51 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.7: Kotak Bentuk Lantai Bawah 2.1.4 Besi Tetulang Besi tetulang diletakkan dapat menghalang konkrit daripada retak, lekuk dan runtuh apabila beban diletakkan di atasnya. Besi tetulang dapat meningkatkan kekuatan tegangan konkrit serta dapat menjadikannya lebih tahan lama. Dalam pembinaan lantai, besi tetulang yang digunakan adalah jenis BRC. Terdapat pelbagai saiz besi, namun bagi kegunaan lantai bawah saiz besi yang digunakan adalah antara A4 hingga A8. Pemasangan besi tetulang, pengikat dan blok penjarak (spacers) perlulah dipasang mengikut pelan bangunan yang diluluskan. Rajah 2.8: Penggunaan BRC pada Lantai Bawah
52 | D C A 3 2 3 4 2.1.5 Pemeriksaan Sebelum kerja-kerja mengkonkrit dilakukan, kesemua tetulang yang telah dipasang mestilah diperiksa terlebih dahulu untuk memastikan kesemuanya menepati spesifikasi yang telah ditetapkan. Terdapat empat faktor utama yang dititikberatkan semasa pemeriksaan tetulang dilakukan iaitu: • Semua tetulang keluli yang digunakan mestilah mengikut rekabentuk yang ditetapkan • Tetulang hendaklah dipasangkan mengikut pada pandangan keratan struktur tersebut • Semua ikatan dawai pengikat (links atau stirrups) mestilah diikat dengan kuat dan sempurna begitu juga dengan penutup konkrit. • Kriteria kualiti bagi kerja tetulang adalah berdasarkan perkara berikut: a) Saiz – mestilah mengikut lukisan spesifikasi b) Jajaran – mestilah diuji supaya selari antara bahagian c) Ketegakan – mestilah diuji supaya hasil konkrit adalah tegak d) Kekuatan ikatan – ikatan berupaya mengikat dengan baik e) Kelasakan – tetulang mestilah dapat menanggung beban f) Kebersihan – permukaan dalam kotak bentuk mestilah bersih dari bahan kotoran yang boleh menjejaskan kualiti tetulang g) Lekapan – lekapan mematuhi saiz yang sepatutnya h) Jarak – ukuran antara tetulang mestilah mengikut spesifikasi Pemantauan kualiti sesuatu kerja hendaklah dibuat mengikut jadual dengan merujuk Quality Assurance Plan (QAP). Dalam pemantauan kualiti sesuatu kerja, borang yang bersesuaian hendaklah digunakan untuk membuat laporan. Tujuan laporan ini adalah supaya pihak yang bertanggungjawab dapat membuat tindakan susulan terhadap kecacatan yang dikenalpasti.
53 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.9: Contoh Borang Laporan Pemeriksaan 2.1.6 Lapisan Konkrit Lapisan konkrit dituang selepas lapisan asas dirata dan dimampatkan dengan ketebalan 100mm – 150mm dengan nisbah campuran 1:3:6 atau 1:2:4 yang akan ditempatkan di atas lapisan kedap. Tetulang jejaring akan diletakkan di atas blok penjarak untuk mencapai tahap minimum penutup konkrit. Tetulang akan mengukuhkan lagi struktur lantai tersebut. Rajah 2.10: Gambarajah Perincian Lapisan Konkrit Lantai Bawah
54 | D C A 3 2 3 4 Setelah konkrit dituang, tambahkan control joints sekiranya perlu kerana konkrit akan mengecut apabila kering. Untuk mengelakkan keretakan terbentuk secara rawak, control / expansion joints perlu diletakkan untuk memastikan keretakan tidak berlaku. Di samping itu, konkrit perlu dipadatkan untuk membantu konkrit mengikat dan membetuk tempat di dalam acuan dan di sekeliling besi tetulang. Getaran, sama ada dalaman atau luaran, adalah kaedah yang paling banyak digunakan untuk menyatukan konkrit. Rajah 2.11: Pemadatan Konkrit Menggunakan Alat Penggetar Konkrit 2.1.7 Pengawetan Kompaun Pengawetan konkrit ialah proses untuk mengelakkan kandungan air di dalam konkrit hilang dengan cepat melalui proses penyejatan dan cuaca yang panas. Konkrit hendaklah berada dalam keadaan lembap sekurangkurangnya 14 hari selepas ia mengeras. Tujuan pengawetan konkrit adalah untuk: • Memastikan pembentukan kekuatan mampatan yang dikehendaki • Mengelakkan terjadinya kehilangan lembapan secara mendadak ke atas konkrit • Mengelakkan berlakunya keretakan pada permukaan konkrit
55 | D C A 3 2 3 4 • Membiarkan konkrit berada dalam keadaan lembap seberapa lama yang boleh supaya proses pengerasan berjalan secara sederhana sehingga mencapai kekuatan maksima • Mengelakkan konkrit dirosakkan oleh keadaan / cuaca sejuk Pengawetan konkrit boleh dilakukan dengan dua cara iaitu mencegah kehilangan air dan membekalkan air yang cukup. Kaedah dan keperluan pengawetan kepada konkrit selalunya dipengaruhi oleh keadaan iklim, cuaca dan haba. Justeru itu, pengawetan hendaklah dimulakan sebaik sahaja bancuhan konkrit membeku. Terdapat empat kaedah pengawetan konkrit iaitu: i) Pengawetan Menggunakan Limpahan Air (Ponding) Membanjirkan atau membuat semburan ke atas permukaan konkrit dengan menggunakan air. Biasanya digunakan pada permukaan lantai. ii) Pengawetan dengan Cara Lembapan dengan Menggunakan Guni Basah, Pasir dan Habuk Kayu Konkrit ditutup dengan guni, jerami, habuk kayu, pasir dan bahanbahan lain yang basah. Bahan-bahan ini hendaklah dibasahkan dua kali sehari. Pampan-pampan kayu dan permukaan konkrit yang terdedah hendaklah dibiarkan basah atau lembap selama 1 hingga 14 hari. Bahan-bahan yang merosakkan warna konkrit tidak boleh digunakan. iii) Pengawetan Menggunakan Bahan Kimia seperti Kompaun Silika Dijalankan dengan menyapu sejenis bahan kimia pada permukaan konkrit dengan menggunakan berus. Bahan kimia yang biasa digunakan ialah kompaun silika (silica compound). Ia biasanya disapu pada konkrit yang berusia di antara 3 – 7 hari, iaitu selepas kerja-kerja penanggalan acuan dijalankan.
56 | D C A 3 2 3 4 iv) Pengawetan Menggunakan Wap Air (Stim) Biasanya dijalankan di kilang yang menghasilkan buatan siap struktur konkrit tersebut. Ianya juga sesuai digunapakai untuk konkrit pra-tegasan dan juga konkrit siap tuang. Proses pengendaliannya juga adalah cepat berbanding kaedah pengawetan yang lain. Ia juga dapat menghasilkan sebuag konkrit yang bermutu tinggi. Proses Kuring - Dilakukan terhadap ujian sampel konkrit yang sudah mengeras. - Tujuannya adalah untuk: • Menghalang proses penyejatan air daripada konkrit yang dituang untuk suatu jangka masa tertentu. • Mengurangkan keretakan serta tegasan pengecutan dalam konkrit yang belum matang. • Membolehkan tindak balas air terhadap simen berlaku dengan sempurna. Rajah 2.12: Proses Kuring dengan Merendam Konkrit di dalam Air Selama 28 Hari
57 | D C A 3 2 3 4 2.2 Tiang Tiang merupakan struktur menegak yang berfungsi untuk menanggung beban mampatan dari rasuk dan lantai untuk diagihkan ke bahagian asas bangunan. Beberapa perkara yang perlu diambil perhatian dalam pembinaan tiang ialah: i) Kepugakan tiang Beberapa kaedah mengukur kepugakan tiang boleh digunakan seperti menggunakan pelambab, benang dan kayu. ii) Kelurusan tiang a) Menggunakan peralatan ukur seperti tiodolit. b) Menggunakan mata (kurang tepat) kecuali yang berpengalaman. iii) Saiz dan ketinggian tiang Acuan yang dipotong hendaklah sebagaimana saiz dan tinggi tiang di dalam lukisan. iv) Saiz, jenis dan panjang besi tetulang Setelah besi tetulang diikat dan dipasang pada kedudukan, kicker perlu dibuat terlebih dahulu bagi memastikan tiada air simen dari konkrit terkeluar semasa proses pengkonkritan. Kicker setebal 75mm dari aras rasuk dengan campuran konkrit perlu dibuat sebelum pemasangan acuan tiang. Terdapat beberapa peringkat dalam pembinaan tiang iaitu: 2.2.1 Penetapan dan Pengarasan 2.2.1.1 Penetapan Penetapan ialah proses mencari titik untuk tiang, aras sempadan tapak, kedudukan cerucuk dan bahagian struktur lain yang diperlukan mengikut lukisan pembinaan. Ralat harus dielakkan kerana keseluruhan struktur akan dibina berdasarkan tetapan yang dilakukan. Penetapan perlu dibuat untuk memenuhi keperluan seperti panjang, sudut dan aras.
58 | D C A 3 2 3 4 Besi pemula tiang biasanya bermula dari asas seperti pad, raft atau penututp cerucuk. Untuk kerja-kerja pembinaan tempatan, kerja-kerja penetapan akan melibatkan penubuhan garisan bangunan, dan menandakan lokasi tiang pada papan profil yang mesti diwujudkan di seluruh bangunan. Titik-titik yang ditandakan pada papan profil ini digunakan sebagai rujukan bagi menggali parit untuk asas. Selepas menggali ke kedalaman yang diperlukan, asas hendaklah dilakukan ‘blinding’ mengikut spesifikasi lukisan. Setelah ‘blinding’ dilakukan, garisan boleh direntangkan mengikut kesesuaian, dan lokasi yang betul bagi setiap tiang boleh dikenalpasti. Oleh itu ketepatan kedudukan tiang pada peringkat asas bergantung pada ketepatan kerja-kerja penetapan. Inilah sebabnya penetapan yang betul adalah penting, terutama semasa peringkat asas. Tetulang tapak dan pemula tetulang tiang boleh dipasang dengan betul dan dipegang pada tempatnya sehingga kerja-kerja konkrit asas selesai. Rajah 2.13: Penetapan Besi Pemula Menggunakan Garisan
59 | D C A 3 2 3 4 Sekiranya asas telah siap dan terdapat keperluan untuk meneruskan pembinaan struktur dari tingkat bawah ke lantai tingkat pertama, maka penetapan perlu dilakukan pada ‘kickers’ tiang. Penetapan pada ‘kickers’ boleh dilakukan oleh juru ukur atau jurutera tapak menggunakan alat mudah seperti pita ukur, petak pembina dan garisan. Selalunya adalah salah untuk mengambil sudut bangunan (tepi lantai) sebagai rujukan mutlak melainkan anda pasti bahawa tepi lantai tersebut lurus dengan sempurna dan sejajar mengikut lukisan. Kadangkala selepas menuang konkrit lantai, kira-kira ± 20mm ralat boleh berlaku. Jika anda ingin mengelak daripada membengkok rebar tiang, ralat tersebut harus ditangani dengan segera. Rajah 2.14: Besi Tetulang Tiang dengan ‘Kickers’ Kaedah terpantas untuk menangani perkara ini adalah dengan membahagikan lantai bangunan kepada dua seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.15 (garisan merah). Garisan mestilah tidak melalui pusat bangunan,
60 | D C A 3 2 3 4 tetapi dari mana-mana titik mudah yang membolehkan anda mengambil ukuran dengan mudah. Walabagaimanapun, persilangan garisan hendaklah dipastikan pada 90 darjah antara satu sama lain. Daripada menggunakan mana-mana tepi bangunan sebagai rujukan, anda hendaklah menjadikan garisan tengah yang telah ditetapkan sebagai rujukan untuk menetapkan kedudukan tiang. Kaedah ini jarang salah dan sekiranya terdapat ralat pada dimensi lantai, ralat itu akan dikongsi sama rata. Rajah 2.15: Pembahagian Lantai kepada Bahagian untuk Penetapan ‘Kicker’
61 | D C A 3 2 3 4 2.2.1.2 Pengarasan Tapak bangunan perlu diaras terlebih dahulu untuk mengetahui berapa banyak tanah yang hendak dipotong atau ditambah untuk menentukan pemandangan daratan. Pengarasan ini biasanya dilakukan oleh juru ukur menggunakan alat laras bersama staf. Tanda aras sementara diwujudkan di tapak sebagai datum untuk semua kerja-kerja ukur aras bangunan. Tetapi untuk kemudahan di tapak, garisan luar 1000mm dari aras kemasan lantai bawah ditanda di sekeliling dinding sempadan tanah. Ia boleh didapati di mana-mana di tapak sebagai aras rujukan terdekat. Aras kemasan lantai bawah di dalam lukisan ialah ± 0.00. Semua kerja-kerja pengorekan perlu dilakukan mengikut aras yang dinyatakan di dalam lukisan. Ini adalah penting kerana semua bayaran untuk pemotongan dan penambahan tanah hanya dilakukan selepas mengambil ukuran tapak bagi kawasan yang dikorek dan arasnya adalah lebih kurang sama seperti di dalam lukisan. Semua kerja-kerja lantai dan rasuk perlu dilakukan mengikut aras yang diberikan di dalam lukisan. Dengan mengetatkan dan melonggarkan bicu sokongan, aras yang betul boleh diperolehi kerana bahagian tengah lantai boleh melendut disebabkan oleh berat konkrit. Justeru, aras pada bahagian tengah lantai telah ditetapkan 5mm lebih tinggi. 2.2.2 Pemasangan Kotak Bentuk Kotak bentuk tiang disebut juga sebagai kotak tiang kerasa binaannya yang menyerupai kotak yang menutupi keempat-empat sisi. Komponen kotak bentuk tiang terdiri daripada 4 unit. Pampan sisi boleh dibina daripada papan padu atau plywood setebal 12mm dan keluli yang siap disediakan dalam saiz tertentu. Kotak tiang selalunya dibina dan didirikan serentak dengan pemasangan besi tetulang yang dipasang (diikat) pada tetulang yang terjulur keluar dari rasuk bawah dengan panjangnya melebihi kotak bentuk. Ia dilakukan untuk membolehkan besi tetulang baru disambung bagi membina tiang seterusnya atau lantai di atasnya.
62 | D C A 3 2 3 4 Kotak bentuk tiang terdiri daripada pendinding, perembat dan pengikat. Bahan-bahan ini perlulah dipasang dengan kemas dan kukuh bagi menampung konkrit basah. Topang perlu diletakkan untuk memastikan kotak bentuk betul-betul tegak. Beberapa batang keluli lembut dicucuk pada tiang dan dibiarkan terjulur untuk kerja-kerja mengikat bata. 2.2.2.1 Prinsip-Prinsip Pembinaan Kotak Bentuk Tiang a) Kotak Bentuk Tiang Persegi i) Fungsi utama kotak bentuk tiang ialah untuk membentuk tiang (bentuk persegi atau bulat) bagi membolehkan pembinaan tiang yang telah ditentukan. ii) Seperti mana struktur lintel, kotak bentuk tiang dibina dengan 2 cara mengikut cara tuangannya iaitu: - Tuang kemudian / cast in-situ - Pratuang / precast iii) Kedua-dua cara ini menggunakan kotak bentuk kayu atau keluli. Bagaimanapun cara tuang kemudian sering menggunakan kotak acuan kayu. Kotak ini difabrikasi terlebih dahulu dengan memasang kayu-kayu pelapis. iv) Cara pratuang / precast biasanya menggunakan kotak bentuk keluli kerana mudah ditanggal dan diguna semula tanpa berlaku kerosakan. Unit-unit panel digabung antara satu sama lain dengan aplikasi apit serta bolt dan nat. Panel-panel boleh difabrikasi dalam jumlah yang banyak dengan bentuk dan saiz yang diperlukan. Amat sesuai bagi struktur-struktur bulat dan melengkung. v) Kotak pentung pratuang / precast keluli sering menjadi pilihan bagi memenuhi keperluan projek-projek berskala besar dan dalam situasi di mana jumlah maksima panel-panel pampan boleh diguna semula. vi) Bagi kotak tiang kecil, saiz belebas dan rempatnya adalah 25mm x 50mm dan bagi kotak tiang yang lebih besar, saiznya berubah
63 | D C A 3 2 3 4 kepada 50mm x 75mm atau 50mm x 100mm. semuanya ini difabrikasi pada jarak yang sesuai bergantung kepada saiz kotak dan posisinya sama ada bahagian atas atau bawah kotak. vii) Pembinaannya tidak terhad kepada satu unit sahaja malah dibina dalam jumlah tertentu mengikut keperluan pembinaan tiang-tiang yang telah ditetapkan. Unit-unit kotak tiang ini didirikan sejajar dengan tiang-tiang lain yang bersebelahan tembok dan muka bangunan. viii)Pampan-pampan tepi kotak dicantum dengan memaku “hidup” dan pemasangannya dikuatkan dengan menggunakan pengapitpengapit. Kerja-kerja mengapit boleh menggunakan pengapitpengapit khas keluli atau pengapit kayu “kuk” menggunakan 2 batang bar keluli pengikat yang boleh diketatkan dengan bol dan nat serta bantuan baji. Rajah 2.16: Kotak Bentuk Tiang Persegi
64 | D C A 3 2 3 4 b) Kotak Bentuk Tiang Bulat i) Binaan kotak bentuk tiang bulat lebih rumit dengan penglibatan komponen yang lebih khusus. Struktur kotaknya dibina 2 unit separuh bulat dengan pampan-pampan sisi yang difabrikasi melengkung / bulat menggunakan kayu. Penggunaan kotak bentuk tiang keluli adalah lebih mudah dan popular khususnya bagi binaan pratuang. ii) Kotak acuan kotak bentuk tiang bulat memerlukan beberapa unit anggota dipanggil collar atau yoke yang dibentuk melengkung. Pampan-pampan mengandungi 2 unit (separuh bulat) dan terdiri daripada kayu (lagging) dibelah halus dengan saiz bergantung kepada garis pusat tiang contohnya 50mm x 32mm dipaku pada bahagian lengkung collar yang disusun pada jarak yang tertentu. iii) Khusus bagi tiang-tiang utama bersaiz besar sama ada bulat atau persegi, bahagian tengah dibuat berongga dengan menggunakan paip fiber atau paip plastik yang dipasang sebagai acuan kekal atau sebagai saluran paip air hujan. Rajah 2.17: Kotak Bentuk Tiang Bulat dan Tiang Oktagon
65 | D C A 3 2 3 4 c) Kotak Bentuk Tiang Oktagon Pampan-pampan diikat dan dikemaskan dengan menggunakan apit standard untuk tiang. Pepenjurunya dilapik menggunakan kayu. Sebagai alternatif, tali pengikat keluli / metal strap digunakan bagi mengemaskan pemasangan pada pepenjuru kotak. 2.2.2.2 Rekabentuk Kotak Bentuk Tiang dan Komponen Komponen Kotak Bentuk Komponen kotak bentuk tiang terdiri daripada panel-panel pampan yang digabung menjadi bentuk yang dikehendaki seperti empat persegi, bulat dan oktagon. Rekabentuk Kotak Bentuk Keperluan dan rekabentuk pembinaan kotak bentuk tiang berubahubah memgikut ketetapan spesifikasi dan posisinya dalam bangunan. Secara spesifik terdapat tiang yang bersambung dengan rasuk dan lantai. Oleh itu ia perlu direkabentuk bagi memenuhi keperluan tersebut. Rajah 2.11 di bawah menjelaskan sebahagian rekabentuk yang dimaksudkan. Rajah 2.18: Rekabentuk Kotak Bentuk
66 | D C A 3 2 3 4 Untuk kotak tiang bersaiz kecil, pelapis-pelapis boleh difabrikasi pada jarak 600mm dan bagi kotak yang lebih besar, jaraknya pada bahagian bawah dirapatkan pada ukuran 350mm kerana tekanan sisi konkrit basah pada bahagian ini lebih kuat. Jarak-jarak pelapis ini dijauhkan pada bahagian atas sehingga 600mm. Pampan-pampan tepi boleh difabrikasi sama ada dengan kayu padu, plywood atau tersedia dari keluli. Bagi pampan yang menggunakan plywood tebal 12mm, ia perlu difabrikasi dengan membuat kerangka di sekelilingnya. Rajah 2.19: Pemasangan Pampan Tepi pada Kotak Bentuk Tiang Sesetengah bahagian permukaan dalaman kotak betuk tiang bulat direkabentuk bagi membolehkan lapisan kepingan aluminium disalut untuk menghasilkan permukaan konkrit yang licin. 2.2.2.3 Mendirikan Kotak Bentuk Tiang Tuang Kemudian (Cast In-Situ) Kotak bentuk tiang didirikan secara bersendirian. Walaupun kerja-kerja mendirikannya dibuat melebihi satu unit, binaannya masih tidak disandarkan
67 | D C A 3 2 3 4 pada struktur lain. Oleh itu ia memerlukan tupang, perembat atau beloti penetap untuk memegang antara kotak tiang dengan kotak tiang yang lain. 2.2.2.4 Persediaan Awal Membina Kotak Bentuk Tiang i) Sediakan ruang dan permukaan bukaan tembok ii) Sedia dan bawakan komponen-komponen kotak bentuk yang diperlukan ke tempat kerja. iii) Sebelum kerja-kerja mendirikan kotak bentuk tiang, adalah penting memeriksa lokasi grid berkaitan kedudukan anggota-anggota struktur yang sedang dibina dengan tepat. Lokasi, saiz tiang, tinggi dan penyudahan perlu diperjelaskan daripada dokumen tapak. Lazimnya pancang ukur tapak akan membataskan posisi grid lokasi, oleh itu offset mungkin diperlukan. Adalah menjadi tenggungjawab kontraktor sebelum mendirikan kotak bentuk, memeriksa dokumen tapak untuk memastikan posisi tepat anggota struktur berkenaan. Berikut adalah beberapa perkara yang perlu dilakukan sebelum memulakan kerja mendirikan kotak bentuk: • Ketahui urutan mendirikan kotak bentuk tiang • Pasangkan jika perlu kayu-kayu sisi, keluli pepenjuru, kepingan aluminium dan kepingan arris pada bahagian dalaman kotak. • Sebelum meletakkan kotak pada posisi, periksa besi tetulang bagi memastikan ianya tersedia untuk difabrikasi. • Bina tunggul konkrit atau kicker di atas rasuk (optional). Tunggul ialah lantai konkrit setinggi 75mm menjadi sebahagian kaki tiang. Ia dibuat dengan menggunakan acuan berasingan dengan saiz lebih kecil daripada saiz lubang kotak tiang. 2.2.2.5 Mendirikan Kotak Bentuk Tiang Pratuang (Precast) Prosedur membina kotak bentuk tiang pratuang: i) Pembinaan tiang pratuang memerlukan kotak bentuk yang lebih fleksibel, mudah alih dan boleh diguna semula.
68 | D C A 3 2 3 4 ii) Mendirikan kotak bentuk tiang persegi hanya memerlukan empat komponen iaitu: • Panel dari pelbagai saiz • Sesiku luar / external corner angles • Set baji untuk tiang • Tiang atau penyangga boleh laras / adjustable prop Rajah 2.20: Komponen Kotak Bentuk Tiang Persegi (Pratuang) iii) Semua unit panel kotak bentuk digabungkan dengan memastikan besi tetulang berada dalam kotak pada posisinya. Dirikan dan pasang tupang mengikut prosedur yang ditetapkan dengan merujuk arahan daripada pihak pengilang. iv) Tuang konkrit ke dalam acuan dengan mematuhi prosedur kerja-kerja konkrit. v) Struktur yang telah tersedia akan dibawa ke tempat kerja untuk pemasangan.
69 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.21: Contoh Kotak Bentuk dan Komponen Tiang Persegi Pratuang 2.2.2.6 Peraturan Keselamatan dalam Pembinaan Kotak Bentuk Tiang i) Pastikan bahan-bahan yang digunakan untuk membina kotak bentuk mengikut penentuan-penentuannya. Elakkan dari menggunakan bahan-bahan cacat. ii) Pemasangan kotak bentuk mestilah kukuh, disokong dengan tegak menggunakan papan pengalas dan baji pada kaki jenang / tiang. iii) Semua jenang / tiang hendaklah dipasak dengan rembat dan tupang. iv) Lakukan pemeriksaan sebelum menuang konkrit ke dalam kotak bentuk bagi memastikan kekukuhannya. v) Kawasan pembinaan kotak bentuk hendaklah dipagar, tidak berselerak dan diletakkan papan tanda amaran mengutamakan keselamatan. vi) Permukaan dalaman kotak bentuk hendaklah disapu minyak, air sabun atau cat kapur supaya konkrit tidak melekat dan menyukarkan kerjakerja menanggal nanti. vii) Basahkan pampan acuan dengan air supaya ia tidak menyerap terlalu banyak lembapan dari konkrit basah. Sesiku Luaran Tupang
70 | D C A 3 2 3 4 2.2.3 Kerja-kerja Tetulang Selepas kedudukan tiang dikenalpasti, ikatan besi yang telah siap diikat dengan besi link didirikan terlebih dahulu dan diikat dengan dawai dengan besi sedia ada. 2.2.3.1 Pembinaan Tiang Konkrit Bertetulang a) Tetulang diperbuat daripada keluli tegangan tinggi. Kebiasaannya 4 tetulang bagi sebatang tiang. b) Panjang ikut ketinggian tiang (12 kaki / 3600mm). c) Keluli lembut digunakan untuk mencekak tetulang (link). d) 4 batang tetulang bersama pencekak (link) dipasang mengikut saiz tiang. Jarak antara link adalah 200mm. e) Tetulang dan link diikat menggunakan dawai halus. f) Tetulang dibawa ke tapak bina. g) Tetulang ditegakkan dan diikat bersama tetulang asas. h) Sambungan antara tetulang tiang dengan tetulang asas diikat kemas menggunakan dawai halus. 2.2.4 Pemeriksaan Rujuk perkara 2.1.5. 2.2.5 Kerja-kerja Konkrit Sebelum kerja-kerja konkrit dijalankan, kotak bentuk hendaklah ditebuk dan dimasukkan besi yang berdiameter 8mm sepanjang 2’. Tujuan besi ini diletakkan adalah untuk menguatkan ikatan batu bata supaya dinding bangunan tidak retak. Besi ini hendaklah dipasang pada setiap 4 biji batu bata. 2.2.5.1 Penyediaan Konkrit a) Konkrit tiang menggunakan nisbah bancuhan 1 : 2 : 4. b) Apabila konkrit telah siap digaul dan diisikan ke dalam baldi, ia akan dibawa ke tapak untuk dituangkan ke dalam kotak bentuk.
71 | D C A 3 2 3 4 2.2.5.2 Penuangan Konkrit Konkrit dituang dari atas. Bagi mengelakkan ruang-ruang udara terbentuk di dalam konkrit, • Ketuk / goyang kotak bentuk secara perlahan-lahan • Gunakan mesin penggetar (vibrator) Setelah siap dituang, konkrit tiang akan dibiarkan mengeras selama 2 – 3 hari (bergantung kepada keadaan cuaca). 2.2.6 Pengawetan Kompaun Rujuk perkara 2.1.7. 2.3 Rasuk Atas Rasuk ialah anggota struktur yang selalunya dibina mengufuk / melintang. Rasuk menerima beban lantai dan beban binaan seperti beban dinding dan bumbung. Beban ini dirintangi oleh momen lentur dan daya ricih pada rasuk. Rasuk konkrit dibahagikan kepada beberapa jenis mengikut cara binaannya, antaranya ialah rasuk disokong mudah, rasuk julur dan rasuk selanjar. Rajah 2.22: Keratan Rentas Rasuk
72 | D C A 3 2 3 4 Rekabentuk dan Kedudukan Rasuk Rekabentuk rasuk terdiri daripada: i) Rasuk utama (primary beam) ii) Rasuk kedua (secondary beam) iii) Rasuk pengikat (tie beam) iv) Rasuk tepi (edge beam) Kedudukan rasuk terbahagi kepada 3 iaitu: i) Rasuk tanah / bumi ii) Rasuk tingkat atas iii) Rasuk bumbung Rajah 2.23: Kedudukan Rasuk 2.3.1 Penyediaan Kotak Bentuk Kotak bentuk hendaklah dipotong mengikut ketinggian rasuk untuk digunakan di kedua-dua sisi rasuk. Beberapa kayu pengikat dan tupang perlu disediakan untuk memastikan kotak bentuk tidak terbuka semasa proses pengkonkritan bagi mengelakkan kehilangan air konkrit yang boleh menyebabkan honey comb pada konrit. Kotak bentuk hendaklah disediakan terlebih dahulu sebelum besi tetulang dimasukkan ke dalam kotak bentuk. Praktis di tapak ialah besi tetulang diikat di atas acuan yang telah tersedia bagi mengurangkan kesilapan dan kemudahan dari segi pengangkutan. Kotak bentuk dibina menggunakan kayu bersaiz 1” x 2” dan papan lapis 12mm. Pembinaan kotak bentuk mestilah kuat dan kukuh untuk menahan getaran semasa kerja-kerja pemadatan konkrit dijalankan. Sebelum besi tetulang dimasukkan ke dalam bentuk, PP hendaklah membuat pemeriksaan terlebih dahulu bagi memastikan pembinaan adalah mengikut lukisan dan sebarang kesilapan boleh diperbaiki. Pemeriksaan sekali lagi oleh PP adalah perlu setelah besi dimasukkan ke dalam bentuk bagi memastikan batu penutup telah diletakkan secukupya di kedua-dua sisi dan dasar rasuk. Ketidakcukupan ini boleh menyebabkan besi terdedah kepada tanah
73 | D C A 3 2 3 4 seterusnya air dari tanah yang akan menyebabkan pengaratan kepada besi dan melemahkan struktur tersebut. 2.3.2 Penyediaan Besi Tetulang Saiz dan jenis besi tetulang (samada R, Y atau T) hendaklah sama dengan lukisan kerana kekuatan struktur itu telah diambil kira dalam pengiraan rekabentuk. Sebarang perubahan berkaitan dengan saiz dan jenis besi tetulang hendaklah dimaklumkan kepada pelanggan untuk kelulusan. Besi tetulang hendaklah dipotong mengikut panjang rasuk dengan menambah panjang untuk bengkokan. Sekiranya panjang besi tetulang tidak mencukupi, pertindihan (lapping) perlu dibuat. Secara umumnya panjang pertindihan di kawasan tegangan ialah 60 dia. dan kawasan mampatan ialah 40 dia. Pengetahuan mengenai teori struktur sangat penting dalam menentukan kesesuaian kawasan pertindihan besi ini. Kebiasaannya keluli lembut (R) digunakan untuk menahan daya ricih dan juga sebagai pengikat tetulang utama. Ia hendaklah dibentuk empat segi mengikut saiz rasuk setelah ditolak penutup konkrit. Tetulang yang telah siap dibentuk dan diikat akan dimasukkan ke dalam kotak bentuk. Ianya boleh berlaku samada sebelum, semasa atau selepas kotak bentuk dibina. Blok penjarak spacer akan dipasang sekali semasa pemasangan tetulang ke dalam kotak bentuk. Tebal blok penjarak adalah bersamaan dengan tebal penutup konkrit sebagaimana yang dikehendaki dalam plan struktur. Saiz tetulang yang digunakan untuk rasuk bumbung biasanya berbeza dengan saiz tetulang bagi rasuk lantai. 2.3.3 Pemeriksaan Rujuk perkara 2.1.5. 2.3.4 Kerja-kerja Konkrit Konkrit yang telah siap dibancuh akan dimasukkan ke dalam kotak bentuk yang telah siap dipasang tetulang. Perlu dipastikan sebelum penuangan konkrit dilakukan, pemasangan tetulang perlu diperiksa dengan
74 | D C A 3 2 3 4 teliti seperti saiz, gred, lapping, penutup konkrit, jarak link dan bilangan. Setelah konkrit dituang, kerja-kerja pemadatan konkrit perlu dilakukan dengan menggunakan mesin penggetar (vibrator) bagi memastikan tiada ruang-ruang udara yang tertinggal di dalam bancuhan konkrit. Kaedah manual juga boleh digunakan iaitu dengan mencucuk rod besi dalam bancuhan konkrit. Ini akan menghasilkan konkrit yang lebih padat. Jika tidak, akan terdapat ruang-ruang udara yang terperangkap serta akan menyebabkan terhasilnya lompang yang boleh mengakibatkan struktur konkrit mudah pecah dan tidak kuat. 2.3.5 Pengawetan Kompaun Rujuk perkara 2.1.7. 2.3.6 Kerja-kerja Pelucutuan / Palsu Pembukaan kotak bentuk merupakan kerja yang terakhir bagi menentukan sesuatu struktur binaan siap sepenuhnya. Ia dibuka dengan berhati-hati bagi memastikan permukaan konkrit tidak mengalami kerosakan seterusnya dapat menjaga kualiti konkrit tersebut. Kotak bentuk yang hendak dijalankan kerja-kerja pembukaan perlulah dipastikan terlebih dahulu akan pengerasan konkrit bagi struktur bangunan tersebut. Ini bertujuan untuk memastikan konkrit cukup mengeras apabila dibuka. Biasanya bahagian yang menyangga seperti tupang dan penyokong ditanggalkan dahulu kemudian sisi rasuk, bawah rasuk dan papak. Tempoh Masa Pembukaan Kotak Bentuk a) Tempoh masa pembukaan kotak bentuk daripada bahagian tertentu struktur adalah bergantung kepada jenis simen yang digunakan, kandungan bancuhan konkrit dan keadaan cuaca.
75 | D C A 3 2 3 4 Jadual 2.1: Tempoh Minimum Acuan Dibuka Kedudukan acuan pada bahagian struktur Simen Portland Biasa (hari) Simen Portland Cepat Keras (hari) Tepi rasuk, dinding dan tiang (tanpa beban) 3 2 Papak (sangga dibiarkan di bawah papak) 4 3 Papak (sangga ditanggalkan) 10 5 Rasuk (sangga dibiarkan di bawahnya) 8 5 Rasuk (sangga ditanggalkan) 21 8 2.4 Lantai Atas Proses pembinaan lantai konkrit merangkumi pemasangan kotak bentuk, penempatan tetulang, menuang konkrit, memanpatkan konkrit, kemasan konkrit, menanggalkan kotak bentuk serta pengawetan lantai konkrit. 2.4.1 Kerja-kerja Menanda dan Mengaras Apabila menanda dan mengaras lantai atas, langkah-langkah berikut perlu diikuti untuk memastikan permukaan lantai rata dan sejajar: i) Mulakan dengan menanda perimeter lantai. Gunakan kapur atau ‘straight edge’ untuk menanda tepi lantai, pastikan ianya lurus dan segi empat sama. ii) Tentukan ketinggian lantai yang dikehendaki. Ini bergantung kepada penggunaan ruang yang akan digunakan serta sebarang keperluan saliran. Gunakan aras laser atau aras juru ukur untuk mewujudkan penanda aras pada titik yang sesuai berhampiran perimeter lantai. Anda kemudian boleh menggunakan penanda aras ini untuk mengukur ketinggian lantai pada titik yang berbeza. iii) Gunakan aras transit atau laser untuk mewujudkan garis aras di sekeliling perimeter lantai. Garisan ini akan berfungsi sebagai panduan untuk meratakan permukaan. Anda juga boleh menggunakan penanda aras yang telah ditetapkan dalam langkah 2.
76 | D C A 3 2 3 4 iv) Pasangkan levelling screeds or shims untuk meratakan permukaan. Letakkan screeds or shims pada permukaan lantai, dan laraskannya sehingga sama rata dengan garis panduan. Gunakan “straight edge” atau pengaras untuk memeriksa aras setiap screed or shim. v) Tuangkan konkrit atau bahan lain ke atas permukaan lantai, dan gunakan screed untuk mengaras dan meratakan permukaan. Gunakan screed atau shim yang dipasang pada langkah 4 sebagai panduan untuk mengaras permukaan. Gunakan kulir atau alat kemasan lain untuk melicinkan permukaan lantai. vi) Biarkan lantai mengeras mengikut arahan kilang. Apabila lantai telah keras, keluarkan sebarang screeds or shims yang berlebihan, dan gunakan “straight edge” atau pengaras untuk memeriksa aras permukaan. vii) Dengan mengikuti langkah-langkah ini, anda boleh pastikan bahawa lantai atas adalah rata dan sekata, yang akan membantu untuk mengelakkan masalah seperti keretakan dan pemendapan. 2.4.2 Kotak Bentuk dan Penyangga Memasang kotak bentuk dan penyangga adalah langkah penting dalam pembinaan lantai atas, kerana ia membantu memastikan lantai kukuh dari segi struktur dan mampu menyokong berat bangunan atau struktur lain di atasnya. Kotak bentuk bagi struktur rasuk tingkat satu, ‘slab’, dan lantai akan dibina serta dikonkrit pada masa yang sama. Pembinaannya bermula setelah tiang siap dibuka acuannya. Untuk struktur ini ia memerlukan lebih banyak tenaga dan bahan mentah seperti papan lapis berbanding struktur tiang. Pembinaan kotak bentuk bagi struktur ini dimulakan dengan pemasangan topi (biasanya menggunakan papan lapis) pada permukaan atas struktur tiang. Perancah besi (scaffolding) digunakan sebagai tupang untuk menahan kotak yang dalam pemasangan. Pemasangan perancah perlu dilakukan dengan berhati-hati kerana ia akan menanggung beban yang berat.
77 | D C A 3 2 3 4 Setelah perancah siap dipasang, kayu 4” x 2” akan dipasang di atas perancah yang berfungsi sebagai kerangka bagi acuan rasuk dan lantai. Kemudian papan lapis akan dipasang untuk bahagian bawah terlebih dahulu seterusnya bahagian tepi dan bahagian atas khas untuk lantai sahaja. 2.4.3 Kerja-kerja Pemasangan Tetulang Pemasangan besi tetulang adalah langkah penting dalam pembinaan lantai tingkat atas, kerana ia membantu menguatkan lantai dan mencegah keretakan dan jenis kerosakan lain. Berikut ialah gambaran keseluruhan kerja tetulang yang biasanya terlibat dalam pembinaan lantai tingkat atas: i) Tentukan tetulang yang diperlukan untuk lantai. Ini akan bergantung pada saiz dan bentuk lantai, serta beban dan tegasan yang dijangkakan yang ia perlukan untuk menyokong. ii) Pasang bar tetulang keluli, atau rebar, dalam kotak acuan sebelum menuang konkrit. Rebar biasanya diletakkan dalam corak grid, dengan bar dijarakkan pada selang masa yang tetap secara mendatar dan menegak. Rebar hendaklah diposisikan supaya ia berada di tengahtengah kedalaman papak. iii) Gunakan pengikat dawai atau penyambung lain untuk mengikat rebar pada tempatnya dan pastikan ia kekal dalam kedudukan yang betul apabila konkrit dituangkan. iv) Jika perlu, pasangkan tetulang tambahan seperti dawai yang dikimpal atau gentian diperkukuhkan untuk mengukuhkan lagi lantai. v) Tuangkan konkrit ke dalam acuan, pastikan ia diagihkan sama rata dan menutupi rebar sepenuhnya. vi) Gunakan vibrating screed atau alat lain untuk menyatukan konkrit dan keluarkan sebarang poket udara. Ini akan membantu memastikan konkrit mengelilingi dan melekat sepenuhnya pada tetulang. vii) Biarkan konkrit mengeras mengikut arahan pengilang. Ini mungkin mengambil masa beberapa hari atau lebih lama, bergantung pada jenis konkrit dan keadaan cuaca.
78 | D C A 3 2 3 4 viii)Apabila konkrit telah keras, keluarkan kotak acuan dan periksa lantai untuk sebarang tanda keretakan atau kerosakan lain. Sebarang isu sebegini harus ditangani segera untuk mengelakkannya daripada menjadi lebih teruk dari semasa ke semasa. Dengan mengikuti langkah-langkah ini, anda boleh memastikan bahawa lantai tingkat atas diperkukuh dengan betul dan dapat menyokong berat dan tegasan yang akan dikenakan dari semasa ke semasa. Rajah 2.24 Lantai Konkrit Bertetulang 2.4.4 Pemeriksaan Rujuk perkara 2.1.5. 2.4.5 Kerja-kerja Konkrit Rujuk perkara 2.3.4. 2.4.6 Pengawetan Kompaun Rujuk perkara 2.1.7.
79 | D C A 3 2 3 4 2.4.7 Kerja-kerja Pelucutan / Palsu Rujuk perkara 2.3.6. 2.5 Tangga Tangga ialah satu struktur yang dibina samada daripada kayu, bata, batu, keluli, konkrit, atau kombinasi bahan-bahan tersebut untuk kemudahan perhubungan atau laluan turun naik dari satu tingkat ke satu tingkat bangunan. Ia hendaklah dibina bagi memberikan lalulan masuk dan keluar dengan mudah, memuaskan, selesa dan selamat. Sesuatu binaan tangga mempunyai beberapa anak tangga yang dibina samada dalam satu larian, atau mengandungi beberapa larian yang diselangi dengan pelantar atau beberapa pelantar. Tangga dibina lurus atau membelok. Tiap-tiap anak tangga mengandungi bahagian yang mengufuk sebagai jejak untuk tempat berpijak, dan bahagian pugak sebagai naik yang menutupi ruang antara jejak. 2.5.1 Jenis-jenis Tangga Jenis tangga dibahagikan mengikut rupa bentuk pembinaan tangga tersebut iaitu, tangga larian lurus, tangga suku pusingan, tangga separuh pusingan dan tangga geometri. 2.5.1.1 Tangga Larian Lurus Tangga larian lurus merupakan satu deretan anak tangga yang menghubungkan dari satu tingkat ke tingkat yang lain dalam satu arah. Bagi tangga larian lurus yang terlalu panjang boleh diputuskan dengan pembinaan pelantar perantaraan untuk mendapatkan deretan anak tangga yang lebih senang dan selesa didaki. Tangga larian lurus juga merupakan rupabentuk tangga yang paling mudah dan murah dalam pembinaan tangga.
80 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.25: Tangga Larian Lurus 2.5.1.2 Tangga Suku Pusingan Tangga jenis ini mengandungi dua deretan tangga yang meningkat dari lantai bawah ke lantai atas dengan pelantar yang membelok 90° (suku pusingan) ke kiri atau ke kanan di pertengahannya. Penggunaan tangga suku pusingan ini amat sesuai untuk ruang bukaan tangga yang terhad di mana tangga larian lurus tidak dapat digunakan. Rajah 2.26: Tangga Suku Pusingan
81 | D C A 3 2 3 4 2.5.1.3 Tangga Separuh Pusingan Tangga ini meliputi dua deretan anak tangga meningkat dari lantai bawah ke lantai atas dengan pelantar yang memusing melalui 180° (separuh pusingan) di pertengahannya. Kedua-dua deret anak tangga adalah selari. Susunan anak tangga di lantai atas akan berakhir di atas titik permulaan pada lantai bawah. Ini akan menghasilkan bilangan anak tangga yang sama untuk kedua-dua deretan tangga ini. Penggunaan tangga separuh pusingan amat sesuai sebagai tangga awam, terutamanya sebagai tangga kecemasan untuk bangunan-bangunan pejabat yang bertingkat-tingkat. Rajah 2.27: Tangga Separuh Pusingan 2.5.1.4 Tangga Geometri Tangga geometri ialah tangga yang berbentuk pilin dengan jejak yang ditiruskan mengelilingi ruang terbuka seperti tangga bulat, tangga elip atau separa elip. Tangga jenis ini meliputi satu deretan anak tangga berterusan yang disusun mengelilingi tupang tengah menjadikan satu tangga keliling. Pembinaan tangga keliling memerlukan kawasan lantai yang kecil tetapi kegunaannya adalah terhad kerana ia tidak sesuai untuk memindahkan barang-barang besar seperti perabot disebabkan kesempitan anak tangga. Tangga elips pula mempunyai rekabentuk yang menarik, ia digunakan sebagai tangga masuk utama bagi sesebuah bangunan mewah.
82 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.28: Tangga Geometri 2.5.2 Istilah / Terma yang Digunakan dalam Kerja Tangga Untuk memastikan tangga selamat dan memuaskan kepada pengguna, Undang-undang Kecil Bangunan menyenaraikan beberapa syarat yang perlu dipatuhi. Ukuran naik setiap anak tangga dan pelantar hendaklah sentiasa sama, dan jarak ufuk bagi setiap jejak juga hendaklah sama kerana perubahan dalam ukuran naik dan jarak ufuk akan mengganggu rentak naik dan turun. Keadaan ini membahayakan pengguna. Sesuatu binaan tangga mestilah mempunyai ruang kepala yang cukup iaitu sekurang-kurangnya 2 meter diukur pugak dari garisan curam atau garisan anjur anak tangga atau 1.5 meter diukur bersudut tepat dengan garisan anjur (Rajah 2.29).
83 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.29: Ukuran Naik, Jarak Ufuk dan Ruang Kepala untuk Tangga 2.5.2.1 Anak Tangga Terdiri daripada jejak (tread) dan penaik (riser). Ukuran naik (N) dan jarak ufuk (U) anak tangga mestilah bersesuaian dan dapat memberikan keselesaan kepada pengguna. Ukuran naik dan jarak ufuk anak tangga menentukan kecuraman tangga yang dibina. Undang-undang Kecil Bangunan (Pindaan 2021) menentukan bahawa bagi mana-mana tangga, ukuran naik hendaklah tidak lebih daripada 180mm dan ukuran jarak ufuk pula hendaklah tidak kurang daripada 275mm. Ukuran yang dipilih hendaklah seragam dan konsisten sepanjang larian tangga. Bagi sesuatu tangga, jumlah jarak ufuk dan dua kali ukuran naik hendaklah tidak kurang daripada 550mm dan tidak melebihi 700mm, iaitu: U + 2N = 550 mm hingga 700 mm Jumlah anak tangga bagi setiap larian tidak boleh melebihi 16 anak tangga. Curam tangga rumah kediaman tidak melebihi 42°. Bagi bangunan awam pula, curam maksimumnya ialah 38°. Tangga yang jumlah ukuran naiknya melebihi 600mm hendaklah dipasangkan dengan susur tangan pada ketinggian antara 840mm hingga 1000mm daripada garisan anjur.
84 | D C A 3 2 3 4 2.5.2.2 Pelantar Tangga Pelantar (landing) perlu disediakan sekiranya jumlah anak tangga melebihi 16 unit. Saiz minimum bagi lebar pelantar adalah sama dengan lebar tangga. Sekiranya terdapat pintu, ruang bukaan daun pintu tidak boleh memasuki kawasan lebar laluan tangga. 2.5.2.3 Larian Tangga Mengandungi satu siri anak tangga yang berterusan di antara lantai bawah dengan tingkat atas, lantai bawah dengan pelantar, pelantar dengan pelantar. 2.5.2.4 Susur Tangan Semua tangga hendaklah disediakan dengan sekurang-kurangnya satu susur tangan kecuali bagi tangga yang mempunyai 4 anak tangga. Tinggi susur tangan adalah antara 900 – 1000mm. Tangga yang melebihi 2200mm lebar hendaklah disediakan dengan susur tangan perantara untuk setiap 2200mm lebar yang diperlukan dengan jarak yang lebih kurang sama. Dalam bangunan selain bangunan kediaman, susur tangan hendaklah disediakan pada setiap sisi tangga apabila lebar tangga ialah 1100mm atau lebih. 2.5.3 Kerja-kerja Penetapan Kerja-kerja penetapan ialah langkah penting dalam pembinaan tangga, kerana ia membantu memastikan tangga dijajarkan dengan betul, rata dan selamat untuk digunakan. Berikut ialah gambaran keseluruhan proses menetapkan kerja untuk tangga: i) Tentukan lokasi tangga - Lokasi tangga hendaklah dipilih dengan teliti untuk memastikan ia mudah dicapai dan tidak mengganggu aspek lain bangunan atau struktur. ii) Tentukan dimensi yang diperlukan - Dimensi tangga akan bergantung pada ketinggian bangunan, bilangan lantai dan faktor lain. Lebar tangga hendaklah mencukupi untuk menampung aliran trafik yang
85 | D C A 3 2 3 4 dijangkakan, dan ketinggian setiap anak tangga hendaklah konsisten untuk memastikan keselamatan. iii) Tandakan lokasi tangga - Lokasi tangga hendaklah ditanda dengan jelas pada lantai dan dinding, menggunakan garisan kapur atau penanda lain. Ini akan membantu memastikan tangga dijajar dan rata dengan betul. iv) Pasang tali - Tali ialah penyokong struktur yang menahan tapak dan anak tangga di tempatnya. Tali hendaklah dipasang mengikut lokasi yang ditandakan, dan hendaklah dipasang dengan selamat pada lantai dan dinding. v) Pasang tapak dan anak tangga - Tapak ialah anak tangga mendatar, dan anak tangga ialah penyokong menegak yang menyambungkannya. Tapak dan penaik hendaklah dipasang mengikut dimensi yang diperlukan, dan hendaklah dipasang dengan selamat pada tali. vi) Pasang pegangan tangan - Pegangan tangan hendaklah dipasang di sepanjang sisi tangga untuk memberikan sokongan dan kestabilan. Pegangan tangan hendaklah dipasang dengan selamat pada dinding dan tali pengikat, dan hendaklah diletakkan pada ketinggian yang selesa untuk pengguna. Dengan mengikuti langkah-langkah ini, anda boleh memastikan bahawa kerja penetapan untuk tangga dilakukan dengan betul dan tangga itu selamat dan berfungsi. 2.5.4 Kotak Bentuk dan Penyangga Pemasangan kotak bentuk merupakan langkah penting dalam pembinaan tangga, kerana ia membantu memastikan konkrit dituangkan dalam bentuk dan dimensi yang betul. Berikut merupakan gambaran keseluruhan proses kotak bentuk tangga: • Memasang tampan bawah, disokong oleh gelegar dan topang. Baji lipat digunakan untuk melaras ketinggian yang dikehendaki. • Papan berbentuk ibu tangga dipotong bagi menahan tekanan sisi. • Memasang papan penaik.
86 | D C A 3 2 3 4 • Beroti dan pendakap dipaku pada papan penaik. 2.5.5 Kerja-kerja Pemasangan Tetulang Tetulang utama dalam pelantar disusun dalam dua hala di bahagian bawah papak. Tetulang utama bagi larian tangga disusun selari dengan arah larian. Ketebalan yang berkesan bagi papak condong yang membentuk larian tangga ialah pada bahagian dekat persimpangan jejak dan penaik serta tampang bawah larian. Ketebalan tangga menjadi faktor kekuatan bagi sesuatu tangga manakala anak tangga tidak memainkan sebarang peranan dalam menampung beban. Ketebalan tangga adalah dari 100mm hingga 250mm. Kulit konkrit yang mencukupi hendaklah diadakan di sekeliling tetulang untuk mengelakkannya daripada berkarat. 2.5.6 Pemeriksaan Rujuk perkara 2.1.5. 2.5.7 Kerja-kerja Konkrit Rujuk perkara 2.3.4. 2.5.8 Pengawetan Kompaun Rujuk perkara 2.1.7. 2.5.9 Kerja-kerja Pelucutan / Palsu Rujuk perkara 2.3.6. 2.6 Bumbung 2.6.1 Definisi dan Fungsi Bumbung Bumbung merupakan bahagian atas sekali bagi sesuatu struktur bangunan. Bumbung memberi perlindungan dari angin, panas dan hujan. Bumbung adalah satu struktur berbentuk rata atau curam yang dibina bagi melindungi bangunan. Struktur bumbung dibina daripada kayu, keluli atau
87 | D C A 3 2 3 4 konkrit untuk menanggung beban diri, beban penutup bumbung dan beban angin. Secara umumnya, bumbung berfungsi untuk: i) Melindungi bangunan daripada dimasuki hujan, panas, angin dan habuk ii) Menstabilkan suhu dalam bangunan 2.6.2 Kategori Bumbung Bumbung terbahagi kepada dua kategori iaitu bumbung rata dan bumbung curam. 2.6.2.1 Bumbung Curam (Pitched Roof) • Mengandungi kecuraman sekurang-kurangnya 15°, tetapi lazimnya kecuraman dibuat pada sudut 40° - 50° atau mungkin lebih sehingga 70° bergantung kepada rekabentuk. • Anggota-anggota asasnya terdiri daripada kasau dan alang kecil atau alang pengikat dibentuk segitiga pada sudut yang dinyatakan. • Bumbung curam ialah bumbung yang mempunyai kecerunan melebihi 10° dan biasanya dibina bagi memudahkan air hujan mengalir. Di luar negara pula bumbung curam dibina untuk mengelakkan salji daripada berkumpul diatasnya. • Bumbung curam lebih sesuai untuk bangunan kecil seperti rumah kediaman. Walau bagaimanapun, bumbung curam selalu juga digunakan untuk bangunan yang besar kerana nilai estetikanya yang tinggi. Contohnya Jabatan Perdana Menteri di Putrajaya dan Istana Budaya. Bangunan-bangunan ini perlu mempunyai nilai estetika yang tinggi kerana melambangkan seni bina negara. • Bumbung curam biasanya berbentuk simetri dengan permukaannya mempunyai kecuraman yang sama dan condong kea rah tulang perabung.
88 | D C A 3 2 3 4 2.6.2.2 Bumbung Rata (Flat Roof) • Bumbung rata ialah bumbung yang mempunyai kecerunan kurang daripada 10°. • Kerangka bumbung rata terdiri daripada kayu, besi, rasuk konkrit atau papak konkrit dan ditutup dengan bahan yang kalis air seperti kepingan asbestos, zink, besi bergalvani, aspalt, kuprum dan sebagainya. • Kasaunya merentang antara tembok, rasuk ataupun kekuda dengan jarak 2 - 4meter dari tengah ke tengah untuk menyokong gulunggulung. • Kekurangan bumbung jenis ini ialah bangunan kelihatan kurang kemas kecuali jika dipasang dengan dinding parapet. • Semua bumbung yang mempunyai kecuraman tidak melebihi 10° dikategorikan sebagai bumbung rata. Bumbung jenis ini selalunya sesuai untuk bangunan yang besar seperti kompleks membeli belah dan rumah pangsa. Bumbung rata boleh dibina dengan menggunakan kayu, konkrit, logam dan komposit. • Cara pembinaannya hampir sama dengan pembinaan lantai atas. Membran kalis air akan diletakkan pada bahagian atas bumbung rata bagi menggelakan air daripada meresap masuk ke dalam bumbung. Membran kalis air yang biasa digunakan ialah kepingan fel bitumen. • Selain berfungsi melindungi bangunan daripada kesan cuaca, bumbung rata ini juga boleh berfungsi sebagai tempat meletakkan tangki air dan tempat meletakkan kenderaan. • Rajah 2.37 menunjukan bangunan yang mempunyai bumbung rata.
89 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.30: Contoh Bangunan dengan Bumbung Rata Bumbung rata boleh dibina daripada bahan konkrit dan kayu. 2.6.2.2.1 Bumbung Rata Konkrit Binaan bumbung rata konkrit bertetulang adalah seperti berikut: • Bumbung rata konkrit bertetulang biasanya digunakan pada rentang yang kecil antara dua dinding atau tembok. • Lapisan kalis lembap diletakkan antara lapisan papak konkrit dengan lepaan. Lapisan ini juga diletakkan di atas permukaan lepa. • Bumbung jenis ini juga boleh digunakan sebagai tempat meletak tangki air atau ruang rekreasi. • Beban yang ditanggung oleh bumbung biasanya kurang berbanding lantai. Oleh itu ketebalannya kurang daripada ketebalan lantai. • Kecuraman bumbung dibentuk dengan satu lapisan lepa 20mm hingga 25mm bertujuan larian air.
90 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.31: Bumbung Rata Konkrit 2.6.2.2.2 Bumbung Rata Kayu Binaan bumbung rata kayu adalah seperti yang berikut: • Gelegar diletakkan antara jarak 400mm hingga 600mm dari tengah ke tengah. • Papan beroti berlidah dan lurah dipasang di atas gelegar untuk mengawal aras bumbung. • Bahagian hujung gelegar disokong oleh plat tembok. Rajah 2.32: Bumbung Rata Kayu
91 | D C A 3 2 3 4 2.6.3 Jenis-jenis Bumbung Bumbung curam boleh dibahagikan kepada empat jenis iaitu: a. Bumbung tebar layer (gable roof) b. Bumbung limas (hip roof) c. Bumbung pisang sesikat (lean-to roof) d. Bumbung limas belanda (Dutch hip roof) 2.6.3.1 Bumbung Tebar Layar - Bumbung ini mengandungi dua penampang yang mencuram ke dua arah yang berlawanan dan biasanya bermula dari puncak bumbung di tengah-tengah bangunan. - Bangunan sekolah biasanya banyak menggunakan bumbung jenis ini. Rajah 2.33: Bumbung Tebar Layar 2.6.3.2 Bumbung Limas - Binaan bumbung ini mempunyai empat penampang yang mencuram ke empat arah yang berlainan dan menghasilkan lima garisan bumbung. - Struktur bumbung limas terdiri daripada kasau limas, tulang perabung, kasau betina, kasau pendek, gulung-gulung dan papan tumpu kasau. - Bahagian atas kasau dipasang pada tulang perabung dan bahagian bawah disokong oleh tutup liang.
92 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.34: Bumbung Limas 2.6.3.3 Bumbung Pisang Sesikat - Binaan bumbung ini adalah yang paling mudah dan ringkas. - Binaannya mempunyai permukaan yang mencuram ke satu arah sahaja. - Faktor estetika bangunan tidak diutamakan dan biasanya dibina pada bahagian yang kecil atau dalam pembinaan bangunan tambahan seperti garaj, ruang dapur dan sebagainya. - Bahagian atas hujung kasau disokong samada dengan cara memasukkan ke dalam tembok, disangga, dipasang braket keluli atau plat tembok. - Bahagian bawah kasau disokong oleh tutup tiang. Rajah 2.35: Bumbung Pisang Sesikat
93 | D C A 3 2 3 4 2.6.3.4 Bumbung Limas Belanda - Bumbung limas belanda adalah gabungan kepada bumbung limas dan bumbung tebar layar. Dasar bumbung adalah bumbung limas dengan 4 cerun di setiap sisi. Manakala bumbung tebar layar berada di atas. - Bumbung limas belanda berasal daripada negara Belanda (Netherlands), maka sebab itulah ianya digelar bumbung “Belanda”. - Mempunyai banyak kebaikan termasuklah meningkatkan ruang loteng dan perlindungan terhadap angin kencang. - Ia juga mempunyai saliran yang sangat baik dan mencukupi yang berfungsi dengan baik untuk iklam hujan dan salji. Rajah 2.36: Bumbung Limas Belanda 2.6.4 Pemasangan Bumbung dan Struktur Bumbung Bumbung merupakan struktur penting pada sesebuah bangunan. Ia menjadi keperluan utama dalam membentuk imej dan rekabentuk bangunan selain mempunyai fungsi-fungsinya sendiri. Struktur bumbung mengandungi tiga bahagian utama iaitu: i) Kekuda bumbung ii) Kerangka bumbung iii) Penutup bumbung
94 | D C A 3 2 3 4 Ketiga-tiga bahagian ini adalah asas dalam pembinaan struktur bumbung. Ia saling berkait dan merupakan kombinasi yang membentuk struktur bumbung yang dikehendaki. Kerangka bumbung dan kekuda bumbung biasanya diperbuat daripada kayu, keluli atau bahan komposit yang bersesuaian. Bagi penyediaan bahan struktur bumbung, fungsi utama bumbung dan keperluan bagi sebuah bumbung haruslah dikenalpasti bagi memastikan pemilihan dan penentuan bahan yang digunakan khususnya untuk struktur atau kerangka menepati keperluan dan spesifikasi. Di antara fungsi struktur bumbung adalah: i) Menyokong pelbagai jenis penutup bumbung. ii) Menyokong beban mati struktur bumbung dan penutupnya, penebatan dan kemasan dalam dan beban angin tanpa mengalami sebarang lenturan atau pesongan yang berlebihan sehingga menyebabkan berlakunya ubah bentuk. iii) Untuk melindungi struktur bangunan dan penghuni dari ancaman angin dan cuaca (panas, hujan dan sebagainya). Oleh itu, struktur bumbung perlulah mempunyai ciri-ciri kestabilan, kekuatan, ketahanlasakan, rintangan cuaca, rintangan api / kebakaran, bersifat penebat haba dan rekabentuk yang sesuai dengan bangunan yang dibina. 2.6.4.1 Jenis-jenis Struktur Bumbung Dalam struktur bumbung terdapat beberapa kumpulan bumbung dan jenis bumbung. Sebelum melaksanakan pembinaan bumbung, adalah perlu mengetahui bentuk bumbung berdasarkan kumpulan dan jenisnya. Perbezaan jenis bumbung akan menampilkan perbezaan komponen dan struktur bumbung itu sendiri. Bagi memudahkan pembinaan, kompetensi ini akan hanya menfokuskan kepada pembinaan kumpulan bumbung selapis dengan memilih salah satu jenis bumbung yang akan dibincangkan seterusnya
95 | D C A 3 2 3 4 melibatkan pembinaan kekuda dan kerangka bumbung. Pembinaannya merangkumi kumpulan Bumbung Selapis, Bumbung Dua Lapis, Bumbung Tiga Lapis dan Bumbung Kekuda. 2.6.4.2 Bumbung Selapis Struktur utama binaan bumbung selapis hanya terdiri daripada kasau yang menerima beban daripada penutup bumbung. Beban ini kemudiannya diagihkan kepada dinding tanggung beban. Bagi bumbung jenis ini kasau disokong oleh dua hujung sahaja iaitu di kepala kasau dan di kaki kasau. Bahagian atas kasau disandarkan pada perabung. Bumbung selapis terdiri daripada bumbung ganding, bumbung ganding tertutup dan bumbung kolar / beralang. a) Bumbung Ganding Bumbung ganding mempunyai kasau yang disokong oleh tulang perabung dan plat dinding. Kasau berpasangan dan kepala kasau dipakukan kepada tulang perabung. Bahagian kaki kasau pula dipakukan kepada plat dinding. Rentang maksimum bagi bumbung ganding ialah 3.5 meter. Jika rentang terlalu besar, beban dari penutup bumbung dan beban angin akan menyebabkan struktur bumbung berkuak dan dinding akan terbalik. Rajah 2.44 menunjukkan bumbung ganding dengan rentang maksimum 3.5 meter. Rajah 2.37: Bumbung Ganding Dengan Rentang 3.5m
96 | D C A 3 2 3 4 b) Bumbung Kolar atau Bumbung Alang Kecil Bumbung jenis ini boleh digunakan bagi rentang sehingga 4.5 meter. Setiap pasangan kasau dikukuhkan kedudukannya dengan satu kolar atau alang kecil yang dipasang mengufuk pada kedudukan 1/3 tinggi bumbung dari plat dinding. Alang kecil ini hendaklah disambungkan kepada kasau dengan menggunakan tanggam lekap bajang (Rajah 2.45). Bumbung jenis ini mempunyai ruang kepala yang lebih berbanding dengan bumbung yang lain. Rajah 2.38: Bumbung Kolar c) Bumbung Ganding Tertutup Kaki kasau bumbung ganding tertutup diikatkan dengan alang pengikat atau gelegar siling. Dengan cara in, beban kepada kasau dapat diimbangi oleh alang pengikat dan ini dapat mengelakkan kaki kasau daripada berkuak dan dinding terbalik. Bumbung ganding tertutup dapat menanggung beban yang lebih besar dengan rentang maksimum 5.5 meter (Rajah 2.46).
97 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.39: Bumbung Ganding Tertutup 2.6.4.3 Bumbung Dua Lapis Apabila rentang bumbung melebihi 5.5 meter, penggunaan bumbung selapis tidak lagi sesuai kerana saiz kayu yang digunakan terlalu besar dan tidak ekonomi. Untuk mengelakkan kasau melendut, kayu gulung-gulung dipasang mengufuk di bawah kasau antara tulang perabung dengan plat dinding sebagai penyokong. Hujung gulung-gulung disangga oleh dinding tibar layar dan bahagian tengahnya pula disokong oleh topang yang disokong oleh dinding sekat tanggung beban. Untuk memperkukuhkan dan memperkuatkan bumbung, alang kecil dipasangkan pada tiap-tiap pasangan kasau yang keempat bagi memberikan pembinaan yang berkesan (Rajah 2.40). Bagi rumah teres, gulung-gulung disokong oleh dinding tibar layar dan dinding pembahagi yang dibina sehingga ke tampang bawah penutup bumbung (Rajah 2.41).
98 | D C A 3 2 3 4 Rajah 2.40: Bumbung Dua Lapis dengan Dinding Sekat Menanggung Beban Rajah 2.41: Bumbung Dua Lapis dengan Gulung-Gulung Disokong oleh Dinding Pembahagi
99 | D C A 3 2 3 4 2.6.4.4 Bumbung Kekuda Bumbung kekuda terdiri daripada kasau, topang dan alang pengikat. Setiap anggota dihubungkan dengan plat gaset, paku penyambung, gelang perangkai atau bol dan nat. Bumbung kekuda dibina secara prefabrikasi di kilang atau di bengkel. Rajah 2.42: Bumbung Kekuda 2.6.4.5 Komponen Kekuda Bumbung Rajah 2.43: Komponen Kekuda Bumbung RENTANG LARIAN
100 | D C A 3 2 3 4 Kekuda bumbung ialah rangka kerja struktur yang direka untuk menyokong bumbung bangunan. Ia terdiri daripada beberapa komponen yang bekerjasama untuk memberikan kekuatan dan kestabilan pada bumbung. Berikut adalah komponen utama kekuda bumbung: i. Kasau Betina (Common Rafter) Kasau ini diunjurkan dari perabungnya ke tutup tiang. Ia berfungsi menyokong penutup bumbung, beroti dan gulung-gulung (bagi penutup kepingan berombak seperti asbestos, zink dll) ii. Kasau Limas (Hipped Rafter) Ia merentang di antara papan perabung pada bahagian atas dengan tutup tiang di bahagian bawah menyokong persilangan dua landaian limas. iii. Kasau Lurah (Valley Rafter) Kasau ini dipasang dilurah bumbung, tempat pertemuan dua bumbung di bahagian dalamnya. iv. Kasau Pendek (Jack Rafter) Kasau pendek ini didapati pada tiga (3) temapat iaitu: a. Kasau pendek limas – terletak pada tutup tiang di bahagian bawah dan kasau limas di bahagian atas. b. Kasau pendek lurah – dipasangkan di antara kasau lurah dengan tutup tiang. c. Kasau cripple – dipasangkan di antara kasau limas dengan kasau lurah. v. Penutup Bumbung (Roof Covering) Bahagian yang paling atas dalam sesuatu binaan bumbung yang bertugas sebagai perlindung, penebat dan bahan kalis air. Bahanbahan yang biasa digunakan ialah seperti papan cam, genting rata,