะเหตุการณทางประวัตศิ าสตรม อี ยูม ากมาย เกินกวา ท่ีจะศกึ ษาหรอื จดจาํ ไดห มด
แตหลักฐานที่ใชเปนขอมูล อาจมีเพียงบางสวน ดังน้ัน วิธีการทางประวัติศาสตรจึงมีความสําคัญ
เพ่ือใชเปนแนวทางสาํ หรับผูศึกษาประวัติศาสตร หรือผูฝกฝนทางประวัติศาสตรจะไดนําไปใชดวย
ความรอบคอบ ระมดั ระวัง ไมลําเอยี ง และเพอื่ ใหเกดิ ความนา เชือ่ ถอื

3. ประโยชนของวิธีการทางประวตั ิศาสตร
วธิ กี ารทางประวัติศาสตร มีประโยชนทั้งตอการศึกษาประวัติศาสตรที่ทําใหได

เรื่องราวทางประวัตศิ าสตรท ี่นา เชือ่ ถือ ประโยชนอ ีกดานหนงึ่ คอื ผูทีไ่ ดร บั การฝก ฝน การใชว ธิ ีการ
ทางประวัติศาสตรจ ะทาํ ใหเ ปน คนละเอยี ด รอบคอบ มกี ารตรวจสอบเรอื่ งราวทศ่ี กึ ษา รวมท้ังนาํ มา
ปรับใชในชวี ิตประจําวันได โดยจะทําใหเปนผรู จู กั ทาํ การประเมินเหตกุ ารณตา ง ๆ วา มคี วามนา เชอ่ื ถอื
เพยี งใด หรอื กอ นที่จะเช่ือถือขอ มูลของใคร กน็ าํ วธิ ที างประวัตศิ าสตรไปตรวจสอบกอน
กจิ กรรมทา ยเรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนของวิธีการทางประวัตศิ าสตร
(ใหผ ูเรียนไปทํากจิ กรรมทา ยเร่อื งที่ 1 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรียนรูประกอบชดุ วชิ า)

39

เรอ่ื งที่ 2 วิธกี ารทางประวตั ิศาสตร
การศึกษาประวัติศาสตร มีความเกี่ยวของสัมพันธกับหลักฐานทางประวัติศาสตร

กาลเวลา และนกั ประวัติศาสตร ดงั น้นั จาํ เปน ตองมีวิธีการในการรวบรวมคนควาหาขอมูล เพื่อนํามา
วิเคราะหหาเหตผุ ล และขอสรุป ซ่งึ จะเปน ขอเท็จจริงทางประวัติศาสตรท ่ใี กลเ คียงกบั ความเปน จริง
มากท่สี ุด โดยวิธีการทางประวัติศาสตร

วธิ กี ารทางประวัตศิ าสตรมีอยู 5 ขน้ั ตอน คือ
1. การกาํ หนดหัวเรอ่ื งท่จี ะศึกษา/การต้งั ประเดน็ ท่จี ะศกึ ษา

การศึกษาเรื่องราวในประวัติศาสตรเร่ิมจากความสงสัย อยากรู ไมแนใจ
กับคําอธิบายเรอื่ งราวทีม่ มี าแตเ ดมิ ดังน้นั ผูศึกษาจึงเรม่ิ จากการกําหนดเรื่องหรือประเด็นที่ตองการ
ศึกษาซง่ึ ในตอนแรก อาจกําหนดประเดน็ ที่ตองการศึกษาไวกวาง ๆ กอ น แลว จงึ คอ ยจํากัดประเด็น
ลงใหแ คบ เพือ่ ใหเ กิดความชดั เจนในภายหลัง เพราะบางเรื่องขอบเขตของการศึกษาอาจกวางมาก
ทั้งเหตกุ ารณ บุคคล และเวลา

การกาํ หนดหวั เรื่องอาจเก่ยี วกับเหตุการณ ความเจริญ ความเสือ่ มของอาณาจกั ร
ตวั บคุ คลในชวงเวลาใดเวลาหน่งึ อาจยาวหรอื ส้ันตามความเหมาะสม ซึง่ ผูศ กึ ษาเหน็ วาเปนชว งเวลา
ที่สําคัญ และยังมีหลักฐานขอมูลที่ผูตองการศึกษาหลงเหลืออยู หัวขอเร่ืองอาจปรับใหมีความ
เหมาะสมหรือเปลี่ยนแปลงได ถา หากหลักฐานทใ่ี ชใ นการศึกษามนี อ ยหรือไมน า เชอ่ื ถือ

2. การรวบรวมหลกั ฐาน/สบื คนและรวบรวมขอมูล
การรวบรวมหลักฐาน คือ การรวบรวมรายละเอียดและส่ิงตาง ๆ ท่ีเกี่ยวของกับ

หัวขอทจ่ี ะศึกษา ซ่งึ มีทง้ั หลักฐานที่เปนลายลกั ษณอ กั ษร และหลักฐานที่ไมเปน ลายลักษณอ ักษร
1) หลักฐานที่เปนลายลักษณอักษร ไดแก หลักฐานที่เปนตัวหนังสือโดยมนุษย

ไดท ้งิ รองรอยขีดเขยี นเปนตวั หนงั สอื ประเภทตาง ๆ ในรปู ของการจารกึ ในศิลาจารึกและการจารึก
บนแผนโลหะ นอกจากนี้หลักฐานทางประวัติศาสตรท่ีเปนลายลักษณอักษรประเภทอ่ืน เชน
พงศาวดาร จดหมายเหตุ ตาํ นาน เอกสารพน้ื บาน และกฎหมาย

2) หลักฐานท่ีเปนวัตถุ ไดแก วัตถุท่ีมนุษยแตละยุคแตละสมัยไดสรางข้ึน และ
ตกทอดมาจนถงึ ปจจุบนั เชน โบราณสถาน ประกอบดวย วัด เจดีย มณฑป และโบราณวัตถุ เชน
พระพทุ ธรปู ถวยชามสงั คโลก

ประเภทของหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรไ ทย แบงตามลําดับความสําคัญของ
หลกั ฐานทางประวัติศาสตรเ ปน 2 ประเภท คอื

1) หลักฐานช้ันตนหรือหลักฐานปฐมภูมิ (Primary Sources) เปนหลักฐาน
ท่ีมาจากเหตุการณที่เกิดข้ึนในสมัยน้ันจริง ๆ โดยมีการบันทึกของผูท่ีเก่ียวกับเหตุการณโดยตรง
หรือผูที่รูเหตุการณน้ันดวยตนเอง ดังนั้น หลักฐานชวงตน จึงเปนหลักฐานที่มีความสําคัญและ

40

นาเช่อื ถือมากทส่ี ดุ เพราะบันทึกของบคุ คลท่ีเก่ยี วขอ งกับเหตุการณหรอื ผูอยูในเหตุการณบันทึกไว
เชน จดหมายเหตุ คําสัมภาษณเอกสารทางราชการ ท้งั ท่ีเปนเอกสารลับและเอกสารท่ีเปดเผย
บนั ทกึ ความทรงจํากฎหมายหนังสือพิมพ ประกาศ สุนทรพจน รายงานขาว ภาพยนตร สไลด วีดิทัศน
แถบบนั ทกึ เสียง ภาพถา ย เหตุการณทเ่ี กดิ ขึน้ โบราณสถาน แหลง โบราณคดี โบราณวัตถุ เปน ตน

2) หลักฐานชั้นรองหรอื หลักฐานทตุ ิยภูมิ (Secondary Sources) เปนหลักฐาน
ที่เขยี นขึ้นโดยบุคคลที่ไมไดม สี ว นเกี่ยวขอ งกับเหตุการณน้ันโดยตรง โดยมีการเรียบเรียงขึ้นภายหลัง
จากเกิดเหตุการณนั้น ๆ สวนใหญอยูในรูปของบทความทางวิชาการและหนังสือตาง ๆ เชน
พงศาวดาร ตาํ นาน บันทกึ คําบอกเลา ผลงานทางการศกึ ษาคน ควาของนักวิชาการ เปนตน สาํ หรบั
หลักฐานช้นั รองนน้ั มีขอ ดี คือ มีความสะดวกและงา ยในการศกึ ษาทาํ ความเขา ใจ เนอ่ื งจากเปน ขอ มลู
ที่ไดผานการศึกษาคนควาตรวจสอบขอมูล วิเคราะหเหตุการณ และอธิบายไวอ ยางเปนระบบ
โดยนักประวตั ศิ าสตรม าแลว

หลักฐานช้ันตนและหลักฐานชั้นรองจัดวามีคุณคาแตกตางกัน คือ หลักฐาน
ช้ันตนมีความสําคัญมาก เพราะเปนหลกั ฐานรวมสมัยที่บันทึกโดยผูรูเห็น หรือผูท่ีเก่ียวของกับ
เหตุการณโดยตรง สวนหลักฐานชั้นรองเปนหลักฐานที่ทําข้ึนภายหลัง โดยใชขอมูลจากหลักฐาน
ชั้นตน แตหลักฐานชั้นรองจะชวยอธิบาย เรื่องราวใหเขาใจหลักฐานชั้นตนไดงายขึ้น ละเอียดขึ้น
อันเปนแนวทางไปสูหลักฐานขอมูลอ่ืน ๆ ซึ่งปรากฏในบรรณานุกรมของหลักฐานชั้นรอง
ทั้งหลักฐานชั้นตน และชั้นรองสามารถคนควาไดจากหองสมุดของทางราชการ และของเอกชน
ตลอดจนฐานขอมลู ในเครอื ขา ยอินเทอรเนต็ (website)

แหลง รวบรวมหลกั ฐานทางประวัตศิ าสตร
แหลง รวบรวมหลักฐานประวตั ิศาสตรไ ทยทส่ี าํ คญั คอื สํานกั หอจดหมายเหตุแหงชาติ
ท้ังในกรุงเทพมหานครและตางจังหวัด ซึ่งรวบรวมเอกสาร ตัวเขียนท่ีเปนสมุดฝร่ัง ภาพถายเกา
สว นสํานักหอสมุดแหงชาตเิ ปนทเี่ ก็บเอกสารตวั เขียนทเ่ี ปนสมุดไทย
พิพิธภัณฑสถานแหงชาติท้ังในพระนครและตางจังหวัดเปนสถานท่ีที่มีศิลาจารึก
โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุเก็บไวจํานวนมาก นอกจากนี้หอสมุดกลางของมหาวิทยาลัยตาง ๆ
บางแหงกม็ ีหลกั ฐานทางประวัติศาสตรเก็บไวเ ชน กนั
หลักฐานทางประวัติศาสตรไทยสวนหน่ึงมีการพิมพเผยแพร โดยหลายหนวยงาน
ซ่งึ ทาํ ใหเ กิดความสะดวกแกการศกึ ษาคนควา รวมท้ังมกี ารปริวรรตหรือถอดเปน ภาษาปจ จบุ นั ดวย
หนวยงานสําคัญที่เปนแหลงพิมพเผยแพรหลักฐานประวัติศาสตรไทย คือ กรมศิลปากร
คณะกรรมการชําระประวัติศาสตรไทย สมาคมประวัติศาสตรในพระราชูปถัมภสมเด็จพระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สาํ นักพิมพมหาวิทยาลัยตาง ๆ ตลอดจนสํานักพิมพเอกชน
ทั้งหลาย