Teknologjia me TIK 7

Parathinie

Lenda meslmore Teknologji me TIK ka permbajtje pro-
gramore, nga dy ore ne jave, perkatesisht 74 ore ne vit, me
<;:'rast plani dhe programi lendor ka hyre ne fuqi per zbatim
ne te gjitha shkollat ne vitin shkollor 2018/2019.
Teksti ndihmon ne realizimin e permbajtjeve qe jane per-
caktuar ne lenden Teknologji me TIK per klasen e shtate
nepermjet metodave te ndryshme te punes, me qellim te
permbushjes te arritjes se kompetencave, rezultateve te
fushes dhe lendes permes praktikes dhe planprogramit
gjithperfshires. Teksti gjithashtu ndihmon te pergatise nx-
enesit dhe t'i orientoje ata drejt qellimeve te veta, keshillim-
in dhe orientimin ne karriere, ndermarresin e ri, mesimin e
pjeseve te teknologjise, perdorimin e tyre ne praktike si dhe
realizimin e projekteve permes mesimeve praktike.
Per realizimin e suksesshem te lendes Teknologji me TIK
perve<;: perdorimit te tekstit, mesimdhenesit mund te per-
gatisin dhe perdorin materiale te tjera pune.
Permbajtja e tekstit perfshin temat e shtjelluara me qellim
qe nxenesi te kete mundesi te njihet me keto tema: Mate-
rialet dhe perpunimi i tyre; Shkathtesite e te punuarit; Sh-
kathtesite e dizajnimit; Njeriu dhe shoqeria ne teknologji;
Strukturat, mekanizmat, forcat dhe energjia; Teknologjia e
Informimit dhe e Komunikimit; Keshillimi dhe orientimi ne
karriere dhe Ndermarresi i rio
Gjate shtjellimit te tekstit kemi pasur parasysh qe neperm-
jet shembujve te shumte, nxenesve t'u mundesohet te fi-
tojne njohuri te reja, shkathtesi dhe aftesi te shekullit 21. Le
te sherbeje ky tekst si udherrefim qe nepermjet hulumti-
mit, punes praktike dhe zgjidhjes se problemeve nxenesit
t'i zbatojne njohurite e fituara nga fusha e Teknologjise me
TIK.

Autoret

PERMBLEDHlE

1.1 Roli i plastikes ne jeten e perditshme
1.2 Materialet plastike
1.3 Nxjerrja e plastikes dhe e produkteve
gjysme te gatsh me
1.4 Llojet e materialeve plastike
1.5 Polimeret natyrore
1.6 Materialet termoplastike
1.6.1 PVC - Polivinil kloridi
1.6.2 Najloni - Poliamidi
1.6.3 Polietileni
1.6.4 Polistireni
1.6.5 Polipropileni
1.7 Materialet termostabile
1.7.1 Bakeliti
1.7.2 Materialet amino-plastike
1.8 Prodhimi i artikujve plastike
1.8.1 Injektimi
1.8.2 Ekstrudimi
1.9 Krijimi i modeleve me manuale dhe
materiale artificiale ricikluese - projekte
te ndryshme

Si te krijojme nje produkt?
2.1 Perpunimi i objekteve te ndryshme
me materia Ie a rtificia Ie
Detyre projektuese: Makina thithese
2.2 Skicimi dhe krijimi i modelit te <;:ikrikut
dhe i modeleve te tjera

3.1 Inicimi dhe skicimi i idese
3.2 Projeksioni kenddrejte i trupave
3.2.1 Projeksion i kendd rejte
3.2.2 Projeksioni kenddrejte i trupit ne tri
rrafshe
3.3 Krijimi i projekteve me programe
kompjuterike per dizajnim
3.3.1 Vizatimi me programin kompjuterik
per dizajnim

4.1 Teknologjia e ushqimit dhe rendesia e
saJ
4.2 Ushqimi i shendetshem
4.3 Tregtimi i prodhimeve ne Kosove me
shtetet perreth
4.4 Teknologjia e transportit
4.5 Ruajtja e mjedisit dhe aktivitetet
praktike
4.6 Krijimi i publikimeve per vetedijesi-
min e ruajtjes se mjedisit
4.7 Planifikimi dhe realizimi i aktiviteteve
me komunitetin per teknologji

5.1 Ndarja e strukturave
5.1.1 Strukturat e ngurta (masive)
5.1.2 Strukturat kornize
5.1.3 Strukturat guaske
5.1.4 Strukturat e kombinuara
5.2 Forca e materialeve gjate perdorimit
5.3 Krijimi i levave, makinave te thjeshta
5.3.1 Makinat e thjeshta
5.3.2 Klasifikimi i levave
5.3.3 Makinat e thjeshta - rrjedhime te
Ieves
5.3.3.1 C;i kri ku
5.3.3.2 Makina e thjeshte baze, rrafshi i
pjerret dhe makinat qe rrjedhin prej tij
5.3.3.3 Pyka
5.3.3.4 Vi d ha
5.4 Transmetuesit mekanike
5.5 Pajisjet hidraulike dhe pneumatike
5.5.1 Puna e sistemit te thjeshte hidraulik
5.5.2 Puna e sistemit te thjeshte
pneumatik
5.6 Perdorimi i burimeve te thjeshta te
energjise elektrike
5.6.1 Klasifikimi i burimeve te energjise
elektrike
5.6.2 Elementet e qarkut elektrik
5.6.3 Puna e motorit
5.6.4 Rryma alternative dhe e vazhduar
5.6.5 Analiza e punes se c;elesave
5.7 Pajisjet elektrike dhe elektronike qe
perdoren ne jeten e perditshme

6.1 Perpunimi kompjuterik i teksteve -
Microsoft Word
6.1.1 Leshimi ne pune dhe elementet
themelore te programit
6.1.2 Si te shkruajme nje tekst ne editorin
(hapesiren punuese) e programit?
6.1.3 Ruajtja (memorimi) e dokumentit te
krijuar
6.1.4 Hapja e dokumentit
6.1.5 Simbolet e vec;anta
6.1.6 Formatimi i tekstit
6.1.7 Krijimi i tabelave dhe veprimet me to
6.1.8 Shfrytezimi i figurave te gatshme
6.1.9 Shtypja e tekstit
6.2 Interneti dhe perdorimi i tij
6.2.1 Rikujtojme nga klasa VI
6.2.2 Komunikimi ndermjet komp-
jutereve
6.2.3 Shfletuesit (Browsers)
6.2.4 Komunikimi me E-mail
6.2.5 BLOG-u, krijimi dhe perdorimi i tij
6.3 Siguria e te dhenave dhe komunikimi
ne Internet
6.3.1 Si duhet te sillemi ne Internet? C;ka
nuk duhet bere ne Internet?
6.3.2 Si te mbrohemi nga programet e
padesh iruesh me?
6.3.3 Si mund te angazhohen nxenesit
per sigurine ne Internet?
6.3.4 C;fare mund te bejme per mbrojtjen
e te dhenave dhe sigurine ne Internet?
6.3.5 Aktivitete per grupin e entuziasteve
neTIK

7.1 Roli i edukimit per karriere
7.2 Ambiciet per nje profesion
7.3 Planifikimi per karrieren
7.4 Zbatimi i metodes se planifikimit te
karrieres dhe plani per te ardhmen

8.1 Veprimtarite e ndermarresve
8.2 Fillimi i nje biznesi te ri
8.3 Nevojat, deshirat dhe sjellja e kon-
sumatorit
8.4 Ushtrimi i biznesit ne klase



1.1 Roli i plastikes ne jeten e per-
ditshme
1.2 Materialet plastike
1.3 Nxjerrja e plastikes dhe e produk-
teve gjysme te gatsh me
1.4 Llojet e materialeve plastike
1.5 Polimeret natyrore
1.6 Materialet termoplastike
1.6.1 PVC - Polivinil kloridi
1.6.2 Najloni - Poliamidi
1.6.3 Polietileni
1.6.4 Polistireni
1.6.5 Polipropileni
1.7 Materialet termostabile
1.7.1 Ba keliti
1.7.2 Materialet amino-plastike
1.8 Prodhimi i artikujve plastike
1.8.1 Injektimi
1.8.2 Ekstrudimi
1.9 Krijimi i modeleve me manuale
dhe materiale artificiale ricikluese-
projekte te ndryshme

MATERIALET DHE
PE•• RPUNIMI I TYRE

Materialet ne pergjithesi dallojne per nga struktura dhe
vetite e tyre. Te gjitha materia let ndahen ne tri grupe krye-
sore: 1. Metale, 2. Qeramika dhe 3. Plastika/artificiale (polim-
eret).
Ne pergjithesi do te mesoni me shume rreth materialeve
plastike, perpunimit dhe perdorimit te tyre ne jeten tone.

1.1 Roli i plastikes ne jeten e perditshme

Njeriu zgjedh me kujdes materialet per ndertimin dhe orga-
nizimin e hapesires se tij te jeteses dhe te punes. Meqenese
njeriu ka ndihmuar me teknike ne ndertimin dhe perpun-
imin e materialeve, ai ka qene gjithashtu ne gjendje te
prodhoje nje substance artificiale qe zevendeson materi-
alet natyrore.
Sot, tashme kemi me shume se 200 substanca te ndryshme
te fituara artificialisht, te cilat i perdorim ne te gjitha fush-
at e jetes dhe punes sone. Shume materiale te tilla plastike
zbuten nen ndikimin e nxehtesise, keshtu qe ate mund te
perdoren per plastifikim te objekteve te ndryshme.

1.2 Materialet plastike

Materialet plastike jane materiale te perpunuara ose te kri-
juara nga vete njeriu. Ndryshe i quajme dhe materiale sin-
tetike. Fjala sintetike rrjedh nga menyra artificiale e per-
punimit dhe rrjedh nga fjala greke "sin" - se bashku dhe
"tithemi" - vendos.

Ne ditet e sotme per ndertime akoma perdoret me shume
materiali i drurit dhe guri, gjithashtu per rroba perdoret
pambuku dhe nganjehere eshte i kombinuar me fibra
sintetike. Por, megjithate materialet plastike ofrojne me
shume mundesi dhe perfitime sa i perket kostove dhe per-
punimit te tyre. Ne shume shembuj, keto materiale bejne te
mundur krijimin e shume produkteve te cilat nuk mund te
krijohen nga materialet natyrore.

Materialet plastike tashme jane pothuajse materialet me te rende-
sishme industriale. Plastiken mund ta perkufizojme si nje substance
qe ka nje zinxhir te gjate te molekulave dhe mund te formesohet kur
eshte ne fazen e ngrohjes. Eshte ky zinxhir i molekulave te shumta qe
e bejne plastiken me te rendesishme dhe interesante.
Si lende e pare, per shumicen e Ilojeve te plastikesjane hidrokarburet
e fituara nga rafinimi i naftes. Ne temperature dhe presion te larte,
mijera molekula te vogla te etilenit lid hen se bashku per te formuar
nje molekule te gjate zinxhirore.

Cjysmesintetike
Materialet baze - - - - - - - - -. .

,m.M

, Flete metallke Kokrra granula

• KURIOZITET Ne f letore pune punoni detyren praktike l.l

Imitimi i materialeve natyrore solli ne
vitin 1869 eksploruesin amerikan Joh
Wesley Hyatt per zbulimin e plastikes.
Ne laboratorin e tij, ai u perpoq te prod-
honte nje kocke fildishi. Pas disa eksper-
imenteve te deshtuara, perzierja e kol-
lodiumit (solucioni i nitratit te celulozes
ne nje perzierje alkooli dhe eteri) dhe
kafeja (nje substance shu me aromatike,
e paqendrueshme, me vaj te kristalte).
Me kete, ai aksidentalisht mori nje celu-
loid, nje nga materia let e para artificiale
qe provokoi revolucionin, vec;:anerisht
ne fushen e fotografise.

1.4 Llojet e materialeve plastike

+ SUBSTANCAT ARTIFlelALE +

Elastike jane I Silikonetjane substanca
materialet artifi- nga te cilat prodhohen
ciale te cilat, pas PLASTIKA ngjyrat, lIaqet etj.
deformimit, kthe-
hen ne formen
origjinale.

Materialet termostabile Termoplastikat jane substan-
jane materiale sintetike
qe nuk zbuten nen ndik- ca qe zbuten nen ndikimin e
imin e nxehtesise, por
ate fillojne te dekompo- nxehtesise (70°C deri ne 2500 q
zohen ne temperatura
te larta (bakelitet, teflo- dhe jane formuar ne menyre

nil· arbitrare ose jane ngjeshur ne

forma.

1.5 Polimeret natyrore

Polimeret natyrore perbehen nga nje polimer i qua-
jtur celuloze, qe eshte materiali me i forte qe perbe- ""'_ '-'>0'
jne pemet dhe kercejte.
Polimeri natyror i prodhuar nga bimet eshte goma.
Goma natyrale eshte nje material i verdhe, elastik
dhe me strukture amorfe.
Shume kohe me pare, njerezit kane perdorur materi-
alet natyrore si dyllin nga druret dhe bitumenet. Keto
materiale ata i kane perpunuar, ne forme mekanike,
kryesisht duke i gdhendur per nevoja te ndryshme.

Gjithashtu si polimer natyror eshte edhe briri i kaf-
sheve, ku anglezi Osborn ne shekullin e 17-te ka prod-
huar artikuj te ndryshem plastike prej lendes se bririt
te kafsheve, ndersa ne shekullin e 19-te ky prodhim
eshte shnderruar ne prodhim industrial.
Ne shume fusha mund te permendim prezencen e
polimereve, si p.sh., ne ushqim: niseshtja e cila eshte
prezente ne patate dhe drithera. Gjithashtu, nje po-
limer natyror qe ne e konsumojme dhe nga i cili per-
behet organizmi yne eshte proteina.
Per nje kohe te gjate, shume shekuj tashme, njerezit
i kane perdorur polimeret natyrore si: leshi, mendaf-
shi, pambuku, lekura dhe druri. Ndersa, ne ditet e
sotme shkencetaret kane arritur te sjellin polimeret
natyrore si krijim i ri sintetik, ku si shembull me thel-
besor eshte dhe plastika.

.,
• PYETJE
2. Diskutoni nese te gjitha
1. Ku gjenden polimeret natyrore: polimeret mund te thuhet se
a) Leshi, Ja ne materia Ie plasti ke a po
b) Plastika JO.
C) Druri

(qarko pergjigjen e sakte)

Ne fletore pune punoni detyren praktike 1.3.

1.6 Materialet termoplastike

Koha kur u zbuluan materialet termoplastike eshte quajtur EPOKA E
POLIMERIT.

Ne shekullin xx, shkencetaret me plot perkushtim filluan te merren me

ndertimin e bazes shkencore per perfitimin e materialeve plastike/sin-
tetike.
Materialet termoplastike, gjate perpunimit te tyre termik, derdhjes
ne kallepe (forma), nuk ndertojne strukturen e vet molekulare. Andaj
mund te themi se keto materiale mund te perdoren me shume se nje
here per prodhime te ndryshme. Mbetjet ose mbeturinat gjate procesit
te prodhimit mund te bluhen dhe te perdoren prape. Duke realizuar
kete proces mund te kursejme shume dhe njekohesisht mund te kon-
tribuojme ne mbrojtjen e ambientit.
Objektet termoplastike mund te modelohen ne forme te re, me c;'rast
c;antat dhe shishet plastike jane shembull i polimereve termoplastike.
Ne pergjithesi polimeret jane rezistente ndaj lendeve kimike, izoluese
te nxehtesise dhe te elasticitetit, te lehta ne mase dhe varijojne ne sh-
kallen e fortesise.
Objektet e ndertuara nga keto materiale shfaqin shumellojshmeri
vetish. Disa nga ate jane elastike si rripi i gomes, disa jane te forta si
topi i futbollit,jane te buta si kapulaqet, madje disa nga polimeretjane
te papershkueshme nga plumbat si jeleku anti-plumb. Me shume per
plastiken mund te gjeni ne linkun:

http://www.technologystudent.com/pdf14/poster_pi asti cs1. pdf

1.6.1 PVC - Polivinil kloridi

Njeriu ka punuar shume qe nga kohet me te hershme per te zh-
villuar materiale sintetike.
Alkimistet u perpoqen te zhvillonin materiale te reja qe do te of-
ronin perfitime qe nuk gjendeshin ne produktet natyrore rreth
tyre.
PVC-ja eshte nje nga materialet me te vjetra sintetike me histo-
ri me te gjate ne prodhimin industrial. Historia e saj e hershme
eshte e zbulimit te shumefishte dhe aksidental ne vende te
ndryshme, ne kohe te ndryshme.
Hulumtuesit e hershem zbuluan rastesisht PVC ne te pakten dy
raste ne shekullin e 19-te. E para, ne vitin 1838, ishte nga fizikan-
ti francez dhe kimisti Henri Victor Regnault dhe i dyti ne vitin
1872 nga gjermani Eugen Baumann. Ne te dyja rastet, polimeri u
shfaq si nje flake e bardhe e ngurte brenda gazit te sapokthyer te
klorurit te vinileve, qe ishte lene i ekspozuar ndaj rrezeve te diellit.
Materiali ishte i veshtire per t'u punuar.

Henri Victor Regnault Eugen Baumann

Zhvilluesit shpejt gjeten me tej perdorime inovative pergjate dekades
dhe metoda te rafinuara per te rritur qendrueshmerine, duke hapur
deren per aplikacionet ne tregjet e ndertimtarise. Nga mesi i shekullit
te 20-te, pese kompani prodhuan PVC, dhe perdorimi i pllakave per
PVC, ose 'vinyl' si<;: dihet, vazhdoi te gjendej gjate viteve 1960. Nje la-
tex me baze vinilesh eshte perdorur ne strukturat qe injektohen dhe
veshje pelhure, dhe ne te njejten kohe, jane zhvilluar metoda per te
permiresuar qendrueshmerine e PVC, duke lejuar aplikimet ne in-
dustrine e ndertimtarise.
Produktet e PVC u bene shume te rendesishme per industrine e
ndertimtarise; rezistenca e plastikes ndaj drites, kimikateve dhe kor-
rozionit e beri ate nje mundesi me te mire per te ndertuar aplikaci-
one. Permiresimi i bere i rezistences se materialeve ndaj temperatu-
rave te larta, lejon qe PVC te furnizoje me uje ne mijera shtepi dhe
industri. Nga 1980, njezet kompani prodhonin PVc. Sot, PVC eshte
Iloji i trete i plastikes me shitje me te madhe te mallrave ne bote, pas
polietilenit dhe polipropilenit. Kostoja e ulet e PVC, qendrueshmeria
e shkelqyeshme dhe perpunimi i lehte, e bejne ate material te per-
dorur per dhjetera industri te tilla si kujdesi shendetesor, IT, transpor-
ti, tekstili dhe ndertimtaria.

Vetite dhe zbatimet

PVC eshte izolator i shkelqyeshem i elektricitetit, andaj perdoret si
izolator ne kabllot e ndryshme elektrike dhe telekomunikuese. PVC
mund te prodhohet ne cilendo ngjyre, andaj edhe gjen zbatim ne
lemenj te ndryshem te prodhimeve per perdorim te gjere, prej prodhi-
meve shtepiake deri tek ate industriale, fig. 1.1.

Fig. 1.1. Disa artikuj prej PVC-se.

Per shkak te permbajtjes se klorit ne strukturen e vet PVC nuk eshte
flamabile, pra digjet veshtire, ndersa me disa shtesa kimike kjo veti
mund te rritet edhe me tutje, duke e bere kete material shume te
rezistueshem ndaj zjarrit.

~ PUNE PRAKTIKE

Duke perdorur pipezat plastike te
lengjeve, vizato skicen d he nderto
nje objekt sipas deshires.

1.6.2 Najloni - Poliamidi

Ne vitin 1935, nje ekip kimistesh ne DuPont, i ud-
hehequr nga Wallace Carothers, krijoi najlonin
6,6. Aplikimet komerciale u pasuan shpejt, se
pari me futjen e fun;ave te dhembeve nga najlo-
ni me 1938, nga DuPont. Fibrat e najlonit te rreg-
ulluara si material tekstili u shfaqen ne vitet 1940,
siC; quheshin c;orapet e "najlonit". Gjate dekadave
te ardhshme, najloni ndryshoi boten e veshjeve
d he te modes.
Najloni ben pjese ne familjen e polimereve te
quajtur "kopolimere te kondensimit". Ato jane
polimere molekulare te gjata, qe formohen
permes nje reagimi te kondensimit (nganjehere
quhet "sinteza e dehidrimit").

Emri najlon i referohet grupit te plastikes te njo- Fig. 1.2.
hur si poliamide. Najlonet karakterizohen nga Produkte nga
grupet e amideve (CON H) dhe perfshijne nje najloni.
game te IIojeve te materialeve (p.sh., najloni 6,6,
najloni 6,12, najloni 4,6, najloni 6, najloni 12 etj.),
duke siguruar nje gamejashtezakonisht te gjere
te produkteve te plastikes ne dispozicion. Najloni
perdoret ne prodhimin e filmit dhe fibrave, por
eshte i disponueshem gjithashtu si nje perberes
i derdhur.
Fibrat e najlonit prodhohen kur vel Ii met e
barabarta te nje acidi diaminik dhe te nje acidi
dikarboksilikjane hedhur me kujdesdhe ngadale
se bashku. Njeri eshte i bazuar ne vaj (diamine)
dhe gjithandej ne krye te dikarboksilikeve te
tjere kimike te bazuar ne uje. Molekulat e te dy
kimikateve mund te lid hen se bashku, duke for-
muar zinxhire te gjate, nje forme deli kate filmi
ku takohen dy kimikatet (te quajtur "nderfaqe").
Ky quhet "reagim kondensimi".

acidi diaminik Filmi mund te hiqet duke perdorur piskatore dhe pasi
1_ _ _ _I_Nderfaqja te hiqet nje kufi i ri midis formave te kimikateve proce-
si vazhdon, duke formuar zinxhire te gjate te najlonit.
addi dlkarbokolUk Sasi te barabarta te acidit diaminik dhe acidit dikar-
boksilik derdhen me kujdes se bashku.
Fijet per Acidi i diamines me baze naften lundron ne krye te
peshkim acidit dikarboksilik te bazuar ne uje.

Qeset e najlonit Nderfaqja formohet kurte plotesohen acidet (nje reak-
per nje perdorim sion kondensimi).

Vetite e naj/onit

Najloni ka veti te mira mekanike, pasi eshte i forte, i
qendrueshem dhe i ash per. Ai prodhon shume pak
ferkime dhe mund te perdoret si nje material per
kushineta te thjeshta, pasi nuk ka nevoje per vajosje.
Rrjedhimisht, najloni perdoret ne prodhimin e vidhave
dhe izolatoreve per motore. Eshte rezistent ndaj ndry-
shkjes.
Shumica e najloneve priren te jene gjysme-kristaline
dhe ne pergjithesi jane materiale shume te veshti-
ra, me rezistence te mire termike dhe kimike. Llojet
e ndryshme japin nje game te gjere te produkteve
me peshe specifike, pike te shkrirjes dhe permbajtje
lageshtie qe tentojne te zvogelohen me rritjen e sht-
eses se tyre.
Najloni mund te perdoret ne mjedise me temperature
te larte. Sistemet e stabilizuara nga nxehtesia lejojne
performance te qendrueshme ne temperatura deri ne
185°C.

Perdorimi
Pelhurat e najlonit perdoren ne industrine e tekstilit,
ne fijet per peshkim dhe ne punimin e qilimave. Mate-
rialet nga najloni perdoren per paketimin e ushqimit,
duke ofruar qendrueshmeri dhe pershkueshmeri te
ulet te ajrit/ujit dhe te shoqeruar me rezistencen e tij te
temperatures, per paketimin e ushqimit ne c;ante etj.

Mbeshtjellesi i
produkteve

Sot, najloni eshte pelhura me e zakonshme per tek-
stile dhe eshte nje nga pelhurat me te forta dhe me te
zakonshme ne trego Mund te Iyhet me lehtesi, keshtu
qe tekstilet mund te behen ne nje ylber te ngjyrave.
Duhet te mbeshtetet mire dhe te perdoret gjeresisht
per veshmbathje. Pelhura e najlonit perdoret ne nje
numer pothuaj te panumert artikujsh: c;ante per fjetje,
litare, rripi i sigurise, tubi per ujitje, rroba qe nuk e lejo-
jne depertimin e ujit, peri perte pastruar dhembet dhe
shume me teper.

ThHI pSr fJetJe Uteri D.dolMbtllon

Gyp; IPelhure pre; noaj loni KU:lhln.eta (),himbkorl fytl'IIW, Iij_ Rro"',ql nut_

lejojlii depirtimin ·il uji:t

Eshte shume me rendesi qe disa artikuj te prodhuar
nga najloni t'i perdorim per nje kohe te caktuar sipas
nevoJes.
Normalisht, artikujt prej plastike mund te zgjasin deri
ne 1000 vjet per t'u tretur ne deponi. Keshtu, qeset
plastike qe i perdorim ne jeten tone te perditshme zg-
jasin 10-1000 vjet per t'u tretur, ndersa shishet plastike
mund te marrin 450 vjet ose me shume.

Kujdes nga pasojat e perdorimit te gjate te ketyre
produkteve te permendura me lart!

P€kdorimi i naj/onit per prodhimin e dorezave te deres

dhe gri/at e radiatoreve

Si pjese perberese e trupit te automjetit, per dorezat e
deres ka kerkesa te shumta per t'u punuar nga najloni.
Ato duhet te kene pamje te shkelqyer siperfaqesore,
pamje dhe rezistence UV (Ultra Violete), por edhe veti
te mira mekanike, si ngurtesia dhe rezistenca. Andaj,
produkti i najlonitjep kete efekt tek produkti.

.,
• PYETlE
1. Emertoni kimistin hulumtues i cili drejtoi ekipin qe ka
zhvilluar najlonin.
2. Cili eshte emri i kompanise qe zhvilloi najlonin?
3. Pershkruaj vetite fizike te najlonit.
4. Listo deri ne tete produkte te cilatjane te prodhuara
nga najloni ose pjeserisht nga najloni.

PERCllClE

1

2

3

4

1.6.3 Polietileni

Polietileni (PE), i njohur gjithashtu si polieteni (emri
IUPAC), perfshin nje grup te madh te polimereve ter-
moplastike, te prodhuara nga polimerizimi i etilenit.
Polietileni u sintetizua fillimisht nga kimisti gjerman
Hans von Pechmann, i cili e pergatiti ate aksidental-
isht ne vitin 1898, ndersa ngrohte diazometanin. Kur
koleget e tij Eugen Bamberger dhe Friedrich Tschirner
vec;uan substancen e bard he, te lemuar, ai e kuptoi se
permbante zinxhire te gjate te -CH dhe e quajti ate

2

polietilen.
Por polietileni qe perdoret dhe sot, u zbulua ne vitin
1935 ne Britanine e Madhe, pas nje hulumtimi te gjate
prej tre vjetesh per te zbuluar materialin i cili ka veti di-
elektrike te nevojshme per prodhimin e radareve. Ky
material kishte veti te mira dhe kosto te ulet, andaj dhe
filloi te perdorej ne shume fusha te ndryshme.
Si prodhohet polietileni?
Polietileni, si dhe plastikat e tjera, filion me distilimin
e karburanteve hidrokarbure (etani ne kete rast) ne
grupe me te lehta te quajtura "fraksione", disa prej te
cilave jane te kombinuara me katalizatore te tjere per
prodhimin e plastikes (zakonisht permes polimerizimit
ose polikondensimit).

Vetite mekanike te PE varen ne mase te konsider-
ueshme nga variablatsic;janeshtrirja dhe Iloji i degezim-
it, struktura kristale dhe pesha molekulare. Per klasen
e zakonshme komerciale te polietilenit me dendesi te
mesme dhe te larte, pika e shkrirjes eshte zakonisht ne

rangun 120-130 0c. Pika e shkrirjes per polietilenin me-
satar me dendesi te ulet eshte zakonisht 105-115 0c.

Polietileni eshte i forte, i lakueshem, i qendrueshem ne
shtypje dhe terheqje. Ai eshte i rezistueshem ndaj ujit,
acideve dhe eshte izolator shume i mire elektrik.
Polietileni eshte njeri nder materia let plastike me te
perdorura ne bote. Nga polietileni punohen shume
produkte per nevoja shtepiake, ne bujqesi, ndetimtari,
industri, pajisje sportive etj., disa nga ate jane te paraqi-
tura ne figuren 1.5.

Ne fletore pune punoni detyren praktike 1.5.

1.6.4 Polistireni

Polistirenin e ka zbuluar farmacisti gjerman Simon dhe kimisti
Staudinger qe ne vitin 1839. Megjithate, eshte dashur te pritet deri ne
vitin 1937 qe te fillonte prodhimi industrial i tij.

Vetite dhe perdorimi
Polistireni eshte material poroz plastik. Gati 98% e vel limit te tij eshte i
perbere nga ajri, andaj eshte i lehte dhe i pershtatshem per transport.
Polistireni perdoret per izolimin e perc;uesve elektrike, per kutite e
baterise, butonat, lodrat, kutite e pajisjeve, gjerat shtepiake (gota,
mbajtesi, ene te kosit etj.), si dhe per paketim, sidomos per prodhimet
ushqimore, elekronike etj.

1.6.5 Polipropileni

Eshte nje material plastiko-sintetik i cili ka veti te mrekullueshme
mekanike dhe eshte nje nga plastikat me te perdorura ne bote. Ai
eshte i qendrueshem ne lakime, eshte rezistent ndaj temperatu-
rave te larta deri 100°C.
Polipropileni perdoret ne shume fusha per prodhimin e artikujve
te ndryshem elektrike, mjekesore, shenja te komunikacionit, pjese
te automobilave etj.
Rezistenca kimike e polipropilenit lejon nje perdorim te gjere te
ketij materiali. Per shembull, industria mjekesore perdor konte-
niere/shishe polipropileni, pasi ajo eshte ne gjendje te ruaje sub-
stanca pa i kontaminuar ato.
Pervec; kesaj, industria e automobilave perdor polipropilenin per
krijimin e parakolpave te makinave qe jane efikase, rezistente dhe
me kosto te ulet, te afte te formojne gunga dhe prerje pa thyerje.
Kjo e ben ate gjithashtujashtezakonisht te zbatueshem per lodrat.
Perdorimi i polipropilenit si nje shishe per qumesht rezulton ne
nje pakete te lire dhe te qendrueshme. Megjithate, rezistenca me-
kanike e polipropilenit eshte ilustruar mire nga kapaket plastike
per mbajtesit e ndryshem te bonbonave (p.sh.,Tic Tac). Objektet e
punuara nga polipropileni gjate perkuljes parandalojne qe materi-
alet te thyhen duke perseritur hapjen dhe mbylljen e kapakut.
Perdorimi i polipropilenit eshte i dobishem edhe per mjedis-
in. Gjate prodhimit nuk Ie asnje mbetje dhe mund te riciklohet
shume here.

Ne fletore pune punoni detyren praktike 1.6 dhe 1.7.

1.7 Materialet termostabile

Materialet termostabile mund te perdoren C;do kund per mbrojtje
nga zjarri. Plastika termostabile eshte plastike me termoizolim qe
nuk mund te riperpunohet kur te nxehet, ndryshe nga nje mate-
riali termoplastik qe mund te riperpunohet dhe te riformesohet.

1.7.1 Bakeliti

Bakeliti eshte material i pare plastik teresisht sintetik i perbere nga fenoli dhe
formaldehidi. Ate e ka zbuluar Leo H. Baekeland me prejardhje nga Belgjika,
mirepo, edhe nje zbulues tjeter anglez, Sir James Swinburne, pothuaj njekohe-
sisht ka zbuluar nje material te ngjashem si kolegu i tij Baekeland dhe keta te dy
se bashku filluan biznesin me bakelit ne Britani ne vitin 1920.

I ..... , ••I ..',-'. ~

Vetite dhe perdorimi
Bakeliti eshte rezistent ndaj lageshtise, acideve dhe alkaleve, eshte nje izolator i
shkelqyeshem elektrik, i qendrueshem ndaj ujit dhe nxehtesise, por nuk eshte
fare elastik.
Nga ky material prodhohet c;elesat, pullat, tabaket, helmetat e shpellave, dorezat
e ombrellave dhe prizat elektrike.

1.7.2 Materialet amino-plastike

Me vite te tera, duke kerkuar te gjenin materiale te aferta me bakelitin, per te
prodhuar dhe produkte me spekter me te gjere ngjyrash qe do te ishin terheqese
per treg dhe do te mund te perdoreshin ne nje fushe me te gjere zbatimesh te
ndryshme, jane zbuluar edhe materialet amino-plastike. Amino-plastikat me te

zakonshme jane ate te bazuara ne rreshire-formaldehide
- ' e cila, urea-formaldehide eshte nje rreshire ose polimer

jotransparent termoizolues dhe malamine-formaldehide
qe perdoret per prodhimin e artikujve me rezistente ndaj
nxehtesise dhe lageshtise ne kombinim me celulozen dhe
ngjyroses te nd ryshem.

Fig . 1.6. Nje prodhim prej amino-plastikes.

Vetite dhe zbatimet

Amino-plastikat jane rezistente ndaj acideve dhe alkaleve te dobeta, alkoolit,
benzines, acetonit, kloroformit dhe komponimeve te tjera organ ike. Perdoren
per prodhimin e artikujve me rezistence ndaj nxehtesise dhe lageshtise.
Pervec; materialeve qe u permendem me lart, ekzistojne edhe shume Iloje te
tjera materialesh plastike termostabile.

~

• PYET3E

1. Amino-plastikatjane rezistente ndaj?
2. Numero disa artikuj qe prodhohen nga materiale

termostabile.
3. Cilatjane vetite e bakelitit?

1.8 Prodhimi i artikujve plastiki

Produktet plastike prodhohen ne forma te ndryshme. Procesi i
prodhimit te artikujve te ndryshem va ret nga Iloji i materialit plas-
tik si dhe nga vete artikulli qe prodhohet, fig. 1.7.

Deri tani, metoda me e zakonshme e formimit te plastikes perf-
shin kallepin. Termoplastika te tilla si polietileni dhe PVC jane te
lehte per t'u formuar ne forme, si dhe metoda te ndryshme jane te
mundshme. Per shembull, lojerat me birila jane bere me derdhje
me injektim. Kjo perfshin ngrohjen e plastikes derisa te shkrihet
dhe pastaj injektimin e saj ne nje forme, me kallep te ftohur me
uje. Shishet dhe lodrat e zbrazeta mund te behen me derdhje me
injektim.

Nje sasi e plastikes te shkrire derdhet ne nje ure te zbrazet dhe pastaj
ajri hidhet ne te permes nje tubi. Plastika vendoset dhe fryhet perballe
kallepit dhe me pas merr formen e saj.
Termosetet si bakeliti duhet te formohen me teknika te ndryshme, kjo
forme quhet formimi permes ngjeshjes. Ato nuk mund te formohen
si termoplastikat sepse ate shkrihen dhe vendosen pak a shume ne te
njejten kohe. Gjate prodhimit te tyre, procesi i polimerizimit eshte nda-
lur para se molekulat te fillojne te kryqezohen dhe te bashkohen fort.
Kjo prodhon te ashtuquajturen rreshira e derdhur. Objektet e tilla si
gota jane formuar kur kjo rreshire nxehet njekohesisht dhe shtypet ne
nje kallep.
Plastikat gjithashtu mund te formohen me nxjerrje dhe laminim. Tubat,
per shembull, behen me nxjerrje. Nje pajisje e vidhes perforcon plas-
tiken e shkrire nepermjet vrimes. Fletet e plastikes behen me metoden
e ekstrudimit duke shkrire plastiken permes nje rripi.
Temperatura e shkrirjes se materialeve plastike, drejt formesimit, eshte
shume me e ulet se ajo e metaleve, andaj nuk shpenzohet shume en-
ergji dhe kjo e ul koston e prodhimit. Me poshte eshte bere pershkrimi i
proceseve kryesore per prodhimin e artikujve plastike.

1.8.1 Injektimi

Materiale te tilla si plastika, najloni, polipropileni dhe polietileni mund te
perdoren ne nje proces te quajtur derdhje me injektim. Keto jane mate-
riale termoplastike, qe do te thote se kur ate jane te nxehta, atehere pre-
sioni ne kallep mundeson qe ate te formohen ne forma te ndryshme.
Disku DVD per ruajtje te memories eshte bere nga nje cope plastike
duke perdorur kete proces te permendur me larte.

Procesi i prodhimit permes injektimit

Granulat plastike futen ne makinen e derdhjes me injektim dhe nxehen
derisa ate te shkrihen. Pompa hidraulike e shtyne plastiken e shkrire ne
kallep te ftohur me uje, ku ftohet dhe formesohet. Me kete proces prod-
hohen artikuj masive me forma te ndryshme. Saktesia e dimensioneve
te prodhimit eshte shume e larte.

Fig. 18. Derdhja Oerdhja me injektim
me injektim.
Plastika e shkrire

Cilindri hidraulik

Granulat plastike futen ne makinen e derdhjes me injektim dhe nxehen
derisa ate te shkrihen. Pompa hidraulike e shtyne plastiken e shkrire ne
kallep te ftohur me uje, ku ftohet dhe formesohet. Me kete proces prod-
hohen artikuj masive me forma te ndryshme. Saktesia e dimensioneve
te prodhimit eshte shume e larte.

1.8.2 Ekstrudimi

Materialetsi polistireni, najloni, polipropileni dhe polietileni mund te per-
doren ne nje proces te quajtur nxjerrje-ekstrudim. Makina qe perdoret
per nxjerrjen/formimin e materialeve plastike eshte shume e ngjashme
me makinen e derdhjes me injektim. Motori kthen nje mjet hyres te
makines qe ushqen me granula plastike permes nje ngrohesi. Granulat
shkrihen ne nje leng qe eshte i formesuar permes nje forme metalike
ne fillim te makines, duke formuar nje forme te gjate "tubi". Ekstrudimi
pastaj ftohet dhe formon nje forme te forte. Forma e pjeses hyrese te
materialit plastik percakton formen perfundimtare te tubit.

Ekstrudimi

Granulatet e plastikes Trapano

Elementet per ngrohje
Kallupi

Fig. 1.9. Derdhja me ekstrudim.

Fig. 1.10. Makina per injektim.

1.9 Krijimi i modeleve me manuale dhe materiale artificiale
plastike ricikluese - projekte ti ndryshme

Te modelet dhe konstruksionet me te thjeshta perdoren rrota plastike per
rripa dhe rrota te dhembezuara plastike. Perparesia e tyre eshte se ate jane te
lehta, thjesht te pergatitura dhe me c;mim te lire, ndersa me kete jane me te
kapshme per C;do perdorim. Te fotografite e meposhtme jane dhene Ilojet e
mekanizmave plastike me te cilat modelet dhe konstruksionet i kryejne op-
eracionet e tyre dhe levizjet.
Perbehet prej pjeseve, sikurse te gjithe modelet plastike.

Tiger tank
Ka disa pjese qe vijne brenda kutise. Ju duhet te kontrolloni gjithc;ka me ku-
jdes per t'u siguruar qe asgje nuk mungon. Ky model vjen me disa fletushka
me udhezime per ndertimin e objektit.

Eshte shume me rendesi qe te lexohet me kujdes. Kjo eshte e rendesishme
sepse montimi i pjeseve mund te ndikohet nga pjeset e ardhshme. Ngjitja e
nje pjese ne vend mund te ndryshohet pak, per shkak te nje pjese qe do te
vendosni ne nje hap te mevonshem.

Pas kontrollimit dhe leximit te udhezimeve, pjeset plastike duhet t'i vendosni
ne uje te ngrohte me sapun. Shperlajini te gjitha dhe lerini te thahen.

, Nje ide e mire eshte dhe ngjyrosja e disa pjeseve te modelit
para se te ndertoni ate. Kjo do t'ju jape nje nivel shume me
-- ~..1 te larte te detajeve te modelit. Ngjyrosja e pjeseve te vogla te
f'J' 1 modelit mund te jete shume e veshtire te behet me nje fun;:e
ose mund te ndikoje qe ngjyra te rrjedhe ne pjeset e tjera.
~ II" ...

Para se keto pjese te jene te ndertuara ne model, duhet t'i ng-
jyrosni dhe me pas t'i vendosni ne vendin perkates.
Eshte shume lehte dhe mire nese perdorni ngjyre nga kapa-
ku. Kjo eshte nje menyre e mire per te marre sasi te vogla te
ngJyres.
Pasi te jeni gati per te filluar ndertimin e modelit ju duhet te
preni pjeset nga baza e modelit me hapese anesore ose nje

~~~~~ thike hobi. Kjo do tJu ndihmoje te mbani format pikerisht ash-

tu sic;jane menduar, pa shtremberim ose thyerje.

• • • Sapo te hiqet pjesa nga baza e modelit, do te shihni se ka nje
pjese te vogel ne ate vend ku eshte bashkengjitur. Duhet te
skicohet me kujdes me nje skede mikro ose nje cope te vogel
letre te sh kelqyesh me.

Mbajtesi i pjeseve me xham zmadhues mban pjeset, ndersaju
punoni dhe ndertoni modelin. Do te ju pelqeje vertet mbajtesi
i pjeseve me xham zmadhues. Ne fund modeli eshte ndertuar
dhe tashme mund ta perdorni per loje.

' -----' Krijoni projekte te ndryshme nepermjet ideve me materiale
....- - - ------, si: vizore, laps, lame prerese, ngjites, ngjyra, plastika, pllaka

kompensate, fije, markere etj.
Krijoni modele te ndyshme duke perdorur polimeret. Per te
krijuar modele mund te kerkoni ne internet ne kete link:

http://www.techno/ogystudent.com/equipl/vacform2.htm

SHKATHTIESITIE E TIE PUNUARIT

Si te krijojme nje produkt?
2.1 Perpunimi i objekteve te ndryshme me
materiale artificiale
Detyre projektuese: Makina thithese
2.2 Skicimi dhe krijimi i model it te <;:ikrikut dhe i
modeleve te tjera

Produkti pershkruhet shkurt:
Pse na nevojitet nje produkt i ri?
Si do te zgjidhe produkti i ri proble-
min?
<;fare duhet vepruar qe te zgjidhet
problemi?

perdorur teknologji te avancuara.
Regjistron ndryshimet dhe liston arsyet
e ndryshimeve. Madhesia, materia let,
konstruksioni dhe siguria duhet marre
parasysh.

Si te krijojme nje produkt?

Procesi i krijimit te nje produkti perbehet prej disa hapave qe ndihmo-
jne per te inicuar idene, problemet e mundshme dhe zgjidhjet e tyre,
gjate procesit te dizajnimit dhe formesimit te produktit. Qellimi krye-
sor i procesit eshte qe te zgjidhim problemet qe t'i plotesojme kerkesat
ose nevojat tona.Hapat e procesitjane paraqitur nepermjet skemes me
larte.

2.1 Pirpunimi i objekteve ti ndryshme me materiale
artificiale

Per te krijuar objekte me materiale plastike-artificiale duhet te kemi
idene e projektit ose te objektit qe duhet ta ndertojme. Andaj, se
pari duhet te skicojme ate dhe me pas te listojme mjetet dhe mate-
ria let e nevojshme per secilin objekt.

Detyri projektuese: Makina thithise

Plani per pune
Qellimet e detyres:
Modeli duhet te kryeje funksione te caktuara, thithjen e mbeturinave te vogla.
Aktivitete ne pune
Hapi 7: Kryeni hulumtimin per funksionimin e ketij konstruksioni (strukture). Per-
caktoji funksionet qe do t'i kryeje thithesja.
Hapi 2: Percakto dhe shkruaj se <;:fare materiali do te perdoresh per ndertim dhe
dizajn te konstruksionit. Cilat elemente dhe mekanizma transmetues do tejene te
nevojshem? Perpuno planin per pune.
Hapi 3: Organizoje vendin e punes, pergatite materialin dhe veglat per pune.
Hapi 4: Zbatoi rekomandimet me te rendesishme ne pune!
Tejesh preciz dhe pedant, menaxho me punen dhe kohen;
Te kesh kujdes te mos lendohesh;
Respektoi mendimet edhe te tjereve;
Tejesh kreativ, kontrolloje funksionimin e makines thithese dhe men do per
mundesite dhe funksionet e saj.
Hapi 5: Beje prezantimin e punes, parashtro detyra te caktuara problemore te
cilat do te mund qe t'i zgjidhesh me modelin tend. Per shembull: 1. Sa mund
tejete pesha me e madhe e grimcave te cilat mund t'i terheqe kjo thithese? 2.
Sa eshte vellimi i pergjithshem i thitheses per te mbledhur mbeturina? 3. <:;fare
duhet bere qe ta rritni fuqine terheqese te thitheses?

- Kryeni perpunime ne forma te
ndryshme te objekteve me mate-
riale artificiale brenda dhe jashte
klases (Fletore pune).

- Krijoni modele te ndryshme me
materiale plastike ne kabinet (ne
fletore pune detyrat praktike 2.1).

2.2 Skicimi dhe krijimi i modelit ti ~ikrikut dhe i mod-
eleve ti tjera

Skiconi dhe krijoni modelin e c;ikrikut, modele e tjera, sipas kritereve
te dhena ne liber ose manual me materiale adekuate.

Per te punuar kete model ju nevojiten kater dhembezore me numer
te ndryshem te dhembeve (fig. 2.2), bazamenti prej Ilamarine, dy
pllakeza nga Ilamarina ku behet perforcimi i dhembezoreve, bulona
dhe boshte nga c;eliku. Pjeset mund t'i porositni ne dyqanet e special-
izuara per punime modelesh.
Per te skicuar dhembezoret e c;ikrikut perdorim softuerin tinkercad i
cili mund te kerkohet ne internet ne kete link:
http://www.tinkercad .com/

Fig. 2.3. Fillimi i projektit te ri ne
Tinkercad.

D D~ AUTODESK '

r31lJ[!J TINKERCAD -

My recent designs

Circuits ~s)'. .'V- l o f o
Lessons

Cod.blo<ks

Klikojme mbi fushen Create new design (krijoni nje dizajn te ri), pastaj
ne fushen Shape Generators/all zgjedhim ikonen e dhembezorit dhe
e vendosim ne rrafshin e punes, fig. 2.4.

• {I!I}

Fig. 2.4. Dizajnimi i dhembezorit.

)

--~

Pastaj klikojme mbi kete dhembezor dhe na paraqitet tabela me te dhena
te dhembezorit, ku mund te ndryshohet numri i dhembeve (# of Teeth = 50),
lartesia e dhembezorit (Height = 20), diametri i vrimes (Bore Dia = 5) etj., fig.
2.5. Per ta shtypur kete dhembezor ne shtypesin 3D, duhet qe te klikojme mbi

, IJsriulGear •Q

• HDI.

+ - 0PI!<I1 l e.l

51011 0 O~

) ~O' Tftth - -0 \00

19M - 0 ~

81l".Dla - 0

...........86AMe~A"'V

Fig. 2.5. Ndryshimi i parametrave te
dhembezorit.

komanden Export, pastaj ne dritaren For 3D Print zgjedhim forma-
tin *.STL. Keshtu, fajli i ruajtur me emrin e caktuar mund te perdoret
per te prodhuar dhembezorin me permasa te dizajnuara.
Te njejten ecuri e ndjekim edhe per dizajnimin dhe prodhimin e
dhembezoreve te tjere me permasa te caktuara.

Pergatitja per pune: Analizoni transmetuesit me rrota te dhem-
bezuara per percjelljen e levizjes, pastaj punoni skemen dhe per-
gatitni materialin dhe veglat per pune.

Kryerja e punes: Monton i pjeset e model it ne menyre siC; eshte d hene

ne vizatim. Analizoni levizjet.

~

• PYETlE DHE DISKUTIME

1. Sa c;ifte te dhembezoreve ka modeli?

2. Cili nga dhembezoret eshte udhezues: 1, 2, 3 ose 4?

3. Numeroni dhembet ne C;do dhembezor.

4. Llogaritni raportin e transmisionit ndermjet dhembezoreve
te ingranuar.

5. Llogaritni sa rrotullime duhet bere dhembezori 1 qe te rrot-
ullohet nje here dhembezori 4.

6. Sqaroni efektin e fitimit mekanik te elementet trans-
metuese te model it.

7. Gjeni mjetet teknike nga jeta e perditshme qe funksionojne
si c;ifte dhembezoresh.

Krijoni projektete ndryshme nepermjet ideve me materiale dhevegla
si: vizore, laps, lame prerese, ngjites, bojera, plastika, pllaka kompen-
sate, fije, markere etj. (ne fletore pune, detyrat praktike 2.1).

Per te krijuar modele te ndyshme duke perdorur polimeret mundo-
huni qe te punoni detyren praktike 2.2 ne fletore pune.

Prodhoni materialin plastik nepermjet procedurave te thjeshta me
materiale si qumeshti, uthulla dhe mjetet te tjera te nevojshme. Sqa-
rimet ne detaje jane dhene ne fletore pune - detyra praktike 2.3.

Krijoni dhe perdorni instrumentet matese per realizimin e aktivi-
teteve te ndryshme sipas nevojes. Udhezimet per te krijuar instru-
mentin mates jane dhene ne fletore pune - detyra praktike 2.4.





3.1lnicimi dhe skicimi i idesi

Per te punuar ndonje objekt, ashtu siC; mendojme, duhet
te bejme projektin per ate qe do ta punojme. Nese nuk do
ta paraqesim idene tone nepermjet vizatimit ose skices,
atehere nuk do te arrijme kurrefare rezultati. C;do objekt
ndertimor, makinerik ose tjeter, perbehet nga shume pjese
qe kane forma te caktuara dhe dimensione te sakta te C;do
pjese. Per te punuar si duhet keto pjese, duhet te kemi para
vetes vizatimin e seciles pjese te objektit.
Vizatimi teknik eshte mjeti per shfaqjen e mendimeve
(ideve) ne teknologji: ai eshte nje parafytyrim i qarte dhe i
sakte i ndonje objekti. Njohja e mire dhe leximi i lehte i viza-
timeve teknike e bejne qe objekti te punohet pikerisht ash-
tu siC; kemi paramenduar.
Sipas menyres se perpunimit, permbajtjes dhe qellimit,
vizatimet mund te jene te shumellojshme.
Sipas menyres se punimit kemi skica dhe vizatime.
Skica eshte vizatim i punuar me dore te lire dhe me laps
ne leter te rendomte, por duke iu permbajtur rregullave te
vizatimit teknik. Disa prej dimensioneve caktohen pa matje,
por vizatohet me perpjesetim, ashtu ne menyre qe skica t'i
ngjaje objektit. Zakonisht skica eshte faza e pare e secilit
vizatim. Ne fig. 3.1 jane paraqitur dy forma te skicimit te nje
detali: projeksionet ortogonale dhe aksonometria.

a) Projeksionet ortogonale Fig. 3.1. Skicimi i detalit.

Zbatoni in icim in dhe skicimin e idese permes detyrave prak-
tike (punoni ne f letore pune detyrat 3.1 dhe 3.2).

3.2 Projeksioni kinddrejti i trupave

Nepermjet vizatimit te ndonje objekti fitojme pamje te qarte per ob-
jektin qe paraqet ai. Parafytyrimi me besnik i objektit fitohet nga fo-
tografia e tij, pasi kjo paraqet pikerisht ate pamje ashtu siC; e sheh syri
yne. Mirepo, nje vizatim kesisoji nuk i ploteson kushtet qe duhet t'i
plotesoje nje vizatim teknik.
Meqenese C;do objekt ka tri dimensione, ndersa vizatimi teknik vetem
dy, nevizatim duhet teshihen tetri dimensionet etij. Perte arritur kete
qellim ekzistojne disa menyra te paraqitjes grafike te objekteve. Ketu
do te shpjegohet paraqitja e objekteve permes projeksionit kenddre-
jte, sepse te gjitha projeksionet e objektit duken ne madhesine e tyre
te vertete.

3.2.1 Projeksioni kinddrejti

Me projektim kuptojme pasqyrimin e objektit ne ndonje rrafsh pro-
jektimi (fig. 3.2). Elementet e projektimitjane:

1. Qendra e rrezeve projektuese; 5
2. Rrezet projektuese;
3. Pa mja e projeksion it te objektit;
4. Objekti qe projektohet;
5. Rrafshi i projektimit.

2.

\

Fig. 3.2. Rrezet projektuese nga qendra.

Ne figuren e meposhtme (fig. 3.3), rrezet projektuese 2 ndermjet vete
jane paralele, edhe projeksioni 3 eshte paralel me rrafshin e projekti-
mit 5. Andaj projeksioni i objektit 4 do te jete me dimensione te njejta
sikurse edhe vete dimensionet e anes se objektit 3.

5

Te projektimi i objektit me rreze paralele, fitohet projeksioni i cili eshte
i barabarte me anen e objektit (fig. 3.4).

I Rrafshi i projektimit

f' G ...

Fig. 3.4. Projektimi me rreze paralele.

Hapesira ne te cilen projektohen objektet, ndahet ne dy rrafshe nor-
mal njeri mbi tjetrin. Ne vizatimin teknik rrafshi horizontal (H) quhet
rrafshi i pare i projektimit. Rrafshi vertikal (V) quhet rrafshi i dyte i pro-
jektimit (fig. 3.5). Drejteza qe formohet me nderprerjen e ketyre dy
rrafsheve quhet boshti x. Hapesirat qe formohen me nderprerjen e
ketyre dy rrafsheve quhen kuadrante dhe gjithsej jane katra.

pamja ballore V
L
r-
x
Ib

G
x

n T
H
pamja nga lart

3.2.2 Projeksioni kinddrejti i trupit ni tri rrafshe

Per shume objekte te paraqitura nepermjet projeksionit kenddrejte
nuk mund te shihet saktesisht forma e tij me dy projeksione. Per kete
arsye perdoret edhe rrafshi anesor (A) i cili quhet rrafshi i trete i pro-
jektimit (fig. 3.6).
Projeksioni kenddrejte behet keshtu: formojme triedrin kenddrejte i
cili perbehet nga tri rrafshet, qe qendrojne normal njeri mbi tjetrin.
Rrafshet e permendura ketu quhen rrafshet e projeksionit: rrafshi i
pare ose horizontal (H), rrafshi i dyte ose vertikal (V) dhe rrafshi i trete
ose anesor (A). Tri boshtet x, y, z formojne te ashtuquajturin sistemin
koordinativ kenddrejte.

vz A

8g

x

pamja anesore I II I

HV

Fig. 3.6. Projeksioni kenddrejte ne tri rrafshe.

Ne triedrin kenddrejte, objekti vendoset ashtu qe boshtet e tij, anet
kryesore te tij ose tehet paralele, jane normale me rrafshet e projek-
sionit.

Objekti pastaj veshtrohet nga te tri anet (majtas), leshohen normalet
ne te tri rrafshet, me c;'rast objekti projektohet ne keto rrafshe. Fito-
hen tri figura te nje objekti (djathtas). C;do projeksion jep dy dimensi-
one te objektit ne madhesine e vertete.
Meqenese tri rrafshet e projeksionit qendrojne normale njeri me
tjetrin, rrafshi horizontal rrotullohet rreth boshtit x, te cilin e ulim 900
poshte, ndersa rrafshin anesor e rrotullojme rreth boshtit z 900 nga e
djathta, keshtu tani te tri rrafshet e projeksionit shtrihen ne rrafshin
e vizatimit.
Te tri projeksionet paraqesin objektin e njejte te veshtruar nga tri ane.
Anet e objektit dhe segmentet qe e kufizojne paraqiten me madhesi
te vertete te tyre. Segmentet qe qendrojne normalisht mbi ndonje
rrafsh te projeksionit, ne ate projeksion paraqiten si pika, kurse siper-
faqet si segmente, por per kete arsye ne te dy projeksionet e tjera
paraqiten me madhesi te vertete. Keshtu, ne figure jane paraqitur
tri projeksione te objektit te mesiperm dhe eshte shenuar ashtu siC;
veshtrohet objekti per C;do projeksion (fig. 3.7).

vA

pamja ballore pamja
anesore
H
pamja nga lart Fig. 3.7. Tri projeksio-
net kenddrejte te nje
objekti me shpjegim
te duhur.

~ DETYRE

Krahasoni objektet dy dhe tridimen-
sionale qe gjenden ne shkolle me
ate jashte saj.

Zbatoni projeksionin kenddrejte te trupit ne tri rrafshe permes de-
tyrave praktike (punoni ne fletore pune detyrat 3.3,3.4,3.5 dhe 3.6).

3.3 Krijimi i projekteve me programe kompjuterike pir
dizajnim

Nese deshirojme qe te perdorim programin kompjuterik per dizajnim,
atehere duhen ditur rregullat e vizatimit. Per te vizatuar me kompjut-
er ne disponim jane shume Iloje te programeve kompjuterike per diza-
jnim. Programet kompjuterike per dizajnim jane te shumta dhe sher-
bejne per te vizatuar objekte ne fusha te ndryshme te teknologjise si:
elektronike, elektroteknike, ndertimtari, makineri, etj.

3.3.1 Vizatimi me programin kompjuterik pir dizajnim

Per te filluar vizatimin me ndihmen e kompjuterit klikojme mbi
ikonen e programit te zgjedhur per vizatim, ne rastin tone perdorim
softuerin SketchUp. Ky softuer shkarkohet nga internet, nese kliko-
jme ne Web faqen https://download.cnet.com/SketchUp-Make-64-
bit-2017/3000-6677_4-77424197.html.

Per te filluar me vizatim me programin kompjuterik SketchUp se pari
bejme rregullimin e faqes kryesore duke vendosur ikonat qe do te per-
doren per dizajnim.
Klikojme mbi ikonen e programit SketchUp dhe hapet faqja kryesore si
ne fig. 3.8:

"

""'"",., .,

D

.,,,:Moa:IUii rl-l1.,-e I ---::J

.!! !t .!'..P..

• • •- ... ' ......... 1 ........

,

fC5}, .

Markoni mbi njeriun dhe e fshini duke klikuar mbi komanden Erase. Per

te shtuar veglat e tjera klikoni mbi komanden View>Toolbars>Large

Tool Sets, pastaj per te vezhguar objektin qe e dizajnoni nga projeksio-

net e ndryshme, duhet te shtoni edhe veglen View>Toolbars>Views,

dhe e vertetojme me komanden Reset.

Me qellim qe viera e gjatesise te qendroje mbi vijen kuotuese klikojme

mbi komanden Camera>Paraliel Projection, ne vazhdim klikojme mbi

komanden window>Modellnfo>Dimensions si ne fig. 3.9. Pastaj kliko-

jme Window>Model Info>Units dhe bejme ndryshimin e parametrave

si ne fig. 3.10.

MOdel Info •

T~:lZf'OlOl:l. ~. ·""",,, 1- iJ~

[0" "_, -_d. _ iJ ~

_ _ m··!:·!lI·~1EJ r _ ....._
r
---- iJ
Angle.lkdtll
........ I

Fig . 3.9. Parametrizimi i dimensionimit. Fig . 3.10. Parametrizimi i njesive.

Per te vertetuar ndryshimin e pamjes se faqes kryesore, ne fund shtyp-
im komanden Save as: Vizatimi_1.

Pamja e re e faqes kryesore te SketchUp tani duket si ne fig. 3.11.

' <1>

perte vizatuar me ndihmen e programit SketchUp duhet te kemi skicen
te cilen e vizatojme me dore, fig. 3.12.

30
50

Fig. 3.12. Skica e objektit. -0X

Shikojme bazen e objektit qe ka dimensionet 50 mm me 50 mm.
Hapim programin SketchUp duke klikuar mbi ikonen VizatimL1 dhe
klikojme mbi ikonen Rectangle . ,vizatojme katrorin me dimensi-
one 50 me 50, fig. 3.13.

... , eo-.-__1·~""'l<1' ..'

L !--------~-

Per te ndryshuar pamjen 3-dimensionale te objektit, klikoni mbi

ikonen . (komanda Orbit) dhe mund te rrotullohet sistemi koordi-
nativ sipas deshires.

Per te fituar dimensionin e trete te ketij katrori marrim ikonen ~

(komanda Push/Pull) duke klikuar mbi katrorin e formuar, fig. 3.14.

Ne vazhdim do te zgjedhim lapsin / dhe vizatojme pjeset e tjera te

objektit, fig. 3.15. Pas vizatimit te vijave me ndihmen e vegles ~

terheqim nje pjese te objektit, fig. 3.16.

Per te hequr edhe nje pjese te objektit perdorim perseri proceduren
e njejte, se pari vizatojme vijat duke perdorur lapsin /' e pastaj heq-

J9jen e asaj pjese e bejme me komanden ~ . Perdorim komanden

per te matur distancen prej 10 mm prej tehut te eperm dhe vazhdo-
jme me vizatimin e drejtkendeshit qe pastaj duhet larguar nga ob-
jekti ne thellesi prej 15 mm, fig. 3.17. Duke perdorur komanden •
(Orbit), mund te bejme rrotullimin e objektit ne ane te ndryshme.
Vazhdojme me dimensionimin e objektit, duke perdorur komanden

~ (Dimension) dhe vendosim dimensionet e te gjitha pjeseve te ob-

jektit, fig. 3.18.

,

'l I ,
=::

lO ... ~

~ ... I

r--"' t

I

II

I-- Fi 9 . 3.19. Pa mJ' e orto9 ona Ie e
objektit.

Per ta ruajtur objektin e vizatuar si fotografi duhet vepruar si vijon:
nga menuja File zgjedhim Export/2D Graphics dhe e ruajme me em-
rin VizatimL2D.

Pamjet ortogonale te objektit mund t'i fitojme nese perdorim njeren

atnga komandat , ~ fJ B fig. 3.19.

Krijoni projekte te ndryshme ne programe te dizajnit ne forme dig-
jitale (punoni ne fletore pune detyrat .3.7, .3.B dhe .3.9).