สถาปนิกจิตอาสา

สถาปนิกจิตอาสา

คูมือนักออกแบบวัดมือใหม

๔

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

โครงการ ัดบันดาลใจ .)
โดยค ามร่ มมือของ ำานักงานกองทนุ นบั นนุ การ รา้ งเ ริม ขุ ภาพ (
และ ถาบนั อา รม ิลป์

ทีป่ รึก า : .ปร ยงค์ โพธิ์ รปี ร เ ริฐ
บรรณาธกิ าร : ปริย ภรณ์ ขุ กุล
ผเู้ ขียน : ปิย ณี ขุ มณ,ี กลย จนทรท์ นโ ,
ภาพประกอบ : ร รี ง ม ิทย พง ์
ออกแบบรปู เล่ม : น ย นนท์ รก ริ ิพง ์
ิ ฎ กุลถ ร กร
เข็มเพชร ร ่ งง น
ิ รุต ข ญ ง่

คมู่ ื นเ้ี ปน็ ร ยง นค มก้ น้ โครงก ร จิ ยเชงิ ปฏบิ ตกิ ร เร่ื ง กร บ นก รข งก รก่ ตง้
แล ขบเคล่ื นต่ ย ดบทบ ทข ง ด ใ เ้ ปน็ นู ยก์ รเรยี นรทู้ งจติ ญิ ญ ณข ง ดในเขตเมื ง :
กรณี กึ ดนำ ร่ งข งโครงก ร ดบนด ลใจ
เ น ต่
โครงก รพฒน ปป ย ข ง ดใ ้เป็นพืน้ ท่ี ขุ ภ ข งเมื งต มรปู แบบ “ ดบนด ลใจ”
ถ บน รม ิลป์แล ำ นกง นก งทนุ นบ นุนก ร ร้ งเ ริม ขุ ภ พ ( .)
ตลุ คม ๒๕๖๑

2

สารบัญ ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

คำ นำ นา้ ท่ี
ภ ค นง่ึ : คิดไดช้ ด-ปฏิบตไิ ด้ถกู ๔
๖
- แน คดิ ก รทำ ง นข ง ถ ปนกิ จติ ๘
- แน ท งปฏบิ ติ จดก รภ รกิจ ๓๔
ภ ค ง : ถ ดบทเรยี น ๔๘
- ๕ คนตน้ เรื่ ง ๕๐
- เร่ื งน้.ี .. ย กบ กต่ ๘๒
- บญญติ ๖ ปร ก ร ู่ ถ ปนกิ จิต ๘๕
เจ้ ข งปร บก รณ์ ๘๖
ภ คผน ก ๘๙
ธิ ีก ร กึ ๙๐
- ค มเปน็ ม ๙๐
- ิธกี รเกบ็ ข้ มูล ๙๑
ข้ เ น แน ต่ โครงก ร ดบนด ลใจ ๙๖
้ ง งิ
๑๐๒
3

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

จากนักออกแบบ

มาเป็น “ลกู ศษิ ยว์ ดั ”

4

คำ ถ มแรก ที่เร มกถ ม ถ ปนิก รื นก กแบบ ่ ทำ ไมถึง มครเข้ ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ม เป็นนก กแบบจิต ในโครงก ร คำ ต บที่เร มกได้รบเ ม คื
ก รทำ ง นเชิงพ ณิชย์ มนต บโจทย์ได้แค่เร่ื งเงิน รื ปร บก รณ์
ในเชิงธุรกิจ เข ม ง ิ่งท่ีคิด ่ ค มรู้ท ง ิช ชีพข งพ กเข เ ล่ น้น
จ ม รถช่ ยเ ลื งคมได้บ้ ง รื ปร บก รณ์ท่ีม ทำ ง นใ ้กบ ด
แล ชุมชน

ค มน่ นใจคื ทุกคนมีทก ท ง ิช ชีพ แต่เมื่ ม ทำ ง นใ ้กบ ด
ต้ งม เรยี นรู้ กี ล ย ง่ิ ล ย ย่ ง เพร ก ร กแบบ ด ทเ่ี ปน็ น ถ น
แล เป็น ูนย์กล งท งจิตใจข งชุมชน มีค ม ลบซบซ้ นใน ล ยมิติ
ทง้ โจทย์ก รใชง้ น แล ค มรู้ ึกข งผ้คู นทีเ่ ข้ ม เก่ีย ข้ งใน ดน้นๆ โดย
เฉพ เรื่ ง “ค าม รทั ธา” จงึ เปน็ ค มท้ ท ยข งนก กแบบจิต
ทไ่ี ม่เพยี งแต่ต้ งดึงค มรู้ค ม ม รถม ใช้ แต่ยงต้ งปรบ ิธคี ดิ แล ดงึ
เทคนิคเฉพ ต ข งแต่ล ท่ น ม ใช้ในก รแก้ปัญ ท่ีเร จไม่เคยพบ
ในง นเขงิ พ ณขิ ย์ ีกด้ ย

ท งโครงก รจงึ ข ใช้โ ก นี้ ม แ ดงค มข บคุณ นก กแบบจติ
ทกุ ท่ น ทท่ี มุ่ เททง้ แรงก ยแล แรงใจ ม ช่ ย นบ นนุ แล ผลกดนเป้ ม ย
ก รพลกิ ฟน้ื ก ยภ พข ง ด คู่ มเปน็ รมณยี ถ น แล ง ่ นง ื เลม่ น้ี
จ ่งต่ ก ร ร้ งแรงบนด ลใจใ น้ ก กแบบร่นุ ใ ม่ เข้ ม ร่ มกนทำ ง น
เพ่ื พร น แล งคมในโ ก ต่ ไป

5

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ภาคหนึง่

คิดได้ชัด-ปฏิบตั ไิ ดถ้ กู

6

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

7

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต แนวคิด

การทำางานของ
สถาปนกิ จติ อาสา

่ นที่ นงึ่ เปน็ ด่ นแรกที่ ถ ปนกิ ค รทำ ค มเข้ ใจ เพ่ื ใ ้
มกี ร บค มคดิ ในก รปฏบิ ตงิ นร่ มกบ ดซงึ่ มคี มเฉพ
แตกต่ งไปจ กก รทำ ง นร่ มกบ น่ ยง นภ ครฐ เ กชน
บคุ คลท่ ไป ดงที่ ถ ปนกิ ่ นใ ญเ่ คยมปี ร บก รณก์ รทำ ง น
ร่ ม ย่ งโชกโชนม แล้ แล กเป็น ถ ปนิกใ ม่ไฟแรง
ยงไมเ่ คยมปี ร บก รณก์ รทำ ง นม กนก ก ร กึ แน คดิ
ก รทำ ง นข ง ถ ปนิกจิต นี้จ ยิ่งช่ ยเป็นเข็มทิ
นำ ท งก รดำ เนินง นร่ มกบ ดไดเ้ ป็น ย่ งดี
แน คิดก รทำ ง นข ง ถ ปนิกจิต ปร ก บด้ ย
๔ ม ด ลก ำ คญ คื ก รมี ่ นร่ ม ก รปร ยกุ ตม์ กก ่
ร้ งใ ม่ ก รต บโจทย์ภ รกิจ ดแล ก ร ่ื รเพื่ ก ร
เรยี นรู้ ย่ งต่ เน่ื ง

8

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

การมสี ่วนรว่ ม

9

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ก รมี ่ นร่ มนบเปน็ แน คดิ พนื้ ฐ นข งก รทำ ง นร่ มกบผู้ นื่ ไม่ ่ จ เปน็
ก รทำ ง นร่ มกบใคร งค์กรเล็ก รื งค์กรใ ญ่ เป็น ลกคิด ำ คญที่จ
ทำ ใ ้เกิดค มร่ มไม้ร่ มมื เกิดค มเข้ ใจต่ กนร ่ งผู้ปฏิบติง น
ก รทำ ง นร ่ ง ดกบ ถ ปนิกก็เช่นกน ก รนำ แน คดิ ก รมี ่ นร่ มม
เป็นแน ท งในก รทำ ง น น กจ กจ ช่ ยใ ้เกิดค มร่ มมื แล ค ม
เข้ ใจต่ กนแล้ ยงจ ช่ ยเพ่ิมโ ก ใ ้บรรลุเป้ ปร งค์ร่ มกนด้ ย
ย่ งไรกต็ ม งิ่ ำ คญทไ่ี ม่ จปฏเิ ธไดใ้ นก รทำ ง นร่ มกบ ด คื แทจ้ รงิ แล้
ผู้มี ่ นเกี่ย ข้ งไม่ได้มีเพียงแค่พร งฆ์รูปใดรูป นึ่ง รื ญ ติโยมท่ีเป็น
ลูก ิ ย์ ดคนใดคน นึ่ง แต่ยงเกี่ย ข้ งกบคณ งฆ์แล ญ ติโยมท้ง ล ย
ท่ีต่ งเป็นผู้ใช้ง นจริงในพื้นท่ี ดด้ ยกนท้ง ิ้น ค ม ล ก ล ยข ง
ผเู้ กยี่ ข้ งเปน็ ค มซบซ้ นในด้ นค ม มพนธก์ รใชพ้ น้ื ที่ ซงึ่ จแตกต่ งกน
ไปต มบริบทข งแตล่ ด

“วัดซับซ้อนกว่าท่ีเราคิดเยอะ ตอนแรกเรา
ไม่ได้ใส่ใจ วัดก็คือวัด ก็คงเป็นองค์กรหน่ึงท่ี
เอกเทศ แต่ไม่ใช่ มันมีการ connect กับชุมชน

โดยรอบอย่างแยกกันไม่ออก”

น�ำชยั แสนสภุ ำ

ค มซบซ้ นในด้ นก รใช้พื้นท่ี จ ยู่ใน ล ก ล ยมิติ บ งแ ่ง จมี
ผเู้ กย่ี ข้ งทง้ ใน มติ เิ ร ฐกจิ มติ กิ รเมื ง มติ ิ ฒนธรรม ดงเชน่ ดขน ดใ ญ่
แ ง่ นง่ึ มคี ม มพนธ์ ย่ งแนบแนน่ กบญ ตโิ ยม ทง้ พ่ ค้ แมค่ ้ ทที่ ำ ม กนิ
เปดิ ร้ นข ยข งภ ยใน ด นกก รเมื งท้ งถน่ิ ทมี่ ทำ พธิ บี ง ร งปชู นยี ถ น

10

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

ดพร ธ ตุพนม รม ิ ร จ.นครพนม

11

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต น กด์ิ ิทธภิ์ ยใน ดจนเปน็ ปร เพณี ร มไปถงึ น่ ยง นต่ งๆ ท้งภ ครฐ
เ กชน นกเรียนนก ึก ท่ีเข้ ม ปฏิ มพนธ์กบ ดแล ใช้พื้นท่ีภ ยใน ด
เพ่ื ดำ เนินกิจกรรม ดงน้นก รทำ ง นข ง ถ ปนิกจึงเก่ีย ข้ งเช่ื มโยงกบ
ทกุ ฝ่ ยท้ง ด งค์กรเ กชน น่ ยง นภ ครฐ พ่ ค้ แมข่ ย ซ่งึ แตล่ ด
จ มีค มเชื่ มโยงม ก รื น้ ยแตกต่ งกนไปต มค มซบซ้ นแล
ค ม ล ก ล ยข งเครื ข่ ยที่มี

ค มเกี่ย ข้ ง มพนธ์กนเ ล่ น้ี ถ ปนิกต้ งเรียนรู้เพื่ ทำ ค มเข้ ใจใน
ค ม ล ก ล ยทเ่ี กดิ ขน้ึ แล ผ นค มร่ มมื ภ ยใตบ้ รบิ ทค มซบซ้ น
นี้ใ ้ได้ม กท่ี ุด ก รคำ นึงถึงค ม ล ก ล ย ซบซ้ น ข งผู้เกี่ย ข้ ง
กเ็ พ่ื ใ เ้ น็ ภ พในมมุ ก ้ งข งค ม มพนธท์ เี่ กดิ ขนึ้ ภ ยใน ด ซง่ึ จ ทำ ใ ้
ถ ปนกิ ม รถเชื่ มโยงก รใช้พน้ื ที่ร่ มกนข งทุกฝ่ ยไดด้ ้ ยค มเข้ ใจ
เพร ดคื พ้ืนท่ี ธ รณ พ้ืนท่ี น่งึ ๆ จมี น้ ที่เปล่ียนไปเมื่ เปล่ียนผู้
ใชง้ น ดงนน้ ก รนำ แน คดิ ก รมี ่ นร่ มม เปน็ ลกในก รทำ ง น กเ็ พ่ื ใ ้
เข้ ถงึ แ ลง่ ข้ มลู เข้ ถงึ ค มต้ งก รจ กผใู้ ชง้ นจรงิ ซง่ึ ถ ปนกิ ต้ งเปดิ
ใจแล พร้ มเรียนรู้

“เปดิ ใจรบั ฟงั ความแตกตา่ งหลากหลาย เปน็ มติ ิ
ทนี่ กั ออกแบบทด่ี ตี อ้ งทาำ อยแู่ ลว้ ถา้ ความแตกตา่ ง
หลากหลายเยอะๆ กต็ อ้ งพดู คยุ ทาำ ความเขา้ ใจกนั
ว่ามมุ มองทีเ่ ขามองคืออะไร”

ประพนั ธ์ นภำวงศ์ดี

12

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

ด ทุ ธิ ร ร ม จ.กรงุ เทพ

13

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต น กจ กก รนำ แน คิดก รมี ่ นร่ มม ใช้เป็นแน ท ง ลกในก รทำ ง น
ร่ มกนร ่ ง ดกบ ถ ปนิกแล้ “ท่ ที” ข ง ถ ปนิกท่ีจ เ ้ื ใ ้เกิด
ก รมี ่ นร่ มนบ ่ เป็น ่ิง ำ คญไม่แพ้กน ก ร งต ย่ งผู้ จึงเป็น
คุณลก ณ ำ คญที่ ถ ปนิกไม่ค รล เลย ท่ ทีที่มีค ม ่ นน้ มดง
ลกู ิ ย์ ด จ ช่ ยใ ้ก รเข้ ถงึ แ ลง่ ข้ มลู เป็นไปไดง้ ่ ยขึน้ ไม่ ่ จ ในช่ ง
เ ล ทีเ่ ป็นท งก ร รื ไม่เปน็ ท งก ร ก รมีท่ ทที ่ีเปน็ ่ น นึง่ ข ง ดข ง
ชุมชน จ ล มร มค ม มพนธ์ข ง ถ ปนิกเข้ กบผู้เกย่ี ข้ งได้ไม่ย ก

“กรณวี ดั โนนกดุ หลม่ เมอ่ื มงี าน เรากไ็ ปนอนทว่ี ดั
ปา้ ๆ กม็ ากางเตน็ ทน์ อน เรากน็ อนแบบเขาในโซน
ผูช้ าย เหมอื นคนอืน่ ทมี่ า ไม่แปลกแยก ไม่ไปขอ
ท่ีนอนอภิสทิ ธ์จิ ากเจ้าอาวาส อย่กู ับเขา กนิ ขา้ ว
ทาำ ตวั เหมอื นเขา ถา้ เขาลงแรงทาำ งานเรากต็ อ้ งทาำ
เหมอื นซอื้ ใจ ไมไ่ ดเ้ ปน็ แคส่ ถาปนกิ คนเมอื งมาสงั่
อย่างเดียว ต่างจากการทำางานกับลูกค้าท่ีเรา
ต้องสั่งให้ทำาตามเรา พอไปทำาแบบนี้เราต้องไป
เปน็ เขา เราไมค่ วรไปสง่ั คดิ ซะวา่ เปน็ ลกู วดั คนหนง่ึ
แลว้ ไปชว่ ยงาน มันจะทาำ ใหง้ านราบรื่น”

คุณชำญชัย จรงุ เรืองเกยี รติ

14

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

ดป่ โนนกดุ ล่ม จ. รี เก

15

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ในปร เด็นท่ ทีที่จ เ ื้ ปร โยชน์ต่ ก รทำ ง นร่ มกนนี้ นท่ีจริงแล้
พร งฆซ์ ึ่งเปน็ ผนู้ ำ ฝ่ ย ดก็มีบทบ ทร่ มด้ ยเชน่ กน นึง่ ถ ปนิกนบเปน็
บุคคลภ ยน กท่ีมีค มต้งใจจ เข้ ม ช่ ย ด ำ รบพร งฆ์นบ ่ เป็น
เจ้ ข งพนื้ ท่ี ย่ มมี ่ น ำ คญทจี่ ทำ ใ เ้ กดิ ค มร่ มมื ค มเข้ ใจ ไมแ่ พก้ น
โดยเฉพ เมื่ ผู้นำ ฝ่ ย งฆ์เป็นผู้มีบ รมี เป็นที่เค รพ รทธ ข งญ ติโยม
มี ิ ยท นแ์ ล มภี ผนู้ ำ จ ยงิ่ ช่ ย นบ นนุ ใ ก้ รทำ ง นร่ มกนร ่ ง
ถ ปนิกกบ ดลุล่ ง ม รถบริ รจดก รค มคิดเ ็นท่ีแตกต่ ง
ล ก ล ยได้ ย่ งร บรื่น

“เม่ือสถาปนิกเริ่มต้นจากการมีเจตนาดีแล้ว
ปจั จยั ทสี่ าำ คญั อกี ประการหนงึ่ ทจ่ี ะทาำ ใหส้ ถาปนกิ
สามารถทำางานร่วมกับวัดได้สำาเร็จลุล่วง คือ
เจ้าอาวาส ถ้าไม่สามารถน่ังอยู่ในใจญาติโยม
ไม่เป็นที่เคารพศรัทธา ก็อาจทำาให้การทำางาน
ตดิ ขัดได”้

พระครูรตั นโสภณ (สุรัฐ สริ ิปญุ ฺโญ)

16

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

การประยกุ ต์
มากกว่าสรา้ งใหม่

17

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ค มเป็นจริงที่ ถ ปนิกจ พบ คื ดไม่ใช่พื้นที่โล่ง รื มีเพียงที่ดินเปล่
ที่ร ใ ้ ถ ปนิกช่ ย กแบบก รใช้พื้นท่ีใ ม่ท้ง มด ไม่เ มื นกบก ร

กแบบบ้ นใ ้ลูกค้ กแบบค นโดมิเนียม รื รี ร์ทใ ้กบบริ ท
เ กชนซ่ึงมีท่ีดิน ยู่ในมื โดยยงไม่ได้ทำ ไร เพร ดเกิดข้ึนจ กค ม
รทธ มีทม่ี ที่ไปข งก รก่ ร่ ง ร้ งขนึ้ พน้ื ท่ภี ยใน ดจึงมี งคป์ ร ก บ
ทง้ ต ค ร ก รทบซ้ นข งก รใชพ้ น้ื ที่ ค ม มพนธร์ ่ งพน้ื ทก่ี บผใู้ ชง้ น
ร มไปถึงกุ โลบ ยที่แฝง ยู่ ย่ งแนบเนียนเพื่ น้ มนำ ญ ติโยมเข้
ลกธรรม เม่ื พื้นที่ภ ยใน ดมี น้ ท่ี ยู่ก่ นแล้ ถ ปนิก ่ นใ ญ่จึงมี
มมุ ม งทเี่ มื นกนแล ย กบ กต่ แก่ ถ ปนกิ ทจี่ เข้ ไปทำ ง นกบ ด ่
ค รใ ใ่ จทจี่ เรยี นรู้ เพื่ ใ เ้ ข้ ใจค ม ม ยแล คณุ ค่ ข ง ง่ิ เดมิ ก่ นทจ่ี
เรม่ิ ลงมื ทำ ิ่งใ ม่

ก รเรียนรู้ ่ิงท่ีมี ยู่เดิม จ ทำ ใ ้ ถ ปนิกพบข้ มูลที่เป็นปร โยชน์ต่ ก ร
ิเคร ์เพ่ื แก้ไขปัญ ก รใช้พื้นท่ีใ ้เ ม มต่ ก รเป็นพื้นท่ีพฒน
จิต ิญญ ณต มบริบทข ง ดแต่ล แ ่ง ซ่ึงมีค มเฉพ เจ จงแตกต่ ง
กนไป ถ ปนิกจึงค รทำ ค มเข้ ใจเพ่ื ใ ้เ ็นคุณค่ เ ็นค ม มพนธ์
เ น็ กุ โลบ ยท่ีซ่ น ยเู่ ียก่ น

“ไม่สามารถทีจ่ ะไปช้ีเปลยี่ นแบบลกู ค้าได้ สำาหรบั
วัดเราต้องคุยจนรู้ว่า ตึกน้ีมาได้อย่างไร ทำาไม
หลงั คาเปน็ สนี ้ี ตอ้ งรู”้

ชำญชยั จรุงเรอื งเกียรติ

18

นที่จริงแล้ ก รเรียนรู้ ิ่งท่ีมี ยู่เดิมยงเป็นพื้นฐ นท งค มคิดท่ี ำ คญท่ี ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
จ ทำ ใ ้ ถ ปนิกเกิดค มเข้ ใจต่ ฒนธรรมก รเกื้ กูลกนร ่ ง ดกบ
ชุมชน ซึ่งจ ่งผลต่ ก ร งแน ท งก รทำ ง นร่ มกบ ด เพร ดกบ
ชมุ ชน ยรู่ ่ มกน ย่ งเก้ื กลู แบบแยกกนไม่ ก ดงนน้ ก รเข้ ไปทำ ง นข ง
ถ ปนิกจึงต้ งคำ นึงถึงชุมชนด้ ย ที่ผ่ นม ชุมชนมี ่ น ำ คญที่ทำ ใ ้ ด
ขบเคล่ื นไปได้ไม่ ่ จ เป็นก รก่ ร้ ง ิ่งใด ิ่ง นึ่ง ดต้ งข ค มร่ มมื
จ กญ ตโิ ยมใ เ้ ปน็ ผู้ นบ นนุ ผ่ นกจิ กรรมง นบญุ ต่ งๆ ก รทำ ค มเข้ ใจ
ในเร่ื งค มเกื้ กลู กนจ ทำ ใ ค้ มตง้ ใจข ง ถ ปนกิ มโี ก เกดิ ขน้ึ ไดจ้ รงิ
โดยที่ไม่เป็นก ร ร้ งภ ร ใ ้กบ ดแล ชุมชน ดงน้นก รพฒน ข งเดิมใ ้
ใชง้ นได้ดีขึ้น จึงเปน็ จุดเรม่ิ ตน้ ที่ ำ คญที่ ถ ปนิกไมค่ รม งข้ ม

“สถาปนิกต้องสร้างความคิดว่าเราเข้าไปช่วย
ไมไ่ ปทาำ ใหท้ า่ นหนกั ใจขนึ้ ทาำ ไมไมส่ รา้ งสง่ิ นๆี้ แต่
ขน้ั แรกคอื แคเ่ ราเขา้ ไปแลว้ ของเดมิ มนั ดขี นึ้ การ
ใช้งานดขี ้ึน โดยไมต่ ้องสร้างอะไรใหมก่ ็ได้แคน่ ก้ี ็
ดใี จแล้ว”

ชำญชยั จรุงเรืองเกยี รติ

จ กท่ีกล่ ม น่ จ ทำ ใ ้เ ็นค ม ำ คญข งก รเลื กที่จ ปรบปร ยุกต์
ง่ิ ท่มี ี ยเู่ ดมิ ซ่งึ มคี ม ม ย มีคุณค่ มีค ม มพนธเ์ กี่ย ข้ งกบพร งฆ์
แล ญ ตโิ ยมม ก่ นแล้ ก่ นท่ีจ เร่ิมทำ ิ่งใ ม่ๆ เพร ก รพฒน ิ่งเดมิ
ใ ้ ม รถต บโจทย์ค มต้ งก รข งผู้ใช้ง นได้ดียิ่งขึ้น รื แม้แต่ก ร
ปรบเปลีย่ นตำ แ น่งท งเข้ กใ เ้ ม ม จดลำ ดบก รเข้ ถึงพ้นื ที่ ย่ ง

19

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต เป็นร บบ ถื เป็นจุดเร่ิมต้นเล็กๆที่ทำ ใ ้ ดเกิดก รเปล่ียนแปลงก รใช้
ปร โยชน์พ้ืนท่ีโดยไม่ต้ งใช้งบปร ม ณม กนก แต่เน้นก รจดก รใ ม่
ใ ้เ ม มกบก รใช้ง นต มบทบ ท น้ ที่ข ง ด คื ท้งก รใช้ง นต ม
ภ รกจิ ข ง งฆแ์ ล ก รเ ื้ เฟ้ื พนื้ ที่ ำ รบกจิ กรรมชมุ ชน โดย ถ ปนกิ ต้ ง
ดึงค มโดดเด่นข ง ่ิงท่ีมี ยู่แล แก้ไข ่ นท่ีเป็นปัญ ภ ยใต้ข้ จำ กด
ข ง ดท้งในเรื่ งงบปร ม ณแล เร่ื งภ ร ก รดูแลรก ค มปล ดภย
ต่ งๆ เพื่ ไมเ่ ปน็ ก ร ร้ งภ ร น่ื ๆเพม่ิ เตมิ ใ แ้ กพ่ ร งฆเ์ พร ท่ นมี น้ ที่
ท งธรรม ยแู่ ล้

“ ต ้ อ ง เ ข ้ า ใ จ บ ท บ า ท ห น ้ า ที่ แ ล ะ กิ จ ข อ ง ส ง ฆ ์
พระท่านนอกจากมีหน้าท่ีในการศึกษาธรรมะ
เพอื่ ยกระดบั จติ ใจ ทา่ นกย็ งั มภี าระรบั ผดิ ชอบตอ่
ชุมชนโดยรอบ ต่อส่ิงปลูกสร้างในวัด ต่อการ
รกั ษาความสะอาด ความปลอดภยั การซอ่ มแซม
บาำ รงุ รกั ษา ดงั นน้ั จะเหน็ วา่ ทา่ นมภี าระเยอะมาก”

นำ� ชัย แสนสุภำ

20

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

การตอบโจทย์
ภารกิจวดั

21

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต งิ่ ำ คญ กี ปร ก ร นงึ่ ที่ ถ ปนกิ จติ จ ต้ งยดึ มน่ ยเู่ ม คื จ ทำ
ย่ งไรใ ง้ น กแบบต บโจทยภ์ รกจิ ข ง ด ไมใ่ ชก่ รทำ ง นทตี่ บโจทย์
ค มต้ งก รข ง ถ ปนิก “งานท่ีดีต้อง ะท้อนผู้ใช้งานมากก ่า ะท้อน
ตั ตนของ ถาปนกิ ” (พร มมนิ ท์ ุนทร นตกิ ) ซึ่งใน ข้ นี้จ ท้ น
ใ ้เ ็นแน ค มคิดข ง ถ ปนิกในโครงก ร ต่ ก รทำ ง นใ ้ต บโจทย์
ภ รกจิ ข ง ด

พื้นฐ น ำ คญที่ ถ ปนิกต้ งเรียนรู้คื บทบ ท น้ ที่ในก รเผยแผ่ธรรม
ตรปฏบิ ติ ก รเ ้ื เฟ้ื เกื้ กลู ต่ ญ ตโิ ยม ค ม มพนธร์ ่ ง ดกบชมุ ชน
แล ค ม มพนธ์ร ่ งบุคล กรภ ยใน ด ก รใช้ง นพ้ืนท่ีภ ยใน ด
ร มไปถงึ ค มเฉพ ข งพน้ื ท่ี ทง้ เรื่ งปญั งิ่ ทต่ี ้ งก รปรบปรงุ ข้ จำ กด
ต่ งๆ ก รเรียนรู้เร่ื งร เ ล่ น้ีก็เพ่ื ทำ ค มเข้ ใจ ่ บริบทข ง ด
เป็น ย่ งไร ซ่ึงแต่ล ด จมีค มแตกต่ งกน ถ ปนิกจึงต้ งทำ ค ม
เข้ ใจ ดแตล่ แ ง่ ย่ งท ลปุ รโุ ปรง่ แล ตโี จทยใ์ แ้ ตก ่ ไรเปน็ งิ่ ทคี่ ร
นำ เ น เพื่ พฒน ต่ ไป

ก รเรยี นรธู้ รรมช ตขิ ง ดจ กที่ ถ ปนกิ ในโครงก ร ล ยท่ น ท้ นข้ งตน้
ยง ดคล้ งกบมุมม งข งพร งฆ์ในโครงก ร ที่เ ็นค ม ำ คญข ง
กร บ นก รเรียนรนู้ ี้ “ ถาปนกิ ต้องไมด่ ูแคค่ าม ยงามแต่จะต้องรแู้ ละ
เข้าใจ ิถีชี ิตของพระ รู้เร่ือง ถาปัตยกรรมไทย ลายไทยต้องรู้ด้ ย คือ
เป็น ิ่งท่ีต้องรู้ ถ้าไม่รู้ การออกแบบมันจะไปตอบ นองอย่างที่เขาคิด”
(พร ดุ ฎี เมธงกโุ ร) ทำ ใ ย้ นื ยนได้ ่ ก รเรยี นรธู้ รรมช ตขิ ง ดเปน็ เรื่ ง ำ คญ
จ ทำ ใ ้ ถ ปนิก ม รถดำ เนินง นได้ต บโจทย์ภ รกจิ ข ง ดได้ดีย่งิ ข้ึน

22

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

พร ดุ ฎี เมธงกโุ ร

ทง้ น้ีเครื่ งมื พื้นฐ น ำ คญทจี่ ช่ ยต บโจทยภ์ รกิจข ง ด คื ผงแมบ่ ท
“ ั ใจ ำาคัญที่ ุดของ ัดคือการมีผังแม่บท เพ่ือบอก ่าค ามต้องการ
ใช้ที่ดินค รเป็นอย่างไร” (พร มมินท์ ุนทร นติก) แม้ ่ ดจ มี
งค์ปร ก บข ง ค ร ่ิงปลูก ร้ ง ก รทบซ้ นเร่ื งก รใช้พื้นที่ทำ
กิจกรรมต่ งๆ ยู่ก่ นแล้ ก็ต ม แต่ก รนำ ค มรู้ท ง ิช ชีพม ผ น

ดคล้ งกบข้ จำ กดข งแต่ล ดแล ค มเฉพ ใน ิถีปฏิบติข ง
พร งฆใ์ ้ กม ในรปู แบบผงแมบ่ ทจ ช่ ยคลค่ี ล ยค ม บ น ตำ แ นง่
ท่ีผิดทผี่ ดิ ท งข ง งิ่ ปลูก ร้ งทมี่ ี ยเู่ ดมิ เพร ก รมผี งแม่บทจ ช่ ยใ ้ ด

23

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

ม รถกำ นดทิ ท งก รใช้ปร โยชน์พ้ืนที่ได้ ย่ งเป็นร บบม กข้ึน
แม้จ ไม่ ม รถเปล่ียนแปลง ่ิงเดิมใ ้ถูก ลกก รได้ท้ง มด แต่จ ทำ
ใ ้ ดเ ็นทิ ท งก รใช้ปร โยชน์พ้ืนท่ี ย่ งเป็น ด ่ นท่ีชดเจน จ ช่ ย
เ ้ื ปร โยชน์ต่ ก รใช้พ้ืนท่ี ำ รบทำ กิจกรรมท งธรรมแล กิจกรรมท ง
งคมใน น คตได้

24

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

ใน ่ นน้ีเ ง ถ ปนิกต้ ง ึก ข้ มูล ย่ งม ก ท้งข้ มูลก รใช้พื้นที่ข ง
พร งฆ์แล ข้ มลู ก รใช้พืน้ ทที่ ่เี กยี่ ข้ งกบชมุ ชน ซ่ึงก ร งผงจ ไม่ได้ใช้
ค มรู้เพียง ตร์เดีย ไม่ใช่เฉพ ค มรู้ด้ น ถ ปัตยกรรม รื ค มรู้
เฉพ ด้ นภมู ิ ถ ปตั ยกรรม แตต่ ้ งใชค้ มรทู้ ง้ งค บคกู่ นไปเพ่ื ใ ก้ ร

งผงต บโจทยค์ มต้ งก รข ง ดโดยไม่ ร้ งภ ร ใ ก้ บทง้ ดแล ชมุ ชน

25

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต เช่น ต้ งรู้ ่ ร บๆ ดมี งิ่ ปลกู ร้ ง ไร เป็นแ ลง่ ที่ ยู่ ย เป็นร้ นค้
รื เป็นที่ดนิ ่ งเปล่ เป็นต้น ำ รบนำ ม เปน็ ข้ มลู เิ คร ก์ ร งผง
แม่บทข ง ด เพื่ ใ ้ก ร งผงไม่ ่งผลกร ทบต่ ิ่งปลูก ร้ ง รื ก รใช้
ปร โยชน์ท่ีดินบริเ ณร บ ด ท้งนี้ ถ ปนิกต้ งไม่คิดเ เ งแต่ต้ งเก็บ
ข้ มลู ใ ป้ ร จก แ์ ล้ กแบบบนฐ นข้ มลู จรงิ พร้ มทง้ นำ เ น ท งเลื ก
ก รพฒน ใ ้กบ ด ย่ ง ล ก ล ยเพ่ื ใ ้ ดพิจ รณ เลื กได้ตรงต ม
ค มต้ งก ร เพร ท้ ยท่ี ุดก รทำ ง นในบทบ ทข ง ถ ปนิกจติ
คื ก รช่ ยใ ้ข้ เ น แก่ ดภ ยใตค้ มรูท้ ง ชิ ชีพข ง ถ ปนิก

26

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

การส่อื สาร
เพอ่ื การเรยี นรอู้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง

27

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต การ อื่ าร เปน็ งิ่ ำ คญ กี ย่ ง นงึ่ ท่ี ถ ปนกิ ไม่ จม งข้ มได้ แมท้ ผ่ี ่ นม
ถ ปนิกจ มปี ร บก รณ์ก รทำ ง นม ม กม ย แตแ่ น ท งก ร ื่ รท่ี
เคยมี จนำ ม ใชใ้ นก รทำ ง นครง้ นไี้ มไ่ ดท้ ง้ มด เพร “ ดั ” มคี มพเิ
ท่ีแตกต่ งไปจ ก น่ ยง นรฐ เ กชน ท่ี ล ยๆ ท่ นเคยร่ มง นม
ฒนธรรมเฉพ ข ง ดทำ ใ ้ ถ ปนิกต้ ง นกลบม เรียนรู้แน ท งก ร
่ื ร ำ รบ ด เพื่ เตรียมต ที่จ ื่ รใ ้บรรลุ ตถุปร งค์ร่ มกนได้
ย่ งร บรื่น

ถ ปนกิ “ตอ้ ง อ่ื ารใ ม้ าก” เพร ยง่ิ ่ื รกจ็ ทำ ใ ย้ ง่ิ รคู้ มต้ งก ร
รู้ปญั ท่ี ดมี ยู่ ร มไปถงึ ทำ ใ ร้ ้จู ก ฒนธรรม งคก์ รเพิ่มขน้ึ

“สถาปนกิ ไม่กล้าถาม จะถามกเ็ กรงใจ สุดทา้ ยก็
ห่างกันและกลายเป็นความล้มเหลว พระก็ล้ม
เหลวมีแบบแต่ไม่ได้ทำาอะไร สถาปนิกก็ล้มเหลว
เขียนแบบตั้งมากแต่ไม่เกิดอะไรขึ้น เพราะฉะนั้น
ตอ้ งคยุ กนั ใหเ้ ยอะ แลกเปลยี่ นกนั ใหม้ าก ตกิ นั ไป
มาแล้วค่อยมาออกแบบให้ตรงตามความ
ตอ้ งการ”

พระดษุ ฎี เมธังกโุ ร

28

ไม่ ่ จ ทำ ง นกบ งค์กรใด ถ ปนิกต้ งเรียนรู้ ฒนธรรมข ง งค์กรน้น ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ยแู่ ล้ เพื่ ใ ้ ม รถทำ ง นภ ยใตบ้ รบิ ทข ง น่ ยง นนน้ ได้ ย่ งร บรน่ื
ซ่ึง ดก็นบเป็น งค์กร นึ่งที่มีค มเฉพ ท่ี ถ ปนิกต้ งทำ ค มเข้ ใจ
แล เรียนรู้เพ่ิมเติม เพร ในก รทำ ง นจริง ถ ปนิกจ ยู่ในฐ น ข ง
ญ ติโยมท่ี ม ช่ ยง นท่ น ไม่ได้ ยู่ในฐ น เ มื น ย่ งที่เคยทำ ง น
ร่ มกบ น่ ยง น ื่นๆ ถ ปนิกจึงต้ งเ ็นคุณค่ ข งง น มครแล
ตง้ ใจที่จ ่ื ร ย่ ง ม่ำ เ ม

“เพราะงานวัดไม่ไดเ้ หมอื นงานอื่นๆ การทาำ งาน
กับวัดมันมากกว่าการออกแบบ มันคือการสละ
เวลาเพอ่ื จะเรยี นร้”ู

อรอำ� ไพ สำมขนุ ทด

“เราไปในฐานะฆราวาสคนหน่ึงมันมี Scale อยู่
เราไม่ได้ไปในฐานะนักออกแบบเหมือนโครงการ
ในพ้ืนท่ีสาธารณะอื่นๆ สำาหรับโครงการนี้เราไป
ในฐานะลูกศิษยว์ ดั ”

กชกร วรอำคม

29

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

ดชลปร ท นรง ฤ ด์ิ จ.นนทบุรี

ก รทำ ง นในฐ น ผู้ ิ่งท่ี ำ คญคื ถ ปนิกต้ งมีท่ ทีท่ีเ ม ม
ถื เป็นปร ตู ู่ก ร ื่ ร จ กปร บก รณ์ข ง ถ ปนิกท่ีทำ ง นใน
โครงก ร ดบนด ลใจ บ งท่ นจงึ เลื กทจี่ งตน ย่ งลกู ิ ย์ ด บ งท่ น
เลื กที่จ งตน ย่ ง ยธรรม ซึ่งก็แล้ แต่ ่ ยู่ในบริบทแบบใด

30

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

ท่ ทีฝ่ ย ดเป็น ย่ งไร ก รกำ นดท่ ทีใ ้ ดคล้ งกบท ง ดก็เพ่ื ที่จ
ปรบต ใ เ้ ปน็ น นง่ึ นเดยี กบ ด ปรบมมุ ม งใ ้ ม รถเข้ ถงึ ข้ มลู แล
ทำ ค มเข้ ใจ ่ิงน้นใ ม้ กที่ ดุ

31

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ก รเปิดใจย มรบก รเปลี่ยนแปลงเป็น ่ิงท่ีต้ ง
ทำ ค บคู่กนไป เพร ถ ปนิกมีโ ก ที่จ
เผชิญเ ตุก รณ์ท่ีไม่เป็น ย่ งที่ค ดก รณ์ไ ้
ด้ ยข้ จำ กด ค มเฉพ ในบริบทข ง ด รื
ค มจำ เป็นในก รใช้ง น เป็นต้น แต่ ลกก ร
ยทู่ คี่ มยืด ยุน่ นน่ คื ถ ปนกิ ต้ งไม่ตีกร บ
ค มคิดไ ้ก่ น ่ จ ต้ งเป็นแบบไ น ทำ ใจใ ้
พร้ มย มรบ ง่ิ ท่ี จไมต่ รงต มค มค ด ม ย
เตรียมใจย มรบก รเปลี่ยนแปลงท้งที่ จ
ค ดก รณ์ได้แล ไม่ได้ค ดก รณ์ไ ้ล่ ง น้
ดงน้น ถ ปนิกต้ งปรบต ปรบค มคิด
แล้ ื่ รกบ ด ย่ งต่ เนื่ ง เพ่ื นำ เ น ข้ มลู
ในมุมม งข งนก ิช ชีพที่เป็นปร โยชน์ต่ ด
ใ ้ทนต่ ถ นก รณ์ ทนต่ ก รเปลี่ยนแปลง

ย่ งไรกต็ มแน ท งก ร ่ื รกบ ดไมไ่ ดม้ ลี ก ณ ต ยต เพร ถ ปนกิ
แต่ล ท่ นต่ งมี ไตล์ก รทำ ง น ไตล์ก ร ื่ รท่ีแตกต่ งกน กไป
แต่ ่ิง ำ คญ ยู่ที่เป้ ม ยปล ยท งที่ต้ งมุ่งไปในทิ ท งเดีย กน น่นคื
ก รทำ ใ ้ทกุ ฝ่ ยเกิดค มเข้ ใจตรงกน เพยี ง ลกก รง่ ยๆ เท่ นี้ ก็น่ จ
ทำ ใ เ้ ็นแน ท งก รทำ ง นร่ มกบ ดไดเ้ พม่ิ ขน้ึ

32

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

“คนท่ีทำางานแบบนี้ไม่จำาเป็นต้องเข้าใจศาสนา
ลึกซึ้ง แต่ต้องไม่ติดภาพศาสนาว่าเป็นแบบน้ี
ตอ้ งสงบ รม่ รนื่ ตอ้ งไมม่ มี ภี าพในใจ พอเวลามา
ทาำ จรงิ แลว้ ไมเ่ ปน็ แบบนน้ั กจ็ ะสามารถทาำ งานตอ่
ไปได”้

อรอำ� ไพ สำมขนุ ทด

33

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต แนวทางปฏิบัติ

จดั การภารกจิ

เน้ื ใน ่ นนี้ ถ ปนิกจ ได้เ ็น ิธี
ก รปฏิบติง น ย่ งเป็นข้นเป็นต น
เพื่ เปน็ เครื่ งมื ทจ่ี ไขไป กู่ รทำ ง น
ร่ มกบ ดได้ ย่ งเปน็ น นง่ึ นเดยี กน
บรรลุเป้ ปร งคร์ ่ มกนในท่ี ดุ
แน ท งปฏบิ ติจดก รภ รกจิ จ ดคล้ ง
กบแน คิดก รทำ ง นข ง ถ ปนิก
จิต ข้ งต้น เรียกได้ ่ เป็นภ ค
ปฏิบติข งแน คิดท้ง ๔ ม ด คื
ก รมี ่ นร่ ม ก รปร ยุกต์ม กก ่
ร้ งใ ม่ ก รต บโจทยภ์ รกจิ ด แล
ก ร ่ื รเพื่ ก รเรยี นรู้ ย่ งต่ เนื่ ง
ซึ่งจ ทำ ใ ้เ ็นภ พชดขึ้น ่ จ ก
แน คดิ ก รทำ ง นจ นำ ไปปฏบิ ตจิ รงิ ได้
ย่ งไร

34

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

35

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

๑. การมสี ่วนรว่ ม

นบั นนุ ใ ้ ดั กบั ญาตโิ ยมไดเ้ รียนรู้ร่ มกนั
ก รทำ ง นกบ ดแตล่ ดมคี มแตกต่ งกน บ ง ดเปน็ ดเลก็ บ ง ดเป็น
ดใ ญ่ บ ง ดญ ติโยมม บ ิทธิ์ข ดใ ้ท่ นเจ้ ตด ินใจเร่ื งก ร
พฒน ด แตบ่ ง ดญ ตโิ ยมมคี มคดิ เ น็ ที่ ล ก ล ยแล ล้ นต้ งก รมี
่ นในก รแ ดงค มคิดเ ็นร่ มกบท ง ด ในกรณี ย่ ง ลงนี้ ่ นม ก
จ เกดิ ขน้ึ กบ ดขน ดใ ญ่ ซง่ึ แน ท งในก รจดก รค มคดิ เ น็ ท่ี ล ก ล ย
กค็ ื ถ ปนกิ ต้ งใ ้เ ล กบ ด เพื่ ใ ้ ด รื กบญ ตโิ ยมแล รุปผลใน
เร่ื งน้นๆ แล้ จึงนำ ข้ รปุ ม รื กบฝ่ ย ถ ปนิก แต่ กล เลยข้นต น
ก รรบฟังค มคิดเ ็นข งญ ติโยม เม่ื ดกบ ถ ปนิก รื จนได้ข้ รุป
ข้ึนม แล้ ฝ่ ยญ ติโยม จมีข้ เ น แน ต่ ข้ รุปน้น เพร ย่ ลืม ่

36

ดกบญ ติโยมมีค ม มพนธ์ท่ีใกล้ชิด เ ื้ เฟื้ ซึ่งกนแล กนม โดยตล ด ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
เม่ื ญ ติโยมมีข้ เ น แน จึงทำ ใ ้ก รทำ ง นต้ งยืดเ ล กไป คื
ข้ รปุ ไมไ่ ด้ ทำ ใ ต้ ้ งแกแ้ บบไปเร่ื ยๆ ดงนน้ ถ ปนกิ ต้ งเปดิ โ ก ใ ้ ด
ได้ รื ข้ รปุ กบญ ติโยมข งท ง ดเ ยี ก่ น เพ่ื นบ นุนใ ้ ดเกิด
กร บ นก รเรียนรู้ร่ มกนกบญ ติโยมด้ ย

ทำางานเปน็ ทีม
เม่ื ถ ปนิกเข้ ม ทำ ง นจิต แล้ กล่ ได้ ่ เป็นทีมเดีย กนกบ ด
บทบ ท ลกข ง ถ ปนิกคื ก ร กแบบ แต่ ีกบทบ ท น่ึงคื ก ร
นบ นุนข้ มูลใ ้กบ ดเมื่ ดต้ งก รค มช่ ยเ ลื ในด้ นค มรู้เร่ื ง
ก ร กแบบ ดงเช่นกรณี ด น่ึงในโครงก ร ที่มีลูก ิ ย์ลูก ม กม ย
เมื่ ดต้ งก ร ธิบ ยแน ท งก ร กแบบใ ้ลูก ิ ย์ลูก ข ง ดทร บ
ถ ปนิกต้ งช่ ยทำ น้ ที่ นบ นุน ดด้ ยก รนำ เ น ง น กแบบน้น
เพื่ ใ ้ลูก ิ ย์ลูก ข ง ดเกิดค มเข้ ใจต่ แน ท งก รพฒน ดท่ี
ตรงกน ถ ปนกิ จงึ ไมไ่ ด้มเี พียง น้ ที่ กแบบเพียง ย่ งเดีย โดยไม่ นใจ
ภ พร มในก รทำ ง น ่ ท ง ดต้ งดำ เนินก ร ย่ งไรต่ ไป รื ต้ งก ร
ค มช่ ยเ ลื ไร

37

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

๒. การประยกุ ต์มากกวา่ สรา้ งใหม่

มอง า งิ่ ท่ี ามารถพัฒนาได้
ถ ปนกิ ค รม ง ข งเดมิ ทเ่ี ปน็ ข งดี ไม่ ่ จ เปน็ ง่ิ ปลกู ร้ ง บรรย ก
แ ดล้ ม ซึ่งข งเดิม จ ย่ใู น ภ พที่ไมพ่ ร้ มใช้ง น รื ก รจดก รยงไมด่ ี
ม กนก แต่เป็น ่ิงท่ี ถ ปนิกพิจ รณ แล้ ่ มีโ ก พฒน ใ ้ ม รถใช้
ง นไดด้ ขี ้นึ ข งเดิมที่ ดมี ย่แู ล้ บ ง ย่ ง จใช้ง นไดไ้ ม่เต็มที่ จไมไ่ ด้
ใช้ง นแต่มี กยภ พที่จ ใช้ง น รื กพฒน ใ ้เ ม มข้ึนจ ทำ ใ ้เกิด
ปร ทิ ธภิ พม กขน้ึ ซงึ่ ก รพฒน ข งเดมิ จเรมิ่ ตน้ จ กก รพฒน งิ่ เลก็ ๆ
ทไี่ มใ่ ชง่ น กแบบ ค ร กแบบพนื้ ทใี่ มท่ ง้ มดกไ็ ด้ เชน่ ก รปรบปรงุ
เ ้นท งเดินไปยง ค ร ่ิงปลูก ร้ งภ ยใน ดโดยก รจดลำ ดบเพื่ กำ นด
ถ นทีท่ ต่ี ้ งเดนิ ผ่ น ย่ งเป็นร บบใ ม่ เปน็ ต้น

38

เลอื กใช้ ั ดทุ ้องถนิ่ ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ก รปรบปร ยุกต์ข งเดมิ จนำ ดทุ ้ งถิ่น รื ดทุ ี่ ได้ง่ ยภ ยใน ด
ม ใช้ง นแทน ดุท่ีต้ ง ซื้ ด้ ยร ค ค่ นข้ ง ูง ถ ปนิกผู้ทำ น้ ที่

กแบบต้ งคำ นงึ ถงึ เรื่ งข้ จำ กดด้ นงบปร ม ณข ง ดด้ ย ก ม รถ
ลดต้นทุนค่ ใช้จ่ ยข งท ง ดได้ก็ค รนำ เ น เพื่ เป็นท งเลื กใ ้กบ ด
ซึ่งน กจ กก รนำ ดุท้ งถ่ิน รื ดุ ง่ ยภ ยใน ดภ ยในชุมชนม
ปรบใช้จ ช่ ยปร ยดค่ ใช้จ่ ยแล้ ยง ด กต่ ก รซ่ มแซมเมื่ ชำ รุด
แล เปน็ ก รบง่ บ ก ตลก ณข์ งพนื้ ทน่ี น้ ไดด้ ้ ย ดงกรณตี ย่ ง ด โุ มงค์

นพุทธธรรม จ.เชียงใ ม่ นำ ไม้ภ ยใน ดซึ่งเป็นก่ิงไม้จ กต้นไม้ใ ญ่ท่ีมี
ยู่ม กม ทำ เปน็ ท งเดินเช่ื มไปยง ค ร ธรรมโฆ ณ์ ( มุด) ทำ ใ ้
ท งเดินท่ี ร้ งม จ ก ดุธรรมช ติเข้ กบบรรย ก ที่ร่มร่ืนข ง ด รื
ก รนำ เ ฐิ ภ ยใน ดทไี่ มใ่ ชง้ นม เปน็ ดใุ นก รปรบปรงุ ท งเดนิ ภ ยใน
ด เปน็ ต้น

39

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

๓. การตอบโจทย์ภารกิจวดั

ึก าขอ้ มูลเบื้องต้น
ก รจ ทำ ง นกบ ด ถ ปนกิ ค รต้ ง กึ ข้ มลู เบื้ งตน้ ข ง ดนน้ เ ยี ก่ น
ท้งเรื่ งปร ติแล ท่มี ก รก่ ร้ ง ด จดุ เดน่ ข ง ดคื ไร จดุ มุง่ ม ย
ข ง ดเป็น ย่ งไร ซ่ึงก รรู้ข้ มูลเ ล่ น้ีจ ทำ ใ ้ ถ ปนิกทร บทิ ท ง
ก รพฒน ดแล ค มร่ มมื ข งชุมชน ีกท้งค ร ค มรู้เพ่ิมเตมิ นื่ ๆ

40

ที่เกี่ย ข้ ง เช่น กมีก รปรบปรุงภูมิท น์ค รจ ึก เก่ีย กบต้นไม้ ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ใน รรณคดี ต้นไม้ท่ีไม่ ร้ งภ ร ในก รดูแลม กนก เพ่ื คดเลื กต้นไม้
ทเ่ี ม ม เพร พร งฆม์ บี ทบ ท น้ ท่ที งธรรม ยู่แล้ ก ร กแบบ
จึงต้ งคำ นึงถึงก รไม่ ร้ งภ ร ในภ ย ลง เพร ต้นไม้บ งปร เภทมีใบ
ร่ งม ก บ งปร เภทต้ งรดน้ำ ยบู่ ่ ยครง้ บ งปร เภทโตเร็ ต้ งตดแตง่ กง่ิ
แล เลม็ ใบ ก รดแู ลพนื้ ที่ เี ขยี เ ล่ นี้ จเพมิ่ ภ ร ใ แ้ กพ่ ร งฆภ์ ย ลง
แล จทำ ใ ้ท่ น บติจ กก รดูแลต้นไม้โดยที่ ถ ปนิกค ดไม่ถึง ดงน้น
ก ร ึก ข้ มูลเบื้ งต้นคงไม่เฉพ เจ จง ่ เป็นข้ มูล ไร แต่ข ใ ้
ถ ปนิกมีก รเตรยี มค มพร้ มในก ร กึ ข้ มลู ย่ ง “รู้เขา รเู้ รา” คื
รู้ ่ เร มี น้ ที่ ย่ งไรแล ต้ งรู้ ่ ดมี น้ ที่ ย่ งไร เพื่ ใ ้ก ร กแบบ

ดคล้ งกบบทบ ท น้ ที่ข ง ดม กที่ ุด

แ ลง่ ข้อมลู บคุ คลตอ้ ง ลาก ลาย
ำ รบก รกำ นดผใู้ ข้ ้ มลู ต้ งไมจ่ ำ กด ยทู่ บี่ คุ คลใดบคุ คล นงึ่ น กจ ก
ท่ นเจ้ ซ่ึงเปน็ ผู้ใ ข้ ้ มลู ำ คญแล้ ถ ปนกิ ค รต้ งแ ง ข้ มูล
จ กแ ล่งข้ มลู ที่ ล ก ล ยด้ ย เช่น ก ร กแบบพ้ืนทโ่ี รงคร ถ ปนิก
ต้ ง บถ มข้ มูลก รจ กแม่คร ผู้ใช้ง นจริงเพ่ื ใ ้ทร บ ่ ภ ยในคร
ใช้ง นพ้ืนที่กน ย่ งไร รื เม่ื พบ ่ มีกุฏิพร งฆ์ปลูกแยก กจ กโซน
มู่กุฏิก็จ ต้ ง บถ มไปท่ีพร งฆ์ผู้ใช้ง นกุฏิน้นด้ ย ข ยกต ย่ ง
ดขน ดใ ญ่แ ง่ นึ่งในโครงก ร มผี ู้เกี่ย ข้ งม กม ย ถ ปนกิ ต้ งเก็บ
ข้ มลู จ กทง้ พร งฆภ์ ยใน ด น่ ยง นร ชก ร นกก รเมื งท้ งถน่ิ ทเ่ี ข้ ม
ใชพ้ น้ื ท่ใี นก รทำ กิจกรรม ย่เู ม กล่มุ ญ ติโยมท่ ไปท้งกำ นน ผู้ใ ญ่บ้ น

41

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ต แทนชุมชน เป็นต้น ซ่ึงค ม ล ก ล ยข งผู้เกี่ย ข้ งแต่ล ดมีค ม
แตกต่ งกนไป บ ง ด จได้ข้ มลู ครบถ้ นจ กคณ งฆแ์ ล ช บ้ นที่ ยู่

ยโดยร บ ด แตบ่ ง ด จต้ งเก็บข้ มูลจ ก น่ ยง น เครื ข่ ย น่ื ๆ
เพ่ิมเติม ดงน้น ถ ปนิกต้ งม งใ ้ ก ่ ใครคื ผู้เก่ีย ข้ งบ้ งเพื่ จ ได้

งแผนก รเกบ็ ข้ มลู จ กผู้เก่ยี ข้ งใ ร้ บด้ น

งั เกตใ เ้ ป็น
ถ ปนิกค รใช้ ิธีก ร งเกตเพ่ื ใ ้เ ็นก รใช้ง นพื้นที่จริงค บคู่ไปด้ ย
โดย ิธีนี้จ ทำ ใ ้ ถ ปนิกได้ข้ มูลจ กผู้ใช้ง นจริงม กท่ี ุด เช่น งเกต
พฤติกรรมผู้ม ใช้พื้นท่ีทำ กิจกรรมใน นพร เพื่ ใ ้เ ็นก รใช้พื้นท่ี ล
เนกปร งค์ข ง ด เป็นต้น ก ร งเกตก รใช้ง นนี้ค ร งเกตในบริบทที่
แตกต่ งกนด้ ย ท้ง งเกตพ้ืนท่ีใน นธรรมด ที่ไม่ได้มีก รจดกิจกรรมแล
งเกตพน้ื ท่ใี นช่ งเ ล ทีม่ กี รจดกิจกรรรม มีผู้ใชง้ นเตม็ พ้นื ท่ี ซ่งึ จ ทำ ใ ้
พบแงม่ มุ ที่ ล ก ล ยม กขึน้

างตนใ ้เป็น ่ น น่ึงของ ดั และชมุ ชน
ก ร งต ใ ้เป็น ่ น นึ่งข ง ดแล ชุมชน จ ทำ ใ ้ ถ ปนิกได้ข้ มูล
เชิงลึกง่ ยขึ้น เช่น ก รไปร่ มกิจกรรมข ง ด ร่ มกิจกรรมชุมชน โดยที่

งต ย่ งกลมกลืนกบคนในพ้นื ท่ี ไม่ข ภิ ิทธ์ิก ร ยู่ ย รื รท่ี
แตกต่ งไปจ กคนในชมุ ชน ช บ้ นปฏบิ ติ ย่ งไร ถ ปนกิ กป็ ฏบิ ติ ย่ งนน้
ก ร งต เชน่ น้ี ง่ิ ท่จี เกดิ ข้ึนคื ค มไ ้ งใจ ค มคุ้นเคย ซ่งึ จ ง่ ผล
ต่ ก รเข้ ถงึ ข้ มูล ่งผลท่ีดตี ่ ก ร ร้ งปฏิ มพนธก์ บ ดแล ชุมชน

42

แน ทางการ างผงั แมบ่ ท ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ิธีก ร งผงแม่บทค ร ึก จ กข้ มูลก ยภ พโดยก รลงพื้นท่ีจริง
โดย ถ ปนิกต้ ง ึก จ กผงเดิมแล้ ิเคร ์ใ ้ได้ ่ เกิดปัญ ไรข้ึน
ก ร งผงแม่บทข ง ด ม รถนำ ลกก ร งผงแม่บทท่ ไปม ปรบใช้ได้
ต ย่ งบ ง ดท่ีมีปัญ เรื่ งก ร งตำ แ น่ง ค รไม่เป็นร บบ เช่น
ง ้ งน้ำ ไ ้ น้ โบ ถ์ งกุฏิพร งฆ์ไ ้ในพ้ืนท่ีแคบเ มื นชุมชนแ ด
กำ นดท งเข้ ใ ้คนม ทำ บุญเข้ ท งเดีย กบท งเข้ โรงแยกขย เป็นต้น
เมื่ ถ ปนิกลงพ้ืนที่ ึก ข้ มูลท งก ยภ พแล้ ใ ้นำ กลบม ิเคร ์
โดยใช้ปร บก รณ์แล ค มเข้ ใจเร่ื งก รจดลำ ดบ (sequence) แล
เ น แน ท งก รแกไ้ ขไปยง ดพร้ มกบ ธบิ ยเ ตผุ ลใ ้ ดทร บ ย่ งเปน็
ขน้ ต น

43

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

๔. การสือ่ สารเพอื่ การเรยี นรู้
อยา่ งตอ่ เน่ือง

ฟงั ใ ม้ าก
ก รจ ทำ ง นใ ้ต บโจทย์ค มต้ งก รข ง ดน้น ถ ปนิกต้ งฟังค ม
ต้ งก รข งเจ้ ข งพนื้ ท่ี ่ มีปัญ ไร ต้ งก ร ไร แล้ ปร ม ลข้ มูล
ทง้ มดเพื่ เ น แน ท งแกไ้ ขทเ่ี ม ม ก รฟงั เปน็ ธิ กี ร นง่ึ ทจี่ ทำ ใ ้
ถ ปนิกทร บข้ มูลข งพ้ืนท่นี น้ ๆ ซง่ึ จ ทำ ใ ้ ถ ปนกิ กแบบผลง นได้

ดคล้ งกบค มเป็นจริง ต บโจทย์ก รใช้ง นข ง ดม กที่ ุด ต ย่ ง
กรณี ดทุง่ ไผ่ จ.ชมุ พร ท ง ดไมต่ ้ งก ร น ม ญ้ เพร ต้ งดแู ลม กแล
ไม่ ดคล้ งกบบทบ ทข งพร งฆ์ แต่ต้ งก รเพิ่มพื้นท่ี ีเขีย ด้ ยก ร
ปลกู ตน้ ไมเ้ พ่ื ร้ งค มรม่ รนื่ ซง่ึ ดต้ งก ร ร้ งบรรย ก ทเี่ ปน็ ธรรมช ติ
เพ่ื ลดก รถ ยแ ร์จ กญ ติโยมใ ้กบท ง ดแล ยงช่ ยลดภ ร ค่ ไฟฟ้

44

ในร ย ย ท่ นเจ้ ใ ้เ ตุผลเ ริม ่ ก ร ิธีลดค่ ใช้จ่ ยทำ ใ ้ ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
พร งฆไ์ มต่ ้ งบ กบญุ เรยี่ ไรเงนิ จ กญ ตโิ ยมแล ญ ตโิ ยมกจ็ ยงิ่ เพม่ิ ค ม
รทธ เม่ื เ ็นพร งฆ์ ยู่ ย่ งเรยี บง่ ย ซงึ่ ก ถ ปนิกไม่ใ ้ค ม ำ คญ
กบก รฟงั ท่ นใ ม้ ก ก็ จไมท่ ร บเ ตผุ ลในข้ นก้ี เ็ ปน็ ได้ แล เม่ื ถ ปนกิ
ฟงั ข้ มลู จ กพน้ื ทแ่ี ล้ ใ ล้ งนำ ไป กแบบแล นำ กลบม ข ค มเ น็ จ ก
ท ง ดเพื่ ข้ รปุ เพร ก ถ ปนิก กแบบใน ่งิ ทีไ่ มต่ รงต มค ม
ต้ งก รข งท ง ด รื ข ดค มเข้ ใจเกี่ย กบค มจำ เป็นบ งปร ก ร
ข ง ด จทำ ใ ก้ รทำ ง นไม่ ดคล้ งกบบทบ ทข ง ด จไปเพมิ่ ภ ร
ใ ก้ บท ง ด ยง่ิ ไปก ่ นน้ จ ง่ ผลต่ โครงก ร คื ขบเคล่ื นง นได้ ย่ ง
ครึ่งๆ กล งๆ ด้ ยที่ ดลำ บ กใจท่ีจ ปฏิเ ธเพร เ ็นค มต้งใจข ง
ถ ปนิก ก รปรบเปลี่ยนจึงค่ ยๆ เกิดขึ้น ย่ งเนิบช้ จด้ ยปัญ
งบปร ม ณไมพ่ ก รข ดค ม นใจแล ไมไ่ ดเ้ น็ คณุ ค่ ข ง งิ่ ที่ ถ ปนกิ

กแบบใ ้ ดุ ท้ ยแล้ ง่ิ ที่ ถ ปนกิ ทมุ่ เททง้ แรงก ย แรงใจ แรงทรพย์ ่ นต
ม ช่ ย ด กล ยเป็น ่ ไม่ได้ต บโจทยค์ มต้ งก รข ง ดจริงๆ

เคารพค ามคิดของผอู้ น่ื
ก รเค รพค มคิดเ ็นข งผู้ ื่นเป็นเร่ื งพ้ืนฐ นข งก รทำ ง นร่ มกน
ถ ปนิกต้ งทำ ง นร่ มกบ ดแล ผู้เก่ีย ข้ ง ีก ล ยฝ่ ย ก รย มรบใน
ค มคิดเ ็นท่ีแตกต่ ง รื ก รแ ดงท่ ทีที่ใ ้ค มเค รพนบถื ผู้ ื่น เช่น
ก รเ ย่ คำ ชมด้ ยใจจรงิ จ ทำ ใ ผ้ ทู้ ีร่ ่ มง นด้ ยรู้ กึ ภมู ใิ จ รู้ กึ มคี ุณค่ ต่
่ิงที่กำ ลงดำ เนินก ร ทำ ใ ้ ย กร่ มง นด้ ย ถื เป็นก รผูก มพนธไมตรี
กี ท ง นง่ึ ซงึ่ ก รเค รพค มคดิ ข งผู้ นื่ ใชไ้ ดก้ บทง้ พร งฆแ์ ล ญ ตโิ ยม
ที่เกี่ย ข้ ง ีกท้งยงร มไปถึงก รไม่ ก ญน้ำ ใจ ไม่พูดจ ดู ม่ินค ม
คิดเ ็นข งผู้ ่ืน แต่ค รแ ดงเ ตุผลที่ชดเจนแล ใช้ค มปร นีปร น ม
รก น้ำ ใจซง่ึ กนแล กน ซงึ่ จ ทำ ใ ผ้ เู้ กย่ี ข้ งทกุ ฝ่ ยเปดิ ใจ ย มรบฟงั ค ม
คิดเ น็ ข ง ถ ปนกิ ด้ ยค มเค รพเช่นกน

45

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต การมที ่าทที ี่อ่อนน้อม
ถ ปนิกท่ีไม่เคยมีปร บก รณ์ทำ ง นกบ ดม ก่ น จไม่แน่ใจ ่ ค ร
งตน ย่ งไร แน ท งก ร งตน ำ รบทำ ง นกบ ดคื ก ร งตน
ใ ้ ่ นน้ ม มีก ลเท เน้นก รมี ่ นร่ มไม่ใช้ท่ ทีแบบ ่งก ร ซ่ึง จ
แตกต่ งกบก รทำ ง นที่ผ่ นข ง ถ ปนิกท่ีมีปร บก รณ์ทำ ง นกบลูกค้
เชิงพ ณิชย์ม ก่ น เพร ก รทำ ง นกบลูกค้ มีร บบก รทำ ง น ย่ งเป็น
ขน้ ต นแล เข พร้ มทจี่ เชื่ ถ ปนกิ แต่ ำ รบก รทำ ง นกบ ด ถ ปนกิ
ต้ งใช้ ิลป ในก ร ่ื รม กข้ึน ต้ งกำ นดท่ ทีใ ้เ ม มภ ยใต้
บทบ ทข งก รเปน็ ผู้ ม ช่ ยง น ดซงึ่ บ งท่ น จ งตนเปน็ ลกู ิ ย์
ดกไ็ ด้ ก รกำ นดบทบ ทแล เข้ ใจในบทบ ทข งตนเ งจ ช่ ย ร้ งค ม
มพนธท์ ด่ี รี ่ ง ดกบ ถ ปนกิ ทำ ใ เ้ กดิ ค มคนุ้ เคย เกดิ ค มไ ้ งใจ
ทจ่ี แลกเปลี่ยนค มคิดเ น็ ร ่ งกนม กข้ึน
างตนเป็นนกั ออกแบบกระบ นการ
ในก ร กแบบ ถ ปนิกต้ งรบฟังค มคิดเ ็นข งผู้เก่ีย ข้ ง ล ยฝ่ ย
โดย งตนเป็นนก กแบบกร บ นก ร (Design Facilitator) ทำ น้ ที่
ิเคร ์ข้ มูลจ กผู้เกี่ย ข้ งทุกฝ่ ยแล้ จึงนำ ม กแบบ โดย ถ ปนิก
ต้ งคำ นงึ ถงึ ลกก รเปน็ ำ คญ คื กแบบใ ถ้ กู ต้ งต ม ลก ชิ ก รแล
ธิบ ยใ ้ผู้เก่ีย ข้ งเกิดค มเข้ ใจร่ มกน ง น กแบบจึงไม่ได้ม จ ก
บุคคลใดบุคคล นึ่งแม้ ่ นก กแบบเป็นผู้ลงมื เขียนแบบแต่เ ตุแล ผล
ที่ทำ ใ ้เกิดแบบไม่ได้ม จ กนก กแบบเพียงคนเดีย ดงน้นนก กแบบ
จึงค ร งตนเป็นผู้ ำ น ยก รใ ้เกิดแบบข้ึนต ม ลกก รท่ีถูกต้ งแล
ม รถใ ้ข้ เ น แน ได้ ่ ดค รดำ เนินก ร ย่ งไร ท งเลื กไ น
เ ม มม กท่ี ุด เพร ไร

46

ทาำ ใ เ้ น็ เปน็ รปู ธรรม ค่มู ื ถ ปนกิ จติ
ถ ปนิกมีบทบ ทในก รใ ้คำ แน นำ ใ ้ข้ เ น แน ต่ ดในเร่ื งก ร
พฒน ปรบปรุงก รใช้ปร โยชน์พ้ืนที่ โดย ิ่ง ำ คญคื ต้ งทำ ใ ้ ดเข้ ใจ
ิ่งท่ี ถ ปนิกคิด แต่ก รนำ เ น ด้ ยก รพูดป กเปล่ เพียง ย่ งเดีย
จทำ ใ เ้ กดิ ค มเข้ ใจทคี่ ล ดเคล่ื นได้ ถ ปนกิ จงึ ไมค่ รล เลยทจ่ี
ิธที ำ ใ ้ ดเข้ ใจ ิง่ ที่ ถ ปนิกคดิ ใ ้ม กที่ ุด ซึง่ ธิ ีก รที่ทำ ใ ้ ดเกิดค ม
เข้ ใจม กยงิ่ ขึน้ มี ล ก ล ย ธิ ี เช่น ก รทำ ภ พ Before – After ก รทำ
ภ พ Animation ก รทำ Model รื บ งครง้ จต้ งช นขบคดิ ด้ ยก ร
ตง้ คำ ถ ม ดงต ย่ งกรณี ด ดุ มม น ( ดป่ ล ง) จ. น งค ย ถ ปนกิ
จ แจกแจงใ ้ท่ นทร บ ่ ก รดำ เนินง นปรบปรุง ิ รต้ งใช้งบปร ม ณ
เท่ ไ ร่ ง นแต่ล ่ นเก่ีย ข้ งกบ ิช ชีพใดบ้ ง เป็นก รช นท่ นคิด
ิเคร ์ค มเป็นไปได้ท งก รเงิน ำ รบก รปรบปรุง ิ ร ช นคิด
เครื ข่ ยค มร่ มมื ที่จ ม ช่ ย นบ นุนเพ่ื ลดท นค่ ใช้จ่ ยข ง ด
ีกกรณี น่ึงคื ต ย่ งก รเตรียมค มพร้ มข ง ถ ปนิก เม่ื จ ต้ งไป
คยุ กบท ง ด ถ ปนกิ จ เตรยี มกร ด ำ รบ ดรูปไปด้ ย เม่ื ท ง ด
ไม่เข้ ใจ ไม่เ ็นภ พดงท่ี ถ ปนิกคิดเ ไ ้ ก็จ ดภ พใ ้ท่ นดูทนที
รื บ งคร้งเตรียมภ พปร ก บพร้ มลง ีใ ้เ ็นค มแตกต่ งชดเจน
เพ่ื ใ ้ท่ นเ ็นภ พปร ก บก ร รื เป็นต้น นท่ีจริงแล้ แน ท งก ร
ทำ ใ เ้ น็ เปน็ รปู ธรรมมี ธิ ที ่ี ล ก ล ย ยทู่ ค่ี มถนด ไตล์ ข ง ถ ปนกิ
แตล่ ท่ น เพร แตล่ ท่ นมปี ร บก รณก์ รทำ ง นม ยแู่ ล้ ก รพดู คยุ
เพ่ื ใ เ้ น็ ภ พ ใ ้รปู้ ัญ รู้ ธิ ีก รแก้ไขปญั จงึ ไม่มี ูตร ำ เร็จแต่ข ใ ้มี
จุดมงุ่ ม ยเพ่ื ร้ งค มเข้ ใจร่ มกน

47

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต ภาคสอง

ถอดบทเรียน

48

ค่มู ื ถ ปนกิ จติ

49

ู่ค ืม ถ ป ินกจิต

คน
ต้นเรื่อง

50