8ผูเคยกระทําผิดสังคมควร ฿หอภัยละเหในคุณคา
ได การชวยกนั ฟน คณุ คามิใหอาชญากรกระทาํ ความผิดซํ้าเปน การลดจาํ นวน
อาชญากรท่มี ีอยู พรอมๆ กับเปนการชว ยยกระดับความปลอดภัยในชวี ิตและ
ทรัพยส นิ ของประชาชนในภาพรวมดว ย
การปรับรากฐานความคิดของสังคม
จากปฏญิ ญาสากลวา ดว ยสทิ ธมิ นษุ ยชนของสหประชาชาติ ขอ ที่1 กลา ว
วา “มนุษยทง้ั หลายเกิดมาอสิ ระเสรีและเทา เทยี มกันทงั้ ศักดิ์ศรแี ละสิทธิ ทกุ
คนไดร บั การประสทิ ธปิ ระสาทเหตผุ ล และมโนธรรม และควรปฏบิ ตั ติ อ กนั อยา ง
ฉนั ทพ น่ี อ ง” ไดช้ใี หเ ห็นถงึ “คุณคา” ของมนุษยท ไี่ มมเี งอ่ื นไขของความไม
เทาเทียมกันเขามาเกี่ยวของ อันเปนท่ีมาของแนวคิดการปกปองสิทธิและ
เสรีภาพของประชาชนตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญของเกือบทุกประเทศท่ัว
โลกสทิ ธิมนษุ ยชนจงึ เปนเร่อื งสําคัญสําหรบั “คน” ทุกคนท่ตี องอยรู วมกันใน
สงั คม
คนทกุ คนทอี่ ยใู นผนื แผน ดนิ ไทย จงึ ควรไดร บั การปฏบิ ตั ใิ นฐานะมนษุ ย
อยางเทาเทียมกันตามหลักสิทธิของมนุษยชนทุกคนควรไดรับความคุมครอง
สิทธิมนุษยชนและเสรีภาพขั้นมูลฐานอยางเสมอภาคและเทาเทียมกันทุกกลุม
คนในสงั คม ไมว า จะเปน คนปกติ คนพกิ าร หรอื คนดอ ยโอกาสทางสงั ค
มอน่ื ๆ เชน ผูตองขังควรไดร ับการดูแล คุมครองและใหโอกาสโดยรฐั เชน
เดยี วกนั
87
สังคมนาอยู
“ผทู เ่ี คยกระทาํ ความผดิ ” กเ็ ปน มนษุ ยเ ชน เดยี วกนั เขาเปน คนที่ “เคย”
กระทําความผิด ซ่ึงหากสังคมใหโอกาสและใหเกียรติเขาอยางท่ีควรจะเปน
แนนอนวาโอกาสที่เขาจะสามารถกลับตัวเปนคนดีของสังคมยอมเกิดขึ้นได
อยางไรก็ตาม ในขณะเดียวกันเราก็คงตองควบคุม ระมัดระวัง และลงโทษ
การกระทําที่ไมถูกตองของเขาอยางเหมาะสม เพื่อมิใหเขากลับไปกระทําผิด
ซํ้าอีก
ปรัชญาความคิดทีถ่ กู ตอ งคอื การใหค วามเสมอภาคแกท กุ คนซึง่ จะลด
ความเหน็ แกต วั ทม่ี อี ยใู นมนษุ ยล งและเหน็ แกป ระโยชนข องเพอ่ื นมนษุ ยม ากยง่ิ
ขึน้ อันจะชว ยใหก ารกระทาํ ผิดของผูที่เคยกระทําความผิดมจี ํานวนลดลงได
การเปด โอกาสแกผ กู ระทําผิด
สังคมควรเปดโอกาสใหแกผูท่ีเคยกระทําความผิดดวยการไมมองวาเขา
เปน “พลเมอื งช้ันสอง” โดยรวมมอื กนั ระหวา งองคกรภาครัฐ องคก รเอกชน
ชมุ ชน และประชาชนทกุ ๆ คน เพ่อื ใหเ ขาสามารถกลบั เขามาอยูในสงั คมได
อยางมีเสถียรภาพมากเทาที่จะสามารถเปนไปได อาทิ
1.การใชร ะบบประกนั คณุ ภาพผตู อ งขงั เพือ่ เพมิ่ โอกาส
ในการมีงานทํา
ผูที่เคยกระทําผิดควรไดรับการปกปองในเรื่องของสิทธิการทํางานที่
เทาเทียมกับคนอ่ืนๆ ในสังคม
88
8ผูเคยกระทําผิดสังคมควร ฿หอภัยละเหในคุณคา
ผมขอเสนอวา กรมราชทณั ฑค วรออกใบประกาศนยี บตั รเพอ่ื รบั รองความ
ประพฤติของผูตอ งขัง โดยท่ผี ูตองขังสามารถใชใบนี้รว มกบั ใบวุฒบิ ัตรตา งๆ
ในการสมคั รงานไดเ ทา เทยี มกบั คนอน่ื ๆ ในสงั คม หรอื อาจมเี งอ่ื นไขทแ่ี ตกตา ง
ในการควบคมุ ความประพฤตอิ ยา งใกลช ดิ เพอ่ื สรา งความมนั่ ใจใหก บั ผปู ระกอบ
การ ก็จะเปนการประกันโอกาสการมีงานทําของผูที่เคยกระทําความผิดได
มากข้ึน
2.การเพมิ่ บทบาทการมสี วนรว มในชมุ ชน
การกลบั ไปมสี ว นรว มในการพฒั นาชมุ ชนผา นการสรา ง “ชมุ ชนเขม แขง็ ”
ทป่ี ระชากรเปลย่ี นจากเปน “ผูร อรับความชว ยเหลือ” มาเปน “ผูม ีสวนชวย
เหลอื ” และเปด โอกาสใหช มุ ชนทมี่ ผี เู คยเปน ผตู อ งหาทป่ี รารถนา กลบั ใจกระทาํ
ความดี มีโอกาสกลับมาพัฒนาชุมชนของตนเอง โดยหนวยงานรัฐทเี่ ก่ียวขอ ง
อาจตง้ั โครงการ ตอนรบั กลับบา น ใหค นเหลานม้ี ีโอกาสกลบั มาเปน สว นหนงึ่
ของชมุ ชน และเปด โอกาสใหค นเหลา นีม้ ีสวนรวม ในการพัฒนาและสอดสอ ง
ดแู ลภยั ท้งั ภายในและภายนอกท่ีจะเขา มาคกุ คามชุมชนโดยเฉพาะ เรื่องของ
ยา เสพยตดิ อาชญากรรม และเปน แบบอยา งทดี่ ีแกเ ด็กรุน ตอ ๆ ไปทีไ่ มค ดิ
จะกระทําความผิด
3. รฐั ควรจดั ใหม โี ครงการ “เหน็ คณุ คา ” ผทู เี่ คยกระทาํ ความผดิ
รัฐควรจัดใหมีการรณรงคเพื่อใหคนในสังคมมีทัศนคติที่ดีตอคนที่เคย
กระทําผิด และเพื่อใหคนท่ีเคยกระทําผิดนั้นยังคงเห็นคุณคาตนเอง เห็น
89
สังคมนาอยู
คุณคาผูอ่ืน ไมคิดรายตอกัน ซึ่งจะมีสวนชวยในการพัฒนาลักษณะนิสัยและ
พฤตกิ รรมของเราใหก ลบั เปน คนดี ไมก ระทาํ ความผดิ ซาํ้ ได รฐั อาจจะทาํ การ
ประชาสัมพันธผานสื่อของรัฐเชนเดียวกับการรณรงคใหคนในสังคมไมรูสึก
รังเกียจเดียดฉันทค นเปนโรคเอดส เพือ่ ใหเ กดิ การยอมรับและยงั คงเหน็ คุณคา
วา คนเหลาน้ีสามารถกระทาํ สงิ่ ทดี่ ใี หก ับสงั คมไดม ากมายเชน กัน
นอกจากนี้ ควรมกี ารใหร างวลั และยกยอ งผกู ระทาํ ความผดิ ทก่ี ระทาํ ความ
ดีใหกบั สงั คม หรอื แสดงการ กลับใจใหมที่ปรารถนาจะกระทําความดี เชน
เปน ผูต องขงั ที่เรยี นจนจบมหาวิทยาลยั มนี สิ ยั เรียบรอย หรือเปน ผทู ี่มนี าํ้ ใจ
ชว ยเหลอื ผอู น่ื เสมอ เปน ตน โดยอาจใหร างวลั ยกยอ งชมเชย หรอื สมั ภาษณ
ออกรายการโทรทัศน และใหบคุ คลตัวอยางเหลานเี้ ปนแบบอยา งจะเปน กําลัง
ใจแกผ ตู องขังรนุ ตอๆ ไปในการกระทําความดี
สังคมทมี่ คี วามสุขคือ
สงั คมที่เห็น “คน” มคี ณุ คา
สิ่งที่ปรารถนาของคนในทกุ ๆ สงั คมคอื สงั คมท่ที ุกคนสามารถดาํ เนิน
ชวี ติ อยา งมคี วามสขุ ตามอตั ภาพทเี่ ขาควรเปน มสี นั ตภิ าพระหวา งกนั ไมม กี าร
แกง แยง ไมม ีการเบียดเบียน มีแตความเอ้ืออาทร ความรกั การใหอภัย และ
การสรางประโยชนใหแกกันซึ่งเราคงเคยคิดวาสังคมท่ีกลาวน้ันเปนเพียง
“สงั คมในฝน ” หรือ “ยูโทเบยี ” ที่ “เปนไปไมไ ด” ในโลกแหง ความเปน จริง
เพราะเมอ่ื พจิ ารณาสภาพรอบตัว เราคงเห็นวาสังคมเรมิ่ เลวรา ยลงไปทุกขณะ
คณุ ธรรมและจรยิ ธรรมของสังคมเส่อื มทรามลงอยา งรวดเร็ว ความเหน็ แกตัว
90
8ผูเคยกระทําผิดสังคมควร ฿หอภัยละเหในคุณคา
ไดเพิ่มความรอนแรงสูงขน้ึ ความรังเกียจเดียดฉันท การใสรายปา ยสี ความ
ไมไวเนือ้ เช่ือใจมอี ยทู ั่วไปจนกลายเปน เรอ่ื งปกติในการดาํ เนนิ ชีวิต สงั คมให
เกียรตกิ ันนอยลงแตแ ขง ขนั และชว งชงิ เพ่อื ใหต นเปนผชู นะมากขน้ึ
ปจ จบุ นั นสี้ งั คมมเี พยี งเสน แบง แหง “ผชู นะ” และ “ผแู พ” โดยทภ่ี าพของ
“ผูเสียสละ” ผูใหหรือผูชวยเหลือไดลบเลือนลงไปทุกขณะ เกือบทุกคน
ปรารถนาทจ่ี ะเปน “ผูรับ” มากกวา “ผใู ห” ปรารถนาท่ีจะตักตวงความ
พงึ พอใจใสต นเองมากกวา เจอื จานหรือเผือ่ แผสูผอู ืน่ เพราะเรา “กลัวอด”
มากกวา “ยินดีอด” ลักษณะสังคมเชน นี้เองทเี่ ปนตน เหตใุ หชีวิตของเราทุกๆ
คนไรซึ่งความสุขในจติ ใจ ผมขอยํา้ วา “ชวี ติ ของเราทกุ คนมีคณุ คา” ไม
ยกเวน เลยแมแ ตชวี ิตเดยี ว หากเราดาํ เนนิ ชวี ิตดวยการแกงแยงชงิ ดีดว ยการ
เอารดั เอาเปรยี บกนั และกนั สงั คมของเรากจ็ ะปราศจากความสงบและสนั ตสิ ขุ
ทเี่ ราทุกคนปรารถนา
สิ่งที่ผมปรารถนาจะเห็นอยางเปนรูปธรรมขึ้นในสังคมไทยก็คือ การท่ี
คนไทยทุกๆ คนสามารถปรับกระบวนทัศนปรัชญาการมองโลกใหสอดคลอง
กับการเห็นคุณคาที่มีตอเพื่อนมนุษยและแสดงออกเปนการกระทําตอกันอยาง
ใหเ กยี รตใิ นฐานะเปน “มนษุ ย” โดยไมม เี หตผุ ลอนื่ ไมว า เขาจะเคยมพี ฤตกิ รรม
ท่ีผดิ ขนาดไหน
เม่ือเขาปรารถนาจะกลับตัวเปนคนดี สังคมและเราทุกคนตองพรอม
เสมอทจ่ี ะให “อภยั ” และให “โอกาส” แกเ ขาท่จี ะกระทาํ ความดีไดเสมอ
ตีพิมพล งในหนงั สอื พมิ พมติชน
วนั พธุ ที่ 20 สิงหาคม พ.ศ. 2540
91
໹š àÃÍ×è §·Õè¨Òí ໚¹·Õè·¡Ø ½†Ò·Õàè ¡ÕÂè Ǣ͌ §
ÃÇÁ件֧¾Ç¡àÃÒ·¡Ø æ ¤¹
¨ÐμÍŒ §ªÇ‹ ¡ѹÊÌҧ¤Ò‹ ¹ÔÂÁãËÁ‹
ãË¡Œ ºÑ ¤¹ä·Â·é§Ñ »ÃÐà·
ÈãËÊŒ ÒÁÒöÂÍÁÃºÑ ¼ÙÍŒ ×è¹
ã¹ÊÀÒ¾·Õáè μ¡μ‹Ò§¨Ò¡àÃÒä´Œ
´ŒÇ¡ÒÃʧ‹ àÊÃÁÔ ãËàŒ ¡´Ô
¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§·Ò§¾Äμ¡Ô ÃÃÁ
¢Í§¤¹ä·ÂãËŒ´¡Õ Ç‹Òà´ÁÔ
¡íҨѴÍÔ·¸Ô¾Å¢Í§Í¤μ·Ô Ò§ªÒμԾѹ¸Ø
áÅЪ¹ª¹éÑ ·Ò§Êѧ¤ÁãËËŒ Á´ä»
9
ลบคา นยิ มอคติทางเชืๅอชาติ
กอนความสัมพนั ธตกสลาย
สังคมนาอยู
นับวาเปนประสบการณทางประวัติศาสตรชาติไทยที่ดีกวาหลายชาติที่
ประเทศไทยนนั้ ไมเ คยมปี ญ หาในเรอื่ งของความสมั พนั ธท างเชอื้ ชาตกิ บั ประเทศ
เพ่ือนบานหรือแมแตกับชนกลุมนอยกลุมตางๆ ภายในประเทศอยางรุนแรง
คนไทยเปนคนท่รี กั ความสงบ ไมชอบความรนุ แรงและไมชอบความขดั แยงจะ
เหน็ ไดว าชนกลมุ นอย ในประเทศกส็ ามารถอยูไดอ ยางกลมกลืนมาโดยตลอด
รวมไปถึงความสัมพันธกับตางประเทศ ประเทศไทย ก็สามารถสรางความ
สมั พนั ธท ดี่ กี บั ประเทศสว นใหญใ นโลกไดอ ยา งไมม ปี ญ หาความขดั แยง ในความ
แตกตา งทางเชื้อชาติ วัฒนธรรมและศาสนาอยา งรนุ แรงแตอยา งใด
ถึงกระนัน้ มเี ร่อื งท่ีสาํ คัญเร่อื งหนึง่ ทีค่ อนขา งนาเปนหว งแมวาลักษณะ
นิสยั คนไทย จะเปน คนที่ไมชอบ ความขัดแยง แตสามารถกลา วไดวาคนไทย
บางสว นยงั มลี กั ษณะนสิ ยั ประจาํ ชาตทิ ตี่ อ งรบี แกไ ข นนั่ คอื คนไทย ยงั คงสะสม
ความรสู ึกอคติทางชาติพนั ธหุ รือท่มี นี ักมานุษยวทิ ยาเรียกวา ethnocentrism
ตอ คนบางกลมุ โดยไมร ตู วั การแสดงออกทเ่ี หน็ ชดั ในปจ จบุ นั กค็ อื การใชภ าษา
ในการส่ือสาร ไมวาจะโดยผานทางส่ือมวลชน โทรทัศน หนังสือพิมพ
โฆษณาตางๆ โดยท่ีการใชค าํ พูดหรือการแสดงออกหลายคร้ังไมไ ดระมดั ระวงั
ไมใ หเกี่ยวของกบั การดหู มิ่นตา งชาติ หรอื คนกลุมนอยในประเทศการกระทํา
เชน นอี้ าจจะทาํ ใหเ กดิ ปญ หาในเรอื่ งความสมั พนั ธข นึ้ มาได ถา เราไมร ะมดั ระวงั
94
9ลบคานิยมอคติทางเชๅือชาติกอนความสัมพันธตกสลาย
สื่อมวลชนไทยโดยเฉพาะหนังสือพิมพและโทรทัศนจําเปนตองใหเกียรติ
และใหความสาํ คัญตอ การใชค าํ ที่ กลา วถงึ ประเทศเพื่อนบานมากยิ่งข้นึ การ
ใชค าํ ทผ่ี า นมา เชน คาํ วา ไอก นั ไอย นุ ไอบ ินส อาบงั หรือการ ใชค ําพดู
ในลักษณะเชิงโจมตี ดหู มิน่ ดูแคลนประเทศอนื่ ๆ อยางไมส มเหตุสมผล
หรอื ไมไ ดร กั ษาไวซ งึ่ ความสมั พนั ธอ นั ดี สงิ่ นเี้ ปน สงิ่ ทแ่ี สดงออกตอ สาธารณชน
อยา งชดั เจนผลทเี่ กดิ ขน้ึ คอื คนทร่ี บั ขา วสารไดร บั ขอ มลู ขา วสารทค่ี ลาดเคลอ่ื น
จากความเปน จรงิ และไดร บั ทศั นคตทิ สี่ ว นหนง่ึ เปน ผลมาจากอคตเิ ชงิ ชาตพิ นั ธุ
ไมรูตัว ทาํ ใหมองชนชาตินน้ั ดว ยทศั นคติท่ีดหู มน่ิ ดแู คลน และในทางกลบั กัน
ความรสู กึ ของชนชาตเิ หลา นัน้ ก็ยอ มจะรูส กึ ไมดีตอ ประเทศไทยดว ยเชน กนั
นอกจากนใี้ นสอ่ื โทรทศั นแ ละละครโทรทศั นไ ทยหลาย ๆ เรอื่ ง เราจะเหน็
ถงึ การดหู ม่ิน เหยยี ดหยาม คนดอ ยโอกาสในสังคม การดูถกู คนตางเชือ้ ชาติ
หรอื คนกลมุ นอ ยในสงั คม เชน การดหู มนิ่ เหยยี ด หยามคนอสี านโดยการเรยี ก
ชือ่ เปนประเทศเพอื่ นบา นเรา การใหต วั แสดงตา งเชือ้ ชาติ เลนในบทบาทที่ดู
ตาํ่ ตอยกวา หรือแมกระทั่งการเรียกคนพกิ ารวา “ไอเป” “ไอบอด” เรยี ก
คนจนี วา “ไอลูกเจก” เหลา น้เี ปน การแสดงออกทบี่ งชี้ถึงการแบง ชนชัน้ ใน
สังคม การรงั เกยี จคนจน การดถู กู หรือลอเลยี นชนช้ันท่ีแตกตางจากคนสว น
ใหญข องประเทศ
หรอื แมแ ตต วั นกั การเมอื งเองในหลาย ๆ ครงั้ กย็ งั หลดุ คาํ พดู ทแี่ สดงออก
ถึงการดูหมิ่นเหยียดหยามและกระทบกระเทือนความสัมพันธระหวางประเทศ
หลายคร้ังเปนการละเมิดสิทธิมนุษยชนการใชคําพูดในรัฐสภาตองระมัดระวัง
ตองใหเกียรตปิ ระเทศเพ่ือนบาน อยา พูดลอเลยี นตามความเคยชนิ
95
สังคมนาอยู
เราสามารถอธบิ ายถงึ สง่ิ ทเี่ กดิ ขนึ้ นจ้ี ากขอ เทจ็ จรงิ ทไี่ ดจ ากการศกึ ษาของ
นกั มานษุ ยวทิ ยา กลา วไวว า การแสดงออกเชน นข้ี องกลมุ คนในสงั คมมาจาก
การที่มนษุ ยโ ดยท่ัวไปมักมคี วามรสู กึ วาตนเองดีกวา หรือเหนอื กวาผูอ ่นื ความ
เคยชินประกอบกับการปลูกฝงคานิยมอยางธรรมชาติทําใหคนมักคิดวา
วฒั นธรรมของตนดีกวา ของคนอ่นื สิ่งนี้มกั จะเปน เหตุใหป ระเมินคณุ คาของ
สงั คมอน่ื ๆ โดยใชตวั เองเปนมาตรฐาน เกิดการยกตัวเองและเหยยี ดผูอื่น ซงึ่
ผลในแงล บท่เี กิดขึน้ แลวในหลายๆ ภูมิภาคในโลกกค็ ือ อคติเหลา นี้เปนพ้นื
ฐานกอ ใหเกดิ ความขดั แยง เกิดการใชค วามรนุ แรง การประหตั ประหารฆา
ฟน จนถงึ สงครามระหวา งเช่อื ชาติและเผาพนั ธไุ ด
ถงึ เวลาแลวท่ีเราจะตอ งตระหนกั ใหม ากขึ้นวาคําพูดเล็กๆ นอยๆ การ
แสดงออกท่ีไมไดต้ังใจนี้เปนเร่ืองท่ีละเอียดออนมาก ความสัมพันธระหวาง
ประเทศ ความสัมพันธทางชนชั้นและเช้ือชาติท่ีแตกตางกันนั้นเปนเรื่องที่
ประเทศไทยตอ งแสดงออกอยางรอบคอบ การใชภ าษาและการแสดงลักษณะ
ทา ทางท่ีไมไ ดร ะมดั ระวังอาจกอ ใหเ กดิ สมั พนั ธภาพทแี่ ตกราวไดอ ยา งไมรูต ัว
การควบคมุ ไมใ หม กี ารแสดงออกอยา งไมส มควรนเ้ี ปน เรอ่ื งทจี่ าํ เปน ทท่ี กุ
ฝา ยทเี่ กย่ี วของ ไมว าจะเปน กบว. สื่อมวลชน ท้ังหนังสือพมิ พ และวิทยุ
โทรทศั น และรวมไปถึงพวกเราทุกคนๆ คนจะตองชว ยกันสรา งคานิยมใหม
ใหกับคนไทยทั้งประเทศ ใหส ามารถยอมรบั ผูอื่นในสภาพทแ่ี ตกตา งจากเราได
ดว ยการสง เสรมิ ใหเ กดิ การเปลยี่ นแปลงทางพฤตกิ รรมของคนไทยใหด กี วา เดมิ
กําจัดอิทธิพลของอคติททางชาติพันธุและชนชั้นทางสังคมใหหมดไปซึ่ง
ส่ือมวลชนและผนู าํ ทางความคดิ ของคนในสงั คมจะเปนผทู ม่ี อี ิทธพิ ลอยา งมาก
96
9ลบคานิยมอคติทางเชๅือชาติกอนความสัมพันธตกสลาย
ในการสรา งใหเ กดิ ภาพพจนใ หมใ หท กุ ฝา ยเหน็ วา คนทกุ คนในทกุ สงั คมและทกุ
เชอื้ ชาตมิ ศี กั ดศิ์ รเี ทา เทยี มกนั โดยจาํ เปน ตอ งมงุ สรา งใหเ กดิ ความรู ความเขา ใจ
และการยอมรับในความแตกตางหลากหลายของมนษุ ยม ากยง่ิ ขึน้
รว มมอื กนั ตง้ั แตว นั นท้ี จี่ ะลบอคตเิ ชงิ ชาตพิ นั ธใุ หห มดสน้ิ ไปเพอื่ เสรมิ สรา ง
ความสมั พนั ธอันดีระหวางกัน เพ่ือเราจะไดส ามารถเรียนรูแ ละทําความเขา ใจ
กับวิถีทางของคนในสังคมอื่นความเขาใจและการยอมรับในความหลากหลาย
นน้ั จะชว ยใหเ รารจู กั อดทนและอดกลนั้ ตอ ความคดิ และพฤตกิ รรมทแี่ ตกตา งไป
จากเราในทส่ี ดุ ประเทศอน่ื กจ็ ะสมั ผสั ไดว า ประเทศไทยเปน ประเทศทยี่ กยอ งให
เกียรติผูอ่ืน เคารพในสิทธิมนุษยชน และรักการอยูรวมกันอยางสันติดวย
ความจริงใจอยา งแทจริง
ตพี มิ พลงในหนังสอื พิมพสอื ธรุ กิจ
วันพธุ ท่ี 23 สิงหาคม พ.ศ. 2538
97
»ÃЪҪ¹·¡Ø æ ¤¹
¤Ç÷ըè ÐÁ¤Õ ÇÒÁ¤´Ô à˹ç
áÅÐèŒÙ ¡Ñ ãªàŒ ËμؼŢͧμ¹àͧ
ã¹á¹Ç·Ò§»ÃЪҸԻäμÂãËŒÁÒ¡·èÊÕ ´Ø
à·Ò‹ ·è¨Õ ÐÁÒ¡ä´Œ
â´Âà¤Òþã¹ÊÔ·¸Ô àÊÃÕÀÒ¾
10
เหตุละผลประชาธิปไตย
ประชาชนควรเรยี นรูเพ่ือฝา วกิ ฤต
สังคมนาอยู
ในชว งวกิ ฤตของประเทศ คนในสงั คมมกั จะใชอ ารมณค วามรสู กึ นาํ หนา
ความจรงิ เพราะขาดความม่ันคง เกดิ ความกลวั ในความไมแ นน อน และ
ความตกตํา่ ของชีวติ สิง่ ทีเ่ กิดข้นึ คอื การ กลาวโทษกันและกนั การเอาเปรียบ
กนั การถกู ปลุกกระแสใหเกดิ ความขัดแยงกันอยา งไมม เี หตผุ ล ทาํ ใหการแก
ปญหาท่ีเกิดขึ้น เปนไปดวยความยากลําบากเพราะไมไดรับความรวมมือและ
ความเชอื่ มนั่ ในการแกป ญ หาทง้ั ๆ ทใี่ นความเปน จรงิ ปญ หาของประเทศตอน
น้ตี องการความรว มแรงรวมใจ ความเปนเอกภาพและพลังแหง ความสามัคคี
ในการชว ยคดิ ชว ยกันฝาฟน วกิ ฤตที่เกิดขน้ึ ดงั นั้น หากทกุ ฝา ยหนกั แนนใน
เหตุผลและหวงั ดตี อประเทศชาตริ ว มกนั แมเหตุผลจะแตกตา งกัน เราจะ
สามารถนาํ พาประเทศไปสูส ่ิงทด่ี ไี ด
ทางออกของประเทศในขณะนี้ทางหนงึ่ ก็คอื สังคมไทยควรเรียนรูทจี่ ะ
ดาํ เนนิ ชวี ติ ทแ่ี สดงออกถงึ “อดุ มการณป ระชาธปิ ไตย” ประชาชนทกุ ๆ คนควร
ท่ีจะมีความคิดเห็นและรูจักใชเหตุผลของตนเองในแนวทางประชาธิปไตยให
มากทส่ี ุดเทา ทีจ่ ะมากได โดยเคารพในสทิ ธิ เสรีภาพ และความเสมอภาค
ของบุคคลอ่ืน อันเปนการสะทอนถึงความปรารถนาของเราท่ีมีตอราง
รัฐธรรมนูญฉบับใหมท่ีมีความเปนประชาธิปไตยมากขึ้นตามท่ีเราปรารถนา
และนําไปสูการสรางความเช่ือมั่นในการแกปญหาเศรษฐกิจของประเทศดวย
อาทิ
100
10เหตุละผลประชาธิปไตย ประชาชนควรเรียนรูเพ่ือฝาวิกฤต
ประชาชนควรเรยี นรทู จ่ี ะสรา ง
“เอกภาพในความหลากหลาย”
เราจะเหน็ การกลา วทาํ นองลอ เลยี นหรอื เหยยี ดหยามฝา ยทมี่ คี วามคดิ เหน็
ไมต รงกนั อยา งคอ นขา งเสยี หาย เชน นกั การเมอื งบางทา นไดร บั การตงั้ ฉายา
นามวาเปนจระเขขวางคลอง ไดโนเสารเตาลานป ทงั้ ๆ ทเ่ี ขาออกความคิด
เหน็ อยา งเสรตี ามวถิ ที างระบอบประชาธปิ ไตย ซง่ึ โดยหลกั การทถี่ กู ตอ งแลว เรา
จาํ เปน ตอ งเคารพความคดิ เหน็ ได โดยพยายามดาํ รงเอกภาพในความแตกตา ง
ไปดวยพรอ มๆ กัน (unity in diversity) คอื ยอมรับและเปด โอกาสใหเกดิ การ
แสดงความเหน็ การวพิ ากษวจิ ารณ โดยใชเ หตผุ ลอยาง
อิสระสังคมควรเปดออกในการใหเกียรติ คนอยา งเสมอภาคโดยไมถ ือวา
ใครเปนศัตรู แมความคิดเห็นตางกนั แตท กุ คนยนิ ดีเปด ใจกวา งรบั ฟง และ
101
สังคมนาอยู
โตแยงหรือเห็นดวยอยางสมเหตุสมผล คนในสังคมตองมีอุดมการณแหง
ประชาธิปไตย รกั อสิ ระและเสรภี าพ ไมท ําลายลางความคดิ เห็นอืน่ ทขี่ ัดแยง
กบั ตนดว ยวิธกี ารรุนแรง หรอื วิธีการสกปรก โดยเฉพาะในมมุ มดื ทไี่ มมใี ครรู
แตค วรจะเปด เสรที างความคดิ เพอื่ ใหค วามคดิ ทด่ี กี วา นน้ั เปน “ฝา ยชนะ” คอื
ไดรับการยอมรับและถูกนํามาใช โดยที่ความคิดน้ันไมไดทําใหใครไดรับ
อนั ตราย หากคนในสงั คมไปในทิศน้ี ในทีส่ ุดสงั คมนน้ั ก็จะเปนสังคมท่ดี าํ รง
อยดู ว ยปญ ญา เปน สงั คมท่ีมีความศิวิไลซ
“พาหะ” สําคัญท่ีจะทําใหคนในสังคมตีตราคนไปทางใดที่สําคัญคือ
ส่อื มวลชน ดังนั้นสื่อมวลชนจงึ ตองทําหนาท่ีของตนอยา งรอบคอบ เพ่อื มงุ
หมายสรางเอกภาพใหเกิดข้ึนแกภาพรวมมากกวาสรางความขัดแยงท่ีรุนแรง
ขนึ้ อนั ไมก อใหเ กิดประโยชนท่แี ทจริงในบน้ั ปลาย สือ่ มวลชนควรทาํ หนาที่
เสนอขอ เท็จจริงใหก ับมวลชนใหเกดิ “เอกภาพ” ในความหลากหลายในสงั คม
ใหม ากทสี่ ดุ ประชาชนควรเปลยี่ นปรชั ญาความคดิ โดยการใช “เหตผุ ล” เหนอื
“อารมณความรูสึก”
ระบบสังคมและระบบการศึกษาท่ีเนนใหนบนอบเช่ือฟงผูหลักผูใหญ
มากกวาสอนการใชเหตผุ ล อาจเปน เหตุหน่ึงทท่ี าํ ใหป ระชาชนถูกปลุกระดม
ไดง า ยจากบคุ คลหรือสง่ิ ท่ีเขาเชอ่ื ถือ เพราะฉะน้นั จึงตอ งทํา ใหสงั คมไทยให
ความสําคัญกับการใชเหตุผลมากขึ้นโดยควรเรียนรูวา การท่ีเรารับรูถึง
เหตุการณหนึ่ง เราจาํ เปน ท่จี ะตอ งสบื หาเหตผุ ลอยางประจักษแจง ไมไ ปตี
ตราคนอน่ื เพยี งเพราะเราไดย นิ คาํ กลา วหาทลี่ อยๆ หรอื หลงเชอ่ื ไปตามกระแส
เสียงคนสวนใหญอยางขาดวิจารณญาณในการวินิจฉัยหาเหตุผลท่ีชัดแจงและ
เห็นจริง
102
10เหตุละผลประชาธิปไตย ประชาชนควรเรียนรูเพ่ือฝาวิกฤต
ยกตัวอยาง ในกรณีของการรบั หรอื ไมร ับรา งรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน
ประชาชนควรทจี่ ะตดั สนิ ใจรบั รา งฯ นหี้ รอื ไมบ นพน้ื ฐานของความพยายามใช
เหตุผลในการวิเคราะห ผลดผี ลเสียของส่งิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ มากกวา เพียงแคเขา บอก
วา “ดี” “รับ” “ไมด ี” “ไมร บั ” และเราควรใหป ระชาชนตอบไดด ว ยวาเขารับ
หรือไมรบั เพราะเหตใุ ด เชน เขาควรรูว าสิ่งทร่ี างรฐั ธรรมนญู ฉบับประชาชน
ระบวุ า จะมคี วามเปน ประชาธปิ ไตยมากขนึ้ นนั้ เปน อยา งไร อยใู นมาตราไหน
และสิ่งท่ีกลุมคัดคานรางฯ ดังกลาวน้ันมีขอเท็จจริงที่นาเชื่อถือมากนอยเพียง
ใด โดยควรจะวางใจใหเ ปน กลางและประเมนิ ถกู ผดิ เหน็ ดว ยไมเ หน็ ดว ยตาม
เหตผุ ลอยา งเหมาะสมเราตอ งยอมรบั วา รฐั ธรรมนญู ฉบบั นม้ี สี งิ่ ทด่ี มี ากมาย ใน
ขณะเดียวกันก็มีขอบกพรองบางประการดวยเชนกัน มิใชเช่ือเพราะคนสวน
มากเช่อื หรือไมเ ชอ่ื เพราะไมช อบ หรือเหตุผลทางอารมณอ น่ื ๆ อนั เกดิ
จากอคติและความรูท่ีไมครบถวน เพราะน่ันจะเปนสิ่งท่ีสรางความเสียหาย
มากกวา ทาํ ใหเ กดิ ผลในเชิงสรางสรรค
ประชาชนไมควรรับขอ มูลอยา ง “ฉาบฉวย”
แตตองเปน “นักตรวจสอบขอ มลู ”
สงั คมไทยไมค วรเชอ่ื เพยี งแคก ารรบั รตู ามสมั ผสั ท่ี 5 ทเ่ี กดิ ขน้ึ เชน ตาม
องเห็น หไู ดย ิน ปากล้มิ รส กายสัมผสั จมูกไดกลิ่นเราไมค วรเช่ือเพียงสิ่งทีเ่ รา
เห็นหรอื ไดย นิ แตเราตอ งเรียนรใู นการใชเ หตผุ ลใชว จิ ารณญาณ อันจะชว ยให
ประเทศไมเ สยี หาย เพราะเราอาจไมร ับ “ความจรงิ ” ผา นทางการสมั ผสั ทัง้
5 เทา นั้น แตควรนกึ ถึงสมั ผสั แหงการใชเ หตผุ ลดว ยคือ ใชความคิดในการ
103
สังคมนาอยู
ตรงึ ตรองหาเหตผุ ลใหร แู จง เหน็ จรงิ เพอื่ เราจะไดไ มต กเปน เครอื่ งมอื ของผทู ไ่ี ม
หวังดี ย่ิงในสภาพวิกฤตในทุกๆ ดานของประเทศทั้งการเมือง สังคม
เศรษฐกิจ ยิ่งตอ งใชเหตุผลมากขน้ึ
การที่เรามีนิสยั เปนนักตรวจสอบขอมูลจะชวยใหเราไมปรักปรําคนอยาง
รนุ แรง แตส ามารถพิจารณาไดอยางสมเหตสุ มผล ยกตวั อยา งเชน ทัศนคติ
ของประชาชนทม่ี ตี อ ผเู ปน นายกรฐั มนตรสี ว นใหญจ ะออกมาในภาพลบ นายก
รฐั มนตรีและคณะมกั ถกู ตตี ราวา เปนผทู ําใหเ ศรษฐกิจของชาติลมจม ท้ังๆ ท่ี
บางทเี ราไมศ กึ ษาขอมลู ใหด ีเสียกอ นวา ภาวะเศรษฐกิจของชาตินนั้ ตน กาํ เนดิ
ของปญ หาทแี่ ทจ รงิ เปน ผลสบื เนอ่ื งจากการดาํ เนนิ นโยบายผดิ พลาดของรฐั บาล
ชุดกอนหนานน้ั มาดวยหรือไม
ดังนน้ั แมวารัฐบาลชดุ กอ นหนามสี วนทาํ ใหเศรษฐกจิ ย่ําแยเปน อยา งมาก
แตเราคงไมสามารถตีตราไดวาเปนรัฐบาลเพียงชุดเดียวที่ทําเศรษฐกิจพินาศ
เพราะปญ หาเศรษฐกจิ ของชาติทเี่ กิดขน้ึ มกั เปนความผดิ พลาด ของทุกรัฐบาล
น่ันเอง ในลําดับความผิดพลาดทีห่ นกั หนาสาหัสแตกตางกันออกไป และยงิ่
กวานน้ั เราควรหัน กลบั มาดตู วั เราเองในฐานะประชาชนดว ยวา “เรามสี ว น
ทําใหร ะบบเศรษฐกิจเปน เชนน้ดี วยหรือไม”
104
10เหตุละผลประชาธิปไตย ประชาชนควรเรียนรูเพื่อฝาวิกฤต
ความขัดแยงและการติเตียนอยางไมเสริมสรางระหวางกัน ยอมไมชวย
อะไรใหดีขึ้นจากภาวะวิกฤต ท่ีประเทศชาติตองเผชิญเพราะสิ่งท่ีสังคมไทย
ปรารถนาอยา งยง่ิ คอื “เอกภาพ” ในการระดมความคดิ “พลงั แหง ความสามคั ค”ี
และ “ความรวมแรงรวมใจ” เปน นาํ้ หน่ึงใจเดียวกันของคนในชาติ เพื่อชว ย
กันกอบกสู ถานการณบานเมือง แมจ ะเปนสถานการณท ่ีเลวรา ยท่ีสุดก็ตาม
ดังนั้นคนในสังคมจึงควรเรยี นรูที่จะคิดวเิ คราะหส ิ่งตา ง ๆ ทเ่ี กดิ ข้ึน
อยา งมเี หตผุ ล ไมเ ปน คนถกู ปลกุ กระแสงา ย ไมอ ยใู นวฒั ธรรมของขา วลอื และ
ระมัดระวังมใิ หเ กิดการแบง พรรคแบงพวก อนั เปนเหตใุ หเกิดความแตกแยก
และทําใหป ญหาท่มี อี ยูเรอ้ื รงั อยางไมม ีทสี่ น้ิ สดุ
ตพี ิมพลงในหนังสอื พมิ พม ติชน
วันพธุ ท่ี 24 กนั ยายน พ.ศ. 2540
105
àÃÒ·¡Ø ¤¹¤ÇÃËÇÁÁÍ× à»¹š ʋǹ˹§èÖ
㹡ÒÃᡌ䢻˜ÞËҢͧ»ÃÐà·È
¤ÇÃÂÔ¹´ÕËÇÁÁÍ×
áÁμŒ ÍŒ §àÊÂÕ ¼Å»ÃÐ⪹
áÁμŒ ŒÍ§àÊÂÕ âÍ¡ÒÊ¡ÒÃáÊǧËÒÃÒÂä´ÊŒ Ç‹ ¹μÇÑ
â´ÂÁÕ “¼ÙŒ¹íÒ»ÃÐà·È”
໹š ¤¹àÃÔÁè μŒ¹ã¹¡ÒÃÊÌҧáçº¹Ñ ´ÒÅã¨
áÅÐ໹š ẺÍÂÒ‹ §·§Ñé ã¹´ÒŒ ¹
“¤ÇÒÁ¤Ô´” áÅÐ “¡ÒáÃзÒí ”
11
บทเรยี น฿นมุมบวก
จาก “เกาหล฿ี ต” บบอยาง
“ความเปน นาๅํ หนึ่ง฿จเดยี วกัน”
สังคมนาอยู
ผมไมแ ปลกใจเลยทเ่ี มอื่ ผนู าํ เกาหลใี ตข อความรว มมอื จากประชาชนของ
เขาใหนําดอลลารออกมาขาย เพ่ือ “ชวยชาติ” เราไดเห็นภาพของความ
กระตอื รอื รน และความรว มแรงรว มใจของคนเกาหลที พ่ี รอ มใจกนั ชว ยชาติ ตา ง
ก็นําเงินดอลลารมาบรจิ าค นํามาใชซ อื้ สินคา มีการเปด รานดอลลาร แมว า
เจา ของรานคาจะขาดทนุ เขากย็ นิ ดี และแมว าการรณรงคคร้งั นี้จะชว ยชาตไิ ม
ไดม ากเพราะมปี จ จยั ประกอบอนื่ อกี มาก แตส ง่ิ หนง่ึ ทส่ี ะทอ นใหเ หน็ กค็ อื “ความ
เปนน้ําหนึ่งใจเดียวกัน” ของชาวเกาหลีที่รวมแรงรวมใจอยางเต็มท่ีกับผูนํา
ประเทศท่เี ปน อยางที่ดใี นภาคปฏบิ ตั ิ
เกาหลีใตไดด าํ เนนิ ชวี ติ ตามสภุ าษติ ทเ่ี ขายดึ ถอื “ฝนหลายๆ เมด็
ก็กลายเปน พายุได” เขายนิ ดีทจ่ี ะติดตามผนู าํ เน่อื งจากเขาใหค วาม
ไวว างใจ เชอ่ื มน่ั ในการนาํ ทศิ ทางของผนู าํ และพรอ มๆ กบั ผนู าํ ของ
เขาไดแ สดงใหเ หน็ ถงึ การเปน แบบอยา งทด่ี มี คี วามเอาจรงิ เอาจงั มิใช
เปน แบบอยา งเพยี งคําพดู ออกมาเปน การกระทําดวย
108
11บทเรียน฿นมุมบวกจาก “เกาหลี฿ต”บบอยาง “ความเปนนๅําหนึ่ง฿จเดียวกัน”
“คมิ แด จุง” ประธานาธิบดีคนที่ 8 ของเกาหลีใต ในชวงท่ีเขาเปน ผู
สมัครแขงขันชิงตําแหนงประธานาธิบดี เขาไดเปนแบบอยางในการทาทาย
ประชาชนใหแสดงความภักดีตอชาติเขาไดหยิบธนบัตรดอลลารสหรัฐมูลคา
100 ดอลลาร ขนึ้ มา และกลาววา “ผมจะแลกแบงกด อลลารใบนเี้ ปนเงินวอน
และถา ชาวเกาหลที กุ คนทาํ ตามอยา งผม รบั รองวา ประเทศนจ้ี ะพน จากหายนะ
ไดแ นนอน” ซึ่งเปน คาํ พดู ท่ีมใิ ชเพยี งเพื่อการหาเสียงเลอื กตงั้ แตน ักการ
เมือง คนชน้ั นําในประเทศ และคนทุกสาขาอาชีพ ตา งรว มแรง รว มใจทําเชน
นน้ั จริงๆ
หากเราพิจารณาประวัติศาสตรของประเทศเกาหลีใต สวนสําคัญของ
ความเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกันของชนชาติเขาน้ันเปนผลจากการท่ีชาวเกาหลีใต
ตองรับแรงกดดันจากการกดขี่ขมเหง การรุกราน และการที่ตองตกเปน
พลเมืองชนั้ ท่ี 2 ของประเทศมหาอาํ นาจในอดีต อนั เนอ่ื งมาจากสถานท่ตี งั้
ของประเทศคือ คาบสมุทรเกาหลี ตั้งอยูในจุดยุทธศาสตรท่ีสําคัญของโลก
เกาหลจี งึ เปน ทหี่ มายของประเทศ มหาอาํ นาจ นบั ตง้ั แตอ ดตี ตง้ั แตเ รมิ่ ตน จนถงึ
37 ปกอนคริสตก าล เกาหลตี กอยูอ ทิ ธิพลของจนี หลงั จากนนั้ ในชว งตน ค
ริสตวรรษท่ี 20 รัสเซียและญี่ปุนตางพยายามขยายอิทธิพลของตนเขาไปใน
เกาหลี และในทสี่ ดุ เกาหลีก็ตกอยภู ายใตการยึดครองของญ่ปี นุ จนกระท่งั ถกู
แบงแยกออกเปน 2 ประเทศ หลังสงครามโลกครั้งท่ี 2 จากผลพวงของ
อดุ มการณประเทศมหาอาํ นาจสองประเทศทแ่ี ตกตา งกัน
เกาหลีใตตองเผชิญหนากับภาวะสงครามการถูกยึดครองประเทศโดย
ตลอด ไมเ คยสัมผสั ถงึ ความเปน เอกราช จนกระทั่งหลังสงครามโลกครง้ั ท่ี 2
แตส ง่ิ ทปี่ ระเทศเกาหลใี ตไ ดร บั พรอ มๆ กบั เอกราชกค็ อื ปญ หาภาวะ เศรษฐกจิ
109
สังคมนาอยู
ที่ทรุดโทรมอยางหนักอันเน่ืองจากภาวะสงครามและกอบโกยผลประโยชนไป
อยา งมหาศาลโดยประเทศญปี่ นุ อยา งไรกต็ ามเราไดเ หน็ สง่ิ ทนี่ า ประทบั ใจหลงั
จากนั้นประการหน่ึงคือ ความพยายามรวมแรงรวมใจกันของคนในประเทศ
โดยมจี ดุ มงุ หมายหรอื “อดุ มการณชาติ” รวมกนั สูงสดุ ที่แสดงออกเปนภาค
ปฏบิ ัติ คอื การชวยกันพฒั นาเศรษฐกิจของประเทศ จนกลายเปนประเทศที่
ประสบความสําเร็จอยางสูงในการแปรสภาพเกษตรกรรมมาเปนประเทศ
อุตสาหกรรมในชวง 2 ทศวรรษทผ่ี า นมา
เหตกุ ารณจ ากประวตั ศิ าสตรข า งตน กลา วไดว า ชาวเกาหลเี ปน ประเทศ
ทตี่ อ งประสบกบั ความทกุ ขย ากเสมอ ชาวเกาหลนี น้ั เปน ประเทศทด่ี เู หมอื นพา ย
แพ และตกอยภู ายใตอิทธิพลของผูอื่นมาโดยตลอด กลายเปน ความบาดเจบ็
ทางจติ ใจทชี่ าวเกาหลไี ดร บั จากประเทศมหาอาํ นาจภายนอก แตค วามทกุ ขย าก
ลําบากน้ันไดกอใหเกิดความรวมแรงรวมใจของคนในประเทศในการพัฒนา
110
11บทเรียน฿นมุมบวกจาก “เกาหลี฿ต”บบอยาง “ความเปนนํๅาหนึ่ง฿จเดียวกัน”
ตนเองใหฟ นฟูสภาพท่ดี ีกวา และสง ผลใหช าวเกาหลีเปน คนท่ีมีเลอื ดรกั ชาติ
สงู มีความรูสึกรวมในการเปน เจา ของประเทศ ทาํ ใหมกี ารรวมตัวเปน น้าํ หนึ่ง
ใจเดียวกนั เชื่อฟง ผนู าํ และรวมแรงรวมใจกันปฏบิ ัติตามนโยบายตา งๆ ดวย
ความขยนั ขันแข็ง อุตสาหะ พากเพยี รและเอาจรงิ เอาจัง ดงั น้นั เม่อื รวมตัว
สรา งประเทศไดห ลงั สงครามโลกครงั้ ทสี่ อง เกาหลจี งึ เกดิ ความมมุ านะพยายาม
มากกวาคนอื่นหลายเทาเพื่อใหตนเองสามารถอยูไดทัดเทียมกับผูอ่ืนใน
ประชาคมโลก และกเ็ ปน เชน นนั้ เมอื่ เกาหลไี ดล งทนุ ในอตุ สาหกรรมขนาดใหญ
ลงทุนดา นการศึกษาของประชาชน ลงทนุ ดา นการวิจยั และพฒั นาเทคโนโลยี
ของประเทศ สง ผลใหเ กาหลีใตพฒั นาทางเศรษฐกิจและความรคู วามสามารถ
ของประชาชนไดอ ยา งรวดเรว็
ดังน้ัน แมวาเกาหลีใตตองประสบชะตากรรมทางเศรษฐกิจท่ีมีความ
รนุ แรงไมแ ตกตา งจากประเทศไทย อนั เกดิ จากการดาํ เนนิ นโยบายผดิ พลาดใน
บางดาน แตผ มเชอ่ื มั่นเปน อยา งยงิ่ วาโอกาสท่ปี ระเทศเกาหลจี ะหลดุ รอดจาก
วิกฤตดังกลาว “ภายในระยะเวลาอันรวดเร็ว” เปนไปไดสูง หากปจจัยทาง
เทคนิคท่เี ปน ตนเหตแุ หงปญ หาสามารถคล่คี ลายได เพราะปจจยั อน่ื ๆ ท่เี ปน
องคป ระกอบรว มไมว า จะเปน ปจ จยั ผนู าํ ประเทศ ทจ่ี ะสามารถนาํ พาประชาชน
ท่ีพรอมใจกันเชื่อฟงและปฏิบัติตามอดทนและรวมใจกันแกไขปญหาน้ีไปได
และปจจัยความเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกันของประชาชนที่จะนําพาประเทศฝา
วิกฤตทางเศรษฐกิจนี้ไป โดยละวางเสียซ่ึงผลประโยชนสวนตนนํากําลังกาย
กาํ ลงั ใจทง้ั หมดเปน สว นหนงึ่ ของประชาชาติ พรอ มๆ กบั การเรมิ่ ตน ทจี่ ะเขา ใจ
ตนเองวาทิศทางการพัฒนาประเทศในลักษณะที่เปนอยูเดิมไดสรางความเสีย
หายมากกวาท่จี ะสรางผลดีใหแกป ระเทศชาติ
111
สังคมนาอยู
บทเรียนที่เราไดรับจากประเทศเกาหลี คงไมเปนเพียงบทเรียน “ทาง
เทคนคิ เศรษฐศาสตร” แตค วรนาํ มาเปน บทเรยี นในภาคปฏบิ ตั จิ าก “พฤตกิ รรม
ของคนในชาติ” เราควรเกิดการเรียนรูจากความเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกันจาก
ชนชาติเกาหลี ในเร่ืองของความผูกพันกันและรวมแรงรวมใจกัน “ทําเพื่อ
ประเทศชาติ” แมวาเราจะมีแรงผลักดันจากจิตสํานึกทางประวัติศาสตรที่
รนุ แรง เพราะประเทศไทยสามารถดาํ รงความเปน เอกราชมาโดยตลอด ไมเ คย
ประสบทกุ ขย ากและโหดรา ยจากการถกู เบยี ดเบยี นหรอื การกดขข่ี ม เหง จงึ อาจ
ทําใหคนในชาติรวมทั้งตัวผูนําประเทศไมเกิดแรงผลักดันทางจิตสํานึกแหง
ความเสียสละ “ทําเพ่ือประเทศชาติ” ท่รี ุนแรงอยางเพยี งพอ
อยางไรก็ตาม ในเวลานค้ี นไทยทุกคนมี “ศัตรรู ว ม” ตวั เดียวกันคือ
“วกิ ฤตเศรษฐกจิ ” ซงึ่ เราทกุ คนจาํ เปน ตอ งชว ยกนั แกไ ขอยา งเปน ระบบในภาพ
112
11บทเรียน฿นมุมบวกจาก “เกาหลี฿ต”บบอยาง “ความเปนนํๅาหน่ึง฿จเดียวกัน”
รวม ผมหวังเปนอยางยิ่งวามาตรการใดๆ ก็ตามที่รัฐออกมาจะไดรับความ
รวมมือจากประชาชน ไมวาจะเปน การออก “พนั ธบัตรชวยชาต”ิ เพื่อระดม
ขายเงนิ ดอลลารเ ขา ประเทศ การขอความรว มมอื ในการไมเ กง็ กาํ ไรคา เงนิ บาท
ฯลฯ จะไดรบั ความรว มมอื อยา งดีจากประชาชนในประเทศทกุ คน
เราทกุ คนตอ งไมเ ห็นแกตัวคดิ เอาตัวรอด ตอ งไมส รางความแตกแยกให
เกิดในสังคม ตองไมกลาวโทษกนั และกัน เพราะสงิ่ เหลาน้ัน “ไรป ระโยชน”
และนาํ มาซง่ึ การทาํ ลายมากกวา การพฒั นา แตเ ราทกุ คนควรรว มเปน สว นหนงึ่
ในการแกไ ขปญหาของประเทศ ควรยนิ ดรี ว มมอื แมตอ งเสียผลประโยชน แม
ตองเสยี โอกาสการแสวงหารายไดสว นตวั โดยมี “ผนู ําประเทศ” เปน คนเรม่ิ
ตนในการสรางแรงบนั ดาลใจและเปนแบบอยางท้งั ในดา น “ความคิด” และ
“การกระทํา” รวมกับนักการเมืองและผูนําทางความคิดในสังคมทุกระดับ
เพื่อใหประชาชนเลียนแบบอยางการกระทําที่ออกจากความปรารถนาที่จะ
ชวย “กูวิกฤตเศรษฐกิจของชาติ” ที่ประชาชนสัมผัสถึง “ความจริงใจ” ได
อยางแทจริง
ตีพมิ พล งในหนงั สือพิมพว ฏั จกั รรายวัน
วนั เสารท ี่ 10 มกราคม พ.ศ. 2541
113
㹪‹Ç§Ç¡Ô Äμહ‹ ¹éÕ
ÊÔ觷è¤Õ Ç÷íÒ¤Í× ÂμØ Ô¤ÇÒÁ¢´Ñ ᧌ ·é§Ñ ʹÔé
áÅŒÇË¹Ñ ÁÒ¨ºÑ Á×͡ѹ
Áا‹ ÊÙ¡‹ ÒüÊÁà¡Ê÷ҧ¤ÇÒÁ¤´Ô
Íѹ໚¹ªÇ‹ §àÇÅÒáË‹§¤ÇÒÁÃÇ‹ ÁÁ×Í
ÃÇ‹ Ááç ÃÇ‹ Á㨠ËÇÁ¡Òí ŧÑ
ÃдÁ¤ÇÒÁ¤´Ô áÅÐÊμ»Ô ˜ÞÞҢͧ·Ø¡æ ½†ÒÂ
㹡ÒÃËÒª‹Í§·Ò§áÅÐâÍ¡ÒÊ
Ãé×Í¿„œ¹áÅСͺ¡ŒÀÙ ÒÇÐàÈÃÉ°¡¨Ô
¨Ò¡ÊÀÒ¾·Õàè »¹š ͹ً éäÕ ´Œ
12
การผสมเกสรทางความคิด
เอกภาพยามวกิ ฤต
สังคมนาอยู
“ในสถานการณท เ่ี ลวรายทสี่ ุด
ความคดิ ท่ีดที ส่ี ุดก็สามารถเกดิ ขึ้นได”
ขอ คิดเพ่อื ชัยชนะ 2 (เกรียงศกั ด์ิ เจริญวงศกั ด)ิ์
เราจะสญู เสียเวลา สญู เสียกาํ ลงั สมอง สญู เสยี ปญญา สญู เสียทรัพยส ิน
และพลงั งานไปจาํ นวนมาก หากเรามงุ สรา ง “ความขดั แยง ” และ “การบนั่ ทอน”
ซ่ึงกันและกนั ในชว งวิกฤตทางเศรษฐกจิ เชนน้ี
เพราะแทนท่ีเราจะใชลงทุนทรัพยากรทั้งหมดในชีวิตของเรารวมกัน
“ผสมเกสรทางความคดิ ” หรอื การรว มกนั ระดมสมองคน หาแนวทางแกป ญ หา
วกิ ฤตดานตา ง ๆ ของประเทศทก่ี ําลังกลายเปน บาดแผลเร้อื รงั อยใู นเวลา
เพราะความขัดแยงและการติเตียนอยางไมเสริมสรางระหวางกันอาจไม
ชว ยใหอะไรดีขึน้ ในภาวะทีเ่ ปนอยู แตก ารสรา งเอกภาพเพื่อระดมความคดิ ใน
สถานการณท เ่ี ลวรายทสี่ ุดเชน น้ี “ความคิดท่ีดที ่สี ดุ ” เพ่ือแกไขปญ หาของ
ชาติบา นเมอื งกส็ ามารถเกดิ ขน้ึ ได
116
12การผสมเกสรทางความคิดเอกภาพยามวิกฤต
วาระผสมเกสรทางความคดิ เอกภาพ
เพอ่ื ผลประโยชนช าติ
การท่ีกลุมตางๆ จะออกมาเรียกรองและวิพากษวิจารณการทํางานของ
รฐั บาลเปน เรอ่ื งทใี่ นหลกั การแลว ถกู ตอ งและสมควรกระทาํ แตส ภาพเศรษฐกจิ
และการเมอื งในปจ จบุ นั การกระทาํ ดงั กลา วยง่ิ กอ ใหเ กดิ ความขดั แยง ทเ่ี ดน ชดั
มากขนึ้ สิ่งท่ีเกดิ ขึ้นคอื มีการวิพากษวิจารณ การตอ วา ตอขานมากกวา การ
ใหคําแนะนํา ซึ่งการกระทําดังกลาวในขณะน้ีอาจจะเปนการ “ผิดเวลา”
เพราะในชวงวกิ ฤตเชน นี้
ส่งิ ท่ีควรทําคอื ยุตคิ วามขัดแยงทง้ั สนิ้ แลว หนั มาจับมอื กันมงุ สกู ารผสม
เกสรทางความคิด อนั เปนชว งเวลาแหง ความรว มมือ รว มแรง รว มใจ รว ม
กําลงั ระดมความคดิ และกอบกูภาวะเศรษฐกจิ จากสภาพที่เปน อยูนี้ได ซ่ึง
การผสมเกสรทางความคดิ สามารถทําไดโดย
การตัง้ “ภาค”ี ผสมเกสรทางความคิด
รัฐบาลควรเร่ิมเปนแกนนําหรือเปนตัวตั้งตัวตีในการสรางความรวมมือ
ลักษณะ “ภาคี” ระหวางพรรครวมรัฐบาล พรรคฝายคาน นักวิชาการ
สอ่ื มวลชน นักธรุ กิจ และประชาชนในการแกปญ หาตา ง ๆ ท่เี กดิ ขนึ้ โดย
อาจมีการตั้งคณะกรรมการระดมความคิดฟนฟูบูรณะประเทศ ใหกลุมตางๆ
สงตัวแทนมาชวยกันคิดเปนท่ีปรึกษารัฐบาล หรืออีกมุมหน่ึงคือรวมกลุมกัน
อยา งเปน เอกภาพเพอื่ หาแนวทางแกไ ขปญ หาของตนเอง รวมทง้ั นาํ เสนอความ
117
สังคมนาอยู
คดิ เหน็ ทเี่ ปน ประโยชนต อ รฐั บาล ทกุ ฝา ยตอ งเรยี นรทู จ่ี ะปลดปลอ ยตนเองจาก
“อัตตา” หรือการกระทําเพ่ือมุงผลประโยชนตนเปนหลักสูการดําเนินชีวิต
เพื่อ “ปวงประชา” คืออุทิศความรูความสามารถและศักยภาพท่ีตนมีเพ่ือ
ประเทศชาติ
รฐั บาล - รฐั บาลควรท่ีจะทํางานเปนทีมมากขน้ึ ควรรว มมอื กันทํางาน
ยอมรับในความแตกตา งทางความคดิ เปดใจกวา งรบั ฟง ความคดิ เหน็ ซ่ึงกนั
และกนั โดยเฉพาะทมี งานเศรษฐกจิ ทม่ี คี วามหลากหลายเพราะประกอบดว ย
คนจากหลายกลมุ จงึ ควรยอมรบั ในความคิดท่ีเกิดประโยชนส ูงสดุ ตอประเทศ
ชาตเิ ปน หลกั ในขณะเดยี วกนั รฐั บาลตอ งรบั ฟง คาํ วพิ ากษว จิ ารณแ ละขอ เสนอ
แนะของผอู น่ื เพอ่ื นาํ มาชว ยในการแกป ญ หา และตอ งแสดงความจรงิ ใจในการ
ทํางาน เชน ตอ งมีความจรงิ ใจในการปราบปรามคอรร ปั ชนั การตัดลด งบ
ประมาณ การแสดงออกซ่ึงความโปรงใสในการดาํ เนนิ งาน การรบั ฟงความ
คดิ เหน็ และยนิ ดรี บั ความชว ยเหลอื จากพรรคฝา ยคา น นกั วชิ าการ สอ่ื มวลชน
ประชาชน นํามาคิดและตรกึ ตรอง และแสดงออกดวยความจริงใจในการ
แกไขปญหาที่เกิดขึน้ อยา งเตม็ ที่
พรรคฝายคาน - ในการรวมมือท่ีพรรคฝายคานควรใหกับรัฐบาลน้ัน
สามารถทําไดหลายรูปแบบ โดยอาจไมจําเปนถึงกับตองรวมกับพรรครัฐบาล
จดั ต้ังรฐั บาลแหงชาตติ ามที่รัฐบาลหรอื นักวิชาการเรียกรอ งใหเ กิดขนึ้ เพราะ
พรรคฝายคานอาจมีความคิดเห็นขัดแยงวาการกระทําดังกลาวน้ันเปนการขัด
แยงตอหลักการปกครองระบอบประชาธิปไตย แตการผสมเกสรระหวางกัน
สามารถออกมาในรปู แบบตา งๆ เชน
118
12การผสมเกสรทางความคิดเอกภาพยามวิกฤต
- การบริจาคความคดิ ในการแกไ ขปญหาระดับประเทศ
- การสงบุคลากรที่มีความรูความสามารถเขาไปชวยแมวาไมมี
ตาํ แหนง ทางการเมอื งอยา งเฉพาะเจาะจง
- การชวยสรางความเช่ือมั่นตอการแกปญหาของรัฐบาลในสายตา
ประชาชน
- การระงับการอภปิ รายไมไ วว างใจชวั่ คราว หากพจิ ารณาแลว เห็น
วาการเสนอความคิดเห็นจากกลุมของตนจะเปนประโยชนตอ
ประเทศมากกวา
ประชาชน - ประชาชนสามารถมสี ว นผสมเกสรทางความคิดได ผา น
การเสนอแนะความคิดเห็น ตอ สือ่ มวลชนรวมทั้งควรมุงทจ่ี ะแกไขปญ หาที่เกดิ
ขึ้นกับตนเองกอนที่จะมงุ หวัง หรอื คอยพึ่งพาการแกป ญ หา จากรัฐบาล ไป
จนถึงที่สุดคือความพรอมของประชาชนท่ีจะเขาสูวาระ “เสียสละเพ่ือชาติ”
ในการยอมอดออมยอมลดระดบั ความสขุ สบายทเี่ คยไดร บั ลง ดงั เชน ในหลายๆ
บรษิ ทั พนกั งานในองคกรยนิ ดีใหล ดเงนิ เดอื นลง พรอ มๆ กับขยายเวลาการ
ทํางานของตนเพ่ิมขึ้นโดยไมลับคาลวงเวลา รวมทั้งตองยินดีและอดทนตอ
สภาพการณท ี่เกิดข้นึ และหาทางออกในระดับ “ปจเจก” รว มกนั
นกั ธุรกิจ - นกั ธุรกิจควรมีสวนชวยผสมเกสรทางความคิดผานการรวม
กลมุ ผูประกอบการดา นตางชว ยกนั คิดหาหนทางแกป ญ หา และบรจิ าคความ
คดิ นน้ั ใหแ กส งั คม และเสนอแนวทางแกป ญ หาตอ รฐั บาล รวมทงั้ นกั ธรุ กจิ ตอ ง
ใหความสนับสนุนการดําเนินงานของภาครัฐ โดยตองรวมมือกับแนวนโยบาย
ของรฐั บาลหากเปน ประโยชนต อ ภาพรวม อาทิ ชว ยกนั อยา งเตม็ ทใ่ี นการดาํ เนนิ
119
สังคมนาอยู
นโยบายตามเง่อื นไขของไอเอม็ เอฟ เชน หากรัฐบาลขอรองวาอยากักตุนเงิน
ดอลลารก็ตองพรอมใจกันท่ีจะไมเก็บเงินดอลลารเพ่ือชวยรักษาเสถียรภาพ
ของเงินบาท ก็ตองยินดียอมเสียผลประโยชนตนเพ่ือผลประโยชนสวนรวม
ในระยะยาว
นกั วิชาการ/ผเู ช่ียวชาญเฉพาะดาน - นกั วิชาการและผูเชี่ยวชาญเฉพาะ
ดา นนบั เปนพลงั สําคญั ทางความคิด ท่คี วรใชเวลาในชว งน้ีแสดงความคดิ เห็น
และเสนอแนวทางออกที่ตนเห็นวาสามารถจะชวยเหลือประเทศไดอยางเต็มที่
นกั วชิ าการควรใชช อ งทางนแี้ สดงการเสยี สละในการ “ผสมเกสรทางความคดิ ”
ในหมูว งนักวิชาการเองอยางจริงจังในการศึกษาวิจัยและเสนอแนะแนวทางแก
ปญ หาของประเทศทั้งระยะส้นั และระยะยาวอยา งเปนรปู ธรรมตอรัฐบาล แม
บางครัง้ ความคิดเห็นอาจจะแตกตา งกนั ไปบาง แตน ักวชิ าการไมควรมีทิฐใิ น
ความแตกตาง ควรมุง ที่จะผสมเกสรทางความคดิ เพอื่ ใหไ ดข อเสนอแนะท่ีเปน
รูปธรรมและเปนประโยชนแกรัฐบาลอยางแทจริงอีกทั้งกระจายแนวความคิด
และสรา งความเชอ่ื มน่ั และเปน กาํ ลงั ใจใหก บั ประชาชนวา ปญ หาทกุ อยา งยอ ม
มที างออกทเ่ี หมาะสมไดใ นทส่ี ดุ นกั วชิ าการจะเปน แกนนาํ ทส่ี าํ คญั รว มกบั ภาคี
ดานอ่ืนๆ ในการวางรูปธรรมการแกปญหาระดับชาติไดหากทุกฝายเปดใจ
ยอมรบั ซง่ึ กันและกนั ในความคดิ เหน็ ที่หลากหลาย
สื่อมวลชน - ส่ือมวลชนจะกลายเปนภาคีท่สี ําคญั ยิ่งในการสรางเอกภาพ
และการถายทอดใหเกสรทางความคิดท่ีผสมไวน้ันกระจายออกเปนความเชื่อ
ม่ันท่ีใหกับประชาชนในชาติยามวิกฤตซึ่งจะเปนกําลังใจวาปญหาท่ีเกิดข้ึนใน
ประเทศขณะนี้มีความหวังวาจะสามารถผานไปได สื่อมวลชนควรทําหนาที่
120
12การผสมเกสรทางความคิดเอกภาพยามวิกฤต
เปนศูนยกลางในการเผยแพรความคิดท่ีทุกๆ ฝายไดเสนอแนะแนวทางแก
ปญหาทงั้ ในระดับ “จลุ ภาค” และระดับ “มหภาค” รวมทง้ั ควรมุงวพิ ากษ
วิจารณร ัฐบาลในลกั ษณะ “ตเิ พื่อกอ ” มใิ ช “ติเพือ่ ทาํ ลาย” โดยทาํ หนา ท่ี
ตติ ิงและเสนอแนะทางออกดว ยความเขา ใจในปญ หารว มกนั วา ปญ หาทเ่ี กิดขน้ึ
นน้ั เปน ปญหาเรือ้ รังทห่ี ลายๆ ปญ หากไ็ มสามารถพ่ึงพาการแกไขจากรัฐบาล
เพยี งผเู ดยี วได แตเ ปน ทางออกทตี่ อ งยอมรบั รวมกันวา ตอ งชวยกนั ตอ งเปน
เอกภาพ ตอ งสรา งความเชื่อมน่ั ใหเกดิ ขนึ้ รว มกนั ในการแกป ญ หาระดับชาติ
“เอกภาพยามวกิ ฤต” คือ ความรอดของประเทศ ถงึ เวลาท่ที ุกๆ ฝา ย
จะละไวซ งึ่ “อัตตประโยชน” และความขดั แยง ระหวางกนั โดยมุงเปาหมาย
เพ่ือประโยชนข องประเทศชาตสิ งู สุดทุกฝา ยควรทุมเทแรงกาย แรงใจ แรง
สติปญ ญา เสียสละรว มกันในการ “ผสมเกสรทางความคิด” เพอ่ื ใหป ระเทศ
ชาติเกิดความหวังวาจะมี “ความคิดดีๆ” ที่เปนทางออกจากสถานการณ
วกิ ฤตทางเศรษฐกจิ ทีเ่ ผชิญอยอู ยา งมีอนาคตตอ ไป
121
ศ.ดร. เกรยี งศักด์ิ เจริญวงศศ ักดิ์
ไดร บั ทนุ จากรฐั บาล สาํ เรจ็ ปรญิ ญาตรดี ว ยเกยี รตนิ ยิ มอนั ดบั หนงึ่ และ
ปรญิ ญาเอกทางเศรษฐศาสตร มหาวทิ ยาลยั มอแนช (Monash University)
ประเทศออสเตรเลีย ศึกษาหลังปริญญาเอก มหาวิทยาลัยออกซฟอรด
(University of Oxford) ประเทศองั กฤษ ปริญญาโทรฐั ประศาสนศาสตร
มหาวทิ ยาลยั ฮารว ารด (HarvardUniversity) ประเทศสหรฐั อเมรกิ า ปรญิ ญา
โทดานการบริหาร Judge Business School มหาวิทยาลัยเคมบริดจ
(University of Cambridge) ประเทศอังกฤษ
ปจ จบุ นั เปน นกั วชิ าการอาวโุ ส (Senior Felow) มหาวทิ ยาลยั ฮารว ารด
นกั วชิ าการประจาํ วทิ ยาลยั ธุรกจิ (Said Business School) มหาวิทยาลัย
ออกซฟอรด และเปนศาสตราจารยวิจัย มหาวิทยาลัยรีเจนท (Regent
University) ประเทศสหรัฐอเมรกิ า เปน ประธานสถาบนั อนาคตศกึ ษาเพ่อื
การพฒั นา และยงั เปน อาจารยส อนในมหาวทิ ยาลยั หลายแหง ทงั้ ในและตา ง
ประเทศ เชี่ยวชาญดานเศรษฐศาสตร นโยบายสาธารณะ การตา งประเทศ
การศึกษา การคิด และการบริหารองคกร และเปนประธานองคกร
นานาชาติ ผูนําการเมืองเพ่ือวิสาหกิจสังคม (Political Leaders for Social
Enterprise) และเปนประธานองคกรสถาบันการประกอบการเพื่อสังคม
(Social Entrepreneurship Institute)
ศาสตราจารย ดร. เกรยี งศกั ด์ิ เปน ผมู ปี ระสบการณก ารทาํ งาน และดาํ รง
สถานภาพหลากหลาย โดยเปนทัง้ อาจารย นักวิจยั นกั วชิ าการ นักคดิ นกั
เขียน นักบริหารธรุ กิจ นักสรางสรรคส ังคม ทปี่ รกึ ษา และนกั การเมือง ท้ังนี้
จะเลอื กทาํ เฉพาะท่เี ปนประโยชนต อคน สังคม ประเทศชาติ และมนษุ ยชาติ
เปน สาํ คัญ
ที่ผานมา เคยสอนที่มหาวิทยาลัยมอแนช เปนอาจารยประจําคณะ
เศรษฐศาสตรแ ละบริหารธุรกจิ มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร เปน นักวิจยั ใหกบั
มหาวิทยาลัยเมลเบิรน (University of Melbourne) องคการโทรคมนาคม
ออสเตรเลยี (Telecom Australia) เคยเปนนกั วิชาการสังกัด (Associate) ศูนย
ศกึ ษากจิ การระหวา งประเทศ(WeatherheadCenterforInternationalAffairs)
มหาวิทยาลัยฮารวารด นักวิชาการอาคันตุกะ (Visiting Fellow) สถาบัน
อินเทอรเน็ตศึกษา (Oxford Internet Institute) มหาวิทยาลัยออกซฟอรด
เคยดาํ รงตาํ แหนงสาํ คัญระดบั ชาติ อาทิ ส.ส. ระบบบญั ชีรายชอ่ื และ
กรรมการบริหารพรรคการเมือง รองประธานคณะกรรมาธิการการพัฒนา
เศรษฐกจิ สภาผแู ทนราษฎร ประธานคณะทํางานการศกึ ษา ศาสนา ศลิ ปะ
วัฒนธรรมและรองประธานคณะทํางานการเศรษฐกิจ การพาณิชยและ
อตุ สาหกรรม ของสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ (สป.) ที่ปรึกษา
ประธานรฐั สภา ทป่ี รกึ ษานายกรัฐมนตรี ทีป่ รึกษารัฐมนตรี (หลายทา น หลาย
สมัย) และไดรับเชิญจากหนวยงานระดับชาติและระดับนานาชาติ ใหเปน
กรรมการ ผทู รงคณุ วฒุ ิ ทป่ี รกึ ษา นกั วจิ ยั และอาจารย ใหก บั หนว ยงานตา ง ๆ
ทั้งภาครฐั และเอกชนมากกวา 50 แหง
นอกจากน้ี ยังมีผลงานดานการเขยี นหนังสอื ในหลากหลายสาขา อาทิ
เศรษฐกิจ นโยบาย การศึกษา การตางประเทศ สังคม การเมือง การบรหิ าร
การศกึ ษา อนาคตศาสตร การคดิ มากกวา 200 เลม และมผี ลงานบทความ
ลงตีพิมพในส่ือท้ังไทยและตางประเทศสม่ําเสมอ อาทิ บทความวิชาการ
มากกวา 500 เร่อื ง บทความแสดงทัศนะดา นตา ง ๆ มากกวา 4,000 เรื่อง
ถา เราคือคนที่ “ ใช ”
อยา ลืมกด “Like” เรานะ
ดูรายการสนิ คา : สอบถามขอ มลู : สัง่ ซื้อสนิ คา ไดเ ลยจา !
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
E-book_สังคมน่าอยู่
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search