Teknologjia me TIK 9

• • Mhhii!I

2.3. Materialet (komponentet) elektroinstaluese

Per t'i lidhur pajisjet dhe aparatet elektrike ne menyre te sigurt me rrjetin e
shperndarjes te tensionit te ulet, ne perdorim materiale elektroinstaluese
dhe pajisje shtese. Materialet elektroinstaluese percaktohen nga standardet
nderkombetare (IEC standardet).

Ne materialet dhe pajisjet shtese elektroinstaluese standarde perfshihen:
perquesit, gypat dhe kanalet, kutite instaluese, poqat dhe fytet e poqave, lla-
mbat, prizat, qelesat, spinat, siguresat, termostatet, trupat ngrohes, njehsoret
elektrike, tabelat shperndarese etj.

• • Miii!!il

2.3.1. Pen;uesit elektrike

Perquesit elektrike jane komponente elektrike qe sherbejne per bartjen e e-
nergjise elektrike me percjellje. Perquesit duhet te ndertohen nga materialet me
veti shume te mira elektroperquese. Perquesit mund te ndertohen si perques te
izoluar ose si perques te zhveshur. Perquesit, te cilet perdoren ne instalimet ele-
ktrike, ne tere gjatesine e tyre jane te mbuluar me nje shtrese izoluese. Disa tela
te izoluar ne nje perques formojne berthamen (fig. 2.13). Mbrojtja e berthames
behet me mbeshtjelles nga goma, PVC (polivinil kloruri) ose metali. Si material
per izolimin e telave perdoret masa PVC (polivinil klorur), goma etj.

Bertharn a lzolirni Telat (dejte} Fig. 2.13 Konstruksioni
Mbes htjellesi i perfuesit per
instalimet elektrike.

51

Perquesit mund te ndertohen nga materialet e ndryshme si dhe te kene siperfaqe
te ndryshme te prerjes terthore te telave te bakrit ne milimetra katrore (mm2).
Sipas standardeve, prerja terthore e perquesve, te cilet perdoren ne instalimet
elektrike jane: 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10 mm2 etj. Se cili seksion i perquesit dote perdoret,
varet nga fuqia e shpenzuesit qe dote lidhet mete. Per identifikimin e perquesve
eshte vene sistemi i shenimit me shkronja dhe numra sipas standardit.

Perquesit e zhveshur aluqele (alumini dhe qeliku) perdoren per ekzekutimin e
linjave ajrore (fig. 2.14). Perquesi aluqel eshte kombinimi i telave te qelikut dhe
aluminit (tig.2.15). Pjesa e mesme e perquesit eshte nga qeliku dhe ka rol mba-
jtes, ndersa rryma kalon neper telat (perquesit) e aluminit.

Telat (per~uesit ) e alumi nit Telat (per~uesit) e ~elikut

Fig. 2.14 Fig.2.15

Pirfuesi alufel. Linja ajrore.

••• • • • 2.3.2

2.3.2. Gypat dhe kanalet instaluese

Gypat instalues kane per qellim qe t'i mbrojne perquesit nga ndikimet mekanike,
termike, kimike, dhe njekohesisht te arrihet edhe siguria e mjedisit nga ndikimi i
perquesve.
Gypat mund te ndertohen nga plastika, metali dhe nga materiale te qen-
drueshme ndaj zjarrit. Ne instalimet elektrike, me se shpeshti perdoren gypat e

52

plastikes. Keta mund te ndertohen site lakueshem ose site palakueshem. Gypat
instalues perdoren ne te gjitha ato vende ku mund te shkaktohen demtime te
perquesve elektrike.
Per instalime elektrike, ne raste te caktuara, perdoren edhe kanalet instaluese.
Keto kanale kane gjetur perdorim me shume gjate renovimit te objekteve ekzis-
tuese, per arsye te mundesise se lehte te instalimit, funksionalitet dhe disenjit
te bukur. Ne fig. 2.16 jane treguar gypat instalues dhe kanalet instaluese qe per-
doren ne instalimet elektrike.

"

Fig. 2.16
Gypat dhe kanalet instaluese.

• • • • 2.3.3

2.3.3. Kutite instaluese

Kutite instaluese sherbejne per vazhdimin ose degezimin e perquesve. Kutite
instaluese gjithashtu sherbejne per vendosjen e komponenteve elektrike, siq
jane qelesat dhe prizat. Kutite ndertohen nga plastika dhe duhet te jane te qen-
drueshme ndaj temperatures. Kutite instaluese mund te jene per montim ne
mur ose mbi mur. Ne fig. 2.17 jane treguar kutite shperndarese per vendosje ne
mur dhe mbi mur.

Fig. 2.17 Kutite instaluese per

montim ne mur dhe mbi mur.

53

• • Mi Ifill ____________________

2.3.4. c;elesat

<;elesat instalues janekomponente elektrike, te cilet sherbejne per mbylljen
dhe hapjen e qarkut elektrik, pro sherbejne per kyqjen (ndezjen) dhe shkyqjen
(fikjen) e shpenzuesit elektrik. <;elesat, te cilet perdoren ne instalimet elektrike
quhen qelesa instalues. <;elesi vendoset ne linjen e fazes, keshtu qe ne shman-
gim ekzistencen e tensionit kur qelesi eshte ne poziten "i shkyqur".

<;elesat instalues sipas funksionit qe kryejne ndahen ne: qelesa njepolare, qele-
sa serike, qelesa alternative, qelesa rregullues etj. Ne fig. 2.18 jane treguar disa
lloje te qelesave.

LJ

Fig. 2.18 Disa nga llojet e
felesave instalues.

<;elesi njepolar sherben per te kyqur dhe shkyqur qarkun e nje shpenzuesi

(llambes ), fig. 2.19 a. <;elesi serik sherben per te kyqur dhe shkyqur dy shpenzues
(llamba), veq e veq ose njekohesisht, fig. 2.19 b. <;elesi alternativ sherben per te
kyqur dhe shkyqur nje ose me shume shpenzues prej dy vendeve, dhe per kete,
ne qarkun elektrik, duhet te jene te lidhur dy qelesa, Fig. 2.19 c.

9 9 99
r7 b~r r
F o-,. - - r:
F Cl-------,=-- --a-c- ~ 0C ~ F 01---==-- L""'-""-- ~

L :f~

0 G------- I b) ¢9

o o,____ _ _ _ _ _____,I

c)

Fig. 2.19 Lidhja e felesit njepolar (a), felesit serik (b) dhe felesave alternative (c).

54

• • • Mhhf?iii

2.3.5. Poc;at dhe fytet e poc;ave

Te poqi, driten e imiton fija metalike e skuqur, neper te cilen kalon rryma elek-
trike, fig. 2.20 a. Sa me i madh te jete intensiteti i rrymes, atehere fija dote nxehet
me shume dhe poqi do te imitoje me shume drite. Prandaj, per ndertimin e fijes
metalike te poqave, nevojitet materiali i cili mund te perballoje temperatura te
larta dhe te mos shkrihet. Sot, fija metalike ndertohet nga volframi, pasi ka tem-
perature te larte te shkrirjes. Te poqi elektrik behet shnderrimi i energjise elektrike ne
energji te drites dhe ne energji te nxehtesise. Per kete arsye eficienca e poqave
eshte shume e vogel, andaj edhe poqat me fije metalike jane zevendesuar me
llambat kompakte fluoreshente dhe LED (Light emitting diode) llambat, te cilat
jane shume me eficiente.

Fytet e poqave ndertohen nga bakeliti ose porcelani (fig. 2.20 b). Fyti i poqit
perbehet nga trupi dhe kapela mbrojtese. Llamarina nga mesingu dhe vidhat.

Fig. 2.20 Pofi elektrik (a) dhe
a) b) .fyti i pofit (b).

Llambat fluoreshente kane formen e gypit, ne brendi te te cilit kemi avuj te
merkurit. Neper kete gyp leshohet rryma elektrike e me kete imitohet drita ultra-
vjollce. Kjo drite ultravjollce bie ne muret e gypit, i cili eshte i lyer me nje shtrese
fluoreshente. Kjo shtrese fluoreshente imiton drite te dukshme. Prandaj, fluo-
reshence quhet dukuria qe e kane disa materiale, qe te imitojne drite nese ato
rrezatohen me drite ultravjollce. Keto llamba jane shume me eficiente se poqat
elektrike.

Llambat LED jane burimet me te reja te drites, te cilat kane filluar te perdor-
en shume ne diten e sotme. Ne keto llamba jane te vendosura disa dioda qe
leshojne drite, ose siq quhen dioda LED. Diodat LED jane gjysmeperques qe imi-

55

tojne drite kur nxiten me rryme elektrike. Llambat LED jane shume me eficiente
se po9at me fije metalike si edhe llambat fluoreshente. Ne fig. 2.21 jane treguar
llambat LED.

Fig. 2.21 Llambat LED.

• • • • 2.3.6

2.3.6. Prizat dhe spinat

Prizat dhe spinat jane komponente per lidhjen e shpenzuesve elektrike mobile
ne tension te ulet. Si komponente mobile jane: llambat elektrike, aparatet ter-
mike, elektromotoret, radio pajisjet, televizori etj. Te gjithe komponentet per
lidhje mund te ndertohen me kontakt per tokezim ose pa kontakt.
Prizat mund te jene:
• njefazore me dhe pa kontakt mbrojtes (230V);
• trifazore (400V).
Prizat perdoren ne objektet: e banimit, shkollore, publike, si dhe ne industri. Pri-
zat dhe spinat bejne lidhjen e shpenzuesit me instalimin elektrik (rrjetin). Priza
eshte pjese e palevizshme e pajisjeve per lidhje dhe ne te perfundohet instalimi
elektrik.
Prizat ndertohen prej materialeve te ndryshme, si nga: bakeliti, masa PVC, 9e-
liku etj. Prizat njefazore (me ose pa kontakt mbrojtes) dhe trifazore jane treguar
ne fig. 2.22. Prizat me kontakt mbrojtes ne pjesen e perparme, poshte dhe lart

56

kane kontakt metalik, ne te cilin lidhet perquesi tokezues. Edhe prizat mund te
jene per montim ne mur ose mbi mur. Prizat trifazore te zakonshme ndertohen
me kontakt per mbrojtje, pra me tokezim.

EJ Fig. 2.22 Priza njefazore me

u kontakt mbrojtes, pa kontakt
dhe priza trifazore.

f

Ne vendin per lidhje, lidhja realizohet nepermjet spines, e cila eshte e vendo-
sur ne kabllon per lidhje. Spinat jane pjesa mobile e pajisjeve per lidhje. Spina,
nepermjet kabllos, lidhet ne shpenzuesit mobile dhe vendoset drejtperdrejt ne
prize. Forma e spines duhet te jete e njejte me formen e prizes. Ne fig. 2.23. jane
treguar spinat njefazore me kontakt, pa kontakt dhe spina trifazore.

Fig. 2.23 Spina njefazore me
kontakt mbrojtes, pa kontakt
dhe priza trifazore.

••• • • • 2.3.7

2.3.7. Siguresat instaluese

Siguresat jane komponente mbrojtes, te cilet mbrojne shpenzuesit elektrike nga
rrymat e medha per shkak te mbingarkesave ose lidhjeve te shkurtra.

57

Siguresat, duke nderprere qarkun, mbrojne instalimin dhe pjeset e tij nga paso-
jat e rrymave te mbingarkeses dhe ato te lidhjes se shkurter. Siguresat vendosen
gjithmone ne fillim te perquesit fazor. Lidhja e shkurter ndodh, kur perquesi neu-
tral dhe ai fazor kane kontakt te drejtperdrejte, ose kur kane kontakt ne mes te
perquesve te dy fazave. Mbingarkesa ndodh kur lidhim nje konsumator me fuqi
mete madhe sesa ajo qe lejohet. Ne te dyja rastet, kalon nje rryme me e larte se
e lejuara, e cila shkrin fijen perquese ne sigurese dhe nderpret qarkun.

Siguresat instaluese ndahen ne:

• siguresa shkrirese;
• siguresa automatike.

Te siguresa shkrirese, nderprerja e rrymes behet me shkrirjen e telit te holle.
Pjeset e sigureses shkrirese jane: shtepiza, unaza e kalibruar, fisheku dhe kapa-
ku. Teli shkrires ndodhet ne brendi te fishekut. Ne fig. 2.24 a) jane treguar pjeset
e sigureses shkrirese, ndersa ne fig. 2.24 b) eshte treguar siguresa automatike.
Siguresat shkrirese perdoren gjithnje e me pak ne instalimet elektrike, pasi ato
jane zevendesuar me siguresa automatike, ngaqe jane mete lehta per mirem-
bajtje. Te siguresa automatike, nderprerja e rrymes behet me ndarjen e kontaktit
nepermjet elektromagnetit ose bimetalit. Mbrojtja nga lidhja e shkurter behet
me ndihmen e elektromagnetit, dhe mbrojtja nga mbingarkesat me ndihmen e
shiritit bimetalik. Nuk nevojitet kurrfare nderrimi i pjeseve dhe shume lehte kthe-
het ne gjendje te punes.

I•
~ I ~ I• I '
I I- • '

a) b)

Fig. 2.24 Pjeset e
sigureses shkrirese (a),
siguresa automatike (b).

58

• • MF 1131:i

2.3.8. Tabela shperndarese

Tabela shperndarese kryesore eshte vendi ku fillon instalimi elektrik i nje shtepie.
Tabela kryesore shperndarese eshte nje dollop metalik, ku vjen kablloja per fur-
nizim me energji elektrike te instalimit elektrik te nje shtepie. Ne tabelen krye-
sore shperndarese jane te vendosur komponentet elektrike te instalimit elektrik,
si: matesi i energjise elektrike, siguresat shkrirese ose automatike etj.

Ne instalimet elektrike, perveq tabeles kryesore shperndarese, vendosen edhe
tabelat e tjera shperndarese. Tabelat shperndarese ndertohen nga metali ose
nga plastika (fig. 2.25). Ne tabelat shperndarese vendosen siguresat, qelesi i
rrymes diferenciale etj.

Fig. 2.25. Tabela
shpi!rndarese kryesore
metalike (a), tabela
shpi!rndarese nga plastika

a) b) (b).

• • • Mhki3d

2.3.9. Puna me materialet elektroinstaluese

Ne kabinetin e teknologjise duhet te kemi veg la dhe mjete per pune, per t'i real-
izuar detyrat qe no parashtrohen nga elektroteknika dhe elektronika. Me qellim
te mbrojtjes dhe sigurise se punonjesit, veglat dhe mjetet e punes jane te ve-
shura me material izolues. Veglat e punes qe perdoren me se shpeshti per keto
qellime jane: daret e ndryshme, kaqavidat etj.

59

Keto veg la mund te jene te llojeve te ndryshme, sipas qellimit te perdorimit. Ne
fig. 2.26 jane treguar disa prej dareve dhe ka9avidave qe perdoren. Ka9avida
eshte nje nder veg lat mete rendesishme qe perdoret ne kabinetin e teknolo-
gjise. Ato mund te pajisen me nje tregues (llambe ), e cila tregon pranine ose jo
te tensionit, ne nyje ku ajo lidhet me qarkun elektrik. Keto ka9avida quhen in-
dikatore te tensionit.

Dare per prerjen e pen;.uesit Dare e kombinuar per lakim, prerje
dhe mbaj tje te pen;.uesve

Dare per lakim (perkulje) te Dare per zhveshjen e peri;:uesit
pen;.uesit te izoluar

Kac;avidat

Kac;avida me indikator tensioni Fig. 2.26
Daretdhe
kafavidat.

Ne figuren 2.27 eshte treguar puna me material elektroteknik, si zhveshja e
izolimit te per9uesit, lidhja ne vide, lidhja e per9uesve dhe izolimi i per9uesve.

60

Fig. 2.27 Punet me material
elektroinstalues.

••

*''*''"'2.3.10. Instalimet elektrike ne shtepi

Energjia elektrike shfrytezohet per: venien ne pune te pajisjeve te ndryshme el-
ektrike (makinave dhe aparateve ), ndriqim, ngrohje, pastaj per pajisjet si komp-
juteri dhe te tjerat.

Shpenzuesit e ndryshem te energjise elektrike bejne shnderrimin e energjise elek-
trike ne ndonje forme tjeter te energjise se dobishme. Qe t'i lidhim shpenzuesit ne
rrjetin elektrik te qytetit, atehere, ne shtepi, duhet te instalohen linjat elektrike
(perquesit) dhe komponentet e tjere instalues, te cilet me nje emer i quajme in-
stalime elektrike shtepiake (fig. 2.28).

Fig. 2.28 Menyra e vendosjes
se komponenteve elektrike ne
dhome.

61

Shpenzuesit elektrike i lidhim nepermjet qarqeve elektrike ne tabelen shperndarese.
Pra, nga tabela shperndarese fillojne qarqet elektrike per shpenzuesit elektrike.
Qarku elektrik eshte qarku i mbyllur i cili mundeson kalimin e rrymes elektrike
prej burimit (tabeles shperndarese) deri te shpenzuesi. Ne per9uesin fazor te
qarkut elektrik vendosen siguresat per mbrojtjen e qarkut elektrik. Vlera e rrymes
se sigureses qe vendoset varet nga fuqia e shpenzuesit.

Per ekzekutimin e instalimeve elektrike duhet me pare te pergatitet projekti per

instalimin elektrik. Projektuesi, gjate perpilimit te projektit, obligohet t'i aplikoje
rregullat dhe standardet teknike ekzistuese.

Rregullat teknike percaktojne masat dhe kushtet teknike, te cilat duhen aplikuar
gjate perzgjedhjes se pajisjeve, projektimit dhe ekzekutimit te instalimeve ele-
ktrike. Me rregulla percaktohen te gjitha detajet per ekzekutimin e instalimeve
dhe perkufizohet cilesia e prodhimeve, te cilat perdoren.

• • • Miii!iiii

2.3.11. Dokumentacioni teknik ne elektroteknike

Per ekzekutimin e instalimeve elektrike duhet me pare te pergatitet projekti per
instalimin elektrik. Projektuesi, gjate perpilimit te projektit, obligohet t'i aplikoje
rregullat dhe standardet teknike ekzistuese. Rregullat teknike percaktojne ma-
sat dhe kushtet teknike te cilat duhet te aplikohen gjate perzgjedhjes se pajis-
jeve, projektimit dhe ekzekutimit te instalimeve elektrike.

lnstalimet elektrike, ose nje pjese e tyre, mund te paraqiten me skemen fizike,
skemen elektroteknike dhe skemen per lidhje (fig. 2.29).

0 L 1C E__]

skema fizike skema elektroteknike skema per lidhje

Fig. 2.29

Skemat elektrike.
62

Edhe instalimet elektrike, sikurse qarqet elektrike, paraqiten grafikisht me ske-
ma elektrike nepermjet simboleve elektrike. Me simbole shenohen ne menyre
grafike elementet elektroteknike. Simbolet e elementeve elektroteknike, te cilat
me se shpeshti perdoren ne instalimet elektrike, jane treguar ne fig. 2.30.

Pe re jelle si ~ Priza pa 0
tohezim
Pe re jelle si ,F 3.
me nje fije .... Priza me
Pe re jelle si 7 tohezim <f
me dy fije 1,:'.elesi
Pe re jelle si ,~, njepolesh ){
me tri fije 1,:'.elesi
Rryma e - serih -;p
vazhduar
Rryma rv 1_::elesi ;,\-;
al-tern ative aliernativ
Ba"letia e ~~ 0
ah um u la 1Drit Sigut·esa
Tensioni i larti!! [t] shhrirese

Lidh ja e shh urti!!r 1 Siguresa
automatihe
Lidh ja e tokezimit _1._
Llambadari

1_::elesi ~-=- Ngrnhesja ---illIIIIIIIII
elehtrihe ------(fil)-
\I je hs ori i en ergjis e M Bojleri
elehett·ihe elehtrih -----«D--
0
Tastiet·i Tran sfo m1 a 1Dri
r;;
Kutia G jen era1D ri ® Fig. 2.30
sh p ernd ares e Motori Simbolet
@ elektroteknike
standarde.
Instt-umen"let ~-<!)-
matese

•• • • • 2.4

2.4. Elektromagneti

Nga fizika dihet se magneti i terheq objektet nga qeliku ose nga hekuri. Hapesira
perreth magnetit, ku eshte prezent ndikimi i tij, quhet fushe magnetike.
Kur rryma elektrike rrjedh neper perques, atehere hapesira perreth perquesit si-

63

llet ne gjendje te veqante fizike e qe eshte tusha magnetike.

Ekzistimi i tushes magnetike nuk mund te konstatohet vetem me keqyrje, pasi ajo
nuk shkakton ndryshime qe te mund te verehen me sy. Ekzistimi i tushes magne-
tike mund te konstatohet ne baze te pasojave qe ajo i shkakton. Per te vertetuar
kete dukuri, marrim nje qark te thjeshte elektrik dhe nje gjilpere magnetike, te
cilen e vendosim afer perquesit te qarkut elektrik. Kur neper perquesin e qarkut
elektrik kalon rryma, gjilpera do te zhvendoset ne krahasim me poziten e per-
parme. Me ndryshimin e kahut te rrymes elektrike, neper perques, gjilpera mag-
netike do te zhvendoset ne kah te kundert. Kjo ndodh per shkak se ne gjilperen
magnetike vepron forca e tushes elektromagnetike. Ky eksperiment eshte tre-
guar me skemen elektrike te paraqitur ne fig. 2.31.

A BA B

Fig. 2.31 Veprimi ifushes
elektromagnetike negjilperen
magnetike.

Kjo force elektromagnetike vepron vetem derisa ne perquesin elektrik kalon
rryma elektrike. Kur nderpritet qarku elektrik, atehere nderpritet edhe veprimi i
forces elektromagnetike. Si veti karakteristike e elektromagnetit eshte se shume
shpejt magnetizohet dhe gjithashtu shume shpejt demagnetizohet.

Nese deshirojme te krijojme tushe magnetike me intensitet me te larte, atehere
perquesi duhet te mbeshtillet ne forme spiraleje. Keshtu, na formohet nje
mbeshtjelle, e cila mund te krijoje tushe magnetike shume mete madhe sesa e
nje perquesi te drejte. Nese neper kete mbeshtjelle kalon rryma elektrike, atehere
kete e quajme solenoid (bobine ), fig.2.32.

64

solenoidi

N

kahu i
rrymes

Fig.2.2 Solenoidi (bobina)

Solenoid

Fig. 2.32

Solenoidi (bobina).

Nese ne kete solenoid (bobine) vendosim nje berthame prej hekuri te bute,
atehere berthama e hekurit do te magnetizohet dhe bobinen me berthame do
ta quajme elektromagnet fig.2.33. Solenoidi (bobina) mund te ndertohet me
berthame magnetike ose pa berthame magnetike.

Krijimi i tushes magnetike nga rryma elektrike eshte dukuri shume e dobishme,
sepse mundesohet krijimi i tushes magnetike, aty ku ne deshirojme. Gjithashtu,
me rritjen e intensitetit te rrymes, dote rritet edhe tusha magnetike.

mbeshtjellat e bobines Fig. 2.33

Elektromagneti.

t

+
65

• • • MIIFIII

2.4.1. Aplikimi i elektromagnetit ne teknike

Elektromagneti ka perdorim te gjere ne shume lemenj te teknikes. Elektromag-
neti perdoret si pjese konstruktive e shume aparateve dhe pajisjeve, si p.sh.: te
zilja elektrike, releu elektromagnetik, ventili elektromagnetik te makina rro-
balarese etj. Pastaj, perdoret per sortimin e hedhurinave metalike, ne komunika-
cion, industri, etj. Ne vazhdim do t'i tregojme disa shembuj te perdorimit te elek-
tromagnetit. Se pari, ne fig. 2. 34, eshte treguar nje tren i shpejte dhe i pazhurme,
per levizjen e te cilit perdoren elektromotoret lineare. Ky tren qendron mbi te
ashtuquajturin "jastek" magnetik.

el ektromagneti per drejtim
elektromagneti per shtytje dhe
ngritje ne ajer

Fig. 2.34

Treni pa zhurme.

Per ndarjen e hedhurinave nga hekuri dhe ngritjen e tyre perdoren elektromag-
nete te fuqishem, si9 eshte treguar ne fig. 2.35. Konstruksioni i thjeshte dhe kar-
akteristikat e tij te pershtatshme bejne qe elektromagneti te kete perdorimi te
gjere (Fig. 2.36 ).

66

Fig. 2.35 Fig. 2.36 Elektromagneti.
Elektromagneti per
vinf te hedhurinave.

• • • • 2.4.2

2.4.2. Zilja elektrike

Zilja elektrike perdoret per hyrje ne shtepi, pastaj si zile ne shkolle etj. Zilja e deres
eshte nje pajisje sinjalizimi, e vendosur zakonisht prane deres hyrese te shtepise
a baneses. Zilja elektrike perbehet nga elektromagneti, susta dhe kontakti. Pasi
ta shtypim 9elesin do te mbyllet qarku i rrymes dhe rryma do te kaloje neper
mbeshtjellen e elektromagnetit dhe ai dote aktivizohet e dote veproje susta. Me
veprimin e sustes dote hapet kontakti dhe dote nderpritet qarku i rrymes elek-
trike, dhe keshtu nderpritet veprimi i elektromagnetit. Ky proces perseritet sa here
qe e shtypim 9elesin. Skema e ziles elektrike eshte treguar ne fig. 2.37.

Fig. 2.37 Skema e
ziles elektrike.

Zilja

God itesi

Kontakt i

Jt

.. 1Susta ~ - ~elesi

~ 67

-

••• • • • 2.4.3

2.4.3. Releu elektromagnetik

Releu elektromagnetik paraqet nje elektromagnet te ndjeshem, i cili mund te
aktivizohet me rryme shume te vogel (fig.2.38). Pasi te mbyllet qelesi ne qarkun
1, atehere neper elektromagnet kalon rryma dhe ai aktivizohet e e terheq llozin.
Me levizjen e llozit do te mbyllen kontaktet dhe neper qarkun 2 fillon te kaloje
rryma, si rrjedhoje elektromotori fillon te punoje. Kur te nderpritet qarku 1, susta
terhiqet lart, keshtu hapet qarku 2, dhe pushon elektromotori se punuari.

Me rele me elektromagnet mund te dirigjohen pajisjet nga largesia. Keshtu,
mund te dirigjojme: kur dote kyqim ose shkyqim nje elektromotor, llambat per
ndriqim, ose kyqjen dhe shkyqjen e pajisjeve dhe mekanizmave te ndryshem.

Llozi nga lliiiiiiiiiillJ - - 19eni

hekn1·i
Boshtl

Kontaktet

- Su_ta Fig. 2.38 Skema e
releut elektromagnetik
~111111 --111!!1!!!!!

Q _rku:2

68

• • MhhiiW

2.5. Matja e madhesive elektrike me instrumente

Per matjen e madhesive elektrike, perdoren instrumentet matese, te cilat mund
te jene instrumentet regjistruese. lnstrumentet, sipas madhesise elektrike qe
matin, mund te jene: ampermetri, voltmetri, vatmetri etj. Keto instrumente
mund te konstruktohen me mundesi te matjes se rrymes elektrike I (A), tensionit
U (V), dhe rezistences R (n), dhe ky quhet instrument universal ose multimeter.
Keto instrumente mund te jene: analoge (me tregues) dhe shifrore (digjitale).
Ne fig. 2. 39 jane treguar dy tipate instrumenteve universale.

Fig.2.39
Instrumentet universale
a) analogo-digjitale, b)
digjitale.

Secili prej instrumenteve ka specifikat e veta, prandaj, para se te filloni me mat-
je, duhet te lexoni udhezimin e instrumentit ose te percillni instruksionet, te cilat
i jep arsimtari. Per secilin instrument eshte me rendesi te dihen keto procedura
per pune:

• Duhet t'i lexoni mbishkrimet ne instrumentin mates, te cilin e keni ne kabinet.
• lnstrumenti mates duhet te jete i vendosur ne nje vend qe mund te lexohet

lehte. Para se te fillojme matjen, duhet te konstatojme se pozita e treguesit
eshte ne zero.
• Doreza e aparatit kthehet ne poziten e madhesise qe deshirohet te matet.
• lnstrumentin duhet mbrojtur nga mbingarkesat elektrike dhe ato mekanike.
• Ater instrumentit nuk duhet te kete fushe magnetike te jashtme.

69

Ne vazhdim, do t'i tregojme menyrat e lidhjes se instrumentit per matjen e
madhesive elektrike, rezistences, tensionit dhe rrymes.

••• Miii!il

2.5.1. Matja e rezistences

Ne fig. 2.40 eshte treguar menyra e matjes se rezistences elektrike dhe skema e
lidhjes per matjen e saj. Para se te fillohet matja duhet te identifikohet pjesa e
etiketuar one multimeter.

Per9uesi me ngjyre te kuqe lidhet ne terminalin "Vo mA" te instrumentit mates,
dhe per9uesi me ngjyre te zeze ne terminalin COM.

Ne pjesen e etiketuar "O" me 9eles rrotullues perzgjedhim vleren me te larte te
diapazonit. Ekzistojne diapazone te ndryshme rezistence ne nje multimeter, si9
jane: 200 0, 2 k 0,20 kO, 200 kO dhe 2 MO.

Skajet e tjera te per9uesve lidhen ne skajet e rezistences, te cilen deshirojme ta
matim. Duhet te sigurohemi qe rezistenca te jete e izoluar nga 9do komponent
tjeter ose furnizim me energji elektrike.

Lexoni vleren e rezistences nga ekrani. Nese vlera e shfaqur eshte zero ose shume
e vogel, per shembull 0,001, atehere, me 9eles rrotullues, duhet ta perzgjedhim
vlere me te ulet te rezistences. Keshtu, vazhdohet te perzgjidhet interval me i
ulet i rezistences, derisa vlera e shfaqur te jete me e madhe se 1. Mos harroni
se vlera e shfaqur eshte per njesite e matjes, te treguara nga diapazoni qe keni
zgjedhur. Mund te jete, k ose M.

Fig. 2. 40

Menyra e lidhjes
se multimetrit dhe

skema e lidhjes per

matjene
rezistences.

Skema elektrike
70

•• • • • 2.5.2

2.5.2. Matja e tensionit

Ne fig. 2.41 eshte treguar menyra e matjes se tensionit dhe skema e lidhjes per
matjen e tij. Para se te fillohet matja, duhet te identifikohet pjesa e etiketuar DCV
ne multimeter.

Perquesi me ngjyre te kuqe lidhet ne terminalin "Vo mA" te instrumentit mates,
dhe perquesi me ngjyre te zeze ne terminalin COM.

Ne pjesen e etiketuar" DCV ", me qeles rrotullues, perzgjedhim vleren mete larte
te diapazonit.

Skajet e tjera te perquesve lidhen paralel ne pjesen e qarkut ku dote matet ten-
sioni: perquesi i kuq ne terminalin pozitiv ( +), dhe perquesi i zi ne terminalin neg-
ativ (- ).

Lexoni vleren e tensionit nga ekrani. Ju duhet te perzgjidhni diapazone te ndry-
shme te tensionit, ne menyre qe vlera e shfaqur te jete me e pershtatshme per
lexim dhe e sakte.

+V

Skema elektrike

Fig. 2. 41 Menyra e lidhjes se
multimetrit dhe skema e lidhjes

per matjen e tensionit.

71

••• *''''"

2.5.3. Matja e rrymes

Ne fig. 2.42 eshte treguar menyra e matjes se rrymes dhe skema e lidhjes per
matjen e saj. Para se te fillohet matja, duhet te identifikohet pjesa e etiketuar
DCA ne multimeter.

Perquesi me ngjyre te kuqe lidhet ne terminalin "Vo mA" te instrumentit mates,
dhe perquesi me ngjyre te zeze ne terminalin COM.

Ne pjesen e etiketuar" DCA " me qeles rrotullues perzgjedhim vleren mete larte
te diapazonit, p.sh. 10A.

Skajet e tjera te perquesve lidhen ne seri me pjesen e qarkut ku dote motet rry-
ma. Shkyqet qarku dhe lidhet instrumenti ne seri me po ate qark.

Lexoni vleren e rrymes nga ekran. Edhe ne kete rast ju duhet te perzgjidhni dia-

pazone te ndryshme te rrymes, ne menyre qe vlera e shfaqur te jete me e
pershtatshme per lexim dhe e sakte.

+

Skema elektrike

Fig. 2. 42 Menyra e lidhjes se
multimetrit dhe skema e lidhjes

per matjen e rrymes.

72

• • • MFFIJ.il

2.5.4. Njehsori elektrik

Njehsori elektrik perdoret per te matur punen e kryer nga energjia elektrike, e te
cilen perdoruesi duhet ta paguaje. Pasi matja e energjise elektrike per llogaritjen
kryhet ne kilovatore (kWh), kjo dote thote qe perve9 matjes se ngarkeses elek-
trike - tensionit (U) dhe rrymes (I), duhet te merret edhe koha (t), pra kohezgja-
tjen e ngarkeses se ve9ante.

A=U · 1•t [kWh] ose A=P •t [kWh]

Kemi njehsore njefazore dhe trefazore. Secili njehsor ka nje pllake te prodhuesit,
ne te cilen, perve9 shenjes se prodhuesit, jepen edhe shenimet, si: intensiteti i
rrymes nominale, tensioni nominal dhe konstantja e njehsorit.

Per konsum me ekonomik te energjise elektrike perdoret njehsori dytarifor. Ky
njehsor ka dy numerues: nje per matjen e konsumit te energjise elektrike me nje
9mim me te larte - tarife me te larte e tjetri per matjen e konsumit te energjise
elektrike me nje 9mim mete ulet - tarife me e ulet. Se bashku me keta njehsore
vendoset edhe nderruesi i tarifave (fig. 2.43 c ), i cili ka per detyre te beje nde-
rrimin e tarifave te njehsorit dytarifor. Njehsoret e mehershem kane qene analoge
( fig. 2.43 a), ndersa ne diten e sotme perdoren njehsoret digjitale ( fig. 2.43 b).

a} b) c)

Fig.2.43 Njehsori elektrik analog (a), njehsori elektrik
digjital (b) dhe nderruesi i tarifave (c).

73

ELEKTRONIKA /Q3v

• • • MIIMI

3.1. Hyrje ne elektronike

Koncepti i elektronikes eshte perdorur per komponente elektronike te qarqeve
te integruara, si dhe te sistemeve elektronike ne teresi. Tridhjete vjet me pare,
askush nuk mendonte per nje zhvillim aq te shpejte te elektronikes, e cila do te
kete ndikim te drejtperdrejte ne zhvillimin e Teknologjise se lnformacionit dhe
Komunikimit, qe nee kemi pare gjate dekadave te fundit. Jeta ere digjitale eshte
ndertuar mbi zhvillimin e qarqeve elektronike (siq jane mikroprocesoret) ne per-
masa shume te vogla (dimensione ne miniature), duke mundesuar zhvillimin e
teknologjive per perpunimin e informacioneve te ndryshme, si dhe transmetimin
e te dhenave te perpunuara (zerit, videos dhe te dhenave), nepermjet fijeve op-
tike dhe rrjeteve pa tela.

Kompjuteri eshte bere nje mjet i domosdoshem, si ne pune, ashtu dhe ne shte-
pi, i njohur si kompjuter personal (PC - Personal Computer). Zvogelimi i vazh-
dueshem i permasave te komponenteve elektronike dhe qarqeve digjitale ne
teresi, krijoi mundesi te prodhimit te pajisjeve shume te avancuara elektronike,
te cilat e kane avancuar shume cilesine e jetes se njeriut. Kapaciteti i kompjuter-
ave po dyfishohet pothuajse qdo vit. Kompjuterat dhe telefonat e menqur jane
pjese e jetes se perditshme te qdo njeriu.

Automobilat moderne i jane ekspozuar nje zhvillimi te madh, ku pjeset kryesore
te funksioneve jane te kontrolluara nga elektronika. Automobilat jane te pajisur
me sisteme elektronike, si mbrojtja me sistemin airbag, frenat, sistemi i frenimit
- ABS, sistemi ESP, sistemet e alarmit etj. Ne kuader te transportit, pajisjet ele-
ktronike mundesojne funksionim te sigurt te sistemit te navigimit, sistemeve per
aterim te aeroplaneve dhe sistemeve te tjera kunder aksidenteve ndermjet ani-
jeve, automjeteve etj. Pagesa automatike e taksave rrugore siguron te hyra per
ndertim te rrugeve te reja dhe per kujdesin ne trafikun e rregullt te automjeteve.
Per me teper, elektronika moderne ka revolucionarizuar diagnozen mjekesore
me futjen e teknikave te reja si CT (tomografia komputerike), MR (rezonanca
magnetike) dhe te sistemeve te tjera te perpunimit te imazhit.

74

Gjithashtu, arritje tjeter e rendesishme eshte edhe perdorimi i sensoreve qe mund
te "ndiejne" tingull, drite, presion, temperature, nxitim etj., dhe aktuatoret (pa-
jisjet per kryerjen e veprimeve konkrete dhe te dukshme) qe mund te "veprojne",
d.m.th., te kryejne operacione specitike si ky9ja e nje 9elesi, ose transmetimi i
zerit ose sinjalit te drites.

Baze e te gjitha qarqeve te medha jane kondensatoret, rezistoret, diodat, tran-
sistoret etj. <;do pajisje elektronike ose pajisje ne pergjithesi ka keta komponente
si pike te saj fillestare. Keshtu, para se te mesojme per qarqet elektronike, nev-
ojiten disa njohuri baze per keta komponente. Disa nga keta komponente jane
diskutuar me poshte ne hollesi.

Elektronika perdoret gjeresisht ne perpunimin e informacioneve, perpunimin e
sinjaleve elektrike, te cilat bartin informacionet, si dhe bejne transmetimin e tyre
ne distanca te largeta. Aftesia e pajisjeve elektronike per te vepruar si nderpre-
res ben te mundur perpunimin digjital te informacionit.

Fig. 3.1.

Pamja e nje mikroprocesori
nepllaken ame te nje kompjuteri.

75

• • • MIIFW

3.2. Disa elemente bazike

Rezistoret, kondensatoret, diodat dhe transistoret jane disa komponente bazike
qe mund te shihen ne shumicen e qarqeve elektronike. Rezistoret kane vlera te
ndryshme te rezistences elektrike. Rezistenca e tyre mund te lexohet duke marre
parasysh kodet e ngjyrat mbi te. Komponentet e ndryshem elektronike ose elek-
trike paraqiten me simbole te ndryshme. Keto komponente kane emra simbolike
si p.sh., rezistenca eshte e perfaqesuar nga R, ndersa kondensatori ka simbolin

C.

Simboli Emri

--'VVv- R

(a) (b)

Fig. 3.2.
(a) rezistori,
(b) simboli dhe emri.

• • • MIIWJI

3.2.1. Rezistoret

Rezistoret me vlera fikse te rezistences
Rezistoret jane ne grupin e komponenteve mete perdorshem ne elektronike. Siq
nenkuptohet nga vete emri, rezistoret i bejne rezistence (pengese) rrjedhjes se
elektroneve. Ata perdoren per ta shtuar rezistencen ne nje qark. Shiritat me ng-
jyra rreth rezistoreve jane kodet e ngjyrave qe tregojne vleren e rezistences. Nje-
sia per matjen e rezistences eshte Omi (simboli-0).

Rezistoret me vlere fikse, jane nje lloj i rezistoreve lineare. Nje rezistence thuhet

76

te jete nje rezistence fikse, nese vlera e saj eshte fikse, pra, vlera e rezistences
fikse nuk mund te ndryshoje si nje rezistence e ndryshueshme, pasi vlera e saj
percaktohet ne kohen e vete prodhimit. Shifrat e meposhtme paraqesin simbo-
lin e nje rezistence fikse.

RR

Fig. 3.3. Simboli i rezistorit me
vlerefikse.

Veqori e rendesishme ne lidhje me rezistoret eshte ndarja e tyre sipas fuqise se
shprehur ne Vat (Simboli W). Rrjedhimisht, rezistori i projektuar ta perballoje fu-

qine elektrike ne vlere ¼ w, nuk lejohet te perdoret ne nje qark neper te cilin rrjedh

sinjali elektrik me fuqi ½ W.
Megjithate, pa problem mund te perdoret nje rezistor me fuqi elektrike ½ W, ne
nje qark me fuqi ¼ W.
Brezi i tolerances tregon saktesine e vlerave te rezistorit. Nje tolerance 5% (brez

ari) per shembull, tregon se rezistenca do te jete brenda 5% te vleres se saj.

Per shumicen e aplikacioneve, toleranca e rezistorit ne vlere 5% duhet te jete e
mjaftueshme.

77

E zeze =0 Fig. 3.4.
Menyra e llogaritjes
LU e kafenjte =1
sevleres se
> rezistences.

<( E kuqe =2

0:::

LU Portokalli =3

_J
>

LU E verdhe =4 :itS

~0::: Egjelber =5 (b)

>-- , e kalter =6

l!)
z
Vj o ll ce =7

ehirte =8

9 E ba rd he =9

<zu(
<( ± 5% ±1 5%
0::: Ari

LU
±....J
0r-
± 10% Argjend 10%

(a)

Fig. 3.5. Rezistori
me vlere te ndry-
shueshmelvariabile.

78

Si te masim vleren e rezistences se nje rezistori?
Se pari, mbaje rezistorin ne ate menyre qe brezi i tolerances te jete ne anen e
djathte.
Te rendesise se ve~ante jane dy brezat e pare me ngjyra nga ana e majte, ashtu
qe duhet t'i shenoni numrat e treguar te ngjyrat perkatese. Brezi i trete eshte
shumezuesi i cili tregon se sa zero duhet vene pas dy shifrave numerike, te marra
sipas ngjyrave paraprake. Bashkoni ato dhe mund ta gjeni vleren.
Ekzistojne rezistore me shume breza dhe lloje te tjera qe perdoren per aplika-
cione te ve~anta.
Mirepo, rezistoret me 4 breza jane me te zakonshmit dhe perdoren per projekte
te shumta.

•••

3.2.2. Rezistoret e ndryshueshem

Rezistoret e ndryshueshem, ose potenciometrat, shpesh kane
tri dalje dhe mund te ndryshojne rezistencen lehte.

Rezistori horizontal i rregullueshem (preset)
Rezistencat e paravendosura perdoren ne qarqe, kur eshte e
nevojshme te ndryshohet rezistenca. Sensoret e erresires/
drites dhe te temperatures zakonisht i kane keta perberes, pasi

rezistenca e paracaktuar lejon qe qarku te behet me shume

ose me pak i ndjeshem (duke zvogeluar ose rritur rezistencen).

79

Per shembull: per te rregulluar frekuencen e tonit te alarmit ose ndjeshmerine e
qarkut ndriques, perdoret kaqavida e vogel ose nje mjet i vogel i ngjashem.

Brezi i vlerave te rezistences ndryshon, per shembull:

oderi ne 100 n
oderi ne 1 milion n.

---...17 I•---- Fig. 3.6.

/ Simboli

per preset.

•••

3.2.3. Kondensatoret

Ne nje menyre, nje kondensator funksionon si nje bateri. Pavaresisht qe ngarki-
mi i kondensatorit me energji elektrike dhe mbushja e baterise jane dy procese
te ndryshme, te dyja ruajne energjine elektrike. Nese keni lexuar si funksionojne
baterite, atehere e dini qe nje bateri ka dy elektroda. Brenda baterise, reaksionet
kimike prodhojne elektrone ne nje terminal dhe thithin elektronet ne terminalin
tjeter.

Nje kondensator eshte shume me i thjeshte se nje bateri, pasi nuk mund te pro-
dhoje elektrone te reja. Nga nje burim i jashtem joelektronik, njera elektrode
pasurohet me elektrone nga elektroda tjeter, duke krijuar ndryshim te potenci-
alit ndermjet tyre. Keshtu, ai ngarkohet me energji elektrike.

Brenda kondensatorit, dy pllaka metalike (elektroda) ndahen nga nje material
izolues, i njohur si dielektrik.

Ju lehte mund te beni nje kondensator nga dy copa letre alumini dhe nje cope
leter. Nuk dote jete nje kondensator veqanerisht i mire, per sa i perket kapacitetit
te tij te ruajtjes, por dote funksionoje.

80

Ne vazhdim po japim disa nga llojet e ndryshme te kondensatoreve, varesisht
nga dielektriku i perdorur dhe zbatimi ne pajisje elektronike.
Ajri - perdoret shpesh ne qarqet e akordimit te radios.
Mylari - me se shpeshti perdoret per qarqet e kohematesit, si: oret, alarmet dhe
sportelet.
Xhami - eshte i mire per aplikime te tensionit te larte.
Qeramika - perdoren ne pajisje te frekuencave te larta, si: antenat, makinat me
rreze X dhe MRI etj.
Sasia e elektricitetit qe mund te mbaje nje kondensator ose kapaciteti i tij shpre-
het me njesine Farad dhe shkruhet me shkronjen F. Megjithate, lF eshte njesi
shume e madhe per kondensatoret, keshtu qe mikrofaradi (µF) dhe pikofaradi
(PF) jane njesi mete vogla ne perdorim:

mikro =1/1,000,000 dhe pico =1/1,000,000,000,000

Keshtu, 100,000pF = 0.lµF = 0.0000001F.

Qarku i kondensatorit
Ne nje qark elektronik, nje kondensator tregohet me simbolin vijues:

Fig. 3.7. Simbol elektrik
per nje kondensator.

«tfare ndodh kur nje kondensator lidhet ne nje bateri?
Pllaka (elektroda) ne kondensator bashkohet me elektroden negative te bater-
ise, pranon elektronet qe bateria po prodhon, ndersa pllaka ne kondensator qe
bashkohet me elektroden pozitive te baterise humb elektronet ne bateri.
Pasi te jete ngarkuar, kondensatori ka te njejtin tension si bateria (1.5 volt ne

81

bateri dote thote 1.5 volt ne kondensator). Per nje kondensator te vogel, kapac-
iteti eshte i vogel. Por, kondensatoret e medhenj mund te mbajne mjaft ngark-
ese. Mund te gjeni kondensatore te medhenj si kanaqe sode, qe mbajne ngark-

ese te mjaftueshme per te ndezur nje llambe elektrike dore, per nje minute ose

me shume.

Le te themi se lidhni nje qark i cili permban nje kondensator, nje bateri dhe nje
poq elektrik (llambe).

Nese kondensatori eshte mjaft i madh, ajo qe do te vini re eshte se, kur lidhni
baterine, llamba do te ndizet, ndersa rryma rrjedh nga bateria ne kondensator
per ta ngarkuar ate. Llamba do ta zbehe driten ne menyre progresive dhe me ne
fund do te fiket, pasi kondensatori ta arrije kapacitetin e tij. Nese me pas hiqni
baterine dhe e zevendesoni ate me nje tel, rryma dote rrjedhe nga njera pllake e
kondensatorit ne tjetren. Llamba dote ndizet fillimisht dhe me pas dote zbehet,
ndersa kondensatori shkarkohet, derisa te shuhet plotesisht.
82

Si nje kulle uji

Per ta vizualizuar veprimin e nje kondensatori eshte mire ta imagjinoni si nje
kulle uji te lidhur me nje tub. Nje kulle uji "ruan" presionin e ujit - kur pompat
e sistemit te ujit prodhojne me shume uje sesa ka nevoje per nje qytet; teprica
ruhet ne kullen e ujit. Pastaj, ne kohe me kerkese te larte, uji i tepert rrjedh nga
kulla per ta mbajtur presionin lart. Nje kondensator ruan elektronet ne te njejten
menyre, pra kur ka nevoje mund mund t'i leshoje ato.

Kondensatori me qeramike eshte me ngjyre kafe dhe ka formen e nje disku. Keta
kondensatore mund t'i lidhni ne qfaredo menyre. Per ta lexuar vleren, ju thjesht
duhet ta deshifroni numrin treshifror ne siperfaqen e kondensatorit. Kodimi pa-
raqet deshifrimin e ngjyrave, me perjashtim, nese perdoren numrat ne vend
te ngjyrave. Dy shifrat e para jane te rendesishme, ndersa shifra e trete eshte
shumezuesi. Vlerat e ketyre kondensatoreve shprehen ne µF.

Kondensatoret elektrolitike kane forme cilindrike. Keta kondensatore jane te po-
larizuar, pra, paraprakisht dihet se cila duhet te lidhet ne polin pozitiv dhe cila
ne ate negativ te baterise. Vlera e kapacitetit, si dhe simbolet per elektroden
pozitive dhe ate negative, shtypen ne menyre te qarte ne kondensator. Vlerat e
ketyre kondensatoreve shprehen ne µF.

Simboli skematik Emri skematik Fig. 3.8 a) Konden-
satori i qeramikes; (b)
C simboli i kondensatorit.

(a) (b)

• • • • 3.2.4

3.2.4. Pllaka elektronike (breadboard)

Qarqet elektronike ne shkolla dhe industri prodhohen normalisht permes per-
dorimit te PCB-ve (Printed Circuits Board). Pllakat jane bere nga plastika dhe
jane te perforcuara me xham me gjurme bakri ne vendin e perquesve. Kompo-
nentet fiksohen ne pozicion, duke shpuar vrima permes pllakes, duke lokalizuar

83

perberesit dhe, me pas, duke i bashkuar ata ne vend. Gjurmet e bakrit lidhin per-
beresit se bashku, duke formuar nje qark.

.f:\: Fig. 3.9.
Pllaka
.-::· . -:-~:--· elektronike.

Kondensator Emri skematik Simboli skematik
dektrofittik
C
(a)
(b)
Fig. 3.10 a) Kondensatori elektrolitik
dhe (b) simboli i tij.

Si te ndertojme nje qark monostabel me kohemates 555 ( qipi i njohur me emrin
555 timer)?

Nese kohematesi 555 eshte ne modin monostabel, kur ai te aktivizohet, gjen-
erohet (prodhohet) nje impuls i vetem, duke ndezur driten (dioden LED) per nje
periudhe te caktuar kohore. Pasi te kete kaluar kjo kohe, pulsi qe gjeneron qipi do
te shuhet dhe rrjedhimisht edhe drita LED. Arsyeja qe kjo quhet gjendje monos-
tabile eshte sepse ekziston vetem nje gjendje dalese e qendrueshme, nese nuk
ka shkak. Gjendja tjeter e qendrueshme eshte OFF/E FIKUR.

84

Sinjali qe aktivizohet dote ngjaje me ate qe tregohet me poshte.

Impulsi i
vetem

Keshtu, kur shtypni butonin ne qark, aktivizohet qarku i integruar 555, i cili gjen-
eron nje sinjal ne forme te pulsit drejtkendesh, i cili aktivizon dioden LED, e cila
gjate kesaj kohe ndri~ohet. Ne momentin qe qarku 555 ndalon pulsin perkates,
LED-i do te fiket dhe do te rikthehet gjendja monostabel, deri ne shtypjen e
radhes ne butonin perkates.

Ky qark eshte ne te vertete shume i pershtatshem per qellime demonstrimi,
sepse nje perdorues mund ta shtype butonin dhe ta shohe funksionimin e qar-
kut, i cili ne menyre automatike kthehet ne gjendjen OFF (E FIKUR).

Duke e ndryshuar kapacitetin e kondensatorit, ndryshoni kohezgjatjen e pul-
sit, ne menyre qe pajisja dalese qe po ndizni, te mund te ndizet per periudha te
ndryshme kohore.

Komponentet:
555 c;ip me kohemates
2 rezistore 10K
Kondensator220µF
Rezistor LED 470

Qarku monostabel qe dote ndertojme duke perdorur nje kohemates 555, eshte i
paraqitur me poshte.

18 5V 5V . .. Fig. 3.11. Qar-
R1 ku monostabel.
2 7 10KQ . ,.. ..
85
555 + . .. . .....
36
T220µF
45

5V

Monostable Circuit built with a 555 Timer - YouTube - praktike.

• • MIIM!ii

3.2.5. Voltmetri

Nje voltmeter eshte nje instrument qe perdoret per te matur ndryshimin e po-
tencialit elektrik midis dy pikave ne nje qark elektrik. Lidhet ne menyre paralele
ne qark dhe ka rezistence te brendshme shume te madhe, ne menyre qe te rr-
jedhe nje intensitet i paperfillshem i rrymes elektrike neper te.
Punon sipas parimit te momentit rrotullues qe gjenerohet nga rryma, e cila in-
dukohet ne qarkun qe e krijon kete moment. Ne kete rast, ky moment rrotullues
zhvendos treguesin e instrumentit ne pozite te caktuar, varesisht nga ndryshimi
i potencialit ndermjet pikave, ku eshte lidhur instrumenti.
Paraqitja simbolike e voltmetrit
Voltmetri identifikohet me shkronjen V brenda rrethit se bashku me dy termina-
let.

Fig. 3.12.
Simbolii
voltmetrit.

Pse voltmetri ishti i lidhur paralel?
Voltmetri ndertohet ne menyre te tille qe rezistenca e tij e brendshme te mbetet
gjithmone e larte. Nese dote lidhej ne seri me qarkun, intensiteti i rrymes elek-
trike ne qark do te ishte shume i vogel dhe rrjedhimisht kjo do te ndodhte edhe
me momentin rrotullues, i cili duhet ta levize treguesin e instrumentit. Keshtu,
dote pengohej leximi i voltmetrit.

86

Voltmetri

Rryma Rezistenca
Bateria Ngarkesa

Fig. 3.13.

Qarkui
voltmetrit.

Rezistenca e larte e voltmetrit kombinohet me rezistencen e elementit ne te ci-
lin eshte i lidhur. Rezistenca ekuivalente dote jete afersisht sa rezistenca e ele-
mentit ne te cilin kyqet voltmetri.

Pse voltmetri ka rezistence te larte?

Voltmetri ndertohet me rezistence te brendshme shume te larte, sepse e mat
diferencen e mundshme te potencialit ndermjet dy pikave te qarkut. Voltmetri
nuk ndryshon rrymen e pajisjes matese.

Nese voltmetri ka rezistence te ulet, rryma kalon nepermjet tij, dhe voltmetri jep
rezultat te pasakte. Rezistenca e larte e voltmetrit nuk lejon qe rryma te kaloje
neper te dhe keshtu merret leximi i sakte.

Potenciometri - te dhenat mbi elektricitetin
Potenciometri eshte nje rezistor i ndryshueshem, i cili e ndan tensionin e burimit
ne menyre te caktuar. Zakonisht ndertohet me tri terminale dhe funksionon si
rezistor i ndryshueshem.
E hasim ne perdorim ne pajisje te ndryshme, por perdorimin tipik e ka ne
rregullimin e lartesise se tonit (volumin) ne pajisjet e zerit (audios).

87

Ndirtimi i potenciometrit kategorizohet me dy pjesi. Ato jane: pjesa rreshqitese
dhe jorreshqitese. Levizja e kontakteve rreshqitese eshte me mundesi kthimi ose
rrotullimi. Disa potenciometra perdorin levizjet kthyese dhe ato rrotulluese. Nje
lloj i tille i potenciometrit e perdor rezistencen ne formen e nje spiraleje.

+Zhvendosja Fig.3.14.
Ndertimii
potenciometrit.

Konfaldi nes.hqites

Mand!rit e Per<r,ue i rezi h1e

+

• • • MIIMfD

3.2.6. Diodat

Diodat jane komponente elektrike, te cilet lejojne qe rryma te rrjedhe me lehte
dhe pa probleme neper 9do pajisje, ne nje kahe. Dioda ka dy elektroda, njera
eshte e njohur si anoda, dhe tjetra si katoda. Sot diodat me te zakonshme jane
bere nga materiale gjysmeper9uese, si: germaniumi dhe silici.

88

+- •.·t -

ANODA IIIIJIIIII" KATODA

Figura 8.15.
Diodat.

Perdorimi i diodave

Diodat perdoren per qellime te ndryshme, si:

••

• Rregullator tensioni;
• <;eles;
• Kufizues;
• Modulator dhe demodulator i sinjalit etj.

Ekziston nje numer i madh i diodave gjysmeperquese te vleresimeve te ndry-
shme, te cilat perdoren ne qarqet elektronike, sipas kerkeses. Diodat jane te for-
mave, madhesive dhe ngjyrave te ndryshme.

Figura e meposhtme tregon formen e diodes BY 127, e cila mund te duroje rry-
men elektrike deri ne 1 amper dhe tension ne vlere 1000 V, ne menyre te sigurt.
Eshte me ngjyre te gjelber dhe drejtimi ne te cilin mund te perqoje shenohet nga
simboli, siq tregohet ne figure. Ne te njejten seri, ka edhe dioda te tjera, si BY 118
etj.

Fig. 8.16. Dioda e
tipit BY127.

_+__~_____)...- -

By 127

89

Kontrollimi i terminaleve te diodave

Nese nje simbol ose shenje ne trupin e nje diode qe tregon polaritetin e portave
(terminaleve) mungon ose ferkohet, atehere polarizmi i diodes mund te per-
caktohet me ndihmen e nje ommetri ose multimetri.

Ne Fig. 3.17 eshte treguar se si mund te percaktohen anoda dhe katoda e nje di-
ode, duke e ndertuar qarkun me ommeter.

ommetri Fig. 3.17.

___.+.... ~ ..,-__ ... Qarku elektronik
me diode.

+ DIODA Q
---+- B
p
A

Per te kontrolluar terminalet e diodes, ajo eshte e lidhur me burimin dhe om-
metrin, nepermjet perquesve perkates. Nese dioda perqon, treguesi i instrumen-
tit tregon nje vlere te caktuar. Pra, neper diode rrjedh rryme dhe rrjedhimisht
terminali Ai diodes eshte pozitiv (Anoda), ndersa ai B eshte negativ (Katoda).
Sidoqofte, nese dioda nuk perqon dhe nuk ka devijim ne treguesin e instrumentit,
terminalet e diodes jane te kunderta me rastin paraprak.

90

Diodat gjysmeperc;uese

Perbehet nga dy shtresa gjysmeperquese te tipit P dhe N dhe njihet si diode
gjysmeperquese. Pjesa Pe diodes quhet anoda A, ndersa pjesa N katoda K. Ve-
tia kryesore e diodes eshte se ajo e perqon rrymen elektrike vetem ne nje kah,
prej anodes (P) nga katoda (N) . Simboli i diodes gjysmeperquese tregohet me
poshte.

Fig. 3.18. Dioda.

Nese dioda kyqet ne nje burim tensioni, atehere neper te dote rrjedhe rryma el-
ektrike, vetem nese anoda eshte ne potencial mete madh se katoda. Pra, vetem
nese polarizohet drejt. Ne te kunderten, terminalet e diodes mbeten te izoluara.
Dioda thuhet se eshte ne gjendje te polarizimit invers.

Karakteristika volt-ampere nje diode gjysmeperc;uese

Karakteristikat e volt-amperit ose V-1, e nje diode gjysmeperquese, eshte nje
lakore qe ndertohet ne baze te tensionit ne te cilin eshte kyqur dioda dhe rrymes
e cila rrjedh neper te.

Qarku per nxjerrjen e kesaj karakteristike duket ne fig. 3.19.

R Fig. 3.19. Incizimi i
karakteristikes V - I
T tediodes.

I p
I DPDT
n
_J_ Switch

21

91

Rezistenca Reshte e lidhur ne seri me dioden, me qellim qe te kufizoje intensite-
tin e rrymes ne diode dhe ta mbroje ate nga demtimi eventual. Natyrisht, volt-
metri eshte ne lidhje paralele, ndersa ampermetri ne ate serike. Me ndryshimin
e vleres se Rh, merren vlera te ndryshme te tensionit dhe te rrymes ne diode, dhe
ne rrafshin koordinativ ndertohet karakteristika V-1 e diodes. Lakorja V-1 eshte e
ndryshme per dioda te ndryshme.
Dioda Zener

Eshte nje diode e cila eshte krijuar per te mundesuar rrjedhjen e rrymes edhe
ne kahe te kundert, gjegjesisht gjate polarizimit invers. Ne te vertete, dioda nuk
perqon gjate polarizimit invers, deri kur te arrihet nje vlere e caktuar e tensionit
invers, e cila quhet tensioni i Zenerit.

Paraqitja simbolike e diodes Zener tregohet ne figuren me poshte.

Fig. 3.20.

Dioda
Zener.

• • MISF!ii

3.2.7. Diodat ndri~uese (LED)

Diodat ndriquese (LEDs) jane pajisje gjysmeperquese, qe shnderrojne energjine
elektrike ne drite, gjate rrjedhjes se rrymes elektrike neper kontaktin P-N. Per
shkak te madhesive te vogla te saj, lartesise, nderprerjeve te shpejta, fuqive te
vogla dhe pajtueshmerise me qarqet e integruara, diodat ndriquese jane zhvi-
lluar per shume aplikacione.

Sot, diodat ndriquese te avancuara me shkelqim jane brezi i ardhshem i te-
knologjise se ndriqimit dhe jane duke u instaluar per ndriqim ne aplikacione te
ndryshme. Si rezultat i zbulimeve te rendesishme ne efikasitetin e materialeve
dhe paketimin optoelektronik, diodat ndriquese nuk po perdoren vetem si lla-
mba. Ato po perdoren si nje burim drite per ndriqim per aplikimet njengjyreshe,
si p.sh.: te semaforet, dritat e frenave dhe sinjalizimet komerciale.

92

Perparesite e diodave ndriquese (LED):

••

• Shfrytezimi i vogel i energjise;
• Madhesia kompakte;
• Tensioni i ulet;
• Ngrohja e ulet;
• Jetegjatesia ne pune;
• Kompatibil/'i pershtatshem me qarqet e
integruara.

Struktura e diodes ndriquese: Brenda nje LED-i
Diode qe leshon drite
••
Rrezet e drites
• qipi se emetuar
• korniza e diodes
• teli i arte Kuti plastike
• rreshire epoksi (pako plastike e shkrire) transparente
• katoda
• anoda

Fig. 3.21.

DiodaLED.

••• • • • 3.2.8

3.2.8. Transistoret

Pajisja gjysmeperquese e perbere nga dy kontakte P-N, sikurse eshte treguar ne
fig . 3.22, pra, e tormuar nga nje shtrese e tipit P dhe nje e tipit N, eshte e njohur
si transistor. Shtresa e tipit P eshte shume pak e pasuruar me elektrone te lira,
per dallim nga shtresa Ne cila eshte shume me shume e pasuruar me elektrone.

93

Ky proces realizohet duke shtuar (dopifikuar; angl. doping) materiale te tjera
kimike ne shtresen e gjysmeper9uesit, varesisht se a duhet ndertuar shtresa N
apo P.

-E _... we ,c E - _we ,_ C
01 ....
Emiter --Saz.i - Kol~ktor -~ Emiter --- l(iolektor ..;
p Baia
p
!i,.,11 np n

l'I

I B
B,
I
1J1 -

Fig. 3.22.
Transistori.

Transistori ne te cilin vendoset nje material i tipit P midis dy materialeve te tipit
N njihet si transistor NPN. Transistori NPN perforcon (amplifikon) sinjalin e dobet
qe hyn ne baze dhe e percjell tutje ne kolektor. Ne transistorin NPN, drejtimi i
levizjes se nje elektroni eshte nga emiteri drejt kolektorit, duke krijuar rrymen
ne transistor. Nje lloj i tille i transistorit perdoret me se shumti ne qarqe, sepse
bartesit kryesore te ngarkeses jane elektronet, te cilat kane levizshmeri te larte
ne krahasim me vrimat.

Ndertimi i transistorit NPN

Transistori NPN funksionon si nje sistem i dy diodave te lidhura njera me tjetren.
Dioda ne anen e majte qe perbehet nga kontakti N-P (emiteri dhe baza), dhe ajo
me kontaktin P-N (baza dhe emiteri).

Emiteri Baza Kolel<lori1 Fig. 3.23.
Transistori NPN.
nP n

94

Transistori NPN ka tri terminale, perkatesisht emiterin, kolektorin dhe bazen.
Shtresa e mesme e transistorit NPN eshte lehtesisht e dopifikuar dhe eshte fak-
tori me i rendesishem i funksionimit te transistorit. Emiteri eshte i dopifikuar me-
satarisht, ndersa kolektori shume me teper.

Diagrami i qarkut te transistorit NPN

Qarku i polarizimit te transistorit NPN eshte treguar ne fig. 3.24. Kolektori eshte
gjithmone ne potencial mete larte ne raport me bazen dhe emiterin. Pra, kole-
ktori dhe baza ky9en ne polin pozitiv te burimeve, ndersa emiteri ne ate negativ.
Me kete lloj te polarizimit, transistori punon ne gjendje te per9ueshmerise. Ne te
kunderten, nese potenciali i bazes nuk mjafton per polarizim te drejte te kalimit
baze-emiter atehere transistori e nderpren rrjedhjen e rrymes neper te. Pra, ne
kete menyre kontrollohet gjendja On/Off.

+

-=. Vee

Fig. 3.24.
Transistori NPN.

Puna e transistorit NPN

Qarku i transistorit NPN tregohet ne fig. 3.25. Tensionet e polarizimit Vrn dhe Vcs
jane treguar ne figure. Si9 eshte shpjeguar me lart, tensioni vrn eshte me i vogel
ne krahasim me Vcs·

np n .... Fig. 3.25 Qarku i
►►►► •••• .... •••• transistorit NPN.
......le ••••
le...

~

1 ! I l• • .-.la
-• I I .. - ~1 I .,.___.....
II +
VCB +

95

Tensioni VEB' i detyron elektronet e shumta te emiterit te levizin ne drejtim te ba-

zes, duke e shkaktuar rrymen e emiterit IE. Elektronet hyjne ne materialin e tipit

P dhe kombinohen me vrimat. Baza e transistorit NPN eshte lehte e dopifikuar.

Per shkak te kesaj, vetem disa elektrone jane te kombinuara dhe pjesa e mbetur

perben rrymen e bazes 1 • Kjo rryme e bazes hyn ne shtresen e kolektorit. Pote-

8

nciali i larte i kolektorit, terheq me force te larte elektronet qe arrijne shtresen e

kolektorit.

Keshtu, mund te themi se rryma e emiterit eshte sa shuma e rrymes se kolek-
torit dhe bazes.

le= le+ lb

Elementet optoelektronike

Jane ato elemente elektronike te cilat bejne shnderrimin e energjine se drites ne
energji elektrike apo anasjellas.

Ekzistojne dy grupe kryesore te elementeve optoelektronike:

1. Elementet qe energjine e drites e shnderrojne ne energji elektrike, ku bejne
pjese: fotorezistoret, fotodiodat dhe fototransistoret.

2. Elementet qe shnderrojne energjine elekrike ne energji te drites. Perfaqesues
tipik eshte dioda ndriquese (LED).

Fig. 3.26. Kompo-
nentift elektronikif.

<;do komponent zakonisht etiketohet me nje leter qe percakton llojin e kompo-
nentit te ndjekur nga nje numer qe ndihmon ne identifikimin e secilit komponent
te te njejtit lloj. Per shembull, nese nje qark ka kater rezistore, rezistoret duhen
identifikuar si R1, R2, R3 dhe R4.

Me poshte eshte paraqitur nje skeme e perdorimit te disa komponenteve elek-
tronike ne nje qark elektrik: rezistor, transistor, bateri, diode.

96

PN P

t 6V
6V

NPN

(LEO) Fig. 3.27. Qarku
elektrik.

Eshte me rendesi te dime se ne nje skeme apo diagram te qarkut aktual, simbo-
Let shpesh rrotullohen .

.....~.. ....... •r

.

Fig. 3.28. Qarqet e MIIM
integruara.

••

3.3. Qarqet e integruara

<;tare eshte nje qark i integruar?

Zakonisht transistoret bipolare, diodat dhe transistoret me efekt fushe perdor-
en shume shpesh ne qarqe elektronike. Keto komponente jane te nderlidhur se
bashku me rezistoret dhe kondensatoret e kerkuar, per te formuar nje qark el-
ektronik. Ky lloj qarku njihet si qark diskret, pasi secili prej perberesve mund te
ndahet nga qarku, kur kerkohet. Ne ditet e sotme ekziston nje trend i ri i prodhim-
it te qarkut elektronik, i cili bashkon diodat, transistoret dhe kondensatoret ne
nje teresi dhe fabrikohen site tille. Pro, ata pas fabrikimit nuk mund te ndahen ne
komponente te veqante dhe njihen me emrin qarqe te integruara (ndonjehere si
qip ose mikroqip).

97

Numri i transistoreve qe mund te futet ne nje QI, eshte rritur me shpejtesi qe nga
krijimi i tyre, duke u dyfishuar afersisht 9do 2 vjet. Ky fenomen eshte i njohur si
Ligji i Moore-it, dhe shpesh citohet si nje shpjegim per rritjen eksponenciale te
teknologjise gjate 50 viteve te fundit.

Historiku i qarqeve te integruara

Kjo teknologji u shpik ne vitin 1950 nga Jack Kilby i Texas Instru- Jack Kil by
ments USA dhe Robert Noyce i Fairchild Semiconductor USA. Per-
doruesi i pare i kesaj shpikjeje te re ishte Forca Ajrore e ShBA-se.
Ne vitin 2000, Jack Kilby fitoi 9mimin Nobel ne Fizike per qarqet
elektronike te miniaturizuara.

Nje vit e gjysme pasi Kilby e demonstroi disenjin e tij te Ql-se, Robert Noyce i
Fairchild Semiconductor Limited doli me qarkun e tij te integruar. ModeLi i tij zgjo-
dhi shume probleme praktike qe kishte pajisja Kilby. Modeli Noyce ishte i perbere
nga silici, kurse ai Kilby nga germaniumi. Jack Kilby dhe Robert Noyce moren
patentat amerikane per pjesen e tyre te punes ne qarqet e integruara. Pas disa
viteve te shpenzuara ne 9eshtje ligjore, te dyja kompanite vendosen me zgjuarsi
te kryqezojne licencen e teknologjise se tyre dhe krijuan nje treg te madh global.

Llojet e qarqeve te integruara (QI)

Ekzistojne dy lloje kryesore te qarqeve te integruara: qarqet e integruara digji-
tale dhe qarqet e integruara analoge.

Qarqet e integruara analoge

Ne kete lloj te Ql-se, te dy sinjalet hyrese dhe dalese jane te vazhdueshme.
Niveli i sinjalit te daljes varet nga niveli i sinjalit hyres dhe niveli i sinjalit te daljes
eshte nje funksion linear i nivelit te sinjalit hyres. QI lineare ose analoge perdor-
en me se shpeshti si perforcues te frekuences audio dhe amplifikator i radiof-
rekuences. Rregullatoret e tensionit, krahasuesit dhe qarqet per matje te kohes
jane gjithashtu shembuj te njohur te qarqeve te integruara lineare ose analoge.

Qarqet e integruara digjitale (QI)

Q/funksionojne mete dhena binare te tilla, si: 0 ose 1. Normalisht, ne qark digji-
tal, 0 tregon 0 V dhe 1tregon +5 V. Mikroprocesoretjane shembull shume i njohur
per qarqet e integruara digjitale.

98

QI digjitale perdoren zakonisht ne shume projekte elektronike dhe shpesh jane
ne dispozicion si komponentet kryesore, siq eshte edhe rasti me nje Arduino.
Komponentet kryesore te nje QI jane transistoret. Keta transistore mund te jene
bipolare ose me efekt fushe, ne varesi te aplikimeve te QI.
Ndersa teknologjia po permiresohet dita-dites, numri i transistoreve te perfshire
ne nje qip te vetem te Ql-se, po rritet ne vazhdimesi.
Perparesite e qarkut te integruar (QI) perfshijne:
• Ka madhesi mjaft te vogel. Praktikisht rreth 20,000 komponente elektronike

mund te perfshihen ne nje hapesire te vogel prej 6.5 cm te qipit (QI);
• Shume qarqe komplekse fabrikohen ne nje qip te vetem dhe keshtu kjo

thjeshton modelimin e nje qarku elektronik kompleks;
• Permireson performancen;
• Besueshmeria e Ql-se eshte e larte;
• Jane ne dispozicion me kosto te ulet per shkak te prodhimit me shumice;
• Konsumojne energji shume te vogel;
• Shpejtesi me e madhe e funksionimit per shkak te mungeses se efektit te

kapacitetit parazitar;
• Zevendesohen shume lehte nga qarku ame.

99

••• Miiiil

3.4. Mikrokontrolleret

Nje mikrokontroller eshte nje QI qe integron perberes te ndryshem brenda tij dhe

keshtu eshte krijuar per te funksionuar ne menyre te perkryer si nje sistem me nje

qip te vetem. Nje mikrokontroller perfshin: ALU, cu, regjister, RAM, ROM, porten I

/0, kohemates dhe sportele etj.

Pro, operacionet qe jane te nevojshme per t'u ekzekutuar jane te pranishme
brenda njesise se kujteses (EPROM / EEPROM) ne vete mikrokontrollerin. Nje sis-
tern i bazuar ne mikrokontroller mban nje memorie te jashtme vetem kur me-
moria e brendshme behet e pamjaftueshme per te mbajtur te dhenat ose pro-
gramet. Kurdohere qe gjenerohet nje nevoje per ekzekutimin e programit nga
sistemi, atehere PC-ja prodhon adresen e udhezimit te deshiruar, i cili dote me-
rret. Magjistralet e brendshme te sistemit i marrin te dhenat ose programin, kur
gjenerohen sinjalet e kontrollit nga CU-ja. Pas marrjes, njesia e dekodimit deshi-
fron udhezimin dhe ALU-ja e ekzekuton udhezimin e dekoduar.

Ashtu si mikroprocesoret, mikrokontrolleret klasifikohen ne baze te madhesise
se te dhenave mete cilat operojne ne nje cikel. Siq kemi diskutuar, nje mikrokon-
troller ka nje njesi te veqante memorieje brenda saj, e cila mban kodin specifik

ose programin mbi te cilin sistemi duhet te funksionoje. Kjo eshte arsyeja pse

mikrokontrolleret thuhet se jane krijuar per te funksionuar posaqerisht per nje

sistem te dedikuar. Per shkak se, praktikisht, nuk eshte e mundur te ndryshohet

programi i ruajtur ne njesine e kujteses brenda mikrokontrollerit per sisteme me
qellim te pergjithshem.

Shembuj mikrokontrolleresh

Raspberry Pl

Raspberry Pi Pico eshte nje pllake e vogel, e shpejte dhe e gji-
thanshme, e ndertuar duke perdorur RP2040; nje mikrokon-
troller si marke e re, e krijuar nga Raspberry Pi ne Angli.

100