Teknologjia me TIK 9

Arduino Mega2560
Eshte nje mikrokontroller i vendosur ne pllake.

1. Numeroni disa elemente elektronike.
2. Si ndahen kondensatoret?
3. Ku dhe pse zbatohet dioda gjysmeperquese?
4. Cilat jane veqorite kryesore te transistoreve?
5. Cilat jane pjeset perberese te mikrokontrollereve?

101

TEKNOLOGJITE E APLIKUESHME /Q4v

• • • MIIFII

4.1. Monitorimi i ambientit duke perdorur komponente
elektronike

Sot, mijera njerez anekend botes jane duke i percjelle faktoret e ndryshem qe
ndikojne ne prishjen e ambientit nepermjet pajisjeve qe ata po i ndertojne vete.
Edhe ne mund te krijojme pajisje te tilla me te cilat mund te matim zhurmen,
temperaturen, lageshtine, motin, pastertine e ajrit e te ujit etj.

Secili projekt qe ju e ndertoni, paraqet nje kusht te veqante mjedisor, dhe me pas
ju meson hap pas hapi se si te ndertoni nje pajisje te vogel elektronike te lire qe
mund ta monitoroje ate gjendje dhe ta komunikoje perseri ate qe gjen. Kur filloni
te monitoroni mjedisin, diqka ndodh: Ju filloni ta kuptoni boten perreth jush ne
nje menyre te re. Te kuptuarit sjell njohuri, dhe me njohuri lindin ide te reja per
te marre vendime qe mund ta ndryshojne jeten tone per mire - zbritje te qmimit
te fatures elektrike, kerkim te ndotesve, ndihmese per hulumtuesit te studiojne
ndryshimin e klimes etj.

Per te ndertuar projekte per monitorim te mjedisit, ju duhet te filloni me projekte
te thjeshta dhe, duke fituar shkathtesi te duhura, ju mund te vazhdoni me ide te
tjera per te ndertuar projekte mete nderlikuara.
Per te ndertuar nje projekt me komponente elektronike juve ju nevojiten pajisjet,
si vijon: mikrokontrolleri, dioda, rezistoret, kondensatoret, transistoret, induk-
toret, sensoret etj.

Arduino eshte nje mikrokontroller me nje bord, qe eshte krijuar per t'u perdorur
nga njerez qe nuk jane eksperte ne elektronike, inxhinieri ose programim. Eshte
i lire, ka nderplatforme (Softueri Arduino ekzekutohet ne Windows, Mac OS X
dhe Linux) dhe eshte i thjeshte per t'u programuar. Te dy: Hardueri dhe softueri i
Arduino-s; jane me burim te hapur dhe te zgjerueshem.

Programeret dhe disenjuesit e fushave te ndryshme e perdorin platformen e Ar-
duino-s per te krijuar pajisje inovative, te cilat perbehen nga sensoret inetrak-
tive, disenje dhe lodra te ndryshme.

102

• • • • 4.2

4.2. Mikrokontrolleret

Mikrokontrolleret kane pjeset kryesore, sikurse edhe kompjuterat, por madhe-
sia e tyre eshte shume me e vogel, ata mund t'i vendosim edhe ne pellemben e

dores. Edhe pse jane te vegjel, me ane te mikrokontrollereve mund te ndertoni

gjera te ve9anta, si9 jane robotet.

Micro:bit eshte nje mikrokontroller qe sherben per te zgjidhur probleme nga
lende te ndryshme nepermjet programimit. Ju gjithashtu mund te luani lojera te
ndryshme ne te, duke mos pasur nevoje per ndonje pajisje tjeter shtese.

Ky!;:ja me USB lndikatori i mikrofonit Radio antena Mikrofoni Butoni per resetim dhe ky!;:je

Logo e prekjes Foleja per
25 drita LED bateri
2 butonet Procesori
{A dhe B) Altoparlanti

Pini-0 Pini-1 Pini-2 Pini-3V . . Korn asi dhe akseletometri
Pm1-GND

Fig. 4.1. Pamja eperparme dhe e
pasme e micro:bit-it.

103

Sensoret jVeprimi qe lejon
Shfaqjen e tekstit, numrave dhe imazheve.
LED-at
Shkurtesa LED qendron per Dioden Te detektoni driten e mjedisit.
Emetuese te Drites. Micro:bit-i ka 25
LED-a te programueshem individualisht. Te detektoni pershpejtimin dhe veprimet
e tjera, p.sh. dridhjen, pjerresine dhe
SENSOR! I DRITES renien e lire.
Duke i kthyer LED-at per t'u shnderruar Te detektoni se ne cilin drejtim shkon
ne input, ekrani i LED-it punon si sensor micro:bit-i.
bazik i drites.

AKSELEROMETRI
Akselerometri mat pershpejtimin e mi-
cro:bit-it tuaj; ky komponent e ndien kur
micro:bit-i leviz.

KOMPASI
Kompasi detekton fushen magnetike te
Tokes.

RADIO T'u dergoni mesazhe micro:bit-eve te
Tri karakteristikat e radios ju mundesojne tjere, te ndertoni lojera me disa lojtare etj.
te komunikoni me vale (pa tela) ndermjet
micro:bit-eve. Kjo i mundeson micro:bit-it te komuniko-
je pa tela me kompjutera personale, telefo-
BLUETOOTH na dhe tablete; pra ju mund ta kontrolloni
Antena BLE (Bluetooth Low Energy) i telefonin tuaj nga micro:bit-i juaj dhe te
lejon micro:bit-it te dergoje dhe te pranoje dergoni kode ne pajisjen tuaj nga telefoni
sinjale te Bluetooth-it. juaj.

BUTONET Mund ta detektoni kur jane shtypur keta
Ne pjesen e perparme te micro:bit-it jane butone, duke ju lejuar ta aktivizoni kodin
dy butone (butoni A dhe B). ne pajisje.

PINAT Te programoni motoret, LED diodat ose
Gjithsej 25 konektore te jashtem jane komponentet e tjere elektrike me pinat ose
ne konektorin e micro:bit-it, te cileve u lidhni sensore shtese per ta kontrolluar
referohemi si 'pina. kodin tuaj!

104

Arduino, sikurse micro:bit-i, mund te programohet duke perdorur ndonje komp-
juter. Ne Arduino mund te vendoset vetem nje program i thjeshte (fig. 4.2).
Arduino lidhet me kompjuter nepermjet kabllos USB, per te bere programimin e
tij.

Kyqja ne tension te jashtem ju mundeson qe te lidhni baterine dhe te ekzekutoni
programet pa pasur nevoje te kyqeni ne rrjetin elektrik.

Mikrokontrolleri arduino ka 14 pina digjitale qe ju mundesojne te beni kyqjen
e pajisjeve hyrese dhe te atyre dalese. UNO eshte vetem nje lloj i Arduino-s. Kjo
pllake elektronike ju ofron mundesi te shumta te tensioneve qe kerkojne pajisjet
qe ju nevojiten t'i kyqni ne te.

tokezimi digjital

Pini referent Pi nat digjital H/D (2-13) ,,...- - Dalja serike (TX)

analog I Hyrja serike (RX)

1

Knja But oni per
reset im
me USB I Programeri
"---=,.~ serik l n-Circ.

Mikrokont rolleri
ATmega 328,

Pini per reseti ••~ ~ - - -Pinat analoge Fig. 4.2.
Pini me 3.3 Volt e Tensioni (0-5) Mikrokontro-
Pini me 5 Volte lleriArduino.

Pinat GND hyres

105

•• • • • 4.3

4.3. Instalimi i softuerit te Arduino-s

Ne internet mund te gjejme shume shembuj dhe udhezime se si duhet zhvilluar
nje projekt, duke perdorur mikrokontrollerin Arduino.

Ne vazhdim dote pershkruajme hapat e zhvillimit te nje projekti te thjeshte, qe-
Llimi i te cilit eshte te demonstroje ndezjen/fikjen e nje diode LED.

1. Shfletojme faqen: Basic Kit For Arduino - sunfounder.

+• SunFounikr I ~ on STEM r X • S.sK Kn for Ardull'lO - iunfoun- X -0X

0 ~ ~ httpsJ/learn.sunfounder.com/category/basic-kit•foi -arduino/

SunFounder

Rospod Raspberry Pi Store " Ard uino Store v Learn Community "' Education

Category: Basic Kit For Arduino

SunFounder:

If you have any questions, please send an email to [email protected] For more tutorials, back to the Learn section. To shore your cool
works, welcome post in our Forum section.

Download: IJ:I Codozon.tor.gz ~ Bosic_Kit_for _Arduino.zlp

Tutor i als :

C, Lesson 1 Button 0 Lesson 2 Aowing LED lights C, lesson 3 Buzzer
Type here to search
mp

Fig. 4.3.

Faqjae
Arduino-s.

106

2. E shkarkojme Basic_Kit_ for _Arduino.zip;
3. E instalojme Arduinon;
4. E bejme ky9jen e Arduinos ne kompjuterin personal;
5. Everifikojme portin;

,i, arduino nano•avrdude: k X the-system CJ X
□X
Se ~ D1eVice Manager I

File Action View Help

v ~ Roboti

q~ Audio inputs and outputs

> ;@i, Batteries
> ~ Computer
> _ Disk drives
> Display adapters
> _ DVD/ CD-ROM drives
> Human Interface Devices
> 'II. IDEATA/ATAPI controllers
> ~ Imaging devices
> _ Keyboards
> 0 Memo ry technologydevices
> Mice and other pointing devices

) . Monitors

> • Network adapters

iv Ports (COM & LPD
i Arduino Uno (COM1)

> ~Print queues

C> Processors
I> Softw<1re devices

) Sound, vid eo and gam e controllers

> ~ Storage controllers
> System devices

i> Universal Serial Bus controllers

> ~ VSTJungo

Update & security

Fig. 4.4.

6. E ndertojme skemen me elementet: 1 rezistor me 10 kn, 1 buton, 3 per9ues,
Arduino dhe pllaka e bardhe;

107

.............

••••• •

Fig. 4.5.

7. E shkruajme kodin, e kompajlojme dhe fajlin e shkarkojme ne Arduino;

IG Button I Arduino 1.6.9 Fig. 4.6.
File Ed it Sket ch Tools Help
eo mua I

/ /Kontrollimi i LED diodes nga butoni

//Ndeze dhe ndale LE:.D dioden, nese shtypet butoni i lidhur ne pinl2

//Email:[email protected]

//Website :W1-1W . sunfounder . com

// 201S . S . 7

' 11 ''

const int l,e yPin 12; // numri i pinit te butonit

const int ledPin 13; //numri i pinit te LED diodes

void setup()

{

pinMode (keyPin , INPUT ) ; // inicializimi i pinit te butonit si hyrje
pinHode (ledPin , OUT PUT ) ; / / inicializimi i pinit te LE:.D diodes si dalje

void loop ()

//lexon gjendjen e vleres se butoni t
//dhe kontrollon nese butoni eshte shtypur
//nese eshce shtypur, gjendja eshte HIGH
if(digitalRead (keyPin ) = HIGH )

{

digitalWrite (ledPin, HIGH ) ; // ndezet LE:.D dioda

else

digitalWrite (ledPi n , LOW ) ; // ndalet LED dioda

108 ) /I.1. .1. .1. LI. .1. J, Al , J, A A.Lio A .I. A LA_, .I. 'i .I. .I. .I. A J, .I. A .I. 1 A A-' A

8. Etestojme qarkun, duke e shtypur butonin.

Fig. 4.7.

• • • Pyetje: •

1. Ci lat jane pjeset perberese te micro:bit-it?
2. <;ka eshte akselerometri dhe qka mat ai te micro:bit-i?
3. Cilat jane pjeset perberese te Arduinos?
4. Ku behet programimi i Arduinos?

••• • • • 4.4

4.4. Krijimi i projekteve me perdorimin e micro:bit-it

Para se te filloni me shkruarjen e programit per micro:bit, duhet te kryeni disa
veprime.
Ne kompjuter duhet te instaloni sistemin operativ Windows 10 (versioni 1709+)

=• rm .Windows10 , programin aplikativ Bluetooth 4.oO dhe Scratch Link-un

109

Hapat qe duhen ndjekur jane:

1. lnstaloni programet: Scratch Link dhe micro:bit HEX. Kerkoni nga arsimtari
qe t'ju jape leje te shkarkoni dhe instaloni Scratch Link-un dhe micro:bit-in
HEX. Te dy programet aplikative mund te gjenden ne linkun: https://scratch.
mit.edu/microbit. Duhet t'i percillni instruksionet qe ofrohen gjate instalimit
te programeve.

2. Lidheni micro:bit-in me Scratch Link. Kontrolloni nese micro:bit-i eshte i
ky~ur ne kompjuterin tuaj nepermjet kabllos USB qe te filloni me programim.

3. Shtoni ekstensionin micro:bit. Kur te hapni Scratch-in, shtoni ekstensionin
micro:bit te paleta e blloqeve.

4. Aktivizoni Bluetooth-in para se te filloni me programim.

Programi aplikativ Scratch ka blloqe te ve~anta qe ju mund t'i perdorni per ta
shkruar kodin (programin) per pajisje te tjera, si~ eshte micro:bit-i. Micro:bit-i
ka butane dhe drita te cilat ju mund t'i perdorni per programe te ndryshme.

••

Te shkruhet programi ne Scratch, i cili ne micro:bit do ta paraqese zemren dhe

tekstin Tung!. - ~ - - - - - - -, • • Zgjidhje

•••

Klikojme mbi komanden Start dhe e hapim programin Scratch Link si dhe pro-
gramin BlueTooth.

Ne internet, e kerkojme linkun: Scratch - Imagine, Program, Share (mit.edu).
Ne editor te Scratch-it fillojme te shkruajme programin, duke i terhequr blloqet
nje nga nje, fig. 4.8:

- shtyp butoni A
- paraqit zemren

- paraqit tekstin Tung!

- pasto paraqitjen Fig. 4.8. Kodi

iperpiluar ne

Scratch.

110

----Per te ekzekutuar keteram, se pari e bejme lidhjen e Editorit me micro:bit,
......

Klikojme mbi ikonen ~::-..,----· , pastaj Connect dhe kthehemi tek Editori i Scratch-it.

Eshtypim butonin A dhe ne micro:bit dote ndizen dritat, qe se pari do ta paraqese
zemren, e pastaj shkronjat e fjales Tung! (fig. 4.9).

Fig. 4.9.

Paraqitja e simboleve
dhe shkronjave ne
micro:bit.

••

Te shkruhet kodi qe e ben papagallin te fluturoje mbi ndertesa.

••• ~ • • Zgjidhje

Se pari zgjedhim papagallin nga libraria e objekteve (Sprite). Pastaj, zgjedhim
nje ndertese te larte dhe vendosim nje prapavije me ngjyre qielli. Ndertesa do
te levize ne anen e majte per vleren -10. Kodi i shkruar eshte paraqitur ne fig.
4.10.

111

- shtyp komanden A per te filluar lojen

- ndertesen e vendosim ne aksin x me vlere 250
- ndertesa leviz duke u perseritur 50 here
- ndertesa leviz pergjate aksit x per -10

·• - shtyp butonin B per te nderprere lojen

Sprite Buildings +-+ X -63 t y ...

0 Show 0 © Size 100 Direction 90

•• Fig. 4.10. Kodi perfluturim tepapagallit.

Te shkruhet kodi i cili do ta paraqese numrin e lekundjeve qe behen me micro:bit.

••• • • Zgjidhje

Hyjme ne linkun: Microsoft MakeCode for micro:bit dhe fillojme te shkruajme
kodin sine fig. 4.11. Meqe ne anen e majte te figures gjendet simulatori i
micro:bit-it; duke klikuar mbi te, i numerojme levizjet e bera.

0 ~ ~ httpsJ/makecode.microbit.org/lledito, it Blocks ~ J,HJS( r pl .., - c, X

Qmicro:bit # Home «; Share G O : Microsoft

C Loops

III . SHAKE :X: Logic

·□ I □· § Variables
II
!iii Math
I
A Advanced
IIII
fix, Functions

■ C :A " I Q < I= Arrays -~
I Text on button A • pr essed
Fig. 4.11. Kodi per 0set levizjet • to
X c:a Game
~ Images
@) Pins
.,;.. Serial
~ Control

paraqitjen e numrit 0 Extensions show nu■ber U!vhjet •

te levizjeve te ~ Download ... EHil lii&Em

micro:bit-it. El p Typehe<eto~a,ch

112

Pastaj, duke klikuar mbi ikonen Download (shkarko), kodin e bartim ne mi-
cro:bit. Duke levizuar micro:bit-in, i numerojme lekundjet e berate tij (fig. 4.12).

1 ~ ;;iiiiiii;:-;;_;:-.:-!:'-I-.._- - - - - - - , Fig. 4.12.

Numifrimii
lekundjeve te
beramemi-
cro:bit.

4ll • • Detyre: •••

Nderto termometrin tend personal, duke e shkruar kodin per micro:bit. Nese nuk
ke mikrokontrollerin micro:bit, mund ta ekzekutosh simulatorin e termometrit.

Udhezimet mund t'i gjeni ne linkun: https://makecode.microbit.org/. Kodi dote
duket sine fig. 4.13. Ndryshoni pamjen e fytyres varesisht prej ndryshimit te
temperatures (blloku show leds).

Fig. 4.13. Kodi
perlexim te
temperatures.

113

• • Mi iiiW ____________________

4.5. Perdorimi i pajisjeve elektronike per orientim ne kohe dhe
hapesire

Njerezit ne ditet e sotme udhetojne shume, tale infrastruktures rrugore, ajrore dhe
ujore. Per te kaluar distanca te largeta, ata perdorin mjetet e transportit, siq jane:
aeroplani, treni, anija ose automjetet. Te gjitha keto mjete sot jane te pajisura
me sisteme te avancuara te navigimit, te cilat mundesojne qe gjate udhetimit te
marrin informacione te sakta se ku ndodhen.

Sot jane krijuar shume programe softuerike qe instalohen ne kompjutera, tablete,
telefona te menqur dhe mundesojne qe te orientohemi ne kohe dhe hapesire para
ose gjate udhetimit. Softuere te tille jane: maps.me, google maps, google earth etj.

Per ta percjelle rrugen ne duhet te kemi qasje ne internet dhe ne sistemin e po-
zicionimit global (GPS) i cili no ndihmon saktesisht te dime se ku gjendemi. GPS
eshte nje sistem i bazuar ne satelite qe rrotullohen rreth Tokes dhe transmetojne
sinjale te pranuesit ne Toke (p.sh., mjetet e GPS-it). Bazohet ne matjen e kohes
qe sinjalet udhetojne prej sateliteve qe te jene pranuese. GPS pranuesit llogar-
isin distancen dhe percaktojne me saktesi te madhe vendin (lokacionin) e ante-
nave te tyre per so i perket gjatesise, gjeresise dhe lartesise. Parimi i funksionimit
te sistemit GPS bazohet ne nje metode te pozicionimit sferik, e cila behet me
matjen e kohes qe i duhet sinjalit, per ta pershkuar distancen satelit-pajisje me
sinjal marres. Duhet njohur pozicionet e te pakten 3 sateliteve, per te patur nje
koordinate 2D (dydimensionale); ndersa per nje koordinate 3D (tridimension-
ale) duhen 4 satelite. Ne te vertete, ata duhet te dine se so eshte ora kur i der-
gojne pozicionet e tyre.

Fig. 4.14. Sistemi satelitor
global i pozicionimit me
perdorim ne automjete.

114

Ne brendi te pajisjes marrese gjendet programi kompjuterik, i nevojshem per in-
terpretimin e te dhenave te marra nga sateliti dhe gjetjen e koordinatave.
Ne automjete sot jane te instaluara ekranet, ashtu qe shoferi gjate drejtimit te
automjetit merr informacione online per navigim te automjetit (fig. 4.15).

• ADH - .......OBILIQ ~
--
SHE.. PRIS q --

'--)X - Extras
~
~

Fig. 4.15.
Navigi,mi i automjetit ni!
"ethini!n e Prishtini!s.

Hartat elektronike per navigim sot mund te instalohen edhe ne telefona te
menqur. Sistemi operativ i telefonave te menqur zakonisht eshte Androidi.
Mjafton te kemi qasje ne internet dhe te shkarkojme aplikacionin MAPS.ME, dhe
ta bejme instalimin e navigacionit GPS dhe offline map.

Ne ekranin te telefonit te menqur, klikojme mbi ikonen MAPS.ME dhe dote shohim
nje shigjete qe tregon pozicionin tone, ku gjendemi momentalisht. Duke prekur
mbi ekran, mund te kerkojme adresa te rrugeve, hoteleve, spitaleve e te shume
objekteve te tjera.

Nese deshirojme qe te udhetojme deri te nje adrese e caktuar brenda qytetit
te Prishtines, se pari klikojme mbi shigjete dhe e caktojme poziten tone, pastaj
shtypim adresen ku deshirojme te udhetojme me makine, per shembull: Qendra
Klinike Universitare e Kosoves. Ne ekran dote paraqitet rruga me e shkurter, shih
fig. 4.16 a) b) c ).

115

0 0" e, . ,.0

Dfagushil Cttf StudloSEBI M"•eutn ofBroken Hy,
Product ion H1pennarket Relatlot1$hlpa Ko, oyo

e Pristina

BiJrg&rnme Dodona

Aa,,,;,ils1....i1T.iltn(,,,t G,1,6S
IM0$0Yk·PriSH1....
T!ffany
D

Ulpl3 n111 0
,.~rniLladtO~(',\
Oet1draTreg1a11
"
J: ,,,,,.t,f~
My Position
8a,~Vati
My Places • Bui lding
• • ~ No reviews -f,,,.e <'e.i-..,_,.C';;,/Ja

"¼r,.,,,.

Pa0rku 1 <:J '~
~
Spilalit i

BOOKMARK ROUTE FROM ROU TE TO d, 9min • 3.8 km ►iiHE

SHARE

Fig. 4.16.

Perdorimi i aplikacionit
MAPS.ME.

• • • Ushtrime: •

1. Perdoreni aplikacionin MAPS.ME qe te gjeni rrugen prej shtepise ose baneses
suaj deri ne shkolle.

2. Gjejeni rrugen qe do ta kaloni me automobil, prej Prishtines deri ne Shkup. Sa
dote zgjase udhetimi dhe so kilometre eshte distance?

••• • • • 4.6

4.6. Funksionimi dhe perdorimi i programeve aplikative

Tani dote mesojme se si mund ta perdorim Zoom-in dhe softuerin, perte shkruar

ne te ashtuquajturen tabele te bard he (angl.: White Board), per te krijuar nje ore

mesimi virtuale. Se pari, hapim New Meeting, dhe krijojme nje ore mesimi virtu-

116

ale. Pastaj, duke klikuar mbi ikonen Join, therrasim shoqet dhe shoket te kyqen
ne oren e mesimit virtual, fig. 4.17. Per t'u kyqur ne ore duhet te dime shifren e
takimit (angl.: Meeting ID) dhe fjalekalimin (angl. Password) e takimit.

Cl a Fig. 4.17.

Ikonate
Zoom-it.

New Meeting .... Join

aa
Sched ule Share screen

Pasi te aktivizohet Zoom-i, ne fund te ekranit klikojme mbi komanden Share
Screen, me q'rast dote paraqitet nje tabele e bardhe me disa ikona; te cilat sher-
bejne per te vizatuar, shkruar nje tekst, fshire, ruajtur, shtypur etj., shih fig. 4.18.

Q w1 ~ Zoom DX

-i• T ✓, o m,, 0 0 l!J - •

-.-i Int ~ ~ !.polM!Jhl lr..-n ,_ UNI<> 11r,fn ~ ~

Fig. 4.18.
Tabela e bardhe.

117

Ne tabelen e bardhe mund te punojne njekohesisht shume veta, duke klikuar
mbi komanden More/Disable Annotation tor Others. Kjo eshte me rendesi, sepse,
nese punoni ne nje projekt te perbashket, atehere mund te shihet se 9ka punon
secili prej pjesemarresve.

Duke klikuar mbi komanden Select (zgjedh), perdorim komanden Text (teksti),
dhe mund te shkruajme nje tekst te 9faredoshem; me komanden Draw (viza-
to) mund te vizatojme torma te ndryshme te vijave dhe figurave; me komanden
Stamps (figura) mund te vendosim figura kudo ne tabelen e bardhe. Me koman-
den Spotlight (kursori), mund te pozicionohemi mbi 9faredo figure ose shenje
qe e kemi vizatuar. Me komanden Eraser (goma), mund te fshijme vizatimet; ne
veglen Format, ne mund te ndryshojme ngjyren, trashesine e vijave dhe llojet e
tonteve. Te gjitha vizatimet mund te ruhen dhe te vazhdohet me faqe te tjera
(fig. 4.19).

Q Whiteboard • Zoom □X

Pershendetje te gjitheve! *

* <>
*

+

Activate Windows

w,

o sea rch

Fig. 4.19. Shkrimi dhe
vizatimi nif tabele ti!
bardhe.

118

Praktike me programe aplikative:
Caktoni nje ore mesimi virtual me shoqe dhe shoke te klases, duke perdorur apli-
kacionin Zoom. Perdorni tabelen e bardhe per t'i zgjidhur detyrat bashkerisht.

• • Eiii!il

4.6.1. Android studio

Android-i eshte nje sistem operativ per telefona celulare, i zhvilluar aktualisht
nga Google, bazuar ne berthamen e sistemit operativ Linux dhe i projektuar
kryesisht per pajisje te levizshme me ekran per prekje te tille, si telefoni i men9ur
dhe tableti. Android-i ofron nje qasje te unifikuar per zhvillimin e aplikacioneve
per pajisjet mobile.
Android-i eshte nje sistem operativ me burim te hapur me emrin Android. Goog-
le ka bere kodin per te gjithe "gjerat" e nivelit te ulet, si dhe programin e mesem
te nevojshem, per te furnizuar dhe perdorur nje pajisje elektronike, me qasje te
lire kushdo qe deshiron te shkruaje nje kod ne Android dhe te ndertoje sistemin
operativ prej tij. Ketu perfshihet madje edhe nje kornize e plote e aplikacion-
eve. Keshtu qe aplikacionet e paleve te treta mund te ndertohen dhe instalohen,

pastaj te vihen ne dispozicion per perdoruesin qe fi ekzekutoje ashtu si9 deshi-

ron.
Ne menyre qe te shkruajme nje aplikacion Android, dote kemi nevoje te shkarko-
jme dhe te instalojme Android Studio-n. Shembuj te hartuar ne aplikacionin An-
droid mund te gjenden ne linkun:

https://examples.javacodegeeks.com/android/android-tutoria l-begin-
ners-with-examples/#section_l

119

• • • MiiifM

4.7. Perdorimi i programeve aplikative te sistemeve te teleko-
munikimit

Sot jane zhvilluar programe aplikative te shumta, te cilat ofrojne informacione
te shumta lidhur me planifikimin e udhetimeve ose vizites se restoranteve,
muzeve, koncerteve, aktiviteteve te ndryshme shoqerore etj.

Keto aplikacione ndihmojne qe te pergatitemi paraprakisht per vendin ku do te
udhetojme, si dote udhetojme dhe kushtet qe ofrohen gjate qendrimit ne vende
te ndryshme anekend botes.

Tripadvisor-i eshte njera nder platformat mete medha per udhetim qe mund
te instalohet edhe ne telefonat celulare. Ju mund te shfletoni qindra miliona

komente dhe mendime te udhetareve, fi shihni qmimet e uleta ne hotele, flu-

turime dhe lundrime, te rezervoni dhoma ne hotele, ushqimin tuaj te preferuar,
udhetimin me tren, aeroplan etj., varesisht prej kerkesave qe ju i parashtroni ne
softuer (shih fig. 4.20).

Jel app

Tripadvisor

Fig. 4.20. Fig. 4.21.

Shenja identifikuese e Shenja identifikuese e

Tripadvisor-it. Jelp-it.

Aplikacioni Jelp eshte nje platforme mobile qe ju ndihmon te perpunoni, gjur-
moni dhe konfirmoni te gjitha porosite dhe dergesat tuaja, pro nga picot deri te
mobiliet, nga sherbimet e instalimit deri te pastrimi i kafsheve shtepiake etj., fig.
4.21.

Nese deshirojme qe te udhetojme ne ndonje vend te caktuar me autobus dhe te
informohemi paraprakisht per itinerarin e udhetimeve, sot ekzistojne platforma

120

te shumta qe ofrojne sherbime te tilla. Dote perdorim nje platforme e cila ofron

sherbime te tilla, p.sh.: https://gjirafa.com/Autobus, per te udhetuar me auto-

bus prej Prishtines per ne Prizren.

Shtypim te dhenat per udhetim dhe do te marrim informacione lidhur me orar-
in e udhetimeve, temperaturen momentale ne te dy qytetet, pamje online nga
kamera, e shume informacione te nevojshme para se te udhetojme (fig. 4.22).

• • Prishtine-Prizren: Gjirafa x+

C □ & gj irafa.com/Autobus?nisja:::::Prishtine&destinacioni:::::Prizren

ft qJlrafacom Prishtine Prizren I I• 02-20-202,
AlITOBUS

Te g)itha Autobusa Video Lajme Tjera

Prishtine ~ Prizren stacioni i autobuseve, Prishtine
Shto lidhje te re
Gjithsej 45 lidhje per daten 0212012021
Kohezgjatja e perafert 7 ore e 45 minuta

Shiko linjat e mehershme

0Direkte 0Nderl idhura ~ = =Moti : Prishtine

15:50 --+ 17:3 5 ARBtRIA TURIST ? Era: Qete me shume pak
levizje te ajrit.
c;:mimi: 4€ Per studente: 3€ SHPEJTIMI ?
9 Shike vendin e nisjes Drejtimi: 271.1
( UDHfTON /;DO OfTE )
16:10 --+ 17:55 Lindja e diellit: 06:24:57
MIRTURS ?
<;:mimi: 4( Per studente: 3€ PerE!ndimi i diellit:
9 Shike vendin e nisjes ( UOHETON (;DO CITE ) 17:13:27

16:25 -> 18:1 0 Moti : Prizren Sfilm..g)1ml.1Jcra

<;:mimi: 4( Per studente: 3€ Era: Fllad i lehte.
Orejtim i: 249.5
Fig. 4.22. Itinerari i udhetimeve ne Lindja e diellit: 06:26:16
Stacionin eAutobuseve ne Prishtine.

121

TEKNOLOGJIA E INFORMACIONIT /05 V
DHE E KOMUNIKIMIT

• • • NIEMI

5.1. TIK-u dhe mundesite e punesimit

Teknologjia e lnformacionit dhe e Komunikimit eshte bere synim per pjesen me
te madhe te te rinjve. Jo vetem per ta shfrytezuar, por edhe per te bere karriere
ne kete protesion. Aktualisht, protesionisti ne kete tushe llogaritet njeri nga me
te kerkuarit ne tregun e punes. Per me teper, protesionistet e kesaj tushe punojne
edhe per biznese jashte vend it. Kjo ka bere qe ky protesion te jete mire i paguar.
Ne Kosove ka edhe biznese, te cilat kryejne pune vetem per tregun nderkom-
betar.

Shume shpesh degjojme te thuhet se protesioniste te caktuar te tushes se TIK-

ut punojne per kompani te huaja, por duke qendruar ne zyre ose ne shtepi. Pra,

ofrojne sherbimet e veta protesionale nga distanca, duke shfrytezuar qasjen ne

Internet. Ata monitorojne, kontrollojne ose mirembajne rrjete te ndryshme ko-

munikuese. Shume shpesh punojne edhe si programer per kompani te huaja.

Sherbimet e TIK-ut kane filluar te kene ndikim edhe ne rritjen e punesimit dhe te

buxhetit te vendit (te hyrat e pergjithshme -

financiare ).

<;tare mund te punoje nje protesionist i
TIK-ut?

Ai mund te jete:

••

• Administrues i rrjetit te komunikimeve.
• Zhvillues i aplikacioneve mobile (Programeve per pajisje mobile).
• Administrues i te dhenave.
• Zhvillues i aplikacioneve per WEB (programeve per taqe te internetit).
• Protesionist per siguri te rrjeteve dhe te te dhenave etj.

122

____.,.1..1111■•#111&• .

Bisedoni per keto mundesi te zhvillimit ne karriere dhe shprehni mendimet
tuaja?

••• • • • 5.2

5.2. Krijojme prezantime online

Prezantimi i punes se bere eshte nje nga shkathtesite kryesore per karriere te
sukseshme. Koheve te fundit shumica e aplikacioneve softuerike, zhvillohen per
t'u shfrytezuar online. Gjithashtu, te gjitha krijimet ruhen ne te ashtuquajturen
"Cloud memory", e cila eshte nje memorie qe funksionon ne menyre te pavarur
nga shfrytezuesi. Kjo memorie eshte fizikisht larg nga shfrytezuesi, por ai i qaset
sikur memories qe e ka ne kompjuterin lokal.

Ngjashem me aplikacionet e tjera, edhe per pergatitjen e prezantimeve ekzis-
tojne platforma online, sikur qe eshte programi Prezi. Ky program eshte nje al-
ternative per programin e njohur MS PowerPoint, i paketes MS Office - per te
cilen do te mesoni me vone. Programi eshte ne zgjerim e siper dhe ka disa per-
paresi, qe ne rend te pare kane te bejne me rritjen e permbajtjeve te veqanta, te
cilat fokusohen ne ekran. Ato terheqin vemendjen e atyre qe e percjellin, shume
me shume se kur ato shfaqen me sllajde (faqe te programit per prezantime) te
veqanta. Programi mundeson qe prezantimet te ruhen online, si dhe te jene ne
dispozicion te shfrytezuesve te ndryshem, sipas zgjedhjes se krijuesit te prezan-
timit. Programi Prezi ka edhe mundesi te tjera dhe eshte pa pagese, vetem ne
nje version me mundesi te kufizuara. Megjithate, shfrytezuesit e preferojne kete
version, para se te krijojne pervojen e duhur dhe te zgjedhin se qfare u nevojitet
ne pune te metejme.

• Si te fillojme me programin Prezi?

Ne linjen per kerkimin e web-faqeve, ne programin Google Chrome, ose ne ndonje
makine tjeter kerkimi, shkruhet Prezi.com dhe shtypet tasti Enter. Veprimi eshte
ilustruar ne figuren 5.1. Dritarja ne figure tregon fillimin e punes me Prezi. Ne
shiritin e menuve, shtypet mbi opsionin Log In, nese keni krijuar llogarine tuaj me
heret. Ne te kunderten, nese keni filluar per here te pare, shtypet Get started.

123

I +Presentation Software IOnline r X i'.J X

f- ➔ o s WtbiNMM - - - - - - - - - - - - - -* ,ts 'J . .@ ( Notsyncing

Prezi Products • Business Education Why Prezi • Discover • Pricing Log in Get started

Present over video and keep the human
connection when you 're working or learning from

home

Create inspiring. engaging visuals in minutes. then appear alongside them as you present. Record to share later or go
live with your favorite videoconferencing tools.

'" ■Ill

Fig. 5.1 Faqja e
pare eprogramit Prezi.

Te provojme hapjen e llogarise nga fillimi, duke shtypur mbi opsionin
Get started. Ne kete rast dote hapet dritarja per hapjen e llogarise ne Prezi.
Ne dritaren e treguar ne fig. 5.2, plotesohen te dhenat persona le: emri, mbiemri,
email-i dhe password-i. Perfundimisht shtypet mbi katroret per te vendosur
shenjen ✓ dhe Continue.

Fig. 5.2 Hapja e First name
llogarise ne Prezi.

Last name

Email

Password

0 I'm not a robot reGAPTCHA
Pmaq - T..,,,.

I c ertif y that I am at least 13 years old or I have reached the
minimum age limit set out in the laws of my country of
residence. Click here for more information.

124

Continue

Nga veprimet paraprake, hapet llogaria dhe fillon puna ne Prezi (Fig .5.3).

I) Presentations I Prezi X+ - CJ X

f- ➔ 0 8 https://prezi.com/dashboard/next/#/presentations * £) ·'f= @J ( Not syncing

,l, Prezi • .

• Prezi Video I
~ Prezi Design
• Prezi Present

ii Library

0 Newfolder

All presentations All owners ...
Q. r 1r

Create and present anytime, •.
anywhere.

•• Get the Prez1desktop
•• app

P■ Type here to search

Fig. 5.3

Programi Prezi.

• Pergatitja e prezantimit

Krijimi i prezantimeve fillon nga opsioni Create from Template, ose duke per-
dorur Start from Scratch. Programi Prezi mundeson edhe krijimin e prezanti-
meve nga ato qe me pare jane krijuar ne MS PowerPoint (Convert PowerPoint).
Pasi te shtypet me miun mbi opsionin Create from Template, hapen modelet e
prezantimeve qe mund te perdoren per rastin konkret. Zgjidhet njeri prej mod-
eleve dhe shtypet me miun mbi te. Emertoni prezantimin ne fushen perkatese,
zgjidhni Anyone on the web dhe shtypni Continue (veproni sipas renditjes se fig-
urave dhe treguesit te miut ne fig. 5.4 ).

125

~ • Choose a template or project type

CATEGORIES General

General •PRESENTATION TITLE •PRESENTATION TITLE
Sales & Business Development
Marketing SUBTrTlE 5 U!l lr !Lf
Education & Non-profit Blank - White Blank - Dark Strategic Planning
HR & Training
I> Video templates Tepic<I - ~ WORK DESK ::'=-

FILTER BY COlOR -My Presentation Crossing the Chasm Work Desk - Leisure

••••••••••• - WORK DESK Colorful a

PRESENTATION TITLE Presentation ntle Who can see this presentation?
~ ne Prezi
SUBTITLE People I share it with

• 0 Anyone on the web

Fig. 5.4

Zgjedhja e modelit

ne Prezi.

126

Ne ekran paraqitet prezantimi, te cilit duhet fi shtohet permbajtja konkrete, si-

pas nevojes se shfrytezuesit (fig. 5.5).

8 8 8 I 8 9 8 8 +Presenta X - i'.J X
Presenta X Prezanti X Presenta X Templat _ X Presen X Prezantl! X M Detyra e X G opcioni X

(- C i pre~.com/p/ediVxpxhcnjBxqzf/

:;: Apps :.. Maps M Gmail 11Translate -_. Bioengineering, S.S... () Facebook 0 VSA-nr.-25-dat~-17.. Fakulteti i Mjekesis... 0 coding-for-kidsJpg... a Talking about Your...

_ 6 Prezantimi ne Prezi / Style Insert t Share i u11l0C f lUrt..J I N @• Create video @ G)

Layout Ii!

•.
•.
•.
•?

.±,8:50PM

A al @_ ~• ENG 10/30/2020

Fig. 5.5 Pamjafillestare e
prezantimit ne Prezi.

Opsionet Click to edit text dhe Double click to edit, mundesojne qe duke shtypur
me kujdes treguesin e miut, te shkruhet teksti qe nevojitet per prezantim. Llojet
e shkronjave, madhesia, ngjyra dhe te tjera, rregullohen me veg late treguara ne
fig. 5.6 , ku shihet edhe permbajtja e tekstit.

IA Fig. 5.6 Veglat per rregullimin
e tekstit dhe permbajtja e re.

•. 127
•.
•.

•

Nese duhen me shume rrathe te tille, pra duhet me shume mundesi per te para-

qitur ne prezantim, zgjidhet opsioni me ngjyre te gjelber Subtopic. Ose, me lehte,

duke shtypur kombinimet e tasteve: Ctrl + C dhe Ctrl + V, pasi me pare te keni

selektuar njerin nga rrathet perkates (ne fig. 5.7 shihen kater rrathe ).

Copyi,g ... "'""' '" ""' - Fig. 5.7

Theseact1011Sareunavallablev,acontmrtmenu, Shtimi i hapiisirave
Please use: nii prezantim.

Ctrl+C -Ctrl+V -
forpHte '
for copy
e
t• • .

•

Pasi te jene realizuar permbajtjet e deshiruara, ngjyrosja e hapesirave rrethore
(me Fill color), teksti perkates, prapavija etj,, fitohet prezantimi me pamjen per-
katese. Programi, ne pamjen e pare, paraqet permbajtjen kryesore te prezanti-
mit, si dhe nentemat qe perfshihen ne te, nepermjet rratheve perkates (vare-
sisht nga opsioni i zgjedhur Template ne fillim - fig. 5.8). Prezantimi fillon duke
shtypur: ► PresE!fll ,.,

= b Prezantimi ne Prezi / Style + Insert t Share i Unlock feah.ares CDj§f@@• Create video@

Fig. 5.8

Pamja e njiiprezantimi nii Prezi.

128

Duke shtypur me ndihmen e miut, mbi cilindo nga rrathet, dote krijohet munde-
sia per te shtuar permbajtje teksti, foto dhe elemente te tjera, qe prezantojne
tematiken qe shohim te rrethi perkates, ne faqe te pare. Ne fig. 5.9, shihet perm-
bajtja qe ekziston prapa rrethit me titull Memoria operative. Ne kete menyre,
plotesohen permbajtjet edhe per tematikat e rratheve te tjere. Sipas nevo-
jes, secila nentematike mund te permbaje edhe fusha te tjera, per te detajuar
permbajtjet edhe me shume (rrethi me titull Flesh memoriet - fig. 5.9). Rrethi i
ri krijohet nga opsioni Subtopic. Ne kete princip mund te thellohet prezantimi ne
nentematika te tjera.

_ 6 Preza ntimi ne Prezi / St yle Insert t!J Share i Unlock features • Create video I l§#j,i@ C,

Fig. 5.9

Permbajtja e nentemes
Memoria operative.

129

= A Prezantimi ne Prezi Perfundimisht, prezantimi ruhet me opsionin Save,

ashtu si tregohet ne Fig. 5.10. Prezantimi dote ru-
New presentation Undo sty het online dhe dote mund te rishikohet e ndry-

Dashboard shohet ne 9do kohe.

Sa'{:$ Ct rl•S
Ctrl•Z
+... Undo

Cul Ctrl•X
Copy Ctrl•C
Paste Ctrl•V
Select All Ctrl•A
Ctrl•F
Q Find...

Hd
l

Help Fig. 5.10
Keyboard shortcuts
Opsioni Save.

Si ta hapim dhe ta ndryshojmi prezantimin e krijuar mi herit?

Duke klikuar ne opsionin Dashboard, nga menuja paraprake, fitohet dritarja, nje
pjese e se ciles duket ne fig. 5.11. Nga menuja renese zgjidhet opsioni Created by
me, dhe si rezultat dote paraqiten prezantimet e krijuara me pare. Duke shtypur
me miun mbi prezantimin e deshiruar, ai dote hapet dhe dote mund te ndrysho-
het me opsionin Edit (opsioni ne kendin e djathte te eperm te fig. 5.12).

My presentations 5.11

Hapja eprezantimeve te
mehershme.

Created by me ...

Al l owners

Creat byme

Shared with me

130

Fig. 5.12

Prezantimi shpaloset duke shtypur
mbi shenjat ">" dhe "< ':

• • Mhiiil

5.3. Formatimi i tekstit ne MS Word

9'eshte Jormatizimi i tekstit?

Procesi i perpunimit te tekstit ne kuptimin e paraqitjes se tij me te mire dhe me
funksionale, paraqet formatimin e tekstit. Ky proces perfshin zgjedhjen e llojit te
shkronjave, madhesine e tyre, hijezimet, nenvijezimet, efektet e ndryshme mbi
tekste etj. Te gjitha keto veprime jane pjese e grupit te veglave, te cilat njihen
me emrin Font dhe i takojne opsionit HOME. Dritarja me emrin e njejte, hapet
duke klikuar ne skajin e djathte te poshtem te ketij grupi veg lash. Dritarja Font, ne
faqen e vet kryesore Font, permban keto veprime: Font (perfshin te gjitha llojet e
shkronjave ), Font style (perfshin stilet e fonteve ), Size (madhesia e shkronjave ),
Font color (ngjyra e shkronjave), Underline style (stili i nenvijezimit), Underline
color (ngjyra e nenvijezimit.), Effects (efektet e ndryshme mbi tekste), Preview
(pamja e veprimeve te zgjedhura ne dritare). Te gjitha keto mundesi jane para-
qitur ne fig. 5.13.

131

Font ?X
Font
Ad)!anced

font Font s~le: ;iize:

[imes New RoJ!Jfil! Reg ul ar 14

1 y - yt\ WWW 9 t\
Ita lic
Symbo l Bold 10
Tahoma Bold Italic 11
TeamViewer1 5 12
Tem£ USSans ITC

; ■ i,H4i4fi,i,i,,hi,

Font i;olor: JJ.nderline style: Underline color: I
Automatic
[v IJ (none) IvI I Automatic

Effects O Shado~ D Small caps
D All caps
0 Strikethrough D Qutline
D Double strikethrough D !;mboss O.!::!idden
D Su12erscript D Engrave
D Subscript

Preview

Times New Roman

This is a TrueType font This font will be used on both printer and screen.

~ AsQefault OK Cance17 Fig: S.~B
Drttarya Font

Perfundimisht, tasti Set As Default ne fig 5.13, do t'ju mundesoje qe efektet e
zgjedhura te jene te vlefshme ne te gjitha dokumentet e reja.

• Perdorimi i gupit te veglave Clipboard

Grupi i veglave Clipboard, permban nje grup veglash te cilat jane shume te
rendesishme ne perpunimin e teksteve. Opsionet Cut, Copy, Paste, Paste Spe-
cial... kane natyren e njejte te veprimit me simotrat e tyre qe paraqiten ne Win-
dows.

Me ane te opsionit Cut, mund te pritet pjesa e zgjedhur e tekstit dhe te vendoset
ne memorien e perkohshme (Clipboard). Ky opsion perdoret zakonisht kur kemi
nevoje qe te bejme zhvendosjen e tekstit, prej nje pozite ne nje tjeter. Ndersa,
nese duhet kopjuar ndonje pjese teksti prej nje dokumenti tjeter, ose edhe nga i
njejti, atehere kjo behet me opsionin Copy. Per te zbritur tekstin nga memoria e
perkohshme perdoret Paste ose Paste Special.

132

Shpesh kemi nevoje te kerkojme shkronjen, fjalen e deshiru- ft Find "'
ar ose karaktere te tjera. Kerkimi mund te behet me veglen tffi f ind
Find - Advanced Find... , nga opsioni HOME (Fig. 5.14 ). Ne dri- 8 !dvanced Find...
taren Find and Replace, perkatesisht ne faqen Find, te fusha

Find what: shkruhet shkronja, grupi i shkronjave ose karakteret ➔ § o To...

perkatese. Kerkimi fillon pasi te shtypet mbi tastin Find Next.

Find and Replace ?X

Fin.ct Re12lace Go To v

Find what: Sea rch Down
Opt ions :

Mo re >> Reading Highlight T Find In T Cancel

Fig. 5.14
Dritarja Find
and Replace

Ne te shumten e rasteve nuk na mjafton vetem gjetja e asaj qe kerkohet, por e
njejta duhet te zevendesohet me diqka tjeter. Ne keso rastesh, perdoret faqja
Replace e po te njejtes dritare. Zakonisht, kur shkruajme ndonje tekst ne gjuhen

shqipe, ne vend te shkronjes "e" perdoret shkronja "w". Pasi te jete shkruar tek-

sti ne teresi, atehere me ane te Replace, behet zevendesimi i njekohshem i te
gjitha shkronjave "w" me ate "e", duke klikuar tastin Replace All (fig. 5.15).

133

Find and Replace 2 0 To 7X
Fing Re12lace
v
Find what: w

Replace with: e V

L _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ___.____,

More >> I I I I I I.Replace
Replace All Eind Next Cancel

Fig. 5.15

Zevendesimi i
shkronjes w me e.

• Veprimet me paragrafe

Gjate formatimit te tekstit, shpesh paraqitet nevoja qe pozicioni i fillimit te tek-
stit te jete i ndryshem nga ai i zakonshem. Gjithashtu, paragraf i caktuar, per
arsye te ndryshme, kerkohet te veqohet nga pjesa tjeter e tekstit. Kjo mund te
behet me grupin e veglave Paragraph te opsionit HOME. Ne faqen Indents and
Spacing te dritares Paragraph (Fig. 5.16), ekzistojne kater fusha:

1. Alignment - rregullon poziten ku fillon shkrimi i tekstit. Ne menune e vet renese
i ka kater opsione: Left, Right, Justify, Centered. Varesisht nga nevoja, zgjidhet
njeri prej opcioneve. Te njejtat veprime shume me shpejt kryhen me veglat per-

katese: I=I= = .

2. Indentation - mundeson zhvendosjen e paragrafit majtas ose djathtas, me
opsionet Left dhe Right. Kjo behet ashtu qe fillimisht zgjidhet paragrafi perkates,
ndersa ne fushat e numrave te paraqitur me njesi gjatesie, shenohet distanca ne
cm (ose ne njesi tjeter gjatesie). Keto veprime mund te kryhen edhe me veglat

+=- +=- .

qe ndodhen ne shiritin e veg lave per formatim =:=- dhe =:=- ose atone vizoren

134

21horizontale - ' I' ~ ' 2' I I C~' I I .

. dhe

3. Spacing - rregullon distancen ndermjet paragrafit te zgjedhur ne njeren ane,
dhe paraardhesit e pasardhesit te tij ne anen tjeter, duke i perdorur opsionet Be-
fore dhe After. Opsioni Line Spacing, rregullon distancen ndermjet rreshtave:
Single, 1.5 lines, Double, At least, Exactly, Multiple. Per tri rastet e fundit, ne
fushen At: shkruhet vlera perkatese numerike. Per kete opsion ekziston edhe

-t =

•=. . .vegla perkatese e cila rregullon distancen ndermjet rreshtave me numra

4. Preview - perfundimisht, efekti i parametrave te vendosur ne kete dritare
shihet ne fushen Preview.

Paragraph x • Fig. 5.16

!ndents and Spacing Line and £ age Breaks Dritarja
Paragraph.
G e n e ral

[IE,Alignment :v j

~I IQutline level: Bo_dy T_ext_ ~ [v Collapsed by default

Indentation locm tfJ .S.pecial: B:t:
1eft: locm EfJ @ rstline
Bight ~ ~ -7cm~ : !

D Mirror indents

Spacing

a_efore: ~~ Line spacing: At
After.
lopt Efj ~ =::FJ ~I~tf!~:

D Don·t add spai;;e between paragraphs of the same style

Preview

I Iabs... ] I[ Set As Qefault I OK j [ Cancel

• Shenjezimi i paragrafeve

Per shenjezimin e paragrafeve perdoren veglat Bullets dhe Numbering, nga op-
sioni HOME. Kjo behet ashtu qe zgjidhen paragrafet e caktuar, dhe nga dritarja
e paraqitur ne fig. 5.17, zgjidhet njeri prej modeleve. Dritarja, e cila i permban
modelet qe jane treguar ne figure, fitohet duke hapur menune e perkohshme te
vegles perkatese. Ne menyre te njejte do te veprohet edhe gjate perdorimit te
vegles Numbering.

135

• - 1- Fig. 5.17 Opsionet
• - ... 2 - ... Bullets.
• - 3-
G□8 G
Bu llet Library

8,oo.

G[J

Document Bullets

8G G □

H- ~hange List Level

Q:efine New Bullet...

• Perdorimi i tastit Tab Ta bs X

Me qellim qe fillimi i rreshtit te fa ulttab stops:
zhvendoset per te njejten dis-
tance, sa here qe kemi nevoje per I .27cm ~:
kryerresht te ri, perdoret tasti tab
ne tastiere. Vlera standarde e Tab stops to be oleared:
ketij opsioni eshte 1.27 cm, nder-
sa shfrytezuesi mund ta ndrys- Alignment Q S.:.e t 0 .Bight
hoje ate sipas deshires. Kjo mund 0 ·r
te behet ashtu qe klikohet opsio- Q aimal 0 .......
ni Tabs.., te dritares Paragraph. 0 2 - -·
Ne kete rast, fitohet dritarja me Leader Clear AII ]
te njejtin emer (Fig. 5.18) dhe ne
te cilen paraqitet fusha Tab stop @ .or e J;mcel
position, ku shenohet vlera nu- 1_
merike e deshiruar.

Fig. 5.18 Dritarja
Tabs

136

• Rregullimi i margjinave

Rregullimi i margjinave behet me grupin e veglave Page Setup te opsionit File, i
cili ka tri faqe:

1. Faqja Margins - rregullimi i margjinave nenkupton percaktimin e hapesires
se zbrazet ne leter, e cila lihet majtas, djathtas, lart dhe poshte hapesires ku
shkruhet teksti. Hapesirat e tilla njihen me emrat: margjina e eperme (Top mar-
gin), margjina e poshtme (Bottom margin), margjina e djathte (Right margin)
dhe margjina e majte (Left margin). Per kete qellim hapet faqja Margins, e cila i
takon opsionit Page Setup te menuse File. Preferohet qe rregullimi i ketyre vlerave
te behet para se te tilloje shkrimi i tekstit. Programi i Word-it i ka te rregulluara

vlerat e veta standarde (Fig. 5.19). Shfrytezuesi, varesisht prej nevojes, mund fi

nderroje margjinat, duke shenuar vlerat e reja numerike prane margjinave per-
katese. Njesia matese ne tiguren 5.19 eshte "cm", por ndodh qe te jete edhe ne
"inch", "mm" etj. Si mund te rregullohet njesia matese qe e deshirojme? Hapet
menuja FILE dhe zgjidhet opsioni Options. Nga faqja Advanced e ketij opsioni
zgjidhet: Display - Show measurement in units of: nga e cila zgjidhet njesia e
deshiruar dhe shtypet OK (fig. 5.20).

Page Set up ? x I Fig. 5.19 Dritarja Page
Setup - Marginss
Margins Paper Layo ut 12.54 cm
12.54 cm ffi
Marg ins 12.54 cm ~ !!ottom: tB I
Io p: ~ Bight: ILeft H
l eft: 12.54 cm Gl!tter position:
~utter: ~
lacm
Orientatio n

]:ortrait La nd~ca pe
Pages

Multiple pages: cN_lo_rm_ al_ __,_I_v ,I

Preview

Iv]Appl)<' to: IWhole document I [OK Cancel 137

[ Set As Qefault ]

Faqja Margins ofron gjithashtu mundesine e rregullimit te hapesires se zbrazet
e cila dote rezervohet per lidhjen e fleteve (Gutter) dhe anen ne te cilen dote
behet kjo (Gutter position - left (majtas) dhe top (lart). Gjithashtu ekziston
edhe opsioni Orientation i cili ka dy mundesi te orientimit te letres, orientimin
vertikal nese zgjidhet opsioni Portrait, dhe ate horizontal -Landscape. Ne kushte
normale shfrytezohet opsioni vertikal i letres.

Opsioni Preview do t'ju mundesoje qe te keni nje pasqyre vizuale te organizimit
te tekstit ne leter, ne pajtim me dimensionet e rregulluara. Gjithashtu mund te
percaktoheni qe dimensionet te jene te vlefshme per nje pjese te zgjedhur te
tekstit ose per tere dokumentin.

Ne rast qe kemi nevoje te nderrojme margjinat e faqes vetem per dokumentin
aktual, atehere pas ndryshimeve perkatese shtypet tasti OK. Ndersa, nese duam
qe vlerat e reja te margjinave te jene te vlefshme ne te gjitha rastet kur hapim
dokument te ri, atehere shtypim tastin komandues Set As Default.

Show this number of Recent Docu ments: 12s H3J<D

'--;==='===::'---------,
14 :□
Qui ckly access th is nu mbe r of Rece nt Doc ume nts : J
I~s = = ~Show this number of unpinned Recent fo lders:
BJ
:c========--------,..-,
Show measurements in units of: Centimeters v

Style ar_e_a pane widt h in Draft and Outline views: Inches

□ Show pixels fo r HTMLfeat ures Mill imeters
~ Show shortcut keys in ScreenTips Po ints
Pi cas

~ Show horizo ntal scroll bar

~ Show )lertical scroll bar

~ Show vertira l ruler in Print Layout view

□ Optimize character positioning fo r layout rather than readability

□ Disable hardware graphics acceleration
~ Update document content while gragging <D

~ Use subpixel positioning to smooth fo nts on screen

Fig. 5.20

Percaktimi i
njesise matese.

138

2. Faqja Paper - Mundeson pershtatjen e faqes se Word-it ne pajtim me dimen-
sionet e letres ne te cilin dote shtypet dokumenti. Ekzistojne lloje te ndryshme te
letrave ne kuptim te dimensioneve te tyre (gjatesise dhe gjeresise): A4 (21cm X
29.7 cm), Letter (21.59 cm X 27.94 cm, etj.). Te ne perdoret formati A4, por sipas
nevojes, mund te zgjidhet cilido format qe eshte prezent ne fushen Paper size.
Word-i gjithashtu ofron opsionin Custom size, i cili mundeson krijimin e formatit
me dimensione te deshiruara (duhet pasur kujdes ne mundesite e shtypesit).
Faqja Paper ofron zgjedhje te ndryshme per menyren se si dote merret letra per
shtyp, edhe ate, ve9an per faqen e pare, dhe ve9an per te tjerat. Kjo faqe perm-
ban edhe disa opsione shtese, te cilat kane te bejne me shtypjen e dokumentit
- Print options... Gjithashtu, edhe ne kete faqe ekziston tasti komandues, i cili ka
te beje me zbatimin e ketyre zgjedhjeve ne te gjitha dokumentet e reja, Set As
Default (Fig. 5.21).

Page Setup ?X Fig.

Margins Paper Layout 5.21 Dritarja Page
Setup - Paper.
Paper size:

Paper source Qther pages:

first page: ~•·llllll!.lllll·!l!!!ill!l!ll!I.Bffllll7

WWW Automatically Select

Automatically Select

Preview

ApplJi to: [~~mle docume~ Print Op1ions...
Set As Qefault
IOK Cancel

•

Nese nukjeni te sigurt per formatin aktual te faqes, gjithmone kontrolloni para se
ta shkruani dokumentin. Ne te kunderten, do te keni probleme me formatimin e
tij, ve9anerisht nese ne permbajtje te dokumentit ekzistojne objekte te natyrave
te ndryshme (figura, formula etj.).

139

3. Faqja Layout - permban disa mundesi. Ketu zgjidhet fillimi i seksionit te ri te
dokumentit, i cili paraprakisht eshte ndare ne seksione. Ky fillim mund te jete nga
faqja e re (New page), faqja ~ifte (Even page), faqja teke (Odd page) etj. Ven-
doset nese hederi dhe futeri (dote trajtohet me vone) i faqes dote kete perm-
bajtje tjeter ne faqen e pare, dhe tjeter per te tjerat. Gjithashtu, mund te percak-
tohemi per permbajtje tjeter te hederit dhe futerit ne faqet ~ifte, dhe tjeter ne
ato teke (fusha Headers and footers), si dhe te kufizojme hapesiren per heder
dhe futer ne krye, perkatesisht ne fund te faqes. Vlerat e nenkuptuara te Word-it
jane: 1,27 cm, edhe per heder, edhe per futer. Ne opsionin Vertical alignement,
dote percaktohet nese fillimi i kursorit dote jete ne krye te faqes, ne mes te saj,
ne fund te faqes etj. Faqja layout perm ban edhe dy taste te komandave, te cilat
nuk i kemi hasur deri tani ne opsionin Page Setup:

• Line Mumbers.·· mundeson numerimin e rreshtave te faqes.

• I Ii2°rders .·· perm ban te gjitha opsionet per kufizimin e faqeve dhe teksteve

te zgjedhura, si dhe hijezimin e tyre (fig. 5.22).

Page Setup

Margins Paper

Sectio n ~I -~l~vINe_w_pag_e
Section start:

Suppress endnotes

Headers and footers

D Different Qdd and even
D Different first gage

From edge: J:jeade~ 11.27cm ~
foote r: 11.27 cm
EE

Page

- - ~ l ~vIY'.ertical alignment: ~TIa_p

Prev iew

El I I ILine Numbers...
I IvAppl¥ to: Whole document Fig. 5.22
J ,Elorders ...
Drita'Tja Page Setup -
SetAsQef~ OK Cance' 7 Layout.

140

• Numrat e faqeve

Numrat e faqeve mund te vendosen ne pjesen e eperme ose ne pjesen e poshtme
te fletes. Per kete qellim perdoret menuja renese e vegles Page Number, nga
opsioni INSERT. Pas zgjedhjes se ketij opsioni, ne ekran shpalosen mundesite e
vendosjes se numrave te faqeve.

Formatimi i nevojshem i numrave te faqeve mund te behet nga nenopsioni For-
mat Page Numbers...

CJ Header ... Page Num b er Fo rmat 7X
CJ Footer ...
Nu mber form at: . _ J_ _ _ _ _ _ _ _ _._v[__.l
[;j Page Number ...
D Incl ude chapter n umb er I
- - , - iChapter starts with style: IHeading 1
~ Iop of Page ►
l IJ- (hyphen)
00 gottom of Page ► Use separator:
► Examples: 1-1, 1-A
~ .Eage Margins
Page numberi ng
[;j i::urrent Position ►
@ _Continue fro m previo us section
~ .Eormat Page Numbers...
Q Start gt:
I~ Remo' e Page Numbers
. _, ,____o_K_ ___.I ._I__c_a_n_ce_l _ _,

Fig. 5.23 Dritarja Page
Number Format.

141

••• Miiiil

5.4. Sistemi operativ dhe programet aplikative - roli dhe funk-
sionet

• Sistemi operativ

Ky udheheq me pjeset programore (software) dhe ato materiale (hardware)
te kompjuterit. Ne kompjuter, aktivizohen disa programe njekohesisht, te cilat
kerkojne qasje ne mikroprocesor dhe ne memorie. Keto qasje duhen koordinuar
te mos kete "konflikt" ndermjet tyre. Rrjedhimisht, tere kete koordinim e realizon
sistemi operativ i instaluar ne kompjuter.

Nga pervoja dihet qe sistemi operativ eshte i instaluar ne kompjuter, qysh kur
ai nxirret ne shitje. Zakonisht, ai eshte aktual dhe shfrytezuesi e perdor per nje
kohe te caktuar. Me kalimin e kohes, ai mund te jete i tejkaluar, pasi paraqiten
versione te reja me mundesi te avancuara te udheheqjes, me pjeset programore
dhe materiale te kompjuterit. Ekzistojne tri lloje kryesore te sistemit operativ:
Microsoft Windows, macOS, Linux.

Sistemet operative bashkekohore karakterizohen me nderfaqe grafike (GUI-Gra
-phical user Interface), e cila i mundeson shfrytezuesit perdorimin shume te le-
hte te tij. Me perdorimin e miut hapen ikonat e programeve, menute, opsionet etj.

- - -............0□ c,_o.ic-,ci~......

□\ 0..-•t....-v~

-----..Mid.--~~
-~..,~-- ~-~~,_,........._.
&lade Mcu,r And Kqtioord flit rx.....

810<ll<e)ooa<d -c-

l (l'TWlfY~yc-lrlin .:-r,r,.....,,,~ .....

0:1-. .........

5.24
Menuti!dhe
ikonatne
Windows.

142

• Programet aplikative

Ky grup i programeve kompjuterike i mundeson shfrytezuesit te kryeje veprime
te caktuara qe rezultojne me kryerjen e detyrave specifike. Nepermjet ketyre
programeve, mund te kryhen llogaritje numerike, vizatime kompjuterike, komu-
nikime ne distance dhe 9fare jo tjeter. Numri i tyre eshte shume i madh. Mjafton
te kujtojme programet qe kemi mesuar: MS Word, i cili i mundeson shfrytezue-
sit te pergatise dokumente te shkruara; MS Excel kryen llogaritje numerike dhe
me formulate ndryshme; Prezi mundeson pergatitjen e prezantimeve online etj.

Te gjitha keto mund te perdoren vetem pasi te jene instaluar ne kompjuter, ose

fu qasemi online nga faqja e tyre e internetit. Zakonisht, programet kryesore
per pune te perditshme, si9 eshte MS Office, do te instalohen paraprakisht ne
kompjutera. Kjo vlen, sidomos kur kompjuteri nxirret ne shitje, pasi nuk mund te
mendohet puna pa te. Programet e tjera, varesisht nga nevojat e shfrytezuesit,
merren si programe per pune te caktuar dhe instalohen ne kompjuter.

en< 1!:J UI

Sdrtemepare What is application software? - Computer Busmess._
cbronline.com
The Two Types of Application Software: General Purpose Applications..
d1scover.hubpa9es.com

What is Application Software I Computer & Networking Basics for _ What is an Application (Application Software)? Webop__
m.youtube.com webopedia com

Applicahon Soflware

l]Off1 ce

~

Application Software - Ajer's TechnolOQY Application software and Peoplew_ What Is Application Sottwar_
aJerstechnologycom slideshare.rn!!t leamcomputersc1enceonlme.c ...

Fig.

5.25 Programet
aplikative.

143

• Si te instalohet nje sistemi operativ ose nje program aplikativ

lnstalimi i sistemit operativ ne kompjuter, zakonisht i njerit nga versionet e sis-
temit Windows (aktualisht Windows 10), eshte nje proces relativisht i kompli-
kuar dhe kerkon pervoje te duhur. Ndersa, programet aplikative jane dukshem
me te thjeshta ne kete aspekt.

Per te pasur njohuri fillestare per procedurat qe duhen ndjekur gjate instalim-
it te sistemit operativ, dote pershkruajme shkurtimisht veprimet e nevojshme,
por me keshillen qe ato te praktikohen vetem pasi te merret pervoje e konsid-
erueshme ne kete drejtim.

Fillimisht, duhet te keni te ruajtur programin Windows 10.

1. Ne makinen tuaj te kerkimit (Google Chrome), shkruani adresen:

www.microsoft.com/en-gb/software-download/windows10

Ne dritaren e treguar ne fig. 5.26, shtypni opsionin Download tool
now. Pas ketij veprimi, fitohet nje vegel instaluese me disa fa-
jlla, e cila me vone merr nga interneti te gjithe fajllat e nevojshem
per instalimin e Windows 10. Kjo vegel quhet Media Creation Tool,
dhe eshte fajll ekzekutiv. Kjo vegel ruhet ne USB flash disk, ose ne
ndonje adrese tjeter ne kompjuterin tuaj.

~ ➔ C i microsoft.com/en-gb/software -download/wmdowslO

0:H Apps ,7 Universiteti i Prishti... , SEMS M lnbox (4) - enver.hai... /\ Editorial MMager® Elsevier Editorial Sy... 0 0,'1 Editorial Manager® My Articles I Bajece... ® UECES-Your Subm...
WWWJp1er.org/PIER...

Download Windows 10

Before updating, please refer to t he Windows release information status for known issues to confirm you r device 1s not impacted

Create Windows 10 installa tion media

To get started, you wi ll first need to have a licence to install Windows 10. You can then download and run the
media creation tool. For more information on how to use the tool, see the instructions below.

Download tool now

Fig. 5.26 Dritarja per instal-

imin e Windows 10.

144

2. Klikohet ne veglen Media Creation Tool dhe fitohet dritarja ne te cilen, duke
shtypur opsionin Accept, pajtohemi me kushtet e ofruara (fig. 5.27).

Applicable notices and license terms Fig. 5.27

Please read this s.o you know what you 're agreeing t o. Pranimi i kushteve
per instalim.

MICROSOFT SOFTWARE LICENSE TERMS □

MICROSOFT MEDIA CREATION TOOL

lf YOU LNE Ill {OR ARE A BUSillESS WITH A PRillCIPAL PLACE OF BUSillESS Ill} THE UNITED
STATIS, PLEASE READ THE "BillDillG ARBITRATION AND CLASS ACTION WAIVER" SECTIOII
BELOW. IT AFFECTS HOW DISPUTIS ARE RESOLVED.
These license terms are an agreement betw een you and Microsoft Corporation ( or one of its affiliates).
They apply to the softw are named above and any Microsoft services or software updates ( except to the
extent such services or updates are accompan ied by new or additional terms, in w hich case those
different terms apply prospectively and do not alter your or Microsoft's rights re lating to pre-updated
softw are or services). IF YOU COMPLY W IT H T HESE LICENS E T ERMS , YOU HAVE T HE RlGHTS BELOW.
BY USING THE SOFTWARE, YOU ACCEPT THES E TERMS .

INSTALLATION INFORMATION: Some Wind ows l0 features require adv anced hardw are; some existing features hav e
been m odified or remov ed; Wind ows10 is automatically updated during the support period; support may v ary by
device.

More information

Privacy statem ent

:■ Microsoft Support Leg-al Decline J [ Accept

3. Nga dritarja e fituar (fig. 5.28), zgjedhim opsionin per instalimin e Windows
10, mbi ate paraprak (Upgrade this PC now), ose pergatisim instalimin ne ndon-
je pajisje tjeter (Creation installation media... ) . Pas zgjedhjes se njeres mundesi,
shtypet Next.

What do you want to do? Fig. 5.28

@ !LJpgrade t his PC now! Zgjedhim instalimin ne
t:, Crea te installat ion m edia (USB flash drive, DVD, or 150 fil e) fo r another PC kompjuterin aktual ose
pergatisim USB per PC
tjeter.

I Microsoft Support Lega l I IBack Next

145

4. Ne fig. 5.29, zgjedhim opsionet e preferuara dhe shtypim Next.

Select language, architectu re, and edition Fig. 5.29 Zgjedhim gjuhen,
versionin e Windows 10
Please select from one of the availab le options. to continue. dhe arkitekturen 32 ose 64
biteshe.

Language [English (Un~ed States)

Ed it ion [w__ind_ow_s _lO_ _ _ _ _ _~~ I
A rch itectu re
I[3_2_-b_q _x8_6) _ _ _ _ _ _~~

[J Use the recommended options. for th is PC

I Microsoft Support Legal !BackJ Next

5. Zgjedhim nje njesi te USB-se dhe kryhet shkarkimi i fajllave te Windows 10.

Choose which rneciia to use Downlociciing Windows 10

0 USB flash dr ive Progress 5:i.c

e ISO file

Fig. 5.30
Shkarkimi i Windows

10neUSB.

146

6. Vendoset USB-ja me fajllat instalues te Windows 10-it, te cilin e krijuam me
pare. Shtypet kodi i prodhuesit per aktivizimin e Windows-it, i cili merret pas
pageses se programit, megjithese mund te lejohet edhe pa kod, pasi eshte
vetem nje ndryshim i versionit.

Enter the product key to activate Windows Fig. 5.31 Aktivizimi
i kodit te prodhuesit.

It should be on the back of the box that Wi ndows came in or in a message that shows you bought
Wi ndows.

The product key looks like thi s: XXXXX-XXXXX-XXXXX-XXXXX-XXXXX

Dashes wi ll be added automatically.

P.nvacy statement

7. Shtypet lloji i instalimit, i cili mund te jete instalim qe e pason Windows-in
ekzistues, ose instalim nga fillimi, i cili nenkupton ruajtjen paraprake te doku-
menteve, sepse paraprakisht fshihen te gjitha.

Windows Setup Fig. 5.32 Lloji i
instalimit.
Which type of installation do you want?

Ypgrade: Install Windows and keep files. settings and applications
The files settings and applications are moved to Windows with this option. Thrs option rs only
available when a supported version of Windows is already running on the computer.

tustom : Install Windows only {advanced)

The files, settings and applications aren 't moved to Windows with this option. If you want to
make changes to partitions and drives, start the computer using the installation disc We
recommend backing up your files before you continue.

t!elp me decide

147

8. Zgjidhet opsioni Partition 2, ne te cilin ndodhet Windows-i paraprak (ne kete
rast Windows 7). Perfundimisht shtypet Format dhe fillon.

Windows Setup Fig. 5.33

Where do you want to insta ll Windows? Pjesa e diskut
ne te cilin in-
stalohet Win-
dows-i.

Name Total size Frees ace T e
~ Drive OPartition 1: System Reserved 100.0 MB 67 .0 MB System
14.5 GB Primary
Drive OPartition 2: Windows 7 39.5 GB 183.0 MB OEM (Reserved)
450.0 MB

1,oad driver I ~ 1Qelete

~end

~ext

9. Ne hapin vijues, kerkohet vendosja e kodit te prodhuesit te programit, por edhe
mund te anashkalohet per fazat e mevonshme, pasi do ta kerkoje edhe ne fund
te instalimit. Ne fund, shtypet opsioni si ne figure dhe vazhdon instalimi deri ne
fund.

Fig. 5.34

Kodi i prodhuesit
per aktivizimin e
programit.

148

• Driver-et

Driver-et jane programe te cilat instalohen ne kompjuter dhe shfrytezohen nga
sistemi operativ per fi vene ne pune pjeset harduerike. Keto programe perm-

bajne te gjitha komandat nepermjet te te cilave sistemi operativ komunikon me

pajisjet gjegjese. Mund te jete fjala per kartelen e rrjetit, nepermjet te se ciles
kompjuteri ky9et ne rrjet te kompjuterave kartelen e zerit, e cila mundeson funk-
sionimin e zerit dhe te muzikes etj. Per secilen pajisje ekziston Driver i ve9ante.
Shumica prej tyre jane te instaluar qe kur instalohet sistemi operativ. Kjo behet
me qellim qe shfrytezuesi ta kete me te lehte punen me kompjuter. Megjithate,
ka raste kur driver-etjane fshire gabimisht, ose jane demtuar ne ndonje menyre.
Per me teper, mund te kemi pajisje te reja per kompjuter, te cilat jane prodhuar
koheve te fundit. Sistemi operativ i kompjuterit mund te mos i kete driver-et per
to dhe rrjedhimisht nuk do te funksionojne (p.sh., ky9im shtypesin ne kompjuer,
por ai nuk funksionon). Ne raste te tilla, shfrytezuesi duhet te kete driver-et per-
kates, fi instaloje, dhe mandej te mund t'i perdore.

Shume shpesh shfrytezuesit kane probleme me gjetjen e driver-eve perkates.
Per te lehtesuar kete, duhet ditur qe prodhuesit e pajisjeve i ofrojne driver-et
nepermjet uebfaqeve te tyre. Ata jane te interesuar qe shfrytezuesit te mos kene
probleme me produktet e tyre. Le te permendim qe per kartelen grafike NVID-
IA G-Force 9600GT, driver-et i gjeni ne http://www.nvidia.com. Ne rast se keni
nje shtypes HP LaserJet M1522, driver-et perkates i gjeni ne http://www.hp.com.
Rrjedhimisht, per te instaluar nje driver, duhet te dini llojin e pajisjes qe e keni te
ky9ur ne kompjuter.

Procesi i instalimit te drajverave kerkon pervoje te konsiderueshme. Ate mund ta
provoni vetem me ndihmen e mesimdhenesit dhe vetem pasi te jeni te sigurt se
i keni driver-et perkates.

149

• • • • 5.5

5.5. Mesojme programim ne Scratch

Krijimi i programeve kompjuterike ka qene gjithmone nje sfide e veqante, por
edhe deshire e shume te rinjve. Perpilimi i programeve (ndryshe quhen kode) ne
forme te zakonshme nenkupton mesimin dhe te mbajturit ne mend te shume ko-
mandave, rregullave se site shkruhen ato (sintaksa), si dhe shume elemente te
tjera, deri te perpilimi i nje programi per kompjuter. Keshtu, fillimi i programimit,
ne te cilin zhvillohet te menduarit kritik, idete e ndryshme, si dhe vendimmarr-
ja, ka qene i mundur vetem per te rriturit, gjegjesisht personat me shkathtesi te
caktuara.

Me qellim qe krijimi i programeve kompjuterike te jete i mundur edhe per nxenes,

MIT Media Lab, ne Massachusetts te ShBA-se, zhvilloi nje gjuhe programuese,

e cila mbeshtetet ne perpilimin e programeve per ngjarje te ndryshme, lojera,
animacione etj. Kjo gjuhe programuese shfrytezon blloqe te veqanta per per-
pilimin e nje programi (kodi). Blloqet kane forma gjeometrike qe mundesojne
bashkeveprimin ndermjet tyre, duke ndaluar lidhjen e cila nuk mund te prodho-
je ndonje efekt. Ekzekutimi i programit eshte aty per aty, ndersa efektet jane te
dukshme (vizuale) dhe mund te ndryshohet varesisht nga idete e atij qe krijon
program in.

Programit mund fi qasemi online, ne adresen: https://scratch.mit.edu/

+: Start Creating f Join

8:iMMM Elk\%;+ EM¥@+♦

Fig. 5.35

Programi Scratch.

150