ชุดการสังคายนาภูมิปัญญา การนวดไทย เล่มที่ ๓ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์)

ลำ� ดบั คำ� จารึกคำ� เดิม ค�ำอ่านปัจจุบัน จ�ำแนกค�ำ 90 ชดุ การสงั คายนาภมู ปิ ญั ญาการนวดไทย: ๓
ค�ำท่ี
โรค/ เส้น ลม สมุฏฐาน
อาการ

๖๔๓ ๏ ชอ่ื ลมแหงน งอไปขา้ งหลงั ๚ะ ลมแหงน งอไปข้างหลัง /

๖๔๔ ๏ ชื่ออินทะนู จับโทษเสมหะมีพิศม์ต่อตายผุด อนิ ทรธนู จับโทษเสมหะมีพิษต่อตายผดุ /

ขน้ึ ๚ะ ขึ้น

๖๔๕ ๏ ชอื่ อศั มขุ ีจับด้ินรอ้ งแล้วแน่น่งิ ไป ๚ะ อศั มุขีจับดิน้ รอ้ งแลว้ แน่น่งิ ไป /

๕๔ ๏ ลกั ษณแผนควำ่� รูปน้ี บอกทแ่ี ก้ในกองมนั ทะวาโย ประชุมในกองเสมหะ ตามอาจารยแ์ นะไว้ ๚ะ ๛

๖๔๖ ๏ เสน้ นแ้ี ก้คล่งั ใหส้ งบ ๚ะ คลั่งให้สงบ /

๖๔๗ ๏ เส้นนี้แก้ฟนั ชดิ คดั มิขนึ้ ใหน้ ิ่งไปให้ตวั เยน็ ๚ะ ฟันชดิ งัดไมข่ ึ้นให้นิง่ ไปใหต้ วั เยน็ /

๖๔๘ ๏ เสน้ นี้แก้ชักใหเ้ ท้ากำ� มือกำ� ทงั สองขา้ ง ๚ะ ชักให้เทา้ กำ� มือกำ� ทั้งสองขา้ ง /

๖๔๙ ๏ เสน้ น้ีแกแ้ ขงกะดา้ งทังตัว ๚ะ ตวั แข็งกระดา้ งท้ังตัว /

๖๕๐ ๏ เส้นน้แี กล้ มหลังโกง ๚ะ ลมหลังโกง /

๖๕๑ ๏ เสน้ นี้แกต้ ึงตัวย่อตัวลงมิได้ให้แนน่ อก ๚ะ ตงึ ตัวย่อตวั ลงไมไ่ ด้ใหแ้ นน่ อก /

๖๕๒ ๏ เส้นนแ้ี กพ้ ิศม์ให้รอ้ นตัวเปนเปลว ๚ะ พิษใหร้ อ้ นตวั เป็นเปลว /

๖๕๓ ๏ เสน้ นี้แกจ้ ับใหน้ ง่ิ แนไ่ ปไม่สมประดี ๚ะ ลมจับให้น่งิ แนไ่ ปไมส่ มประดี /

๕๕ ๏ ลักษณแผนหงายรูปน้ี บอกทแี่ ก้ในกองสมะปัถวี เกิดแตอ่ ะนนั ทะจกั ระหวัด ตามอาจารยแ์ นะไว้ ๚ะ ๛

๖๕๔ ๏ เสน้ นอ้ี ำ� มะภาทธิ ลมเดนิ เปนอทุ งั มกั จบั ใหต้ าย อมั พาตลมเดนิ เป็นอทุ ธังมักจบั /

ไปจำ� หระหนง่ึ ให้ลิน้ หด ๚ะ ให้ตายไปจำ� หระหน่งึ ใหล้ ้ินหด

ลำ� ดบั คำ� จารึกคำ� เดมิ คำ� อา่ นปัจจบุ นั จ�ำแนกค�ำ
คำ� ท่ี
โรค/ เสน้ ลม สมฏุ ฐาน
อาการ

๖๕๕ ๏ เสน้ นี้แกค้ างแขง ๚ะ คางแข็ง /

๖๕๖ ๏ เส้นนี้แกเ้ จรจามิออกแลมักลมื หลง ๚ะ พูดไม่ออกและมักหลงลมื /

๖๕๗ ๏ เสน้ นแ้ี กล้ มกามจรหากำ� ลงั มไิ ด้ให้มกี ำ� ลัง ๚ะ ลมกามจรหาก�ำลังไมไ่ ด้ ให้มีกำ� ลงั /

๖๕๘ ๏ เส้นนแ้ี ก้องคชาติตาย ๚ะ องคชาตติ าย /

๖๕๙ ๏ เสน้ นแี้ กอ้ ำ� มะพฤกษเ์ ดนิ เปนอะโทมกั กระทำ� ให้ อัมพฤกษ์เดนิ เป็นอโธค /

เทา้ ร้อนเป็นพศิ ม์ ๚ะ มกั กระทำ� ให้เทา้ รอ้ นเป็นพษิ ค�ำ อธิบายศลิ าจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ 91

๖๖๐ ๏ เสน้ นแ้ี กแ้ สยงเทา้ ๚ะ แสยงเท้า /

๖๖๑ ๏ เสน้ นี้แกจ้ บั เพอ่ื พิศไขเ้ จลียงสท้านรอ้ นสะท้าน พษิ ไขเ้ จลยี งสะท้านรอ้ น สะทา้ นหนาว /

หนาว ๚ะ

๖๖๒ ๏ เส้นนแี้ กห้ วิ บรโิ ภคอาหารมิไดม้ ักใหร้ าก ๚ะ หิวบริโภคอาหารไม่ไดม้ กั ใหอ้ าเจียน /

๖๖๓ ๏ เสน้ นีแ้ กห้ อบยิ่งนกั ๚ะ หอบหนกั มาก /

๕๖ ๏ ลกั ษณแผนคว�ำ่ รูปน้ี บอกทแี่ ก้ในกองสมะปัถวี เกิดแตอ่ นันทะจกั ระหวดั ตามอาจารยแ์ นะไว้ ๚ะ ๛

๖๖๔ ๏ เส้นนี้แก้ศีศะส่นั ๚ะ ศรี ษะสนั่ /

๖๖๕ ๏ เสน้ นี้แก้ไหลล่ ด ๚ะ ไหลล่ ด /

๖๖๖ ๏ เส้นนี้แกส้ บักจม ๚ะ สะบักจม /

ล�ำดบั ค�ำจารกึ ค�ำเดิม ค�ำอา่ นปัจจบุ ัน จ�ำแนกค�ำ 92 ชดุ การสงั คายนาภมู ปิ ญั ญาการนวดไทย: ๓
ค�ำที่
ยกแขนไมข่ ้ึน โรค/ เส้น ลม สมฏุ ฐาน
ขาตาย เพลีย อาการ
รอ้ น
๖๖๗ ๏ เส้นนแ้ี ก้ยกแขนมิขนึ้ ๚ะ หลังแข็ง /
๖๖๘ ๏ เส้นนี้แกฃ้ าตาย เพลยี ๚ะ เสยี ดตลอดศรี ษะ
๖๖๙ ๏ เส้นนี้แกร้ ้อน ๚ะ คอแข็ง /
๖๗๐ ๏ เสน้ นี้แก้หลังแขง ๚ะ ไหล่ตาย
๖๗๑ ๏ เสน้ นแ้ี ก้เสียดตลอดศศี ะ ๚ะ ยอกสะบัก /
๖๗๒ ๏ เส้นนี้แกฅ้ อแขง ๚ะ มอื ชาให้เยน็
๖๗๓ ๏ เส้นนี้แก้ไหล่ตาย ๚ะ นว้ิ กระดิกไมไ่ ด้ /
๖๗๔ ๏ เสน้ นแ้ี ก้ยอกสบกั ๚ะ ขาท้ังสองตึง
๖๗๕ ๏ เสน้ น้ีแกม้ ือชาให้เยน็ ๚ะ เท้าเยน็ เปน็ เหน็บ /
๖๗๖ ๏ เส้นน้ีแกน้ ิว้ กระดิกมไิ ด้ ๚ะ ลมหลงั โกง
๖๗๗ ๏ เส้นนี้แกข้ าทั้งสองตึง ๚ะ เสียดชายโครง /
๖๗๘ ๏ เส้นนี้แก้เท้าเย็นเปนเหน็ด ๚ะ เบอื นคอไมไ่ ด้
๖๗๙ ๏ เสน้ นี้แก้ลมหลังโกง ๚ะ /
๖๘๐ ๏ เส้นนแ้ี ก้เสียดชายโครง ๚ะ
๖๘๑ ๏ เสน้ น้ีแกเ้ ปือนฅอมิได้ ๚ะ /

/

/

/

/

/

/

/

ลำ� ดบั คำ� จารกึ ค�ำเดมิ ค�ำอา่ นปจั จุบนั จ�ำแนกค�ำ
ค�ำที่
โรค/ เส้น ลม สมุฏฐาน
อาการ

๕๗ ๏ ลกั ษณแผนหงายรปู น้ี บอกท่แี ก้ในกองวสิ มะปถั วี เกดิ แต่กองตรกี ฎุ วาตะ ตามอาจารยแ์ นะไว้ ๚ะ ๛

๖๘๒ ๏ เสน้ นอ้ี นั ทะภาทธแิ กล้ มถว่ งฝกั ใหป้ วดสมมตุ วิ า่ อัณฑพาตแก้ลมถ่วงฝักให้ปวดสมมติว่า /

ไส้เลื่อนโดยก�ำลงั เส้นน้นั พองขึ้น ๚ะ ไส้เล่อื นโดยกำ� ลังเสน้ นน้ั พองขึน้

๖๘๓ ๏ เส้นน้แี กฝ้ ักฟกให้เจบ็ ระบมมพี ิศม์ ๚ะ ฝักฟกให้เจบ็ ระบมมพี ษิ /

๖๘๔ ๏ เสน้ นแ้ี กล้ มใหห้ ดขนึ้ ใหห้ ยอ่ นฝกั แลแกเ้ มอ่ื ยตะ ลมใหห้ ดขน้ึ ให้หย่อนฝัก /

โภคแลตน้ ขา ๚ะ และแกเ้ มอ่ื ยสะโพกและตน้ ขา ค�ำ อธิบายศลิ าจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ 93

๖๘๕ ๏ เส้นน้ีอันทะพฤกษ์แก้วุทธิโรคสมมุติว่ากล่อน อัณฑพฤกษแ์ ก้วุทธิโรคสมมตวิ า่ /

แลอุง้ เดนิ ไกลมไิ ด้ตงึ ถว่ ง ๚ะ กลอ่ นและอุ้ง เดนิ ไกลไมไ่ ด้ตงึ ถ่วง

๖๘๖ ๏ เสน้ นี้แกป้ วดฝกั ให้เสยี วถึงองคชาติ ๚ะ ปวดฝักใหเ้ สยี วถงึ องคชาติ /

๖๘๗ ๏ เส้นนี้แก้ปสาวะเดินมิได้สะดวกแลปสาวะ ปสั สาวะเดนิ ไม่ได้สะดวก /

ด�ำแดงขาวเหลอื ง ๚ะ และปัสสาวะดำ� แดงขาวเหลอื ง

๕๘ ๏ ลักษณแผนคว�ำ่ รูปน้ี บอกท่แี ก้ในกองวิสมะปถั วี เกดิ แตก่ องตรกี ุฎวาตะ ตามอาจารย์แนะไว้ ๚ะ ๛

๖๘๘ ๏ เสน้ นแ้ี กล้ มข้ึนสงู กระท�ำใหจ้ ักษมุ ัวไป ๚ะ ลมขึน้ สูงกระทำ� ใหต้ ามัวไป /

๖๘๙ ๏ เส้นนแ้ี กล้ มยดื ตวั มิข้ึนให้ยอกสนั หลัง ๚ะ ลมยืดตวั ไมข่ ้นึ ให้ยอกสนั หลงั /

๖๙๐ ๏ เสน้ น้ีแก้สนั หลงั เหน็ดแลชาไปทั้งตวั ๚ะ สนั หลงั เปน็ เหนบ็ และชาไปทัง้ ตวั /

๖๙๑ ๏ เสน้ นเี้ ทา้ กา้ วมอิ อกใหต้ งึ ใหแ้ ขงใหเ้ มอื่ ยขบเปน เทา้ กา้ วไม่ออกให้ตงึ ให้แข็ง /

ก�ำลัง ๚ะ ให้เม่อื ยขบเปน็ กำ� ลัง

ลำ� ดบั คำ� จารกึ คำ� เดมิ คำ� อ่านปจั จบุ นั จ�ำแนกค�ำ 94 ชดุ การสงั คายนาภมู ปิ ญั ญาการนวดไทย: ๓
คำ� ท่ี
โรค/ เส้น ลม สมฏุ ฐาน
อาการ

๖๙๒ ๏ เส้นนแ้ี กล้ มใหจ้ ักษุมวั ๚ะ ลมให้ตามวั /

๖๙๓ ๏ เส้นน้ีแก้ลมให้ยอกไหล่แลมือชาให้เย็นถึง ลมใหย้ อกไหลแ่ ละมือชาใหเ้ ยน็ ถึง /

ขอ้ สอกเปนเหนด็ ๚ะ ข้อศอกเปน็ เหนบ็

๖๙๔ ๏ เส้นนแ้ี ก้ฅอแขงเบือนฅอมิได้ใหเ้ จบ็ ๚ะ คอแขง็ เบอื นคอไม่ได้ให้เจ็บ /

๖๙๕ ๏ เสน้ นแี้ กห้ นกั ตะโพกไหวตวั ขนึ้ มไิ ด้ใหแ้ ขงกะดา้ ง หนักสะโพกไหวตวั ขน้ึ ไมไ่ ด้ /

ใหเ้ ม่ือยย่งิ นัก ๚ะ ให้แขง็ กระด้างให้เม่อื ยยิง่ นัก

๕๙ ๏ ลักษณแผนหงายรปู นี้ บอกที่แก้ในกองกะตกิ ะปัถวี เกดิ แตก่ องอำ� พฤกษ์ ตามอาจารย์แนะไว้ ๚ะ ๛

๖๙๖ ๏ เสน้ นี้มตุ ฆาตขวาแกป้ สาวะหยดยอ้ ย ๚ะ มุตฆาตขวาแก้ปัสสาวะหยดย้อย /

๖๙๗ ๏ เส้นนี้สนั ทฆาตขวาแกย้ อกอกสลกั อก ๚ะ สันฑฆาตขวาแกย้ อกอกสลักอก /

๖๙๘ ๏ เสน้ นี้ปศั ฆาตขวาแก้ย่อตัวมลิ งให้แขง ๚ะ ปตั คาดขวาแกย้ อ่ ตัวไมล่ งให้แขง็ /

๖๙๙ ๏ เส้นน้ีรัตฆาตขวาแก้เสียดราวข้างแลแก้จับ รัตฆาตขวาแก้เสียดราวข้างและแก้จบั /

เจลียงมีพิศ ๚ะ เจลียงมพี ษิ

๗๐๐ ๏ เส้นน้ีมุตฆาตซ้ายแกป้ สาวะบอ่ ย บ่อย ๚ะ มตุ ฆาตซ้ายแก้ปัสสาวะบอ่ ย ๆ /

๗๐๑ ๏ เสน้ นส้ี นั ทฆาตซา้ ยแกเ้ จบ็ อกดงั เปนหนอง ๚ะ สันฑฆาตซา้ ยแกเ้ จบ็ อกดังเป็นหนอง /

๗๐๒ ๏ เสน้ นปี้ ศั ฆาตซ้ายแก้คร่ันตัวตึงตวั ๚ะ ปัตคาดซ้ายแก้คร่ันตัวตงึ ตวั /

๗๐๓ ๏ เสน้ นี้รตั ฆาตซ้ายแกเ้ อ้ยี วตวั มิได้แกจ้ บั รตั ฆาตซ้ายแกเ้ อย้ี วตวั ไมไ่ ด้ /

สรรนิบาตมีพศิ ๚ะ แกจ้ บั สันนบิ าตมีพษิ

ล�ำดบั ค�ำจารึกค�ำเดมิ คำ� อา่ นปจั จบุ ัน จ�ำแนกค�ำ
คำ� ที่
โรค/ เส้น ลม สมฏุ ฐาน
อาการ

๖๐ ๏ ลักษณแผนคว่ำ� รปู น้ี บอกทแ่ี ก้ในกองกะติกะปัถวี เกิดแตก่ องอำ� พฤกษ์ ตามอาจารยแ์ นะไว้ ๚ะ ๛

๗๐๔ ๏ เสน้ นแี้ ก้ปวดศีศะ ๚ะ ปวดศรี ษะ /

๗๐๕ ๏ เส้นน้ีแกป้ วดปสาวะ ๚ะ ปวดปสั สาวะ /

๗๐๖ ๏ เสน้ นแ้ี กต้ ึงสันหลงั ตลอดหน้าอก ๚ะ ตึงสันหลงั ตลอดหน้าอก /

๗๐๗ ๏ เส้นนแ้ี กห้ ลงั ยดื มขิ ้ึน ๚ะ หลงั ยืดไมข่ น้ึ /

๗๐๘ ๏ เสน้ นี้แก้หลงั แขงดงั่ เสียบ ๚ะ หลงั แขง็ ตรงดังถูกเสียบ / ค�ำ อธิบายศลิ าจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ 95

๗๐๙ ๏ เส้นนแ้ี กต้ ึงราวขา้ งให้ยอกเสียด ๚ะ ตงึ ราวข้างใหย้ อกเสยี ด /

๗๑๐ ๏ เส้นนี้แกล้ มเบ้ืองบนใหอ้ อก ๚ะ ลมเบื้องบนให้ออก /

๗๑๑ ๏ เส้นนแ้ี กม้ ตู อะติสาร ๚ะ มูตรอตสิ าร /

๗๑๒ ๏ เสน้ นแี้ กเ้ สยี บสนั หลงั ใหเ้ จบ็ ดง่ั เอาเขม็ แทง ๚ะ เสียบสนั หลังใหเ้ จบ็ ดังเอาเข็มแทง /

๗๑๓ ๏ เสน้ นีแ้ กฅ้ อแก้งให้ปวด ๚ะ คอแก้งใหป้ วด /

๗๑๔ ๏ เส้นนี้แก้เกลียวฅอเบอื นมิได้ให้ปวดขบ ๚ะ เกลยี วคอเบอื นไมไ่ ด้ใหป้ วดขบ /

๗๑๕ ๏ เส้นนี้แกล้ มเขา้ เสน้ ใหเ้ สน้ พองขน้ึ ใหบ้ วม ๚ะ ลมเขา้ เสน้ ให้เส้นพองขึ้นให้บวม /

ผลรวมการจำ� แนกคำ� ทงั้ หมด ๓๐๑ ๗๕ ๒๕๗ ๘๔

96 ชุดการสังคายนาภูมิปญญาการนวดไทย: ๓

๔. คำาอธิบายตำาแหนงของจุดท่ีแก้อาการ ในสวนทเี่ กยี่ วข้องกบั
เส้นประธานสบิ (รปู ท่ ี ๑-๑๘) มีจาำ นวนทงั้ สน้ิ ๓๐๓ จดุ

คำ�อธิบายศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์ิ) 97

จารึกแผนนวด รปู ท่ี ๑

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด คำ� อธบิ ายจุดในแผนนวด รูปที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจุดในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลักษณแผนหงายรูปน้ี บอกกำ� เหนิดเส้นท้ัง ๑๐ อนั เปนประทานแกเ้ สน้ ทงั หลาย ๚ะ ๛

๑ ๏ ปิงคะลาสุริยกลาขวา ๚ จุดขา้ งจมกู ด้านขวา

๒ ๏ กาละทารีนิว้ มือ นว้ิ เท้า ๒๐ ๚ จดุ ร่องกล้ามเนื้อสามเหล่ียมแขนด้านในชว่ งใตร้ ักแร้

๓ ๏ ทวารีรากจกั ษุขวา ๚ จุดใตต้ าขวา

๔ ๏ รุชำ� รากโสตขวา ๚ จดุ ตรงติ่งกลางหซู ้าย

ขวา ๕ ๏ สขิ ินีทวารเบา ๚ จุดใต้สะดอื ๔ น้วิ มือ เยื้องไปทางขวา
หา่ งกลางลำ� ตวั ๒ นว้ิ มือ เหนอื หัวหน่าว

๖ ๏ กาลอำ� มพฤกษ์ ๚ จุดเหนอื สะดอื ด้านใต้ชายโครงดา้ นซ้าย
ห่างจากชายโครง ๑ น้ิวมอื

๗ ๏ พิตคุณ ๚ จุดใตส้ ะดอื ๔ นว้ิ มือ เย้ืองไปทางขวา
ห่างกลางลำ� ตัว ๑ น้วิ มือ เหนอื หวั หนา่ ว

๘ ๏ อทิ าจนั ทกลาซา้ ย ๚ จุดขา้ งจมูกดา้ นซา้ ย
๙ ๏ สมุ นารากชวิ ะหา ๚ จุดที่คางรอ่ งใตร้ ิมฝปี าก

๑๐ ๏ หัศรังษีรากจกั ษซุ า้ ย ๚ จดุ ใต้ตาซา้ ย

๑๑ ๏ จนั ทภสู งั รากโสตซา้ ย ๚ จุดติ่งกลางหขู ้างขวา
ซา้ ย ๑๒ ๏ สุขุมังรากทวารหนัก ๚ จดุ ใต้สะดอื ๔ นิ้วมือ เย้อื งไปทางซา้ ย
ห่างกลางลำ� ตัว ๒ นวิ้ มอื เหนือหัวหน่าว

๑๓ ๏ ชวี ะหาสดมท้งั ห้า ๚ จดุ เหนอื สะดือ ๒ นว้ิ มอื
๑๔ ๏ อะนันทะจกั ระหวดั ๚ จดุ ใต้สะดอื ๔ น้ิวมอื เยื้องไปทางซา้ ย
ห่างกลางลำ� ตัว ๑ น้วิ มอื เหนอื หวั หน่าว

98 ชดุ การสงั คายนาภมู ปิ ญ ญาการนวดไทย: ๓

คำ�อธบิ ายศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ 99

จารกึ แผนนวด รูปท่ี ๒

ลักษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด คำ� อธิบายจุดในแผนนวด รูปที่ ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสิบ

แผนคว่ำ� ๏ ลกั ษณแผนคว่�ำรปู นี้ บอกเสน้ ทัง ๑๐ ฝ่ายหลังออกเปนประธานแก้เสน้ ทัง้ หลาย ๚ะ ๛

๑๕ ๏ อิทาแลน่ ออกดัง่ น้ี ๚ จุดชดิ กระดูกสนั หลังข้างซ้ายช่วงเอว (ตรงกบั สะดือ)

๑๖ ๏ สุมนาแลน่ ออกดั่งนี้ ๚ จุดรอ่ งซ่ีโครงชว่ งอกระหว่างชนิ้ ท่ี ๘-๙ ดา้ นซา้ ย

๑๗ ๏ หัศรงั ษีแล่นออกดัง่ น้ี ๚ จุดกลางต้นขาซ้าย แนวขาด้านนอก ๓
ซ้าย ๑๘ ๏ จันทภูสงั ออกด่ังน้ี ๚ แนวเกลยี วข้าง หา่ งจากหัวตะคาก ๒ นิ้วมือ
จุกกน้ กบ
๑๙ ๏ สุขมุ งั ออกดง่ั นี้ ๚

๒๐ ๏ ชวิ หาสะดมทังหา้ จดุ ไรผมขา้ งซ้าย
แลน่ ออกดังนี้ฝ่ายซ้าย ๚

๒๑ ๏ ปงิ คลาแล่นออกดั่งนี้ ๚ะ จุดชดิ กระดูกสันหลังขา้ งขวาชว่ งเอว (ตรงกบั สะดอื )

๒๒ ๏ กาลทารีแล่นออกดง่ั นี้ ๚ะ จดุ ชิดกระดูกสนั หลงั ช่วงกึง่ กลางสะบัก

๒๓ ๏ ทวารแี ลน่ ออกดงั่ นี้ ๚ะ กงึ่ กลางขาทอ่ นลา่ ง จุดชิดกระดูกสันหนา้ แขง้
แนวขาด้านนอก ๑
ขวา ๒๔ ๏ รชุ ำ� แล่นออกดงั่ น้ี ๚ะ จุดโค้งคอดา้ นขวา
๒๕ ๏ สขิ ินีออกดงั่ นี้ ๚ะ ช่วงกระดกู กระเบนเหนบ็ ช้ินที่ ๒

๒๖ ๏ กาละอำ� มพฤกษ์ จุดชดิ กระดูกสันหลงั ชว่ งเอว ช้นิ ที่ ๒
แล่นออกดงั นีฝ้ ่ายขวา ๚ะ

100 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) 101

จารึกแผนนวด รปู ที่ ๓

ลักษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด คำ� อธิบายจุดในแผนนวด รปู ท่ี ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำท่ี และจุดในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลกั ษณแผนหงายรูปนบี้ อกเสน้ อทิ าฝา่ ยซ้าย ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ ี่แก้ตา่ งตา่ ง ดงั นี้ ๚ะ ๛

๒๗ ๏ แก้นาสิกตงึ ๚ะ จุดใต้ชายโครงซ้าย ใกล้ลิ้นปี่

๒๘ ๏ แกห้ าวคางค้าง ๚ะ จุดร่องระหวา่ งซี่โครงชดิ กระดูกอกสว่ นลา่ งขา้ งซ้าย
(ประมาณชน้ิ ท่ี ๙-๑๐)

๒๙ ๏ แกห้ ูตึง ๚ะ จดุ ร่องระหวา่ งซี่โครงชิดกระดูกอกสว่ นลา่ งขา้ งซ้าย
(ประมาณช้นิ ท่ี ๑๐-๑๑)

๓๐ ๏ แกน้ มมิออก ๚ะ จุดใต้ชายโครงข้างซ้าย (ซี่โครงท่ี ๘-๙)

๓๑ ๏ แก้เม่ือยตน้ ขา ๚ะ จดุ ชิดปุม่ กระดกู ด้านหนา้ ของกระดูกเชงิ กรานขา้ งซา้ ย

๓๒ ๏ แก้ขัดเข่า ๚ะ จดุ เหนือหัวเข่าดา้ นในข้างซ้าย

๓๓ ๏ แกเ้ ม่ือยแค่ง ๚ะ จดุ ใตห้ ัวเข่าชดิ กระดูกหน้าแขง้ ด้านในขา้ งซา้ ย

๓๔ ๏ แก้ลมขัง ๚ะ จุดท่สี น้ เท้า ระหวา่ งตาตุ่มด้านในกับเอน็ ร้อยหวายข้างซา้ ย

ซ้าย ๓๕ ๏ แก้ร้อนฝา่ เท้า ๚ะ จุดที่หลงั เท้า รอ่ งกระดกู ฝ่าเท้าระหวา่ งน้ิวหวั แมเ่ ท้ากับน้วิ ช้ี
บริเวณขอ้ น้วิ โปง้ ข้างซ้าย

๓๖ ๏ แกป้ วดกะมบั ๚ะ จุดโคง้ คอกบั บา่ เหนอื กระดูกไหปลารา้ ขา้ งซ้าย
๓๗ ๏ แก้ลมดดู สะบัก ๚ะ จุดระหว่างซ่ีโครงข้างซา้ ยซ่ที ี่ ๒ และ ๓ ดังภาพ

๓๘ ๏ แก้เนื้อเหนด็ ชา ๚ะ จุดตน้ ขาดา้ นในใตข้ าหนบี ขา้ งซา้ ย

๓๙ ๏ แกฟ้ องดนั บวม ๚ะ จุดขา้ งหัวหนา่ วข้างซ้ายและ ใกล้โคนขาหนบี

๔๐ ๏ แก้ขัดอจุ าระ ๚ะ จดุ สีขา้ งขา้ งซ้ายระหว่างปุ่มกระดูกเชงิ กรานกับซี่โครง
สุดทา้ ย

๔๑ ๏ แก้ลมเบ่งใหเ้ กิด ๚ะ จุดใต้ชายโครงซส่ี ดุ ท้ายขา้ งซา้ ย
๔๒ ๏ แก้เทา้ เยน็ ๚ะ จดุ สนั หน้าแข้งด้านในเหนือขอ้ เท้าข้างซา้ ย

๔๓ ๏ แก้สะครวิ เพลงิ ๚ะ จดุ ข้างหัวหนา่ วขา้ งซ้าย และจดุ ชิดโคนขาหนีบ

๔๔ ๏ แก้ชกั เทา้ ๚ะ จดุ ระหวา่ งขอบตาตุ่มในกบั จดุ รอ่ งกระดูกข้อเท้าขา้ งซา้ ย

102 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธ)ิ์ 103

จารกึ แผนนวด รปู ท่ี ๔

ลักษณะ ลำ� ดับ ลกั ษณะแผนนวด ค�ำอธิบายจุดในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสิบ

แผนคว�ำ่ ๏ ลักษณแผนคว่�ำรูปนบี้ อกเส้นอทิ าฝา่ ยซ้าย ตามทท่ี ่านอาจารยก์ ล่าวไวท้ ่ีแก้ตา่ งๆ กันดังน้ี ๚ะ ๛

๔๕ ๏ แกป้ วดกมอ่ ม ๚ะ จดุ กระหมอ่ มดา้ นหลัง

๔๖ ๏ แก้ปวดหนา้ ผาก ๚ะ จุดกำ� ด้น

๔๗ ๏ แก้มัวจกั ษุ ๚ะ จดุ เหนอื จดุ โคง้ คอ ๓ นวิ้ มอื หรอื กึ่งกลางระหวา่ งติ่งหูกับ
โค้งคอขา้ งซ้าย

๔๘ ๏ แก้คลน่ื เหยี น ๚ะ จุดระหวา่ งร่องซ่ีโครงสว่ นอกชิน้ ที่ ๑ และ ๒
ชิดกระดกู สนั หลงั ข้างซ้าย

๔๙ ๏ แก้หายใจขัด ๚ะ จดุ ระหว่างจุดร่องซี่โครงส่วนอกชิ้นที่ ๒ และ ๓
ชดิ กระดกู สนั หลงั ขา้ งซา้ ย

๕๐ ๏ แก้เสียดชายโครง ๚ะ จุดเอว สขี า้ งลำ� ตวั ขา้ งซ้าย

๕๑ ๏ แกแ้ นน่ อก ๚ะ จดุ ระหวา่ งรอ่ งซ่ีโครงสว่ นอกช้ินที่ ๓ และ ๔
ชิดกระดกู สันหลัง ข้างซา้ ย

๕๒ ๏ แก้รอ้ นอก ๚ะ จดุ ระหวา่ งร่องกระดูกซี่โครงชอ่ งเอว ช้นิ ที่ ๔ และ ๕
ชดิ กระดูกสนั หลงั ข้างซ้าย

๕๓ ๏ แก้จกุ อก ๚ะ จดุ ระหว่างร่องกระดกู ซ่ีโครงชอ่ งอก ชน้ิ ท่ี ๑๑ และ ๑๒
ซ้าย ชิดกระดูกสันหลงั ขา้ งซา้ ย
จดุ ขอบสะบกั ล่างด้านในชดิ กระดูกสนั หลังข้างซา้ ย
๕๔ ๏ แกร้ ้อนตัว ๚ะ

๕๕ ๏ แกจ้ บั ใหต้ วั ร้อน ๚ะ จดุ รอ่ งกระดูกซ่ีโครงช่องเอว ชิ้นท่ี ๑ และ ๒
ชดิ กระดูกสนั หลงั ขา้ งซ้าย

๕๖ ๏ แก้ให้หนาว ๚ะ จดุ ร่องกระดกู ซ่ีโครงชอ่ งเอว ชนิ้ ท่ี ๒ และ ๓
ชดิ กระดูกสันหลงั ขา้ งซ้าย

๕๗ ๏ แกส้ ะทา้ นรอ้ น สะทา้ นหนาว ๚ะ จุดร่องกระดกู ซี่โครงชอ่ งเอว ชน้ิ ท่ี ๓ และ ๔
ชดิ กระดูกสนั หลงั ข้างซ้าย

๕๘ ๏ แก้เมอ่ื ยเอว ๚ะ จุดหา่ งกระดกู สนั หลงั ๒ นว้ิ มอื ร่องกระดกู ซี่โครงชอ่ งเอว
ชิ้นที่ ๔ และ ๕

๕๙ ๏ แก้ขดั เข่า ๚ะ จุดเหนอื หัวเขา่ ด้านนอกขา้ งซ้าย

๖๐ ๏ แกร้ ้อนฝา่ เท้า ๚ะ จดุ หลังเทา้ บริเวณรอ่ งกระดกู ฝ่าเทา้ ระหวา่ งนวิ้ หวั แม่เท้ากบั
นิว้ ชข้ี ้างซ้าย

๖๑ ๏ แกส้ ะคริวฝา่ เทา้ ๚ะ จุดปลีน่องด้านล่างขา้ งซ้าย

๖๒ ๏ แกล้ มใหเ้ ดินตลอด ๚ะ จุดก่ึงกลางเหนอื ปลนี อ่ ง ใต้ขอ้ พบั เข่า ๒ นว้ิ มอื ข้างซา้ ย

104 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ 105

จารึกแผนนวด รูปที่ ๕

ลักษณะ ลำ� ดับ ลักษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจดุ ในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลกั ษณแผนหงายรปู นี้บอกเสน้ ปิงคลาฝา่ ยขวา ตามไนยอาจารย์ท่านกลา่ วไว้ที่แกต้ า่ งๆ กันด่ังน้ี ๚ะ ๛

๖๓ ๏ แกป้ วดกะหมบั ๚ะ จุดเหนือกระดูกไหปลารา้ ข้างขวา

๖๔ ๏ แก้สบักจม ๚ะ จุดร่องซี่โครงซที่ ่ี ๒-๓ ห่างกระดกู อกขา้ งขวามา ๒ นว้ิ มือ

๖๕ ๏ แก้หาวเรอ ๚ะ จุดร่องซี่โครงซี่ที่ ๕-๖ ชดิ กระดกู อกขา้ งขวา

๖๖ ๏ แกห้ หู นกั ขา้ งขวา ๚ะ จุดรอ่ งซ่ีโครงซ่ที ่ี ๖-๗ ชดิ กระดกู อกข้างขวา
๖๗ ๏ แก้คัดจมกู ๚ะ จุดรอ่ งซี่โครงซีท่ ี่ ๗-๘ ชดิ กระดกู อกขา้ งขวา

๖๘ ๏ แก้นมหลง ๚ะ จดุ รอ่ งซี่โครงซ่ีท่ี ๘-๙ ชดิ กระดูกอกขา้ งขวา

๖๙ ๏ แกฝ้ ีในนม ๚ะ จุดร่องซ่ีโครงซี่ที่ ๙-๑๐ ชายโครงขา้ งขวา

๗๐ ๏ แกน้ ำ้� นมไม่มี ๚ะ จดุ รอ่ งซโี่ ครงซที่ ่ี ๑๐-๑๑ เฉยี งออกทางสขี า้ งชายโครงขา้ งขวา

๗๑ ๏ แก้เมือ่ ยขา ๚ะ จุดร่องซ่ีโครงซี่ที่ ๑๑-๑๒ ใกล้สีข้างชายโครงข้างขวา
ขวา ๗๒ ๏ กล่อนลงฝกั ๚ะ จดุ ห่างจากสะดือด้านขวา ๓ นิ้วมอื เหนอื กระดูกเชิงกราน
๒ นว้ิ มือ

๗๓ ๏ แกเ้ ตโชให้ออก ๚ะ จุดเหนือกระดูกเชงิ กรานข้างขวา ๑ น้วิ มือ

๗๔ ๏ แก้เมื่อยสันน่าแขง่ ๚ะ จดุ ใตเ้ ขา่ ข้างขวา ชดิ กระดูกหนา้ แขง้ ด้านในจุดสดุ ท้าย

๗๕ ๏ แก้เทา้ สทก ๚ะ จดุ พับเข่าข้างขวาแนวขาดา้ นใน
๗๖ ๏ แกก้ ล่อนลงแข่ง ๚ะ จดุ ชิดกระดกู หนา้ แข้งดา้ นใน ใตเ้ ข่า ๓ นิ้วมือขา้ งขวา

๗๗ ๏ แกส้ ะคริวชัก ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู หน้าแขง้ ด้านในเหนอื ขอ้ เท้า ๒ นิว้ ข้างขวา

๗๘ ๏ แก้กล่อนหลง ๚ะ จุดเหนือตาตมุ่ ชดิ ข้อเทา้ แนวขาดา้ นใน ข้างขวา

๗๙ ๏ แกอ้ ะโทคมาวาตให้ออ่ น ๚ะ จุดใต้ตาต่มุ ด้านในข้างขวา

๘๐ ๏ แก้ไหวตวั มิได้ ๚ะ จดุ กึง่ กลางตน้ ขา แนวขาด้านในขา้ งขวา

106 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธิบายศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) 107

จารกึ แผนนวด รปู ท่ี ๖

ลกั ษณะ ลำ� ดับ ลกั ษณะแผนนวด คำ� อธบิ ายจุดในแผนนวด รูปท่ี ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสิบ

แผนคว่�ำ ๏ ลกั ษณแผนคว�่ำรูปนี้บอกเส้นปิงคลาฝ่ายขวา ตามไนยอาจารยท์ า่ นกล่าวไวท้ แ่ี กต้ ่างต่างดงั่ นี้ ๚ะ ๛

๘๑ ๏ แก้ปวดหนา้ ผาก ๚ะ จุดกำ� ดน้

๘๒ ๏ แก้มวั จกั ษุ ๚ะ จุดโคง้ คอด้านขวา

๘๓ ๏ แก้คล่นื เหียน ๚ะ จดุ ปลายขอบสะบกั ขวา

๘๔ ๏ แกห้ ายใจขดั ๚ะ จุดชิดกระดกู สันหลังช่วงอกข้างขวา ชน้ิ ท่ี ๖
๘๕ ๏ แกแ้ น่นอก ๚ะ จุดชดิ กระดูกสันหลังชว่ งอกข้างขวา ชิ้นที่ ๗

๘๖ ๏ แกร้ ้อนอก๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สันหลงั ชว่ งอกข้างขวา ชิน้ ท่ี ๘

๘๗ ๏ แกจ้ ุกอก ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลงั ชว่ งอกขา้ งขวา ช้ินท่ี ๙

๘๘ ๏ แกล้ มปศั ขาศ ๚ะ จดุ ชิดกระดกู สันหลงั ช่วงอกข้างขวา ชนิ้ ที่ ๑๐

ขวา ๘๙ ๏ แกจ้ บั ใหห้ นาว ๚ะ จุดรอ่ งซี่โครงช่วงอกระหวา่ งชน้ิ ที่ ๑๐-๑๑ ดา้ นขวา
๙๐ ๏ แก้จับใหร้ ้อน ๚ะ จุดชดิ กระดกู สนั หลังช่วงเอวข้างขวา ช้นิ ที่ ๑

๙๑ ๏ แกส้ ะทา้ นรอ้ น สะทา้ นหนาว ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลังชว่ งเอวข้างขวา ช้ินท่ี ๒

๙๒ ๏ แกเ้ มอ่ื ยเอว ๚ะ จุดชิดกระดูกสันหลังช่วงเอวขา้ งขวา ชิ้นท่ี ๓

๙๓ ๏ แกข้ ดั เขา่ ๚ะ จดุ ท่เี หนอื เข่าข้างขวา
๙๔ ๏ แกเ้ ม่อื ยสันนา่ แข้ง ๚ะ จดุ ใต้เข่าขา้ งขวา

๙๕ ๏ แกส้ ครวิ ชักกลางเทา้ ๚ะ จดุ ชดิ กระดูกสันหลงั ชว่ งเอวข้างขวา ชน้ิ ที่ ๕

๙๖ ๏ แกล้ มขัดเท้า ๚ะ จดุ ข้อเทา้ ด้านหลัง เอ็นรอ้ ยหวาย ข้างขวา

๙๗ ๏ แกร้ อ้ นหลังเทา้ ๚ะ จดุ โคนนิว้ หวั แมเ่ ท้าข้างขวา
๙๘ ๏ แก้ขัดเบา ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลังช่วงเอวขา้ งขวา ชนิ้ ที่ ๔

108 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธิบายศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) 109

จารึกแผนนวด รูปท่ี ๗

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด คำ� อธบิ ายจดุ ในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจุดในแผนนวด เสน้ ประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลกั ษณแผนหงายรปู นบ้ี อกเสน้ สมุ ะนาทา่ นกลา่ ว ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ แ่ี กต้ า่ งตา่ งกนั ดงั่ นี้ ๚ะ ๛

๙๙ ๏ แก้เชอ่ื มมึน ๚ะ จุดชดิ ไรผมดา้ นหน้า ตรงกึง่ กลาง

๑๐๐ ๏ แกจ้ ิตรร์ ะสำ�่ ระสาย ๚ะ จุดท่ีอยรู่ ะหวา่ งกระดูกไหปลารา้ กบั กระดกู ซี่โครง ช้นิ ท่ี ๑
ข้างกระดกู อก ข้างขวา

๑๐๑ ๏ แก้เคลิ้มคลั่ง ๚ะ จดุ ทีอ่ ย่รู ะหวา่ งกระดูกซี่โครง ช้นิ ที่ ๑ และช้ินที่ ๒
ข้างกระดูกอกขา้ งขวา

๑๐๒ ๏ แก้สะอื้นลมปะทะ ๚ะ จุดทอ่ี ยรู่ ะหว่างกระดูกซ่ีโครง ชนิ้ ท่ี ๒ และช้ินท่ี ๓
ขา้ งกระดูกอกขา้ งขวา

๑๐๓ ๏ แกล้ ะเมอเภอภก ๚ะ จดุ ท่อี ยู่ระหว่างกระดูกซ่ีโครง ชน้ิ ที่ ๓ และชนิ้ ที่ ๔
ข้างกระดกู อกขา้ งขวา

๑๐๔ ๏ แก้มอื แลเทา้ เพลีย ๚ะ จุดท่ีอยู่ระหว่างกระดูกซ่ีโครง ชิ้นที่ ๔ และชิ้นที่ ๕ และ
ระหวา่ งกระดกู ซ่ีโครง ชิน้ ท่ี ๕ และ ชน้ิ ที่ ๖ ขา้ งกระดกู อก
ข้างขวา

๑๐๕ ๏ แกน้ อนมิหลบั ๚ะ จดุ เหนือสะดือ ๒ นิ้วมอื

๑๐๖ ๏ แก้ลมจิตรค์ ณุ ๚ะ จดุ เหนอื หัวหนา่ ว

ขวา ๑๐๗ ๏ แกล้ มมะหาสนุก ๚ะ จุดเหนือข้อมอื ด้านหนา้
๑๐๘ ๏ แก้ชิวหาสดม ๚ะ จุดใต้คาง

๑๐๙ ๏ แก้อาหารไม่มีรศ ๚ะ จุดที่อยู่ระหว่างกระดูกไหปลารา้ กบั กระดูกซ่ีโครง ชิ้นที่ ๑
ข้างกระดูกอก (ขา้ งซ้าย)

๑๑๐ ๏ แก้หวานปาก ๚ะ จุดที่อยูร่ ะหว่างกระดกู ซ่ีโครง ชนิ้ ที่ ๑ และช้ินที่ ๒
ข้างกระดูกอก (ข้างซา้ ย)

๑๑๑ ๏ แก้ขมปาก ๚ะ จดุ ทอ่ี ยูร่ ะหวา่ งกระดกู ซี่โครง ชิน้ ที่ ๒ และชน้ิ ที่ ๓
ขา้ งกระดูกอก (ข้างซ้าย)

๑๑๒ ๏ แก้เคมปากเลอื กปาก ๚ะ จุดทอ่ี ยรู่ ะหว่างกระดกู ซ่ีโครง ชิ้นที่ ๓ และชิน้ ท่ี ๔
ขา้ งกระดกู อก (ข้างซา้ ย)

๑๑๓ ๏ แก้ล้นิ แขงกระดา้ ง ๚ะ จดุ ท่อี ยูร่ ะหวา่ งกระดูกซี่โครง ชน้ิ ท่ี ๔ และชน้ิ ท่ี ๕
ข้างกระดกู อก (ขา้ งซ้าย)

๑๑๔ ๏ แก้ลิ้นใหญค่ บั ปาก ๚ะ จุดทอ่ี ยรู่ ะหวา่ งกระดูกซ่ีโครง ชิน้ ที่ ๕ และชน้ิ ท่ี ๖
ข้างกระดูกอก (ข้างซา้ ย)

๑๑๕ ๏ แกล้ ้ินหดยืดมิออก ๚ะ จดุ ทอี่ ยรู่ ะหวา่ งกระดกู ซโ่ี ครง ชน้ิ ที่ ๖ และชนิ้ ท่ี ๗ (ขา้ งซา้ ย)

๑๑๖ ๏ แก้สุมรณนั ติ ๚ะ จุดใต้สะดอื ๒ น้วิ มอื

110 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ 111

จารึกแผนนวด รูปที่ ๘

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจดุ ในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนควำ่� ๏ ลกั ษณแผนควำ�่ รปู นบ้ี อกเสน้ สมุ นาทา่ นกลา่ ว ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ แ่ี กต้ า่ ง ตา่ งกนั ดงั่ นี้ ๚ะ ๛

๑๑๗ ๏ แกล้ มหศั ดม ๚ะ จดุ ใตก้ ระดกู กกหูซ้าย
๑๑๘ ๏ แก้เชอื่ มมึน ๚ะ จุดกำ� ด้น (ท้ายทอย)

๑๑๙ ๏ แก้สวงิ สวาย ๚ะ จุดที่อยรู่ ะหว่างกระดกู สนั หลังช่วงอกประมาณชนิ้ ที่ ๖-๗
แนวหลัง ๑ ดา้ นซ้าย

๑๒๐ ๏ แก้หายให้ขัด ๚ะ จุดทอี่ ยรู่ ะหวา่ งกระดกู สันหลงั ชว่ งอกประมาณชิ้นที่ ๗-๘
แนวหลัง ๑ ด้านซ้าย

ซ้าย ๑๒๑ ๏ แก้ใจลอย ๚ะ จดุ ทีอ่ ยู่ระหว่างกระดกู สนั หลงั ชว่ งอกประมาณชิ้นท่ี ๘-๙
แนวหลัง ๑ ดา้ นซ้าย

๑๒๒ ๏ แก้นอนมิหลบั ๚ะ จดุ ที่อย่รู ะหวา่ งกระดูกสนั หลังชว่ งอกประมาณช้นิ ที่ ๙-๑๐
แนวหลงั ๑ ดา้ นซ้าย

๑๒๓ ๏ แกล้ มมะหาสนุก ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลังชว่ งเอว ชิน้ ท่ี ๕
๑๒๔ ๏ แกบ้ าทลักษ ๚ะ จุดรอ่ งระหว่างง่ามน้ิวหัวแม่เทา้ กบั นิ้วช้ี

๑๒๕ ๏ แก้บาทยักษ ๚ะ จุดกลางแนวขอบกระดูกฝา่ เท้าแนวนิ้วกอ้ ยดา้ นซา้ ย

๑๒๖ ๏ แกม้ ะหาสดม ๚ะ จุดใตก้ ระดูกกกหูขวา

๑๒๗ ๏ แก้ลมให้หิว ๚ะ จุดที่อยรู่ ะหว่างกระดกู สันหลังช่วงอกประมาณชนิ้ ท่ี ๖-๗
แนวหลัง ๑ ด้านขวา

๑๒๘ ๏ แกล้ มกะทบใจ ๚ะ จดุ ท่ีอยู่ระหวา่ งกระดกู สันหลงั ชว่ งอกประมาณช้นิ ที่ ๗-๘
แนวหลัง ๑ ด้านขวา

๑๒๙ ๏ แกล้ ะหวยใจ ๚ะ จดุ ท่อี ยู่ระหว่างกระดูกสนั หลงั ชว่ งอกประมาณชิน้ ท่ี ๘-๙
ขวา ๑๓๐ ๏ แก้นำ�้ เขละใส ๚ะ แนวหลงั ๑ ดา้ นขวา
จดุ ที่อย่รู ะหว่างกระดกู สนั หลงั ช่วงอกประมาณชน้ิ ท่ี ๙-๑๐
๑๓๑ ๏ แกค้ ล่นื เหยี น ๚ะ แนวหลัง ๑ ดา้ นขวา
จดุ ที่อยู่ระหวา่ งกระดูกสันหลงั ชว่ งเอวประมาณชิ้นที่ ๑-๒
แนวหลงั ๑ ดา้ นขวา

๑๓๒ ๏ แก้รากเพอื่ พิศ ๚ะ จดุ ท่ีอย่รู ะหว่างกระดกู สนั หลงั ชว่ งเอวประมาณชิน้ ที่ ๒-๓
แนวหลัง ๑ ด้านขวา

๑๓๓ ๏ แกบ้ าทจักร์ ๚ะ จุดใต้ตาตมุ่ แนวขอบกระดูกฝ่าเท้าแนวน้ิวก้อยด้านขวา

๑๓๔ ๏ แกร้ �ำโหยจติ ร์ ๚ะ ระหวา่ งตาตมุ่ กบั เอ็นร้อยหวาย

112 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธิบายศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธ)ิ์ 113

จารึกแผนนวด รปู ท่ี ๙

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด ค�ำอธิบายจดุ ในแผนนวด รูปท่ี ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจุดในแผนนวด เสน้ ประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลกั ษณแผนหงายรูปนีบ้ อกเส้นกาละทารี ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไว้ที่แกต้ า่ งๆกันดงั น้ี ๚ะ ๛

๑๓๕ ๏ แก้ขบไหล่ให้หิว ๚ะ จดุ เหนอื กระดกู ไหปลาร้า หา่ งจากกระดกู หน้าอก ประมาณ
๓ นิ้วนอื

๑๓๖ ๏ แกเ้ ม่ือยไหล่ ๚ะ จุดร่องใตป้ ลายสดุ กระดูกไหปลารา้ ด้านกระดูกสะบกั ชิด
ขอ้ ไหล่

๑๓๗ ๏ แกร้ อ้ นฝา่ มอื ย่งิ นัก ๚ะ จุดต้นแขนแนวนิ้วก้อย

ขวา ๑๓๘ ๏ แก้ปลายมือเหนด็ ชา ๚ะ กึง่ กลางตน้ แขนด้านนอก
๑๓๙ ๏ แก้ปัฎวิธาตใุ หผ้ กู ๚ะ จดุ เหนือสะดอื ๔ น้วิ มอื ห่างจากแนวกลางลำ� ตัว ๓ นว้ิ มอื

๑๔๐ ๏ แก้ขัดขอ้ มือข้อศอก ๚ะ จุดพับขอ้ ศอกดา้ นนอก

๑๔๑ ๏ แกอ้ าโปพิกาน ๚ะ จดุ ใตส้ ะดือ ๔ นิ้วมือ ห่างจากแนวกลางลำ� ตวั ๓ นิว้ มือ

๑๔๒ ๏ แก้เทา้ ตาย ๚ะ จดุ ใตส้ ะดอื ๕ น้ิวมอื ห่างจากแนวกลางลำ� ตัว ๔ น้ิวมอื

๑๔๓ ๏ แก้อนั ทภาหธิ์ ๚ะ จดุ ในอุง้ เชงิ กราน ใตห้ วั ตะคากประมาณ ๓-๔ น้ิวมือ

๑๔๔ ๏ แกข้ ดั ไหล่ให้ยอก ๚ะ จดุ เหนอื กระดกู ไหปลารา้ ห่างจากกระดูกไหปลาร้า
๑๔๕ ๏ แก้ไหลล่ ดยกมิได้ ๚ะ ดา้ นกระดกู อก ประมาณ ๒ น้ิวมอื
๑๔๖ ๏ แกม้ ือตายให้เย็น ๚ะ จดุ ร่องระหว่างซี่โครงซ่ที ี่ ๑ และ ๒ หา่ งจากขอ้ ไหล่
ประมาณ ๒ นิ้วมอื
จดุ ตน้ แขนแนวนว้ิ กอ้ ย ดา้ นซ้าย

๑๔๗ ๏ แกต้ ลอดปลายมอื ๚ะ จุดกง่ึ กลางตน้ แขนดา้ นนอก

ซา้ ย ๑๔๘ ๏ แก้อะโทคมาวาต ๚ะ จดุ เหนอื สะดอื ๔ นวิ้ มือ หา่ งจากแนวกลางลำ� ตัว ๓ น้วิ มอื
ดา้ นซา้ ย

๑๔๙ ๏ แก้ขดั ศอกงอมิได้ ๚ะ จุดพบั ข้อศอกดา้ นนอก

๑๕๐ ๏ แกเ้ ท้าตายยกมขิ ึ้น ๚ะ จดุ ใต้สะดอื ๕ นิ้วมือ หา่ งจากแนวกลางลำ� ตวั ๔ นว้ิ มอื
๑๕๑ ๏ แกอ้ �ำมะภาทธ์ิ ๚ะ ด้านซา้ ย
จดุ ข้างสะดอื ดา้ นขวา ๓ นิว้

๑๕๒ ๏ แก้ให้เตโชออก ๚ะ จดุ ใต้สะดือ ๔ นว้ิ มือ หา่ งจากแนวกลางลำ� ตวั ๓ นิว้ มอื
ด้านซ้าย

114 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ์) 115

จารึกแผนนวด รปู ที่ ๑๐

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด คำ� อธิบายจุดในแผนนวด รูปท่ี ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสิบ

แผนควำ่� ๏ ลักษณแผนคว่�ำรูปน้บี อกเสน้ กาลทารี ตามไนยอาจารยท์ ่านกลา่ วไว้ท่แี ก้ต่างต่างกนั ดงั น้ี ๚ะ ๛

๑๕๓ ๏ แกล้ มให้ไหล่ตาย ๚ะ จดุ ใตก้ ระดกู สะบกั ห่างจากขอ้ ตอ่ หวั ไหล่ประมาณ ๒ น้วิ มือ

๑๕๔ ๏ แก้ลมดดู สบกั ๚ะ จดุ ก่งึ กลางขอบสะบักด้านใน

๑๕๕ ๏ แกล้ มสบกั ตาย ๚ะ จดุ กง่ึ กลางสะบัก (หา้ มไขว้หลังกด)

๑๕๖ ๏ แก้เจ็บหลงั ๚ะ จดุ ตำ�่ กวา่ ปลายขอบกระดกู สะบกั ๓ นวิ้ มอื ชดิ กระดกู สนั หลงั
ซา้ ย ๑๕๗ ๏ แก้ลมให้แสบอก ๚ะ จุดกระดกู หลังชว่ งอกข้อที่ ๕-๖ ชิดกระดกู สนั หลัง
จดุ กระดูกหลังชว่ งอกข้อท่ี ๖-๗ ชิดกระดูกสันหลัง
๑๕๘ ๏ แก้วาโยธาตุพกิ าร ๚ะ

๑๕๙ ๏ แกเ้ ตโชธาตุถอย ๚ะ จุดกระดกู หลังช่วงอกข้อท่ี ๗-๘ ชดิ กระดกู สันหลังดา้ นซ้าย

๑๖๐ ๏ แกล้ มให้แขนตาย ๚ะ จุดก่งึ กลางแขนท่อนล่าง แนวนว้ิ กลาง

๑๖๑ ๏ แก้อนั ทพฤกษ์ ๚ะ จดุ กง่ึ กลางก้นย้อย/เส้นแนวขาดา้ นใน กดสง่ แรงข้ึนไปใน
๑๖๒ ๏ แกส้ นั นบิ าตโลหติ ๚ะ อัณฑะ
ขอบสะบกั บนใกลห้ ัวไหลข่ ้างขวา

๑๖๓ ๏ แกแ้ ขนซา้ ย แขนขวา ตาย ๚ะ จดุ รอยพบั รกั แร้ดา้ นหลงั ท้งั ซ้าย-ขวา

๑๖๔ ๏ แกป้ ฎั วิธาตุพิกาน ๚ะ จุดกระดกู หลงั ช่วงอกขอ้ ท่ี ๖-๗ ชิดกระดกู สันหลังด้านขวา

๑๖๕ ๏ แก้อาโปธาตถุ อย ๚ะ จุดกระดูกหลงั ช่วงอกข้อที่ ๗-๘ ชดิ กระดูกสันหลงั ด้านขวา
ขวา ๑๖๖ ๏ แกต้ ะโพกตาย ๚ะ จดุ บริเวณสะโพกด้านหลงั ข้างขวา
(ระหว่างเหนือจุดสลกั เพชรกบั ใตห้ วั ตะคาก)
๑๖๗ ๏ แกล้ มเจ็บเอว ๚ะ จุดกระดกู สันหลังช่วงเอวขอ้ ที่ ๕

๑๖๘ ๏ แกล้ มอันทภาทธ์ิ ๚ะ จดุ แนวขาดา้ นในคอ่ นไปดา้ นหนา้ ใตข้ าหนบี ประมาณ ๑ ฝา่ มอื

๑๖๙ ๏ แกน้ ่องส่นั มหิ ยดุ ๚ะ ใต้พบั เข่าประมาณ ๑ นวิ้ มอื แนวก่ึงกลางนอ่ ง

๑๗๐ ๏ แกง้ ออย่เู พอ่ื สะครวิ ๚ะ กระดูกฝ่าเท้าดา้ นนอก (แนวน้วิ กอ้ ย)

116 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ 117

จารกึ แผนนวด รูปท่ี ๑๑

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด ค�ำอธิบายจุดในแผนนวด รปู ท่ี ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลกั ษณแผนหงายรปู นบ้ี อกเสน้ หัสรงั สจี ักษซุ า้ ย  ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ แ่ี กต้ า่ ง ๆ กนั ดงั น้ี ๚ะ ๛
ทวารจี ักษุขวา

๑๗๑ ๏ แก้ปกังมีพิศข้างขวา ๚ะ จดุ เหนือใบหขู วา ๓ นว้ิ มือ ค่อนมาทางด้านหนา้

๑๗๒ ๏ แก้ลมจักษุฟาง ๚ะ จุดอณุ าโลม ระหวา่ งหัวคิ้วทง้ั ๒ ขา้ ง

๑๗๓ ๏ แกล้ มลมื จกั ษมุ ขิ ึน้ ๚ะ จดุ ใตห้ ัวคิว้ ดา้ นขวา

๑๗๔ ๏ แก้ลมแสบจกั ษุ ๚ะ จุดข้างคอขวาค่อนไปทางดา้ นหน้า จุดระหวา่ งใตค้ างกับ
โค้งคอ (ควรนวดดว้ ยความระมัดระวงั )

๑๗๕ ๏ แก้ลมเคอื งจักษุ ๚ะ จดุ ขา้ งคอขวาคอ่ นไปทางดา้ นหนา้ จุดโค้งคอ
ขวา ๑๗๖ ๏ แกล้ มเขม่นจักษุ ๚ะ (ควรนวดดว้ ยความระมัดระวงั )
จุดขา้ งคอขวาค่อนไปทางด้านหน้า ห่างจดุ กึ่งกลางคอ ๒
นวิ้ มอื (ควรนวดด้วยความระมดั ระวัง)

๑๗๗ ๏ แกล้ มเกิดแต่ตับ ๚ะ จดุ ร่องซ่ีโครงขวาชิน้ ท่ี ๔-๕ แนวรากตาขวา

๑๗๘ ๏ แก้ลมมิใหน้ อนหลบั ๚ะ จดุ ใต้สะดือ ๔ น้ิวมือ เยอ้ื งไปทางขวาห่างจากแนวกลาง
ลำ� ตวั ๔ น้วิ มือ (จุดมตุ ฆาต)

๑๗๙ ๏ แก้ลมข้ึนจกั ษุเพอื่ กล่อน ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู หน้าแข้งแนวขาดา้ นในข้างขวา เหนอื ตาตุม่
๖ น้ิวมือ

๑๘๐ ๏ แก้ลมผวิ จกั ษแุ ห้ง ๚ะ จุดใต้ไรผมดา้ นหนา้ แนวกำ� ด้นด้านหนา้ (แสกหนา้ )

๑๘๑ ๏ แกล้ มปกังมีพศิ ขา้ งซ้าย ๚ะ จุดเหนือใบหูซ้าย ๓ นว้ิ มือ ค่อนมาทางดา้ นหนา้

๑๘๒ ๏ แก้ลมปวดหวา่ งควิ้ ๚ะ จุดข้างคอขวาคอ่ นไปทางด้านหน้า จดุ ระหว่างใต้คางกบั
โคง้ คอ (ควรนวดดว้ ยความระมัดระวัง)

๑๘๓ ๏ แก้ลมปวดหลังจกั ษุ ๚ะ จุดข้างคอซา้ ยคอ่ นไปทางดา้ นหนา้ จดุ โค้งคอ
(ควรนวดดว้ ยความระมดั ระวงั )

ซ้าย ๑๘๔ ๏ แกล้ มจักษุแดง ๚ะ จุดข้างคอซา้ ยคอ่ นไปทางดา้ นหน้า หา่ งจุดก่งึ กลางคอ
๒ น้วิ มอื (ควรนวดด้วยความระมัดระวงั )

๑๘๕ ๏ แก้ลมเกิดแต่ปอด ๚ะ จดุ ร่องซี่โครงซา้ ยช้ินท่ี ๔-๕ แนวรากตาซา้ ย

๑๘๖ ๏ แกอ้ ุทรวาตา ๚ะ จุดเหนือสะดือ ๒ น้ิวมอื เยื้องไปทางซ้ายเลก็ น้อย

๑๘๗ ๏ แก้จักษุเพ่ือเตโช ๚ะ จดุ ใต้สะดอื ๒ นิ้วมอื เยื้องไปทางซ้ายเลก็ น้อย
(เฉยี งไปทางหวั ตะคาก)

๑๘๘ ๏ แก้ลมในจักษเุ พ่ือชำ�้ ๚ะ ร่องระหวา่ งน้ิวหัวแมเ่ ท้า กับนิว้ ช้เี ท้าข้างซ้าย

118 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

คำ�อธบิ ายศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ 119

จารกึ แผนนวด รปู ที่ ๑๒

ลักษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจุดในแผนนวด รูปที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสบิ

แผนคว่�ำ ๏ ลกั ษณแผนควำ่� รปู นบ้ี อกเสน้ หสั รังสีจักษซุ ้าย  ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ แ่ี กต้ า่ ง ๆ กนั ดงั น้ี ๚ะ ๛
ทวารีจักษุขวา

๑๘๙ ๏ แกล้ มท�ำใหน้ ำ้� จกั ษุไหล ๚ะ จดุ ใต้กระดูกหลังหูซ้าย (เพรยี งหู)

๑๙๐ ๏ แก้ลมใหแ้ สบจักษุ ๚ะ จดุ ตำ่� จากใตก้ ระดกู หลงั หซู า้ ย (เพรยี งห)ู ประมาณ ๑ นว้ิ มอื

๑๙๑ ๏ แก้ลมให้จกั ษุวงิ ๚ะ จุดใต้ฐานกระโหลกด้านซา้ ย

๑๙๒ ๏ แกล้ มจกั ษเุ ปนกุ้งยิง ๚ะ จดุ ปลายกระดูกสะบักดา้ นใน

ซา้ ย ๑๙๓ ๏ แกล้ มเบอื้ งต่�ำก�ำเรบิ ๚ะ จดุ หา่ งจากกระดกู สนั หลงั ชว่ งอกชน้ิ ท่ี ๘ ๒ นว้ิ มอื แนวหลงั ๒

๑๙๔ ๏ แกล้ มนอนมหิ ลบั ๚ะ จดุ หา่ งกระดกู สนั หลงั ชว่ งเอว ชนิ้ ท่ี ๔ ๒ นวิ้ มอื แนวหลงั ๒

๑๙๕ ๏ แกล้ มกระทำ� ใหห้ ลับ ๚ะ จุดใตพ้ ับเขา่ ดา้ นนอก ๑ น้วิ มือ

๑๙๖ ๏ แก้ลมใหเ้ สยี วจกั ษุ ๚ะ จดุ รอ่ งกระดูกฝา่ เท้า ของนวิ้ หวั แม่เทา้ กบั น้วิ ชี้

๑๙๗ ๏ แก้ลมข้ึนจักษุเพื่อกล่อน ๚ะ จดุ ใต้ตาตมุ่ ด้านซา้ ย

๑๙๘ ๏ แก้ลมเคอื งจกั ษุ ๚ะ จุดใตก้ ระดกู หลงั หขู วา (เพรยี งหู)

๑๙๙ ๏ แก้ลมใหแ้ สบจักษุ ๚ะ จดุ ตำ�่ จากใตก้ ระดกู หลงั หขู วา (เพรียงห)ู ประมาณ ๑ น้ิวมอื

๒๐๐ ๏ แกล้ มใหเ้ วยี นจักษุ ๚ะ จุดใตฐ้ านกระโหลกด้านขวา

๒๐๑ ๏ แกล้ มจักษุเปนกงุ้ ยงิ ๚ะ จุดปลายกระดกู สะบักด้านใน ดา้ นขวา

๒๐๒ ๏ แก้ลมใหจ้ ักษุพร่าง ๚ะ จุดหา่ งจากกระดูกสันหลังช่วงอกชน้ิ ท่ี ๘ ดา้ นขวา ๒ น้ิวมอื
แนวหลงั ๒

ขวา ๒๐๓ ๏ แก้ลมใหน้ อนหลับ ๚ะ จุดห่างกระดูกสันหลังช่วงเอว ชิ้นท่ี ๔ ด้านขวา ๒ น้ิวมือ
แนวหลงั ๒

๒๐๔ ๏ แก้ลมหลับไม่มสี ติ ๚ะ จุดใต้พบั เขา่ ขวาดา้ นนอก ๑ นิ้วมือ

๒๐๕ ๏ แกล้ มให้แทงจักษุ ๚ะ จุดรอ่ งกระดูกฝ่าเท้าขวา ระหว่างน้วิ หวั แม่เท้า กบั นว้ิ ชี้

๒๐๖ ๏ แกจ้ ักษุเพือ่ อนั ทพฤก ๚ะ จุดใตต้ าต่มุ ค่อนไปทางส้นเทา้ ขวา

๒๐๗ ๏ แกส้ อึกเพ่ือกระไสยวาโย จุดกระหมอ่ มด้านหลัง
กระทำ� นอกจาก หศั รังษี
ทวารี ๚ะ

120 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธิบายศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ 121

จารึกแผนนวด รปู ท่ี ๑๓

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด คำ� อธิบายจุดในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสบิ

แผนหงาย ๏ ลักษณะแผนหงายรูปนี้ บอกเสน้ จนั ทภสู งั โสตซิ า้ ย  ตามไนยอาจารยท์ า่ นกล่าวไว้ที่แกต้ า่ ง ๆ กัน
ดงั น้ี ๚ะ ๛ รชุ ำ� โสติขวา

๒๐๘ ๏ แก้ลมให้โสตตึง ๚ะ จุดเหนอื ใบหขู วา ๓ น้ิวมือ คอ่ นมาทางดา้ นหน้า

๒๐๙ ๏ แกล้ มปวดในโสต ๚ะ จดุ หน้าต่ิงหขู วา

๒๑๐ ๏ แกล้ มฮงึ ในโสต ๚ะ จดุ โคง้ คอขวาคอ่ นมาดา้ นหนา้ (วธิ กี ดสง่ แรงดนั ออกดา้ นหลงั )
๒๑๑ ๏ แกล้ มคนั ในโสต ๚ะ จุดเหนือปุ่มกระดูกไหปลารา้ ขวา

ขวา ๒๑๒ ๏ แก้ลมนอนมิหลบั ๚ะ จดุ ระหว่างรอ่ งซ่ีโครงขวาช้นิ ที่ ๓-๔ ห่างกระดกู อก
๑ น้ิวมือ (การกดกดดนั ออกตามรอ่ งซ่ีโครง)

๒๑๓ ๏ แกล้ มใหบ้ ริโภคอาหาร จดุ ระหว่างรอ่ งซี่โครงขวาชิน้ ท่ี ๕-๖ จุด หา่ งกระดกู อก
ไมม่ รี ส ๚ะ ประมาณ ๓ นิว้ มือ

๒๑๔ ๏ แกล้ มใหเ้ มอ่ื ยใหเ้ สียว จุดใต้ชายโครงด้านขวา ๒ นิว้ มอื
จำ� หระเบื้องขวา ๚ะ

๒๑๕ ๏ แก้ลมให้โสตหนัก ๚ะ จดุ เหนือใบหูซา้ ย ๓ น้วิ มอื ค่อนมาทางด้านหนา้

๒๑๖ ๏ แก้ลมใหป้ วดในโสต ๚ะ จดุ หนา้ ตงิ่ หูซ้าย
๒๑๗ ๏ แกล้ มโสตดัง่ มะม่ี ๚ะ จดุ โคง้ คอซา้ ยคอ่ นมาดา้ นหนา้ (วธิ กี ดสง่ แรงดนั ออกดา้ นหลงั )

๒๑๘ ๏ แก้ลมออกโสตให้คนั ๚ะ จุดเหนือป่มุ กระดกู ไหปลาร้าซ้าย

ซ้าย ๒๑๙ ๏ แกล้ มใหน้ อนมหิ ลบั ๚ะ จดุ ระหวา่ งรอ่ งซี่โครงซา้ ยชนิ้ ท่ี ๓-๔ หา่ งกระดกู อก ๑ นวิ้ มอื
(การกดกดดันออกตามร่องซี่โครง)

๒๒๐ ๏ แก้ลมให้เบ่ืออาหารยิง่ นกั จดุ ระหวา่ งรอ่ งซ่ีโครงซ้ายชิ้นที่ ๕-๖ จุด หา่ งกระดูกอก
หารศมิได้ ๚ะ ประมาณ ๓ นวิ้ มอื

๒๒๑ ๏ แก้ลมใหเ้ มือ่ ยขบจำ� หระ จุดใต้ชายโครงด้านซา้ ย ๒ น้ิวมือ
เบ้อื งซ้าย ๚ะ

122 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ 123

จารกึ แผนนวด รูปท่ี ๑๔

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลกั ษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจุดในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำที่ และจุดในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนคว่ำ� ๏ ลกั ษณแผนควำ�่ รปู น้ี บอกเสน้ จันทภูสังโสติซา้ ย  ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไวท้ แ่ี กต้ า่ ง ๆ กนั ๚ะ ๛
รชุ ำ� โสตขิ วา

๒๒๒ ๏ แกล้ มให้โสตตงึ ๚ะ จดุ เหนอื ใบหซู า้ ยด้านหลงั

๒๒๓ ๏ แก้ลมปวดในโสต ๚ะ จดุ ใต้ฐานกระโหลกดา้ นซ้าย

๒๒๔ ๏ แกล้ มฮงึ ในโสต ๚ะ จุดชิดกระดูกสันหลงั ชว่ งคอ ชนิ้ ท่ี ๗ ด้านซา้ ย

ซ้าย ๒๒๕ ๏ แก้ลมคนั ในโสต ๚ะ จดุ กึง่ กลางแนวบา่ ๒ ดา้ นซา้ ย เหนอื กระดูกสะบกั
๒๒๖ ๏ แกล้ มนอนมหิ ลบั ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สนั หลงั ช่วงอก ด้านซ้าย ประมาณชิน้ ท่ี ๗

๒๒๗ ๏ แกล้ มบรโิ ภคอาหารไม่มีรส ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลงั ช่วงอก ดา้ นซ้าย ประมาณชิ้นที่ ๙

๒๒๘ ๏ แกล้ มให้เมื่อยให้จ�ำหระ จดุ แรกแนวขาดา้ นหลงั ๒ ด้านซา้ ย (ท่านอนตะแคง)
เบื้องซา้ ย ๚ะ

๒๒๙ ๏ แก้ลมให้โสตหนกั ๚ะ จดุ เหนือใบหขู วาด้านหลงั

๒๓๐ ๏ แก้ลมใหป้ วดในโสต ๚ะ จดุ ใต้ฐานกระโหลกดา้ นขวา

๒๓๑ ๏ แก้ลมใหฮ้ งึ ในโสต ๚ะ จดุ ชิดกระดูกสนั หลังช่วงคอ ชิน้ ท่ี ๗ ด้านขวา

๒๓๒ ๏ แก้ลมใหค้ นั ในโสต ๚ะ จดุ ก่งึ กลางแนวบา่ ๒ ดา้ นขวา เหนอื กระดูกสะบกั
ขวา ๒๓๓ ๏ แกล้ มใหน้ อนมหิ ลบั ๚ะ จุดชดิ กระดกู สันหลังช่วงอก ดา้ นขวา ประมาณชิ้นที่ ๗

๒๓๔ ๏ แก้ลมใหฅ้ อแหง้ หาน�้ำเขละ จุดชิดกระดูกสันหลงั ชว่ งอก ด้านขวา ประมาณชน้ิ ที่ ๙
มิได้ ๚ะ

๒๓๕ ๏ แกล้ มใหเ้ มอ่ื ยจ�ำหระ จุดแรกแนวขาดา้ นหลัง ๒ ด้านขวา (ท่านอนตะแคง)
เบือ้ งขวา ๚ะ

124 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธบิ ายศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ 125

จารึกแผนนวด รปู ท่ี ๑๕

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจุดในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสิบ

แผนหงาย ๏ ลักษณแผนหงายรูปน้ี บอกเส้นสุขุมงั ตามไนยอาจารยท์ ่านกล่าวไวท้ แี่ ก้ตา่ งๆกนั ๚ะ ๛

๒๓๖ ๏ แก้ไอเพือ่ เสมหะ ๚ะ จดุ ร่องเหนือกระดูกอก

๒๓๗ ๏ แก้ลมท�ำใหห้ อบ ๚ะ จดุ รอ่ งซ่ีโครงดา้ นขวาประมาณชนิ้ ที่ ๓-๔ หา่ งจากกระดกู อก
๓ นิ้วมือ (จุดนวดบริเวณหน้าอกหมอไม่ค่อยนวด จะใช้วิธี
นวดดา้ นหลงั )

๒๓๘ ๏ แกล้ มทำ� ให้เหนอ่ื ย ๚ะ จดุ รอ่ งซี่โครงดา้ นขวาประมาณชน้ิ ท่ี ๕-๖ หา่ งจากกระดกู อก
๓ นวิ้ มือ

ขวา ๒๓๙ ๏ แกล้ มเพ่อื ลง ๚ะ จดุ รอ่ งซโ่ี ครงดา้ นขวาประมาณชนิ้ ท่ี ๙-๑๐ หา่ งจากกระดกู อก
๒ น้วิ มือ

๒๔๐ ๏ แก้ลมสอกึ ๚ะ จดุ ใตล้ นิ้ ปป่ี ระมาณ ๑-๒ นว้ิ มอื (ตามขนาดชอ่ งทอ้ งของผปู้ ว่ ย)

๒๔๑ ๏ แก้ลมท�ำใหส้ อน้ื ๚ะ จุดเหนอื สะดือประมาณ ๒-๓ น้ิวมือ

๒๔๒ ๏ แก้อาโปก�ำเริบ ๚ะ จดุ ใต้สะดือประมาณ ๒-๓ นิ้วมือ
๒๔๓ ๏ แกล้ มใหล้ งท้อง ๚ะ จดุ เหนอื ตาตุ่มด้านใน ประมาณ ๒ นิว้ มือ

๒๔๔ ๏ แกล้ มเท้าเย็น ๚ะ จดุ ใตต้ าตมุ่ ด้านในคอ่ นไปทางสน้ เท้า
(กดลงตรง ๆ ระวังอยา่ กดแรง)

๒๔๕ ๏ แก้ลมอาเจยี ร ๚ะ จดุ รอ่ งซ่ีโครงดา้ นซา้ ยประมาณชน้ิ ท่ี ๓-๔ หา่ งจากกระดกู อก
๒ นวิ้ มอื

๒๔๖ ๏ แกม้ ือบวม ๚ะ จุดตน้ แขนซา้ ย แนวแขนดา้ นใน ใต้รักแร้

๒๔๗ ๏ แก้ลมอุจารมกี ล่ินรา้ ย ๚ะ จุดขา้ งสะดอื ซ้ายประมาณ ๒ นว้ิ มอื
๒๔๘ ๏ แกล้ มใหป้ วดอจุ าระ ๚ะ จุดขา้ งจากสะดอื ซ้ายประมาณ ๔ นว้ิ มอื

ซ้าย ๒๔๙ ๏ แก้ลมกองอจุ ารธาตุ ๚ะ จดุ เหนือปมุ่ กระดูกเชงิ กรานข้างซา้ ยด้านหน้า

๒๕๐ ๏ แกบ้ วมเข่าเพ่อื ลม ๚ะ จุดต้นขาซ้าย แนวขาดา้ นใน ใต้ขาหนีบประมาณ ๒-๓ น้ิวมือ
(อยู่ใต้จดุ เปิดประตูลม)

๒๕๑ ๏ แก้ลมเม่ือยเบ้อื งต�่ำ ๚ะ จดุ กง่ึ กลางตน้ ขาดา้ นหนา้

๒๕๒ ๏ แกล้ มบวมเทา้ ๚ะ จุดชิดหวั กระดูกหนา้ แขง้ ดา้ นใน
๒๕๓ ๏ แกล้ มกองอะติสาร ๚ะ จุดก่งึ กลางหลงั เทา้

126 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

ค�ำ อธิบายศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) 127

จารึกแผนนวด รปู ที่ ๑๖

ลักษณะ ลำ� ดับ ลักษณะแผนนวด คำ� อธิบายจุดในแผนนวด รูปท่ี ๑-๑๘
กายวิภาค ค�ำท่ี และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสบิ

แผนควำ่� ๏ ลกั ษณแผนคว่�ำรูปนบ้ี อกเส้นสขุ มุ งั ตามไนยอาจารยท์ ่านกล่าวไว้ ท่ีแก้ตา่ ง ๆ กันด่งั น้ี ๚ะ ๛

๒๕๔ ๏ แก้ลมหายใจขง้ั ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สันหลังช่วงอกข้างซ้ายช้นิ ท่ี ๑

๒๕๕ ๏ แก้ลมใหเ้ รอ ๚ะ จุดชดิ กระดูกสนั หลงั ช่วงอกข้างซา้ ยชิน้ ที่ ๓

๒๕๖ ๏ แกล้ มใหห้ อบ ๚ะ จดุ ชดิ กระดูกสันหลังชว่ งอกซา้ ยชิน้ ที่ ๕

๒๕๗ ๏ แก้โสภะโรค ๚ะ จุดแขนดา้ นหลัง แนวนิ้วกลาง เหนอื ข้อพับศอก
ประมาณ ๓ นิ้วมอื ข้างซา้ ย

ซา้ ย ๒๕๘ ๏ แก้มูกเลือด ๚ะ จุดชิดกระดูกสันหลงั ชว่ งเอวซา้ ยช้ินที่ ๒-๓
๒๕๙ ๏ แกอ้ ุจารธาตพุ ิการ ๚ะ จุดชิดกระดกู สนั หลังช่วงเอวซ้ายช้ินที่ ๔-๕

๒๖๐ ๏ แก้บวมอะติสาร ๚ะ จุดขาดา้ นหลงั ๑ ใต้ขาหนบี ประมาณ ๔ น้วิ มอื ขา้ งซา้ ย
(ใช้ปลายนิ้วดนั เขา้ หาทวารหนัก)

๒๖๑ ๏ แก้กระหายนำ�้ ๚ะ จุดระหวา่ งตาตุ่มกบั เอ็นรอ้ ยหวายขาซ้าย

๒๖๒ ๏ แก้ร้อนเกนิ กำ� หนด ๚ะ จดุ ชิดกระดกู ฝา่ เท้าซา้ ยด้านนิ้วก้อย

๒๖๓ ๏ แก้ลมใหเ้ หนอื่ ย ๚ะ จุดชิดกระดกู สันหลังช่วงอกชิ้นที่ ๑ ข้างขวา
๒๖๔ ๏ แก้ลมสอึก ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สันหลงั ช่วงอกชิ้นท่ี ๓ ข้างขวา

๒๖๕ ๏ แกร้ าก ๚ะ จุดชดิ กระดูกสันหลงั ชว่ งอกชิน้ ท่ี ๕ ขา้ งขวา

๒๖๖ ๏ แก้ลงโลหิต ๚ะ จุดชดิ กระดูกสันหลังช่วงอกช้นิ ท่ี ๕ ข้างขวา

๒๖๗ ๏ แกป้ วดเปนบิด ๚ะ จุดชิดกระดกู สันหลงั ชว่ งเอวช้นิ ที่ ๒-๓ ขา้ งขวา
ขวา ๒๖๘ ๏ แกล้ งอะตสิ ารโรค ๚ะ จดุ ชดิ กระดูกสนั หลังช่วงเอวชิ้นที่ ๔-๕ ข้างขวา

๒๖๙ ๏ แกบ้ วมเท้าทง้ั สอง ๚ะ จดุ ขาด้านหลงั ๑ ใต้ขาหนีบประมาณ ๔ น้ิวมอื ขา้ งขวา
(ปลายนิว้ ดนั เข้าหาทวารหนัก)

๒๗๐ ๏ แก้ลมคธู ทวารดงึ ๚ะ จดุ ใตพ้ บั เข่าดา้ นนอก ใกลแ้ นวขาด้านหลัง ๑ ข้างขวา
(วิธกี ดส่งแรงเข้าหาทวารหนกั )

๒๗๑ ๏ แก้ปวดทอ้ งสขุ ุมงั ๚ะ จดุ กึ่งกลางข้อพับเข่ากบั ตาต่มุ แนวขาดา้ นหลังขา้ งขวา

128 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

คำ�อธบิ ายศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) 129

จารกึ แผนนวด รูปที่ ๑๗

ลกั ษณะ ลำ� ดบั ลักษณะแผนนวด คำ� อธบิ ายจดุ ในแผนนวด รปู ที่ ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เสน้ ประธานสิบ

แผนหงาย ๏ ลักษณแผนหงายรปู นบี้ อกเสน้ สิกขนี ี ตามไนยอาจารย์ทา่ นกลา่ วไว้ทแี่ กต้ า่ ง ๆ กนั ดังนี้ ๚ะ ๛

๒๗๒ ๏ แก้ลมมตุ กฤจน์ ๚ะ จุดใต้สะดือประมาณ ๑ นิว้ มือ

๒๗๓ ๏ แก้ลมแสบล�ำปะสาวะ ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู อกขา้ งขวา ประมาณชน้ิ ที่ ๕

๒๗๔ ๏ แก้ขบลำ� ปะสาวะ ๚ะ จุดเหนอื สะดอื ประมาณ ๓ นวิ้ มือ เฉยี งไปทางชายโครง
ด้านขวา ห่างจากกลางลำ� ตัว ประมาณ ๑ นิว้ มือ

๒๗๕ ๏ แก้คันลำ� ปะสาวะ ๚ะ จุดใตส้ ะดือประมาณ ๑ น้ิวมือ เฉยี งไปทางขวา ห่างจากจุด
ขวา ๒๗๖ ๏ แก้ปะสาวะขาวขุน่ ๚ะ ลมมุตกจิ ประมาณ ๒ น้วิ มือ
จุดที่สขี ้างด้านขวาสดุ แนวตรงกับสะดอื

๒๗๗ ๏ แกป้ ะสาวะแดง ๚ะ จุดห่างจากจดุ ปัสสาวะขุ่นข้นลงมาทางหวั หนา่ ว ๒ นิ้วมอื

๒๗๘ ๏ แก้ลมถ่วงลำ� ปะสาวะ ๚ะ จดุ ตน้ ขาดา้ นในข้างขวา ห่างจากขาหนบี ประมาณ ๔ นวิ้ มือ
(นวดทา่ นอนหงายกดดิง่ ลง)

๒๗๙ ๏ แก้ลมกระไสยกล่อน ๚ะ จดุ ก่งึ กลางน่องขา้ งขวา กลา้ มเนือ้ นอ่ งแนวขาดา้ นใน

๒๘๐ ๏ แกล้ มใหเ้ สียว ๚ะ จุดชิดกระดกู ฝ่าเทา้ แนวนิ้วโปง้ ขา้ งขวา

๒๘๑ ๏ แก้ลมส�ำรับบรุ ษุ ๚ะ จุดใตส้ ะดอื ๔ น้ิวมอื
๒๘๒ ๏ แก้ลมอะติสารมูต ๚ะ จุดชดิ กระดกู อกขา้ งซา้ ย ประมาณชน้ิ ท่ี ๔

๒๘๓ ๏ แกล้ มรัตฆาต ๚ะ จดุ ใต้ชายโครงข้างซ้ายเหนือหัวตะคาก ๒ นิ้วมือ

๒๘๔ ๏ แกล้ มปัศฆาต ๚ะ จุดหวั ตะคากข้างซา้ ย

ซ้าย ๒๘๕ ๏ แก้ลมสนั ฑฆาต ๚ะ จดุ ตำ่� จากหัวตะคากขา้ งซ้าย ๒ นิ้วมือ
๒๘๖ ๏ แกล้ มมุตฆาต ๚ะ จุดต�่ำจากจดุ เส้นสันฑฆาตขา้ งซา้ ย ๒ นิ้วมือ

๒๘๗ ๏ แก้ลมองคสตู ๚ะ จดุ เหนือหวั หน่าว ตำ�่ กว่าจุดลมส�ำหรบั บุรุษ ๑ น้วิ มือ

๒๘๘ ๏ แก้ลมเสียวปะสาวะ ๚ะ จดุ ต้นขาด้านในข้างซ้ายห่างจากขาหนีบประมาณ ๔ นิ้วมือ
(นวดทา่ นอนหงายกดด่งิ ลง)

๒๘๙ ๏ แก้ลมให้แสยงขน ๚ะ จุดชิดกระดูกฝ่าเท้าแนวน้ิวโป้ง ขา้ งซ้าย

130 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ญญาการนวดไทย: ๓

คำ�อธิบายศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ 131

จารกึ แผนนวด รูปที่ ๑๘

ลักษณะ ลำ� ดับ ลักษณะแผนนวด ค�ำอธบิ ายจดุ ในแผนนวด รูปท่ี ๑-๑๘
กายวภิ าค ค�ำที่ และจดุ ในแผนนวด เส้นประธานสิบ

แผนคว่�ำ ๏ ลักษณแผนคว�่ำรูปนีบ้ อกเสน้ สกิ ขนี ี ตามไนยอาจารยท์ า่ นกลา่ วไว้ทแ่ี กต้ า่ ง ๆ กนั ด่งั นี้ ๚ะ ๛

๒๙๐ ๏ แกล้ มคล้มุ คลั่ง ๚ะ จุดชดิ กระดูกสันหลงั ช่วงอกข้างซ้าย ที่ ๕

๒๙๑ ๏ แกล้ มเบ่ืออาหาร ๚ะ จดุ ชิดกระดูกสนั หลงั ช่วงอกข้างซ้าย ที่ ๘

๒๙๒ ๏ แก้ลมใหเ้ สียดราวข้าง ๚ะ จุดร่องระหวา่ งซ่ีโครงข้างซ้ายชน้ิ ท่ี ๘-๙ ด้านสีขา้ ง

๒๙๓ ๏ แกล้ มบวมน่าเหนา่ ใน จุดชิดกระดูกสนั หลังชว่ งเอวขา้ งซา้ ย ที่ ๑
ซ้าย กองปะระเมหะ ๚ะ

๒๙๔ ๏ แก้ลมอนั บังเกดิ ข้ึนใน จดุ กง่ึ กลางตน้ ขา แนวขาด้านนอก ขา้ งซา้ ย
กองทรุ าวะสา๚ะ

๒๙๕ ๏ แก้ลมปวดบบุ โพ ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สนั หลงั ชว่ งเอวขา้ งซา้ ย ที่ ๕

๒๙๖ ๏ แกล้ มปะสาวะดำ� ๚ะ จุดเหนือตาตมุ่ ดา้ นนอก ๑ นิว้ มือ ขา้ งซา้ ย

๒๙๗ ๏ แกล้ มทรุ นทรุ าย ๚ะ จดุ ชดิ กระดกู สันหลงั ชว่ งอกข้างขวา ท่ี ๕

๒๙๘ ๏ แกล้ มกาละมดุ อันบังเกิดแต่ จดุ ชิดกระดูกสนั หลังช่วงอกข้างขวา ท่ี ๘
ขัว้ ดแี ลตับแลดวงหัทไทย ๚ะ

ขวา ๒๙๙ ๏ แก้ลมถว่ งนา่ เหนา่ ๚ะ จดุ ชิดกระดูกสันหลังช่วงเอวขา้ งขวา ที่ ๑
๓๐๐ ๏ แกล้ มเสียดโครง ๚ะ จุดร่องระหว่างซ่ีโครงขา้ งขวาช้ินที่ ๙-๑๐ ด้านสีข้าง

๓๐๑ ๏ แก้ลมขัดปะสาวะ ๚ะ จุดชิดกระดกู สันหลงั ช่วงเอวข้างขวา ที่ ๕

๓๐๒ ๏ แก้เม่อื ยปะระเหมะ ๚ะ จดุ กึ่งกลางตน้ ขา แนวขาดา้ นนอก ขา้ งขวา

๓๐๓ ๏ แก้ลมปะสาวะเหลอื ง ๚ะ จุดเหนอื ตาตุ่มดา้ นนอก ๑ น้วิ มอื ข้างขวา

132 ชุดการสงั คายนาภมู ิปัญญาการนวดไทย: ๓

๕. ดชั นีค�ำ ศัพทท์ ป่ี รากฏในศลิ าจารกึ แผนนวดวดั โพธ์ิ

ก  เกลียวคอ (๔/น. ๑๔๕)
กตกิ ปัถวี (๒/น. ๑) แก้วหู (๔/น. ๑๕๕)

กตกิ ะเตโชเจือด้วยสรรพพิษ (๒/น. ๑, ๑๓) ข  

กตกิ ะเตโชแลน่ ออกดังน้ี (๒/น. ๑) ขบลำ� ปัสสาวะ (๒/น. ๒๓)
ขบไหล่ให้หวิ (๒/น. ๒๓)
กตกิ ะปัถวีระคน (๒/น. ๑), (๓/น. ๘๘๑) ขมปาก (๒/น. ๒๓)
ขอ้ มอื เคล็ด (๒/น. ๒๔)
ดว้ ยอชิรณธาตุ ข้อมอื ตาย (๒/น. ๒๔)
ขดั ข้อมอื ข้อศอก (๒/น. ๒๔)
กตกิ ะปัถวแี ลน่ ออกมาดังนี้ (๒/น. ๑) ขัดเขา่ (๒/น. ๒๓)
ขัดเบา (๒/น. ๒๔)
กติกะวาโย กระท�ำพิษ (๒/น. ๑) ขัดศอกงอมไิ ด้ (๒/น. ๒๔)
ขดั ไหล่ให้ยอก (๒/น. ๒๕)
ให้เจ็บไปทุกขมุ ขน ขดั อุจจาระ (๕/น. ๑๗๑)
เขม่นส่นั ไปทง้ั ตัวให้เสียว (๕/น. ๑๗๓)
กตกิ ะวาโย กระท�ำพษิ (๒/น. ๑) เข่าคเู้ หยยี ดมิออก (๒/น. ๒๘)
เขา่ เคล็ดแพลง (๒/น. ๒๘)
ใหร้ ้องคราง เข่าบวมเพราะลม (๒/น. ๒๘)
แขน ซ้าย/ขวา ตาย (๒/น. ๒๘)
กติกะวาโยระคนด้วยกำ� เดา (๒/น. ๑) แขนตาย (๒/น. ๒๘)
ไขเ้ จลยี ง (๑/น. ๘๒)
กตกิ ะวาโยแลน่ ออกมาดังน้ี (๒/น. ๑) ไข้เหนือพษิ กาฬ (๒/น. ๕๐-๕๑)
ไข้ให้ตวั ร้อนนกั มกั ใหเ้ มื่อย (๒/น. ๓๖)
กติกะอาโปเจือในกองโลหติ (๒/น. ๑)
ค  
กตกิ ะอาโปแล่นออกมาดงั นี้ (๒/น. ๑)
คลง่ั ใหส้ งบ (๓/น. ๗๗๑)
กระษยั ดานเกดิ แตก่ องวฒุ โิ รค (๑/น. ๑๖-๑๗) คลน่ื เหยี น (๑/น. ๑๐๗)
คอแข็ง (๒/น. ๕๔)
กระหายน้ำ� (๔/น. ๖๒)

กระหายนำ�้ ใหห้ อบ (๔/น. ๖๒, ๑๓๒๐)

เปน็ ก�ำลงั

กล่อนนำ�้ (๒/น. ๑๐)

กลอ่ นลงฝกั (๑/น. ๙)

กลอ่ นหลง (๒/น. ๑๑)

กล่อนแหง้ (๒/น. ๑๑)

กะติกะเตโช (๒/น. ๑)

กาลทารแี ล่นออกดังนี้ (๑/น. ๔๕๑-๒)

กาละทารนี ้วิ มอื เท้า ๒๐ (๑/น. ๔๕๑-๒)

กำ� เดาปิตตะระคน (๑/น. ๔๓๐, ๓๗๕)

กมุ ภณั ฑยกั ษ์จับใหช้ ักเท้าก�ำมือ (๑/น. ๓๙๐)

ค�ำ อธบิ ายศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) 133

คอแข็งเบือนคอมไิ ด้ใหเ้ จบ็ (๒/น. ๕๔) ช 

คดั จมูก (๔/น. ๒๕๐) ชกั (๔/น. ๓๖๙)

คางแข็ง (๕/น. ๑๗๒) ชกั เขม่นตา (๔/ น. ๒๐๗)

คางทูม (๒/น. ๕๔) ชักไขเ้ จลยี ง (๔/น. ๓๖๙), (๑/น. ๘๒)

คิมหนั ตฤดู (ดู ฤดู ๓) (๑/น. ๓๘๖) ชักเท้า (๕/น. ๑๗๓)

เคลมิ้ คล่ัง (๖/น. ๑๘๓) ชกั เท้าชักมอื (๕/น. ๑๗๓)

ง  ชักเทา้ สะทก (๕/น. ๑๗๓), (๒/น. ๙๘)

งออย่เู พอ่ื ตะคริว (ดู ตะครวิ ) (๑/น. ๑๙๓) ชักใหเ้ ทา้ กำ� มือก�ำทั้งสองข้าง (๕/น. ๑๗๓)

จ  ชิวหาสดมภ์ (๑/น. ๓๙๒)

จกั ษุพรา่ ง (๒/น. ๙๐) ชิวหาสดมภจ์ ับต้นลิ้นเจรจา (๑/น. ๓๙๒)

จักษเุ พือ่ อัณฑพฤกษ์ (๒/น. ๑๘๕) มิชัด

จักษมุ วั หมอก (๕/น. ๑๗๙) ชิวหาสดมภ์จบั ต้นล้นิ เจรจา (๑/น. ๓๙๒)

จักษุโรคให้วงิ ใหเ้ วียนเจบ็ (๑/น. ๑๒๗) มไิ ด้

ในกระบอกจกั ษุ ชวิ หาสดมภจ์ ับให้นง่ิ ไป (๑/น. ๓๙๒)

จกั ษเุ หลอื ก (๔/น. ๑๓๕๐) ชิวหาสดมภ์จบั ให้นงิ่ ไปดว้ ย (๑/น. ๓๙๒)

จันทกระลา, จันทกลา (๑/น. ๑๒๘) หลบั แก้มิฟน้ื

จนั ทภสู งั รากโสตซา้ ย (๑/น. ๔๕๓) ชวิ หาสดมภ์ทงั้ หา้ (๑/น. ๓๙๒)

จันทภสู ังออกดงั นี้ (๑/น. ๔๕๓) ชิวหาสะดมทัง้ หา้ (๑/น. ๓๙๒)

จับปราบ จบั ดังต้องปีศาจ (๑/น. ๓๙๒) แล่นออกดังนีฝ้ า่ ยซา้ ย

ให้ตัวส่ัน (ดู ลมจำ� ปราบ) เชอื่ มมนึ (๑/น. ๑๕๐)

จบั โปง (๑/น. ๑๓๒) ต 
ตตยิ าวิโรธ จบั แตแ่ มเ่ ท้าข้ึนมา (๑/น. ๓๙๓)
จบั สันนบิ าต (๒/น. ๒๐๐)
หวั ใจใหต้ ายไปทั้งตวั
จิตระสำ�่ ระสาย (๒/น. ๗๗)
ตน้ ลนิ้ กระด้าง เจรจามิชดั (๕/น. ๑๙๓)
จกุ อก (๑/น. ๑๓๕)
ตรีกฏู วาตา (๒/น. ๘๐)
จกุ อกทั้งสองขา้ ง (๑/น. ๑๓๕)
ต้อเกิดในตา (๑/น. ๑๘๒)
เจ็บกระบอกตาด่งั (๔/น. ๔๖)
ตะคริวชัก (๑/น. ๑๙๓)
มดตะนอยตอ่ ย
ตะคริวชกั กลางเท้า (๒/น. ๘๖)
เจบ็ แก้วหูมกั เป็นนำ้� หนวก (๔/น. ๑๕๕, ๖๓๐)
ตะคริวชกั มอื (๒/น. ๘๖)
เจบ็ สันหลงั (๔/น. ๑๒๐๖)
ตะครวิ ฝ่าเท้า (๒/น. ๘๖)
ใจลอย (๔/น. ๓๔๒)
ตะครวิ เพลิง (๒/น. ๘๖)

134 ชดุ การสงั คายนาภูมิปัญญาการนวดไทย: ๓

ตาเป็นหมอกดว้ ยก�ำลงั ลม (๑/น. ๑๙๖) บ 

ตาพราย (๒/น. ๙๐) บวมเทา้ ทง้ั สอง (๒/น. ๑๐๘)

ตามดื (๑/น. ๑๙๖) บวมอติสาร (๑/น. ๔๘๖)

ตามืดและหูหนัก (๑/น. ๑๙๖), (๒/น. ๒๔๖) บาทจกั ร (๒/น. ๑๐๘)

ตาลายเปน็ ฝ้า (ดู ตาพราย) (๒/น. ๙๐) บาทจิตจบั ให้เพอ้ คลั่งไม่มีสติ (๑/น. ๓๙๕)

เตโชก�ำเรบิ (๒/น. ๙๒) บาทเพลิง (๒/น. ๑๙๒)

เตโชธาตุถอย (๒/น. ๙๒) บาทยักษ์ (๒/น. ๑๙๒)

เตโชธาตสุ มฏุ ฐาน (๑/น. ๒๒๕) บาทยักษ์ จับสะทกให้ทอ้ งแขง็ (๒/น. ๑๙๒)

เตโชพกิ าร (๒/น. ๑๐๒) บาทลักษณ์ (๒/น. ๑๐๘)

เตโชหย่อน (๒/น. ๙๒) ป 
เตโชให้ออก (๖/น. ๑๘๔) ประเมหะ (๑/น. ๒๕๔)

ท  ประวาตะคณุ (๑/น. ๒๗๔)

ทวารีรากจกั ษุขวา (๑/น. ๔๕๓-๔) ปลายปัตคาด หนั คอไมไ่ ด้ (๑/น. ๓๙๖)

ทวารแี ลน่ ออกดังน ้ี (๑/น. ๔๕๓-๔) ใหป้ วดขบ

ทักขิณคณุ จับใหศ้ รีษะสัน่ (๒/น. ๑๘๘) ปลายมือเหนบ็ ชา (๔/น. ๑๓๔๔)

เจรจามไิ ด้ ปวดกระบอกจักษุ (๔/น. ๔๖)

ทกั ขณิ โรธ จับดิ้นยึดมิอยู่ (๒/น. ๑๘๘) ปวดกระหมอ่ ม (๔/น. ๖๐)

เจรจามไิ ด้ ปวดขบ (๒/น. ๑๑๘)

ทิพจกั ษุข้ึนศรีษะจบั ให้จักษุมืด (๒/น. ๑๘๙) ปวดขมับ (๔/น. ๑๗๐)

เท้าตาย (๒/น. ๙๘) ปวดทอ้ ง (๒/น. ๑๑๙)

เทา้ ตายยกมิขนึ้ (๒/น. ๙๘) ปวดท้องตลอด (๒/น. ๑๑๙, ๑๑๘)

เท้าสะทก (๒/น. ๙๘) กระดูกสันหลงั

น   ปวดท้องสขุ มุ งั (๒/น. ๑๑๙)

นมมอิ อก (ดู นมคัด) (๒/น. ๑๐๓) ปวดปะกงั (๑/น. ๓๙๖)
นมหลง (๒/น. ๑๐๓)
นาสิกตึง (ดู คดั ๒) (๔/น. ๒๕๐) ปวดปสั สาวะ (๔/น. ๗๒๖)
น�้ำเขฬะใส (๑/น. ๗๒)
ปวดเป็นบดิ (๒/น. ๑๑๑)

ปวดศรี ษะ (๒/น. ๑๒๐)

น้ำ� หนวก (๔/น. ๖๓๐) ปวดศรี ษะ เชา้ คำ�่ (๒/น. ๑๒๐)

เนอื้ เหน็ดชา (ดู เหนบ็ ๔) (๔/น. ๑๓๔๔) ปวดศีรษะรดิ สดี วง (๑/น. ๓๘๑)

แนน่ อก (๒/น. ๑๐๗) ปวดสันหลงั (๒/น. ๑๑๘)

ค�ำ อธิบายศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ 135

ปวดเสมหะ (๒/น. ๑๒๐) ฝ 

ปวดหน้าผาก (๔/น. ๑๒๘๙-๙๐) ฝีในนม (๒/น. ๑๓๖)

ปตั คาดขวา (๑/น. ๒๗๖) พ  
(๒/น. ๑๔๕)
ปัตคาดขวาระคนดว้ ย (๑/น. ๒๗๖, ๕๐๑) พยตั วิ าโยมรรค

อทุ ธงั คมาวาตา พยตั วิ าโยมรรคจับในท่ี (๒/น. ๑๔๕)

ปตั คาดขวาแลน่ ออกมาดงั น้ี (๒/น. ๑๒๒) ระหว่างใจสงัด

ปตั คาดซา้ ย (๑/น. ๒๗๖) พหวิ าตหทัย (๑/น. ๓๙๗)

ปัตคาดซ้ายระคนดว้ ย (๑/น. ๒๗๖, ๔๘๗) พหิวาตหทยั แลน่ ออกมาดงั นี้ (๑/น. ๓๙๗)

อโธคมาวาตา พหิวาตาจบั กระทำ� พิษรา้ ยนกั (๑/น. ๓๙๗)

ปัตคาดซ้ายแล่นออกมาดงั นี้ (๑/น. ๒๗๖) ดงั อสรพิษ

ปัตคาดนอก (๑/น. ๒๗๖) พษิ ไขเ้ จลยี งสะท้านร้อน (๑/น. ๘๒)

ปตั คาดมพี ิษ (๑/น. ๒๗๖) สะท้านหนาว

ปตั คาตตงึ (๒/น. ๑๒๒) พิษอัณฑพฤกษ์ (๖/ น. ๑๙๙)

ปัตฆาต (๑/น. ๒๗๖) พทุ ธยักษ์ จับขบฟนั (๑/น. ๓๙๘)

ปัถวกี �ำเริบ (๒/น. ๑๒๒-๓) เพร�ำพะวาตาจบั ให้ใจหมนุ (๒/น. ๑๙๕)
ดงั กังหันให้เหนื่อย
ปัถวธี าตพุ กิ าร (๒/น. ๑๐๐-๑)

ปัถวีธาตสุ มฏุ ฐาน (๑/น. ๒๒๕) ฟ  
(๑/น. ๓๒๗)
(ดู ธาตสุ มุฏธาต)ุ ฟองดันบวม

ปถั วีหยอ่ น (๒/น. ๑๒๓) ม  
(๒/น. ๑๕๔)
ปัสสาวะขาวข้น (๒/น. ๑๒๔) มวนเสมหะ

ปสั สาวะขาวขุ่น (๒/น. ๑๒๔) มหาสดมภ์ (๑/น. ๓๙๘)

ปสั สาวะดำ� (๒/น. ๑๒๔) มหาสดมภ์ จับใหห้ าวนอน (๑/น. ๓๙๘)

ปสั สาวะเดนิ มิได้สะดวก (๒/น. ๑๒๔, ๑๒๕) มหาสนั นบิ าต (๘/น. ๓๙๘)
แลปัสสาวะด�ำแดงขาวเหลอื ง
มันทะเตโชเจือดว้ ยเสมหะ (๒/น. ๑๕๗)
ปสั สาวะแดง (๒/น. ๑๒๔)
มนั ทะเตโชแลน่ ออกดงั น้ี (๒/น. ๑๕๗)
ปัสสาวะเหลือง (๒/น. ๑๒๕)
มันทะปัถวรี ะคนด้วยเสมหะ (๒/น. ๑๕๘)
ปิงคลาแลน่ ออกดังนี้ (๑/น. ๔๕๗)
มันทะปัถวแี ล่นออกมาดังน้ี (๒/น. ๑๕๗)
ปิงคะลาสุรยิ กลาขวา (๑/น. ๔๕๗)
มนั ทะวาโยระคนดว้ ยเสมหะ (๒/น. ๑๕๘)
เป็นเหนบ็ หยกิ มเิ จ็บใหช้ า (๔/น. ๑๓๔๔)
มนั ทะวาโยแล่นออกมาดังนี้ (๒/น. ๑๕๘)

136 ชุดการสังคายนาภมู ปิ ัญญาการนวดไทย: ๓

มันทะอาโปเจือในกอง (๒/น. ๑๕๘) รัตคณุ จับใหเ้ หงื่อตกสะทก (๒/น. ๑๙๗)
เสมหสมุฏฐาน (๒/น. ๑๕๘) ทงั้ ตวั

มนั ทะอาโปแล่นออกมาดงั น้ี รัตฆาตขวาแก้เสยี ดราวข้างแล (๑/น. ๓๗๗)
แก้จบั เจลียงมพี ษิ
มัวจกั ษุ (๑/น. ๑๙๖)
รตั ฆาตขวาแล่นออกมาดงั นี้ (๑/น. ๓๗๗)
มือชาใหเ้ ย็น (ดู เหน็บชา) (๔/น. ๑๓๔๔)
รัตฆาตซ้ายแกเ้ อย้ี วตัวมไิ ด้ (๑/น. ๓๗๗)
มือบวม (๔/น. ๖๕๖) แกจ้ บั สันนบิ าตมีพษิ (๑/น. ๓๗๗)

มอื และเท้าเพลยี (๔/น. ๘๔๗) รตั ฆาตซา้ ยแล่นออกดังนี้

มือเหน็บชา (๔/น. ๑๓๔๔) รัตฆาตนอก (๒/น. ๑๖๘)

มุตฆาตขวาแก้ปสั สาวะ (๑/น. ๔๕๘) ราก (๑/น. ๓๗๘)
หยดยอ้ ย
(๒/น. ๑๖๓) รากลมเปล่า (๒/น. ๑๖๙)
มตุ ฆาตขวาเจอื ในกอง
โลหิตเสมหะ (๑/น. ๔๕๘) รากลมเปล่า (๓/น. ๘๔๗)
มตุ ฆาตขวาแลน่ ออกมาดงั น้ี (๑/น. ๔๕๘)
(๑/น. ๔๕๘) ราชยักษ ์ (๑/น. ๓๙๙-๔๐๐)
มุตฆาตซา้ ยแก้ปัสสาวะบอ่ ยๆ
(๑/น. ๔๕๘) ราชยกั ษ์จับใหม้ ือเทา้ กำ� (๑/น. ๓๙๙-๔๐๐)
มตุ ฆาตซ้ายเจอื ในสมฏุ ฐาน (๔/น. ๙๑๖) คางแขง็
ประชมุ (๒/น. ๑๖๔)
(๑/น. ๓๕๗) ร�ำโหยจติ (ดู ระหวยใจ) (๒/น. ๑๖๘)
มุตฆาตซา้ ยแล่นออกมาดังน้ี
รชุ ำ� รากโสตขวา (๑/น. ๔๕๘)
มกู เลอื ด
รชุ ำ� แลน่ ออกดงั นี้ (๑/น. ๔๕๘)
มูตรอตสิ าร
ล  
เมื่อย (๓/น. ๘๕๑)
ลงโลหติ
เมื่อยขบทงั้ สองข้าง (๑/น. ๓๕๗)
ลงให้ปวดมวน เสมหะมพี ิศ (๒/น. ๑๒๐)
เมอ่ื ยขา (๑/น. ๓๕๗)
ลงอตสิ ารโรค (๑/น. ๔๘๖)
เมื่อยประเมหะ (๑/น. ๓๕๗, ๒๕๔)
ลมกระทบใจ (๒/น. ๑๗๙)
ย 
ลมกระท�ำมใิ หร้ สู้ กึ ตนแนไ่ ป (๑/น. ๓๙๒)

ยอกสะบกั (๒/น. ๑๖๕) ลมกระท�ำให้หลบั (๒/น. ๑๙๐)
(ดู ลมธาระตรณ) (๒/น. ๑๘๐)
ยอกสะโพกถึงสนั หลงั ให้ตึงตัว (๒/น. ๑๖๕)
ลมกระษยั กลอ่ น
ร 
ลมกองอติสาร (๒/น. ๒๐๓)
ร้อน (๔/น. ๙๗๕)
ลมกองอจุ ารธาตุ (๒/น. ๑๘๑)
ระคน (๑/น. ๓๗๕)

คำ�อธบิ ายศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ 137

ลมกามจรกลายเปน็ ลมวหิ ค (๒/น. ๑๘๑) ลมชกั ให้แขนสน่ั ท้งั สองขา้ ง (๒/น. ๑๘๖)

ลมกามจรหากำ� ลงั ไมไ่ ด้ (๒/น. ๑๘๑) ดจุ กนั

ใหม้ กี ำ� ลงั ลมชกั ใหป้ ากเบยี้ ว (๒/น. ๑๘๖), (๑/น. ๑๙๖)
ลมกาฬมูตรอันบังเกิดแตข่ ัว้ ดี
(๒/น. ๑๗) แลจักษมุ ืด
แลตบั แลดวงหทัย (๒/น. ๑๘๓)
ลมขัง ลมชิวหาสดมภ์ (๑/น. ๓๙๒)

ลมขัดเทา้ (๒/น. ๑๘๓) ลมดูดสะบกั (๑/น. ๓๙๓)

ลมถว่ งลำ� ปสั สาวะ (๒/น. ๑๙๘)

ลมขึน้ จักษุเพื่อกล่อน (๒/น. ๑๘๓) (ดู ลมล�ำลงึ ค)์

ลมขน้ึ เบ้อื งสูงตลอด (๑/น. ๓๙๐) ลมถ่วงหนา้ เหนา่ (๒/น. ๑๘๘)

กระหม่อมทั้งสองขา้ ง ลมท�ำให้จกั ษนุ ำ้� ไหล (๒/น. ๑๘๙)
ลมขน้ึ สูงกระทำ� ให้ตามัวไป (๑/น. ๓๙๐)
ลมท�ำใหเ้ จรจาไมไ่ ด้ให้ลิน้ หด (๒/น. ๒๑๓)

ลมเขมน่ จกั ษุ (๒/น. ๑๘๓) (ดู ล้ินหด)

ลมเข้าเสน้ ให้เสน้ พองขนึ้ (๒/น. ๑๘๓) ลมท�ำให้หอบ (๒/น. ๑๘๙)
ใหบ้ วม (๒/น. ๑๘๔)
ลมท�ำให้เหนือ่ ย (๒/น. ๑๘๙)
ลมคลมุ้ คล่ัง
ลมทุรนทุราย (๒/น. ๑๘๙)
ลมคนั ในโสต (ดู ลมออกห)ู (๒/น. ๒๐๔)
ลมเทา้ เย็น (ดู ลมจักโก) (๒/น. ๑๘๔-๕)
ลมคถู ทวารตึง (๒/น. ๑๘๔)
ลมนอนมิหลับ (๒/น. ๑๘๙)
ลมเคืองจักษุ (๒/น. ๑๘๔)
ลมแนน่ หน้าอกให้ตึงตัว (๒/น. ๑๙๐)
ลมง้มุ ขณะเม่อื จบั ให้งอ (๒/น. ๒๐๗-๘)
ลมในกองเสมหะ (๒/น. ๑๙๑)
ไปข้างหนา้
ลมจกั ษแุ ดง (๒/น. ๑๘๕) ลมในจักษุเพอื่ ช้�ำ (๒/น. ๑๙๑)

ลมจกั ษุเปน็ กุ้งยิง (๒/น. ๑๘๙) ลมบรโิ ภคอาหารไม่มรี ศ (๒/น. ๑๘๙)

ลมจับกระทำ� ใหเ้ ปน็ เหนบ็ (๒/น. ๑๙๗) ลมบวมเทา้ (๒/น. ๑๙๑)
(ดู ลมรตั นคณุ )
ลมบวมน่าเหน่าในกอง (๒/น. ๑๙๑-๒)
ลมจับทำ� ให้จกั ษแุ หกนำ�้ ตาตก (๒/น. ๑๘๙)
ปะระเมหะ

ลมจบั นง่ิ ไป (ดู ลมจบั ) (๔/น. ๑๐๓๕) ลมบาทาทกึ ให้เสียวใหเ้ ย็น (๑/น. ๒๔๕)

ลมจับมพี ิษ (๑/น. ๓๙๘) ลมเบ่งให้เกิด (๑/น. ๓๘๘)

ลมจับใหน้ งิ่ แน่ไปไม่สมประด ี (๑/น. ๓๙๒) (ดู ลมกัมมัชวาต)

(ดู ลมชวิ หาสดมภ)์ ลมเบื้องตำ่� กำ� เรบิ (๒/น. ๑๙๒)
ลมจติ รคุณ
(๒/น. ๑๘๕) ลมเบ่อื อาหาร (๒/น. ๑๘๙)

ลมชกั ปากเบี้ยว (๒/น. ๑๘๖) ลมปวดในโสต (๒/น. ๑๘๙)

138 ชดุ การสงั คายนาภูมิปญั ญาการนวดไทย: ๓

ลมปวดบุบโพ (๒/น. ๑๙๓) ลมสนั นิบาต (๒/น. ๒๐๐)

ลมปวดระหวา่ งค้วิ (๒/น. ๑๙๓) ลมสันนิบาตขึน้ สูงปวดศรษี ะ (๒/น. ๒๐๐)

ลมปวดหลังจกั ษุ (๒/น. ๑๙๓) ลมสนั นบิ าตข้นึ สูงมัก (๒/น. ๒๐๐, ๑๖๙)

ลมปะกงั มีพษิ ข้างขวา (๑/น. ๓๙๖) ใหอ้ าเจียนลม

ลมปะกังมพี ิษขา้ งซ้าย (๑/น. ๓๙๖) ลมเสยี ดโครง (๒/น. ๒๐๑)

ลมปัตคาด (๑/น. ๒๗๖) (ดู ลมเสยี ดแทง)

ลมปากเบยี้ ว (๒/น. ๒๐๓) ลมเสียวปสั สาวะ (๒/น. ๒๐๑)

ลมเปลย่ี วด�ำ (๑/น. ๓๙๖) ลมแสบจักษุ (ดู ลมปงิ คลา) (๒/น. ๑๙๔)

ลมผวิ จกั ษแุ หง้ (๒/น. ๑๙๔) ลมแสบล�ำปสั สาวะ (๒/น. ๒๐๑)

ลมพัดกองเสมหะ (๒/น. ๑๙๑), (๔/น. ๘๖๒) ลมโสตดง่ั มะม่ี (ดู ลมออกหู) (๒/น. ๒๐๔)

ใหเ้ ฟือ่ ง ลมหลงั โกง (๒/น. ๒๐๒)

ลมพษิ ด่งั พษิ งู (๒/น. ๑๘๕) ลมหลับไมม่ สี ติ (๑/น. ๓๙๘)

(ดู ลมจำ� ปราบ) (ดู ลมมหาสดมภ์)

ลมเพอื่ ลง (ดู ลมป่วง) (๒/น. ๑๙๓) ลมหศั ดมภ์ (๑/น. ๓๙๘)

ลมมหาสดมภ์ (๑/น. ๓๙๘) (ดู ลมมหาสดมภ)์

ลมมหาสนุก (๑/น. ๓๙๘) ลมแหงน งอไปข้างหลงั (๒/น. ๒๐๗-๘)

ลมมิใหน้ อนหลับ (๒/น. ๑๘๙) ลมใหแ้ ขนตาย (๒/น. ๒๐๒)

ลมมพี ษิ (๑/น. ๓๙๘), (๒/ น. ๑๙๕) ลมใหค้ ันในโสต (ดู ลมออกหู) (๒/น. ๒๐๔)

ลมมีพิษจับ (๒/น. ๕๐-๕๑, ๑๙๕) ลมใหจ้ ักษพุ ร่าง (๒/น. ๑๘๙)

ดงั พษิ ไข้เหนือ (ดู ลมทิพจกั ษุ)

ลมมอื ตายแลจกุ อกแลเจบ็ ในอก (๒/น. ๑๙๖) ลมใหต้ ามัว (๒/น. ๒๐๒)

ลมมุตกดิ (๑/น. ๓๙๙) ลมให้แทงจักษุ (๒/น. ๒๐๓)

ลมมุตฆาต (๑/น. ๓๕๔) ลมใหน้ อนมหิ ลับ (ดู อัสวปนะ) (๒/น. ๒๕๒)

ลมยดื ตวั มขิ นึ้ ใหย้ อกสันหลัง (๒/น. ๑๙๖) ลมใหน้ อนหลับ (๒/น. ๑๙๐)

ลมรตั คุณใหม้ ือตายแลเหน็บชา (๒/น. ๑๙๗) (ดู ลมธาระตรณ)

ลมรัตฆาต (๑/น. ๓๙๙) ลมให้นำ�้ ตาตก (๒/น. ๑๘๙)

ลมราชยกั ษ์ (๑/น. ๓๙๙-๔๐๐) ลมให้บรโิ ภคอาหารไม่มีรศ (๒/น. ๑๘๙)

ลมวิสยั คุณ (๒/น. ๑๙๘) ลมให้เบ่อื อาหารย่ิงนกั (๒/น. ๑๘๙)

ลมสะอกึ (๑/น. ๔๓๖) หารศมไิ ด้

ลมสันฑฆาต (๒/น. ๒๐๐) ลมให้ปวดในโสต (๒/น. ๑๘๙)

ลมให้เมอ่ื ยขบจำ� หระเบอื้ งซา้ ย (๒/น. ๒๐๓)

คำ�อธิบายศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ 139

ลมให้เมื่อยจำ� หระเบื้องขวา (๒/น. ๒๐๓) ลมอจุ จาระมกี ลิ่นร้าย (๒/น. ๒๐๘)

ลมใหเ้ ม่อื ยจำ� หระเบื้องซ้าย (๒/น. ๒๐๓) ละเมอเพ้อพก (๒/น. ๒๐๙)

ลมให้เม่ือยให้เสียวจำ� หระ (๒/น. ๒๐๓) ละเห่ยี ใจ (๔/น. ๑๐๔๗)
เบื้องขวา
ล้นิ กระด้างคางแข็ง (๑/น. ๔๑๒)
ลมใหย้ อกไหล่แลมอื ชาใหเ้ ย็น (๒/น. ๒๐๓)
ถงึ ข้อศอกเป็นเหน็บ ลนิ้ แขง็ (ดู ลน้ิ กระด้าง) (๕/น. ๑๙๓)

ลมให้ลงทอ้ ง (๒/น. ๒๐๓) ล้นิ แข็งกระด้าง (๕/น. ๑๙๓)

ลมให้เวยี นจกั ษุ (๒/น. ๑๙๙) ลน้ิ หดยืดมิออก (๒/น. ๒๑๓)

ลมใหเ้ วยี นศรีษะ (๑/น. ๔๐๑) ลน้ิ ใหญ่คบั ปาก (๔/น. ๑๐๖๑)

ลมใหเ้ สยี ดราวข้าง (๒/น. ๒๐๓) โลหติ ตขี นึ้ (ดู โลหติ ทจุ รติ โทษ) (๒/น. ๒๑๗)

ลมใหเ้ สยี วจกั ษุ (๒/น. ๒๐๓) โลหติ ตขี ้ึนโดยก�ำลงั ลมกล้านกั (๕/น. ๑๙๓)
(ดู เลอื ดตีขึ้น)
ลมให้แสบจักษุ (ดู ลมปงิ คลา) (๒/น. ๑๙๔)
ว  
ลมให้แสบอก (๒/น. ๒๐๓)
วสันตฤดู (๑/น. ๔๑๗)
ลมใหแ้ สยงขน (๒/น. ๒๐๓)
ลมให้โสตตึง (๒/น. ๑๘๙) วายุกาลสิงคลี จบั ใหห้ นา้ เขยี ว (๑/น. ๓๘๙)
ให้ใจส่นั ให้ผุดเปน็ วง ด�ำ
ลมให้โสตหนัก (๒/น. ๑๘๙) แดง ขาว เหลอื ง ก็มี ๚ะ

ลมใหห้ อบ (๒/น. ๒๐๓) วาโยกำ� เรบิ (๒/น. ๒๒๓)

ลมให้หวิ (๒/น. ๒๐๓) วาโยธาตุพกิ าร (๒/น. ๒๒๔)

ลมใหห้ หู นกั (ไม่ได้ยนิ ) (๒/น. ๑๘๙) วาโยธาตุสมุฏฐาน (๑/น. ๒๒๕)
ท้ังสองข้าง (ดู ธาตุสมุฏธาต)ุ

ลมใหเ้ หน่ือย (ดู ลมให้หอบ) (๒/น. ๒๐๓) วาโยพิการ (๒/น. ๒๒๔)

ลมใหฮ้ งึ ในโสต (ดู ลมออกหู) (๒/น. ๒๐๔) วาโยหย่อน (๒/น. ๒๒๔)

ลมองคสูตร (๒/น. ๒๐๓) วิงเวยี นจักษุ (ดู ตาพราย) (๒/น. ๙๐)

ลมอติสารมูต (๓/น. ๘๕๗) วปิ ัสสนวาตา (๒/น. ๒๒๕)

ลมออกโสตให้คนั (๒/น. ๒๐๔) วิปัสสนวาตาจบั ในระหว่างทต่ี งั้ (๒/น. ๒๒๕)

ลมอณั ฑพาต (ดู ลมอณั ฑะ) (๒/น. ๒๐๕) แหง่ นิมติ รทง้ั ปวง

ลมอนั บงั เกดิ ขน้ึ ในกองทรุ าวะสา (๒/น. ๒๐๕) วิสมะเตโชเจือดว้ ย (๒/น. ๒๒๕)

ลมอัมพฤกษ์ (๒/น. ๒๐๖) สรรพวาตะธาตุ

ลมอัศฏากาศ (๑/น. ๔๐๔) วิสมะเตโชแลน่ ออกดังนี้ (๒/น. ๒๒๕)

ลมอาเจียน (๒/น. ๒๐๗) วสิ มะปัถวรี ะคนด้วย (๒/น. ๒๒๕)
อังคารวาต