Teknologjia me TIK 6

Teknologji me TIK

Parathiinia

Lenda mesimore Teknologji me TIK eshte futur si lende e re ne kuader
te fushes kurrikulare Jeta dhe puna ne baze te vendimit te aprovuar nga
Ministria e Arsimit, e Shkences dhe e Teknologjise se Kosoves, ne vitin 2016.
Kjo lende ka permbajtje te re programore, nga dy ore ne jave, perkatesisht 74
ore ne vit, me ~•rast plani dhe programi lendor hyn ne fuqi per zbatim ne te
gjitha shkollat ne vitin shkollor 2017/2018.
Teksti ndihmon ne realizimin e permbajtjeve qe jane percaktuar ne lenden
Teknologji me TIK per klasen e gjashte nepermjet metodave te ndryshme
te punes, me qellim te permbushjes se kompetencave, rezultateve te fushes
dhe lendes permes praktikes dhe planprogramit gjitheperfshires. Teksti
gjithashtu ndihmon te pergatise nxenesit dhe t'i orientoje ata drejt qellimeve
te veta: orientimin ne karriere, mesimin e pjeseve te teknologjise, prodhimit
te letres, drurit, perdorimin e tyre ne praktike si dhe realizimin e projekteve
permes mesimeve praktike.
Per realizimin e suksesshem te lendes Teknologji me TIK, perve~ perdorimit
te tekstit, mesimdhenesit mund te pergatisin dhe perdorin materiale te tjera
pune.

Permbajtja e tekstit perfshin trajtimin dhe realizimin e ketyre temave:
Materialet dhe perpunimi i tyre; Njeriu dhe shoqeria ne teknologji;
Shkathtesite e disenjimit; Shkathtesite e te punuarit; teknika bujqesore
dhe ndertimore; strukturat, mekanizmat, forcat dhe energjia; teknologjia
e informimit dhe e komunikimit; keshillimi dhe orientimi ne karriere dhe
krijimi i vlerave.
Gjate shtjellimit te tekstit kemi pasur parasysh qe nepermjet shembujve te
shumte, t'u mundesohet nxenesve te fitojne njohuri te reja, shkathtesi dhe
aftesi te shekullit 21. Le te sherbeje ky tekst si udherrefim qe nepermjet
hulumtimit, punes praktike dhe zgjidhjes se problemeve, nxenesit t'i zbatojne
njohurite e fituara nga fusha e Teknologjise me TIK.

Autoret

Permbajtja 7
7
1. Materialet dhe perpunimi i tyre
9
1.1 Vetite elementare te materialeve te cilat perdoren ne industri dhe 10
teknologji 11
13
1.2 Formate perpunimit te letres permes shembujve praktike 14
1.2.1 Llojet e letres 16
1.3 Prodhimi dhe perpunimi i drurit
1.4 Metodat e perpunimit dhe formimit te materialeve, fazat e punes 20
1.5 Lenda e pare, gjysmeprodhimet dhe prodhimet finale 21
1.6 Perdorimi i veglave te punes dhe makinat elementare per 24

aktivitete te ndryshme 27
1.7 Rruga e ecurise prej idese deri te prodhimi 27
1.8 Leximi dhe emertimi i dokumentacioneve teknike 28
1.8.1 Rregullat e dimensionimit ne vizatimin teknik te ndertimtarise 30
31
2. Njeriu dhe shoqeria ne teknologji 33
35
2.1 Teknologjia dhe kuptimi i saj 36
2.2 Teknologjia gjate historise
2.3 Perdorimi i teknologjise moderne 37
2.4 Mesimi dhe teknologjia 39
2.5 Si dote jete teknologjia ne te ardhmen?
2.6 Realizimi i punimeve te ndryshme me materiale ricikluese 40
2.7 ldentifikimi i materialeve plastike te riciklueshme dhe ekologjike 40
41
si dhe te pariciklueshme 43
2.8 Ndotja nga teknologjite 44
2.9 Rreziqet dhe mbrojtja nga interneti 45
45
3. Shkathtesite e disenjimit
46
3.1 Skicimi i prodhimit te thjeshte sipas kerkesave
3.2 Metodat e paraqitjes se vizatimeve teknike tridimensionale
3.3 Perdorimi i softuerit aplikativ per disenjim
3.4 Vizatimi i objekteve ne perpjese te ndryshme
3.5 Krijimi i nje projekti per realizimin e puneve te caktuara
3.6 Vizatimi i plan it te situates dhe hollesite e tij per objekte

te ndryshme
3.6.1 Simbolet e ndertimtarise

4. Shkathtesite e te punuarit 48
48
4.1 Perpunim i i letres dhe i drurit nepermjet aktiviteteve praktike 49
4.2 Rregullat e sigurimit teknik gjate perpunimit te drurit 51
4.3 Puna ne menyre te pavarur e objekteve te ndryshme nga druri
52
dhe letra duke perdorur veglat elementare
4.4 Aktivitetet praktike ne menyre te pavarur nga letra dhe druri me 53

veglat elementare 56
4.4.1 Procesi i disenjimit te prodhimit 56
59
s. Teknika bujqesore dhe e ndertimtarise 61
61
5.1 Makinat bujqesore dhe parimet e funksionimit te tyre 62
5.2 Makinat perngjitese 62
5.3 Makinat e kombinuara 65
5.4 Teknikat e ndertimit
5.5 Llojet e puneve ndertimore 68
5.6 Materialet ndertimore 69
5.7 Llojet e materialeve ndertimore 70
5.8 Makinat e ndertimit dhe parimet e funksionimit te tyre
5.9 Makinat per punet tokesore 71
5.10 Makinat per ngritje dhe transport
5.11 Makinat per perzierje 72
72
6. Strukturat, mekanizmat, forcat dhe energjia 73
73
6.1 Burimet e energjise elektrike 73
6.1.1 Baterite 74
6.1.2 Akumulatori 75
6.1.3 Dinamo 77
6.1.4 Gjeneratori
6.1.5 Celulat diellore 78
6.2 Rryma elektrike dhe qarku elektrik 79
6.3 Tipet e qarkut elektrik
6.4 Perc;uesit e rrymes elektrike 81
6.5 Simbolet elementare elektrike si dhe perdorimi i tyre
82
ne qarkun elektrik 82
6.6 Skemat e lidhjeve te ndryshme 83
6.6.1 Qarqet serike
6.6.2 Qarqet paralele 86
86
7. Teknologjia e lnformacionit dhe e komunikimit 87
89
7.1 Rregullat e sjelljes ne laboratorin me kompjutere 93
7.1.1 Puna me kompjuter, ipad ose telefon te menc;ur 94
7.2 Veprimet me shenime kompjuterike dhe ruajtja e tyre
7.3 Puna me programe 95
7.3.1 Kalkulimet matematikore me kompjuter
7.3.2 Ekzekutimi i lojerave me kompjuter 97
7.3.3 Vizatimi me kompjuter 99
7.3.4 Perdorimi i programit Movie Maker

7.4 Komunikimi me kompjuter 100
7.4.1 Mbrojtja dhe korrigjimi i gabimeve ne sistemin operativ 102

8. Keshillim dhe orientim ne karriere 105
105
8.1 Planifikimi i hapave per karrieren bazuar ne vendimmarrje 105
8.2 Zbatimi i metodes se planifikimit te karrieres dhe plani per te ardhmen 109
8.3 Roli i prinderve per planifikimin e karrieres bazuar ne vendimmarrje
111
9. Krijimi i vlerave 111
115
9.1 Krijimi i vlerave te ndryshme me mbetje te materialeve te ricikluara 116
9.2 Ekspozimet e punimeve - vlerat e krijuara
9.3 Aktivitet brenda shkolle duke shitur prodhime qe i kane krijuar nxenesit

1. Materialet dhe perpunimi i tyre

Materialet jane substanca fizike qe perdoren per te perfituar prodhime.
Metalet, plastika, qeramika, xhami dhe pelhura jane disa prej kategorive
kryesore per materialet.
Nese shikojme rreth nesh, c;do send qe ne shohim eshte i punuar prej nje
materiali, ndonjehere prej disa materialeve. Materialet natyrore nxirren nga
bimet, shtazet apo toka, sic; jane druri, bakri, hekuri, lekura, guri etj., ndersa
materialet natyrore qe perpunohen nga njeriu nepermjet proceseve kimike,
quhen materiale te reja, sic; jane plastika, goma artificiale, letra, pelhura,
xhami etj.

1.1 Vetite elementare te materialeve qe perdoren ne industri
dhe teknologji

Materialet mund te identifikohen permes vetive te tyre. Hekuri dhe letra jane
materiale te ngurta, keshtu qe ato kane disa veti te perbashketa. Hekuri eshte
ngjyre hiri dhe siperfaqja e tij shkelqen. Letra eshte e forte, pore lakueshme.
Keshtu, hekuri dhe letra mund te dallohen prej njeri-tjetrit sipas vetive te
tyre te ndryshme. Vetite fizike te materialeve jane: ngjyra, pesha speficike,
perc;ueshmeria (e nxehtesise, elektrike), densiteti etj. Vetite kimike te
materialeve jane, per shembull, djegia, ndryshkja, reagimi ndaj kimikateve
etj. Vetite teknologjike te materialeve jane: prerja, ngjitja, ngjyrosja etj. Vetite
mekanike te materialeve jane: fortesia, lakueshmeria, qendrueshmeria etj.
Druri ka karakteristika te vec;anta, nese krahasohet me materialet e tjera.
Eshte material natyror, i rinovueshem, i riciklueshem, perpunohet lehte, i
qendrueshem, i lehte dhe i lakueshem. Druri ka veti mekanike te mira, sepse
eshte i qendrueshem ndaj ngarkesave paralele me teksturen (vijezimet) e tij,
ndersa me pak i rezistueshem ndaj ngarkesave normale ne teksture. Eshte
izolator i mire, nuke perc;on elektricitetin dhe nxehtesine, e thith lageshtine.
Druri mund te jete i bute dhe i forte. Zbatimi i drurit ne ndertimtari varet
edhe nga vetite e tij mekanike. Drunj te forte jane: frashri, ahu, mahagoni,
lisi, arra, ndersa drunj te bute jane: plepi, bliri, pisha, bredhi, dellinja. Drunjte
e bute rriten ne vende me temperature te ulet, ata rriten shpejt dhe c;mimi
i tyre eshte i lire. Drunjte e forte rriten ne vende te ngrohta; ata zhvillohen
ngadale dhe jane te shtrenjte. Ne pergjithesi, drunjte e forte jane me te
ngjeshur se drunjte e bute, por disa drunj te forte jane mete bute se shume
drunj qe klasifikohen site bute.

Ne tabele jane paraqitur disa lloje te drunjve, vetite dhe perdorimi i tyre.

Lloji i Drurit Vetite Perdorimi

I lehte, ngjyre krem-kafe, Pajisje sportive,
- me pore te hapura, i forte, shkalle druri,
vegla dhe mjete
i lakueshem, i rezistueshem

I bardhe ne ngjyre Mobilie, lodra,
roze-kafe, i ngurte, i forte vegla dhe mjete

Roze ne ngjyre kafe te Mobilie me cilesi te larte
kuqerremte, mjaft i forte,
i qendrueshem, disa kokrra
te nderthurura

Ngjyre te lehte kafeje, Punime prej druri per
i forte, i vrazhde, orendi shtepiake, mobilie
me kokrriza te hapur me cilesi te larte

PISHA

Dru i lehte, i bute, Mobilie, per ndertimtari
mjaft i forte, i rezistueshem
Tabela 1.1 ndaj tkurrjes

Diskutoni:
Analizoni dhe komentoni vetite elementare te materialeve. Cilat jane vetite
e drunjve te forte dhe atyre te bute? Hulumtoni vetite e drunjve qe mund t'i
mblidhni apo gjeni ne vendin tuaj. Mundohuni te shpjegoni dallimin ndermjet
tyre.

1.2 Formate perpunimit te letres permes shembujve praktike

Nje nga prodhimet me te rendesishme materiale te drurit eshte letra. Letra
prodhohet duke shtypur se bashku fl.bra celuloze, aditive dhe materiale
plotesuese, te tilla si shkumesi apo argjila prej porcelani, ndersa tharja e
tyre behet ne flete te lakueshme. Letra eshte nje material i holle, i bute dhe
i lehte qe eshte bere duke shtypur drurin. Letra eshte e pershtatshme per
perdorim grafik (per shkrim, vizatim, kopjim dhe shtypje), per higjiene (leter
higjienike dhe lecka per kuzhine) dhe per material paketimi. Disa produkte
qe jane bere nga letra, jane gazeta, librat, ambalazhi per lengje dhe qumesht,
si dhe materiale paketimi per biskota dhe embelsira. Gjithashtu disa
materiale ndertimi, te tilla si leter ambalazhi, jane bere nga kartu~i. Parate

leter (kartemonedhat) dhe letra te tjera me vlere, jane bere nga letra me cilesi Fig 1.1
te larte. Pambuku mund te perdoret per kete leter me cilesi te larte. Vetite e
letres mund te pershkruhen ne menyra te ndryshme. Disa nga vetite e saj
jane, nder te tjera, qendrueshmeria, ngurtesia dhe poroziteti. Kur prodhohet
letra, behet nje perpjekje per te bere vetite e saj te tilla, qe jane te pershtatshme
per prodhimin e nje produkti te caktuar. Nder te tjera, procesi i prodhimit,
lenda e pare dhe materiali plotesues dhe i siperfaqes, ndikojne ne vetite e
materialit te letres. Per shembull, letra per shkrim eshte nje material i holle
dhe i lakueshem, i cili eshte i pershtatshem per te shkruar ne te.

1.2.1 Llojet e letres

Ne ushtrime ju do te njiheni me objektet e punuara nga letra, vetite e tyre
duke i klasifikuar sipas formes dhe perdorimit ne shtepi. Se pari ju beni
emertimin e tyre. Pastaj beni klasifikimet bazuar ne eksperimente te lehta.

Tabela 1.2

Vetite e objektit
nga aspekti i
shfrytezimit ne
kuzhine

Letra per pjekje

Kartu~i per veze

Paketimi per miell

Kuti per torte
Faculeta

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.1, 1.2 dhe 1.3 sipas udhezimeve.

1.3 Prodhimi dhe perpunimi i drurit

Druri nxirret nga pemet qe nuk jane as shume te reja e as te vjetra, varesisht
nga lloji i tyre. Per te perfituar drurin, duhen bere keta hapa:

Prerja e pemes Pjeset perberese te pemes

Kurora

Pastrimi nga deget dhe levorja

Transportim i ITrungu
Prerja e drurit ne pjese
;-======~
Shperndarja e drurit Cungu
Fig 1.2. Fazat e prodhimit te drurit.
Rrenja

Fig 1.3. Trungu me rrenje.

Prerja e pemeve behet ne dimer, sepse ato
kane me pak Ieng. Veglat qe kane sherbyer
per prerje te pemes perpara, jane sepatat
dhe sharrat e dares. Tani perdoren sharrat
elektrike me zinxhire dhe makinat e medha
qe prejne dhe ngrisin trungun shpejt.

Eshte e nevojshme qe te mbillen peme te reja
perseri qe te kemi drunj ne te ardhmen. Kjo e
mundeson pyllezimin e vazhdueshem.

Zemra Unaza vjetore Shtresa e
/ jashtme e
Palca levores

Shtresa e
brendshme e

levorja e Fig 1.4. Prerja me sharre.
gjalle

Masa e drurit

Fig 1.5. Pjeset perberese te trungut.

Pjeset perberese te trungut te drurit jane paraqitur ne figure. Unazat e drurit
tregojne sa vje~ar eshte druri. Palca dhe levorja e drurit largohen nga druri,
qe perzgjedhet per perpunim te metejme.

Druri qe nxirret nga ~do pjese e pemes, mund te kete edhe anomali pasi ai
eshte prodhim natyror shumevje~ar. Anomalite qe paraqiten te druri, quhen
defekte. Njohja e defekteve eshte e nevojshme per nje vleresim same te mire
te drurit. Defektet e drurit mund te vleresohen: nga shkaqet qe i lindin, nga
vendi i tyre ne dru, nga pasojat qe kane prodhimet e ndryshme prej drurit
dhe nga pikepamja teknologjike.

Fig 1.6.
Anomalite e drurit.

Forma ovale Gunga

Pas prerjes se pemes vazhdojme pastrimin e trungut nga
deget dhe levorja.

Ne fillim trungjet jane transportuar nepermjet rrjedhjes se
_ _.-a lumenjve.

Sot trungjet transportohen nepermjet kamioneve te medhenj.

Fig 1.7. Fazat e prerjes dhe te transportit te drurit.

Prerja e drurit behet me gater. Punetari ben
shenimin e vijave per te prere drurin. Keshtu,
punetori perfiton derrasat, traret dhe qeprat.

Fig 1.8.
Prerja e drurit.

Fig 1.9.
Sharra e drurit.

Pajisjet per prerje te drurit jane sharrat e drurit.

Pas prerjes se drurit, nevajitet tharja e tij, me qellim qe te
largahen lengjet dhe uji.

Druri shtresahet me qellim qe te depertaje ajri. Tharja mund
te shpejtahet me ajer te ngrohte.

Druri i pergatitur pastaj shperndahet neper punetari dhe
fabrika per perpunim, qe te perfitohet ndonje prodhim.

Diskutoni per teknologjine e prodhimit te drurit. Cilat jane pjeset perberese
te trungut te drurit?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.4 dhe 1.5 sipas udhezimeve.

1.4 Metodat e perpunimit dhe te formimit te materialeve, fazat
e punes

Perpunimi i materialeve ne punetari ase fabrika mund te behet me dare
dhe me makina. Ne punetarite shkallare per perpunimin e materialeve
si~ jane druri, kartu~i, letra etj., zakanisht perdaren veglat e dares, ndersa
ne industrine per prodhimin e dyerve, dritareve, mabileve etj., perdaren
makinat e ndryshme.

Fazat e punes per perpunimin e drurit jane paraqitur ne skemen e meposhtme.

Fig 1.10. QMatja dhe shenimi Shtringlmi i Prerja dhe
Fazat e punes per sharrimi
perpunimin e drurit. pJesis

Bashkimi dhe Lemimi Shpimi
ngjitja

D

Mbrojtja dhe lyerja
e siperfaqeve

1.5 Lenda e pare, gjysmeprodhimet dhe prodhimet finale

Burimi i furnizimit te industrise se drurit me lende te pare jane pyjet. Lenda
e drurit perdoret per prodhimin e dyerve, dritareve, shkalleve, karrigeve,
tavolinave, pastaj ne ndertimari etj.
Prodhimet gjysme te gatshme prej drurit jane (sot ne Europe quhen panele):
Lenda e sharruar, furniri, kompensata, druri me shtresa, pllakat prej zdrukthi
dhe pllakat prej mbeturinave te drurit.

Lende e sharruar quhen prodhimet qe rrjedhin nga sharrimi gjatesor
i trupave, ku perfshihen: derrasat, traret, binaret, traversat etj. Gjate
prodhimit te lendes se sharruar dalin dhe mbetjet e drurit. Perdoret per
prodhimin e mobilieve, dyerve, dritareve, ambalazheve, ne ndertimtari
etj.

Furniri prodhohet nga prerja plane e prizmave prej druri te pergatitura
me pare, ose me tornim. Sherben per veshjen e faqeve te jashtme dhe
te brendshme te mobilieve, dyerve etj.

~.=.=.-~=-~~~.. .-.;.~i Kompensata (Panel me flete te furnirit) perbehet nga ngjitja e fleteve

te furnirit te vendosura, me fije qelizore pingule njera me tjetren.
Mobilie, objekte dhe vepra arti te ndryshme ne periudha te ndryshme
kohore prodhoheshin me dru masiv. Me vane egjiptasit, me pas
greket, te cilet i zhvilluan mjaft mjetet e prodhimit prenin derrasa te

holla me teksture te bukur per veshjen e mobilieve. Evolucioni i mobilieve
dhe objekteve te bukura prej druri arriti qe sot furniri dhe kompensata te
jene prodhime te pazevendesueshme. Kompensata ka qendrueshmeri ne uje
dhe dendesi te vogel, rezistence te madhe ne perkulje prandaj perdoret ne
ndertimtari, per veshje muresh, depo, shtepi gjysmefabrikate etj.

Druri me shtresa (Panel kompensate) eshte nje prodhim gjysme
i gatshem prej druri qe perbehet nga presimi i fleteve te furnirit te
impenjuar e te lyera me lende ngjitese. Ne krahasim me drurin masiv,
te druri me shtresa punohen siperfaqe te medha, rritet dendesia, eshte
material homogjen, defektet shperndahen ne menyre te barabarte ne
gjithe pikat e siperfaqes. Si rezultat i ketyre rriten treguesit e vetive _ __
fiziko - mekanike.

Pllakat prej zdrukthi (Panel me ashkla druri) prodhohen nga ngjitja
me ngjites sintetik te drurit te copetuar, ne ashkla ose zdrukthe, me
presim te nxehte. Jane prodhuar qe nevitin 1887, duke perdorur si lende
te pare tallash prej druri dhe tutkall me baze albumine. Nga pikepamja

1

teknike ne prodhimin e pllakes se zdrukthit mund te perdoret ~do
lloj materiali drunor, i cili shnderrohet ne ashkel ose zdrukthe, me
siperfaqe te medha ngjitese dhe me dendesi te vogla.

Pllakaprejmbeturinavetedrurit(Panelmefibradruri)janeprodhime
te cilat pergatiten nepermjet thurjes dhe ngjitjes se fl.brave prej druri qe
sigurohen me defibrimin mekanik ose gjysme kimik te drurit. Pllakat
prej mbeturinave te drurit gjate perdorimit i nenshtrohen shume
ngarkesave, si: perkuljes, terheqjes, prerjes etj. Prodhohen prej ~do
materiali drunor, kane strukture homogjene, prodhohen me permasa
te medha dhe forme gjeometrike te rregullta. Perdoren gjeresisht per
prodhimin e mobilieve, ne ndertimtari e ne ~do dege te ekonomise.

Fig. 1.11.
Gjysme prodhimet e drurit.

Diskutoni: Beni krahasimin e vetive ndermjet derrases dhe kompensateve.
<;fare mund te perfundoni?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.6 sipas udhezimeve.

1.6 Perdorimi i veglave te punes dhe makinat elementare per
aktivitete te ndryshme

Veglat qe perdoren per perpunim te drurit jane:

• Per te bere matje dhe shenim ne material, perdoren kompasi,
kendmatesi, metri.

Fig 1.12. '

Veglat per matje. I

• Per te bere shtrengimin e copes se drurit, perdoren mengenja, pinca e
drejte, pinca ne forme C.

(jOT2i)

Fig 1.13. • Per te prere copen e drurit, perdoret sharra e dares dhe sharra makine.
Shtrengues te Ne punetorine e shkolles per prerje te materialeve, me se shumti
ndryshem. perdoret sharra e dares ne forme te kornizes.

Fig 1.14. Llojet e sharrave.

• Perpunimi i drurit behet me makinat per madelim.

Fig 1.15.

• Shpimi i drurit mund te behet me turjela dare te ndryshme ase me
makina per shpim. Instrumenti qe perdaret ne makinen per shpim,
quhet burgji.

Fig 1.16. Makinat per shpim.

• Perpunimi siperfaqesar i drurit mund te behet edhe me ndihmen e
daltave me forme dhe gjeresi te ndryshme.

• Per te bere lemimin e siperfaqeve ja te rrafshta te drurit, pas
prerjes, sharrimit, shpimit dhe bashkimit te pjeseve, perdaren
limat e ndryshme. Limat mund te jene te dares dhe makina
lemuese. Limat e dares mund te kene forme, madhesi dhe imtesi
te dhembeve te ndryshme.

Fig 1.17. Limat.

Fig 1.18.
Perdorimi i
<;:ekanit.

• Bashkimi i pjeseve te drurit mund te behet ne menyra te ndryshme. Per
te bashkuar pjese te drurit me gozhda nevojitet ~ekani.

Fig 1.19. Puna
me ka<;:avida.

• Bashkimi i pjeseve te drurit behet edhe me ndihmen e vidave. Vidat
mund te jene me forma dhe dimensione te ndryshme. Ka~avidat e
ndryshme perdoren per lidhjen e pjeseve te drurit me vida. Ekzistojne
edhe makina dore per bashkimin me vida.

Fig 1.20.
Pistoleta per
ngjitje.

• Bashkimi me ngjitje behet duke Iyer me nje shtrese te holle te ngjitesit
pjeset qe ngjiten. Pjeset te cilat ngjiten se pari pastrohen mire, lyhen e
pastaj shtrengohen dhe mbahen te shtrenguara derisa ngjitesi te beje
efektin e vet. Per ngjitje mund te perdoret edhe pistoleta, e cila mbushet
me material per ngjitje, i cili shkrihet me ky~jen e rrymes elektrike.

Ne figuren e meposhtme eshte paraqitur forma e bashkimit te pjeseve te
drurit me kunja, me gozhda dhe me ngjites.

• Bashkimi i pjeseve te drurit behet edhe me
kunja. Ky lloj bashkimi ka gjetur zbatim ne
industrine e mobilieve.

Fig 1.21.
Bashkimi i
pjeseve te drurit.

• Pas ngjitjes se pjeseve, ato pastaj duhen
lemuar me leter grithese edhe njehere.

Fig 1.22. Lemimi.

• Mbrojtja dhe lyerja e siperfaqeve te drurit
behet me qellim te mbrojtjes dhe zbukurimit
te drurit.
Para se te behet lyerja e siperfaqeve te drurit,
duhen mbushur te gjitha zbrazesite me kit te
yndyrshem.

Fig 1.23. Perdorimi i kitit.

Lyerja behet me ngjyra te yndyrshme, me vernik, mbulim me furnir ose
me ndonje material plastik. Per ngjyrosjen e siperfaqeve te drurit perdoren
fur~a ose pistoleta.

Fig 1.24. Lyerja.

Per te qene me te qarta fazat e punes per perpunimin e drurit, ne kapitullin
4 jane punuar modele te ndryshme, me c;'rast jane zhvilluar aktivitetet
praktike per perpunimin e letres dhe te drurit me veglat elementare te
siperpermendura.

Kujdes: Para se te filloni punimin e modeleve, hartoni planin e veprimit.

Shtrengoni materialin qe perpunohet ne mengene! Pjeset e mbetura nga
er unimi duhen hedhur ne sh orte.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.7 sipas udhezimeve.

1.7 Rruga e ecurise prej idese deri te prodhimi

Procesi i disenjimit te prodhimit realizohet ne pese faza.

Percaktimi i problemit Fig 1.25.
Ecuria prej idese
deri te prodhimi.

[ e1enJ1m1

7 -► Ndertimi

Ridisenjimi +-- Testimi&Vleresimi

IP ,entie 1 e

7 tat VP

Procesi i disenjimit te prodhimit realizohet ne pese hapa. Hapi i pare eshte
percaktimi i problemit. Percaktimi i problemit perfshin identifikimin e
kerkesave, si dhe c;do kufizim apo rregull qe duhet te ndiqet. Pastaj vjen stuhia
e mendimeve dhe ideve. Ketu del ne shesh kreativiteti qe te dime se ku duhet
filluar nje ide e realizueshme. Ketu, nxenesit inkurajohen qe te shikojne c;do
material qe kane ne dispozicion dhe te shkruajne sesi secili material mund te
jete i dobishem ne zgjidhjen e problemit.
Hapi i trete eshte disenjimi. Nga lista e bere ne hapin e ideve, mund te
nxirret nje dizajn qe tregon komponentet kryesore te identifikuar me pare
si te rendesishem. Paraqitja e seciles pjese ne skicen e tyre do t'i ndihmoje

nxenesit ne hapin e ardhshem, si dhe ne perpilimin e listes se materialeve
qe u nevojiten.
Pastaj vjen momenti kur nxenesit duhet te ndertojne. Nga skica e tyre e
projektuar, nxenesit mund t'i sjellin krijimet e tyre ne jete. Ketu ata mund te
zbulojne se disa materiale nuk dote funksionojne ashtu sic; kishin planifikuar
dhe disa ndryshime mund te jene te nevojshme.
Sapo te jene ndertuar pjeset, mund te filloje testimi i prodhimit. Ky hap eshte
mjaft i rendesishem pasi nxenesit mund te dekurajohen, nese disenji i tyre
vazhdon te deshtoje. <;elesi eshte mesimi se deshtimi mund te jete nje pjese e
rendesishme e procesit te disenjimit. Per kete arsye, deshtimi duhet te merret
si nje mundesi per te bere di~ka mete mire. Hapi i fundit paraqet prezantimin
e rezultateve te arritura me perfundimin e prodhimit.

Diskutoni: Cilet jane ha pate procesit te disenjimit?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.8 sipas udhezimeve.

1.8 Leximi dhe emertimi i dokumentacioneve teknike

Ne pergjithesi vizatimi teknik tredimensional ofron informacione ne lidhje
me formen e objektit, por ne shume shpesh duhet t'i punojme vizatimet
dydimensionale kur nevojitet qe te kemi vizatimet e punetorise per te
prodhuar ndonje pjese.
Vizatimi teknik eshte menyre e paraqitjes se objekteve te caktuara ne leter.
Ndryshe nga vizatimi i zakonshem, vizatimi teknik ka rregullat e veta per
menyren e paraqitjes se objekteve dhe keto rregulla duhen aplikuar me
perpikeri. Vizatimi teknik eshte nje leme te cilen e perdorin inxhinieret per
paraqitjen e detaleve, makinave, pajisjeve, instalimeve elektrike, objekteve te
ndertimit, skemave, planeve te pozicionit, hartave etj.
Rregullat qe perdoren ne vizatimet teknike bazohen ne standardet shteterore
dhe ato nderkombetare.
Sipas dedikimitvizatimet teknike mund te jene: skicat, vizatimet e punetorise,
vizatimet e montimit etj.
Skica mund te realizohet me dare te lire. Skica e objektit perdoret ne rastet
kur kerkohet nje projektim i shpejte, kur ne vendin e punes nuk ka tabela
dhe mjete te vizatimit. Me pas, skica dorezohet ne byrone projektuese per
vizatim projektues. Gjate realizimit te skices duhen aplikuar te gjitha rregullat
e vizatimit teknik, perve~ perpjeses. Skica mund te behet ne perpjese te
~faredoshme.
Skica nuk eshte nje vizatim i perfunduar. Skicat duhet te jene te qarta per t'u
lejuar njerezve te tjere te kuptojne idete tuaja, por nuk tregojne shume detaje.

Fig 1.26. Modeli.

Skicat mund te jene gjithashtu modele te thjeshta 3D per
te treguar hapesirat ose pjeset ne levizje. Ato zakonisht i
plotesojne skicat e punuara ne 2D.

Vizatimet e punetorise paraqesin nje pjese me te gjitha
_ elementet e duhura per punimin e trupit ne punetori.
- Me poshte jane paraqitur vizatimet e pjeseve perberese te

shtepise me dimensione.

80

Dyshemeja Vizatimet e montimit paraqesin menyren sesi
montohen pjeset e prodhimit. Pjeset paraqiten te
·I 1 pje.se ndara dhe te pamontuara.
80
Fig 1.27.
·1 Kulmi I-u, Muret Vizatimet e punetorise.
2 pjese aneso r e
" 2 pjese

~ Pershkrimi i elementeve:
1- Muri i pasme

2- Muri anesor i majte

3- Muri anesor i djathte

4- Muri i perparme

5- Mbajtesi i kulmit

6- Dyshemeja

7- Kulmi.

Fig 1.28. Para se te behet paraqitja e objekteve te thjeshta, duhet te dime ecurine per
Pjeset perberese te kompletimin e nje vizatimi teknik.
modelit.

Ne menyre qe vizatimi teknik te kompletohet mete dhena te domosdoshme,
lidhur me emertimin e punimit, perpjesen, emrin e punuesit dhe shenime te
tjera te lidhura me konstruktimin e objektit dhe me harmonizimin e vizatim-
it me standarde perdoret legjenda, fig. 1.29.

,. 25 :Kl T :Kl 75 ~
NENSHKRIMI
"" DATA MBIEMRI (EMRI I SHKOLLES) ~
(NUMRI I VIZA TIMITl
"' KONSTRUKTOI •
"' VIZATOI
"' ~ Ne poj. me SI ~

·~"' KONTROLLOI l;"J
Perpjeso;
•
(EM ERTi Mi IVIZATIMIT)
'?J

'- 25 . 95 fl! ~
- 180 ~

Fig. 1.29. Legjenda e vizatimit teknik.

Ne menyre qe te paraqitet legjenda, se pari duhet te behet korniza e vizatimit
teknik ne letren me madhesi A4 (210 x 297 mm) ose A3 (297 x 420 mm). Leg-
jenda vendoset ne kendin e djathte pas terheqjes se kornizes, fig. 1.30.

Fig. 1.30. Korniza e
vizatimit teknik me
vendin per legjende.

~ VEN□ I F£ll VIZATIM
KORNIZA
VIJA E: PRE RJE:S SE: l'ORMATI T
1'19!'.T .JA
HIERTIMI / LEGJENDA
llA~ E FOAMATIT

Ne menyre qe te paraqitet legjenda, se pari duhet te behet korniza e vizatimit
teknik ne letren me madhesi A4 (210 x 297 mm) ose A3 (297 x 420 mm). Leg-
jenda vendoset ne kendin e djathte pas terheqjes se kornizes, fig. 1.30.

1- 40 - 15 -- 75 -I
I 4-0
o 35 - 35
I
I
""~
EM RI P OZIC. MA TERI A LI DIMEN S IONI NR. I V IZATIMIT
0-'~ COPE

Fig. 1.31. Tabela permbajtese me dimensionet e parapara.

Edhe ne punetorine e shkolles do te realizohen pune te ndryshme praktike
nga druri, metalet ose materiale te tjera, prandaj edhe pergatitja per pune
fillon me dhenien e njohurive nga vizatimi teknik.

1A1Rregullatedimensionimit nevizatimin teknikte ndertimtarise

Per vijat e dimensionimit perdoren vija te holla. Kryqezimi i tyre shenjohet
me nje vije dy here mete trashe. Vijat percaktuese te dimensionimit vazhdo-
jne deri te afersia e ndertimit te matur, ne menyre qe te evitohen gabime.

!

~;

B ~

"

j,
<"

N

Fig1:1:ra 18:. P~raqitj~ g~afi_ke
e VIJave te d1mens10mm1t.

Shifrat e kuotes se dimensionimit vendosen mbi vijen e dimensionimit dhe
ne mes te saj. Ato vendosen ne menyre qe te lexohen horizontalisht ose
vertikalisht duke e rrotulluar fleten ne te djathte. Nese dimensionimi eshte
i pjerret ato dote percjellin drejtimin e pjerrtesise. Vlera e kuotes se dimen-
sionimit e vendosur poshte vijes se dimensionimit paraqet lartesine e
elementit. Tek dyshemete paraqet lartesine e dyshemese. Tek dyert paraqet
lartesine e pragut ose lartesine e murit mbi dere deri te tavani. Tek dritaret
paraqet lartesine e murit mbi dritare deri te tavani. Ne kuotimin e nje
elementi te formes drejtkendore, po ashtu jepet gjeresia dhe lartesia (shem-
bull: 3ox1.80). Nese behet fjale per nje forme rrethore shkruhet diametri i
saj (shembull: ([)12).

Figura 19. Dimensionimi linear.

Figura 20. Dimensionimi i vazhdueshem.

Figura 21. Dimensionimi i rrezes, diametrit.

Diskutoni: <;ka paraqet vizatimi teknik, skica. Si punohet skica? Kure
punon skicen, ~fare rregullash duhen zbatuar? Cili eshte qellimi i vizatimit
te punetorise? <;ka eshte paraqitja tridimensionale e objekteve? <;ka eshte
qellimi i vizatimit te punetorise?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 1.9 dhe 1.10 sipas udhezimeve.

2. Njeriu dhe shoqeria ne teknologji

Njeriu dhe shoqeria ne teknologji eshte nje teme per te cilen flitet anekend
bates. Ne rend te pare, sepse jemi te rrethuar me teknologji dhe se veprimi
i saj ne shoqeri eshte ne rritje te vazhdueshme. Ate e krijoi njeriu per te
permiresuar jeten e vet dhe per te krijuar te mirat e nevojshme materiale.
Megjithate, krahas perfitimeve te medha, duhet menduar edhe per ndikimet
e padeshirueshme te zhvillimeve te teknologjise.

Shprehni njohurite tuaja per ~eshtjet vijuese: <;' eshte teknologjia? Si ndikon ajo

ne jeten tone te perditshme? Si ndikojme ne ne zhvillimin e teknologjise?

2.1 Teknologjia dhe kuptimi i saj

Fjala teknologji rrjedh nga fjala greke "techne" (shkathtesi, mjeshteri) dhe
"logia" (shkence). Ajo eshte nder fjalet mete perhapura ne jeten e perditshme.
Teknologjia eshte kuptim per te gjitha veglat e punes, metodat, sistemet e
thjeshta dhe te nderlikuara, si dhe ~do gje qe shfrytezon njeriu ne krijimin e
produkteve, zgjidhjen e problemeve, si dhe permbushjen e nevojave te veta
dhe te shoqerise ne teresi.

Fig 2.1. Permbajtje te teknologjise.

Veglat, mjetet, te gjitha qe shihen, por edhe shume te tjera jane teknologji.

Pra, teknologjia nuk ka nje definicion te perfunduar dhe gjitheperfshires.
Risite evazhdueshme te teknologjise dhe perdorimi i tyre ne ~do fushe te punes
dhe jetes se njeriut, e bejne edhe me te veshtire definimin e saj. Teknologjia
nenkupton perdorimin e te gjitha njohurive dhe te arriturave ne shkence dhe
inxhinieri, por edhe te tjera qe lehtesojne jeten tone te perditshme.

2.2 Teknologjia gjate historise

Zbulimi i veglave nga guri dhe perdorimi i tyre ne gjahun e perditshem te
njeriut parahistorik, krijimi dhe kontrollimi i zjarrit dhe, mbi te gjitha,
shkathtesia per zierjen e ushqimit, ishte fillimi qe premtoi se njerezimi do te
permiresoje jeten e vet. Keshtu ndodhi, ai shpiku vegla, menyra dhe forma
qe e bene jeten mete mire, mete lehte dhe mete sigurt.

Fig 2.2. Vegla pune dhe mbijetese gjate parahistorise.

RROTA SI SHPIKJE HISTORIKE QE NDRYSHOI BOTEN
Zbulimi i rrotes eshte njera prej veglave qe perparoi shume jeten e njeriut
dhe, ne ve~anti, levizjen e shpejte prej nje vendi ne nje tjeter (transportin),
por lehtesoi edhe shume pune te tjera te njeriut.

Vegla te ndryshme me perdorim te rrotes

Njihuni me zhvillimin e automobilave gjate historise e deri ne ditet tona,
nepermjet modeleve te treguara ne figuren e meposhtme.

Fig 2.3. Zhvillimi i automjeteve gjate historise.

Detyre: Analizoni teknologjite e treguara ne tabele dhe pershkruani perdorimin
e tyre.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 2.1 sipas udhezimeve.

2.3 Perdorimi i teknologjise moderne

Teknologjia sot shfrytezohet kudo. Teknologjia eshte mesimi me kompjuter,
puna me perdorimin e kompjutereve, transporti me tren, perdorimi i
bi~ikletes, komunikimi me telefon, ushtrimet fizike me vegla dhe shume
e shume te tjera. Jeta shoqerore sot eshte jete teknologjike. Vegla, mjete,
sisteme, metoda, programe kompjuterike per pune, programe per lojera,
programe per mesim, telefona per komunikim ne levizje, dhe Gka jo tjeter.
Keto vazhdimisht persosen, ndryshohen, shtohen dhe shpiken te reja. Kjo
eshte teknologjia sot, e cila ne te njejten kohe shoqerohet me paraqitjen e nje
jete virtuale (jeta ku komunikimi njerezor zhvillohet pa kontakte fizike} dhe
e cila po ndryshon sjelljen e njeriut ne jeten shoqerore.
Detyre: Shikoni figuren vijuese dhe flisni per telmologjite qe shihni dhe te tjera qe
shfrytezohen ne jeten e perditshme.
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 2.2 sipas udhezimeve.

Fig.2.4 Perdorimi i teknologjise ne jeten e perditshme.

2.4 Mesimi dhe teknologjia

Mesimi ne shkolla bashkekohore eshte mes1m me teknologji te reja, i
njohur si mesimi elektronik, por duke mos perjashtuar ato tradicionale. Pra,
teknologjia ne klase perfshin lapsin, fletoret, librat, tabelen dhe mjete te tjera
te mesimit tradicional, por vijon tutje me kompjuter, projektor, programe te
prezantimeve kompjuterike, ligjerata nga interneti, ligjerata nga distanca
(video-konferenca) si dhe ~do gje tjeter ne sherbim te mesimdhenies dhe
mesimnxenies.
Ne Internet dote gjeni shume material per mesim, libra, tekste te shkruara,
mesime me ze, mesime me bashkeveprim, animacione per tema te caktuara,
etj. Te gjitha duhen vizituar me keshillen ose miratimin e prindit ose
arsimtarit. Mesimi elektronik sot eshte i domosdoshem. Ky lloj mesimi
mund te zhvillohet edhe nga distanca, pra pa prezencen fizike te nxenesve
ne klase.

Fig 2.5. Mesimi ne distance.

Megjithate, shume autore konsiderojne qe per sukses mete mire ne mesime,
duhen perdorur metodat e kombinuara.

Fig 2.6 Perparimet teknologjike ne mesim.

Te jeni te vemendshem:

• Teknologjite moderne jane shume te dobishme, por duhen shfrytezuar
me shume kujdes, me orar te caktuar, si dhe me keshillat e vazhdueshme
te mesimdhenesve dhe te prinderve tuaj. <;do largim nga keshillat e me-
simdhenesve dhe prinderve mund te jete shume i demshem, jo vetem
per suksesin ne mesime, por edhe perparimin ne jete.

Rregulla qe duhen praktikuar:

• Mos vizitoni faqe te Internetit te cilat jane te panjohura dhe qe nuk
kane permbajtje shkollore, edukative ose Gfaredo permbajtje jo te per-
shtatshme per moshen tuaj. Konsultoni prindin ose arsimtarin per llo-
jet e faqeve qe duhen vizituar, per Gdo teme mesimore ose teme qe iu
intereson nga jeta e perditshme.

Respektoni me perpikeri orarin e caktuar nga prindi ose arsimtari.

Kerkoni ndihmen e nevojshme nga prindi ose arsimtari, ndersa mund
te merrni edhe mendimin e shoqes ose shokut.

Duhet te keni parasysh qe shume veprime ne lojera kompjuterike mund
te jene tragjike ne jeten e perditshme. Ne asnje menyre mos provoni t'i
imitoni ne jeten reale.

Kujdes me kohen dhe menyren se si e shfrytezoni rrjetin social (Face-
book, Twitter, etj. ). Mos komunikoni me njerez te panjohur, pa ndonje
arsye te veGante dhe pa dijenine e prindit.

Shfrytezoni telefonin me shume kujdes dhe vetem kur eshte i domos-
doshem. Perdoreni vetem per komunikim mete afermit, shoqet, shoket
dhe miqte e njohur.

Perdorimi i gjate i telefonit mobil shkakton rrezik per shendetin tuaj. Ai
krijon te ashtuquajturen vale elektromagnetike, e cila bart nje energji te
jashtme. Kjo energji mund te shkaktoje probleme ne shendetin tuaj, nese
akumulohet per kohe te gjate. Se pari per syte tuaj.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 2.3 sipas udhezimeve.

2.5 Si dote jete teknologjia ne te ardhmen?

Sigurisht, e ardhmja dote jete me teknologji edhe mete persosur, por edhe
me me shume dilema sesi duhet te sillet njeriu ndaj ketyre zhvillimeve.
Mendohet ne rend te pare ne sjelljet shoqerore te tij, sepse shfrytezimi i
internetit, perdorimi i facebookut, komunikimi me viber dhe forma te tjera
te komunikimeve elektronike, gradualisht po ndikojne ne sjelljen shoqerore
te njerezve. Gjithashtu, Interneti dote jete me shpejtesi shume te larte dhe do
te jete prezent ne ~do vend. Pjesa me e madhe e veglave, veturave, pajisjeve
shtepiake dhe shume~ka tjeter do te kene ~asje ne internet. Do te ndezim
dritat ne banese, dote ky~im bojlerin, dote mbyllim dritare etj. Me ato dote
mund te komunikohet drejtperdrejt nepermjet internetit.

Fig 2.7 Interneti dhe e ardhmja teknologjike e shoqerise.

Teknologjite bashkekohore i kane siguruar njerezimit te mira materiale
te bollshme, te llojllojshme dhe cilesore. Ato kane siguruar ambiente
bashkekohore te banimit, te udhetimit dhe te komunikimit, por edhe te
kujdesit shendetesor dhe shkollimit. Me aeroplanet moderne arrijme pikat
me te largeta te rruzullit tokesor per vetem disa ore, duke udhetuar ne
menyre shume te qete. Kemi vetura luksoze dhe te shpejta, rruge te gjera
dhe moderne, telefona te "men~ur" te cilet na mundesojne te bisedojme dhe
shohim bashkebiseduesin tone, shtepi moderne, shkolla etj.

Fig 2.8. Fluturimi me aeroplan te shpejte, vetura dhe rruge moderne, komunikime ne
distanca te largeta.

2.6 Realizimi i punimeve te ndryshme me materiale ricikluese

Lenda drunore eshte nje burim i riciklueshem, qe do te thote se nese pyjet
menaxhohen me kujdes, ne kurre nuk do t'i asgjesojme ose demtojme ato.
Lenda drunore eshte e lehte per t'u ricikluar por edhe mund te digjet per te
prodhuar nxehtesi ne fund te jetes se saj natyrore.

Fig 2.9 Punimi i kitares prej kutise dhe kartU<;:it. Fig 2.10. Punimi i kuletes prej ambalazhit
te pastes per dhembe.

Fig 2.11. Punimi i pusit prej Fig 2.12 Punimi i kapeses per
mbetjeve te drurit dhe shishes se peme prej shishes se plastikes dhe
plastikes. shkopit prej druri.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 2,4 dhe 2.5 sipas udhezimeve.

2.7 ldentifikimi i materialeve plastike te riciklueshme dhe
ekologjike si dhe te pariciklueshme

Plastika eshte nje material i cili ka gjetur nje perdorim te gjere dhe perfitohet
nga nafta. Materialet plastike ndahen ne dy grupe te medha: termoplastika
dhe plastika me ve~ori termike.
Termoplastika gjate formimit nuk i nenshtrohet ndryshimeve kimike kur
te ngrohet. Termoplastika mund te shkrihet perseri. Llojet e temoplastikes
jane: polietileni, polipropileni, polivinili dhe polistireni.
Plastika me ve~ori termike merr nje forme te ve~ante dhe nuk mund te
shkrihet. Llojet e plastikes me ve~ori termike jane: bakeliti, poliesteri,
melamina, poliuretani etj.
Vetite e plastikes jane: qendrueshmeria, rezistenca, lehte prodhohet, e
lire dhe elastike.
Mangesite e perdorimit te plastikes jane: nuk shperbehet, disa lloje nuk
riciklohen, veshtire riperdoret, e helmueshme, kercenim per shtazet.
Riciklimi i plastikes eshte proces i kthimit te skartit ose mbeturinave te
plastikes dhe riprocesimi i materialit ne prodhime te dobishme.

Plastika e perdorur mund te riciklohet dhe te kthehet ne njerin prej
prodhimeve te dobishme.

Shenja e plastikes se riciklueshme duhet te vendoset ne ~do
prodhim qe e perdor.

·~ Keto gjera mund te shnderrohen ne keto gjera
•• • IO ma&~ >

&•2• ii > ill

&•3• 181 > D~
&•.a i~ > NII

&\ l(l.7 > Pi

&\ ID~ > [TI \

&\ ~i >~ Fig 2.13. Shenjat e riciklimit.

Numrat brenda shenjes tregojne llojin e plastikes se riciklueshme:

A ~ ~ /\ ~ /\
L1~ L2~ L ~ L4~ U~ L6~

Polietileni Polietileni me Vinili Polietileni me Polipropileni Polistireni Te tjera
Tereftalati dendesi te la rte dendesi te ulet

Fig 2.14. Numrat e plastikave te riciklueshme.

Diskutoni: Shpjegoni ndonje rast kur materialin riciklues te plastikes e keni
perdorur per nje prodhim te dobishem.

2.8 Ndotja nga teknologjite

Te mirat dhe perfitimet e teknologjive bashkekohore jane te shumta dhe te
pazevendesueshme. Sot nuk mund te paramendohet jeta pa to. Megjithate,
~do dite hasim edhe ne probleme te shkaktuara nga perdorimi i perditshem
i teknologjive te reja. Shume fabrika lirojne gazra qe jane tejet te demshme
per shendetin e njeriut. Trafiku i automjeteve eshte njeri nder ndotesit mete
medhenj te ajrit ne Kosove.

A e dini se edhe telefonat mobile ndotin ambientin? Si mund ta bejne ate?

Telefonat mobile punojne me vale, te cilat quhen vale elektromagnetike. Ato
leshojne dhe pranojne energji gjate punes se vet. Kjo energji mund te demtoje
shendetin e njeriut, nese telefonat perdoren per kohe te gjate pa nderprere.
Valet depertojne ne trurin e njeriut dhe mund ta demtojne ate. Ato shkaktojne
probleme me gjumin, me degjimin etj. Pra, ata duhen perdorur vetem kur
eshte e domosdoshme dhe ne kohe same te shkurter.

Fig 2.15. Perdorimi i telefonit mobil.

Analizoni dhe komentoni anet pozitive dhe ato negative te teknologjive
te paraqitura ne figure.

Fig 2.16. Perparesite dhe problemet qe sjellin teknologjite e ndryshme.

Tabela 2.1. Duke hulumtuar te dhena te tjera ne internet, plotesoni tabelen vijuese: .. .

• •• Perparesia kryesore

Teknologjia

Telefonia celulare (telefonat mobile dhe
stacionet e tyre)

Automjetet dhe mjetet e tjera te transportit
Teknologjia e puneve ndertimore
Teknologjite e prodhimeve kimike

Nxenesitpunojne detyrapraktike ne fletore pune: Detyrapraktike 2. 6 sipas udhezimeve.

2.9. Rreziqet dhe mbrojtja nga interneti

Qendrimi per nje kohe te gjate perpara kompjuterit ndikon keq ne formimin
e femijeve: i bejne te rriten ne nje bate te shkeputur nga realiteti, te varur nga
kompjuteri, nga videolojerat, portalet e ndryshme dhe ~ati. Per perdorimin e
kompjuterit duhen vendosur dis a rregulla te qendrueshme, me ~•rast ne vare
site moshes se femjes, koha e perdorimit te jete e kufizuar. Me pas ndalimi:
nuk ka chat online, nuk ka lojera me kompjuter pa pranine e prinderve, apo
te eksplorojne vetem ne internet, nuk ka kompjuter personal ne dhome.
Kontrolli se cilet sajte i viziton femija mund te behet ne kete menyre: Ne rast
se ne shtepi keni sistemet operative Windows 7, mund ta kontrolloni se cilet
sajte i viziton femija - me ndihmen e opsionit "Parental Control". Kete op-
sion mund ta perdorni nese hyni ne "START meny", pastaj zgjedhni opsionin
"Control Panel". Aty, pos te tjerash, per kompjuterin tuaj dote gjeni opsionin
"Parental Control", i cili gjendet ne "Control Panel" te sistemit tuaj operativ.
Ky opsion perdoret lehte. Fjala eshte per ate qe krijohen dy urdhra: njeri urd-
her eshte per prindin, i cili ka privilegjin e administratorit, ndersa tjetri urd-
her eshte per femijen. Kjo dote thote qe me urdhrin e prindit dote kontrol-
lohet femija.
Ne dispozicion ekzistojne edhe opsione te tjera. Mund te kontrollohet koha
kur femija e perdor kompjuterin, cilat aplikacione i shfrytezon, llojin e lo-
jerave te caktuara, cilat ju duken te papershtatshme per moshen e tyre. Perve~
se mund te kontrollohet femija, eshte shume me rendesi qe prinderit t'ua
shpjegojne atyre se ~fare rreziku u kanoset nese gjurmohen faqet me perm-
bajtje te dyshimte ne Internet.
c;do kompjuter duhet te kete te instaluar edhe antivirusin ose firewall, per
t'u mbrojtur nga viruset dhe agjentet e tjere qe i sulmojne programet komp-
juterike.

3. Shkathtesite e disenjimit

3.1 Skicimi i prodhimit te thjeshte sipas kerkesave

Procesi i disenjimit eshte vargu i hapave qe ndihmon per t'i percaktuar idete,
problemet e mundshme dhe zgjidhjet e tyre gjate disenjimit dhe krijimit
te prodhimit. Qellimi kryesor i procesit te disenjimit eshte qe te zgjidhe
problemet, me qellim qe prodhimi t'i permbushe keto kerkesa:

• <;fare materialesh do te perdoren
• Si dote punoje prodhimi
• Estetika
• <;mimi i prodhimit
• Kerkesat ndaj sigurise etj.

Disenjatoret identifikojne mundesine per te zhvilluar prodhime te reja te
bazuara ne avancimet e teknologjise ose kerkesat e tregut.
Avancimet e teknologjise jane kur produktet ridisenjohen per shkak te
ndryshimeve ne materiale ose ne metodat e prodhimit. Kjo nenkupton qe
jane krijuar materiale te reja, me veti te permiresuara, ashtu qe permiresimet
ne proceset e prodhimit ndikojne qe prodhimi te jete me efikas dhe te kete
~mim mete lire.
Nevojat per disenjim te prodhimeve te reja vijne edhe ne baze te kerkesave te
tregut. Shembujt e kerkesave te tregut perfshijne:

• Kerkesat nga konsumatoret per prodhime te reja ose te permiresuara.
• Prodhimi konkurrent eshte nisur nga nje prodhues tjeter.
• Prodhuesi deshiron te rrise pjesen e tij te tregut.

Ndonjehere nje disenjator do te disenjoje nje prodhim te ri ose te permiresuar
thjesht, sepse beson se vete ekzistenca e prodhimit do te krijoje kerkesa
ne treg. Formate tilla si kjo mund te jene te suksesshme ose te deshtuara,
varesisht nga kerkesat e konsumatorit, sa inovativ eshte prodhimi dhe
gjendja e tregut.
Disenjimi duhet te ofroje zgjidhje te ideve te shumta, duke perdorur vizatime
teknike dy dhe tridimensionale (2D dhe 3D).

b
b

I◄ a

Fig 3.1. Paraqitja dydimensionale. '(\ a

Fig 3.2 Paraqitja tridimensionale.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 3.1 dhe 3.2 sipas udhezimeve.

3.2 Metodateparaqitjessevizatimevetekniketridimensionale

Ekzistojne teknika te ndryshme te paraqitjes se vizatimeve teknike tri

dimensionale. Perspektiva perdoret per paraqitjen e pamjes reale te trupave,

ne formen sesi i shohim ata.

Nese qendroni ne nje kend te korridorit dhe shikoni perpara, duket sikur

muret dhe tavani po bashkohen. Nese vazhdohen vijat horizontale, vijat

vertikale dhe vijat drejtuese, do te bashkohen ne nje pike. Pika ne te cilen

trupi duket se po zvogelohet deri ne nje pike, quhet pika e zhdukjes. Pika e

zhdukjes gjithmone shtrihet ne vijen horizontale, qe eshte ne nivel te njejte

me nivelin e s rit.

Pika e Perspektiva me nje pike te
zhdukjes zhdukjes paraqet pamjen
ku nderpriten ballore te objektit drejtperdrejt
te gjitha te veshtruesi. Ekziston vetem
vijat nje pike e zhdukjes ne vijen
horizontale. Te gjitha vijat
Vija

horizontale

drejtuese shpien kah pika e

zhdukjes.

Fig 3.3. Perspektiva.

Vi·a horizontale Niveli is rit

Fig 3.4. Elementet e perspektives. Fig 3.5. Paraqitja e perspektives.

Perspektiva me dy pika te zhdukjes ofron nje pamje me reale te objektit.
Te gjitha vijat drejtuese shpien kah pikat e zhdukjes.

Pika e zhdukjes Pika e zhdukjes

Vija horizontale Vijat drejtuese

Fig 3.6. Perspektiva ne dy pamje te zhdukjes. Fig 3.7. Objekti.

Izometria perdoret per paraqitjen e objekteve 3D. Ketu trupat paraqiten me
dy pamje anesore dhe pjesen e poshtme ose te eperme te objektit, por nuk
tregojne perspektiven. Vijat horizontale jane vizatuar nen kendin prej 30°.
Vizatimet izometrike jane me afer madhesise reale te objektit.

'----~o Fig 3.9. Paraqitja izometrike e objektit.

--------------

Fig 3.8. Izometria.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 3.3, 3.4, 3,5 dhe 3.6 sipas udhezimeve.

3.3 Perdorimi i softuerit aplikativ per disenjim

Softueri aplikativSketchUp mundeson disenjimin 3D dhe zgjidhje ideore grafike
per paraqitje te objekteve te ndryshme. Ky softuer eshte i pershtatshem per
t'u perdorur, sepse perdor vegla te thjeshta.

Pas instalimit te softuerit aplikativ Sketchup ne kompjuterin tuaj, klikoni
mbi ikonen e tij dhe dote fitoni pamjen e dritares kryesore, si vijon:

Dritarja kryesore perbehet nga keto pjese: vija e titullit (title bar), menuja
kryesore (menu bar), vijat per formatim, ikonat per veglat (toolbars), siperfaqja e
punes (drawing area), skenat, vija statusore (status bar) dhe fusha per futjen
e vlerave (value control box).

Toolbars - ikona me vegla:

1. Camera - vegel per pamjen e formave gjeometrike;

2. Construction-veglatte cilatndihmojne gjate disenjimitdhe dokumentimit

te formave dhe modeleve te ndryshme;

3, Drawing - veglat per krijimin e formave gjeometrike;

4. Getting started - veglat e nevojshme per te filluar disenjimin;

s. Layers- sherbejne qe ta kontrollojne dukshmerine e gjeometrise te modelet

me shume shtresa;

6. Principal-veglat per selektim dhe ndryshim te gjeometrise;

7. Sandbox - modelimi i terrenit dhe peizazheve

8. Sections - prerje terthore e modelit;

g, Shadows - percaktim i hijes se objektit;

10. Standard - veglat standarde per hapjen dhe ruajtjen e dokumenteve,

kopjimit etj.;

11. Views- pamJ·et (proJ'eksionet). p·1g 3.10.

0.

siperfaqja e punes

,,

Detyre per hulumtim:Ju mund te hulumtoni edheveglat etjera qe ofron ky program
aplikativ e te mund te beni disenje te ndyshme.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 3,7 sipas udhezimeve.

3.4 Vizatimi i objekteve ne perpjese te ndryshme

Trupat ne natyre kane dimensione te medha ose te vogla dhe nuk mund te
paraqiten ne vizatim me dimensione natyrore, sepse:

1. Dimensionet e trupit jane shume te medha dhe letra eshte e vogel,
2. Dimensionet e trupit jane te vogla dhe vizatimi nuk mund te
lexohet qarte.
Prandaj, nevojitet qe trupi me dimensione te medha te zvogelohet, ndersa
trupi me dimensione te vogla te zmadhohet dhe te paraqitet ne vizatim.
Perpjesa paraqet raportin e madhesise se njejte ne vizatim dhe objektin te
cilin e paraqesim ne vizatim. Perpjesa ne vizatim shkruhet ne tabele dhe
mund te jete, per shembull, P= 1:2, 1:10 per zvogelim, ndersa P=2:1, 5:1 per
zmadhim.
Per te vertetuar se e kemi zbatuar mire perpjesen e trupit, duhet te masim
gjatesite e vijave ne vizatim, te shumezojme ato gjatesi me perpjese, atehere
dote fitojme dimensionet e trupit real.

II
II

••

:r · II

1:1 2:1 1:2

Fig 3.11. Llojet e perpjesave.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 3.8, 3,9 dhe 3.10 sipas udhezimeve.

3.5 Krijimi i nje projekti per realizimin e puneve te caktuara

Inxhinieret e fushave te ndryshme punojne ne projekte qe kombinojne
aftesite dhe njohurite per te ofruar nje zgjidhje per nje kerkese, keshtu qe ne
vendosim nje theks te ve~ante ne punen e projektit. Kjo ju jep mundesine per
te hulumtuar me tej kerkesen tuaj, si dhe per te zhvilluar aftesi te vlefshme
ne zgjidhjen e ideve, disenjimit, kryerjes se projekteve, komunikimit dhe punes
ne grup.
Ndertimtaria eshte nje fushe profesionale inxhinierike qe merret me
projektimin, ndertimin dhe mirembajtjen e mjedisit fizik dhe natyror, duke
perfshire punime si rruget, urat, kanalet, digat dhe ndertesat. Nepermjet
projekteve ndertimtaret punojne dokumentacionin teknik qe perfshin
vizatimet teknike, proceduren teknologjike, materialet, llogaritjet e tjera
per te ndertuar nje objekt. Projektet ndertimore punohen sipas fazave te
implementimit: projekti ideor, projekti kryesor dhe projekti realizues.

Projekti ideor permban situacionin - planin e terrenit, prerjet dhe pamjen e
jashtme te objektit, pastaj vizatimet teknike ne perspektive si dhe maketin e
objektit qe dote ndertohet. Plani i terrenit punohet ne perpjese 1:500, ndersa
vizatimet e tjera teknike punohen ne perpjese 1:200.

Projekti kryesor permban te gjitha dokumentet qe kane te bejne me kon-
struksionin, llogaritjet e statikes se objektit, llogaritjet e shpenzimeve, si dhe
raportin e ~do pjese te objektit qe dote ndertohet. Vizatimet teknike te planit
kryesor punohen ne perpjese 1:100.

Projekti realizues paraqet vazhdim te pergatitjes se dokumenteve dhe viza-
timeve teknike ne detaje te metejme si~ jane: dimensionet, format, materi-
alet dhe menyrat e ndertimit, qe te kemi kontroll gjate ekzekutimit te
puneve ndertimore. Vizatimet teknike te planit realizues punohen ne
perpjese 1:100.

Maketi zakonisht punohet ne perpjese 1:100 ose 1:200.

3.6 Vizatimi i planit te situates dhe hollesite e tij per objekte
te ndryshme

Per ndertim te objekteve duhen percaktuar kushtet urbane qe merren
nga plani urbanistik per vendin ose qytetin e caktuar. Ne kuader te planit
urbanistik pastaj punohet plani i situates ne te cilin jepen ne detaje se ku
lidhet infrastruktura rrugore, ujesjellesi, kanalizimi, rryma etj.

Fig 3.12. Pjese e planit urbanistik te qytetit te Prishtines, perpjesa 1:1000.

Fig .3.13. Plani i situates se lagjes, perpjesa 1: 200.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:

Detyra praktike 3.11 sipas udhezimeve.

3.6.1 Simbolet e ndertimtarise

<;do vizatim i ndertimtarise perbehet nga nje numer i madh simbolesh.

Xhami Druri Betoni

t:llllllllllfllliq IOI u
Shkallet Dushkabina Lavabo Guaske toaleti

Vaska Tavoline kuzhine Shtrati Kauc;i 118811

Shporeti

Dera me nje krah Dera me dy krahe Dritarja

Fig 3.14. Simbolet e ndertimtarise.

Ne prerjen horizontale te nje shtepie jane zbatuar disa nga simbolet.

[ D nI

Kuzh ina Dhoma e- dites Dhoma egjumit 1
•'

C Dhoma e
Banjo
gj umit 2

Lavanderi K,orridori ■
Toalet , _
J

♦

Fig 3.15. Plani i shtepise.

4. Shkathtesite e te punuarit

4.1 Perpunimi letres dhe drurit nepermjet aktiviteteve
praktike

Para se te fillosh punen shiko vizatimin teknik dhe permbaju udhezimeve te
procesit te perpunimit. Gjate punimit te modeleve dhe maketeve prej letre
ose kartu~i, apliko procedurat e punes: matja dhe shenimi, palosja, bashkimi,
ngjitja dhe ngjyrosja.

Qe detyrat e punes te kene sukses eshte e nevojshme te dime:

• Perdor veglat per te shenuar dimensionet ne leter ose kartu<; qe figurojne
ne vizatimin teknik.

• Kur palos, se pari duhet te fillosh me prerje te materialit, dhe pastaj ta
shtypesh ne vendin e caktuar.

• Punimet nga letra dhe kartu~i bashkoji me ngjites.
• Punimet e kryera ngjyrosi dhe dekoroji sipas deshires sate.

Hulumto:

• Ku kane shkruar njerezit para se te zbulohej letra?
• Hulumto ne internet dhe gjej se si punojne fabrikat per prodhimin e letres.
• Aka prodhues ne vendin tend qe ben riciklimin e letres?
• Pse letra ruhet ne mjedise te terura?

Druri perpunohet me dare dhe me makina. Perpunimi me makina i drurit
me shpesh perdoret ne industrine per perpunimin e drurit. Per fitimin e
prodhimit te kryer duhet ndjekur nje procedure pune. Procedura e perpunimit
me dare perfshin shenimin, prerjen, rrafshimin, lemimin, shpimin,
thellimin dhe bashkimin.

Perdorimi i veglave te punes dhe i makinave elementare me dare per
perpunim te drurit eshte pershkruar ne kapitullin e pare.
Modele te shtepive me disenj modern jane paraqitur me poshte.

Detyre: Per modelin e zgjedhur te shtepise vezhgo dhe sqaro procedurat e
perdorura per perpunimin e materialit te shfrytezuar deri te prodhimi i fituar.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 4.1 sipas udhezimeve.

Fig 4.1. Shtepia model prej kartU<;:i. Fig 4.2. Shtepia model prej drurit (kompensate).

4.2 Rregullat e sigurimit teknik gjate perpunimit te drurit

Shendeti dhe siguria jane pjese perberese gjate punimit te nje prodhimi.
Vleresimi i rrezikut duhet te kryhet per te gjetur dhe ndihmuar eliminimin
e ndodhjes ne rrezik. Punetori ne uzine duhet te sigurohet qe materialet dhe
procesi i perdorur per te bere prodhimin, nuk do te demtojne prodhuesit. Te
gjithe ata qe jane te perfshire ne prodhimin e sendeve, kane pergjegjesi te
perdorin teknika te sigurta pune per t'iu shmangur rreziqeve.
Per te zvogeluar rrezikun nga demtimet gjate punes me mjete dhe makina,
ato duhen izoluar nga furnizimi me energji elektrike.

Pershkrimi i rreziqeve:

Situata rreziku:

• Gjate perpunimit te drurit mund te shfaqen pluhur dhe mbeturina druri
te lageshta, te cilat gjate kontaktit me ajrin krijojne perzierje shperthyese
(p.sh., gjate lemimit, shpimit).

• Gjate depozitimit te mbeturinave dhe pluhurit te drurit, nga prurja e
vatrave vetedjegese, mund te ndodhin shperthime.

Masa sigurie teknike:

• Perdorimi i mjeteve te punes me thithje qendrore dhe akumuluese pluhuri.
• Thithje qendrore per makina te medha ne bunker tallashi dhe te ashklave.
• Perdorimi i pajisjeve vetem me thithje efektive etj.