Teknologjia me TIK 6

Pajisjet personale te sigurise:
Mbrojtja e syve: Gjate punes me makina te perpunimit te drurit, ne rastet kur
rrezikojne te na bien ashkla ne sy, duhen mbajtur syze me strehe anesore
mbrojtese.
Mbrojtja e le1mres: Per pjeset e zbuluara te trupit te perdoren doreza apo
krem per mbrojtjen e lekures.
Mbrojtja e trupit: Te mos mbahen veshje qe ngarkohen lehte elektrikisht (jo
veshje sintetike, por me perqindje te madhe pambuku!)
Mbrojtja e kembes: Te mbathen kepuce sigurie!

Fig 4.3. Pajisjet e mbrojtjes ne pune.

Diskutoni: <;ka dote ndihmoje ne zvogelimin e rrezikut nga demtimi kur
perdorni mjete dhe pajisje?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 4.2 dhe 4.3 sipas udhezimeve.

4.3 Puna ne menyre te pavarur e objekteve te ndryshme nga
druri dhe letra duke perdorur veglat elementare

Detyre: Punoni varesen prej materialit dru (derrase ose kompensate) ne baze te
idese se paraqitur ne figure. Zgjedhni vete materialin, veg lat dhe mjetet e punes.
Gjithashtu operacionet e punes i caktoni vete. Konsultoni arsimtarin nese keni

-ve-sh-tire-si-gj-ate-p'u-nes-. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Fig 4.4. Varesja.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 4.6 dhe 4,7 sipas udhezimeve.

4.4 Aktivitetet praktike, ne menyre te pavarur, nga letra dhe
druri me veglat elementare

Ndertoni maketin e automobilit ose te helikopterit qe jane dhene me poshte.
Pershkruani materialin, veglat, mjetet dhe ecurine teknologjike te punimit
te maketit.

Fig 4,5. Maketi i automobilit.

Fig 4.6. Maketi i helikopterit.

4.4.1 Procesi i disenjimi te prodhimit

Hapi 1:
Behu kreativ dhe mendo se si dote duket punimi yt.
Hapi 2:
Bej permbledhje te materialeve per pune.
Hapi3:
Organizoje vendin e punes, pergatiti materialin dhe veglat per pune. Percjell
udhezimet per realizimin e projektit.
Hapi4:
Perpiqu te disenjosh prodhim te bukur. Mundohu te punosh sakte dhe me
durim.

Pergjigju dhe zbato!
<;ka mund te ndikoje ne cilesine e perpunimit dhe te disenjimit te modelit?
Saktesia, durimi...
Hapis:
Beje prezantimin e prodhimit tend dhe nese zbaton ide te reja, sqaroje sesi i
ke krijuar ato. Vleresoje perpunimin dhe disenjimin.

Fig 4.7. Shtepia prej letres. Fig 4.8. Shtepia prej ambalazhit.

Fig 4.9. Shtepia prej shkopinjve te akulloreve. Fig 4.10. Shtepia prej panel-pllakes.

Sipas zgjedhjes suaj te lire dhe idese mund te punoni edhe modele te tjera.

Fig 4.11. Kafazi per zogj.

Fig 4.12. Anija.

Fig 4.13. Mulliri me ere. Fig,4.14 Kolovajza.

Fig 4.15. Ura prej shkopinjve te akullores.

Fig 4.16. Ura prej kartu~it.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 4.8 dhe 4.9 sipas udhezimeve.

s. Teknika bujqesore dhe e ndertimtarise

Ne kete kapitull do te trajtohen teknikat e zbatuara ne dy fusha shume te
rendesishme te ekonomise, ne bujqesi dhe ndertimtari.

5.1 Makinat bujqesore dhe parimet e funksionimit te tyre

Diskutoni: Si esiguroni ushqimin dhe si ka vepruar familja ne te kaluaren?
E prodhoni ose e bleni ate? Si veprojne te tjeret rreth jush?
Nga pergjigjetne pyetjete bera dhe te tjera te ngjashme, dote mund te kuptoni
sesi eshte arritur qe te kemi kaq shume prodhime ushqimore, pavaresisht se
nuk merren te gjithe me bujqesi.
Ne te kaluaren, pjesa me e madhe e njerezve ishin bujq, qe jetonin me
prodhimet qe i kultivonin vete, sepse mjetet e tyre te punes ishin te thjeshta
dhe te ngadalshme. Keshtu, me shume veshtiresi i kultivonin produktet e
nevojshme dhe puna ishte shume e rende.

Fig 5.1. Puna me dare dhe mjete primitive, para zhvillimeve teknologjike.
Kryesisht duhej angazhuar tere fuqine punuese te familjes. Punohej shume
ngadale dhe me efikasitet shume te ulet. Me shume veshtiresi sigurohej
ushqimi per tere vitin dhe te mbjellat e tyre rrezikoheshin nga kushtet e
paparshikueshme atmosferike. Ne pegjithesi jeta ishte shume e veshtire.

I

Fig. 5.2. Vegla bujqesore te punuara me dare.
Gjerat ndryshuan ngadale dhe me vane u pershpejtuan, per te arritur diten
e sotme ne te cilen fermeret e medhenj kultivojne produkte te shumta per
shitje. Ve~ tjerash, kjo eshte rezultat i makinave shume te persosura dhe te
shpejta. E tera ka filluar me qafezen e kalit, e cila u shpik ne shekullin 12,
per te vazhduar me shpikjen e vitit 1700 nga Jetro Tuli (Jethro Tull), nje
agronom anglez, i cili shpiku makinen mbjellese me hulli, qe terhiqej nga
kali. Kjo shpikje zevendesoi punen me dare qe demtonte nje pjese te farave,
gjate mbjelljes. Ne vitin 1831, ne Shtetet e Bashkuara, Sajres Mekormiku
(Cyrus McCormick) shpiku makinen korrese mekanike te terhequr nga
kali, e cila mundi ta korrte grurin pese here me shpejt se nje bujk me draper.

Fig. 5.3. Makina e Cyrus McCormick.

Perdorimi i makinave solli nje rritje te jashtezakonshme te prodhimit bujqesor.

(_P_o_r, _s1_· n_d_i_ko_i_t_e_n_je_re_..z_i_t?_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _)

Perparimi ne bujqesi beri te mundur revolucionin industrial, sepse u sigurua
me bollek ushqim, me ~mim te lire per qytetet. Gjithashtu, perparimet e
medha ne fushen e teknologjise, mundesuan zhvillim te jashtezakonshem
te makinerise bujqesore. Mekanizimi bujqesor mbeshtetet ne veglat dhe
makinat bujqesore bashke me fuqine terheqese apo burimin e energjise. Ato
jane themeli i bujqesise moderne dhe te mekanizuar. Zakonisht dallohen si:

• Makina levizese,
• Makina perngjitese,
• Makina te kombinuara.

Makinat levizese - Traktori

Eshte mjeti kryesor mekanik per shumicen e puneve ne bujqesi, ne kategorine
e makinave levizese. Traktori sherben per terheqjen e makinave bujqesore,
per mbajtjen dhe drejtimin e tyre, si dhe siguron levizje rrotulluese te pjeseve
te makinave punuese, per transport, levrim, prerje etj.

Varesisht nga menyra e levizjes, dallojme dy lloje te traktoreve:

1. Traktore me zinxhire,
2. Traktore me rrota.

Fig. 5.4. Traktori me zinxhire. Fig. S.S. Traktori me rrota dhe i ky9ur ne pune.

Traktoret me zinxhire levizin me shpejtesi te vogel, deri ne 10 km/h. Jane
shume praktike ne rastin e terreneve me lageshti dhe te pjerreta. Per shkak te
shpejtesise se vogel, nuk jane praktike per transport.
Traktoret me rrota arrrijne shpejtesi te levizjes afersisht 40 km/h dhe jane
shume te perdorshem per shumicen e puneve bujqesore, perfshire edhe
transportin. Pra, traktori perdoret per terheqje te makinave bujqesore,
si~ jane: plugjet, trinat, makinat per mbjellje, shperndaresit e plehut etj.
Traktori perbehet prej: mekanizmit te levizjes, mekanizmit te drejtimit dhe
mekanizmit te frenimit.
Ne vendin tone jane shume te popullarizuar edhe traktoret me dy rrota
vepruese dhe nje bosht, te njohur si motokultivatore.

Fig 5.6. Lloje te ndryshme te motokultivatoreve.
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:

Detyra praktike 5.1 sipas udhezimeve.

5.2 Makinat perngjitese

Jane makina qe i perngjiten traktorit dhe kryejne pune specifike ne perpunime
bujqesore, si~ jane: plugjet, trinat, makinat per mbjellje, shperndaresit e
plehut etj. Ne vazhdim shkurtimisht dote pershkruhet funksionimi i tyre.
Plugjet- perdoren per levrimin e ceket dhe te thelle te tokes dhe perbejne nje
nga mekanizmat percjelles mete rendesishem te bujqesise.

Fig.s.7. Plugu. Fig.5.8. Plugu i ngjitur ne traktor.

Trinat- sherbejne per imtesimin e dheut te tokes se leruar per mbjellje, si dhe
veprime te tjera te rrafshimit, heqjes se barojave, mbulimit te fares etj.

Makinat per mbjellje - jane makina mete cilat hidhet fara ne toke te leruar ne
nje distance me thellesi te caktuar.

Fig.5.9. Trina e ngjitur ne traktor. Fig.5.10. Makina per mbjellje.

5.3 Makinat e kombinuara

Makinat e kombinuara kryejne disa pune njekohesisht. Ketu bejne pjese:
makinat per korrje dhe makinat per vjelje. Ne kete kategori bejne pjese:
Kombajnat per korrjen e grurit, Kombajnat per korrjen e misrit, nxjerreset e
rrepes dhe te patateve, kositeset etj.

Fig. 5.11. Kombajna per korrje te grurit.

Pyetje:

1. Pershkruani ndikimin e zhvillimeve teknologjike ne perparimin e bujqesise.
2. Pershkruani veg lat primitive qe jane perdorur ne bujqesi?
3. Si ndahen makinat bujqesore?
4. Hulumtoni ne internet per trendet bashkekohore te zbatimit te teknologjise se

informacionit ne makinat bujqesore.

P•une hulumtuese: Hulumtoni nga interneti dhe krijoni nje permbledhje tuajen

' hur me makinat bu· esore me zbatimet kr .. re?

5.4 Teknikat e ndertimit

Qe ne kohet e lashta njeriu ka deshmuar aftesine e krijimit te veprave te medha
te ndertimit, te tilla si: piramidat egjiptiane, muri kinez, rruget romake, etj.
Nga ajo kohe deri ne shekullin e nentembedhjete ndihma e vetme per te
zevendesuar punen fizike te njeriut ishte fuqia terheqese e shtazeve. Ndersa,
me ane te mjeteve ndihmese (leva, rrota etj.) u bee mundur te ngrihen apo
te zhvendosen ngarkesa te medha, te germohen, si dhe te levizin sasi te
konsiderueshme te dheut.

Zhvillimet e mevonshme ne fushen e teknologjise, bene te mundur
zevendesimin e forces fizike te njeriut me nje energji te jashtme (mekanike,
elektrike etj.}, per te kryer pune te veshtira fizike (germimi, ngarkimi,
shkarkimi, transporti, grimcimi, perzierja etj.).

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 5.2 sipas udhezimeve.

5.5 Llojet e puneve ndertimore

Punet ndertimore i hasim kudo rreth nesh, duke ndertuar shtepi, ndertesa
banimi, rruge, objekte per pune, si dhe shume lloje te tjera te ndertimeve.
Gati ne te gjitha punet ndertimore hasim makina dhe mjete percjellese, te
cilat gumezhijne ne menyre te vazhdueshme. Makinat ndertimore perdoren
ne fusha te ndryshme te ndertimit, perfshire edhe pune te veshtira ne
vendet nenujore (terrenet oqeanike te naftes dhe te gazit, lidhjet e ishujve me
ura dhe tunele etj). Punet ndertimore kryesisht ndahen ne grupet vijuese:

a. ndertimtaria e objekteve te uleta (rruge, hekurudha, aeroporte, fusha
sportive)

b. ndertimtaria e urave,
c. tunele (metro, objektet minerare horizontale),
d. ndertimtaria e objekteve te larta (ndertesa tregtare dhe komplekse te

banimit),
e. ndertesat industriale (salla, fabrika dhe termocentrale),
f. portet (e detit, e lumit, e liqenit),
g. kanalet e ujitjes dhe te lundrimit.

5.6 Materialet ndertimore

Diskutoni: <;fare mund te jene materialet ndertimore? Si eshte ndertuar ne
te kaluaren?

Njeriu shume kohe ka jetuar ne shpella, duke qene i kushtezuar te krijoje
hapesire banimi, qe e ka mbrojtur nga kushtet e veshtira atmosferike. Me
vane filloi te krijonte objekte banimi, me mjetet dhe njohurite qe i ka pasur,
si~ eshte rasti me kasollet. Ato i ka ndertuar nga materialet e natyres: tulla
dheu, drure, gure etj. Kryesisht ka banuar ne afersi te lumenjve, liqeneve etj.

Njeriu asnjehere nuk eshte kenaqur me kushtet e jetes dhe te banimin, prandaj
vazhdimisht i ka persosur ato. Filloi me shpellat dhe ka arritur ne banesa
moderne dhe shume luksoze. I tere ky zhvillim eshte rezultat i shpikjeve
shkencore ne teknologji te materialeve te ndertimit dhe ne tekniken e
ndertimit. Njeriu mesoi te projektonte dhe te planifikonte deri ne detaje, te
gjitha pjeset qe do t'i ndertonte. Zhvilloi dy fusha te rendesishme studimi:

• Ndertimtarine dhe
• Arkitekturen.

Fig .5.13. Evolucioni i ndertimit duke filluar nga shpella e deri tek objektet moderne te
banimit.

Fig .5.13. Arkitektet projektojne dhe planifikojne ndertimin, ndersa ndertimtaret e
realizojne ate me saktesi te plote.

Njeriu krijoi edhe vepra te medha ndertimi, krijoi qytete e vendbanime te
shumta. Krijoi edhe vepra monumentale (kulmore), si~ eshte: Muri Kinez,
Piramida e Keopsit etj.

Edhe ne vendin tone ka objekte te vjetra dhe qe paraqesin kulturen e banimit dhe
te ndertimit te paraardhesve tane.

Fig.5.14 Muri Kinez - nje nga Fig.5.15. Piramida e Keopsit ne Egjipt- mjeshtria e
"7 mrekullite boterore". ndertimit eshte akoma nje mrekulli.

Detyre:
• Njihuni me gjeresisht me mrekullite e tjera boterore te ndertimit.
• Grumbulloni te dhena edhe per objekte te njohura ne vendin tone, si~ jane: Kul

la e Dukagjinit, Ura e gurit ne Prizren etj.

Objektet ndertohen prej materialeve te ndryshme. Njohja e vetive te
materialeve eshte shume e rendesishme ne fazen e projektimit dhe te
ndertimit te objekteve. Ato duhet f i pergjigjen destinimit ne aspektin evetive
konstruktive dhe estetike. Per kete qellim, behen analiza te ve~anta ne lidhje
me pershtatshmerine e materialeve ndertimore per elemente te ve~anta.
Zgjedhja e materialeve eshte ne varesi nga nje numer i faktoreve si~
jane: ~mimi, vetite e materialeve, jetegjatesia e materialeve, lehtesia e venies
ne veper si dhe shpejtesia e ndertimit. Objektet ndertimore perfshijne ne
vete nje seri veprash, si~ jane: rruget, hekurudhat, urat, tunelet, aeroportet,
objektet industriale, objektet sportive, objektet kulturore etj. Te gjitha
objektet ndertimore, e me kete edhe materialet perkatese, i nenshtrohen
veprimit te ngarkesave te ndryshme, si dhe ndikimit te ambientit. Keto
ngarkesa shkaktojne deformime te brendshme ne materiale. Per kete arsye
secili material definohet me vetite:

• kimike (ndikime te ndryshme qe kane natyre kimike),
• fizike (ngjyra, shkelqimi, pen;ueshmeria e nxehtesia etj.),

• mekanike (rezistenca, qendrueshmeria dhe elasticiteti) dhe
• teknologjike (prerje, gdhendje, farkim etj.)
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune: Detyra praktike 5.3 dhe 5.4 sipas

udhezimeve.

5.7 Llojet e materialeve ndertimore

Diskutoni paraprakisht per materialet ndertimore dhe perdorimin e tyre. Shprehni
njohurite tuaja dhe krahasoni me ato e jane dhene ne vazhdim.

Varesisht nga pozita ne konstruksion materialet e ndertimit klasifikohen ne
dy grupe themelore:
• materialet qe perdoren per ndertimin e konstruksioneve mbajtese

(materialet nga argjila, guri, betoni, ~eliku, alumini etj.),
• materialet me kerkesa te ve~anta per mbrojtjen e konstruksioneve

nga mjediset e demshme si dhe per te rritur vetite e shfrytezimit dhe
komoditetin ne to (materialet termoizoluese, akustike, hidroizoluese,
dekorative etj.).

Argjila - eshte lende e pare dhe baze per
prodhimin e materialeve argjilore. Prej
argjiles ndertohen tullat, blloqet, tjegullat
dhe produkte te tjera ndertimore:

Fig.5.16 Llojet e materialeve nga argjila dhe perdorimi tyre.

Gjipsi - eshte material lidhes dhe perfitohet nga guri special, i njohur me
emrin SADRA qe merret ne natyre. Gjipsi ka veti shume te mira ndertimore,
sepse paraqet nje material lidhes qe perpunohet lehte. Eshte shume i
pershtatshem per krijimin e siperfaqeve te lemuara, ka mase shume te vogel
dhe shpesh perdoret ne forme te pllakave.

Fig.5.17 Paketimi me i zakonshem i gjipsit dhe zbatimet e tij.

<;imentoja-itakongrupitte materialeve ndertimore silende lidhese. Perfitohet
nga argjila dhe guri gelqeror. Sot eshte perberesi kryesor per perfitimin e
betonit, i cili paraqet materialin kryesor ne ndertimtarine bashkekohore.
Betoni eshte shume i shpejte, shume i forte, dhe perfitohet nga perzierja e
~imentos, zhavorrit dhe ujit, duke arritur veti te ngjashme me gurin natyror.
Ne shume raste i shtohen shufra hekuri, duke krijuar te ashtuquajturen
armature, e cila fillon te perdoret qe nga themelet e ndertesave, shtyllave
mbajtese etj.

Fig.5.18 <;:imentoja dhe perdorimi i saj ne muratim dhe betonim te themeleve dhe shtyllave
mbajtese te ndertesave.

Stiropori - Stiropori si material ndertimor krij ohet prej granulave (kokerrzave
te vogla} te polistirenit, e cila si lende e pare perfitohet gjate perpunimit
te naftes dhe eshte e ngjashme me kokerrzat e sheqerit. Stiropori i takon
grupit te materialeve ndertimore qe perdoren per izolim te temperatures dhe
zerit, por perdoret shume edhe ne paketimin e prodhimeve te gatshme ne
lemenj te ndryshem te industrise. Me ndihmen e stiroporit mbrohen muret
dhe siperfaqet e nderteses nga ndryshimet e jashtme te temperatures dhe
zvogelohet depertimi i tyre brenda objektit te banimit

Ne figurat ne vazhdim jane paraqitur modele dhe zbatime praktike te
stiroporit.

Diskutoni per rendesine e ketyre puneve. Shtoni dhe te tjera sipas njohurive qe
keni.

Fig.5.19 Profil nga stiropori. Fig.5.20 Dekorime me stiropor.

Fig.5.21 Izolimi i fasadave me stiropor. Fig.5.22 Izolimi i kulmeve me stiropor.

5.8 Makinat e ndertimit dhe parimet e funksionimit te tyre

Diskutoni: Njeriu perdor vegla dhe makina per te lehtesuar punet e veshtira nder
timore. <;fare jane ato? Perse sherbejne? Shpjegoni perdorimin e tyre ne jeten e
perditshme!

Fig.5.23 Vegla te ndryshme per pune ndertimore.

Per pune te medha ndertimore, siG jane shtepite, ndertesat e banimit,
objektet industriale, urat dhe te tjera, njeriu perdor makina teknike shume
te persosura. Makinat e ndertimit mund te ndahen sipas kritereve te shumta,
por ndarja kryesore eshte sipas llojit te punes qe e kryejne. Ne baze te ketij
parimi, makinat ndertimore ndahen ne:
1. Makina per punet tokesore,
2. Makina per ngritje dhe transport,
3. Makina per perzierje.
Nje numer i madh i makinave ndertimore mund te perdoret edhe per
kryerjen e puneve jashte ndertimtarise, veGanerisht ne miniera, bujqesi,
energjetike dhe fusha te tjera. Zakonisht ne ndertimin e tyre bejne pjese:
Sistemi komandues dhe drejtues, korniza e makines, mekanizmi per
transmision (levizje) dhe frenim, motori dhe pjeset punuese.
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 5.5 sipas udhezimeve.

5.9 Makinat per punet tokesore

Ne grupin e ketyre makinave bejne pjese makinat, te cilat perdoren per
germim, ngarkim, shkarkim, rrafshim, ngjeshje dhe veprime te tjera me
materialet tokesore ne vendet e ndertimit. Ne grupin e ketyre makinave
bejne pjese: eskavatori, buldozeri, ngarkuesi, vin\'.i etj. Veglat punuese te
tyre jane te formave te ndryshme: te luges, te thikes, te rrafshuesve etj.
Eskavatori - eshte makine vetelevizese, e cila sherben per germim, ngarkim
dhe transport te materialit ndertimor ne distanca te vogla. Pjesa punuese e
tij eshte ne forme luge. Mund te jene te llojeve te ndryshme, varesisht nga
terreni ne te cilin perdoren. Varesisht nga sistemi i levizjes, mund te jene: me
rrota, me zinxhire ose ne binare.

Fig.5.24 Lloje te ndryshme te eskavatoreve.

Buldozeri- eshte makine shume efuqishme per kryerj en epuneve ndertimore.
Makina baze e nje buldozeri eshte traktori (zinxhiror ose me rrota). Ne anen
e perparme te traktorit eshte montuar pjesa e ve~ante (plori) qe ta germoje
token dhe ta shtyje token e germuar.

Fig.5.25 Lloje te ndryshme te buldozereve.

Zgjeroni njohurite: Analizoni eskavatoret dhe buldozeret e treguar ne figurat e
mesperme. Bisedoni per ngjashmerite dhe dallimet ndermjet tyre. A mund te
kryejne pune nen dhe mbi nivelin e vet?

5.10 Makinat per ngritje dhe transport

Vin~i, ashensori vertikal dhe makina te ndryshme per transport (kamiona te
ndryshem), perbejne grupin e makinave te kesaj kategorie.
Vinfi - eshte makine qe perdoret per ngritje, zbritje dhe transport te peshave
ne distanca te caktuara. Mund te jene te fiksuar ose te levizin neper binare
dhe jane makina qe jane prezente ne ~do hapesire te ndertimeve te larta.

Fig.5.26 Virn;:i dhe perdorimi i tij ne ngritjen e materialeve ndertimore.

Fig.5.27 Ashensori per ngritje vertikale te ngarkesave dhe makinat per transport te
materialit ne punishte.

5.11 Makinat per perzierje

Keto makina perdoren per transportin e betonit te gatshem nga baza e
betonit e deri ne vendin e ndertimit. Betoni vendoset ne kazanin per bartje,
i cili rrotullohet ne menyre te vazhdueshme. Ne kete menyre betoni ruan
vetite e nevojshme per perdorim praktik, ndersa me pompa speciale hedhet
deri ne pozicionin e nevojshem.

Fig.5.28 Perziersi dhe pompat per hedhjen e betonit ne lartesi te ndryshme.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 5.6, 5.7 sipas udhezimeve.

6. Strukturat, mekanizmat, forcat dhe energjia

6.1 Burimet e energjise elektrike

Burimet mete thjeshta te energjise elektrike jane bateria, akumulatori dhe
dinamo, ndersa burimet me te rendesishme jane gjeneratoret ne centralet
elektrike dhe celulat diellore.

Fig.6.1. Burimet e riperteritshme e
energjise elektrike.

6.1.1 Baterite

Baterite jane burimet elektrike me te thjeshta te energjise elektrike, dhe
te cilat jane njeheresh edhe burimet e para. Baterite bejne shnderrimin e
energjise kimike ne energji elektrike.
Baterite i perdorim per llambat e dares, oret, kalkulatoret, lodrat dhe
ngjashem. Baterite perbehen prej nje apo me shume celulave. Celula
perbehet nga ena ne te cilen jane dy elektroda dhe elektrolitit, e te cilat
reagojne ne mes vete, dhe keshtu formohet tensioni elektrik. Keto materie
me kohe shnderrohen dhe bateria do te zbrazet. Bateria e zbrazur eshte e
paperdorshme. Materiet e baterise jane ndotese te mjedisit, andaj baterite e
zbrazura duhen grumbulluar ne nje vend e jo te hidhen ne mbeturina.

Fig 6.2. Baterite dhe akumulatori.

6.1.2 Akumulatori

Edhe akumulatoret sikurse baterite perbehen prej nje apo me shume celulave.
Celula perbehet prej dy elektrodave dhe elektroliti, te cilet reagojne ne mes
vete.
Akumulatoret jane bateri, te cilat pasi te zbrazen mund te mbushen duke u
lidhur ne nje burim te energjise elektrike. Akumulatoret mund te zbrazen
dhe te mbushen shume here. Edhe materiet e akumulatorit jane ndotese
te mjedisit dhe me keto duhet te veprohet njejte sikurse me baterite.
Akumulatoret perdoren atehere kur shpenzuesit kerkojne burim te energjise
elektrike me fuqi mete madhe sesa te baterive.

6.1.3 Dinamo

Dinamo eshte nje burim i thjeshte i energjise elektrike. Dinamo eshte pjese e
domosdoshme ebi~ikletes. Rrota e dinamos mbeshtetetne gomen ebi~ikletes,

atehere kur deshirojme qe llamba e bi~ikletes te ndizet. Rrotullimi i rrotes
se bi~ikletes transmetohet ne gomen e bi~ikletes. Ne dinamo rrotullohet
magneti i cili ne skajet per~uese formon tension elektrik. Nese bi~ikleten e
ngasim me shpejt, edhe magneti i dinamos do te rrotullohet me shpejt e me
kete rast llamba do te ndrite me shume.

Fig 6.3. Dinamo e bi~ikletes.

6.1.4 Gjeneratori

Gjeneratori eshte pajisje qe ben shnderrimin e energjise mekanike ne
energji elektrike. Energjia elektrike qe ne e perdorim ne jeten e perditshme
prodhohet nga gjeneratoret te vendosur ne centralet elektrike. Gjeneratorin
ne centralin elektrike e ve ne levizje turbina, e cila mund te jete me avull,
uje dhe ere. Ne termocentrale turbina vihet ne levizje me avullin i cili
fitohet me djegien e thengjillit, naftes, gazit natyror ose reaksionit nuklear.
Ne hidrocentrale turbina vihet ne levizje me renie te ujit nga lartesia. Ne
termocentrale si burim i energjise shfrytezohet energjia termike, ndersa ne
hidrocentrale shfrytezohet energjia e ujit.
Me poshte jane treguar hidrocentrali i Fierzes ne Shqiperi dhe termocentrali
Kosova B.

Fig. 6.4. Hidrocentrali i Fierzes. Fig 6.5.Termocentrali Kosova B.

6.1.5 Celulat diellore

Celulat diellore jane burime te energjise elektrike te cilat nuk e ndotin
mjedisin. Ne celulat diellore drita e diellit drejtperdrejt shnderrohetne energji
elektrike. Keto kane fuqi te vogel dhe tension te ulet, andaj ato kryesisht jane
perdorur per shpenzues te vegjel si jane kalkulatoret dhe oret. Qe te fitohet
fuqi dhe tension me i madh, disa celula diellore lidhen ne seri dhe ne paralel
duke formuar modulet diellore si jane treguar ne figuren ne vazhdim.

Fig 6.6. Modulet diellore per prodhim te energjise elektrike.

Modulet diellore radhiten ne burimet e energjise elektrike alternative te
cilat nuk e ndotin mjedisin. Keto burime te energjise elektrike kane filluar
te perdoren shume kohet e fundit per prodhimin e energjise elektrike per
shfrytezim ne shtepi individuale (Fig.6.7 a) apo edhe per prodhimin e energ-
jise elektrike ne centralet diellore me fuqi mesatare (Fig.6.7b).

Fig .6.7. a) b)

a) Aplikimi i moduleve diellore per prodhimin e energjise elektrike per shtepi
b) Centralet diellore per prodhimin e energjise

Shembuj te funksionimit te pajisjeve te ndryshme

Si prodhohet energjia elektrike mund ta gjeni ne kete link:
https://www.youtube.com/watch?v=NsQiVIPy6CA

Si funksionon nje bateri:
https://www.youtube.com/watch?v=gWKOjncBMCQ

6.2 Rryma elektrike dhe qarku elektrik •
•
Pajisjet e caktuara per punen e tyre duhet te perdorin rrymen elektrike, pr -
andaj edhe quhen pajisje elektrike. Pajisje shtepiake te cilat per punen e
tyre iu nevojitet rryma elektrike, jane: shporeti elektrik, bojleri, frigoriferi,
televizori, kompjuteri, llambat etj. Keto pajisje rrymen elektrike e marrin nga
prizat e vendosura ne muret e shtepise sane.

Rryma elektrike eshte levizj a apo rrj edhj a e elektroneve neper per~ues. Rruga
qe e pershkon rryma elektrike quhet qarku elektrik.

Qe rryma elektrike te rrjedhe neper qarkun elektrik
atehere duhet te kemi baterine, per~ues dhe po~at
elektrike te drites. Ne qarkun e treguar ne Fig.6.8 rry-
ma elektrike dote rrjedhe nga poli negativ i baterise
neper per~ues dhe do te ndizen po~at.

Fig 6.8. Qarku elektrik.

Qarku elektrik mund te jete i hapur apo i mbyllur. Kur nje qark eshte i
mbyllur, eshte i kompletuar dhe nuk ka nderprerje ne rrugen qe elektronet
duhet te pershkruajne. Kur qarku eshte i hapur, nuk eshte i kompletuar dhe
elektronet nuk mund te rrjedhin tejpertej.

a) b)

Fig.6.9. Qarku elektrik (a) i hapur dhe (b) i mbyllur.

Per hapjen dhe mbylljen e qarkut elektrik vendoset c;elesi. <;elesi ben kyc;jen
dhe shkyc;jen e qarkut elektrik per te ndezur dhe fikur poc;in.

Fig.6.10. Qarku elektrik me 9eles, bateri dhe po9.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 6.1, 6.2 dhe 6.3 sipas udhezimeve.

6.3 Tipet e qarkut elektrik

Ekzistojne dy lloje te qarqeve elektrik, qarku paralel dhe qarku seri. Qarqet
paralele ofrojne disa shtigje te ndryshme per rrymen elektrike. Qarqet seri
e detyrojne rrymen te rrjedhe vetem neper nje rruge; me fjale te tjera, rryma
rrjedh neper te gjithe komponentet elektrike te njepasnjeshme te qarkut ne
seri.
Ne qarkun elektrik ne te cilin jane lidhur ne seri bateria dhe poc;i, figura ne
vazhdim a), rryma pershkon nje rruge. Ne qarkun elektrik ne te cilin jane
lidhur ne paralel bateria dhe poc;at, figura ne vazhdim b), rryma pershkruan
me shume se nje rruge.

(a) (b)

Fig.6.11 Lidhja ne seri (a) dhe lidhja paralele e po9eve (b)

6.4 Percuesit e rrymes elektrike

Per~uesit jane trupa ose materiale qe lejojne rrymen elektrike qe te kaloje
tejpertej tyre. Metalet qe per~ojne rrymen elektrike mire jane bakri, alumini,
bronzi, zinku, hekuri dhe kallaji. Uji i kripur eshte gjithashtu nje per~ues i mire.

Rezistenca

Rezistenca eshte pjese e nje qarku elektrik qe reziston rrjedhjen e rrymes elek-
trike (per shembull, duke transformuar ate ne nxehtesi ose drite, site shporetin
elektrik ose te po~at). Ne nje qark elektrik, prania e nje rezistence kufizon
rrymen elektrike dhe parandalon demet qe lidhen me lidhjet e shkurtra.
Njesia qe perdoret per matjen e rezistences eshte omi (simbol: D.).

Rryma elektrike

Amperi (simboli A) eshte njesia qe perdoret per matjen e intensitetit te rrymes
elektrike.

Tensioni

Volta (simboliV) eshte njesia qe perdoretper rnatjen e tensionit elektrik, qe njihet edhe si
"diferenca epotencialitelektrik".

Lidhja e shkurter

Lidhja e shkurter ndodh kur dy per~ues neper te cilet ka rryme elektrike
aksidentalisht bien ne kontakt, qofte drejtpersedrejti ose nepermjet nje
objekti per~ues. Kur te ndodhe kjo, rryma dote rrjedhe pa pengese per shkak
se rezistenca e lakut e formuar nga dy per~uesit eshte shume e dobet. Rryma
shume e madhe qe paraqitet dote nxehe telat dhe mund te shkaktoje zjarrin.
Siguresat dhe nderpreresit i detektojne rrymat jashtezakonisht te larta dhe
nderpresin qarkun, e kjo ndihmon per te parandaluar zjarret.

Bateria

Baterite jane rezerva te energjise kimike qe mund te transformohet ne
energji elektrike. Celulat elektrike te vogla (zakonisht te quajtura bateri) jane
shembuj te baterive te thjeshta qe perdorim ne jeten e perditshme.

Izolatoret

Izolatoret, si druri dhe plastika, jane materiale qe nuk e transmetojne me
lehtesi te nxehtet, te ftohtet ose rrymen elektrike. Per~uesit elektrike jane te
mbuluar me nje izolator qe te parandalon goditjen elektrike dhe lidhjen e shkurter
qe mund te shkaktoje zjarr.

Zbuluesit

Thomas Alva Edison (1847-1931), shpikesi nga SHBA i cili ka konstruktuar
po~in e pare elektrik. Ai gjithashtu shpiku shume pajisje te tjera, duke perf-
shire fonografi, paraardhesi i gramafonit.
Aleksander Volta (1745-1827), nje fizicient italian ka shpikur baterine e pare
elektrike.

Pyetje dhe diskutime
Zgjedh pergjigjen e duhur per secilen pyetje, duke shenuar shkronjen ne vije.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 6-4 sipas udhezimeve.

6.5 Simbolet elementare elektrike si dhe perdorimi i tyre ne
qarkun elektrik

Per tregimin e qarqeve elektrike perdoren simbolet per vizatimin e tyre.

Qarqet elektrike paraqiten me skemat elektrike me ane te simboleve.

Per vizatimin e skemave elektrike ne perdorim simbolet elektrike, te cilat

jane dhene ne tabele.

Tabela. 6.1

+- Bateri a

~I

Perc;uesi

® Poc;i elektrik

c'-o-- C::elesi i hapur

---0 "--- C::elesi i mbyllur
Motori
®

)? Zilja

6.6 Skemat e lidhjeve te ndryshme

Kemi dy tipe te lidhjes se qarqeve e te cilat quhen qarqe ne seri dhe paralel.
Komponentet ne qark lidhen me per~ues. Nese qarqet nuk jane te degezuara,
kemi te bejme me qarqet serike. Nese qarqet jane te degezuara, kemi te bejme
me qarqet paralele.

6.6.1 Qarku serik

Ne qarkun serik disa komponente jane te lidhur njeri pas tjetrit ne seri. Nese e
shikoni skemen e qarkut serik (Fig. 6.12), nga njera ane e baterise ne tjetren, ju
duhet te kaloni neper te gjithe komponentet e ndryshem te qarkut.

Fig.6.12 Qarku serik.

Nese dote vendosni me shume po~a ne nje qark serik, po~at dote kene ndri~im
mete ulet sesame nje po~. Ne nje qark serik, nese nje llambe prishet ose nje
komponent eshte i shky~ur, qarku eshte i prishur dhe te gjithe komponentet
nuk punojne.

Fig.6.13 Qarku serik nuk punon nese demtohet nje komponent.

Nese deshironi te dini se ka deshtuar nje komponent, mund ta kuptoni nga
qarqet serike. Per keto qarqe gjithashtu perdoren me pak per~ues, sesa per
qarqet paralele.

6.6.2 Qarku paralel

Ne qarkun paralele komponentet e ndryshem jane te lidhur ne dege te
ndryshme te qarkut. Nese e shikoni skemen e qarkut paralel (Fig. 6.14), nga
njera ane e baterise ne tjetren, ju duhet te kaloni neper te gjitha komponentet
e ndryshem, nese do te pershkruani te gjitha deget.

Fig.6.14 Qarku paralel.

Ne nje qark paralel, nese nje llambe prishet ose nje komponent eshte shky~ur
ne njeren dege paralele, komponenti ne degen tjeter paralele vazhdon te
punoje. Dhe, ndryshe nga nje qark serik, nese dote shtohen dege paralele me
po~a, po~at dote kene ndri~im te njejte.
Qarqet paralele jane te dobishme nese deshironi te punojne komponentet e
tjere te qarkut, edhe nese nje komponent ka deshtuar. Prandaj, kjo eshte pse
ne shtepite tona qarqet elektrike jane te lidhura me qarqe paralele.

Fig 6.15. Qarku paralel punon edhe nese demtohet nje komponent.



3. Cili ~eles apo ~elesa duhen mbyllur qe po~i te ndizet?
a. Vetem Gelesin 2
b. Vetem Gelesin 1
c. <;elesat 1 dhe 2

4. Nese po~i 2 eshte zhvidhosur nga mbajtesi, ~ka dote ndodhe me po~in 2?
a. Ai dote ndriGOje me shume
b. Ai dote fiket
c. Ai dote ndriGoje njejte

s. Gfare duhet te bejme ne kete qark qe te ndizet po~i 2?

a. Duhet te mbyllet Gelesi 1
b. Duhet te mbyllet Gelesi 2
c. Duhet te mbyllet Gelesi 2 dhe Gelesi 1

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 6.5 dhe 6.6 sipas udhezimeve
Nxenesit mund te provojne te ndertojne nje bateri te limonit.
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 6.7 sipas udhezimeve

7. Teknologjia e informacionit dhe e komunikimit

7.1 Rregullat e sjelljes ne laboratorin me kompjutere

Perdorimi i teknologjise se informacionit dhe komunikimeve eshte
drejtpersedrejti i lidhur me shfrytezimin e kompjutereve dhe pajisjeve te
tjera qe mundesojne lidhjen dhe funksionimin e tyre ne rrjet. Kompjuteret
jane pajisje teknologjike, te cilat duhen perdorur me shume kujdes.

(_P_r_a_, s_i_te_·· _si_ll_em_ i7_. P_e_··r_~_fa_r_e_d_u_h_e_t t_e_· k_u_jd_e_s_e_m_i_? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _)

Para se te shkoni ne laboratorin me kompjutere, njihuni me rregullat te
cilat du hen respektuar!

RlmCUIUT II !JIII.U~! JIii U■OUTOR

Mbani qetcsi Nub lejohet pcrclorimi
i ushqimit

Mos uraponi Jhts,pni uetem Largohunl nga
ne laborator me leje faqet jo eduhatiue

P crcloreni m.e Ren.ditni tc gjitha
shumehujdu
pad te perfundoni

m C sim .in

Tabela 7.1. Rrespehtoni te gjitha heshilJat tjera te mesimdhenesit

7.1.1 Puna me kompjuter, ipad ose telefon te mencur

Puna me kompjuter kryhet duke shfrytezuar nje program, i cili funksionon si
nje ndermjetes (interfejs) grafikndermjetperdoruesit, programeveperkryrjen
e puneve te ve~anta (programeve aplikative) dhe pajisjeve te kompjuterit
personal, i njohur me shkurtesen GUI (graphical user interface). Programi
i tille quhet Sistemi operativ Windows dhe paraqet nje teresi programesh te
ndryshme, te cilat funksionojne si nje teresi unike programore. Nepermjet
tyre shfrytezuesi perdor nje sistem elektronik mjaft te nderlikuar, si~ eshte
kompjuteri personal. Baza e punes se ketij sistemi jane dritaret, prandaj edhe
eshte quajtur Windows (dritare). Windowsi ofron nje sere mundesish per
komunikimme kompjuter, si~jane: menute, dritaretperdialoge, tastet, ikonat
(figura te vogla qe paraqesin njesi te ndryshme te kompjuterit, foldera ose
fajlla te ndryshem), etj. Ky program ofron mundesi per pune te njekohshme
te disa programeve. Versionet e fundit te programit Windows jane: Windows
10 (2015), Windows 8 (2012), Windows 7 (2009), etj. Perfundimisht, sistemi
operativ eshte pergjegjes per funksionim unik te gjitha njesive te nje
kompjuteri (njesia qendrore, monitori, miu, tastiera, shtypesi etj. ), si dhe per te
gjitha detyratte cilatperdoruesi duhet t'i kryeje (ruajtja e shenimeve, kopjimi,
fshirja, shtypja e dokumenteve, komunikimi me kompjuteret e tjere, etj.).

Fig .7.1. Njesite harduerike te nje kompjuteri.

Detyre: Me ndihmen e mesimdhenesit praktikoni ky~jen e njesive harduerike
te nje kompjuteri, duke perdorur kabllot e pajisjeve dhe startoni ate ne pune.

Detyre: Me ndihmen e mesimdhenesit praktikoni ky~jen e njesive harduerike
te nje kompjuteri, duke perdorur kabllot e pajisjeve dhe startoni ate ne pune.
Ne rastin e pajisjeve elektronike portabile, si~ jane tablet-kompjuteret (iPAD-
et etj.), telefonat e men~ur etj., shfrytezojne sisteme operative mobile. Keto
pajisje po behen gjithnje me atraktive, per shkak te mundesive te mobilitetit
dhe mundesive ne rritje te perpunimit te shenimeve. Sisteme te tilla jane:
Apple iOS dhe Google Android.

•

Fig.7.2 Pamja e ikonave ne faqen e nje iPAD-i.

Ne vazhdim jane pershkruar disa veprime themelore qe jane baze e shumices
se versioneve te sistemit operativ Windows. Keto veprime mundesojne
perpunimin, ruajtjen dhe shkembimin e informacioneve edhe me pajisjet e
tjera teknologjike per komunikim.

7.2 Veprimet me shenime kompjuterike dhe ruajtja e tyre

(_s_i _or_g_a_n_iz_o_h_en_do_k_u_m_e_n_te_t_n_e_k_o_m_p_ju_t_e_r?_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _)
Te gjitha dokumentet, pavaresisht se ~fare lloji jane, ruhen ne kompjuter ne
forme te dokumenteve kompjuterike dhe permbajne adresat e tyre. Vetem
ne kete menyre mund te gjenden dhe hapen per perdorim. Ato mund te jene
dokumente ne forme te teksteve te shkruara, kenge, video incizimeve, lojra,
programe dhe shume lloje te tjera.
Si organizohen dokumentet ne kompjuter?
Dokumentet ne kompjuter paraqiten nepermjet ikonave, te cilat jane figura
te vogla, varesisht nga lloji i dokumentit ose grupit te dokumenteve, me
emertime te caktuara. Dokumentet e ve~anta quhen fajlla, ndersa grupe te
fajllave organizohen dhe ruhen ne kuader te ikonave qe njihen me emrin
Folder. Nje folder mund te permbaje nje ose me shume fajlla, por per arsye
te ve~anta mund te jete edhe i zbrazet.

Fig.7.3. Pamja e ikonave ne faqen e nje kompjuteri.

Llojet e ikonave

Ikonat mundesojne lidhjen e drejtperdrejte te shfrytezuesit me dokumente,
programe dhe permbajtje te tjera kompjuterike. Duke klikuar mbi ikonen
e nje fajlli, ai do te hapet. Ndersa, nese klikohet mbi nje folder, do te hapet
dritarja e cila permban te gjitha ikonat e ruajtura ne te.

lkona te dokumenteve dhe
prog rameve te ndrys hme

Ii) 1io'osoft Word l!Jocumen
his C
IXI 1krosoft E.x,oel
IIJS1C
klterV'ideo Win D\liD
Th p-

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.1 dhe 7.2 sipas udhezimeve.

Krijimi i fajllave dhe folderave

Varesisht nga programi qe perdoret gjate punes me kompjuter, mund te
krijohen dhe ruhen fajlla te ndryshem ne kompjuter. Fajllat e krijuar, te
cilet i takojne nje grupi te perbashket, ruhen brenda nje folderi te ri dhe me
emertim te cilin e shkruan shfrytezuesi.

Si mund te krijohet nje fajll i ri dhe te ruhet ne kompjuter?

Fajllat e rinj krijohen ne programe qe perdoren per kryerjen e puneve me
kompjuter. Nese punohet nje vizatim ne programin Paint, ai duhet ruajtur

(memoruar) ne memorien e kompjuterit (Disk ose te tjera), ne kuader te
nje folderi, i cili eshte krijuar paraprakisht dhe te cilit i vendoset emertimi
i caktuar. Zakonisht ne ate folder do te ruhen edhe fajllat e tjere qe kane te
bejne me vizatimet e realizuara ne kete program ose edhe ne programe te
tjera. Ne kete parim krijohen dhe ruhen te gjitha dokumentet kompjuterike.
Te krijojme nje folder me emrin Vizatimet, brenda te cilit do te ruhen fajllat
te cilet i permbajne vizatimet e krijuara.

• Krijojme folderin e ri

Nese folderin e ri e krijojme ne faqen punuese te kompjuterit (desktop),
atehere duhet te shtypet tasti i majte i miut, ne cilendo pozite te hapesires
(provoni praktikisht) dhe te klikohet opcioni New - Folder.

Percillini udhezimet vijues sipas hapave:

• Hapi i pare:

View ► Fiolder
Sort by ► Shortcut
Refre:s'.h
Ctrl+Z Microsoft Office Accesis 2007 Database
Paste Bitmap image
Paste shortcut ► Contact
Undo Rename Micrc,:.oft Offi,e. _ordl Dowrnem
@i Groove Folder Synchronization ► Mic:rOioft Office PowerPofn Pr,esen aUo
► Microsoft Office Publi.sh@r Doc,um nt
B' Graphics Prope ies... WinRAR arch~

......J Graphics Options ext li:locume1111t

Screen reso'lution Microsoft Office E'lccel ol'k$h~t
• Gadgets mAA_R ZIP archive

Perso,na,lize Brie case

Kjo eshte nje adrese e re, ne te cilen mund te vendosen shume fajlla.
Megjithate, paraprakisht duhet te emertohet sipas permbajtjes se fajllave
qe do te vendosen ne kete folder. Zgjedhet ikona New Folder dhe klikohet
me tastin e djathte te miut. Nga menuja e fituar zgjedhet dhe ekzekutohet
opcioni Rename. Pas ketij hapi, mund te shkruhet emertimi i deshiruar, ne
kete rast Vizatimet (percilleni hapin e dyte).

• Hapi i dyte:

Op with A.do~ A robat R ad DC
Open
Print
Edlit i h PDHditor6 Pro
Print
•> Ch~ck ror Plagi rism 1[intcmet-wid,J

Scan 2007-PSU-eva luation-report.pdf
Shred using AVG
Open with

Sharewi h
Add to archive...
Add to "2007-PSU-evalu tion- ,polt.r r·
(Qmpr~s c1nd emc,il...
Cornpr~ss to "1007-PSU-~aluation•report.rar" and email
Restore preo.i:iousver$ion~

Send to

Cut
Copy

Cre,fe ~hortcut
Delete
R,name

Verejtje: Mos shenoni emrin e njejte me ndonje emer ekzistues, per te cilin
paraprakisht do t'ju paralajmeroje programi.

( Detyre: Provoni praktikishtveprimet e siperme. Perktheni dhe kuptoni permbajt:.)

I jen e fjaleve ne gjuhen angleze Rename, New etj.

~~

Krijojme nje fajll te ri

Per te krijuar fajlla te rinj, te cilet iu takojne programeve te ndryshme, duhet
te zgjedhet serish opcioni New nga menuja e mehershme. Te gjitha opcionet
te cilat nen ate Folder dhe Shortcut, ofrojne fajlla te rinj te cilet mundesojne
krijimin e dokumenteve te shkruara, dokumenteve tabelare, vizatimeve etj.
Fajllat mund te kapen me miun dhe te vendosen ne cilindo folder.

Percillni grafikun e veprimeve:

folcm
Shom:

Conta
1Micro5i0 · ice ordi Oo umw
1Microso ffice P etPo·ntt resenta ·on
Microso Office P b mer Docurn
WrnR'AR archive
TextDocumn
1M· rosoft - ice Exce1 o heel:
. nAARZIP ar,chr.·c

Detyre: Krijoni fajlla te rinj dhe emertoni sipas procedures se pershkruar me

lart. Keta fajlla vendosini ne folderin Vizatimet. Shpjegoni ate qe ndodh.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.3, 7,4 sipas udhezimeve

7.3 Puna me programe

Ne kete pjese do te pershkruhet perdorimi i disa programeve kompjuterike
te cilat jane pjese e programit operativ Windows (Program i cili e aktivizon
kompjuterin) dhe kane te bejne me llogaritjen matematikore me kompjuter,
vizatimin, ekzekutimin e muzikes, te lojrave etj.
Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.6, 7,7 sipas udhezimeve

7.3.1 Kalkulimet matematikore me kompjuter

Per realizimin e llogaritjeve matematikore me kompjuter ne do te
bazohemi ne programin Calculator i cili eshte pjese e programit operativ
Windows, megjithese ekzistojne shume programe kompjuterike te
cilat mundesojne llogaritje matematikore shume me te nderlikuara.
Me kete program mund te behen kryesisht njehsime matematikore,
te ngjashme me ato qe mund te behen me kalkulator te zakonshem.
Shfrytezohet kryesisht me perdorimin e miut dhe te tastieres.

(..s..._i _m_u_n_d_te_·· _ha_p_e_t_k_y_p_ro_g_ra_m_ ?__________________)

Ne te gjithe kompjuteret ekziston programi per llogaritje matematikore, i
quajtur Calculator. Varesisht nga versioni i programit Windows (programi
qe aktivizon kompjuterin), ndryshon procedura per ekzekutimin e tij. Ne
rastin tone (Windows 10) duhet te ndiqen hapat vijues.

1. Shtypet teksti Calculator ne shiritin
vijues:

DD ilL !"$ V □

St nda1r"d

Q1

> . ,...1\,1~ . !I:
Ml· ~

% ✓ x;;: ~

c £ C' .

78 9X

4 56

1 2 3,

0-

Fig.7-4. Startimi i programit Calculator

(fare kuptimi kane opsionet e programit Calculator?

r:I X

Llogarit = Standard Tastet per
perqindjen memorim

Llogarit rren- 0 logarit vleren

jen katrore te ,~~===-~ :--....!M!!.:+::.._~!.M:-...___M_S!~_ ~...,l-:J Pjeseton
numrit numrin 1 me
c.:faredo numri
"/., ✓ x2
Fshin Fshin shifren
e fundit
numrin e CE C <ii

fundit

Fshin te 89

gjithe numrat 56 Operacionet Fig.7.5_
e shtypur 23

Percakton Opsionet e programit
calculator.
parashenjen 0 aritmetike
e numrit

Detyre: Provoni llogaritje te ndryshme aritmetike me Calculator. Verifikoni
rre ullat e llo aritjes aritmetike.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.8, 7,9 dhe 7.10 sipas udhezimeve.

7.3.2 Ekzekutimi i lojerave me kompjuter

Ne ~astet e argetimit kompjuteri mund te shfrytezohet per lojera te ndryshme,
te cilat mund te gjenden pa ndonje veshtiresi. Ato mund te ekzekutohen
drejtperdrejt ose mund te kerkojne shpaketimin e dokumenteve (instalimin
ne kompjuter). Me perparimin e teknologjise se kompjutereve, kjo pune
eshte gjithnje me e lehte. Ekzistojne lloje te ndryshme te lojerave. Lojerat per
mesim, per zhvillim te mbamendjes, per argetim, etj. Shume nga keto lojera
dhe mundesi mesimi ofrohen edhe me IPAD dhe telefona te "men~ur".

Te permendim disa sosh:

Lojrat per mesim - ky grup i lojerave mundeson zhvillimin e aftesive te
caktuara, nepermjetlojerave te ndryshme, si~ eshte rasti me Mavis Beacon. Kjo
loje mundeson rritjen e shpejtesise se shtypjes ne tastiere. Mund te zgjedhni
lojera te ndryshme, te cilat iu ofrojne argetim dhe ushtrime ne te shtypur ne
kompjuter.

RoADRAc:E GUMIIALL
GAMM
RlmTHE
FAR OFF
WAYE
CRAZY ADYEN1UR£S
CATERINQ
CREATURE
RocKSUDE
LAB

StwlK
ATfACK

UNDERIEA

KARAOKE

Pa«IUIN

CROIIING

ROADllaP

BuULEPoP

• Si duket nje loje e ketij grupi dhe si luhet- Road Race?

_______~:c::============::::====i Ne ekranin prapa timonit do te levizin shkronja ne
._...---...., menyre te vazhdueshme. Duhet te shtypni sa me
shpejt qe mundeni, ne menyre qe te mos iu erresohet

pamja per vozitje. Sa here qe shtypni ne menyre

jo korrekte, ekrani do te goditet me nje njolle. Ne

perfundim, ai dote jete i padukshem. Ne anen e

majte dhe te djathte te ekranit, dote shihet rezultati

i arritur.

Loja me vetura

Lojerat per mbamendje - Lojerat e ketilla jane te preferuara sepse bejne te
mundur zhvillimin e te meduarit logjik te femijeve. Lojera te tilla jane, per

shembull loja per radhitjen e letrave (Solitare), loja per hapjen e katroreve me
numra (Minesware), loja me blloqe, etj.

Fig.7.6. Loja me fusha te minuara. Fig.7.7. Loja me blloqe.

Detyra:
• Siguroni programe me lojera dhe provoni ato ne kompjuter me ndihmen
• e arsimtarit ose te nxenesve qe kane pervoje te mehershme.
• Instaloni programin Mavis Beacon dhe provoni lojerat qe permban.
• Rritni aftesite e shtypjes ne kompjuter me ndihmen e ketij programi?

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.11, 7.12, 7,13 dhe 7,14 sipas udhezimeve.

7.3.3 Vizatimi me kompjuter

Programi per vizatim Paint eshte njeri prej programeve me te aferta per
femije. Ky program eshte pjese perberese e Windows-it. Aktivizohet njesoj
sikur programi Calculator, por per te hapur ate duhet shtypur teksti Paint dhe
pasi shtypet me miun mbi ikonen e programit, ai dote jete gati per shfytezim.

Eshte e preferueshme qe shfrytezimi i ketij programi te behet me ndihmen
e miut, sepse ne te kunderten levizja e kursorit ne ekran dhe pozicionimi i
tij ne vendin e deshiruar, eshte shume i veshtire. Per te perdorur me lehtesi
programin Paint, eshte e nevojshme qe te njohim funksionet e veglave, te
cilat rendom kombinohen me paleten e ngjyrave perkatese.

Gjate vizatimit me programin e Paint-it duhet te keni ide se ~ka dote vizatoni.
Natyrisht, programi ofron shume mundesi per te shprehur idete tuaja, por
duhet ta fitoni pervojen e nevojshme.
Ja si mund te duket nje vizatim ne Paint. Ju mund te zhvilloni ide shume me
kreative dhe te shprehni talentin tuaj.

1 11 1 I •
I
I

,.

Fig.7.8. Vizatimi me Paint.

Vizatimi i bere duhet ruajtur ne memorien e kompjuterit. Kjo behet ashtu qe
shtypet opsioni File, ndersa nga nenmenuja qe fitohet ne kete rast merret
nenopsioni Save. Pas ekzekutimit te ketij nenopsioni, fitohet dritarja me
opsionin File name, ku shenohet emri me te cilin do ta ruani vizatimin tuaj,
p.sh., Vizatimi. Ne kete rast duhet te zgjedhni folderin tek i cili do ta ruani
kete fajll (Mund te zgjedhni folderin Vizatimi).

Verejtje:
Me ndihmen e mesimdhenesit gjeni adresen e deshiruar per ruajtjen e vizatimeve!
Ne asnje rast mos shenoni emrin e njejte me ndonje emer ekzistues per te cilin paraprakisht do t'ju
paralajmeroje te programi. Ne te kunderten do ta humbni vizatimin e meparshem.

r Ve1lat plr p&eaklimtl
trashsl~ st vij a"'"
l

Veil• per ,hf,;swmin
,e opcione,·e qei i

mundeso·nClipboud

Veglat p& for.matizunine figurave Vealat ptr 1.·iutimte .6,gura,·~ Vealat pH phcalctim.tf n&Jtrave

Fig.7.9. T'i njohim opsionet dhe veglat per pune me Paint!

Detyre: Realizoni vizatime sipas preferences suaj. Provoni te gjitha veg lat ne
program si dhe menute e programit? Kerkoni ndihmen e mesimdhenesit ne
rast nevoje.

Nxenesit punojne detyra praktike ne fletore pune:
Detyra praktike 7.15, 7.16, 7.17 dhe 7.18 sipas udhezimeve.

7.3.4 Perdorimi i programit Movie Maker - , .
.....

Eshte program kompjuterik per krijimin dhe editimin e video-materialeve.
Eshte prodhuar nga kompania Microsoft Windows dhe mund te merret
pa pagese. Me te njejtin varg te figurave mund te krijoni dhe te ruani ne
kompjuter shume video materiale. Gjate krijimit te video-materialeve, mund
te bashkengjiten efekte te ndryshme, transicion specifik prej sekuence ne
sekuence, efekte te zerit etj.

0X

0009ll,WD.OO 'ii PANELi I NGJARJEVE
◄►►