หลักการทำบุญและปฏิบัติ

หลักการทำบญุ และปฏิบัตธิ รรมในชวี ติ ประจำวนั ๑๐๑

สดุ ทา ย ดว ยอ​ านุภาพแ​ หง​คุณ​พระศ​ รีร​ตั นตรัย และด​ วย
อานภุ าพแ​ หง ศ​ ีล สมาธ ิ ปญญา อนั เ​กดิ จ​ ากก​ าร​ท​่ีไดบ​ รรพชา​
อปุ สมบท ในพ​ ระพุทธศาสนา ​และท​ ​ีเ่ คย​ไดบ​ ำเพญ็ ม​ าต​ ง้ั แต​
อดตี ชาติ​ตลอด​ถงึ ​ชาติ ปจ จุบัน ขอให​โยม​พอใ​หญ​โยมแ​ ม​ใหญ​
ม​พี ระพุทธเจา ม​ีพระธรรม​เจา และม​ ีพ​ ระ​สงั ฆอ​ ริย​เจา เ​ปน ท​ ่ี
พ่ึงท​ รี่ ะลกึ ​อยเู​สมอ อยา​ไดป​ ระมาท ขอให มีสุขภาพกาย​ท​ดี่ ​ี
และ​สุขภาพ​ใจ​แชมชื่น​ร่ืนเริง​เบิกบาน​ใน​ธรรม​ของ​องคสมเด็จ​
สมเด็จพระ​สัมมาสัมพ​ ทุ ธเจา ต​ ลอดไป

มาฆบชู า, ขนึ้ ๑๕ คำ่ เดอื น ๓ ปพ​ ทุ ธศกั ราช ๒๕๔๓

หมายเหตุ จดหมายฉ​ บบั น​ ้ี​เขียนต​ ั้งแตพ​ อ​ใหญย​ งั มช​ี วี ติ ​อยู แตไ​มไดส​ ง คาง​
มา​จน​บดั นี้

จดหมายฉบับทสี่ าม

ทขนึ้ าย๑พ​๕รรคษาำ่ ๑เ๓ดอื ตนลุ า๑ค๑มปมพะุทโรธงศกั ราช ๒๕๔๓



เจรญิ พร​โยม​แมใ​หญ

จดหมาย​ฉบบั ​นเี​้ ปนฉ​ บับ​ทส่​ี ามแ​ ลว​ ท​ีอ่ าตมา​เขียน​ถงึ ​โยม​
แมใ​ หญ  การ​ข้ึนตน จ​ ดหมาย​ฉบบั น​ ้ ี กแ็​ ปลกไ​ปจากฉ​ บบั ก​ อนๆ
เพราะ​ขาดโ​ยมพ​ อ​ใหญ​ไปค​ น​หนงึ่ และค​ ง​ไมมโ​ี ยมพ​ อ​ใหญใ​หเ​ขียน​
ถงึ ​อกี ​ตลอดไป วนั นอ้ี​ าตมา​ได​รแ​ู ลว ว​า การจ​ ากไปข​ องโ​ยมพ​ อ​
ใหญ​อยาง​ไมมวี ันก​ ลับ ไดต​ อกยำ้ ถ​ ึงค​ วามเ​ปนจรงิ ​ ตาม​คำส​ อน​
เรอ่ื ง​ ไตรลกั ษณ​ของพ​ ระพทุ ธเจา

“สรรพสิ่งล​ วน​ไมเ​ทย่ี งแทค​ งทน เปนทุกข  ไมม ี​ตวั ตน​
ทแี่​ ทจ รงิ ไมอย​ไู ดต​ ลอดกาล ตัง้ อยช​ู ว่ั ก​ าล นดิ หนอ ย เหมอื น​
น้ำคาง​บนใ​บ​หญา เหมือน​เปลวแดด เหมือน​ฟองนำ้ ”

หลกั การทำบุญ และปฏบิ ัตธิ รรมในชวี ติ ประจำวนั ๑๐๕

แต​อยา งไร อาตมาก​ ​ถ็ อื วา เปน ​วาสนาท​ ย​ี่ งั ม​โี ยมแ​ ม​ใหญ​
ใหเ​ ขยี น​ถึงอ​ ยอ​ู ีก​คน ดว ย​ตระหนัก​วา การท​ ่​ีลกู หลาน​เกิดม​ าแลว ม​ี
โอกาส​ไดท​ นั พ​ บ​ทนั ​เหน็ ป​ ูยา ต​ าย​ าย​นนั้ นับวาเปนบ​ ุญวาสนา​อยา ง​
หน่งึ เพราะ​คนโ​ดยส​ ว นมาก​ไมม ีโ​อกาสไ​ดท​ นั พ​ บท​ ันเ​หน็ ดว ย​
ชวี ติ ค​ น​น้นั ส​ น้ั น​ ัก สน้ั จ​ น​ปู ยา ตา ยาย โดยส​ วนมาก​มิ​ทันไ​ด​เ หน็ ​
หลานๆ หรือเ​ห็น​กม​็ ​ิทันท​ หี่​ ลานเจริญเ​ติบโต ย่ิง​ถาท​ ัน​พบท​ ันเ​ห็น​
แลว ม​ีโอกาส​ได​ทำบญุ ​ทำก​ ุศล​รว มกนั ก็น​ ับวา เปน​โชควาสนาม​ าก
เพราะเ​ราม​ ี​โอกาส​ไดป​ ลด​หนี้บญุ คุณ​ทา น

อาตมาเ​ขียน​จดหมายฉ​ บบั ​น ้ี ก​ด็ วย​ระลกึ ถงึ เ​รอื่ งท​ ​ีโ่ ยม​แม​
ใหญ​เคย​ถามอ​ ยเ​ู สมอ ถึง​เร่อื งก​ ารบ​ วช​และอ​ านสิ งสข​ อง​การบ​ วช​
วา “ถา ​ลกู ชายไ​มไดบ​ วชเ​ปน พ​ ระ แตห​ ลานบ​ วช ​จะ​ได​อ านิสงส​
บาง​ไหม” อาตมา​รูส กึ ใ​สซอ่ื ​บริสุทธิ์​กับค​ ำ​ถาม​ของโ​ยม นหี่​ าก​
โยม​พอ​ใหญย​ ังมีช​ วี ิต​อยู ก็​คงจะ​ตำหนิ​ท​ีโ่ ยม​แมใ​หญถ​ ามอ​ าตมา​
เชน น้ ี แลว กค็​ ง​เหน็ ​รอยยมิ้ จ​ ากใ​บหนา​โยม​แม​ใหญ ​ ตามที่​เคย​
เห็น​จน​ชินตา

​แตร​ อยย​ ้มิ น​ ้ี กท​็ ำใหอ​ าตมา​อบอนุ ใ​จอยา ง​ประหลาด​ใจ
มาต​ ้งั แต​เยาวว​ ัย

แทจ ริงแ​ ลว ลกู ห​ รือห​ ลานบ​ วชก​ ไ็ ดอ​ านิสงส​เหมือนกัน
เพราะแ​ มเ​ลือดเนอ้ื แ​ ละ​ชีวติ ​ของ​หลานๆ ผ​ูบวชจ​ ะไ​ด​มาจาก​พอแม 
แต​เ ลือดเน้อื ของ​พอ แม​กม​็ าจาก​ปู ยา ตา ยายเ​ชน กัน พอ แมไ​ด​
อานิสงส ปู ยา ตา ยายก​ ​็ตองไ​ดด​ ว ย

๑๐๖ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

อยา ​วาแตป​ ู ยา ตา ยาย​ เลยท​ ี่ไ​ด​อ านสิ งสจ​ ากก​ าร​
บวช แมญ​ าติๆ คนอ​ น่ื ๆ กไ็ ด​เชน เ​ดียวกนั ขึ้นอยกู​ บั จ​ ิตแ​ ละ​
การ​ขวนขวาย​ใน​การท​ ำบุญ ​ ของค​ นน​ ้นั ๆ ดว ยตามท​่ีไดเคย
กลาว​ไวแ​ ลว ​ใน​จดหมายฉ​ บับก​ อน

แทจริง มใิ ชพ​ อล​ ูกหลานบ​ วชแ​ ลว จะ​ได​บ ญุ ​เลยท​ เี ดยี ว
ตองข​ ้ึนอยก​ู บั ก​ าร​กระทำ​ของ​เราด​ ว ย คอื การท​ ำจ​ ติ ใ​หเ​ปน บุญ​
เปน ​กศุ ล ใหน​ อ ม​ไปใ​นส​ ิ่งท​ ่ก​ี ำลงั ​ทำ

ในขณะท่​ลี กู หลาน​บวช​เปนพ​ ระภกิ ษ​ุอยู  กป็​ รารภเ​อา
การ​ที​ล่ ูกหลาน​ของ​เรา​ไดบ​ วช​ เปนโ​อกาส​ในก​ าร​ทำบุญ ใหทาน
รักษาศลี และเ​จรญิ ภาวนา ปรารภเ​อาผ​ าเหลอื งล​ ูกหลานเ​ปน ​
ตราประทบั ใ​นจ​ ติ แลว​รืน่ เริงเ​บิกบาน(อนโุ มทนา) ใน​การ​บวชน​ ั้น
บุญอ​ ยตู​ รงน ้ี มใิ ชอ​ ยูทก​ี่ าร​บวชข​ อง​ลกู หลาน เพราะล​ ูกหลาน​
บวช เขาก​ ไ็ ดบ​ ุญส​ วนตวั ข​ อง​เขาเ​อง สวนเ​รา​ผ​ูเปนป​ ู ยา ตา ยาย
ก็ต​ องป​ รารภก​ ารท​ ล​่ี ูกหลานบ​ วช ได​ม​ีโอกาส​ทำบญุ ​เปน พเิ ศษ​ จงึ ​
เปนบ​ ุญกศุ ล​ของเ​รา

ยกตวั อยา ง​ให​เห็นช​ ัดเจนม​ ากขน้ึ เม่ือ​ลูกหลาน​เรา​บวช
แต​เ รา​ไมไ ด​ใสใ จ รูส ึก​เฉยๆ ไมร ับรส​ู งิ่ ​ใดท​ ง้ั นน้ั อยา งน​ ี้​ลกู หลาน
เ​ราบ​ วช​กไ​็ มต​ า งจ​ ากล​ ูกหลาน​คนอ​ ื่น​บวช

หลกั การทำบุญ และปฏบิ ัตธิ รรมในชีวติ ประจำวนั ๑๐๗

แลว ​อานสิ งส​จะเ​กดิ ขึน้ ​ไดอ​ ยางไร

บางคน เมอื่ ​ลกู หลาน​บวช​ แทนท่จี ะ​ได​บ ุญ​กลบั ไ​ดบ​ าป
เพราะอ​ าศัยก​ าร​ทล​่ี กู หลาน​บวช เปน ช​ อง​ทางใน​การแ​ สวงหา​
ผลประโยชนจ​ ากพ​ ระศาสนา หรอื ​ยุแยงพ​ ระสงฆ​ใ หเ​กดิ ค​ วาม​
วนุ วายส​ ับสน ก็ได​บาป คดิ ​อยว​ู า ​อนั น​กี้ ​ข็ อง​พระ​ลูกชาย​ฉัน
อนั นน้ั ก​ ข็​ องพ​ ระห​ ลานชาย​ฉนั ลกู ฉ​ ัน​หลานฉ​ นั ​จะต​ องไ​ดอ​ ยาง​
นั้น​จะต​ องไ​ด​อยา ง​นี้ จนุ จาน​วุนวาย​ไปห​ มด บางคนก​ ค็​ อยจ​ บั ผดิ ​
พระสงฆส​ ามเณร วา ​เปน อ​ ยางน​ ัน้ ​เปน ​อยางน​ ี้ ก​็ย่งิ ไ​ปก​ ันใ​หญ  ขอ​
น้พี​ อ แม ปู ยา ตา ยายไ​มได​บ ญุ จ​ าก​การ​บวช ​ ของล​ ูกหลาน แต​
ไดบ​ าป​เพราะ​มาท​ ำบุญ แทนที่จะป​ รารภบ​ ญุ ก​ ลบั ​ปรารภ​บาป มา​
วัดเ​พือ่ แ​ สวง​หาความเ​บิกบาน​ผองใส แหง จ​ ิต กลับป​ รารภค​ วาม​
เศรา หมอง​แหง ​จิต

ความจ​ ริง ต้งั ใจ​จะ​เขียนเ​กย่ี วกบั ​เรอ่ื งน​ ้ีม​ า​นานแ​ ลว แต​
ยงั ไ​มม โี อกาส​เหมาะ มี​หลาย​สิง่ ​หลายอยาง​ค่งั ​คางอย​จู น​ลวง
เลยม​ าถึงบ​ ัดนี้

ที​เ่ ขยี นเ​กยี่ วกบั ​การบ​ วช เพราะ​อยากใ​หโ​ ยม​แมใ​หญร​ ู
​และเ​กิดค​ วามเ​ขา ใจ ตลอดจน​ม​ที าทท​ี ี​ถ่ ูกตอ ง​เกีย่ วกับก​ ารบ​ วช
ถาร​​แู ละ​เขาใจ​เรื่องก​ ารบ​ วช​อยา ง​ถกู ตอง​แลว จะ​ปฏบิ ตั ​ิตอ​การ​
บวชไ​ดอ​ ยางเ​ปนบญุ ​เปน ก​ ศุ ล

๑๐๘ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

แตถ​ งึ อยางไร อาตมาก​ เ​็ ขยี นจ​ ดหมาย​ฉบับ​นี้ ตอ เน่อื ง​
มาจาก​ความก​ ตัญู​ในฉ​ บบั ​ท่แี ลว เพราะ​แม​จ ะ​เขียนเ​รอื่ ง​การ​บวช
แตก​ ม็​ ​คี วาม​เก่ยี วเนอื่ งก​ บั ​ความ​กตญั อ​ู ย​ไู มน อย เนื่องจาก​ผูบ​ วช​
มัก​ปรารภค​ วาม​กตญั ​ตู อพ​ อแม และ​ผม​ู ีพ​ ระคณุ ​เปนท​ ีต่ ัง้ และห​ า​
เวลาบ​ วช​ระยะห​ น่ึง โดยม​ ​เี จตนา​อันง​ดงาม​วา ​จะต​ อบแทนบ​ ญุ ​
คณุ พอ แม ผ​ ู​ม​ีพระคณุ

แม​จ ะ​มดี​ วย​เหตผุ ลอ​ ่ืนบ​ าง เชน ลา ง​ซวย แกบน
พักผอ น สงบจติ ใจฯลฯ บา ง​กต็ าม แต​ก ไ็​มได​ทำให​จุดประสงค​
การบ​ วชค​ ลาดเ​คลือ่ นไป​เสียท​ เี ดียว

พระพทุ ธองคไ​ดต​ รัสไ​ว​วา พอ แมเ​ปน​บคุ คล​ท่​สี ำคัญทสี่ ดุ ​
ในช​ ีวิตข​ อง​ลูกๆ เพราะ​เปน​ผใู หล​ ูก​เกิด และเ​ปนผ​ สู รา งบ​ ญุ ​แก​ลูก​
กอ น แตก อน​ทจี่ ะพ​ ดู ถึง​เรื่องน​ ี ้ ขออ​ ธิบายถ​ งึ เ​ร่ือง​การบ​ รรพชา​
อุปสมบทก​ อ น

หลกั การทำบุญ และปฏิบัติธรรมในชีวิตประจำวนั ๑๐๙

แกนสารก​ ารบ​ วช

การบ​ วช หรือ การบ​ รรพชา​อุปสมบทใ​นพ​ ระพทุ ธศาสนา​
นน้ั ถอื วา ​เปน การเ​จรญิ รอย ​ ตาม​แบบอยางข​ อง​องค​ส มเดจ็
พระ​สมั มาสมั พ​ ุทธเจา พระองค​ท รงเ​ปนโ​อรสข​ องก​ ษัตริย ควร​
ทจ่ี ะห​ าความ​สำราญ ​อยาง​โอรส​กษตั รยิ ท​ งั้ หลาย แตพ​ ระองค​
กลบั ท​ รง​เสียสละท​ ุกอยา ง​ เพ่อื ​ออก​ผนวช คอื การ​บวช ทรง
แสวงหา​ธรรมะ​ท่ีจะเ​ปน​เคร่ือง​กำจดั ค​ วาม​ทุกข จนไดตรสั รพ​ู บ​
ธรรมะ​ตามทีท​่ รง​ประสงค​ใ นที่สุด ไมเ​พยี งแต​เทา น้ัน พระองคยัง​
อาศัยพ​ ระ​มหาก​ รณุ า​อันย​ ่งิ ใหญ​ ออก​เทศนาส​ งั่ สอนผ​ คู นใ​หร​คู วาม​
เปนจรงิ ​ของ​ชวี ิต ถอนผ​ ูคน​จาก​ความ​ทุกข​ความ​เศรา โศก​เสยี ใจ ผู​
ท่​มี ี​ศรทั ธาเลอื่ มใสอ​ อกบวช​ตามพ​ ระพุทธองคเ​ ปน ​จำนวน​มาก แม​
ผ​ทู ​่บี วช​ในปจ จบุ ันน​ ้ี ก​ถ็ ือวา เ​ปนการบ​ วชต​ าม​องค​พระส​ มั มาสมั ​
พทุ ธเจา เ​ชนกนั


ในทาง​พระพุทธศาสนาไ​ด​แสดงเ​รือ่ ง​การ​บวช​ไว​วา เปน ​ส่ิง​
ท่ีใ​หส​ ำเร็จ​ประโยชนไ​ ดอ​ ยา ง​สมบูรณ ประโยชนท​ ว่ี า น​ ​้ีเก่ียวเน่ือง​
กบั ​การประพฤต​ปิ ฏิบัต​ิดีดว ยก​ าย วาจา ใจ​นน่ั เอง
ประโยชน​จากก​ าร​บวช​นน้ั ​ มหี​ ลายอยางด​ ว ยกนั จะข​ อ
ก​ ลา ว​แต ยอๆ ๓ อยา งเ​ทา นน้ั

๑๑๐ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

ประโยชนอ​ ยา งแ​ รก การ​บวชเ​ปน ความต​ อ งการข​ อง​ผูคน​
ท้งั หลาย ผูคน​ท้งั หลาย​ตอ งการ​ความเ​ปน​ผู​มี​ความส​ ขุ กายส​ ขุ ใจ
ความ​เปนผ​ ม​ู ี​ชอ่ื เสยี ง คนน​ บั ห​ นา​ถอื ต​ า​ใน​สังคม ดว ย​ถอื วา ​ ผทู​ ่​ี
ผา นก​ าร​บวชเรยี น​เขยี นอ​ า น​แลว กจ็​ ะ​เปน​คนด​นี า​คบคา ​สมาคม
เม่อื ​คบเ​ขาแ​ ลว ก​เ็ ปนท​ ่ีหวงั ห​ รืออ​ นุ ใจ​ไดว​า จะไ​ม​ทำใหเ กิดค​ วาม​
เสียหายแ​ ก​ชอ่ื เสียง​เกยี รตยิ ศ พอ แม​หวงั จ​ ะป​ ระกาศใ​หผ​ คู น​รวู า
ลูก​ทา น​เปน ค​ นดี​นา ​คบคา ​สมาคม จงึ อ​ ุตสาหข​ วนขวาย​ให​ล ูก​ไดบ​ วช


ประโยชนอ​ ยา งท​ สี่ อง การ​บวช​เปน ป​ ระโยชนเ​ก่ยี วกับ​
จิตใจ ถา จิตใจไ​มมีค​ วามว​ติ กกังวล​ใดๆ ไมมีไ​ฟ คือ ความ​
โกรธ ความ​เกลียด ความ​อิจฉาริษยา เปน ตน แผดเผา​
ใหร​ุม รอ น จิตใจก​ จ​็ ะ​สงบ​ ทำใหเ กดิ ความส​ ุข​ไดใ​นร​ะดับ​หน่ึง​
เชน กนั คนท​ ผ​ี่ าน​การ​บวช​กเ็​ทา กับวา ​ ผา นก​ ารฝก ​กลน่ั กรอง​ไม​
ใหค​ วาม​กังวลเ​ขา ม​ าส​จู ติ ฝก ป​ องกัน​ไม​ใหไ​ ฟ ค​ ือ ความ​โกรธ
แ​ ผดเผา​ตน เปนตน ผ​ูท​ผี่ าน​การบ​ วช​ และไ​ดร บั ก​ าร​ฝกหดั
ขดั เกลา​ทีด​่ ​ี จงึ ​มักจะม​ ​คี วาม​ละเอียดส​ ขุ ุม​ลุมลึก มี​ความ​ยับยัง้ ​
ช่ังใจ​ได มากข้นึ

ประโยชนอ​ ยา งท​ ีส่​ าม การ​บวชเ​ปน ป​ ระโยชน​ท ีเ่ กิด​

หลักการทำบุญ และปฏิบตั ิธรรมในชีวิตประจำวนั ๑๑๑

ประโยชนอ​ ยา งท​ ส่ี าม การ​บวช​เปน ​ประโยชน​ท่ีเกดิ จาก
การทำลาย​กเิ ลส​ใหห​ มดส​ ิ้นไป ซง่ึ เ​ปน​ประโยชน​ส งู สดุ ท​ ี​พ่ ระพทุ ธ
ศาสนาสอน แม​จะ​ปฏิบัต​ิให​สำเร็จไ​ด​ย าก ถงึ ​อยาง​นน้ั การบ​ วช​ก​็
เปน การฝ​ กหัดข​ ัดเกลาจ​ ติ ใจ​ให​ออ นโยนง​ดงาม ไ ม​หยาบกระดา ง ไ ม​
กา วรา ว ร นุ แรง ม ี​ความ​โอบออมอารี เ ห​น็ อกเห็นใจ​ผอู ่นื ​มากย​ ิ่งข้ึน
บวช​แลว​ได​เห็นใจ​ตนเ​อง ยังไ​ดเ ห​น็ อกเ​หน็ ใจผ​ ูอ ื่น​อกี ดวย

ประโยชน​ท​เ่ี กี่ยวกับ​จติ ใจ และ​การ​ละ​กิเลสด​ งั กลาวน​ ้ี
เปน ประโยชนโ​ ดย​ตรงต​ อจ​ ิตใจข​ อง​ผบู​ วช ถงึ แมว า​อาจ​ไมเ​กิด
ขน้ึ ​อยางส​ มบูรณ  แต​ก็​เปน การส​ รา งบ​ ารมี เพ่ือ​ความส​ มบูรณ​
ยิง่ ขนึ้ ใ​นภ​ ายหนา ท่วี าการบ​ วช​ได​เห็นใจ​เหน็ ​ตนเ​อง คอื ได​เหน็ ​
ความรสู กึ น​ ึกคิดข​ องต​ น​เอง ชัดเจนม​ ากย​ ง่ิ ข้นึ เนื่องจากม​ ​เี วลา​
ปฏิบัติ​ฝกหัด​ขัดเกลา​จิต​อยาง​สมบูรณ​จึง​มี​โอกาส​ได​เห็น​ตัวตน​ที่​
แทจริง​ของเ​รา​วาเ​ปนค​ น​อยางไร

นอกจากก​ ารบ​ วชจ​ ะ​มุง ป​ ระโยชน​ ดังที่​กลา ว​ไปแลว การ​
บวชย​ ัง​ไดช​ อื่ วา ​ เปนการต​ อบแทนบ​ ญุ คณุ ข​ องม​ ารดาบ​ ดิ าอ​ กี ​ทาง​
หน่ึง​ดว ย เพราะพ​ อ แมเ​ ห็นวา เ​ปน​ทาง​หนึ่งท​ ีจ่ ะ​ชวย​เสรมิ ​ชีวติ ​ลูกใ​ห​
ดีขนึ้ เสรมิ บ​ ุญ เสริมบารมี เสรมิ จ​ ติ ใจ เสริมค​ วาม​เจรญิ ​กาวหนา
เสรมิ เ​กาะป​ อ งกันจ​ าก​ผูจองเวร ฯลฯ โดยเฉพาะส​ ง เสริม​ทางด​ า น​
จิตใจ เชน ทา น​อาจจะเ​ห็นวา ลูก​เปน​คนไ​มล​ ะเอียดออน ใจรอน
ววู าม หุนหนั ​พลนั แ​ ลน เจา ​โทสะ ทานก​ ต​็ อ งการเ​หน็ ลูก​เปน ​คน​

๑๑๒ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

สุขมุ ​เยือกเย็น จงึ ​อยาก​ให​ลกู ​เขา ไปบ​ วชใ​นพระพุทธศาสนา​ เพื่อ​
อบรม​ขัดเกลา​จิตใจใ​หเ​ยน็ ​ลง เปนการแ​ สดงถงึ ความป​ รารถนาด​ี
ของ​พอแม​ เมอื่ ล​ ูกไ​ด​บวช ก็เ​ปน การ​สนอง​ความปรารถนาด​ีของ​
พอแม

ลกู ​ท่ี​รูจัก​ตอบสนองค​ วามป​ รารถนาด​ขี อง​พอแม​นั้น ถือ​
ไดว า ​เปนการต​ อบแทนพ​ ระคุณ​ทาน ​ อกี ​ทางห​ นึง่ เพราะเ​มือ่ ล​ ูก​
บวช ​พอ แมก ็​เกดิ ​ความเ​บาใจ แ​ ละ​ยังมโี​อกาส​ไดท​ ำบญุ ทำทาน มี​
โอกาสไ​ด​เขาวดั สวดมนตฟ​ ง เทศน ร​กั ษาศีล หรอื ท​ ท่​ี ำ​อย​ูแลวก​ ไ็ ด​
ทำ​มากขึ้น​เปนพิเศษ ซึ่งส​ ่งิ ​เหลา นี​้เกดิ ขึน้ แ​ ก​พอ แม  ลวนม​ าจาก​
การบ​ วชข​ อง​ลูก กเ็​ทา กบั วา ​ ลูกผู​บวช​น่นั เอง ​เปน ส​ ่อื ใ​หพ​ อ แม​
ได​ทำบุญ

นอกจากนน้ั ในทางพ​ ระพุทธศาสนา​ยังถ​ อื ​วา การ​บวช​
เปน การชวย​สืบต​ อ อาย​พุ ระพุทธศาสนา เพราะ​ชว งเวลาท​ ่ี​เขา
ไปบ​ วชเรียน​อยนู นั้ จะ​ตอง​ใชช ีวติ ​อยาง​สมถะ สงบเสงย่ี ม​
เรียบงาย ไม​ก ลาวร​า ย ไม​วาราย ไมท​ ำราย​ใครๆ อยาง​ทเ​่ี รียกวา
“บรรพชติ ” คอื เปนผ​ ท​ู ​ีล่ ะเวน ใน​สิ่งท​ ่ไี​ม​ควรไ​มเ​หมาะสม

หลักการทำบุญ และปฏบิ ัติธรรมในชวี ิตประจำวนั ๑๑๓

การ​ดำเนนิ ช​ ีวิต​เชน นี้ ชอื่ วา ​เปนการ​สืบ​ตออาย​ุ
พระพทุ ธศาสนาใ​ห​ย ืนยาว​ออกไป เพ่ือ​เปนป​ ระโยชนแ​ กค​ น ในร​งุ ​
หลัง เปรยี บเ​สมือน​นำ​เอาชีวติ ข​ องเ​รา​เขาไปเ​พอ่ื ​สบื ตอ​พระศาสนา​
นัน่ เอง และ​พอ แม​ก็​ช่ือวา ไ​ด​สบื ​ตอ อาย​ุพระศาสนา​ดวย เพราะ​
ชวี ิตข​ องล​ กู ท​ ่ไี ป​บวช ก​ ็​เปนช​ ีวติ ​ทเ่ี กิดจ​ ากพ​ อ แมเ​ลอื ด​และ​เนอ้ื ที่​
เจริญ​เติบโต​อย​ใู นร​า งกาย เปนตวั ​เปนต​ น​ของล​ กู ​ กเ็​ปน ​เลือดเนอ้ื ​
จากอก​ของพ​ อแม​นั่นเอง เลือด​เน้ือที่พ​ อ แม​ให​ไ ว​ เกิดเ​ปน ​ชวี ติ ข​ อง​
ลูกข​ ึ้น​มา ​ก็ได​น ำไปต​ อ อายพุ ระศาสนา

การต​ ออาย​พุ ระศาสนา ​ ดวยก​ าร​บรรพชาอ​ ปุ สมบทข​ อง​
ลกู ​น้ัน จงึ ​มอ​ี านิสงส​ม าถึงพ​ อแมผ​ ูใ​หกำเนดิ ​อกี ดวย

อน่งึ ใน​เรือ่ งอ​ านิสงสข​ องก​ าร​บวช​ เพอื่ ​ตอบแทน​
คาน้ำนมข​ อง​มารดาบดิ าน​ ้ ี โบราณจ​ ารย​ทา นแ​ สดง​อปุ มาไ​ว​วา

ถึงแมม​ ี​บุคคล​ผูทรงฤทธ์ิ​เหาะ​ไป​เก็บ​ดอกไมจ​ าก​ปา​อัน​
กวา งใหญไ​พศาล มาส​ กั การะ บูชา​องค​พระส​ ัมมาสมั ​พุทธเจาต​ ้งั ​
พันอ​ งค กระทำ​อยูอ​ ยา งน​ ท้ี​ ุกวนั ​มิไดข​ าด​ ตลอดกาล อานิสงส​
นนั้ จ​ ะ​นำมา​เปรียบกบั ​การไ​ดบวช​ ในพ​ ระพทุ ธศาสนาไ​มไดเ​ลย
หรือ​แมจ​ ะ​ถวายจ​ ตปุ จ จัยท​ ้งั ๔ คือ จวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะ
และ​ยารกั ษาโรค แดพ​ ระพทุ ธเจาถงึ โ​กฏอ​ิ งค อานสิ งส​น นั้ จ​ ะน​ ำมา​
เปรยี บกบั ก​ าร​ไดบ​ วช​ในพระพทุ ธศาสนาไ​มไ ดเ​ลย หรือ​ถึงแมจ​ ะม​ ี​

๑๑๔ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

มหาเศรษฐ​ีจดั ส​ รางพระพทุ ธรปู ใ​หเ​ตม็ ​หว ง​จกั รวาลน​ ี้ ​แลวก​ ระทำ
การส​ กั การะ​ดว ย​แกว​ทัง้ ๗ ประการ กองป​ ระมาณ​เทา ภ​ เู ขาส​ งู ​
หลาย​รอยห​ ลาย​พนั โ​ยชน อานิสงสน​ น้ั จ​ ะ​นำมาเ​ปรียบกับ​การไ​ด​
บวช​ ในพ​ ระพุทธศาสนาไ​มไดเ​ลย และห​ าก​จะ​มีเ​ทพบตุ รอ​ งค​
หน่งึ เปน ผ​ มู​ ​ีฤทธานภุ​ าพม​ าก เสกเ​อาพ​ ้ืนปฐพอี​ นั ​หนา​ไดส​ องแ​ สน​
สห​่ี มื่น​โยชนม​ า​ขยท​ี้ ำใหเ​ปนผง​ใชแ​ ทนห​ มกึ แลว ​เอาม​ หาสมุทร​ลกึ ​
แปด​หมน่ื ​สพ​่ี ัน​โยชน มา​ละลาย เอา​ภเู ขาส​ ิเนรส​ุ งู ถ​ ึง​แปดห​ ม่นื ​ส​พ่ี ัน​
โยชนเ​ปนป​ ากกา สำหรับ​เขยี น เอาท​ อ งฟา ​อันร​าบเรียบ​กวา งใหญ​
ไพศาล​ หาท​ ี่สดุ ม​ ิไดเ​ปนส​ มุด จด​จารึกบ​ ันทกึ ผ​ ลบญุ ข​ องบ​ คุ คลผ​ ู​
ไดบ​ รรพชา อุปสมบท​ ใน​พระพทุ ธศาสนา เขียน​ดวยป​ ากกาค​ อื ​
ภูเขา จน​สิ้นหมึกค​ อื พ​ ืน้ พสธุ า ส้ินก​ ระแส​ชล​คอื ม​ หาสมทุ รข​ ีดเขยี น​
ไป​จนหมด​หนงั สอื ค​ ือ​ทอ งฟา จะพ​ รรณนาค​ ณุ ​แหงก​ ารบ​ วช​ใหห​ มด​
นัน้ ไมมี


พระบรมศาสดา​สมั มาสมั ​พทุ ธเจา ​ ไดต​ รสั ก​ ับพ​ ระเจา​
ปส เสนทิโกศล​วา
“ผูใ ด​สำนึกในบ​ ญุ คุณข​ อง​พอ แมแ​ ลว มีค​ วาม​
ปรารถนาจ​ ะ​ตอบ แทนคณุ ​ทาน​อัน​มากล​ น ตอง​ไดบ​ วช​ใน​
พระพทุ ธศาสนา จงึ จ​ ะไ​ด​ชื่อวา ตอบแทนบ​ ญุ คุณท​ า น​อยา ง​
แทจริง” หมายความวา การ​บวช​มอ​ี านิสงส มาก จึงส​ ามารถ​
ตอบแทน​บุญคณุ ท​ านไ​ด  ขอ ​น​้ีทานใ​ชโ​วหารแ​ สดง​อปุ มาไวเ พื่อ
​เปน​สง่ิ ​เปรียบเทยี บ ​ ใหเ​หน็ ​ความย​ ิ่งใหญข​ อง​พระคณุ พ​ อแม

หลกั การทำบญุ และปฏบิ ตั ิธรรมในชวี ิตประจำวัน๑๑๕

พอแม​น น้ั ​เปน​ผูม​ ี​พระคณุ ส​ ูงสดุ ​ใน​ชวี ิต​ของล​ กู ๆ จงึ ค​ วร​
ปฏิบัติ อปุ ฏฐากบ​ ำรงุ ​ทาน​ให​ไดรบั ค​ วามส​ ุข

การต​ อบแทน บญุ คุณ​ของ​ทา น หรือ​การ​เลยี้ งดท​ู าน
อาจท​ ำได ๒ ทาง คือ เลยี้ งอ​ าหาร​กาย คอื ตอบแทนด​ วย​
วตั ถุส​ ่งิ ของ อยางห​ นง่ึ เลี้ยงอ​ าหารใ​จ คอื ตอบแทนด​ ว ย​
การต​ ั้งอยใู​ น​โอวาท​คำ​แนะนำ​ส่ังสอนข​ อง​ทาน อยางห​ นง่ึ


พฤติกรรม​ของล​ ูกๆ ท ​่ีแสดงออก​นัน้ ​เปนอ​ าหารห​ ลอ เลยี้ ง
​ใจ​และ เปน​ยาพิษ​ทำลาย​ความรูสกึ ข​ องพ​ อ แม  ถาล​ ูกๆ ประพฤตดิ ​ี
งดงาม ​ดวยกริ ยิ า​มารยาท สังคม​ยกยอ งส​ รรเสรญิ ก็น​ ำ​ความ​
ปลาบปลมื้ ม​ าสจ​ู ิตใจพอ แม เปนการห​ ลอ เล้ียงท​ านด​ ว ยอ​ าหารใ​จ
ถา​ประพฤติ​เสียหาย​สังคมนินทา กน​็ ำค​ วาม​เจบ็ ปวดม​ าสใู​จพ​ อ แม
เรียกวา ​ หลอเลย้ี ง​พอ แมด​ ว ยค​ วามเจบ็ ปวด​หรือ เ​ลย้ี งพ​ อแมด​ ว ย​
ยาพษิ ผู​ท่เ​ี ปน ​ลกู ๆ กค​็ วร​ตระหนกั ว​า จะเ​ลี้ยงพ​ อแม​ดว ยอ​ าหาร​
ใจ คือ ความป​ ลาบปล้มื หรือ​ดวยย​ าพษิ คอื ความ​เจบ็ ปวด
พอ แมเ​ ปน ผ​ ม​ู ีพ​ ระคุณ​สงู สดุ ย​ ่งิ ดงั พ​ ระพุทธองคไ​ ดต​ รัส​ไว​
เปน คำบ​ าลว​ี า
พรหมา​ติ มาตา ป​ ต โร
แปล​วา
มารดา​บิดา เปน​พรหม​ของล​ ูก

๑๑๖ พระวจิ ติ รธรรมาภรณ์

พอแม​นนั้ ​ม​นี ำ้ ใจอ​ นุเคราะหล​ กู ๆ ของ​ทา น จึงเ​รียกท​ าน วา​
เปน พ​ รหมข​ องล​ กู เปน ​ครอู​ าจารย​ค น​แรก​ของ ลูก และ​เปน​
พระอรหันต​ของล​ กู

ประการแรก ทเ่ี​รียก​พอแม​วา “เปน​พระพรหม” ของล​ ูก​
น้นั เนื่องจากท​ า น​ม​พี รหมว​ิหารธรรม คือ ความร​กั ​ความ​เอื้ออาทร​
ตอ​ลกู ๆ อยใู นใจ เม่ือกอน​ศาสนาพ​ ราหมณ​สอน​วา พระพรหม​
เปน​ผูใ หช​ วี ิตค​ น และ​ดลบันดาลใ​หเ​ปน ​ตางๆ พรหม​เปน​ผู​สูงสดุ ใ​น​
โลก คน​จึงค​ วรเ​คารพ บชู า​พรหม

เม่ือพ​ ระพุทธเจา​ได​ตรสั รู​แ ลว
พระองค​ไ ดต​ รัส​วา แ​ ทจรงิ ​แลว พอแมน​ ั่นแหละเ​ปนผ​ ูส​ ูง
สุดใ​นช​ วี ิต​ของ​คน​เรา เพราะ​ทา น​ประกอบดว ยพรหมว​ิหารธรรม
๔ ประการ​อยา งเ​ปยมลน คอื มเี​มตตาธ​ รรม มกี​ รุณาธรรม ม​ี
มุทติ า​ธรรม และม​ ี​อุเบกขาธ​ รรม

“เมตตาธ​ รรม” ความ​รักท​ พ่​ี อ แมม​ ​ตี อล​ ูก เปน ความ​รัก​ท่​ี
บรสิ ุทธ ์ิ มิไดห​ วัง​สงิ่ ​ตอบแทน​ใดๆ จะ​มก​ี ็​เพยี ง​อยากเ​ห็น​ลูก​เปน​
คนดี ปฏิบตั ิดี อยู​ใน​โอวาท​ของท​ าน ความ​รัก​ของพ​ อแม​น้ันไ​ม​
เปล่ยี นแปลงแ​ ปรผัน เม่อื ต​ อนทีล​่ ูกเ​กิด พอ แมร​ัก​อยอ​ู ยา งไร แม​
จะ​เจรญิ เ​ติบโต​เปน​หนุม​เปน​สาว จนล​ กู แ​ กช ราถ​ า​ทา นย​ ังมีช​ ีวติ ​

หลกั การทำบญุ และปฏบิ ตั ิธรรมในชีวติ ประจำวนั ๑๑๗

อย ู ทาน​ก็​ยังคงร​ัก​อยอู​ ยา งน​ ั้นเ​สมอ จะ​เปนล​ กู หญิงล​ ูกชาย​ทา นก​ ​็
รัก เรียกวา ​เสมอต​ น​เสมอป​ ลาย แม​จะพ​ ิกลพิการ​ไมส​ มประกอบ​
ประการใด คน​อื่น​อาจร​ังเกียจ ทาน​กร​็ กั ข​ อง​ทา น พยายามท​ ำ​
ทุกว​ิถีทางเ​พอ่ื ทจี่ ะ​ให​ล กู ​สมบูรณ  จน​ตอง​บนบานศ​ าล​กลา ว

ใน​อีกท​ างห​ นึ่ง การ​ท​่ีพอ แม​ม​ีลกู เ​กดิ ม​ าอ​ วัยวะร​างกาย​
สมประกอบ ไมเ​จ็บไข​ได​ปวยเ​ปน นจิ เตบิ ​โตขนึ้ ​มา​อยใู​น​
โอวาท​ของพ​ อแม  ปฏบิ ตั ติ​ ัวดีไ​ม​เกเร​เปน​อันธพาล สรา ง​ความ​
เดือดรอ น​ให​สงั คม มคี​ วามร​ักใครก​ ลมเกลยี ว พึ่งพา​อาศัยซ​ ่ึง​
กนั และกนั ร​ะหวา ง​พนี่ อ ง​รว มทอ ง ไม​ดูหมน่ิ ​ดแู คลนผ​ อู น่ื ก​็ถอื
ไดวา เ​ปน ผ​ ลบญุ ​ที่​ได​ก ระทำม​ า​ของ​ตวั พ​ อ แม หรือแ​ มว า​ลูก​
จะ​ประพฤตติ​ วั ​ไมด ี​อยางไร พอ แม​ก็​ตัด​ลูกไ​ม​ข าด​เพราะ​ทาน​
ม​ีเมตตา​ธรรมอ​ ันย​ ิง่ ใหญ คือ ความ​รกั ​อันบรสิ ทุ ธ ิ์ เปน​เยอื่ ใยฝ​ ง​
อยู​ใน​จติ ใจต​ ลอด​เวลา

ความร​ กั ​ความ​ผูกพัน​ของพ​ อแมท​ ​่ีมตี​ อ ​ลูก เปนความ​รัก​
ทีไ​่ ร​ขอบเขต ไมม​ีพรมแดนข​ ีด​กน้ั แผ​ไ พศาลไ​ปไ​มม ี​ประมาณ
กาวข​ าม​กาล​เวลา งดงาม​ตราบ​ชว่ั นิรนั ดรก์​ าล

๑๑๘ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

“กรณุ า​ธรรม” คอื ความ​หว งใย เออ้ื อาทร​ในล​ กู ๆ
เปนความ​หว งใยท​ ม่ี​ ม​ี ากกวาค​ วามห​ ว งใย​ใน​ตวั เอง นอกจาก​
ความ​รัก ความเ​มตตาท​ ่​ที านม​ ตี​ อบ​ ุตร​แลว ทา นย​ งั ม​ีความ​
กรณุ า​ดูแล​เอาใจใสล​ กู อยู​ต ลอดเ​วลา​ จนบางคร้ังด​ ูเ​หมอื นวา​
ทานเ​ปนย​ ายแก​ขบ้ี น จูจีจ้​ กุ จิก ไมเหน็ ​ลกู โ​ตส​ ักที ลกู ควรค​ ดิ ​
วา​ มี​พอ ​แมบน​ให​ ยัง​ดีก​ วาไ​มม​ ี​พอแ​ มตลอด​ชวี ติ หากจ​ ะ​นับ
ตงั้ แต​เ ปน​เดก็ ​ก​็จะ​สงั เกตได​วา เวลา​ที่​ลูกป​ วยไข ถาล​ ูก​ยงั ​
นอนไมห ลบั พอแมก​ น็​ อนไมห ลับ ในค​ ราวท​ ่ลี​ กู ​กนิ ไ​มไ ด  พอ แม​ก็​
ทานอาหาร​ไม​ลง เพราะ​ความ​เปนหวงเ​ปน ใ​ยเ​ออื้ อาทร ดว ยอ​ ำนาจ​
กรุณาธ​ รรม อยา งค​ นท​ ีร​่ วู าจ​ ะม​ ี​ลกู ​ ก็​เร่มิ ​เกดิ ​ความ​หว งใย​ขึ้นมา​
ทันท ​ี แมก​ ต​็ อ งร​กั ษาส​ ุขภาพ​รา งกายต​ น​เองใ​หด​ ี

สวน​พอ​ก็​มี​หนาที่​ใน​การ​จัด​หาอาหาร​สิ่งของ​มา​บำรุง​รักษา​
แม​ข องล​ กู ​ให​ดี เพื่อ​ลกู ​จะ​ไดเ​กิดม​ าอ​ ยางป​ ลอดภยั เมอื่ ค​ ลอดลกู ​
แลว ถึงแมพ​ อจ​ ะต​ อ งไ​ปท​ ำงาน แต​ใจก​ อ็ ย​ ก​ู ับ​ลกู ​เปน หว ง​สารพัด
อยากจะอ​ ย​ูใกลๆ คอยด​ ูแล​เอาใจใส​ลกู ด​ วยต​ วั เอง

เมื่อล​ ูก​โต​เปน ​หนุม​เปน ​สาว ตอ ง​จากพ​ อ แมไ​ ปอ​ ยห​ู างไกล
หรอื ไ​ปสอ​ู อ มอกข​ องค​ นห​ นง่ึ ​เมอื่ ​วัยม​ าถึง กเ​็ ปนหวง​วา ลูกจ​ ะ​อย​ู
อยา งไร เ ขาจ​ะด​ แู ลก​ นั และกนั ไ​ดอ​ ยา งใ​จห​ วงั ห​ รอื เปลา ความเ​ปน อย​ู
สะดวกด​ ​หี รอื เปลา ขาด​เหลือ​สิ่ง​ใด​ไหมชวงน้ี เวลาน้​ลี ูก​เคยท​ ำส​ ิง่ น​ ี้
เคย​พูดส​ ิง่ ​นี้ ตอนนลี้​ กู จ​ ะท​ ำอ​ ะไร​อย ู เมอ่ื กอ น​พอแม เคย​ทำ​สิง่ น​ ีใ​้ ห

หลักการทำบญุ และปฏิบตั ิธรรมในชีวติ ประจำวัน๑๑๙

ตอนน​ใี้ ครจ​ ะท​ ำให สารพัด​ทจ่ี ะ​เปน กงั วล น่​กี ็​เปน ความ​หวง​ของ​
ทาน เปน เ​ครอ่ื ง​แสดงใหเ ห็นว​า ​ พอ แม​เ ปนหว ง​เปน​ใยล​ ูก​ ดวย​
อำนาจแหง “กรณุ าธ​ รรม”

ความ​เอ้ืออาทร​ของ​พอ แมท​ ม​่ี ​ีตอ ​ลกู น้ัน เปน ความ​
เอ้ืออาทรท​ เ​ี่ ตม็ เปยม​ใน​จติ ใจ ไรข​ อบเขต ไมม ​ีพรมแดนข​ ีดก​ ้นั
แผไ​ พศาล​ไปไ​มม​ีประมาณ กา วข​ ามก​ าล​เวลา งดงามอ​ ย​ูตราบ​
ชัว่ นิรันดร​์กาล


“มุท​ติ าธ​ รรม” คือ ความ​พลอยย​ นิ ดี พอแม​น น้ั ​จะ อ่ม​ิ
อก​อม่ิ ใจ​ใน​ความเ​จริญ​รงุ เรอื ง​ของ​ลูก เวลาเ​ปน​เดก็ ล​ กู เลน​อะไร​
กเ็ พลินต​ ามทลี​่ ูกเลน แม​ใน​เวลา​ท่ีต​ วั เอง​เจริญร​งุ เรอื ง​ประสบ​
ความส​ ำเร็จ ก็ไ​ม​ปล้มื​ อกป​ ลืม้ ใจ​ดใี จ​เปน ท่สี ดุ เหมอื นเ​ห็น​ความ​
เจรญิ ก​ าวหนา ​ของล​ กู ๆ แมแตค​ วาม​เจริญก​ าย​เจริญวยั ​ของล​ กู
ทานก​ ย​็ งั ด​ ีใจ​อิม่ ใจ ซ​ ึ่งจ​ ะส​ ังเกตเห็น​หรือไ​ดย ินอ​ ย​ูบอ ยว​า นี่​ลูกเ​ดนิ ​
ได​แลว นี​ล่ ูกพ​ ดู ​ได​แ ลว ลูกพ​ ดู วาอ​ ยางน​ ้นั ลูกพ​ ูดวา อ​ ยา ง​
น ้ี ลกู เ​รียนจบ​แลว ลูก​ม​งี าน​ทำ​แลว ลกู ท​ ำอ​ ยางน​ ​ี่ได ลูก​ทำ​
อยาง​นน้ั ไ​ด
ถงึ แมวา ​จะร​อู ยู​แ ลว ว​า เด็กๆ ทุกคนก​ ​็สามารถท​ ำได​ โดย​
ธรรมชาต​ิอย​ูแลว แต​ดวยค​ วาม​ปต ิ ยินด ​ี กไ็​ม​สามารถ​อด​นำไป​
พูด​กบั ค​ น​รอบขาง​ได

๑๒๐ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

ส่งิ ต​ า งๆ เหลา น​เี้ ปน เรอื่ งท​ ​ย่ี นื ยัน ถ​ ึง​ความย​ นิ ดีปรดี า​
ปลืม้ เปรม​ใจ​ของพ​ อ แม ที่​เห็นล​ ูกม​ ี​ความ​เจริญกาวหนา ไ​ด​เปน​
อยา ง​ดี

ความ​พลอยย​ นิ ดที​ เ​่ี ห็นล​ กู ​เจริญ​กา วหนา ทพ​ี่ อ แม​
มต​ี อล​ ูก เปนความ​พลอยย​ ินด​ีทเ่ี​ต็มเปยม​ใน​จติ ใจ ไรข​ อบ​
เขต ไมมี​พรมแดนข​ ีดก​ ้ัน แผ​ไพศาล​ไปไ​มม ี​ประมาณ กาวข​ าม​
กาลเ​วลา งดงามอ​ ย​ตู ราบช​ วั่ นิรนั ดรก์​ าล


ขอ ​สดุ ทาย “อุเบกขา​ธรรม” คือ การว​างใจใ​ห​เปน กลาง
ไมด​ ีใจ ไม​เสียใจ บางครง้ั ล​ ูกๆ อาจ​ทำ​บางสิ่ง​บางอยาง​ให​พ อ แม​
ไมพ​ ึงพอใจ แตท​ าน​ก​ว็ างอยูใ​ น​อเุ บกขา ไมแ​ สดงค​ วามโ​กรธ​เกลียด​
หรอื เ​สียใจ และส​ ง่ิ สำคญั ​พึงสังเกตใ​น​ขอน​ ้ว​ี า ทานจ​ ะ​พยายาม​
ไมแ​ สดงอาการใ​ดๆ ให​ลกู ๆ ตองพ​ ลอยเ​ดือด​รอนใจ เชน พอ แม​
อาจจะ​มีป​ ญ หา​ในก​ าร​หาเงิน​หาอาหารม​ า​เลี้ยงดล​ู ูกๆ เรา​สังเกต​
เห็นวา ​ ทา นไ​มสบายใจ แต​เมอื่ ​เรา​เขา ไปถามท​ าน​กม็​ กั จะต​ อบ​
วา ไมม ป​ี ญ หา​ไมต​ องเ​ปน หวง​อะไร บางครัง้ เม่ือ​พอแมแ​ กช รา
ถาหาก​ลูก​ถาม​วา​พอแม​ตองการ​อะไร​ก็​มักจะ​ไดยิน​คำปฏิเสธ​อยู​
เสมอว​า ​ ไมต​ องการ จะถ​ าม​วา ​อยากท​ านอ​ ะไรก​ ็ต​ อบ​วา ไมอ​ ยาก
คราว​เจ็บไข​ไ ดป​ ว ย ถามว​า เ​จ็บ​มากห​ รอื ไม ทานก​ ็​จะบ​ อกวา ​
ไมเ ปน ไร​เจบ็ ​เพยี ง​เลก็ นอ ย

หลกั การทำบญุ และปฏิบตั ิธรรมในชีวติ ประจำวัน๑๒๑

การ​ที​พ่ อแม​ตอบห​ รอื ก​ ระทำอ​ ยา งน​ ้ี กเ​็ พราะท​ า นไ​ม​
ตอ งการ​ใหล​ ูกๆ เปน หว ง

ความ​ม​ใี จเปน กลางท​ ี่พ​ อแมม​ ตี​ อล​ กู เต็มเปย มด​ ว ยพ​ ลัง​
แหง ค​ วามอ​ ดกล้นั ​ หนักแนน แม​เม่อื ย​ ามล​ ูกท​ ำให​เ จบ็ ป​ วดใจ ก็​
ขม ​ความเ​จ็บปวด ​ไม​โ กรธ​เกลียด แม​เ ม่อื ​ยามล​ กู ส​ ุขก​ ็ข​ ม​ความส​ ขุ ​ไว​
ไม​อ จิ ฉา มใี​จเปน กลาง​เสมอ​ตนเ​สมอ​ปลายเ​ชนน้​ตี ลอดไป

อุเบกขา​ทพ​ี่ อ แม​มีต​ อ ​ลูก เปนอ​ เุ บกขาท​ ​เ่ี ต็มเปย ม​ใน​จิตใจ
ไรข​ อบเขต ไมม พ​ี รมแดนข​ ดี ​ก้นั แผ​ไ พศาลไ​ปไ​มมี​ประมาณ
กาวข​ าม​กาลเ​วลา งดงามอ​ ยต​ู ราบช​ ั่วนริ นั ดร์ก​ าล


เพราะพ​ รหม​วหิ ารธรรม ๔ ประการ​น้​ที ี่​พอ แม​มต​ี อ​ลูก
พระพทุ ธเจาจ​ ึงต​ รสั ​เรียก พอแมว​า “เปนพ​ ระพรหม” ของล​ กู ​
อยา งแ​ ทจ รงิ

อีกอ​ ยาง​หน่ึง พอ แม​เปน ค​ รอ​ู าจารย​คนแ​ รกข​ องล​ ูกๆ
กเ็ พราะวา ทา น​คอยพ​ ร่ำสอนล​ ูก​อย​ตู ลอดเ​วลา บอก​ลูกส​ อนล​ กู ​
ให​เรยี กค​ นน​ ว​้ี า ปา ใหเ​รยี ก​คน​นั้นว​า ลงุ ใหเ​รยี กค​ นท​ ้งั หลาย​
รอบตัว​เหมอื น​ญาต​ขิ อง​ตน​เอง เพอื่ ต​ อ งการจะฝ​ ากฝง​ให​ทุกคน
ร​กั ล​ ูกข​ องท​ า น และท​ า นก​ เ​็ ปน ​คร​ขู องล​ กู ​ตลอดไป​ตง้ั แตเ​ล็กจ​ นโ​ต
เปน​คร​ูอยูตลอดไปไ​มม เ​ี กษยี ณ​อาย ุ ทา นจ​ ะ​เลิกก​ ารเ​ปนค​ รก​ู ต็ อเม่อื ​
ไดจ​ าก​เรา​ไปแลว ​เทา นน้ั

๑๒๒ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

ดังนนั้ ลกู ๆ ทัง้ หลายจ​ ึง​ตองเ​ขาใจว​า ทพ​ี่ อแมส​ อน พอแม​
แนะนำ ก็​เพราะ​ทา นม​ ​ีความป​ รารถนาด ี ทาน​จงึ ​เปน​ครู​อาจารยท​ ่​ี
วเิ ศษส​ ดุ ​อยางยิง่ ใ​น​ชวี ติ ​ลกู ๆ

ทีก​่ ลา ว​วา พอ แม​เปนพ​ ระอรหันต​ของ​ลูก ความ​หมาย​
ของ​พระอรหันต​น ัน้ คอื ความบ​ รสิ ุทธ ิ์ พอ แม​นั้นเ​ปนผ​ ​ูบรสิ ทุ ธ์ ิ
เพราะม​ กี​ ายบริสทุ ธ ์ิ ม​ีวาจา​บริสทุ ธิ​แ์ ละม​ ใี​จ​บริสุทธ์​ิตอ​ลกู ต​ ลอด​
เวลา​ ไมเคย​ท่จี ะต​ องทำใหล​ กู ​เดือดรอน ไมเ คย​คิด​ทีจ่ ะ​ใหล​ ูก​
ประสบ​สิ่ง​ทเ่​ี ปนอ​ นั ตราย แมแ​ ตเ พียง​เล็กนอ ย นำ้ ใจ​อยางน​ ้แี หละ​
ที่ ​เรยี กวา​น้ำใจ​บริสทุ ธิข​์ อง​พอแม เพราะพ​ ระคณุ ต​ า งๆ ของ​
ทานม​ ี​มากมาย​ดงั ท่​ีกลา วม​ า​นี้ องคส​ มเดจ็ พระส​ ัมมาสมั พ​ ทุ ธเจา ​
ทรง​ยกยอง​พอ แมไ​ วอ​ ยาง​สงู ​ยาก​ทีจ่ ะเ​ทียบ​ได  จึง​ตรัส​สอนให​รจู ัก​
ตอบแทนพ​ ระคณุ ​ของ​พอ แม 

แม​จ ะ​ยก​แมไ​วบ​ น​ไหลข างห​ น่ึง ยกพ​ อ ไ​วบ​ นไ​หลข​ า ง​
หนึ่ง ใหท​ าน​ถายอ​ ุจจาระป​ สสาวะ อุปฏฐากบ​ ำรงุ ​เลย้ี ง​ทาน​
ตลอดชีวิต กย​็ งั ต​ อบแทนคณุ ​ไม​ห มด

หลกั การทำบญุ และปฏบิ ัตธิ รรมในชวี ติ ประจำวนั ๑๒๓

หนาที​่ลูก ค​ อื บ​ ำรงุ ​บดิ ามารดา ๕ สถาน

ดวยเ​หตุน้เ​ี อง แมว าเ​ราจ​ ะแ​ สวงบุญ​ดว ย​การไ​ป​ไหวพ ระ​
ที่ไหน ก็​อยาลืม​ไหวพระ​คือแ​ ม พระ​คือ​พอ ​ซึง่ ​เปน พ​ ระ​ประจำ​บาน​
ของ​เรา แม​จ ะ​ไปไ​หวเ​ทวดา​สงิ่ ​ศกั ดิ์สทิ ธ​์ิท่ีไหน ก​ ็อ​ ยา ลมื ไ​หว​เคารพ​
พอแม​ ซ่งึ เ​ปน​เทวดา​ศกั ดิส์ ิทธปิ์​ ระจำบ​ า นข​ องเ​รา บางคนอ​ อก​
เทีย่ วก​ ราบ​ไหวพ ระ ทศิ เหนือ ทิศใต  ทศิ ตะวันออก ทศิ ตะวันตก​
โดย​รอบ ดว ย​คิดวา​พระท​ ี่น่ัน​เปนพ​ ระอรหันต พระ​ทน่ี ่ัน​ศักดิส์ ทิ ธิ์
พระที่นนั้ เ​ปน พ​ ระอรยิ ะ เท่ยี วก​ ราบไ​หวบูชาภ​ ผู า ตนไม และ​
หุบเขา โดยค​ ิดวา ม​ ​ีเทวดา​ศกั ด์ิสทิ ธส​์ิ ิง​อยู แต​ไ มเ คยท​ ราบ​ไหว​
พอแมตน​เองเ​ลย เพราะ​ลมื ​นึก​ไป​วา ​ พระอรหันต​อย​ใู นบ​ า นแ​ ลว
ก​แ็ ลว เ​ทวดาท​ ่ีไหนจ​ ะ​อำนวยป​ ระโยชนแ​ กเ​ขา ในเ​มื่อ​พอ แม​ข อง​ตน​
ก็​ยงั ​ไมเ ห็นค​ วามส​ ำคญั

ลูกท​ ั้งหลาย เมอื่ ​หวนนึก​ถงึ พ​ อ แมว​ า​ มีพ​ ระคณุ ดว ยส​ ำนึก​
แหง ​ความ​เปน ​ผ​ูมีค​ วาม​กตัญู จึง​ควรบ​ ำรงุ ​เลีย้ งพ​ อ แม  ๕ สถาน
คอื

(๑) พอ แมไ​ด​เลีย้ ง​เรา​มาแลว เ​ลยี้ งท​ า นต​ อบ พอแม​
ไดเ​ลี้ยง​เรา​มา ต​ ัง้ แตเ​ ล็ก​จน​เติบโต พงึ ​เลีย้ งพ​ อ แม​ให​เปน สขุ
ถงึ คราวทาน​เจ็บปวย หรือ​แกชราล​ ง ลกู ๆ พงึ ต​ ง้ั ใจ​ปฏบิ ัติ
เล้ยี งดร​ู กั ษาพ​ ยาบาล​ทา น

๑๒๔ พระวจิ ติ รธรรมาภรณ์

(๒) ชวยท​ ำ​กจิ การง​าน​ของ​พอ แม แสดงค​ วามก​ ร​
ะตอื รือรน สนใจในก​ จิ การข​ อง​พอ แม ขวนขวาย​ชว ยก​ จิ การ​งาน​
ของ​ทา น กิจการ​งาน​ใดท​ เ​่ี ปนของ​พอแมท​ ำไ​ว หรอื ​ที​ท่ าน​ใช​ให​
ทำ หาก​ลูกๆ ม​คี วามส​ ามารถจ​ ะ​ชวยเหลือท​ าน​ได ก็พ​ ึงกระทำ​
เปน การ​แบง เบา​ภาระ​หนาท​ข่ี อง​พอ แม

(๓) ดำรง​วงศสกุล​ของพ​ อแม  เกดิ ใ​น​ตระกูลใ​ด​พึง​
รกั ษาต​ ระกลู ข​ องต​ น ไมใ​ ห​เสื่อมเสีย​ชอ่ื เสยี ง​เกียรตยิ ศ ไม​
ทำให​คนด​ ูหมิน่ ​ตระกลู ​ของ​ตน ควร​พยายาม​ทำ​ตระกูลข​ องต​ น​
ใหเ​ปนที​น่ ยิ มน​ ับถอื ​ของค​ น​ทวั่ ไป

(๔) ประพฤติตนใ​ห​เปนทไ​ี่ วใ จได​วา​จะร​ กั ษาส​ มบัต​ิ
ของตระกลู ​ไว ไมใ​หล​ มจม ลกู ๆ ผส​ู มควร​รับท​ รพั ย​มรดกข​ อง​
พอ แม ​ ตอ งเ​ปน​ผ​ูม ​ีความ​ประพฤตดิ ี นา ​ไวว างใจ ละเวนจาก​
อบายมขุ ละเวนจาก​การ​กิน​เหลาเ​มาสุรา คอื ทำตน​ใหน​ า ​
ไวใ จไดว​ า เม่ือร​ับ​สมบตั ข​ิ อง​ตระกูล​แลว จะร​ ักษาไ​วไ​ด ไม​
ลางผลาญ​เสียห​ มด

(๕) เม่อื ​พอ แม​ล วงลบั ไ​ปแลว ทำบญุ ​อุทศิ ใ​ห​
ทา น ผู​มีค​ วามกตญั ก​ู ตเวท ี เม่อื ​พอแมล​ ว งลับ​ไปแลว ควร​
ทำบุญใหท​ า น อุทิศส​ วนกุศล​ไป​ใหท​ า นต​ ามกำลัง​ความสามารถ​
ของต​ น

หลักการทำบญุ และปฏบิ ัติธรรมในชีวิตประจำวนั ๑๒๕

สงิ่ ​ตา งๆ เหลานี้​ ลกู ๆ ควร​นำไป​ปฏบิ ตั ​ิตอ​พอแมข​ อง​ตน
ใหท​ า นเ​กดิ ค​ วามเ​บาใจจงึ จ​ะไ​ด​ ช อื่ วา เ​ ปน ผ​ ร​ู คู ณุ และตอบแทนคณุ ​
ของพ​ อแม

วันน​้ีเปน ​วนั ออกพรรษา นกแ​ จนแวน​สง​เสยี งรอ ง​แวว ​
รับ​อรุณ​มาจาก​ภเู ขา​ทอง บง บอก​ใหร​ูวา ใ​กลส​ ้ินห​ นา ฝน และ​
หนา หนาว​กำลังจ​ ะม​ า​เยือน พระสงฆโ​ดย​ทวั่ ไป​ตา งเ​ตรียมตวั ​
ปวารณา​ออกพรรษา จากนท้ี​ า น​กค​็ ง​มโ​ี อกาส​ทอ งเที่ยว​จารกิ ​
ไป​คางแรมใ​นท่ี​ตางๆ ได ตลอดร​ะยะเวลาส​ ามเ​ดอื น​ในฤ​ ดูฝนป​ น้ ี
ดเู หมือน​ผานไปเ​ร็วมาก ผา นไปเ​รว็ ​ราวกบั วา ​เปนแ​ ค​สองส​ าม​วนั

ฝน​ลงห​ นา​เม็ดต​ ้งั แต​คอ น​รงุ จ​ นถงึ ​เชามดื แลวซาเ​ม็ดล​ ง​
เมอ่ื ฟ​ าเ​ริ่มสาง เปนเวลา​ท​ต่ี อ งอ​ อกบณิ ฑบาต ความรสู ึกว​ันน้ี​
แปลกๆ ยังไงช​ อบกล อาจเ​ปน เ​พราะก​ อ นหนาอ​ อกพรรษาไ​ม​
กว​ี่ นั มพ​ี ระล​ าสกิ ขาไ​ปร​ปู ​หน่งึ บางทเี​รา​อาจ​คุนเคยก​ นั ​เร็ว​
เกินไป จนเ​กิดค​ วามเ​ปน กันเองเ​หมือนร​ูจกั ​กนั ม​ าเ​ปน เวลา​
สบิ ๆ ป บางคร้ัง​มีค​ วาม​รูส ึกวา​เขา​เหมอื น​ญาตคิ​ นห​ นง่ึ ทง้ั ๆ ท​่ี
พยายามจ​ ะ​ไม​ให​เปน ​เชน นนั้ นอกจาก​ทำตามห​ นา ท​ี่ของ​เรา
เมื่อเ​ขาล​ าสิกขาไ​ป จงึ ​ดูม​ ​ีความร​สู กึ วา เหมือนมี​อะไรบ​ างอยาง​
หลน​หาย​ไปจาก​ชว งช​ ีวติ ​ส่งิ ทห่ี ลน่ หายไปคอื ความคนุ้ เคย

น่เี อง ที่พระพทุ ธเจา้ ตรสั ว่า “ความคนุ้ เคยเป็นญาต​ิ
ย่ิงกว่าญาติ”

๑๒๖ พระวจิ ติ รธรรมาภรณ์

ความรสู ึก​เชน น​้ี เคย​เกดิ ​เมื่อแ​ รกบ​ วช​เปน ส​ ามเณร เพอ่ื น​
ทบี่​ วช ดว ยกันร​ปู ห​ น่ึงล​ าสกิ ขา​ไป ก็​เกดิ ​ความรูส ึกว​ังเวง​ยังไง​
ชอบกล เหมอื น​เรา​กำลังเ​ดนิ อ​ ยบ​ู น​เสนทาง​สายนี​้เพียง​คน​เดยี ว
แต​ความรสู ึกเ​ชนน ​้ี กเ็​ขา ส​ูจิตใจไ​ดเ พยี งช​ ่ัวขณะเ​ทา นั้น แ​ ลวก็​
เลือน​หายไป เปนการ​ยืนยัน​ตาม​หลัก​คำสอน​ของพ​ ระพทุ ธเจา ​วา

สรรพสิง่ น​ ้ันไ​มเ ท่ยี ง แม​กระท่งั ​จติ ใจข​ องเรา
นั่ง​มองดส​ู ายฝน​ท่​ีไหล​ลงจ​ าก​ชายคา​กฎุ ี แลว​โยน​ตัว​
ลงสูพ้นื แตกกระจายไ​ป อดน​ ึกถงึ ว​นั ใ​นว​ัยเด็กไ​มได  นกึ ถงึ ​วนั ท​ี่
ฝนตก​ปรอยๆ อาตมาช​ อบอ​ อกไป​กระโดดโ​ลดเตน ​กลางส​ ายฝน ม​ิ
ใสใจ​แมโ​ ยมแ​ ม​จะ​ดุ ดาว​า กลาว​อยางไร คงส​ นุกสนาน​ทา มกลาง​
สายฝน​ไป​ตามเร่ือง อาตมา​ชอบ​ฤดฝู น​มากกวาฤ​ ด​อู ืน่ เพราะ​
แมกไม​ใ บ​หญา​ไดรบั ฝ​ นแ​ ตกใบเ​ขยี ว​ชอุม ทำให​สรรพส่งิ ​ด​ูม​ีชีวติ ​
นกกาบ​นตนไ​ม กบเขียด​ใน​ทอ ง ทงุ ​ฝูง​วัวค​ วาย ก็ด​มู ีชีวิตชวี า ตา ง​
กระโดดโลดเตน กนั อ​ ยาง​ราเริง

แตเ​มื่อบ​ วชเ​ปน พ​ ระภิกษุแลว้ วันทฝ​่ี น​ตกในเ​วลา​ออก
บิณฑบาต ก็​ไมใช​เรือ่ ง​นา สนกุ ​เลยน​ ะ ​โยม​แมใ​หญ พ้นื ดิน​
เฉอะแฉะ เนอื้ ตวั ​ก​เ็ ปย กปอน ไหน​จะอ​ ุมบาตร ไหนจ​ ะถ​ ือร​ม
ไหน​จะ​หิว้ ข​ าวของพ​ ะรงุ พะรงั เคยล​ ื่นลม​คร้ังหน่ึง ขาวป​ ลา​
อาหารก​ ระจาย​เจ่ิงน​ ้ำ​ไปห​ มด​เลย นึกแ​ ลว​ยังร​สู กึ ล​ ะอายไ​มหาย
บางครั้งถ​ กู หม​ าไ​ลงบั ก​ ​ย็ งั ​เคย โยม​แมไ​ดยิน​ขาวว​ าอ​ าตมา​ลน่ื ลม ​
ขณะบ​ ณิ ฑบาต ยงั ต​ ำหน​ิวา​อาตมา​ไมเ​รียบรอย

หลกั การทำบุญ และปฏิบตั ิธรรมในชีวิตประจำวนั ๑๒๗

แต​อาตมา​กเ​็ ตอื น​ตวั เองเ​สมอ​วา แมอ​ ุม ทองม​ าเ​กา เ​ดือน
กวาจ​ ะค​ ลอดเ​รา​ออกมาเ​ปน​ผูเ​ ปน ​คน จนไดบ​ วชเรียน​เขยี นอ​ า น​
วันนี้ แม​ล ำบาก​มากกวา​เรา​อมุ บาตรต​ ง้ั ​รอยเ​ทา​พันเ​ทา


ฉบบั ​หนา ​ต้ังใจ​จะเ​ขียน​เกี่ยวกบั ภพภ​ มู ิ และ​การ​กำเนิด​
ของค​ น เรา​ตามหลัก​พระพุทธศาสนา เพอ่ื จะไ​ด​แ จง ชัดว​า​ทำไม​
พระพุทธเจา ​จึง​สอน​วา ตองท​ ำบญุ -ตอ ง​ทำบุญ อยาง​นอ ย​
ถา ไ​มไดไ​ปเ​กดิ ​เปน​เทพ​เทวา กใ​็ ห​ได​ก ลับมา​เกิดเ​ปน ม​ นุษย​พ บ​
พระพุทธศาสนา ยงั ส​ ามารถส​ งั่ ส​ มบญุ ต​ อ ไ​ปได​อ ีก อยา​ไดไ​ป​เกิด​
เปนส​ ตั ว​เ ดรัจฉาน เปรต อสูรก​ าย หรอื ​สตั ว​นรก​ซึง่ ม​ ดื ​บอด
ไม​สามารถท​ ำคณุ ง​ามค​ วามด​ อี​ ะไรได

จดหมาย​ฉบับน​ ​ี้เห็นทจี ะ พกั ไวก อน หากม​ เี​วลาแ​ ลว จะเ​ขียน​
มา​เลาอ​ ะไรใ​ห​ฟง ​อีกคร้งั

ดวย​อานุภาพ​แหง​คุณ​พระ​ศรี​รัตนตรัย​และ​ดวย​อานุภาพ​
แหง ศลี สมาธิ ปญญา อนั เ​กดิ ​จากก​ าร​ท​ี่ไดบ​ รรพชา​อุปสมบท​ใน​
พระพทุ ธศาสนา​และท​ ​่เี คย​ไดบ​ ำเพญ็ ​มา​ตัง้ แตอ​ ดตี ชาตต​ิ ลอดจ​ นถึง​
ชาติ​ปจจุบนั ขอให​โยมแ​ มใ​ หญ​ม ี​พระพุทธเจา มพ​ี ระธรรม​เจา ​และ​
มพี​ ระ​สังฆ​อรยิ เ​จา เปนท​ ี่พึ่งท​ ่รี ะลกึ ​อย​ูเสมอ​อยา ไ​ดป​ ระมาท มี​
สขุ ภาพกาย​ท​ี่ด​ี และส​ ขุ ภาพใจ​แชม ชืน่ ​รืน่ เรงิ ​เบิกบานใ​นธ​ รรมข​ อง​
องค​สมเดจ็ พระส​ ัมมาสมั ​พทุ ธเจา ตลอดไป

ทายพ​ รรษา ๑๓ขึ้นต๑ุล๕าคคม่ำ พเดุทธือศนักร๑า๑ช ป๒ม ๕ะ๔โร๓ง

จดหมายฉ​ บับท​ ​่ีส่ี
​​​ก​ข​ึ้นรุง๗​เทพค​ม่ำห​า​เนดคอื รน,​​​๒​วัน​เรมิ่ ตนป​ พ​ ทุ ธศักราช ​​๒๕๔๔



​
​

​เจริญพรโ​ยมแ​ ม​ใ หญ

​
​ ​จดหมาย​ฉบบั ​ท​่แี ลว อ​ าตมาไ​ดเ​ขยี น​เก่ียวกับ​เร่อื ง​การ​บวช​
จุดประสงค​ข อง​การบ​ วช ​​และ​สิ่งท​ ผ​ี่ บ​ู วชต​ อ งการ​ทราบ ​ตลอดจน​
อานสิ งสท​ จ​ี่ ะ​พึงม​แี ก​ผบ​ู วช​ และญ​ าต​ิพีน่ อ งท​ อ่ี​ นุโมทนา​ในก​ ารบ​ วช​
แม​ย งั มีเ​รื่อง​เกยี่ วกบั ก​ ารบ​ วช​ที่ต​ อง​เขยี นอ​ ยอู​ ีกบ​ าง ​ ​แต​จ ะข​ อ​
พักไวกอน ​
​วนั น้ี​อยากเ​ลา ​เรอ่ื ง​ภพภ​ ูมิต​ างๆ​ ท​ ีม่​ นษุ ยร​ วมไ​ปถ​ งึ ส​ ัตว​
ทง้ั หลาย​เวียน​วาย​ตาย​เกิด ห​ รอื ท​ ี​ส่ ัตว​ทงั้ หลาย​ไป​เกิด​ ใหโ​ยมแ​ ม​
ใหญฟ​ ง

๑๓๒ พระวิจติ รธรรมาภรณ์

ที่จรงิ ​เรือ่ งน​ ​เี้ ปนผล​สบื เน่อื งม​ าจาก​เรื่องก​ ารบ​ วช ​ เ​พราะ
ถ​ ือวา ​เปนส​ วนหน่งึ ​ของ​อานิสงส ท​ เ่ี กดิ จ​ าก​การ​ได​บวช​ใน​
พระพทุ ธศาสนา ​ ห​ าก​บวชด​ วย​ศรทั ธา ​แลว ต​ ัง้ ใ​จ​ปฏิบัติ​ตาม​
ธรรมวนิ ยั ​จริง ​อ​ ยาง​นอ ย​ท่ีสุด ​ก็ได​กลบั มาเ​กดิ ​เปนม​ นษุ ย ​ส​ ูงข้นึ ​
ไปก​ ็​เปนเ​ทวดา ​ ส​ ูงขน้ึ ​ไปก​ วาน​ น้ั อ​ กี ก​ ็เ​ปน พ​ รหม ​ ต​ ามสมควรแ​ ก​
การป​ ฏบิ ัติข​ องต​ น ​ ก​ าร​บวชด​ ว ย​ศรัทธาน​ ี้ ​สามารถป​ ด ประต​ูนรก​
ปด เ​สนทางส​ ตั วเ​ดรัจฉาน ​ ​และเ​สน ทาง​สส​ู วรรค​เปด ร​อ​รับ​เลย​
ทีเดียว ​​

ต​ อไปนี้ ​จะก​ ลา ว​ถงึ ​ภพ​ภมู ​ิและก​ ารเ​วียน ​วา ย ​ตาย ​เกดิ ​ใน​
สังสารวฏั ​ต​ ามห​ ลกั คำสอน​ทางพ​ ระพทุ ธศาสนา ใ​หโ​ยมแ​ มใ​ หญ​ฟง

​

​

หลกั การทำบุญ และปฏิบัตธิ รรมในชวี ิตประจำวนั ๑๓๓

ภพ​ภูมิ​และ​การเ​วยี นว​ าย​ตายเ​กดิ
​ใน​พระพทุ ธศาสนา

​
พระพทุ ธศาสนา​สอน​วา ส​ ตั วโลก ม​ นษุ ยโลก แ​ ละ​
เทวโลก เ​ปน ​ที่เกดิ แ​ ละ​ท​่ีตาย​ของ​หม​สู ัตว​ทกุ จ​ ำพวก ​ ​คน​เรา​
ตลอดจน​สรรพสตั ว​ ตา ง​เวยี น​วายต​ ายเ​กดิ อ​ ยูใ​น​ภพ ๓​ น​ ​ี้ทง้ั ​นนั้
ก​ ารเ​กดิ ​และต​ าย​ใน​ภพ​ท้ัง ​๓ ​นี้ เ​รียกวา ​“ท​ องเท​ ยี่ วไ​ป​ภพ​
นอ ยภ​ พ​ใหญ” ​​คือ ​ทองเท​ ย่ี วไ​ป​ใน​ภพ​ท้งั ๓​ น​ ้นั ​​ดี​บาง เ​ลวบ​ าง
ข​ ึน้ อ​ ยก​ู ับบ​ ุญ​และ​กรรมข​ อง​แตละบคุ คล ​ทำด​ีก็​ไปเ​กิด​ในท​ ​ท่ี ่ี​ดี ท​ ำชวั่ ​
ก็ไ​ปเ​กิดใ​นท​ ีท่​ ่ี​ชัว่
​
ภ​ พ​ท้ัง ๓​ ​นี​้จึงถ​ ูก​เรยี กวา ​“​สงั สารวฏั ”​เ​พราะล​ ำพัง​กำลงั ​
สติ ป​ ญญาข​ อง​มวลมนษุ ย ​ไมส​ ามารถเ​ขา ไปว​ิเคราะหห​ าจ​ ดุ เ​รม่ิ ตน​
และ จ​ ดุ ส​ ุดทาย​ของ​การ​เวียนว​ายต​ ายเ​กิด​ใน​สังสารวฏั ไ​ด ​เหมือน​
เราไ​มส​ ามารถห​ า​จุดเ​รมิ่ ตน ​และจ​ ดุ ​สดุ ทา ย​จากว​งกลมไ​ด ​
เพอ่ื ค​ วามไ​มป​ ระมาท ​ผ​ูท​ย่ี งั ต​ อ งเ​วยี น​วาย​ตาย​เกิดใ​น​
สังสารวฏั จ​ ึงต​ อง​ทำบญุ ​ทำก​ ุศล​ไว​ใ หม​ าก ​

๑๓๔ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

ส​ มเด็จ​พระสังฆราช​ อยู ญ​ าโณทย​มหา​เถร ส​ มเดจ็ ​
พระสังฆราช​องคท​ ี่ ​๑๕ แ​ หง​กรุง​รัตนโกสนิ ทร ​วดั ​สระ​เกศ ก​ รงุ ​
เทพ ท​ ​อี่ าตมาบ​ วช​อยู ไ​ด​กลา ว​สอน​เปน ค​ ต​ิเกี่ยวกบั ก​ าร​ทำบญุ ไ​ว​วา

​“​บญุ เ​ทา น​ น้ั ​ทค่ี​ วรร​ีบทำ ​ไ​มวาใ​น​เวลาไ​หน
​คนท​ ่​ียังต​ อ งเ​กดิ ​​​แก ​เ​จบ็ ​​ตาย

ตอ งข​ วนขวายท​ ำบุญ คนท​ ไ่​ี ม​ป ระมาท​เรง ท​ ำบญุ ”​
​ ​
​การ​ทำบญุ เ​ปน ​เรอ่ื งสำคัญ ส​ ำหรบั ผ​ ​ูทยี​่ ังต​ อ ง​เวียน ว​าย​
ตาย เ​กดิ เ​พ่อื จ​ ะ​ได​เปน ​เกราะป​ อง​กนั ภัย​ที่เกิด​ใน​สังสารวฏั ภ​ ยั ใ​น​
ท่ีนห​้ี มาย​ถึง ค​ วามท​ กุ ข​ท จ​่ี ะบ​ ีบคัน้ ใ​หเ​จบ็ ปวด ​ทง้ั ​ทกุ ขท​ างกายแ​ ละ​
ทุกข​ท าง​ใจ ​อนั ​เนือ่ งม​ าจากก​ ารเ​กิด​ใน​ภพช​ าติท​ ่ตี ่ำ ​

ใ​น​วันน้ี ​อาตมา​ต้ังใ​จจ​ ะเ​ลา​เรือ่ งส​ ังสารวัฏ ​หรือ ​การ​เวยี น​
วายต​ ายเ​กดิ ​ตาม​คติท​ าง​พระพุทธศาสนาใ​ห​โยมฟ​ ง อ​ ยา ง​นอ ยก​ ็​จะ​
ทำ​ให​เรา​เกิดค​ วาม​เขา ใ​จค​ ำส​ อนพ​ ระพุทธศาสนา​ ใน​อกี แ​ งมุมห​ นึ่ง​
มากขึ้น ​

​ในทางพ​ ระพุทธศาสนา​ไดแ​ สดงภ​ พ​ภูม​ติ า งๆ​​ไว ​มี​สาระ​ควร​
ทำ ​ความ​เขา​ใจ ​ด​ ังน้ี

​

หลักการทำบญุ และปฏิบตั ธิ รรมในชีวติ ประจำวนั ๑๓๕

(​๑)​ ​ภพ​ภูมิ​ชนั้ ตำ่ ​คอื ภ​ พภ​ มู ิ​ของผ​ ท​ู ี่เกดิ ​ใน​โลกข​ องส​ ตั ว​
เดรจั ฉาน ​​เปรต อ​ สรู ​กาย ​และส​ ัตวน​ รกท​ ัง้ หลาย ​ภพ​ภมู ิ​เหลา นี​้
ทา นจ​ ัด ​เปน ภ​ พภ​ ูมชิ​ ้นั ตำ่

​
​ภพภ​ มู ชิ​ น้ั ​นไ้​ี ดช​ ื่อวา “​ภ​ พ​ภูมิช​ นั้ ตำ่ ”​ ก​ ็เพราะวาส​ ัตว​ท เ่ี กิด​
ภพภ​ ูมิเ​หลานมี้​ ดื บอด​ ไมม ป​ี ญ ญา ​ ​ ฆ​ าก​ ันก​ นิ ก​ ็ไ​มร​ วู า โ​หดราย​
ไมส​ ามารถใ​ชป​ ญ ญา​ในก​ ารด​ ำเนนิ ​ชีวิต ไ​มม ี​โอกาส​ใน​การ​สรา งก​ ุศล​
เพราะ​ภพ​ชาตข​ิ อง​สตั วป​ กปดไว ​ ซ​ งึ่ ก​ ​เ็ ปน ผล​มาจาก​แรง​กรรมท​ ำ​
ให​เปน อ​ ยา งน​ น้ั ​​เชน ​

ส​ ตั ว​เ ดรัจฉานท​ ัง้ หลาย​ดำเนินช​ วี ิต​ตามค​ วามรูสกึ ค​ อื ​รูสกึ ​
หิว​กก็​ นิ ไ​มไ ดก​ นิ ก​ ย็ ือ้ ​แยง ไ​มมี​ใหแ​ ยง ​ก็อ​ ด ​ใคร​กเ​็ สพ ​โกรธก​ ​็ดุราย​
ไมมี​การ​ยับย้งั ไ​มม ีค​ วาม​อดทน ไ​มมเ​ี มตตา ส​ ว น​สัตว​จำพวก​เปรต​
นั้น อ​ ย​ูไดด​ วยค​ วาม​หวิ ​กระหาย ​ทกุ ขทรมาน​ อสรู ​กายอยู​ได​ดวย​
ความ​ดุรา ย ส​ ตั ว​นรกอ​ ยูไ​ด​ด วย​ความ​ทุกขเวทนาเ​จ็บปวดแ​ สน​
สาหสั แ​ ตกตางจากค​ นอ​ ยไ​ู ด​ดวย​อาหาร เ​ทพอ​ ยไู​ ด​ดว ย​โอช​ทพิ ย​
พรหม​อยไู​ดด​ วยป​ ตี จิ ากฌาน ​

ป​ ญ ญา​ท​่ีจะม​ าพ​ ิจารณาใ​ห​เหน็ วา “​​ควรท​ ำความด​ีอยางน​ ี้ๆ​​
เพ่ือจ​ ะ​ได​ละภ​ าวะค​ วามเ​ปน​สตั ว​เ ดรจั ฉาน”​​ไมม​ใี นส​ ตั ว​เดรัจฉาน​
ทุกจ​ ำพวก ​ยิ่ง​เกดิ เ​ปน ส​ ตั วห​ ลาย​ภพห​ ลาย​ชาติ ส​ ัญชาตญาณส​ ตั ว​
ก​็ยิ่ง​เพม่ิ ​มากขึ้น ​จนค​ วามรูส ึก​นึกคดิ ก​ ลาย​เปนส​ ัตวน้นั ๆ​ ​อยาง​
สมบูรณ

๑๓๖ พระวิจติ รธรรมาภรณ์

​ สัญชาตญาณด​ ังกลา ว ​คือ ส​ ญั ญา ​ ค​ วามจ​ ำไดห​ มายร​​ู
ภาวะ​ของสตั วแ​ ลว ​เกิด​การย​ ึดมน่ั ​วา ​ ตนเ​องเ​ปน ส​ ตั วช​ นิดน​ น้ั ​จริงๆ​​
จน​ไมม คี​ วามสามารถ​ที​่จะค​ ิด​เปน​อยาง​อ่นื ​ได ​ ​เพราะ​ชาติข​ องส​ ัตว​
เดรัจฉานป​ ก​ปดไว

(​๒​ )​ภ​ พ​ภูมิ​ชัน้ ก​ ลาง ​​คอื ​ภ​ พ​ภมู ​ขิ อง​ผท​ู เี่ กิด​ในโ​ลกมนุษย​
และเ​ทวดาท​ ่ีอ​ ยใ​ู นส​ วรรคช​ ัน้ ​ตางๆ​​ภพภ​ มู ิ​ของส​ ตั ว​เหลา น ้ี​ ทาน​
จดั เ​ปนภ​ พภ​ มู ิ​ช้ันก​ ลาง

ภพ​ภมู ช​ิ ้ันน​ ้ีไ​ด​ช่ือวา ​“ภ​ พ​ภูมชิ​ ้ัน​กลาง”​ ​ ​เพราะ​ผ​ทู เ่ี กดิ ​
ใน​ภพ​ภมู ชิ ั้น​นี้​ สามารถใ​ชป​ ญ ญาใ​นก​ ารด​ ำเนินช​ วี ติ ไ​ด ​ ​สามารถ​
พฒั นาจ​ ิต​ของต​ นใ​หส​ งู ขึน้ ด​ ว ย​การ​ใหทาน ​​รักษาศลี ​​เจรญิ ​สมาธิ​
ภาวนา ​แ​ ละด​ วยป​ ญญาอ​ ัน​เกิดจ​ าก​สัมมา​ทิฏฐิ ​​แต​หาก​ประมาท​
ไมอ​ าจร​กั ษาร​ะดับ​จิตข​ อง​ตนใ​ห​อย​ูใ น​ศีล​ทาน ​​กอ็​ าจ​ตกลง​ไปเ​กิดใ​น​
ภพภ​ มู ​ทิ ี​่ตำ่ กวา เ​ดมิ ไ​ด​เชน ​กัน ​ถ​ งึ จ​ ะ​เปนภ​ พภ​ มู ิช​ นั้ ก​ ลางท​ ี่ด​ กี วาโ​ลก​
ของส​ ัตว ​แ​ ต​ม นษุ ยน​ ั้นก​ ็ย​ งั มีม​ นษุ ยช​ ั้นตำ่ ​ม​ นษุ ยช​ น้ั ก​ ลาง ​แ​ ละ​
มนษุ ย​ช้นั สูงเ​ชน​กนั

มนุษย​ชนั้ ต่ำ​นน้ั ​ ไ​ด​แก ​ ​คน​ท่เี กิดม​ า​รา งกายไ​ม​ส ม
ประกอบ​พิกล ​พิการแ​ ถม​ยงั จ​ ติ ใ​จห​ ยาบ ​ ​หรอื ​รา งกายส​ ม
ประกอบ ​แตจ​ ติ ใ​จ​หยาบกระดางก​ ราวร​า วรนุ แ​ รง ​​โหดรา ย​ทารุณ​
สวน​มนุษย​ชั้นสูง​ก็​งาม​ท้ังรางกาย​และ​จิต​ใจ​จะ​ทำ​จะ​พูด​จะ​คิด​ก็​
ลวนอ​ อนโยนง​ดงาม​ม​ีเมตตา ​​

หลักการทำบญุ และปฏบิ ตั ิธรรมในชวี ติ ประจำวัน๑๓๗

แ​ ม​เทพก​ ม​็ ีค​ วาม​แตกตา ง​เชน ก​ นั ​ ​ม​ีท้ัง​เทพ​ช้ันสงู ​เทพ​ช้นั ​
กลาง แ​ ละเ​ทพช​ นั้ ตำ่ ต​ าม​แต​บ ุญกรรม​ของ​แตล ะคน​แตล ะท​ า น​
ทที​่ ำม​ าไ​ม​เ หมอื นก​ ัน ​แตโ​ดยร​วม​ภพ​ภมู ิ​ชัน้ น​ ้ีก​ ็​ยัง​นับวา ​ดี เ​พราะ​
โอกาส​ใน​การ​สราง​บุญกุศล​บำเพ็ญ​บารมี​มากกวา​ผู​ท่ีเกิด​ใน​ภพ​ภูมิ​
ชัน้ ตำ่ ​ซ่งึ ​ไมม​ีสติปญญาส​ ามารถต​ ัดสินว​า​อะไร​ควร ​​ไมค​ วร ​ถ​ กู ​
หรอื ผ​ ิด

(​๓​ )​ ​ภพ​ภูม​ิชั้นสงู ​ ​คือ ​ ภ​ พ​ภูมิ​ของผ​ ท​ู เี่ กดิ ​ในพ​ รหม​โลก​
ชั้นต​ างๆ​ภ​ พภ​ ูมข​ิ องพ​ รหม​โลก​จัด​เปน ภ​ พ​ภมู ​ชิ ั้นสงู

ภพ​ภูมชิ​ นั้ ​น​ไ้ี ดช​ ่ือวา “​ภ​ พ​ภูมิ​ชนั้ สงู ”​ ​ ​กเ​็ พราะ​เปน ภ​ พ​ภูม​ิ
ทล่ี ะเอยี ดป​ ระณีตม​ ากกวาภ​ พ​ภูมิช​ น้ั ​กลางท​ ง้ั ก​ าย​และจ​ ิต ​ ​อนั ​
เปนผลม​ าจาก ​จิต​ทล่ี​ ะเอียด​ประณตี ​ จ​ ิต​ที่​ละเอยี ดป​ ระณีตน​ ​้ี
มาจาก​การฝ​ ก​สมาธิจ​ นได​ฌาน ​ ผ​ ​ูท ี​่จะเ​กิดใ​น​ภพ​ภูมน​ิ ี้ ​ ​ไมใ​ช​ภ พ​
ภมู ​ขิ อง​ผูท​ ีท​่ ำความดี​ ในร​ะดับใ​หท านร​กั ษาศีล​เทา น​ น้ั ​​แตเ​ ปน​ภพ​
ภูม​ิของ​ผูท​ ​่ีบำเพ็ญจ​ ติ ฝ​ กส​ มาธิ ภ​ าวนา​จนไดข​ ้ัน​ฌาน ​​หากฌ​ าน​ไม​
เสื่อม ​​ภ​ ายหลัง​จากต​ าย​ไป​ก็​จะไ​ป​เกดิ ​เปน​พรหม

ความแตกตา่ งระหว่างภพภูมิ

​เรา​อาจ​ทำความ​เขา​ใจ​ขอ​แตกตาง​ระหวาง​ผู​ท่ี​จะ​ไป​เกิด​ใน​
ภพ​ภมู ​ิช้ันก​ ลาง ​คือ ​เปน​มนษุ ยแ​ ละ​เทวดา ​ก​ บั ​ผู​ทไ​่ี ปเ​กดิ ​ในภ​ พ​ภูมิ​
ช้ันสงู ​คือ ไ​ป​เกดิ ​เปน ​พรหมไ​ด ​​ดงั นี้

๑๓๘ พระวิจิตรธรรมาภรณ์

​ (​​๑)​ ​ ​ ผ​ ​ทู จ่​ี ะ​ไปเ​กดิ ใ​นภ​ พ​ภมู ิ​ชนั้ ​กลาง ​คอื ​ ​โลกมนษุ ย​
และเ​ทพ ​ในส​ วรรค​ช้นั ต​ า งๆ​​นัน้ ​​มาจาก​การท​ ำความดใ​ี น​ระดับ​
ใหท านร​ักษาศลี ​ แ​ ละ​บำเพ็ญส​ มาธิใ​นร​ะดับห​ นึง่ ​ ​แตย​ งั ​ไม​
ถงึ ขน้ั ​ทำสมาธจ​ิ นไดฌ​ าน

​(๒​ )​ ​ ​สวน​ผ​ทู ​ี่ไปเ​กิด​ในช​ น้ั พ​ รหม​หรือภ​ พภ​ มู ​ิช้ันสงู ​นั้น​
ตอ ง ​เปน​ผูฝ ก​สมาธ​จิ นได​ฌ าน แ​ ละ​ฌาน​ตอ ง​ไมเ​ ส่อื ม​ดว ย ​​ภพ​
ภมู ช​ิ ้นั สูงม​ ​ที ้งั หมด ​๒๐ ​ชั้น ​แ​ บงเ​ปน​รปู ​พรหม ​๑๖ ช​ ั้น ​แ​ ละ​
อรูป​พรหม ​๔ ช​ น้ั ​​มคี​ วาม​ละเอยี ด​ประณตี ​ขึน้ ต​ ามร​ ะดับจ​ ิต

การแบงภพ​ภมู อีกแบบหน่ึง

​แต​ในบ​ างคร้ัง ​ ​การแ​ บง ภ​ พ​ภมู ​ทิ สี่​ รรพสัตว​เวียนว​า ยต​ าย​
เกดิ น​ ั้น ​ทา นก​ แ็​ บง​เปน ​“โ​ลก”​ เ​รียกวา ๓​ ​โลก ​ ค​ นไ​ทย​รูจกั ​กนั ​
ในชือ่ ​“​ไตรภูม”ิ ​ ​ ​คนไ​ทยแ​ ตโ​บราณน​ ยิ มเ​ขยี นภ​ าพ​ตาม​ฝาผนัง​
โบสถ​เปน ภ​ าพ​ไตรภมู ไิ​ว​สอนล​ ูก ห​ ลานเ​ตอื นสต​ใิ ห​ทำความดี ​ไมใ​ ห​
ทำความช​ ่ัว ​ไ​ตรภมู ิ ​แ​ ปล​วา ๓​ ภ​ ูมิ ​หรือ ๓​ โ​ลก​ก็ได ​​ตาม​แตจ​ ะ​
แปล ​ม​ ีร​ายละเอียด ​ด​ งั นี้

​(​๑)​​โ​ลก​ของส​ ัตว ​เ​รยี กวา ​​“สตั วโลก” ​​ได​แ ก ​โ​ลกข​ อง​
สัตว​เดรัจฉานท​ ั้งหลาย ​​เปรต ​อ​ สูรก​ าย ​แ​ ละ​สัตว​นรก​ทง้ั หลาย​
เราอ​ าจ​จะแ​ บง ​ตาม​ความ​หนกั ​เบา ส​ ูง ต​ ่ำ​ได ด​ งั น้ี ​ส​ ตั ว​เ ดรัจฉาน​
เปรต ​อ​ สรู ​กาย ​ส​ ตั วน​ รก

หลกั การทำบุญ และปฏบิ ตั ธิ รรมในชีวิตประจำวนั ๑๓๙

(​๒​ )​​​โ​ลกข​ อง​มนุษย ​​เรยี กวา ​“​มนุษยโ ลก” ​​ได​แก ​​คน​
เรา​ท่วั ไปท​ ุกช​ นชาต​ทิ ุก​เผา พันธุ ​​ตัง้ ​แต​พ กิ ลพิการ ​ร​างกาย​ไมครบ​
องคประกอบ​ไป​จนถ​ ึง​สมบรู ณค​ รบ​องคประกอบ​ ทกุ ​ประการ​
ยากจนห​ า​เชา ก​ นิ ​คำ่ ​จน​ถึงเ​ศรษฐี ​และ​โงเ ขลา​เบา ​ปญ ญาจ​ น ​ถึง​
ฉลาด​หลัก​แหลม

(​​๓) ​ ​โลกข​ อง​เทวดา ​​เรยี กวา ​“​เทวโลก” ​ไ​ด​แก ​​เทวดา​
ใน​สวรรค ช​ ั้นต​ า งๆ​ส​ งู ขึ้นไ​ป​ถึงช​ ั้น​พรหม

แม​จ ะม​ ี​ราย​ละเอยี ดค​ อนขา ง​มาก แตก​ ็​ขอใ​หโ ยมแ​ มใ​ หญ​อ ยา ​
เพิ่ง​เบ่ือ อาตมา​จะเลาถ​ ึงส​ าเหตทุ​ ท่ี ำใหเ​กดิ ใ​นภ​ พภ​ ูมต​ิ า งๆใ​หฟ​ ง

​

เ​หตุ​แหง ก​ ารเ​กิดใ​น​ภพภ​ ูมทิ​ ี​แ่ ตกตา งก​ ัน

​
​คน​เรา​ตายแ​ ลวไป​เกดิ ภ​ พ​ภมู ทิ​ ​น่ี บั วาด​ ี ​​ก​็ตง้ั แ​ ตภ​ พ​ภูม​ริ ะดับ​
กลาง​ขน้ึ ไ​ป ​ค​ อื ​เ​กิดเ​ปน ​มนุษย​ขึน้ ไ​ป ​​ผ​ทู ่​สี ามารถไ​ป​เกิดใ​น​ภพ​
ภมู ิช้นั ​กลางน​ ไ้​ี ด​จะต​ อ งเ​ปนผ​ ใู​ หทาน ร​ักษาศีล ​​เจริญภาวนา​บาง​
ตามสมควร ​​โดยเฉพาะ​ตอ ง​เปนผ​ ม​ู ​ีศลี ​๕ เ​ปน อ​ ยางน​ อย ​​เพราะจ​ ติ ​
ของค​ นท​ ​มี่ ศ​ี ีล ๕​ ​เปนล​ กั ษณะ​จิต​ของม​ นุษย​ไป​จน​ถึงจ​ ิตข​ องเ​ทวดา
​

๑๔๐ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

ศ​ ลี ​๕ ​ยงั เปน เ​ครือ่ ง​บงช​ไี้ ด​วา ล​ ักษณะ​จติ ​เขาเ​หมาะ​
ทจี​่ ะเ​ปน มนุษยห​ รือ​ไม ​หากข​ าด​ศีล ​๕ ฐ​านะจ​ ิตก​ ็​ต่ำลง​กวาจ​ ิต​
มนุษย ​ ​ลดระดบั ​ลงเ​ปนลักษณะ​จิต​ของ​สัตว​เดรัจฉาน ​ เ​ปรต​
อสูรก​ าย ​ ​หรือส​ ตั วน​ รก​ แลว แ​ ตค วามห​ ยาบข​ องจ​ ติ ​ ​ลกั ษณะ​
ของจ​ ิตท​ ต​่ี ่ำลงเ​ชน น้ี ​ ​ทำใ​ห​ภ พภ​ ูม​ติ อ ไป​ของค​ นต​ ่ำลง​ไปด​ วย
เรยี กวา​ เปน ​ลักษณะจ​ ติ ​ทเ​่ี หมาะสม​แก​ภ พ​ภูมิข​ องส​ ตั วเ​ดรัจฉาน
ภพ​ภมู ิข​ อง​เปรต​ ภพภ​ ูม​ิของ​อสูรก​ าย ​ ห​ รือ​ภพ​ภูมิ​ของส​ ัตว​นรก​
ทัง้ หลาย

เ​กย่ี วกบั ศ​ ีล ​๕ เ​คย​ไดเ​ขียน​ไวแ​ ลว ​ ​แตใ​นท​ ีน่ ี้จ​ ะข​ อน​ ำมา​
ทบทวน​ใหฟ​ ง อีกคร้ัง ​เ​พ่อื จ​ ะไ​ด​มีเ​นื้อความส​ ืบเน่อื งก​ ัน ​ศ​ ีล ๕​ ข​ อ​
นน้ั ​ประกอบดว ย ​

​
ศีลข​ อ​ท่ี ๑​ ​ไ​ม​ฆา ​สตั ว​ตดั ช​ วี ิตโ​ดย​เจตนา ​​ซึง่ ก​ ็ห​ มายถ​ ึง​
มคี​ วามเ​มตตาปราณีส​ งสาร​สัตว​ ใหส​ งสารส​ ัตวเ​หมือนส​ งสารล​ ูกๆ​​
ของต​ น​เอง ​ ​เรา​รัก แ​ ละส​ งสารล​ ูก​ของ​เรา​อยา งไร ​ ​ก​็มคี​ วาม​
รักค​ วามส​ งสาร​สตั ว​อยางน​ ัน้ ​เ​ราร​ักช​ ีวิตเ​ราอ​ ยา งไร ​​คนอ​ น่ื ​และ​
สัตว​อ น่ื ​ก็​รกั ช​ วี ิตเ​ขาอ​ ยา ง​นน้ั ​ เ​รา​หวาดหว่นั ​ตอค​ วามต​ ายอ​ ยา งไร​
คน​อืน่ ​และส​ ัตวอ​ ่นื ​ก​ห็ วาดหว่นั ​ตอ ค​ วาม​ตายอยางน​ น้ั ​จ​ ึงไ​ม​ค วรฆ​ า​
ไม​ควร​ทำลาย ​​ไม​ควรท​ ำใ​หเ​ขาไ​ด​ร บั ทกุ ขไ​ดรบั ความ​ลำบาก

หลักการทำบญุ และปฏิบตั ิธรรมในชวี ิตประจำวัน๑๔๑

ศีลข​ อท​ ่ี ​๒ ​​ไม​ลกั ทรัพย ​​ซึ่ง​หมาย​ถึงไ​ม​ปรารถนาส​ ่ิงของ​
ทรัพยส มบตั ิ​ทไี่​ด​ม าโ​ดย​มิช​ อบธรรม ​​ม​กี ารฉ​ อ โกงเ​บยี ดเบยี น ​​คอ​
รร ปั ชั่น​แลวได​มา เ​ปนตน ​ ​เรา​หวงแ​ หนท​ รัพยส​ มบัตขิ​ องเ​รา​
อยา งไร ​ ค​ นอ​ ่นื ​ก็ห​ วง ​แหน​ทรัพยส​ มบตั ิ​ของเ​ขาอ​ ยา ง​นนั้ ​ จ​ งึ ไ​ม​
ควร​ลักขโมยห​ รอื ​ฉอ โกงเ​อา ส​ มบตั ิ​คน​อนื่ ม​ า​เปน ​สมบตั ​ขิ อง​ตน ​​อนั ​
จะเ​ปน สาเหตุ​ทำใ​ห​เ ขาเ​ปนทกุ ข เ​ศรา โศกเ​สียใ​จ

​
ศ​ ลี ​ขอท​ ี่ ๓​ ไมป​ ระพฤติ​ผดิ จ​ าก​ครอง​ธรรม​ใน​เรื่อง​
กาม ​​​กามเปน เรือ่ งข​ องช​ าวโลก ​เ​ปน ​ธรรมชาติข​ อง​มนุษย​ป ุถชุ น​
ตลอดจน​สัตวท​ กุ จ​ ำพวก ​แ​ ต​ม​ขี อ​แตกตางก​ ันร​ะหวา งก​ ามใ​น​มนุษย​
กับ​สัตว​ ตรงท​ ​มี่ นุษย​ม​คี รองธ​ รรมใ​นก​ ารเ​สพก​ าม ​ ส​ ัตวไ​มม​คี รอง​
ธรรม​ในก​ าร​เสพ​กาม ​ ส​ ามารถ​แสดง​กาม​ไดไ​มมข​ี อจำกัด ​ ​คอื ​
สัตวไ​ มเ​ลอื ก​ตวั ผูต​ ัวเมีย ​​ไม​เ ลือก​พ่เ​ี ลือกน​ อ ง ​ไ​ม​เลอื ก​พอเ​ลอื กแ​ ม​
ไมเ​ ลือกค​ไู หน ​​​เพราะล​ กั ษณะจ​ ติ ข​ อง​สตั วน​ ัน้ ​ ไมม ค​ี รอง​ธรรม​
เปน ​ขอบเขต
​ ​
ครองธ​ รรม​ใน​กาม​ของม​ นษุ ย​ ไดแ​ ก “​ข​ อบเขต​ของ​การ​
เสพกาม”​ ​ ซ​ ่งึ ​พระพุทธองคก​ ำหนด​ไวใ​ น​ศีล ​๕ ​ ข​ อท​ ่ี ​๓ ​ ค​ ือ​
มนุษย​ควร​มี​กาม แ​ ตเ​ฉพาะ​กบั ​คูครองข​ อง​ตน ​​ตลอดจนไ​ม​แสดง​
พฤตกิ รรมเ​บย่ี งเบนท​ างก​ ามผ​ ดิ ​ไปจากป​ ระเวณี ​​เชน ​ผ​ ูหญิงแ​ สดง​
กาม​ดว ยก​ นั เอง ​ ห​ รอื ​ผูชาย​แสดงก​ าม​ดว ย​กนั เอง ​ ​การ​มีก​ าม​แต​

๑๔๒ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

เฉพาะ​กับ​คคู รอง​ของต​ นแ​ สดงวา เ​ขาค​ วบคุมค​ วาม​อยากไ​ว ​ ใน​
กรอบแ​ หง ​ครองธ​ รรม ​​ซ่งึ เ​ปน ​ลกั ษณะ​จิต ​เก่ียวกับ​กามข​ อง​มนษุ ย​
ทแี่​ ทจริง ​ ถ​ า ไ​ม​สามารถท​ ำใ​ห​จติ อ​ ย​ใู นค​ รองธ​ รรม​แหงก​ าม​ได​
หลงระเรงิ ไ​ปใ​น​กามไ​มม ที​ ่​สี นิ้ สดุ ​​ไมม ี​ขอบเขต ​เ​รียกวา จ​ ติ ​มากไป​
ดว ย​กาม​ไมมขี​ อบเขต ​​ลักษณะจ​ ติ ​ที่ม​ ากไปด​ ว ยก​ าม​ไร​ครอง​ธรรม​
เชน นี​้ ไมใ​ ชล​ ักษณะจ​ ิต​มนุษย ​ เ​ขา​ไมส​ ามารถ​รกั ษาฐ​านะ​จิตเ​ดิม​
ของ​มนษุ ยไ​ว​ไ ด ​​เดินห​ า ง​จากค​ วามเ​ปนม​ นษุ ยแ​ ทจ รงิ ​ไป ​แ​ ละ​เขา​
ใกลจ​ ิต​ของ​สัตว​มากเ​ขา

​ ​
ศีล​ขอ ท​ ่ี ๔​ ​ไ​มโ​กหก ​ห​ รอื พ​ ดู ปด ​​ตอแ​ หล ​​สอ เสียด ​​ซงึ่ ​
แสดงถ​ งึ ​ความ​เปนค​ นไ​ม​ซอ่ื สัตย​ส จุ รติ ​ไ​มมั่นคง ​​กลบั กลอก
​ ​
ศีล​ขอ​ท่ี ๕​ ​ ไ​ม​ด่มื ​นำ้ เมา​อันก​ อ ​ใหเ​ กดิ ค​ วาม​ผิดพลาด​
ใน​การ ค​ รองส​ ติ ​ อ​ าจเ​ปนผล​ทำ​ใหล​ ืมตัว ​ เ​ปนสาเหต​ุใน​การ​
กระทำ​ความ​ผิดอ​ ยา ง​รายแ​ รง​จนไ​ม​ส ามารถแ​ กไขไ​ด ​ ​การ​ดืม่ ​
น้ำเมา​รวม​ถึงส​ ่ิงเ​สพตดิ ทั้งหลาย​ทงั้ ปวง ​ ​นอกจากจ​ ะม​ ีผ​ ล​โดย​
ตรง​ตอส​ ต ิ​ ซงึ่ เ​ปน​สว นท​ ่ร​ี กั ษาจ​ ิตใ​หม​ นั่ คงแ​ ลว ​ ​การ​ด่มื ​น้ำเมา​
และส​ ิง่ ​เสพติด​ตางๆ​ ​ยงั ม​ ีผลตอ ร​างกาย ​ เ​ปน ท​ ี่มาข​ องโ​รค​ราย
ด​ วย ​ ​ลักษณะ​ของจ​ ิต​ที​่หลงม​ ัวเมาเ​ต็มไปดวย​โมหะ ม​ ​ิใชล​ กั ษณะ​
จิต​มนุษย​ จงึ ​เปน ​จิตท​ ​่ีเขาใ​กลส​ ตั วเ​ดรัจฉาน

หลกั การทำบุญ และปฏิบตั ธิ รรมในชวี ิตประจำว๑ัน๔๓

สวน​โทษท​ ่ีเกิด​จาก​การ​ลว งละเมิด​ศีล ​๕ น​ ้ัน ​ไ​ด​กลาว​ไว​แ ลว​
ในจดหมาย​ฉบับ​กอ นๆ​ใ​นท​ ่นี ้​จี ะไ​ม​ขอน​ ำมาก​ ลา วอ​ กี

กลาว​โดย​สรปุ ​ศ​ ีล ๕​ น​ ัน้ ​เ​ปนค​ ุณธรรม​เบ้ืองตน​ของค​ วาม​
เปน​มนษุ ย ​​เมอื่ ​มนษุ ยเ​รม่ิ บ​ ังคับต​ นใ​หร​ักษาศลี ​๕ ไ​ดแ​ ลว ​​คุณธรรม​
ขั้นสงู อ่ืนๆ​​กจ​็ ะ​ตาม​มา ​​ในขณะ​เดียว​กัน​ทางม​ าแ​ หง บ​ าปกรรม​อื่นๆ​
ก็​จะ​เบาบางลง​จน​สามารถป​ ดกนั้ ​บาปกรรมไ​ดใ​นท​ ่ีสุด ​​เชน ​ก​ าร​
ชอบ​เลนพนนั ​ ก​ ารช​ อบเท​ ่ยี ว​ผูหญงิ ​ ​การ เท​ ่ียวเ​ตร ​ ​ความ​
เยอ หยง่ิ จ​ องหอง ​ค​ วามถ​ อื ตวั อ​ วดดี ​อวดเกง ​ค​ วาม​ดูหม่ินผ​ ูอ ่ืน​
ความอ​ วดด​ ื้อถ​ ือดี เ​ปน ตน ​ ​เขา​จะเ​ริม่ ​รด​ู วยต​ ัวเขาเ​องว​า ส​ ่ิง​
เหลา นี้ไ​มด ​เี ปน โทษ ​ค​ วร​งดเวน ​ไ​มค​ วรใ​หเ​กิดขึ้น​ใน​จิตใ​จ ​​

ถาร​ักษาศลี ไ​ด​มากเ​ทา ไร ร​ะดับจ​ ิต​กจ็​ ะ​สูงขนึ้ เ​หมาะแ​ ก​
โลกมนุษย ​ ห​ รอื ส​ วรรค​ช ั้นน​ ั้นๆ​ ห​ าก​ทำไดน​ อย​ระดับ​จิตก​ ​ต็ ่ำลง​
เหมาะแ​ ก​จิตข​ อง​สตั ว ​​เปรต ​​อสรู ก​ าย ​​และส​ ตั ว​นรกโ​ดย​ลำดบั ​​

โลกข​ องส​ รรพสัตวท​ ั้ง ​๓ ​ตามค​ ติ​ทางพทุ ธศาสนา​ม​ี
รายละเอยี ดพ​ อจ​ ะ​สรปุ ​ได ​​ดงั นี้

​

​

๑๔๔ พระวจิ ติ รธรรมาภรณ์

สตั วโ ลก
และ​การท​ องเท​ ี่ยว​ไป​ใน​โลกเ​บื้องตำ่

​
​สัตวโลก​นับวา เปนโ​ลก​เบือ้ งตำ่ ​ ​เปน​ภพภ​ ูมิข​ องส​ ตั ว​ท​่ี
มืด​บอด ท​ างด​ าน​จติ ​ไ​มมปี​ ญ ญา ​ไ​มม ีเ​มตตา ​​ดำเนิน​ชีวติ ​ดว ย​
สัญชาตญาณ ​ ​เม่อื หิว​กเ็​ขน ฆาย​ ื้อ​แยง ​ เ​มื่อ​อิ่ม​ก​น็ อน ​ผ​ ทู​ ไ​ี่ มม ​ี
ศีล ๕​ ​ซ่งึ ​เปน ​ลักษณะ​จิต​ของม​ นุษย​มักจ​ ะ​เกิด​และท​ อง เ​ทย่ี ว​
ไป​ในภ​ พภ​ ูมเ​ิ บ้ืองต่ำ​น้ี ​​

ภพภ​ มู เิ​บื้องต่ำ ป​ ระกอบดว ย ๔​ ​ภูมิ ​ค​ อื

๑​ .​​ตริ ัจฉาน​ภูมิ ​โ​ลก​ของ​สตั ว​เดรจั ฉาน
๒.​เ​ปต​ต​ิวสิ ยภ​ ูมิ ​โ​ลกข​ องเ​ปรต
๓.​​อสรุ กายภ​ ูมิ ​โ​ลกข​ อง​อสรู ก​ าย
๔​ .​​นริ ย​ภมู ิ ​โ​ลก​ของ​สตั วน​ รก

ท้งั ๔​ ภ​ ูม​นิ ้ี ​​พระพทุ ธองค​สอนใ​ห​หลกี เลย่ี ง ​เ​พราะเ​ปน​ภมู ​ิ
ทม่ี​ ืดมน​ มืดเพราะไ​มมี​กำลงั ส​ ตปิ ญญา ​ทจ​่ี ะ​คดิ อานท​ ำบญุ ท​ ำ​กุศล​
มโ​ี อกาสท​ ำความด​ ไี​ด​นอ ย ​​แตม​ ีโ​อกาส​ทำบาป​ทุก ล​ มห​ าย​ใจ ​เ​มอ่ื ​
ไปเ​กิด​ในภ​ พภ​ ูมชิ ้นั ตำ่ ​แลว ​​การจ​ ะพ​ น​เปน เรอื่ ง​ยาก ​​เพราะค​ วาม​ที​่
ภพ​ชาต​ปิ ก​ปด ไว​ไม​ใ หคิด​ทจี​่ ะ​พนไปจ​ าก​ภพ​ชาตินัน้ ​

หลักการทำบญุ และปฏบิ ัตธิ รรมในชีวติ ประจำว๑ัน๔๕

​จะยกตัวอยา ง​ให​เ หน็ ​งา ยๆ​ ​ ​เชน เกิด​เปนเ​สือ ​ ก​ าร​ท​่ี
เสอื จ​ ะ​งดเวน​จากก​ าร​ลา เ​นอ้ื ​เปนอ​ าหาร เ​พ่อื ​ท​จ่ี ะพ​ นจ​ าก​การ​
เปน​เสอื ​ ในภ​ พ​ชาตต​ิ อ ไป เ​ปน เรอ่ื งย​ าก ​ ส​ ง ผล​ให​เกิดเ​ปน ​
สัตว​เดรัจฉาน​ ก​็จะ​เปน ​สตั วเ​ ดรัจฉาน​ตอ ไป​อกี ​หลาย​รอ ย​ชาติ​
จนกวาจ​ ะพ​ นจ​ าก​กรรม ​ ค​ ือ ​จนกวาก​ ารย​ ดึ ติด ​(ห​ ลง) ใ​น​ภพ​
ชาตสิ​ ตั วจ​ ะ​เบาบางลง ​ ​จึงจ​ ะเ​ปลี่ยน​ภพช​ าติใ​หม​ ไปเกิดเ​ปน​
ส่ิง​อ่ืน ตาม​กำลัง​บญุ ก​ ุศล

​เราค​ งเ​คยไ​ดย นิ ไ​ด​ฟง พ​ ระสงฆเ​ทศน​วา ค​ น​ทำกรรม​อยาง​
น้นั ๆ​ต​ าย​แลว​จะไ​ป​เกิดเ​ปน ห​ มู ​ห​ ​มา ​ก​ า ​​ไก ​เ​ทา น​ น้ั ช​ าติ​เทาน​้ี
ชาติ ​ เ​มือ่ กอน​คิด​ไมไ ด​วา ​ทำไม​เกิดเ​ปน ​ไก​แลว ต​ อ งเ​กดิ เ​ปน ​ไก​ซำ้ ​
อกี ค​ ร้งั ​แลว ค​ รง้ั เ​ลา ​ บ​ ดั นเ้ี​รม่ิ ​เขา ​ใจ ​ ​คำ​วา “​อ​ ปุ าทาน”
​การ​ยึดติด​มากขึ้น​เพราะ​อาศัย​กรรม​และ​การ​หลง​ยึดติด​ใน​ภพ​ชาติ​
ดังกลา ว ​จ​ ึงน​ ำไปสู​การ​เกิดเ​ปน ​สัตวช​ นิดน​ ัน้ ๆ​​บอยๆ​

พอ​จะก​ ลา ว​ให​เ หน็ ​เปนต​ ัวอยา งไ​ด​วา ​ผู​ท่ีเกิดเ​ปน ค​ นก​ ไ็​มม ​ี
ใคร อ​ ยากต​ ายจ​ าก​ความ​เปน ค​ น ​เกิด​เปนส​ นุ ัขก​ ไ​็ มม ี​สุนขั ต​ วั ​ไหน​
อยากต​ ายจ​ ากความเ​ปนส​ ุนขั ​ ​โดยท​ ีส่ ดุ แ​ มส​ ตั ว​ตวั เล็ก​ตวั ​นอย​
อยางม​ ด ​ป​ ลวก ​​ยุง ​ หรือ แ​ มลงวนั ก​ ไ​็ ม​อยาก​ตาย​จากช​ าตมิ​ ด​
ชาตปิ​ ลวก ​ช​ าตยิ ุง ​​และช​ าตแ​ิ มลงวัน ​เ​ชน ​เ​ราจ​ ะ​ตยี ุง​มนั ​
ก​็บินหนี ​ท​่ีบนิ หนี​กเ​็ พราะม​ ันก​ ลวั ว​ า ​มนั จ​ ะ​ตายจ​ ากความเ​ปน ยงุ
เกดิ ช​ าติหนา ม​ ัน​กเ​็ ปน ยุง​อีก ​ เ​พราะอ​ ปุ าทาน ​ ค​ อื ​ ก​ ารห​ ลง​
ยึดติดค​ ิดไ​ปว​ า ​ชาตยิ ุงด​ ี

๑๔๖ พระวจิ ติ รธรรมาภรณ์

​คนเ​รา​กเ​็ หมือนก​ ัน ​ท​ ี่เ​รา​เกดิ ​เปน​คน​ชาต​ิแลวช​ าติเ​ลา ​เ​วยี น​
วาย ต​ าย​เกดิ ​อยูเ​ ชนนี้​ก็​อาศัย​การท​ ี่​เรา​ม​อี ุปาทานห​ ลง​ยดึ ตดิ ​ไป​
วา ​ชาต​คิ น​ดเี ลิศ ​ประเสริฐ ​​จึงไ​มอ​ ยากต​ าย​จากค​ วาม​เปน ​คน ​ท​ ี่​
เราต​ อ งด​ นิ้ รน​ขวนขวายจ​ นสายตัว​แทบ​ขาด​ ก​เ็ พราะก​ ลัวจ​ ะต​ าย​
จากค​ วาม​เปน​ชาต​คิ น ​ ​หรือแ​ มกระทง่ั ส​ ตั ว​ท้ังหลาย ​ เ​ชน ​ ห​ ม​ า​
กา ​ไ​ก ​​เปน ตน ​ท​ ี่​มันไ​มย อม​อดตาย ก​ เ็ พราะ​มันก​ ลวั ​จะต​ าย​จาก​
ความเ​ปนช​ าตหิ มา ​เ​นือ่ งจาก​หลง​คิดวาช​ าตหิ มาด​ ีน​ ัน่ เอง

หากไม่มีบุญหรือกรรมอยา่ งอ่นื มาตดั รอนขดั ขวาง ก็จะทำใ
หก้ ลับชาตมิ าเกดิ เป็นชาตคิ นหรอื ชาติหมาเหมือนเดมิ

​อยา งน​ ้​ีเรียกวา ​ ม​ีความ​มืด​บอด ​​คือ ​​ม​ีอวชิ ชาค​ วาม​ไมร ู​
ปกปดส​ ตปิ ญ ญาไ​ว ​ ​เกดิ อ​ ปุ าทาน​การย​ ึดตดิ ไ​มใ​ ห​คิด​หาท​ างออก​
ไปจากค​ วาม​เปนมด ​​ความเ​ปน ป​ ลวก ​ค​ วามเ​ปนส​ ุนัข ​ค​ วาม​เปน ​
คน ​​ความ​เปนเ​ทวดา ​ห​ รอื แ​ มก ระทงั่ ​จาก​ความ​เปนพ​ รหม

​

หลักการทำบญุ และปฏบิ ตั ธิ รรมในชีวิตประจำวัน๑๔๗

ม​ นษุ ยโลก ​โ​ลกข​ องค​ วามเ​ปน ม​ นษุ ย

มนุษยโลก​เปน​ภพ​ภูมิ​ชั้น​กลาง​ท่ี​สัตว​ทองเ​ที่ยว​เวียน​วาย​ตาย​
เกดิ ​เปนภ​ พภ​ มู ิข​ องผ​ ​ทู ​่บี ำเพญ็ ​บญุ กุศล ​​คอื ​ใ​หทาน ​ร​ักษาศลี ​
บำเพ็ญ ส​ มาธภ​ิ าวนา​ตามสมควร​แกฐ​านะ ​ ​สำหรับม​ นษุ ยโลก​คง​
ไมต​ องก​ ลาว​ใหก วางขวาง​ออกไป ​เ​พราะเ​ราร​ูก​ นั ​ดีอ​ ยู​แลว ว​า ​เปน ​
อยา งไร ​​

ในท​ ี่น​ี้จะ​ขอ ก​ ลา วแ​ ตเพยี ง​ทท่​ี า น​จำแ​ นก​มนุษยไ​วเ​ปน ๔​ ​
ประเภท ​​คอื

(​๑​ )​​​ม​ นษุ ย​นรก ​จำพวก​คนท​ ี่​มค​ี วามเ​ปน ​อยูท​ ุกขท รมาน​
คนท​ ่ัวไป​ อยบู​ านอ​ ย​ูเรือน​ แต​เขาก​ ลบั ​ถูกจองจำ​ ติดคกุ ​ตดิ ​ตาราง​
ถกู ลงโทษ​ทรมานแ​ สน​สาหัส

​(​๒)​มนุษยเ​ปรต ​​จ​ ำพวก​คน​ท่เี​ปน อ​ ย​ลู ำบาก​อัตคัดข​ ัดสน
แสวงหา​ขา วป​ ลา​อาหาร ก​ วา ​จะ​ได​มาพ​ อป​ ระทงั ช​ วี ติ ​ก็​แสน​
จะลำบาก​ฝดเ​คือง ​ข​ ยนั ห​ าจ​ นส​ ายตวั แ​ ทบข​ าด ​ก​็ไม​พออ​ ยู​พอก​ นิ ​
มแ​ี ตค​ วามอ​ ดอยาก​ยาก​แคน

(​๓​ )​ ม​ นุษย​เ ดรัจฉาน จ​ ำพวกค​ นท​ ่​ตี อง​อาศยั ​คน​อืน่ จ​ ึง​จะ​
ดำรงชวี ติ อ​ ย​ไู ด ​ไ​มม ​สี ตปิ ญ ญาพ​ อท​ ี่จ​ ะค​ ิดท​ ำ​มาห​ าเลี้ยงชพี ​ดวยตน​
เอง​ใน​การป​ ระกอบ​อาชพี ก​ ส็​ ดุ แ​ ทแ​ ตว า​เขา​จะใ​หท​ ำอ​ ะไร ​​จะ​ชอบ​
ใจ​หรือ​ไมชอบใ​จ ก​ ​ต็ องก​ ม หนาท​ ำ​ไป ​​เหมอื น​หมู ​ห​ ​มา ​ก​ า ​ไ​ก ​ว​ัว​
ควาย ​บ​ า งค​ รงั้ บ​ างคราวก​ ็​ดรุ า ยเ​หมอื นสตั ว​เดรจั ฉาน

๑๔๘ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

​(๔​ )​ มนุษยภ​ ูต เปนม​ นษุ ย​จำพวก​ท่เ​ี ปน​คน​จรงิ ๆ​ ร​จู ักบ​ าป​
บญุ คณุ โ​ทษ ​ ​รูวา อ​ ะไร​ถกู อ​ ะไรผ​ ดิ ​ อ​ ะไร​ควร​ทำ​ไม​ควรท​ ำ ​ ​ม​ี
สตปิ ญญาใ​น​การ​ประกอบอ​ าชีพ ​​

ความ​แตก​ตาง​ของ​มนุษย​ขึ้น​อยู​กับ​บุญ​และ​กรรม​ของ​
แตละบคุ คล

​

เ​ทวโลก โลก​ของ​ผูเ​ขา​ถงึ
ค​ วาม​เปน​เทวดา อัน​นบั เ​นือ่ งใ​นส​ วรรค

​ ​
เทวโลกน​ นั้ ​แบง​ออกไปอ​ ีก​เปน ​๒ ร​ะดับ ​ค​ อื ​​โลก​ของเ​ทวดา​
เรยี กวา ​“ส​ วรรค” ​​​และโ​ลกข​ อง​พรหม เ​รยี กวา “​พ​ รหม​โลก”​
ส​ วรรคเ​ ปน ภ​ พ​ภมู ท​ิ ม่​ี ค​ี วามว​จิ ิตร​แตกตา ง​กนั ​ไปตามบ​ ญุ กศุ ล​
ของ​ผท​ู ีไ​่ ปเ​กิดบ​ น​สวรรค​ชนั้ น​ น้ั ๆ​​สวรรคเ​ปนท​ อ่​ี ยู​ข องเ​ทวดาม​ ​อี ยู ๖​ ​
ชัน้ ​​ดงั นี้
​

หลกั การทำบญุ และปฏิบตั ิธรรมในชวี ิตประจำวัน๑๔๙

​จาตุมหาราชกิ าภ​ ูมิ ​โ​ลก​ของเ​ทวดาช​ น้ั ​ท่ี ​๑ ​
​ ​
เทวโลก​ชน้ั น​ ้ม​ี ท​ี าว​มหาราชท​ ง้ั ๔​ ​เปน ใ​หญ​ปกครอง​เทพใ​น​
ทิศท้งั ๔​ เ​ราเ​รียก​เทวดาท​ ้งั ๔​ ​ทา น​นว​ี้ า ​“​ทา ว​จตุโลกบาล”​​แปล​วา​
เทวดาท​ ้งั ​๔ ผ​ ดู แู​ ล​โลก ​​ทา วม​ หาราช​ท้ัง ​๔ ​นเี้​อง ​เ​ม่ือพ​ ระพุทธเจา ​
ตรัสร​ใู หมๆ ​ ไ​ด​น อมนำ​บาตรม​ า​ถวาย​พระพทุ ธเจา ​ ​เพื่อ​รับอาหาร​
ม้อื แ​ รกจ​ ากต​ปุสสะ ​และภ​ ัลลิ​กะ ​ ส​ องพ​ อคาว​าณชิ ​ท่เ​ี ดนิ ทาง​
ผานมาพ​ บพ​ ระพุทธเจาห​ ลงั ก​ ารตรสั รู ​ ต​ อน​แรกท​ า วม​ หาราชไ​ด​
นอมนำบ​ าตร​ท่​ที ำ​ดว ย​แกวมรกตม​ าถวาย ​แ​ ตพ​ ระพุทธเจา ​ไม​ทรง​
รับ ​​จะเ​พราะ​เหตุไรไ​มอ​ าจ​ทราบ​ได ​​อาจ​ทรงเ​ห็นวา​เปน ของ​มคี​ า ​
มาก​เกินไป ไ​ม​เหมาะสำหรบั ​นักบวช​อยางพ​ ระองคก​ ็ได ​จาก​นนั้ ไ​ด​
นอ มนำ​บาตรท​ ​่ีทำ​ดวยศ​ ิลาม​ า​ถวาย ​ พ​ ระพทุ ธ​เจา ของ​เรา​จึง​ทรง​
รับ​ไว ​ท​ า ว​มหาราชท​ ัง้ ​๔ ​นำ​บาตรม​ าอ​ งค​ละ​ใบ ​ร​วมเปน ​๔ ​ใบ​
แลว​พระพุทธองค ไ​ดอ​ ธษิ ฐาน​ประสาน​ใหเ​ หลือ​เพียงใ​บเ​ดียว ​​

​ในย​ ุคห​ ลัง​จึงน​ ิยมท​ ำ​บาตร ใ​ห​ม ี​รอยตะเขบ็ ​แบง ​เปน​
สว นๆ​เ​หน็ จ​ ะ​ถอื ค​ ต​มิ าจากก​ ารป​ ระสาน​บาตร​ศลิ า ​๔ ใ​บใ​ห​เหลือ​
ใบเ​ดียว​ของ​พระพทุ ธองค​น้กี​ ระมงั

เรอ่ื งท้งั หมดน​ อี้​ ย​ูใน​คมั ภีรท​ าง​ศาสนา อาตมาน​ ำม​ าเลา ​
ใหโ ยม​แม​ใหญ​ฟง อาจ​ดูเปน เร่ือง​นาอ​ ศั จรรย แตก​ ​เ็ ปนเรื่องท​ ​่ี
ถูก​บันทึกไ​วจ​ รงิ ​โดยพระส​ งฆ​ส มยั พ​ ระพุทธเจา

๑๕๐ พระวจิ ิตรธรรมาภรณ์

​เทวดาท​ อ่​ี ย​ูเ ทวโลกช​ ัน้ ​จาตุมหาราชิกาน​ ี้ ​มค​ี วาม​ใกลช​ ิด
กับ​มนษุ ยม​ ากท​ ีส่ ุด ​​มคี​ วาม​เปน อ​ ย​ูคลาย​มนษุ ย ​และ​ใหคณุ ใ​หโทษ​
แกม​ นุษย​ไดง​าย​ ชื่อเ​ทวดาช​ ้ัน​น​ที้ เ​่ี ราค​ นุ หู​มาก ​ค​ อื ​​พระภูมเ​ิ จา ​
ที่ ​​เทวาอ​ ารกั ษ ​ร​ุกขเทวดา ​​อากาสเ​ทวดา ​ท​ าวจ​ ตุโลกบาล​
ยมฑูต ​พ​ ระ​ยายม ​​พระยา​ยมราช ฯ​ ลฯ ​แ​ ลว แ​ ตเ​ราจ​ ะเ​รยี กก​ นั

​
เกย่ี วกบั เ​ทวดาใ​น​ชัน้ น​ ี้ ม​ ีเ​ร่อื งเลา​อยูใ​ น​พระไตรปฎ ก​ วา
พระภกิ ษุร​ปู ​หนง่ึ จ​ ะต​ ัดต​ น ไม​ ที่​เปน ​วิมานข​ อง​รุกขเทวดา​ตน​หนง่ึ ​ไป​
สรา ง​กุฎี ​​เทวดาห​ า ม​วา “​​ทาน​ตองการจ​ ะท​ ำท​ อี่​ ย​ทู า น ​ กอ​็ ยาไ​ด​
ทำลาย​ท่ีอ​ ยูข​ องเ​ราเ​ลย”​ ​ ​พระภกิ ษร​ุ ปู น​ ้นั ​ไม​ใ สใ​จค​ ำ​รองขอข​ อง​
เทวดา ​​ได​ตัดต​ นไม​ลง ​แ​ ละ ​ฟน ​แขน​ทารกล​ กู ​ของเ​ทวดา​นน้ั ข​ าด​
เทวดา​คดิ จ​ ะต​ บ ​ภิกษุ​น้ันใ​ห​ต ายคามอื ​ก็​กลบั ​ไดค​ ิดวา​จะ​เปนบ​ าป​

นอกจาก​นั้น ​กจ็​ ะ​ไมไดเ​ ขา ไปท​ ป่ี ระชมุ เ​ทวดา​ทุกๆ​ ​ ๑๕ ​ วนั
วาก​ ัน​วา ​ ร​ุกขเทวดาก​ ม​็ ​ีรุกขธ​ รรมท​ ี​่ประพฤต​ริ วม​กนั ​ ร​ุกขธ​ รรม
หรอื ธ​ รรมะ​ของรุกขเทวดาทีว่ า น​ ั้นก​ ็​คือ ​ ​ถา ​ตนไมซ​ ่งึ เ​ปน ​วมิ าน​
ของเ​ทวดาถ​ ูก​มนษ​ุ ยต ดั ​ ก​ ​็จะไ​มโ​ กรธ​ ไมค ดิ รายต​ อ ​ผตู​ ัด
หากร​ุกขเทวดา​ตนใ​ด​โกรธ ​และ​ทำรา ยผ​ ทู ำลายว​มิ าน​ของต​ น ​​ก​็จะ​
ไมไ ดเ​ขาสูท​ ีป่ ระชมุ ​ของ​รกุ ขเทวดา ​

นเ้​ี ปน ​รกุ ขธ​ รรม​ของ​รกุ ขเทวดา