Challenger 13

Maj 2021 ISSN 2450-9965

13

Uwarunkowania
przedsiębiorczości kobiet

Motywowanie pracowników
na pracy zdalnej

PPK lekarstwem na kryzys demograficzny

Ciemne chmury nad CD Projekt

Szanowni
Czytelnicy,

Z wielką przyjemnością przedstawiamy Wam już 13
wydanie Magazynu Młodych Ekonomistów Challenger.

Mimo wciąż panującej pandemii udało się zrealizować kolejne wydanie maga-
zynu. W tym trudnym dla Nas Wszystkich czasie nie zabrakło ciężkiej pracy
i dobrego nastawienia. W dalszym ciągu staramy się rozwijać i umożliwić coraz
więcej miejsc na kolejne artykuły dla studentów. W tym numerze znajduje się
aż 19 różnorodnych, wyjątkowych artykułów. Z punktu widzenia wydania to
sporo więcej aniżeli rok temu. Jednak liczba chętnych z roku na rok zwiększa
się w szaleńczym trybie i niestety jesteśmy zmuszeni odrzucać niektóre Wasze
zgłoszenia. Nie mniej jednak głównym celem magazynu jest zapewnienie cią-
głego rozwoju studentom i zwiększanie ich możliwości aby się wykazać. Poniż-
sze wydanie może jedynie uzmysłowić jak pracowicie spędzili oni swój wolny
czas w izolacji w trakcie minionego półrocza.
Bieżący numer zapoczątkował artykuł Klaudii Adamiak i  Błażeja Foltynie-
wicza pod tytułem: Jak humor zmienił marketing internetowy? Dowiedzieć
można się z niego jaka jest rola humoru w marketingu, dlaczego wszystko we
współczesnym świecie opiera się na działaniach w Internecie lub jak skutecznie
wykorzystywać swoje dobre nastawienie w  social mediach. Następnie Kinga
Byczkowska przedstawi bliżej tematykę motywowania pracowników na pracy
zdalnej oraz jej funkcję w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Artykuł numer trzy
to tekst autorstwa Marceli Hązła pt. Kierunki zrównoważonego międzynaro-
dowego podziału pracy. Jeżeli interesują Was skutki uboczne wzrostu gospo-
darczego, ochrona środowiska naturalnego i koszty zewnętrzne, a międzynaro-
dowy podział pracy koniecznie zajrzyjcie właśnie do tego artykułu.
Kolejny artykuł napisał Szymon Mamajek i postara się w nim przybliżyć mode-
le podatku cyfrowego, cyfryzację gospodarki, a także skutki wiążące się z tym.
Następnie Joanna Dąbrowska oraz Izabela Dudczak przedstawią zmiany w dy-
rektywnie VAT e-commerce. Temat niezwykle istotny, gdyż każdy z Nas ko-
rzysta z handlu elektronicznego. Warto zatem zapoznać się ze zmianami jakie
niesie za sobą wprowadzona dyrektywa. Artykuł numer sześć to tekst Pawła
Różańskiego, który zaprezentował ekologizację skandynawskich systemów po-
datkowym. Z pracy dowiemy się między innymi o tym jakie rozwiązania panują
w Skandynawii czy jak rezultaty ekologiczne wiążą się z wynikami ekonomicz-
nymi.
Marta Pilarska, Oskar Szczygieł, Karolina Woźniak i Laura Wróblewska przy-
bliżą temat, którym przez ostatni czas żyje cała Polska, mianowicie wskaźnik

Klaudia Wartecka 13/2021
Redaktor Naczelna
pandemiczny – wielowymiarowa miara skutków pandemii COVID-19 na
podstawie krajów UE. Ósmy artykuł porusza temat choroby holender-
skiej i został napisany przez Michała Barszczewskiego. Z pracy dowiemy
się jaka jest specyfikacja tejże choroby, jak wygląda sytuacja gospodarcza
w Wenezueli oraz jaka jest diagnoza i zaproponowane przez autora lecze-
nie problemu. W kolejnym artykule Karolina Kopczyńska i  Dawid Wy-
borny przestawią PPK – pracownicze plany kapitałowe oraz ich wpływ na
kryzys demograficzny.
W artykule dziesiątym Dominika Kałek przybliży sytuację na poznańskim
rynku nieruchomości oraz przeanalizuje go na podstawie modelu ekono-
metrycznego. Kolejna praca dotyczy nieracjonalności rynku i  finansów
behawioralnych. Napisali ją Julia Dreślińska i  Piotr Eichler uwzględnia-
jąc wątki takie jak: efektywny rynek czy podejmowanie decyzji oraz ich
uprzedzenie. Następnie Joanna Piontek przedstawi ważny temat jakim
jest uwarunkowanie przedsiębiorczości kobiet. Jakie są motywacje kobiet
do bycia przedsiębiorczymi, jaka działalność wśród nich dominuje, jakie
są cechy lub ograniczenia społecznościowe – na te wszystkie pytania od-
powie artykuł Joanny. W artykule trzynastym Dominika Jurczyńska oraz
urzeczywistnienie idei zrównoważonej mody. Z pracy dowiemy się co ma
wspólnego ekologia z  sektorem odzieżowym, czym jest działalność śro-
dowiskowa w praktyce lub jakie są korzyści i bariery w realizowaniu idei
zrównoważonego rozwoju. Następnie Maria Korcz przedstawi ciekawa
ideę nowych trendów na rynku prasy, kim są współcześni czytelnicy czy
jak dużo pracy czytamy on-line.
Artykuł piętnasty napisała Patrycja Nowak, w  jego ramach zaprezento-
wano opinię społeczeństwa o metodach komisjonowania. Czym jest tech-
nologia w logistyce, jakie są metody komisjonowania oraz jak kształtuje
się światopogląd dotyczący nowych magazynów dowiemy się z  powyż-
szej pracy. W kolejnym tekście Aleksander Pirecki przedstawi Regionalne
Wszechstronne Partnerstwo Ekonomiczne – sprzeczności i perspektywy.
Artykuł Darii Nowak porusza tematykę zastosowania heurystyk w podej-
mowaniu decyzji zarządczych, modelach i  metodach podejmowania de-
cyzji. Praca numer osiemnaście napisana przez Martę Pilarczyk, Jagodę
Stochaj, Aleksandra Winiarza i Karolinę Woźniak dotyczy zmian w diecie
Polaków oraz jej znaczenia dla rynku mięsa w Polsce. Kolejny artykuł to
praca Filipa Zamyślonego i czarne chmury nad spółką CD Projekt. Pol-
ski gigant z branży gier komputerowych, który zaskoczył nie tylko fanów
czekających na nową grę ale także wielu inwestorów. Numer dwudziesty
i jednocześnie zakańczający 13 wydanie, to artykuł napisany przez Dawida
Sojkę, który przedstawi rolę controllera w przedsiębiorstwie.
Serdecznie zapraszam wszystkich studentów do przesyłania abstraktów
swoich artykułów na maila redakcji: [email protected]. Pamię-
tajcie, że niezależnie od okresu trwania naboru można wcześniej przesłać
swoje zgłoszenie. Gorąco zachęcam do podjęcia próby publikacji artykułu
naukowego, gdyż jest to bardzo ciekawym doświadczeniem i  być może
wielu osobom ukierunkować swoją ścieżkę życia.

Zapraszam do lektury!

1

Redakcja Challenger:

Redaktor Naczelna Opiekun Naukowy Zastępcy redaktor naczelnej
Klaudia Wartecka Dr Wojciech Świder Joanna Piontek
[email protected] [email protected] Aleksander Freitag

Rada Programowa Marketing/social media
Błażej Foltyniewicz
PRZEWODNICZĄCA RADY
DR HAB. EDYTA MAŁECKA-ZIEMBIŃSKA, PROF. UEP

CZŁONKOWIE RADY
DR TOMASZ BOJKOWSKI
DR HAB. MAREK CIEŚLAK, PROF. UEP
DR HAB. PAWEŁ KLIBER, PROF. UEP
DR HAB. IDA MUSIAŁKOWSKA, PROF. UEP
DR HAB. INŻ. BOGDAN PACHOŁEK
DR HAB. BEATA SKOWRON-MIELNIK, PROF. UEP
DR HAB. KATARZYNA SZARZEC, PROF. UEP

Skład i przygotowanie do druku

Zakład Graficzny Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Kontakt

[email protected]
facebook.com/ChallengerPortal
challenger.ue.poznan.pl

13/2021

Spis treści

01 Jak humor zmienił marketing internetowy? 5
Klaudia Adamiak, Błażej Foltyniewicz

02 Motywowanie pracowników na pracy zdalnej 14
Kinga Byczkowska

03 W kierunku zrównoważonego międzynarodowego podziału pracy 21
Marceli Hązła

04 Modele podatku cyfrowego 28
Szymon Mamajek

05 Jakie zmiany wprowadzi dyrektywa VAT e-commerce? 35
Joanna Dąbrowska, Izabela Dudczak

06 Ekologizacja skandynawskich systemów podatkowych 42
Paweł Różański

07 Wskaźnik Pandemiczny – wielowymiarowa miara skutków pandemii ­COVID-19 dla

47krajów UE

Marta Pilarska, Oskar Szczygieł, Karolina Woźniak, Laura Wróblewska

08 Choroba holenderska – diagnoza Wenezueli 53
Michał Barszczewski, Karolina Kopczyńska

09 Pracownicze Plany Kapitałowe lekarstwem na kryzys demograficzny? 61
Dawid Wyborny

10 Poznański rynek nieruchomości mieszkaniowych – analiza ekonometryczna

68Dominika Kałek

11 Nieracjonalność rynku a finanse behawioralne 77
Julia Dreślińska, Piotr Eichler

12 Uwarunkowania przedsiębiorczości kobiet 83
Joanna Piontek

13 Urzeczywistnianie idei zrównoważonej mody 87
Dominika Jurczyńska

14 Nowe trendy na rynku prasy 92
Maria Korcz

15 Opinia społeczeństwa o metodach komisjonowania 98
Patrycja Nowak

16 Regionalne Wszechstronne Partnerstwo Ekonomiczne 105
Aleksander Pirecki

17 Na skróty, czyli zastosowanie heurystyki w podejmowaniu decyzji zarządczych

111Daria Nowak

18 Zmiany w diecie Polaków oraz ich znaczenie dla rynku mięsa w Polsce 116
Marta Pilarska, Jagoda Stochaj, Aleksander Winiarz, Karolina Woźniak

19 Ciemne chmury nad CD Projekt 122
Filip Zmyślony

20 Rola controllera w przedsiębiorstwie 128
Dawid Sojka

3



13/2021

Klaudia Adamiak Jak humor
[email protected] zmienił
Uniwersytet Ekonomiczny marketing
w Poznaniu internetowy?
kierunek: Zarządzanie
I rok, II stopień We współczesnych realiach rynkowych w celu przeprowa-
Opiekun naukowy: dzenia skutecznej kampanii marketingowej konieczne jest
dr Bartosz Mazurkiewicz wdrożenie odpowiedniej strategii działań online. Dzięki in-
Artykuł recenzowany ternetowi przedsiębiorcy mają możliwość dotarcia do nie-
ograniczonej grupy konsumentów, budując z nimi trwałą
Błażej Foltyniewicz relację opartą na wzajemnych korzyściach. Szeroki odbiór
[email protected] zastosowanego przekazu marketingowego wiąże się jednak
Uniwersytet Ekonomiczny z dużą odpowiedzialnością, gdyż promowanie treści niedo-
w Poznaniu stosowanej do poglądów, przekonań, czy oczekiwań grupy
kierunek: Zarządzanie docelowej, może wiązać się z ogromnymi stratami wizerun-
I rok, II stopień kowymi. Ryzyko wystąpienia wspomnianych strat wynika
Koło naukowe: przede wszystkim z tego, że Internet w przeciwieństwie do
Challenger, ConsumerLab kanałów tradycyjnych umożliwia konsumentom aktywny
Opiekun naukowy: udział w przekazie marki poprzez komentowanie, czy re-
dr Bartosz Mazurkiewicz agowanie za pomocą określonych symboli. Poniższy arty-
Artykuł recenzowany kuł prezentuje na przykładzie mediów społecznościowych,
a konkretnie Facebooka, w jaki sposób humorystyczne na-
cechowanie przekazu, prowadzonego za pośrednictwem
kanałów online może wpływać na wizerunek marki w Inter-
necie.

5

Rola humoru w marketingu segmentacji oraz wyeliminowanie takiego segmen-
Humor jest relatywnie złożonym zjawiskiem pod tu rynku, który potencjalnie mógłby nie zrozumieć
względem poznawczym. Konsumentów śmieszą przekazu i negatywnie na niego zareagować.
zróżnicowane rzeczy i  tematy w  różnych okolicz-
nościach, więc trudno jest znaleźć jedną i uniwer- Według Padley (2013), istnieje kilka kluczowych
salną koncepcję czy formułę humoru (Staniszew- elementów, o których osoba zajmująca się marketin-
ski, 2020). Jest on przede wszystkim sposobem giem powinna pamiętać rozważając wykorzystanie
na dostarczanie przyjemności, a  także inicjowanie humoru w  treści komunikatów marki w  mediach
interakcji społecznych z odbiorcami (Meyer, 2000). społecznościowych. Pierwszym z nich jest trafność.
Według Eisend (2011) humor usprawnia działania Należy się zastanowić czy taka forma promocji ma
komunikacji marketingowej, może także mieć zna- miejsce w  treściach (komunikatach) konkretnej
czący wpływ na skuteczność promowania produk- marki, czy ma związek z jej wizerunkiem oraz jak
tów i usług oferowanych przez różne firmy. Wynika zareagują na nią odbiorcy, którzy przyzwyczajeni
to z  tego, że komunikaty marketingowe, które są są do tradycyjnych sposobów promocji. Wyczucie
prezentowane w interesujący sposób znacząco przy- czasu jest kolejnym elementem, na który należy
ciągają uwagę konsumentów i  przyczyniają się do zwrócić uwagę, gdyż w  szybko zmieniającym się
pozytywnego nastawienia do nich. Jak stwierdza świecie social media żarty mają bardzo krótką ży-
Speck (1991), stosowanie humoru w marketingu po- wotność (Padley, 2013). Żartowanie na temat rze-
maga w budowaniu uznania oraz dobrego wizerun- czy, które wydarzyły się kilka miesięcy temu, zwy-
ku marki, a  także silnych relacji z  konsumentami. kle nie jest tak zauważalne jak na temat tych, które
Dodatkowo, pomaga on w  inicjowaniu interakcji dotyczą czegoś, co dzieje się dzisiaj. Stosowność
zarówno ze znanymi odbiorcami, czyli obecny- to ostatni kluczowy element. Humor jest wysoce
mi oraz nieznanymi, np. potencjalnymi klientami subiektywny, więc należy odpowiednio się z  nim
(Lynch, 2002). obchodzić, źle przemyślane próby bycia śmiesznym
mogą znacząco zaszkodzić marce w mediach spo-
Staniszewski (2020) definiuje kilka funkcji hu- łecznościowych. Czasami odbywa się to łagodniej
moru. Przede wszystkim przykuwa on uwagę od- i  skutkiem źle zastosowanego humoru jest kpina
biorców oraz zwiększa ich zaangażowanie w prze- i pogarda ze strony odbiorców oraz przedstawianie
twarzanie prezentowanego komunikatu. Kolejnym marki jako amatorskiej lub oderwanej od rzeczy-
istotnym elementem jest wywoływanie pozytyw- wistości. Rozśmieszanie odbiorców to doskonały
nej postawy danego odbiorcy wobec przekazu, co sposób na nawiązanie więzi i rozpoczęcie rozmów
przekłada się na lepsze zapamiętanie, np. reklamy. lub czynności, które są niezwykle ważne w mediach
Poprzez budowanie pozytywnych skojarzeń, ocena społecznościowych (Padley, 2013). Menadżerowie
marki znacząco wzrasta na jej korzyść, natomiast jej marek muszą jednak dokładnie przemyśleć swo-
wizerunek ociepla się. Wymienione powyżej funkcje je podejście do treści humorystycznych, aby mieć
przyczyniają się do zwiększenia prawdopodobień- pewność, że wykorzystują je w sposób najbardziej
stwa zakupu danego produktu czy usługi. Jak twier- odpowiedni do swoich celów. Siła humoru może
dzi Falkowski i Tyszka (2006) skuteczność humoru być znaczącym atutem w świecie marketingu w me-
jest jednak bardzo dyskusyjną kwestią. Głównie diach społecznościowych, ale nie jest on odpowied-
wywołuje on wzmożoną koncentrację uwagi kon- nim narzędziem dla każdej marki, więc należy się
sumenta na przekazie oraz wzmacnia wiarygodność nim posługiwać umiejętnie (Padley, 2013).
prezentowanych informacji, ale może także zaszko-
dzić marce poprzez obniżanie stopnia zapamięta- Skuteczność działań marketingowych w  me-
nia i  zrozumiałości ważnych elementów produktu diach społecznościowych jest zazwyczaj oceniana
czy usługi, które marka chce przedstawić swoim na podstawie osiągniętego poziomu zaangażowa-
odbiorcom. Konsumenci odmiennie reagują na za- nia klientów (Shifman, 2011). Posty marketingowe
stosowanie humoru w promocji, więc przed skon- zawierające humor są wymieniane jako główny po-
struowaniem przekazu ważne jest przeprowadzenie wód, dla którego konsumenci są skłonni do interak-
cji z firmami w social media (Nielsen, 2015). Warto
zauważyć też, że promocje marketingowe w  me-

6

13/2021

diach społecznościowych poprzez humor mogą ge- redukcję procesów administracyjnych, czy prowa-
nerować dużą liczbę udostępnień w krótkim czasie dzenie całodobowej sprzedaży. Internet otworzył
(Northrup, 2015, za: Ge i  Gretzel, 2017). Wyniki zatem dotychczas niespotykane możliwości przede
badań (Brown, Bhadury i Pope, 2010) pokazują, że wszystkim dla małych i  średnich przedsiębiorstw,
konsumenci są bardziej skłonni do rozpowszech- które dzięki ogólnodostępnym, wirtualnym kana-
niania zainicjowanych przez firmy filmów zawiera- łom dystrybucji (Kiang i  Chi, 2001) oraz platfor-
jących elementy humorystyczne. Zdolność ta spra- mom skupiającym rzesze konsumentów (Basri,
wia, że humor jest istotnym narzędziem marketingu 2016) mogą konkurować z dużymi korporacjami.
w mediach społecznościowych (Ge i Gretzel, 2017).
Według Mohr i Nevin (1990) istotną rolę w każ-
Internet jako filar współczesnego dym kanale przekazu marketingowego pełni ko-
marketingu munikacja dwustronna. Współcześnie w  celu za-
Marketing cyfrowy jest siłą napędową rynku XXI- chowania maksymalnego poziomu komunikacji
-ego wieku. Jak zauważają Piñeiro-Otero i  Mar- z klientem konieczne jest stosowanie zarówno ka-
tínez-Rolán (2016) przed rozpowszechnieniem nałów tradycyjnych, jak i  cyfrowych (Ali i  Allan,
Internetu jako narzędzia służącego do promocji, 2017). Zgodnie z  podziałem zaproponowanym
marketing opierał się głównie na inwestowaniu przez Taiminen i Karjaluoto (2015) kanały cyfrowe
dużych środków w treści, które trafiały do niepro- można podzielić na te, które są kontrolowane w wy-
porcjonalnie małych grup konsumentów. Obecnie, sokim stopniu i te kontrolowane w niskim stopniu.
Internet umożliwił przedsiębiorcom znaczną re- Do pierwszych z nich można zaliczyć: stronę inter-
dukcję tych kosztów, przy jednoczesnym wzroście netową, newslettery mailowe, katalogi online, ba-
liczby odbiorców promowanych treści. Na kluczo- nery reklamowe, blogi tworzone przez organizację,
wą rolę Internetu we współczesnym biznesie zwra- czy społeczności tworzone pod szyldem marki. Do
cają uwagę eksperci (Barska i Śnihur, 2015), którzy drugich natomiast - procesy w ramach pozycjono-
wskazują, że stanowi on istotny element rozwoju wania strony tj. SEO, czy SEA, a także social media.
przedsiębiorstwa, a  także pozwala m.in. na: ogra-
niczenie kosztów utrzymania stref handlowych, Spośród dotychczas wymienionych kanałów,
social media są uznawane za najbardziej skuteczne
i  wpływowe w  kontekście oddziaływania na ludz-

7

kie życie (Alalwan, Rana, Dwivedi i  Algharabat, jednym z  kluczowych czynników sukcesu organi-
2017). W efekcie tego są one szeroko postrzegane zacji. Jak zauważają Suman i  G (2015) dzięki cią-
jako skuteczny mechanizm, służący do osiągania głej obustronnej komunikacji, szerokim zasięgom
celów i realizacji strategii marketingowej organiza- i  atrybutom angażowania użytkowników, platfor-
cji. Dzięki platformom social media przedsiębiorcy my społecznościowe są ważnym narzędziem dla
mają możliwość zbudowania trwałej relacji z klien- przedsiębiorców, jednakże pełne wykorzystanie ich
tem, opartej na wzajemnej komunikacji, a także na zasobów wymaga dopasowanej strategii. Jak poka-
zbudowanie świadomości marki w społeczeństwie. zuje praktyka, jednym z podstawowych elementów
Wielu autorów (Piñeiro-Otero i  Martínez-Rolán, tej strategii może być humorystyczne nacechowa-
2016; Alalwan i  in., 2017; Basri, 2016; Ali i  Allan, nie treści marketingowych, które zgodnie z  Ge
2017) wskazuje, że do największych zalet kanałów i  Gretzel (2017) skutecznie prowadzi do wzrostu
social media, które zrewolucjonizowały współ- zaangażowania obecnych odbiorców w komunika-
czesny świat biznesu należą sprawność i  prostota cję z marką oraz sprzyja budowaniu więzi emocjo-
bezpośredniego i stałego kontaktu z klientem. Jak nalnych między marką a konsumentem.
zauważają Piñeiro-Otero i  Martínez-Rolán, (2016)
jest to spowodowane w  głównej mierze tym, że Jak skutecznie stosować humor w social
przedsiębiorstwo ma możliwość zrealizowania kon- media?
kretnej potrzeby w  krytycznym punkcie, co może Media społecznościowe stworzyły nowy para-
przełożyć się na wzrost lojalności klienta wobec dygmat marketingowy, jeśli chodzi o  dzielenie się
marki. Podkreśla to konieczność budowania odpo- opiniami, doświadczeniami i  wiedzą w  sieciowej
wiedniego wizerunku marki w  mediach społecz- przestrzeni internetowej (Gretzel i  Yoo, 2013).
nościowych, gdyż jak zauważa Basri (2016) przed- W mediach społecznościowych konsumenci mają
stawiciele wielu organizacji czują się zmuszeni do większą władzę niż marketerzy w  zakresie aktyw-
korzystania z tego kanału, ponieważ ich konkurenci nego poszukiwania, tworzenia, konsumowania i re-
stosują podobne praktyki. Oznacza to, że umiejęt- agowania na treści generowane przez firmy (Tafes-
ne wykorzystanie social media w  strategii marke- se, 2015). Nie chodzi już o to, co marketerzy chcą
tingowej jest czynnikiem budującym konkurencyj- przekazać konsumentom, ale o komunikowanie się
ność przedsiębiorstwa. z konsumentami w kwestiach, na których im zale-
ży (Gretzel i Yoo, 2013). Zamiast tego wspomnia-
Statystyki potwierdzają, że wykorzystanie sie- ni marketerzy muszą skupić się na zaangażowaniu
ci społecznościowych w  strategii marketingowej w  doświadczenia, życie i  potrzeby klientów, aby
w skuteczny sposób wpływa na poprawę wyników wspierać wartościową relację (Chathoth, Ungson,
finansowych przedsiębiorstwa (MacDonald, 2021). Harrington, Chan, 2016).
Stosowanie social media do odkrywania i pielęgno-
wania relacji z potencjalnymi klientami w celu kon- Według najnowszych danych statystycznych na
wersji leadów (konsumentów, którzy są potencjalnie świecie jest blisko 3,6 mld użytkowników mediów
zainteresowani danym produktem lub usługą) aby społecznościowych (Tankovska, 2021). Jednakże,
osiągnąć cele sprzedażowe, nosi nazwę social selling w  celu maksymalizacji efektów strategii prowa-
(Gennaro, 2020). Praktyka ta skupia się na zaanga- dzonej w social media przedsiębiorca nie powinien
żowaniu i zrozumieniu konsumentów w punktach próbować dotrzeć do nich wszystkich. Jak wskazu-
styku na ścieżce zakupowej (Barney-McNama- ją Nadda, Dadwal i Firous (2015) pomimo iż plat-
ra, Peltier, Chennamaneni i  Niedermeier, 2020). formy społecznościowe umożliwiają dotarcie do
Skuteczność social sellingu ilustrują dane (Gennaro, użytkowników z  całego świata, to dopiero szcze-
2020), na podstawie których można stwierdzić, że gółowe określenie odbiorców danej treści pozwo-
dzięki wprowadzeniu programu tego typu w kana- li na znaczne zwiększenie sprzedaży i  liczby osób
łach social media, IBM zwiększył swoją sprzedaż śledzących stronę marki. Warunek ten jest istotny
o 400%. także w treści opartej na humorze. Jak wskazuje Ba-
teson (1976) podstawowym elementem humoru jest
Powyższe informacje dowodzą, że stworzenie kooperacja co najmniej dwóch jednostek przebywa-
odpowiedniej kampanii w  social media może być

8

13/2021

jących w tzw. abstrakcyjnej “ramie zabawy” (z ang. technologii. Oficjalna strona na Facebooku posia-
play frame), które są świadome, że wszystko co znaj- da obecnie ponad 34 tys. polubień. Analiza treści
duje się w obszarze tej ramy nie może być brane na dostępnych na wspomnianej stronie wykazała, iż
poważnie. Oznacza to, że każdy podmiot będący większość publikowanych postów posiada charak-
częścią komunikatu opartego na humorze musi być ter informacyjny bądź konkursowy. Na profilu re-
świadomy jego żartobliwości. Jednocześnie jak za- gularnie pojawiają się także treści mające na celu
uważa Hale (2018) sama świadomość żartobliwości przedstawienie za pomocą mema (zabawnego, czę-
treści przez odbiorcę nie jest wystarczająca, gdyż sto prześmiewczego obrazka) lub krótkiego wideo
ocena danej treści jako zabawnej wynika w głównej pewnej zabawnej sytuacji lub zachowania. Treści pu-
mierze z poczucia humoru, które może różnić się ze blikowane w ramach wspomnianego portalu moż-
względu, np. na kulturę, czy kontekst. Dodatkowo na ocenić jako przeznaczone dla ściśle określonej
podkreśla to konieczność odpowiedniej targetyza- grupy konsumentów rozrywki. W tabeli 1. znajdują
cji (selekcji potencjalnych klientów, którym firma się informacje dotyczące średniej liczby reakcji na
chciałaby sprzedawać produkty lub usługi (Monash posty w okresie od dnia 01.04.2020 do 22.03.2021
University, 2018)) komunikatów marketingowych, z podziałem na miesiące. Dodatkowo, w nawiasach
szczególnie w kanałach social media. znajduje się liczba postów z  danej kategorii, któ-
ra była brana pod uwagę przy obliczaniu średniej.
Taktykę opartą na wysokiej targetyzacji treści Celem zestawienia jest prezentacja w  jaki sposób
humorystycznych w skuteczny sposób stosuje stro- treści humorystyczne kształtują zaangażowanie ob-
na na Facebooku stacji Polsat Games. Jest to pol- serwatorów strony na Facebooku stacji Polsat Ga-
ska stacja telewizyjna należąca do Telewizji Polsat, mes. Reakcje zostały wyszczególnione jako miernik
poświęcona głównie grom wideo, e-sportowi oraz zaangażowania konsumentów na podstawie bada-
anime. Kanał Polsat Games jest dostępny zarów- nia przeprowadzonego przez Antoniadis, Simos
no w Internecie jak i telewizji, tym samym skupia- i  Assimakopoulos (2018), w  którym badacze po-
jąc tysiące graczy, fanów e-sportu, czy pasjonatów

Tabela 1. Wyniki badania zaangażowania obserwatorów profilu Polsat Games

Miesiąc Średnia liczba reakcji na posty
liczba reakcji [liczba postów w mies.]

Humorystyczne Inne

kwiecień 2020 235,5 [4] 85,20 [51]

maj 2020 880,33 [3] 147,09 [45]

czerwiec 2020 184 [3] 80,22 [37]

lipiec 2020 90,33 [3] 52,47 [49]

sierpień 2020 1005 [2] 72,68 [103]

wrzesień 2020 221 [5] 123,42 [117]

październik 2020 591,27 [11] 124,42 [119]

listopad 2020 1329,57 [7] 27,47 [126]

grudzień 2020 1102,83 [9] 62,71 [113]

styczeń 2021 2102,88 [8] 183,03 [32]

luty 2021 180,75 [8] 29,75 [64]

marzec 2021 127,8 [5] 12,21 [55]
Źródło: Opracowanie własne

9

twierdzają silną korelację między wspomnianymi gażującymi w  największym
reakcjami a zaangażowaniem w interakcję z treścią stopniu. Najwyższy poziom
przekazywaną przez markę. Jednocześnie, posty zaangażowania użytkowni-
zostały podzielone na te niosące wyłącznie komu- ków zarówno w  przypadku
nikat humorystyczny oraz inne, czyli posty, których postów humorystycznych,
cel wykraczał poza przedstawienie zabawnej sytu- jak i  „innych” został osią-
acji lub zachowania za pomocą środków takich jak gnięty w styczniu, co mogło
memy, czy krótkie wideo. Należy także podkreślić, być spowodowane stosun-
że w pierwszym przypadku do obliczenia średniej kowo małą liczbą postów
wzięte pod uwagę zostały posty nieposiadające w  tym miesiącu. Za intere-
innego celu niż prezentacja zabawnej treści, gdyż sujący należy uznać fakt, że
w  przypadku strony na Facebooku Polsat Games część postów humorystycz-
elementy humorystyczne można znaleźć również nych nie była związana z te-
w treściach informacyjnych. matyką strony. Pomimo tego
posty te również cieszyły się
Przytoczony przykład dowodzi, że treść o  cha- dużą aktywnością wśród od-
rakterze humorystycznym motywuje konsumentów biorców. W ciągu badanego
do podjęcia interakcji z komunikatem marki. Przez roku sporadycznie pojawiały
cały badany okres średnia liczba reakcji użytkow- się posty, których liczba reakcji w znacznym stop-
ników w  znacznym stopniu przekraczała średnią niu przewyższała wartość średnią. Posty te osiągały
dla postów o  innej treści. Największa różnica wy- liczbę nawet kilkunastu tysięcy reakcji. Jednocze-
stąpiła w listopadzie, w którym liczby te różniły się śnie należy zauważyć, że wysoka aktywność użyt-
48-krotnie. W tym samym miesiącu na omawianym kowników miała miejsce także w przypadku postów
profilu opublikowana została największa liczba po- wywołujących inne emocje jak smutek, troskę, czy
stów w  całym badanym okresie. Jest to najpraw- złość. Nie zmienia to faktu, że posty humorystycz-
dopodobniej efekt dużej liczby odbywających się ne posiadały najwyższy współczynnik aktywności.
w tym czasie zawodów esportowych. Niemniej jed- Przeprowadzone obserwacje potwierdzają, że hu-
nak, pomimo zwiększonego zaangażowania obser- mor działa wyjątkowo skutecznie w  szczegółowo
watorów strony w publikowane treści w związku ze zdefiniowanych grupach docelowych tzn. ściśle
wspomnianymi wydarzeniami - posty niosące wy- określonych w strategii marketingowej organizacji.
łącznie przekaz humorystyczny pozostały tymi an-
Jak nie prowadzić kampanii opartych na
humorze
Wyniki kampanii promocyjnych niejednokrotnie
potwierdzają, że powiązanie reklamy danego pro-
duktu z  humorem może znacząco poprawić jej
efekty. Ważnym aspektem jest jednak konsekwent-
ne przygotowanie graficznych materiałów reklamo-
wych. Grafiki i  hasła zawarte w  kampanii muszą
tworzyć harmonijną całość (OEX Cursor, 2020).
Niekiedy jednak osiągnięty przez markę efekt oka-
zuje się odwrotny do zamierzonego, a podjęte dzia-
łania negatywnie wpływają na postrzeganie marki
przez odbiorców.

Przykładem jest marka Tiger - marka bezalkoho-
lowego napoju energetyzującego, która zadebiuto-
wała na polskim rynku w 2003 r. Na początku firma
w swojej promocji wykorzystywała wizerunek Da-

10

13/2021

riusza „Tigera” Michalczewskiego, boksera sporto- zakończyła się niepowodzeniem była akcja promo-
wego, który jest jej właścicielem. Marka z  czasem cyjna przeprowadzona przez firmę Extra Żytnia.
stała się liderem na polskim rynku wśród napojów Zajmuje się ona produkcją napojów alkoholowych,
energetyzujących, a produkcją ich zajęło się przed- m.in. likierów i wódki. Ma ponad stuletnią tradycję
siębiorstwo Maspex (Stankiewicz, 2013). 1. sierpnia i  wielokrotnie zajmowała czołowe miejsca w  kon-
2017 r. w  73. rocznicę wybuchu Powstania War- kursach w dziedzinie alkoholi. Marka promowana
szawskiego marka na swoim profilu na Instagramie jest zarówno w kraju, jak i na rynku zagranicznym
opublikowała grafikę, która przedstawiała środko- np. w Wielkiej Brytanii, USA czy Niemczech (Pol-
wy palec przewiązany czerwoną kokardką. Na gó- mos Bielsko-Biała, 2015). 18 sierpnia 2015 r. na jej
rze znajdował się napis „1 sierpnia Dzień Pamięci”, profilu na Facebooku pojawił się post z czarno-bia-
natomiast na dole humorystyczny „Chrzanić to, co łym zdjęciem, które przedstawiało grupę mężczyzn
było. Ważne to, co będzie!”. Wpis początkowo nie niosących kolegę. Na grafice znajdował się podpis
miał dużego rozgłosu, dopiero osiem dni później „KacVegas? Scenariusz pisany przez Żytnią”, któ-
zainteresowały się nim media i  w  ten sam dzień rego celem było przekazanie humorystycznej treści.
post zniknął z profilu Tigera. Humor zastosowany Post został podpisany w następujący sposób „Gdy
w grafice był powszechnie krytykowany, nie tylko wieczór kawalerski wymknie się spod kontroli.
ze strony mediów, ale także ze strony odbiorców. Wina Żytniej?”. W założeniu zdjęcie miało przed-
Firmy, takie jak Orlen oraz Grupa Lotos zrezy- stawiać uczestników imprezy, będących pod wpły-
gnowały ze sprzedaży napojów energetyzujących wem alkoholu, którzy niosą pijanego kolegę. Od-
Tiger w swoich sieciach stacji benzynowych. Tego biorcy z czasem odkryli, że zdjęcie przedstawia tzw.
samego dnia na profilu marki znalazły się oficjalne zbrodnię lubińską, a niesiony mężczyzna to członek
przeprosiny z obietnicą wsparcia programu eduka- „Solidarności”, który zginął podczas demonstra-
cyjnego związanego z  powstaniem warszawskim. cji w 1982 r. Firma natychmiast podjęła działania,
W konsekwencji swoich działań 10. sierpnia marka które miały na celu ratowanie wizerunku marki.
przelała na konto „Światowego Związku Żołnierzy Osoba odpowiedzialna za publikację humorystycz-
Armii Krajowej” 500 000 zł oraz była zmuszona nego postu została zwolniona oraz otrzymała karę
do rozwiązania umowy z  agencją marketingową, pieniężną w  wysokości 15 000 zł. Całą sytuację
z  którą wówczas współpracowała. 14. sierpnia szeroko komentowano w mediach. Na temat żartu
Maspex ponownie umieścił przeprosiny, tym ra- wypowiadali się głównie specjaliści z branży mar-
zem w  gazetach. Zdecydowano także o  zamknię- ketingowej, social media, politycy, a nawet najważ-
ciu niektórych kont w  social media w  tym konta niejsi polscy dziennikarze. Warto zwrócić uwagę, że
na Instagramie, na którym pojawiła się grafika. negatywne komentarze nie padały w stronę firmy,
Tiger przeprowadził całą kampanię, która opiera- lecz w stronę osoby, która była odpowiedzialna za
ła się na podobnych humorystycznych grafikach, opublikowanie żartobliwego postu. Zarzucano jej
które nawiązywały do mniej lub bardziej ważnych głównie ignorancję, celowe działanie, brak kompe-
wydarzeń. Przykładowo w  dzień Bożego Ciała na tencji, czy nieznajomość historii. Kryzys wizerun-
profilu marki umieszczona została grafika nagiej kowy miał też jednak swoje plusy, gdyż dzięki tej
kobiety leżącej na chmurze z  żartobliwym podpi- sytuacji odbiorcy zaczęli interesować się wydarze-
sem „Powiedz kobiecie, że ma boskie ciało, zawsze niem historycznym, o  którym tak naprawdę nie-
kobiecie komplementów za mało”, czy 15 stycznia wiele osób miało pojęcie. Jak podają media, cała ta
z okazji dnia lodów - grafika z kobietą jedzącą lody sytuacja bez wątpienia wywołała bardzo duże kon-
oraz podpisem „Dlaczego masz podarte rajtuzy? – trowersje w sieci (Werner, 2016) i pokazała jak dużą
Byłam na lodach, mamo” i wiele innych. Jak później siłę ma komunikacja w social media.
stwierdzili konsumenci cała kampania była zdecy-
dowanie nie na miejscu i przekroczyła wiele granic, Błędy popełniane przez przedstawione marki po-
zarówno moralnych jak i etycznych. twierdzają jak duży wpływ na relację z konsumen-
tami może mieć zastosowanie humoru w  strategii
Kolejnym przykładem kampanii w social media marketingowej online. Pomimo katastrofalnych
opierającej się na humorystycznym przekazie, która skutków wspomnianych postów, organizacja wy-

11

ciągając odpowiednie wnioski może przełożyć te mości marki oraz motywują odbiorców do podjęcia
sytuacje na wiedzę, która w  przyszłości przyniesie interakcji z jej komunikatami. Jednocześnie, należy
jej zyski. Nie zmienia to jednak faktu, że humor jest zwrócić uwagę na wady tego wpływu. Jak dowodzi
silnym narzędziem pobudzania zaangażowania kon- Hale (2018) poczucie humoru jest dyskusyjnym te-
sumentów, co z jednej strony może być czynnikiem matem, a niektóre treści, które pozornie wydają się
decydującym o sukcesie marki, z drugiej natomiast zabawne mogą wywołać zażenowanie, bądź nawet
może wywołać poważny kryzys wizerunkowy, który urazić czyjeś uczucia. Tym samym, osoby odpowie-
będzie wymagał kosztownych działań z jej strony. dzialne za tworzenie treści publikowanej w ramach
platform społecznościowych powinny dokładnie
Podsumowanie i wnioski analizować humor zawarty w  komunikatach mar-
W czasach, w  których Internet zyskał miano jed- ketingowych. Z jednej strony przekaz powinien być
nego z podstawowych narzędzi marketingu, humor na tyle dosadny, aby zbudować jego humorystycz-
stał się nieodłączną częścią działań promocyjnych ny wydźwięk, z drugiej natomiast powinien być on
zarówno dużych jak i  małych przedsiębiorstw. zgodny z  zasadami moralnymi. Nieumiejętne sto-
Możliwość dotarcia do grup klientów o liczebności sowanie humoru może doprowadzić do poważnych
niespotykanej przed powstaniem platform społecz- strat wizerunkowych i wywołać konieczność zapła-
nościowych sprawiło, że organizacje konkurują ze cenia ogromnych kar finansowych. Potwierdzają
sobą dążąc do maksymalnej oryginalności treści. to przedstawione przykłady marek „Tiger” oraz
Celem tego typu działań jest nie tylko wyróżnie- „Żytnia”, które musiały zmierzyć się z konsekwen-
nie się wśród konkurentów, ale przede wszystkim cjami kampanii opartej na nietrafionym humorze.
zbudowanie trwałej więzi z klientem. Jak wykazał Jak pokazują jednak dotychczasowe sytuacje - kry-
zarówno przegląd literatury jak i  przeprowadzo- zys wizerunkowy, chociaż często bywa brzemien-
na analiza profilu wybranej marki na Facebooku, ny w skutkach, to poprzez podjęcie odpowiednich
jednym z  najskuteczniejszych narzędzi do osią- działań może zostać szybko zażegnany. Niemniej
gnięcia tego celu jest humorystyczne nacechowanie jednak, humor w social media jest zjawiskiem po-
komunikatów. Dzięki zastosowaniu takiej taktyki wszechnym, co coraz częściej skłania organizacje
przedsiębiorca ma możliwość zwiększenia wskaź- do podjęcia tego typu taktyki prowadzenia swoich
ników zaangażowania obserwatorów swojej strony oficjalnych profili. W najbliższych latach można za-
w social media. Jest to bardzo istotny czynnik, gdyż tem spodziewać się dalszego rozwoju marketingu
zaangażowanie to sprzyja budowaniu wokół marki opartego na humorze, co powinno przekładać się
i jej produktów silnej społeczności opierającej się na na wzrost zaangażowania obserwatorów przedsię-
trwałych relacjach pomiędzy marką a jej klientami, biorstw stosujących humor w swojej strategii.
jak również pomiędzy członkami tej społeczno-
ści. Jak wskazują McAlexander, Koenig i Schouten Bibliografia
(2005) jest to wyjątkowo ważny element strategii
marketingowej organizacji, gdyż taka społeczność Alalwan, A. A., Rana, N. P., Dwivedi, Y. K. i Algharabat,
wpływa na zwiększenie lojalności jej członków wo- R. (2017). Social media in marketing: A review and analysis of the
bec marki oraz pobudza w nich chęć do jej wspie- existing literature. Telematics and Informatics, 34(7), 1177–1190,
rania. Regularne stosowanie humoru w  postach doi:10.1016/j.tele.2017.05.008.
pozwala zatem na skuteczne realizowanie celów Ali, N. N. H. i Allan, M. (2017). The Role of Integrated Marketing
marketingowych przedsiębiorstwa. Jak wykazała Communications in Increasing the Efficiency of Internet-based Marke-
analiza strony Polsat Games na Facebooku stoso- ting among Jordanian Consumers. International Journal of Marketing
wanie nawet pojedynczych w skali miesiąca postów Studies, 9(4), 97, doi:10.5539/ijms.v9n4p97.
prezentujących wyłącznie treści humorystyczne Antoniadis, I., Simos, P. i Assimakopoulos, C. (2018).
sprzyja pobudzeniu do interakcji obserwatorów, Factors affecting engagement and reactions of posts in Greek Facebo-
którzy podejmują komunikację z  daną marką tyl- ok brand pages, 1-7, https://www.researchgate.net/publica-
ko sporadycznie. Prowadzi to do wniosku, że posty tion/330676280.
humorystyczne pozwalają na utrzymanie świado- Barney-McNamara, B., Peltier, J., Chennamaneni, P. R.,
i Niedermeier, K. E. (2020). A conceptual framework for under-
standing the antecedents and consequences of social selling: a theoretical
perspective and research agenda, 1-32, doi:10.1108/jrim-05-2020-
0108.

12

13/2021

Barska, A. i Śnihur, J. (2015). The role of Internet in marketing ac- Mohr, J. i Nevin, J. R. (1990). Communication Strategies in Marke-
tivities aimed at Gen Y consumers, based on selected regions of Poland, ting Channels: A Theoretical Perspective. Journal of Marketing, 54(4),
Czech Republic and Slovakia, 189-208, https://www.researchga- 36–51, doi:10.1177/002224299005400404.
te.net/publication/306017712. Monash University. (2018). Targeting Strateg y. Pobrane z ht-
Basri, W. S. (2016). Social Media Impact on Small and Medium En- tps://www.monash.edu/business/marketing/marketing-dic-
terprise: Case Review of Businesses in the Arab World, 1-5, https:// tionary/t/targeting-strategy.
www.researchgate.net/publication/312047156. Nadda, V. K., Dadwal, S. S. i Firdous, A. (2015). Social
Bateson, G. (1976). A Theory of Play and Fantasy, 67-73, http:// Media Marketing, https://www.researchgate.net/publica-
courses.bloodedbythought.org/play/images/7/7e/Bateson%2C_Grego- tion/297056488.
r y_ A _Theor y_of_ Play_ and _ Fantasy.pdf. Nielsen, (2015). 28 września, Global Trust in Advertising.
Brown, M. R., Bhadury, R. K. i Pope, N. K. L. (2010). The Im- Winning strategies for an evolving media landscape (wpis
pact of Comedic Violence on Viral Advertising Effectiveness. Journal of na blogu), https://www.nielsen.com/ssa/en/insights/re-
Advertising, 39(1), 49–66, doi:10.2753/joa0091-3367390104. port/2015/global-trust-in-advertising-2015/.
Chathoth, P. K., Ungson, G. R., Harrington, R. J. i Chan, OEX Cursor, 2020, Jak zrobić kampanię reklamową? – etapy
E. S. W. (2016). Co-creation and higher order customer engagement planowania i tworzenia kampanii reklamowej (wpis na blo-
in hospitality and tourism services. International Journal of Contem- gu), https://oexcursor.pl/baza-wiedzy/jak-zrobic-kampanie-
porary Hospitality Management, 28(2), 222–245, doi:10.1108/ -reklamowa/ (dostęp: 23.03.2021).
ijchm-10-2014-0526. Padley, B. (2013). 5 kwietnia, The Role of Humor in Social
Eisend, M. (2010). How humor in advertising works: A meta-a- Media (wpis na blogu), https://www.socialmediatoday.com/
nalytic test of alternative models. Marketing Letters, 22(2), 115–132, content/role-humor-social-media
doi:10.1007/s11002-010-9116-z Piñeiro-Otero, T. i Martínez-Rolán, X. (2016). Under-
Falkowski, A. i Tyszka, T. (2006). Psychologia zachowań standing Digital Marketing - Basics and Actions. MBA, 37–74,
konsumenckich, 70-73, https://scholar.google.com/citations?u- doi:10.1007/978-3-319-28281-7_2.
ser=MJTYUJMAAAAJ&hl=pl-. Polmos Bielsko-Biała, 2015, O Firmie, http://www.polmos.
Ge, J. i Gretzel, U. (2017). The Role of Humour in Driving Cu- bielsko.pl/o-nas (dostęp: 24.03.2021).
stomer Engagement. Information and Communication Technologies in Shifman, L. (2011). An anatomy of a YouTube meme. New Media
Tourism 2017, 461–474, doi:10.1007/978-3-319-51168-9_33. & Society, 14(2), 187–203, doi:10.1177/1461444811412160.
Gennaro, L. (2020). 31 grudnia, 99+ Mind-Blowing Digital Speck, P. S. (1991). The Humorous Message Taxonomy:
Marketing Statistics (2021) (wpis na blogu), https://wpforms. A Framework for the Study of Humorous Ads. Current Issu-
com/digital-marketing-statistics/. es and Research in Advertising, 13(1-2), 1–44, doi:10.1080/01
Gretzel, U. i Yoo, K. H. (2013). Premises and promises of social 633392.1991.10504957.
media marketing in tourism. In S. McCabe (Ed.),The Routledge Staniszewski, M. (2020). 19 września, Dowcip w reklamie
handbook of tourism marketing, 491-504, https://www.academia. najlepszą platformą dla insightów? (wpis na blogu), https://
edu/14261917. marketingprzykawie.pl/artykuly/dowcip-reklamie-najlepsza-
Hale, A. (2018). “I get it, but it’s just not funny”: Why humour fails, -platforma-dla-insightow.
after all is said and done, 36-61, https://www.researchgate.net/ Stankiewicz, 2013, Przegląd rynku napojów energetycznych w Polsce,
publication/325916253. https://wspieramrozwoj.pl/artykul/101/Przeglad-rynku-na-
Kiang, M. Y. i Chi, R. T. (2001). A framework for analyzing the pojow-energetycznych-w-Polsce.
potential benefits of Internet Marketing, 157-163, http://web.csulb. Suman, I. i G, S. (2015). Internet Marketing Strategies. https://
edu/journals/jecr/issues/20014/paper3.pdf. www.researchgate.net/publication/275344799.
Lynch, O. H. (2002). Humorous Communication: Finding a Place Tafesse, W. (2015). Content strategies and audience response
for Humor in Communication Research. Communication Theory, 12(4), on Facebook brand pages, Marketing Intelligence & Planning,
423–445, doi:10.1111/j.1468-2885.2002.tb00277.x. 927-943, doi: 10.1108/MIP-07-2014-0135.
MacDonald, S. (2021). 3 marca, 38 Social Selling Statistics: Taiminen, H. M. i Karjaluoto, H. (2015). The usage of
How to Master the Art of Social Selling (wpis na blogu), digital marketing channels in SMEs. Journal of Small Business
https://www.superoffice.com/blog/social-selling-statistics/. and Enterprise Development, 22(4), 633–651, doi:10.1108/js-
McAlexander, J., Koenig, H. i Schouten, J. (2005). Building bed-05-2013-0073.
a University Brand Community: The Long-Term Impact of Tankovska, H. (2021). 28 stycznia, Number of global social
Shared Experiences. Journal of Marketing for Higher Education, network users 2017-2025 (wpis na blogu), https://www.
14(2), 61-79, doi:10.1300/J050v14n02_04. statista.com/statistics/278414.
Meyer, J. C. (2000). Humor as a Double-Edged Sword: Four Func- Werner, M. (2016). 19 kwietnia, Niewiedza lub głupota słono
tions of Humor in Communication. Communication Theory, 10(3), kosztuje. 15 000 złotych ugody za mem Żytniej. Za dużo,
310–331, doi:10.1111/j.1468-2885.2000.tb00194.x. w sam raz? (wpis na blogu), https://bezprawnik.pl/mem-zyt-
nia-ugoda-facebook/.

13

Motywowanie pracowni-

ków na pracy zdalnej

Nowa rzeczywistość, w której przyszło nam aktualnie żyć ma wpływ nie tylko na nasze życie
prywatne, ale także na naszą aktywność zawodową. Panująca sytuacja sprawiła, że pracow-
nicy zmienili swoje spojrzenie na pracę. Wielu z nich musiało dostosować przestrzeń domo-
wą oraz wprowadzić nowy rytm dnia. Największym jednak problemem, z którym mierzą się
pracodawcy jest proces motywowania swoich podwładnych. Bez bezpośredniego kontaktu
ze współpracownikami ciężej jest im nadzorować oraz wspomagać w wykonywaniu codzien-
nych obowiązków. Celem tego artykułu jest przedstawienie efektywnych metod motywowa-
nia pracowników pracujących w trybie home office w dobie pandemii.

Kinga Byczkowska Motywowanie jako funkcja zarządzania
Motywowanie pracowników to przede wszystkim proces oraz jedna
[email protected] z funkcji zarządzania, która ma na celu regulowanie zachowań pracow-
ników w taki sposób, aby przyczyniali się oni do osiągania celów przed-
Uniwersytet Ekonomiczny siębiorstwa. Funkcja ta uznawana jest za jedną z najważniejszych, gdyż
w Poznaniu w znaczącym stopniu wpływa na wyniki pracy pracownika. Zachowa-
kierunek: Rachunkowość nie oraz charakter każdego z pracowników jest indywidualny, dlatego
i finanse biznesu tak ważne jest poznanie podwładnych oraz określenie ich wewnętrz-
I rok, II stopień nych motywatorów do pracy. W sytuacji, w której przełożony nie ma
bezpośredniego kontaktu z członkami swojego zespołu, w związku
Opiekun naukowy: z czym nie ma niezbędnych informacji o tym jak kierować poddanymi
dr hab. Kamila Malewska, by ci byli zmotywowani do swojej pracy i gotowi osiągać wymierzone
prof. UEP cele, powstaje problem (Motywowanie pracowników, w: Encyklopedia Za-
rządzania, 2020).
Artykuł recenzowany
Praca zdalna a sposoby motywowania pracowników
Przed wystąpieniem pandemii możliwość pracy zdalnej była traktowa-
na jako jeden z dodatkowych benefitów. Zaledwie niecałe 2% Polaków,
niezależnie od posiadanego stanowiska, pracowało w 100% zdalnie.
Aktualnie ten współczynnik wzrósł do ponad 85%. Znaczna część pra-
cowników spotkała się z możliwością, a w niektórych przypadkach na-
wet przymusem pracy zdalnej. Według badań przeprowadzonych przez
Instytut Gallupa (Hickman i Robinson, 2020) praca w trybie home
office może skutkować wzrostem efektywności pracy pracowników.
Optymalnym czasem, który pracownicy powinni spędzać w domu to
3-4 dni tygodniowo by osiągnąć maksymalizację swojej wydajności.

14

13/2021

Warto jednak pamiętać także o tym, że praca W czasie pandemii zdecydowana większość
zdalna stanowi duże wyzwanie nie tylko dla pra- pracowników odczuwa niepewność co do swojej
cowników, ale także dla samych pracodawców. sytuacji finansowej oraz utrzymania stanowiska.
Skupmy się zatem na początku na aspektach oraz Dobrym pomysłem jest zorganizowanie zatem spo-
motywatorach pozapłacowych, które mają na celu tkania z pracownikami, podczas którego dowiedzą
usprawnienie pracy zdalnej, a także zapewnienie się oni w jakiej kondycji jest przedsiębiorstwo, czy
pracownikom odpowiedniego wsparcia. powinni martwić się o utrzymanie swojego stano-
wiska lub czy przedsiębiorstwo zamierza wycofać
Po pierwsze są to problemy natury technicznej. się z corocznych premii czy też nie. Nagranie krót-
Dla wielu firm oznacza to nieodpowiednie dostoso- kiego wystąpienia zapewni pracownikom spokój
wanie infrastruktury do warunków pracy zdalnej, ducha oraz pewność co do swojej przyszłości w fir-
m.in. brak odpowiedniego sprzętu lub programów. mie (Dirani i in., 2020).
Brak odpowiednich narzędzi do pracy może powo-
dować frustrację pracowników, a co za tym idzie ich Istotnym elementem o jaki należy dbać w dobie
niezadowolenie z pracy oraz spadek motywacji. koronawirusa jest kondycja psychiczna pracowni-
ków. Coraz częściej duże korporacje decydują się
Kolejnym ważnym aspektem zarządzania zespo- na organizację zajęć zdalnych dla pracowników.
łem jest komunikacja ze współpracownikami. Wie- Są to np. zajęcia ruchowe mające na celu zadbanie
le osób w nowej rzeczywistości najbardziej narzeka o zdrowy kręgosłup czy będące chwilą relaksu,
na brak bezpośrednich kontaktów ze znajomymi tak jak joga. Pracodawcy zapewniają także swoim
lub współpracownikami. Wyjścia integracyjne czy pracownikom możliwość konsultacji z psycholo-
zebrania zostały zastąpione telekonferencjami na giem, które mają na celu wsparcie oraz możliwość
platformach. Kluczowa w tej sytuacji jest regularna porozmawiania o swoich obawach oraz lękach
komunikacja, która pozwoli na swobodną wymia- związanych z nową sytuacją (Kniffin i in., 2020).
nę informacji oraz pomysłów. Ważne jest również Spotkania integracyjne zostały zastąpione wspól-
ustalenie harmonogramu czasu pracy członków ze- nymi warsztatami prowadzonymi w formie zdal-
społu, w taki sposób, aby każdy wiedział w jakich nej. Na popularności zyskują warsztaty manualne,
godzinach może kontaktować się ze współpracow- np. tworzenie lasu w słoiku, warsztaty kulinarne
nikami (Hajec, 2020).

Częstotliwość wykonywania pracy zdalnej przed i w trakcie
pandemii COVID-19 (w %)

90 85,6

80

70

60

50 43,4

40 33,9

30

20 16,8
9,2
10 1,9 4 4,6 0,0 0,6
0

5 dni w tygodniu 3-4 dni w tygodniu 1-2 dni w tygodniu kilka dni w miesiącu nie pracowałem/am z

domu

przed pandemią w trakcie pandemii

Wykres 1. Częstotliwość wykonywania pracy zdalnej przez Polaków przed i w trakcie pandemii
COVID-19 (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Hajec, 2020

15

oraz escape ­roomy online (Budgetbee.io, 2020). w jakim stopniu pracownicy mogą załatwiać spra-
Wspólne warsztaty pozwalają pracownikom zapo- wy prywatne w trakcie pracy. W związku z pracą
mnieć o problemach z jakimi muszą mierzyć się na zdalną wielu pracowników żyje w przeświadcze-
co dzień oraz pozwalają na chwilę odpoczynku od niu, że nie należy im się przerwa, a pod telefonem
rutyny, która zawładnęła życiem większości z nas. powinni być przez całą dobę. Takie podejście jest
Pomimo wielu cięć budżetowych warto również szkodliwe zarówno dla naszego zdrowia psychicz-
zapewnić pracownikom szeroki pakiet benefitów, nego, jak i naszej efektywności pracy. W sytuacji gdy
który pozwoli im na oderwanie się od monotonnej pracujemy ponad standardowy czas granica między
rzeczywistości (Artefakt.pl, 2020). życiem prywatnym a zawodowym zaciera się. Klu-
czowe jest, aby umieć oddzielić pracę od obowiąz-
Ważnym motywatorem dla pracowników są ja- ków domowych. Można tego dokonać poprzez ja-
sno określone zasady oraz standardy postępowania sne wyznaczenie godzin spędzonych w pracy oraz
w nowej rzeczywistości. Poza wspomnianym wcze- tych przeznaczonych na obowiązki domowe i życie
śniej harmonogramem pracy członków zespołu prywatne (Caligiuri, De Cieri, Minbaeva, Verbeke
warto wprowadzić zasady dotyczące statusów pracy i Zimmermann, 2020).
oraz informowania o nich. Wiele komunikatorów
stosowanych w korporacjach umożliwia ustawienia Nie należy jednak zapominać o tym, że płaco-
statusu pracy np. telekonferencja, przerwa, zajęty. we motywatory są równie skuteczne w przypadku
Pozwala to na zachowanie i utrzymania porządku home office. Należy pamiętać, że skuteczne mo-
dnia pracy (Sasin, 2020). Warto również ustalić tywowanie pracowników nadal w dużym stopniu

16

13/2021

opiera się na zadawalającym poziomie wynagrodze- możliwości. Na tryb home office zdecydowali się
nia. Dostosowanie pensji do doświadczenia danego przede wszystkim reprezentanci branż nierucho-
pracownika, jego kompetencji oraz stopnia zaan- mości, IT i telekomunikacji oraz usług dla bizne-
gażowania to klucz do zadowolenia podwładnych. su. Warto jednak zaznaczyć, że nie we wszystkich
Osoba, która ma świadomość, że jej praca jest do- branżach możliwe jest wprowadzenie pracy zdalnej
ceniana oraz odpowiednio wynagradzana wykonuje w szerokim zakresie. Przykładami takich branż są
swoją pracę z większym zaangażowaniem oraz ra- m.in. handel, administracja publiczna oraz logisty-
dością. ka. Głównymi barierami wprowadzenia pracy zdal-
nej okazały się brak sprzętu elektronicznego oraz
Płacowe motywatory to jednak nie tylko stałe, brak możliwości pracy z dokumentami lub aktami
satysfakcjonujące wynagrodzenie. Kluczowe jest osobowymi poza terenem firmy (Gazetaprawna.pl,
także docenianie swoich podwładnych na bieżąco 2020).
poprzez podwyżki oraz premie. Pomimo wielu pro-
gramów redukcji kosztów nie należy rezygnować W artykule zdecydowałam się przyjrzeć z bliska
z choćby minimalnych, tzw. inflacyjnych podwy- branży IT, gdyż z roku na rok branża ta zyskuje nie
żek. Pracownik otrzymujący nawet minimalną pod- tylko na popularności, ale także charakteryzuje się
wyżkę czuje się doceniony oraz zmotywowany do coraz większym zapotrzebowaniem na specjalistów.
dalszej pracy (Randstad.pl, 2019). Aktualnie w niemal każdej firmie pracownicy mają
styczność z technologią, a coraz więcej procesów
Co motywuje specjalistów IT jest digitalizowanych. To specjaliści z branży IT
w COVID-owej rzeczywistości? są odpowiedzialni za utrzymanie i wprowadzenie
W czasie pandemii znacząco wzrosło zapotrzebo- systemów informatycznych. Już przed pandemią to
wanie oraz zainteresowanie nowoczesnymi techno- właśnie w branży IT najczęściej mogliśmy spotkać
logiami, które mają na celu ułatwienie funkcjono- się z możliwością pracy zdalnej, dlatego też uwa-
wanie w trybie pracy zdalnej. Od marca 2020 roku żam, że to właśnie pracownicy tej branży w najlep-
na pracę zdalną zdecydowało się blisko 67% firm szym stopniu są w stanie określić zalety oraz wady
w Polsce, które dotychczas nie korzystały z takiej pracy w trybie home office (Boroch, 2020).

17

Pozapłacowe motywatory specjalistów IT

Ciekawe zadania i projekty 82%
Możliwość pracy zdalnej 86%
Elastyczny czas pracy
81%
Możliwość wpływu na projekt, w którym pracuję 75%
Praca w technologii, którą lubię
78%
Praca z najnowszymi technologiami 74%
Szkolenia 74%

Nowoczesne biuro 79%
0% 73%

44% 66%
61%
41%
44% 67%
60%
42%
65%
55%

58%

51%

24%
25%

24%

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

ogółem kobiety mężczyźni

Wykres 2. Pozapłacowe motywatory specjalistów IT

Źródło: Opracowanie własne na podstawie IT-leaders.pl, 2020

Pod koniec ubiegłego roku firma IT- Leaders w ankiecie odpowiada tej obserwowanej na ryn-
wydała raport „Co motywuje specjalistów IT ku pracy. Ponad połowa ankietowanych to osoby
w COVID-owej rzeczywistości?”, w którym opisuje w wieku 25-34 lat, drugą najliczniejszą grupą były
motywatory oraz czynniki mające wpływ na zado- osoby w wieku 35-44 (26% ankietowanych).
wolenie z pracy specjalistów z branży IT. W bada-
niu przeprowadzonym przez e-ankietę udział wzię- W pierwszej części badania pytano o rozwój pra-
ło 725 specjalistów IT z całej Polski (575 mężczyzn, cowników oraz pozapłacowe motywatory. W wy-
140 kobiet oraz 10 osób, które nie wskazały odpo- nikach badania można zaobserwować, że aż 82%
wiedzi). Struktura płci osób, które wzięły udział ankietowanych jest motywowanych poprzez cieka-
we zadania oraz projekty. Uczestniczenie w intere-

Atrakcyjność benefitów pozapłacowych

Catering dostarczany prosto do domu 58% 69%
57%

Abonament na platformy takie jak Netflix czy Spotify 18% 38%
Zdalne zajęcia dla dzieci na czas pracy rodziców 17% 44%
Abonament na treningi sportowe online
Wsparcie psychologiczne dla pracowników 18% 38%
Dodatkowe wskazanie 40% 50%
0% 17% 24%
15%

17%
23%

16%

4%
4%
4%

10% 20% 30% 60% 70% 80%

ogółem kobiety mężczyźni

Wykres 3. Atrakcyjność benefitów pozapłacowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie IT-leaders.pl, 2020

18

13/2021

Preferowany tryb pracy „po pandemii"

sujących oraz pełnych wyzwań 11% 3%
projektach przynosi specjalistom 3%
IT dużo satysfakcji oraz poczu-
cia dumy. Drugim wskazanym
przez pracowników motywato-
rem okazała się możliwość pra-
cy zdalnej (75%), niewiele mniej 8% 47%

głosów uzyskała odpowiedź do-
tycząca elastycznego czasu pra-
cy (74%). W porównaniu do lat
ubiegłych motywatory te zyskały
znacząco na znaczeniu. Pracow- 14%

nicy coraz częściej cenią sobie
możliwość samodzielnego zarzą-
dzania swoim czasem pracy oraz 14%

wyboru godzin pracy najbardziej Tak, w 100% zdalnie Tak, 4 dni w tygodniu Tak, 3 dni w tygodniu
im odpowiadających. Zaskaku- Tak, okazjonalnie
jąco niskim udziałem procento- Tak, 2 dni w tygodniu Tak, 1 dni w tygodniu
wym (44%) charakteryzuje się
Nie, nie chcę pracować zdalnie

natomiast możliwość udziału
w szkoleniach. Na podstawie Wykres 4. Preferowany tryb pracy „po pandemii”
tych wyników można stwierdzić,
Źródło: Opracowanie własne na podstawie IT-leaders.pl, 2020

że specjaliści IT preferują rozwój możliwość otrzymania abonamentu na platformy
poprzez doświadczenie oraz udział w projektach
nad rozwojem poprzez uczestnictwo w standardo- takie jak Netflix czy Spotify. W trakcie wykonywa-
wych szkoleniach. Analizując wyniki ankiety moż- nia pracy zdalnej nie mamy otaczających nas współ-
na także zaobserwować fakt, że kobiety są bardziej pracowników, dlatego wiele osób korzysta z wyżej
zmotywowane poprzez możliwości rozwoju swo- wymienionych platform, m.in. w celu zniwelowania
jej kariery, natomiast mężczyźni cenią sobie pracę otaczającej nas ciszy Pozostałymi wymienianymi
wśród najnowszych technologii oraz związaną bez- przez ankietowanych benefitami były m.in. zdal-
pośrednio z ich zainteresowaniami. ne zajęcia dla dzieci na czas pracy rodziców oraz
Kolejnym aspektem poruszonym w ankiecie jest wsparcie psychologiczne dla pracowników.
ocena benefitów oferowanych przez pracodawców. Trzecią kategorią braną pod uwagę w ankie-
Ponad połowa ankietowanych zdecydowała, że ca- cie było znaczenie oraz ocena efektywności pracy
tering dostarczany prosto do domu jest dla nich zdalnej. Aż 47% specjalistów z branży IT „po pan-
atrakcyjnym rozwiązaniem. Spowodowane może to demii” preferuje pracę w 100% zdalną, natomiast
być faktem, że w wielu firmach dostępne są kan- tylko 3% ankietowanych nie chce w ogóle praco-
tyny, w których oferowane są zestawy śniadaniowe wać zdalnie. Pozostałe 50% osób uważa, że sytu-
oraz obiadowe. W sytuacji, gdy pracownik pracuje acja, w której mogliby pracować zarówno zdalnie,
zdalnie obowiązek przygotowywania posiłków spa- jak i stacjonarnie jest najkorzystniejsza. Pracownicy
da w całości na niego. Warto także podkreślić, że sami chcą decydować kiedy ich obecność w biurze
najwięcej ankietowanych, którzy wybrali ten benefit jest niezbędna, a kiedy lepiej pracować z domu.
jako atrakcyjny to osoby w przedziale 18-34 lat. Czę- Możliwość pracy zdalnej dla wielu pracowników,
sto są to osoby, które jeszcze nie mają własnych ro- a w szczególności osób z dziećmi to duże ułatwie-
dzin, ale utrzymują się i mieszkają same, dlatego też nie w sytuacji, gdy dzieci muszą zostać pod ich sta-
taki benefit byłby dla nich bardzo wygodnym oraz łą opieką. Rozwiązanie to niweluje liczbę absencji`
oszczędnym rozwiązaniem. Kolejnym benefitem, związanych z opieką dzieci oraz liczbę wykorzysta-
który zwrócił uwagę specjalistów branży IT jest nych dni urlopu na żądanie.

19

Podsumowanie Budgetbee.io. (2020). 13 pomysłów na integrację online
i zdalny team building, https://budgetbee.io/blog/integracja-
Podsumowując nowa sytuacja, w której znalazła się -online/ (dostęp: 26.04.2021).
zdecydowana większość pracodawców i pracowni- Caligiuri, P., De Cieri, H., Minbaeva, D., Verbeke, A.,
ków stawia przed nimi wiele wyzwań i przeszkód, i Zimmermann, A. (2020). International HRM insights for
które należy pokonać. Z przedstawionych w niniej- navigating the COVID-19 pandemic: Implications for future
szym artykule badań wynika, że nie zawsze praca research and practice. Journal of International Business
zdalna oznacza spadek efektywności. Oczywiście Studies, 51(5), 697–713.
nagłe przejście pracowników w tryb home office Dirani, K. M., Abadi, M., Alizadeh, A., Barhate, B., Garza,
mogłoby sprawić pracodawcom ogrom problemów R. C., Gunasekara, N., Ibrahim, G., & Majzun, Z. (2020).
oraz spowodować sytuacje kryzysowe. Leadership competencies and the essential role of human
resource development in times of crisis: A response to Co-
Warto jednak pamiętać, że przy pomocy kilku vid-19 pandemic. Human Resource Development Internatio-
wskazówek przełożeni są w stanie zarządzać swoim nal, 23(4), 380–394.
zespołem w taki sposób, by pracownicy byli zmo- Gazetaprawna.pl. (2020). Na pracę zdalną zdecydowały się
tywowani do pracy oraz osiągania celów. Należy przede wszystkim branże: nieruchomości, IT i telekomu-
zatem w nowej rzeczywistości ustalić z podwładny- nikacja, https://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/
mi jasne zasady współpracy oraz granice pomiędzy artykuly/1468862,na-prace-zdalna-zdecydowaly-sie-przede-
życiem prywatnym a zawodowym. Pomimo czę- -wszystkim-branze-nieruchomosci-it-i-telekomunikacja.html
stych ograniczeń budżetowych jakie spowodowała (dostęp: 26.04.2021).
pandemia kluczowym jest aby zadbać o pracowni- Hajec, M. (2020). 6 wskazówek jak motywować pracowników
ków również pod kątem finansowym oraz umoż- zdalnych, https://wynagrodzenia.pl/artykul/6-wskazowek-
liwić szerszy pakiet benefitów. Istotnym aspektem -jak-motywowac-pracownikow-zdalnych (dostęp: 13.03.2021).
motywacji pracowników jest również zapewnienie Hickman A., Robinson J. (2020). Is Working Remotely Ef-
im wsparcia osób dbających o zdrowie psychiczne fective? Gallup Research Says Yes, https://www.gallup.com/
w tak niepewnych czasach. workplace/283985/working-remotely-effective-gallup-resear-
ch-says-yes.aspx (dostęp: 15.03.2021).
Z badań przeprowadzonych przez IT-leaders.pl https://www.instajob.pl/7-powodow-dlaczego-branza-it-jest-
wynika, że pracownicy dostrzegają ogrom pozy- -najlepsza-do-pracy-w-polsce/ (dostęp: 26.04.2021).
tywnych skutków jakie niesie za sobą praca zdal- IT-leaders.pl. (2020). Co motywuje specjalistów IT w CO-
na, np. ograniczenie czasu straconego na dojazd do VID-owej rzeczywistości?, https://it-leaders.pl/covid-raport
biura. Ankietowani cenią sobie elastyczny czas pra- (dostęp: 13.03.2021).
cy oraz możliwość dostosowania godzin pracy do Kniffin, K. M., Narayanan, J., Anseel, F., Antonakis, J.,
swojego harmonogramu. Ashford, S. P., Bakker, A. B., Bamberger, P., Bapuji, H.,
Bhave, D. P., Choi, V. K., Creary, S. J., Demerouti, E., Flynn,
Pandemia zmieniła wiele w codziennym życiu F. J., Gelfand, M. J., Greer, L. L., Johns, G., Kesebir, S., Kle-
oraz w dużym stopniu wpłynęła na to, jak będzie in, P. G., Lee, S. Y., … Vugt, M. van. (2020). COVID-19 and
wyglądać praca po jej zakończeniu. Można zatem the workplace: Implications, issues, and insights for future
założyć, że praca w trybie home office nie będzie research and action. American Psychologist, 76(1), 63–77.
traktowana już wyłącznie jako dodatkowy benefit, Motywowanie pracowników (hasło), W : Encyklopedia Zarzą-
ale zostanie na dłużej w pełnym bądź zmniejszo- dzania, 2020.
nym wymiarze czasu. Randstad.pl. (2019). Płacowe i pozapłacowe motywowanie
pracowników. Jakie metody warto zastosować w przedsię-
Bibliografia biorstwie?, https://www.randstad.pl/strefa-pracownika/
praca-na-co-dzien/placowe-i-pozaplacowe-motywowanie-
Artefakt.pl. (2020). Skuteczne motywowanie pracowników -pracownikow-jakie-metody-warto-zastosowac-w-przedsie-
na home office, https://www.artefakt.pl/blog/sem/skutecz- biorstwie/
ne-motywowanie-pracownikow-na-home-office (dostęp: Sasin, M. (2020). Motywowanie pracowników w pracy
13.03.2021). zdalnej home office, https://www.ark-doradztwo.pl/czytel-
Boroch M. (2020). 7 Powodów, Dlaczego Branża IT Jest nia/motywowanie-pracownikow-w-pracy-zdalnej/ (dostęp:
Najlepsza Do Pracy W Polsce, 13.03.2021).
Randstad. Płacowe i pozapłacowe motywowanie pracowni-
ków. Jakie metody warto zastosować w przedsiębiorstwie?,
https://www.randstad.pl/strefa-pracownika/praca-na-co-
-dzień/płacowe-i-pozapłacowe-motywowanie-pracowników-
-jakie-metody-warto-zastosować-w-przedsiębiorstwie/

20

13/2021

W kierunku zrównoważonego
międzynarodowego podziału
pracy

Pomimo niepodważalnych osiągnięć w zakresie poprawy warunków życiowych ludności, nie-
skrępowany wolny rynek generuje pewne zawodności, wśród których ostatnio często zwraca
się uwagę na występowanie negatywnych kosztów zewnętrznych, nieujmowanych w cenach
produktów (Rogall, 2010, s. 64-65). Koszty te są bowiem eksternalizowane i ponoszone przez
środowisko naturalne, co z kolei przyczynia się do narastania problemów ekologicznych, kli-
matycznych a także politycznych (Klein, 2020, s. 65). Celem artykułu jest określenie możli-
wości i sposobów oddziaływania na bardziej zrównoważony międzynarodowy podział pracy
poprzez uwzględnienie kosztów środowiskowych w ekonomicznej wycenie dóbr.

Marceli Hązła Skutki uboczne wzrostu natomiast strumień odpadów
gospodarczego powstających w  wyniku proce-
[email protected] sów produkcyjnych; zarówno
Punktem przełomowym, któ- w  postaci zanieczyszczeń jak
Uniwersytet Ekonomiczny ry zapoczątkował współczesną i  emisji dwutlenku węgla oraz
w Poznaniu dyskusję na temat szkodliwości ciepła do atmosfery (Meadows,
kierunek: Międzynarodowe efektów zewnętrznych działal- Randers & Meadows, 2004, s.
stosunki gospodarcze ności gospodarczej była publi- 53). Przyczynia się to z  kolei
I rok, II stopień kacja Klubu Rzymskiego, Gra- do zachwiania równowagi eko-
nice wzrostu. Autorzy, nawiązując systemów, co powoduje dalsze
Koło naukowe: do immanentnej cechy kapitali- konsekwencje jak wymieranie
Związek Maklerów i Doradców, zmu w  postaci dążenia do cią- gatunków zwierząt i  roślin, ja-
SKN TRADE FAIR głej ekspansji podkreślali w niej łowienie gruntów rolnych czy
konsekwencje takiego stanu rze- też podwyższanie się poziomu
Opiekun naukowy: czy dla środowiska naturalnego. mórz. Jako, że historycznie na-
dr hab. Justyna Majewska, W ich ujęciu, najważniejszym tura traktowana była jako ze-
prof. UEP zagrożeniem nie jest skończo- wnętrzne źródło surowców,
ność zasobów – w tym zakresie w  pewnym sensie przeciwstaw-
Artykuł recenzowany postęp techniczny rzeczywiście ne i wrogie wobec świata ludzi,
oferuje mnogość rozwiązań racjonalnym ekonomicznie po-
umożliwiających korzystanie dejściem było jej przedmioto-
z substytutów dla nieodnawial- we traktowanie oraz swobodne
nych surowców. Głównym wy- wykorzystywanie (Hickel, 2020,
zwaniem dla ludzkości jest s. 75). Niemniej z  tego właśnie

21

względu wraz z gwałtownym wzrostem liczby lud- kwencjami zostały do tej pory zaniedbane. W 2015
ności oraz wartości PKB na świecie od czasów r. opublikowano raport mający na celu oszacowanie
rewolucji przemysłowej, środowisko naturalne za- zewnętrznych ograniczeń planety ( planetary bounda-
częło padać ofiarą „tragedii wspólnego pastwiska” ries) i stopnia ich naruszenia przez ludzkość – oka-
(Hardin, 1968). zało się, że w zaproponowanym modelu spośród 9
wyszczególnionych granic, przekroczone zostały
Wzrost gospodarczy oparty na procencie składa- już 4 (Attenborough 2021, s. 123-125). Skala uży-
nym jest niezwykle interesującym mechanizmem. cia nawozów sztucznych, spadku bioróżnorod-
Stopa wzrostu w wysokości 1,6% na przestrzeni roku ności, przekształcenia gruntów w  tereny uprawne
jest ledwo dostrzegalna, jednak przy utrzymaniu tego oraz zajścia szeroko rozumianych zmian klima-
tempa gospodarka podwaja swoją wartość w  ciągu tycznych już teraz może nieść poważne negatyw-
45 lat. A właśnie na taką wysokość szacuje się średnią ne konsekwencje dla społeczeństwa, a  do progu
stopę wzrostu światowej gospodarki od rozpoczęcia wyznaczającego możliwości absorpcyjne planety
rewolucji przemysłowej (Piketty, 2015, s. 97). Wykres zbliża się także stopień zakwaszenia oceanów oraz
wartości światowego PKB na przestrzeni ostatnich zanieczyszczenia powietrza (Jackson 2017, s. 17-18).
2000 lat pozwala zobrazować skalę, jaką przybrała Model ten nie wyznacza oczywiście twardych gra-
obecnie działalność człowieka na Ziemi w porówna- nic, po przekroczeniu których nastąpi klimatyczna
niu ze światem przedindustrialnym (rys. 1). katastrofa i  zagłada ludzkości. Podkreśla jednak
wysoki stopień bezwładności złożonych systemów,
Choć osiągnięcie obecnego poziomu dochodów a co za tym idzie przesunięcie czasowe skutków po-
oznacza, że obecnie mniejszy niż kiedykolwiek dejmowanych działań. Dlatego też chcąc zapewnić
wcześniej w  historii odsetek ludności skazany jest przyszłym pokoleniom możliwości rozwoju i  ko-
na ubóstwo (Rosling, 2018, s. 63), to nie można rzystania z dobrodziejstw planety Ziemi, ludzkość
także zapomnieć o ścisłej korelacji pomiędzy wzro- powinna zacząć działać natychmiast. Model ogra-
stem PKB a emisją zanieczyszczeń oraz zużyciem niczeń planetarnych ma więc na celu zwrócić uwagę
surowców (Gates, 2021, s. 12). I tak, jak wzrost go- na dotychczas pomijaną problematykę i  służyć za
spodarczy był najprawdopodobniej najważniejszym sygnał alarmowy.
tematem zainteresowań ekonomistów w XX w., to
zagadnienia związane z  jego negatywnymi konse-

Rysunek 1. Wartość światowego PKB na przestrzeni 2000 lat w cenach stałych z 2011 r.

Źródło: Our World in Data 2021

22

13/2021

Przyczyny zawodności rynku w zakresie nie wielu kosztów zewnętrznych działalności go-
ochrony środowiska naturalnego spodarczej, co przejawiało się zazwyczaj w pogwał-
ceniu zasad zrównoważonego rozwoju, przekreśla-
Pomocą w zrozumieniu przyczyn nadmiernej eks- jąc możliwości zaspokojenia potrzeb następnych
ploatacji środowiska naturalnego służy dorobek pokoleń (Brundtland Commission, 1987; Meadows
Elinor Ostrom (2013, s. 150-151), która opisała me- i inni, 2004, s. 254):
chanizm „zawładnięcia” dóbr niczyich. Bez nad- • zużycie surowców odnawialnych przekraczało
zoru odpowiednich instytucji powołanych w  celu
utrzymania eksploatacji zasobów w ryzach ich moż- ich naturalne możliwości regeneracyjne,
liwości regeneracyjnych, ekonomicznie racjonalnym • zużycie surowców nieodnawialnych przekracza-
podejściem dla podmiotów z  nich korzystających
staje się ich jak najintensywniejsze wykorzystanie. ło tempo rozwoju ich substytutów,
Można to było zaobserwować szczególnie w przy- • emisja zanieczyszczeń przekraczała możliwości
padku dwóch okresów w historii ludzkości; ery ko-
lonializmu oraz globalizacji następującej od lat 90., absorpcyjne planety Ziemi.
kiedy kraje rozwijające się zaczęto traktować jako Specjalizacja w produkcji i eksporcie nisko prze-
źródło tanich surowców i siły roboczej, wymuszając tworzonych dóbr i surowców oparta jest zatem na
na nich specjalizację w eksporcie nisko przetworzo- niewłaściwie zidentyfikowanej przewadze konku-
nych dóbr (Hickel, 2020, s. 94-95). Aż do dziś wiele rencyjnej, co w świetle artykułu przyczynia się do
z  nich boryka się z  niedostateczną dywersyfikacją narastania problemu niezrównoważonego między-
struktury eksportu, a w skrajnych przypadkach su- narodowego podziału pracy. Nieuwzględnianie
rowce stanowią ich niemal jedyny produkt ekspor- społecznych i ekologicznych kosztów zewnętrznych
towy. Przykładowo, w 2019 r. miedź odpowiadała w  cenach dóbr oznacza bowiem sprzedawanie ich
za 76% całkowitego eksportu Zambii (OEC, 2021a) poniżej kosztów całkowitych powstających w  go-
oraz 53% eksportu Chile (OEC, 2021b). spodarce narodowej i światowej.
Powoduje to wykształcenie się nadmiernego
Jednakże wspomniana niska cena surowców oka- popytu, co zobrazowano na rys. 2. W przypadku
zała się tak naprawdę niemożliwą do utrzymania eksternalizacji kosztów zewnętrznych na środowi-
w  długim okresie ułudą. Postrzeganie środowiska gsszkdąoyccepej on5pa€y/ltilt,rnadaororcpoeypnęynaprfo2tośwnw ieewj yosspdoapkdooawścziie cd1en€n/iyol,ppz1 owxdy1cnzdoaos-
naturalnego jako oderwanego od świata ludzkiego kxo2.szStkyuśtrkoiedmowjieskstowbełęsdąnparzaelonkoasczjoanzeamso.biónw. n, agdpyoż-
źródła dóbr niczyich umożliwiło eksternalizację na

Rysunek 2. Krzywa popytu na ropę naftową z uwzględnieniem kosztów środowiskowych

Źródło: Rogall 2010, s. 65

23

datników oraz przyszłe pokolenia (Rogall, 2010, niania kosztów środowiskowych w cenach produk-
s. 64-65). Szczególnie drugi przypadek skłania do tów. Tę problematykę poruszał już na początku
refleksji natury moralnej. Wykorzystywany często XX  w. Arthur Pigou (2013), proponując wprowa-
w ekonomii mechanizm dyskontowania przyszłości dzenie „podatku od błędnej alokacji”, mającego za-
oznacza w  tym przypadku dyskrecjonalne stwier- wrzeć negatywne koszty zewnętrzne procesów pro-
dzenie, że dobrobyt przyszłych pokoleń jest wart dukcji w cenie dóbr. Oznaczałoby to przestrzeganie
mniej od dobrobytu pokoleń obecnych (Karbow- zasad zrównoważonego rozwoju, jako że koszty
ski, 2016, s. 32). Ryszawska (2014, s. 196-197) nazy- zewnętrzne byłyby w pełni rekompensowane przez
wa taką sytuację „gospodarką nadmiaru”, gdzie te- wydatki na ochronę środowiska. Ówcześnie proble-
raźniejszość jest niejako kupowana na kredyt, oraz mem był jednak brak dostępu do odpowiednich da-
podkreśla konieczność jej transformacji w bardziej nych statystycznych pozwalających na wiarygodne
zrównoważoną „gospodarkę umiaru”. obliczenie wartości „plecaka ekologicznego” (ecologi-
Koszty zewnętrzne a międzynarodowy cal footprint) produktu (Rogall, 2010, s. 38).
podział pracy
Obecnie jest to już wykonalne – zajmuje się tym
Do tej pory nie powstała jeszcze jednolita wizja organizacja non-profit Global Footprint Network
rozwiązań problemów związanych z  nadmierną (2021). Według jej obliczeń, w 2019 r. wykorzysta-
eksploatacją środowiska naturalnego i  niezrówno- nie zasobów, czyli zużycie surowców odnawial-
ważonym międzynarodowym podziałem pracy. nych, nieodnawialnych oraz emisja zanieczysz-
Niemniej, w  przypadku pierwszego zagadnienia czeń i  gazów cieplarnianych (material footprint) na
punktem wyjścia zdaje się być kwestia nieuwzględ- świecie przekroczyło możliwości regeneracyjne
planety o  70%. Powszechnie używanym sposo-
bem przedstawiania tej prawidłowości stał się tak

Rysunek 3. Dzień Długu Ekologicznego w latach 1970-2020

Źródło: Earth Overshoot Day, 2021

24

13/2021

zwany Dzień Długu Ekologicznego (Overshoot Day). także ściśle powiązane z dotychczasową nadmierną
Obrazuje on moment, w którym ludzkość przekra- eksploatacją środowiska naturalnego. Pomimo nie-
cza możliwości regeneracyjne planety, podczas gdy podważalnych zalet w  zakresie zwiększania efek-
pozostała część roku przyczynia się do narastające- tywności alokacji kapitału oraz dostępności dóbr na
go zadłużenia ekologicznego (rys. 3). Znamienna całym świecie, procesy globalizacyjne nasiliły nara-
może wydać się obserwacja, że pomimo gwałtow- stanie nierówności rozwojowych między krajami.
nego ograniczenia stopnia działalności gospodar- Choć w skali globu zaobserwowano przyrost korzy-
czej w 2020 r. w związku z pandemią koronawiru- ści netto, to większość z nich przypadła krajom roz-
sa, dzień długu ekologicznego przypadł zaledwie winiętym, podczas gdy wiele krajów rozwijających
miesiąc później niż rok wcześniej – pozwala to zi- się okazało się „przegranymi” (Rodrik, 2012, s. 56-
lustrować skalę nadmiernego wykorzystania świa- 59). Międzynarodowy podział pracy w klasycznym
towych zasobów. ujęciu Heckschera-Ohlina w  połączeniu ze wspo-
mnianym wcześniej mechanizmem eksternalizacji
Wciąż pozostaje jednak pytanie o sposób, w jaki kosztów zewnętrznych produkcji na środowisko na-
należałoby uwzględniać koszty środowiskowe turalne poskutkował nadmierną specjalizacją kra-
w cenach produktów. Ruch konsumencki Fairtrade jów rozwijających się w  eksporcie surowców oraz
International (2021) odwołuje się do poczucia spra- zapewnianiu reszcie świata taniej siły roboczej. Pa-
wiedliwości społecznej, promując zrównoważony radoksalnie, niekiedy doprowadzało to do sytuacji
handel zapewniający godne wynagrodzenia dla lose-lose, jako że offshoring wielu miejsc pracy z państw
drobnych producentów znajdujących się na samym rozwiniętych stanowił nie tyle ich przeniesienie, co
początku globalnych łańcuchów wartości. Niemniej likwidację, biorąc pod uwagę niską jakość ich za-
dla zdecydowanej większości konsumentów zakup mienników (Stiglitz, 2020, s. 120-128). W efekcie
konwencjonalnych dóbr o niższej cenie wciąż pozo- zarówno z jednej (merkantylistyczne postulaty poli-
staje ekonomicznie racjonalnym wyborem. Wartość tyków pokroju Donalda Trumpa) jak i drugiej (pro-
przychodów pochodzących z produktów Fairtrade tekcjonistyczne praktyki państw azjatyckich) strony
wyniosła więc w  2018 r. zaledwie 9,8 mld. € (Sta- można było zaobserwować zaostrzanie się narracji
tista, 2021a), co stanowi około pół promila udziału i oddalanie od konstruktywnej rozmowy.
w  całkowitym światowym wolumenie sprzedaży
w handlu detalicznym, wynoszącym prawie 20 bln € Ku global governance?
(Statista, 2021b). Chcąc nawiązać do „zmniejszania się świata”
w  kontekście efektów globalizacji (Grzybowska,
Drugie zagadnienie w postaci bardziej zrówno-
ważonego międzynarodowego podziału pracy jest

25

2013, s. 17) można powiedzieć, że obecnie stał się inspirację dla krajów w  różnych częściach świata.
on na tyle mały, że należy zacząć go traktować jako Kraje ASEAN (2019, s. 2) zdają się podążać po-
jednolity, zamknięty system, w którym środowisko dobną ścieżką integracyjną, intensyfikując wymia-
naturalne jest nie tyle dobrem niczyim, co dobrem nę handlową pomiędzy krajami członkowskimi,
wspólnym – wspólnym dla całej ludzkości. Kwestia przy zachowaniu większej siły negocjacyjnej wobec
internalizacji negatywnych kosztów zewnętrznych państw trzecich. Wyjątkowo korzystnym efektem
stanowi problematykę potrzebującą swego rodzaju regionalnej integracji jest także skracanie świato-
instytucjonalizacji. Będzie to oznaczało koniecz- wych łańcuchów dostaw i  średniej drogi pokony-
ność wypracowania wspólnego, międzynarodowe- wanej przez produkty, dzięki czemu ogranicza się
go stanowiska przypominającego global governance zarówno zużycie surowców, jak i emisję dwutlenku
w zakresie zarządzania globalizacją, celem ograni- węgla (Hickel, 2020, s. 108-110). W tym kontekście
czania jej negatywnych efektów. warto również wspomnieć o  pozytywnym wpły-
wie inicjatyw oscylujących wokół pojęcia patrioty-
W ramach współpracy międzynarodowej mogła- zmu gospodarczego. Z jednej strony pomagają one
by więc zostać utworzona ponadnarodowa organi- utrzymać wartościowe miejsca pracy, przeciwdzia-
zacja zajmująca się opracowywaniem metodologii łając płacowemu „wyścigowi w  dół”. Z drugiej,
wyliczania wartości plecaka ekologicznego oraz wspierają zrównoważony rozwój rodzimych go-
wliczania go w  ceny produktów. Tym sposobem spodarek, zapobiegając ich nadmiernej specjalizacji
przywrócono by informacyjną funkcję cen, jako że w  eksporcie nisko przetworzonych dóbr i  surow-
zaczęłyby one uwzględniać wszystkie koszty pono- ców (Kaleta, 2017, s. 33).
szone przez gospodarkę w procesie produkcyjnym.
Ostrom (2013, s. 126) podkreśla, że instytucje two- Niektórzy wskazują wręcz połączenie regionalnej
rzone na potrzeby zarządzania wspólnymi zasoba- integracji z global governance jako najbardziej prawdo-
mi powinny charakteryzować się m. in. jasno zde- podobną strukturę areny międzynarodowej w przy-
finiowanymi granicami działalności, możliwością szłości (Kissinger, 2017, s. 16-17; Kuźniar, 2019, s.
nakładania progresywnych sankcji oraz posiadać 9). Tego rodzaju dwupoziomowy porządek między-
mechanizmy rozwiązywania konfliktów. Krokiem narodowy umożliwiłby bowiem zarówno zarządza-
w dobrym kierunku jest więc przykładowo rozwija- nie najważniejszymi dla ludzkości problemami na
nie rynku zezwoleń na emisję dwutlenku węgla czy poziomie globalnym, jak i ułatwił regionom bardziej
też zobowiązanie Unii Europejskiej do osiągnięcia zrównoważony i sprawiedliwy rozwój uwzględniają-
zerowej emisji do 2050 r. cy wszystkie koszty powstające w gospodarce w ce-
nach produktów, dzięki zachowaniu zbalansowane-
Atutem tego podejścia jest jego kompatybilność go układu sił ekonomiczno-politycznych (Bartosiak,
z regionalną integracją. Trafnego spostrzeżenia do- 2019, s. 28-29; Kołodko, 2020, s. 263).
konuje tu Hausner (2019, s. 242-244). Proponuje
model „wysp i archipelagów”, pomagający zobrazo- Podsumowanie
wać problematykę niezrównoważonych sił graczy Wzrost gospodarczy wiąże się z  występowaniem
na arenie międzynarodowej oraz ich stref wpły- szeregu skutków ubocznych. W świetle artykułu,
wów. W jego ujęciu, słabsze państwa („wyspy”) kluczowym z nich jest nadmierne wykorzystanie za-
powinny podążać ścieżką regionalnej integracji (łą- sobów w procesach produkcyjnych, w tym emisja za-
czyć się w „archipelagi”), by móc przeciwstawić się nieczyszczeń i gazów cieplarnianych. Ze względu na
wpływom ze strony najsilniejszych państw („konty- nieujmowanie kosztów zewnętrznych w cenach pro-
nentów”) jak Stany Zjednoczone czy Chiny. W ten duktów, są one przenoszone na środowisko natural-
sposób będą w  stanie zapewnić swoim członkom ne, co sprawia że skutki uboczne wzrostu nie są kom-
bardziej zrównoważony, dopasowany do ich po- pensowane w procesach rynkowych, a wiele dóbr jest
trzeb i możliwości rozwój. Kołodko (2020, s. 232) nieadekwatnie wycenionych. W konsekwencji mamy
uważa regionalną integrację za najlepszy sposób dla do czynienia z  niezrównoważonym międzynarodo-
zarządzania procesami globalizacyjnymi, wskazując wym podziałem pracy, jako że wiele krajów rozwija-
na dotychczasowe sukcesy Unii Europejskiej w za- jących się koncentruje się na niewłaściwie zidentyfi-
kresie wspierania rozwoju regionalnego, stanowiące

26

13/2021

kowanej przewadze konkurencyjnej, specjalizując się Karbowski, A. (2016). Ekonomia o społecznych stopach
w eksporcie surowców i nisko przetworzonych dóbr. dyskonta: od Sena do ekonomii behawioralnej. W: Sulejewicz,
Jednym z rozwiązań tego problemu mogłoby zatem A. (red.), Etyczno-ekonomiczna myśl Amartyi K. Sena (s. 27-46).
stać się powołanie ponadnarodowej instytucji zajmu- Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
jącej się opracowywaniem metodologii wyliczania Kissinger, H. (2017). Porządek światowy. Wołowiec: Wydawnic-
wartości plecaka ekologicznego oraz wliczania go two Czarne.
w ceny produktów. Przywróciłoby to więc informa- Klein, N. (2020). To zmienia wsz ystko. Kapitalizm kontra klimat.
cyjną rolę cen i umożliwiło zarówno bardziej racjo- Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
nalne jak i zrównoważone gospodarowanie zasoba- Kuźniar, R. (2019). Porządek międz ynarodowy. Perspektywa ontolo-
mi w krajach rozwijających się. Pomysł ten wpisałby giczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
się także w światowe trendy zarządzania globalizacją Kołodko, G. W. (2020). Od ekonomicznej teorii do politycznej
poprzez global governance i regionalną integrację. Nad- praktyki. Warszawa: Poltext.
mierne wykorzystanie zasobów i niezrównoważony Meadows, D., Randers, J., Meadows, D. (2004). Limits to
międzynarodowy podział pracy w  obliczu zgloba- Growth: The 30 Year Update. Vermont: Chelsea Green Publish-
lizowanej gospodarki światowej nie są już bowiem ing Company.
wyłącznie problemami jednej ze stron wymiany han- Observatory of Economic Complexity. (2021a). Country
dlowej, ale dotykają całej ludzkości. Profile: Zambia. Pobrane 16.03.2021 z: https://oec.world/en/
profile/country/zmb?depthSelector1=HS2Depth
Bibliografia Observatory of Economic Complexity. (2021b). Country Profi-
le: Chile. Pobrane 16.03.2021 z: https://oec.world/en/profile/
Association of Southeast Asian Nations. (2019). Factsheet on country/chl?depthSelector1=HS2Depth
ASEAN Economic Community 2019. Jakarta: ASEAN Secretariat. Ostrom, E. (2013). Dysponowanie wspólnymi zasobami. Warszawa:
Attenborough, D. (2021). Życie na naszej planecie. Poznań: Wolters Kluwer.
Wydawnictwo Poznańskie. Our World in Data. (2021). World GDP over
Bartosiak, L. (2019). Przeszłość jest prologiem. Warszawa: the last two millennia. Pobrane 13.03.2021
Zona Zero. z: https://ourworldindata.org/grapher/
Brundtland Commission. (1987). Our Common Future. Oxford: world-gdp-over-the-last-two-millennia?tab=chart&region=-
Oxford University Press. World
Earth Overshoot Day. (2021). Past Earth Overshoot Days. Pigou, A. (2013). The Economics of Welfare. London: Pal-
Pobrane 14.03.2021 z: https://www.overshootday.org/new- grave Macmillan.
sroom/past-earth-overshoot-days/ Piketty, T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Warszawa: Wydaw-
Fairtrade International. (2021). How Fairtrade works. Pobrano nictwo Krytyki Politycznej.
14.03.2021 z: https://www.fairtrade.net/about/how-fairtra- Rodrik, D. (2012). The Globalisation Paradox: Democracy and the
de-works Future of the World Economy. Oxford: Oxford University Press.
Gates, B. (2021). Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej. War- Rogall, H. (2010). Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria
szawa: Wydawnictwo Agora. i praktyka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Global Footprint Network. (2021). Ecological Footprint. Po- Rosling, H. (2018). Factfulness. Poznań: Media Rodzina.
brane 14.03.2021 z: https://www.footprintnetwork.org/our- Ryszawska, B. (2016). Zielona transformacja gospodarki jako
work/ecological-footprint/ droga do gospodarki umiaru. W: Pach, J., Kowalska, K.,
Grzybowska, A. (2013). Globalizacja – szanse i zagrożenia. Szyja, P. (red.), Ekonomia umiaru: realna perspektywa? Nowy
Studia Ekonomiczne, (139), s. 10-19. paradygmat Grzegorza Kołodko (s. 187-204). Warszawa: Wydaw-
Hardin, G. (1968). The Tragedy of the Commons. Science, nictwo Naukowe PWN.
162(3859), s. 1243-1248. Statista. (2021a). Revenue of Fairtrade International products world-
Hausner, J. (2019). Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania. wide from 2004 to 2018. Pobrane 14.03.2021 z: https://www.
Warszawa: Wydawnictwo Nieoczywiste. statista.com/statistics/271354/revenue-of-fair-trade-product-
Hickel, J. (2020). Less is More: How Degrowth Will Save the s-worldwide-since-2004/
World. London: Random House. Statista. (2021b). Total retail sales worldwide from 2018 to 2022.
Jackson, T. (2017). Prosperity without growth. New York: Rout- Pobrane 14.03.2021 z: https://www.statista.com/stati-
ledge. stics/443522/global-retail-sales/
Kaleta, D. (2017). Marka “Made in Poland”. Challenger, (6), Stiglitz, J. E. (2020). Ludzie chcą z ysku, nie wyz ysku. Warszawa:
s. 31-37. Wydawnictwo Naukowe PWN.

27

Modele podatku
cyfrowego

Rynek cyfrowy to sektor gospodarki charakteryzujący się znacznym tempem wzrostu (Mar-
ton, 2020). Nowe modele biznesowe oraz rosnące przychody cyfrowych gigantów technolo-
gicznych ożywiły publiczną debatę dotyczącą opodatkowania gospodarki cyfrowej. Celem
niniejszego artykułu jest przedstawienie proponowanych i funkcjonujących modeli podatku
cyfrowego, a także wskazanie jego skutków ekonomicznych.

Szymon Mamajek Cyfryzacja gospodarki 2025  r. ma on odpowiadać za
jako wyzwanie dla ponad 12% produktu krajo-
[email protected] polityki podatkowej wego brutto (PKB). Ponadto
szacuje się, że obecnie ponad
Uniwersytet Ekonomiczny Czwarta rewolucja przemysło- 50 procent polskiego PKB jest
w Poznaniu wa oraz związany z nią rozwój zależne od przepływu danych
kierunek: Finanse, audyt, technologii informatycznych, elektronicznych (Jarco, 2019).
inwestycje w tym internetu czy tzw. tech-
I rok, II stopień nologii chmurowych, na stałe Jedną z konsekwencji cy-
zmieniły światowy obraz spo- fryzacji jest powstawanie no-
Opiekun naukowy: łeczno-gospodarczy. Trzon wych modeli biznesowych,
dr Aneta Kaczyńska szybko rozwijającej się cyfrowej które umożliwiają operującym
gospodarki stanowią firmy ope- w przestrzeni cyfrowej przed-
Koło naukowe: rujące w przestrzeni cyfrowej. siębiorstwom wielonarodowym
SKN TAX Ich produkty oraz usługi nazy- (tzw. cyfrowym korporacjom)
wa się platformami cyfrowymi osiąganie bardzo dużych przy-
Artykuł recenzowany ze względu na wykorzystywanie chodów w poszczególnych
wielostronnych interfejsów cy- państwach bez jakiejkolwiek fi-
frowych – tj. oprogramowania zycznej obecności na ich teryto-
umożliwiającego użytkowni- rium (brak nieruchomości, brak
kom interakcję z innymi użyt- pracowników) oraz bez przypi-
kownikami tego oprogramowa- sywania tych przychodów jako
nia, np. strony internetowej czy osiągniętych w danych pań-
aplikacji mobilnej (Zygmuntow- stwach (Szczepański, 2020, s.
ski, Chojecka i Roy 2020, s. 8, 2). Tradycyjnie, przedsiębiorca
43). Wartość rynku cyfrowego z państwa A sprzedaje swoje
w Unii Europejskiej (UE) sza- produkty lub usługi odbiorcom
cuje się na ponad 400 mld euro w państwie B za pośrednictwem
(Marton, 2020), a w Polsce do obecnego tam dystrybutora (np.
zagranicznego zakładu, pod-

28

13/2021

Rysunek 1. Tworzenie wartości na rynku cyfrowym

Źródło: opracowanie na podstawie (KPMG, 2018).

miotu powiązanego lub podmiotu niezależnego). a opodatkowano razem z pozostałymi dochodami
W takim modelu przedsiębiorca tworzy wartość Wydawcy w państwie A.
i opodatkowuje ją w państwie A, a jego dystrybu-
tor tworzy wartość i opodatkowuje ją w państwie B. Wskazuje się również na związek rynku cyfro-
Z kolei w gospodarce cyfrowej wartość jest najczę- wego z agresywnym planowaniem podatkowym
ściej kreowana z wykorzystaniem oprogramowania, i unikaniem opodatkowania. W odróżnieniu od
danych o użytkownikach oraz informacji, co czy- firm tradycyjnych, kluczowymi aktywami dla grup
ni proces jej tworzenia bardziej skomplikowanym kapitałowych operujących w przestrzeni wirtualnej
i podatnym na rozdzielenie miejsca powstania war- są bardzo trudne do wyceny wartości niematerial-
tości od miejsca jej opodatkowania (Komisja Euro- ne i prawne, takie jak programy komputerowe, bazy
pejska, 2018a). danych, algorytmy czy znaki towarowe, które mogą
być razem z zyskami łatwo przenoszone do atrak-
Tworzenie wartości na rynku cyfrowym obrazu- cyjnych dla cyfrowej korporacji jurysdykcji podat-
je rysunek 1. Przedstawia on przykładowy model, kowych (Szczepański, 2020, s. 2; Zygmuntowski,
w którym Wydawca Cyfrowy z siedzibą w państwie Chojecka i Roy, 2020, s. 12). Ponieważ aktywa te
A zarządza stworzoną platformą z dostępem do najczęściej reprezentują wartość wyłącznie dla da-
treści cyfrowych. Użytkownicy z państwa D po- nego przedsiębiorstwa, nie jest możliwe zastosowa-
bierają treści z serwera i wchodzą z tymi treściami nie standardowych mechanizmów ceny rynkowej
w interakcje, udostępniając Wydawcy dane o swo- przy weryfikacji cen transferowych. Z obliczeń
ich preferencjach, które to umożliwiają świadczenie Komisji Europejskiej wynika, że firmy sektora go-
usługi reklamowej dla Reklamodawcy z państwa E. spodarki cyfrowej charakteryzują się znacznie niż-
Wydawca, poprzez stworzenie platformy cyfrowej, szą efektywną stopą opodatkowania niż tradycyjne
niewątpliwie wytworzył pewną wartość i opodat- przedsiębiorstwa (Makowska, 2019). Wójcik (2020)
kował ją w państwie swojej rezydencji podatkowej. wskazuje, że widocznym przykładem erozji podsta-
Podnoszony w debacie publicznej problem doty- wy opodatkowania w podmiotach rynku cyfrowego
czy wartości ekonomicznych, które w przykłado- jest polski rynek reklamy internetowej. Według sza-
wym modelu wytworzono w państwach D oraz E, cunków polskie oddziały firm Facebook oraz Go-

29

ogle kontrolują aż 50 procent tego rynku, wycenia- żej wymienionych rodzajów działalności cyfrowej
nego na 4,5 mld złotych, a jednocześnie za 2018 r. uzyskanych na terenie UE. Stawka unijnego tym-
oba podmioty łącznie wykazały w Polsce jedynie czasowego podatku cyfrowego miała wynosić 3%
434 mln złotych przychodu. podstawy opodatkowania, a zasilałby on budże-
ty państw członkowskich. Podatnicy uiszczaliby
Wskazane problemy z opodatkowaniem dzia- kwotę podatku do poszczególnych państw człon-
łalności cyfrowych korporacji są najczęściej przy- kowskich UE według klucza alokacyjnego – licz-
taczanymi w piśmiennictwie argumentami za by użytkowników platformy cyfrowej z danego
koniecznością reformy międzynarodowych ram państwa członkowskiego.
podatkowych. Bieżące mechanizmy bazują na zasa-
dach wypracowanych jeszcze w początkach XX w. Docelowy projekt długoterminowy zakładał
i nie odpowiadają wyzwaniom, jakie przed admi- dużo szersze zmiany legislacyjne, które uprawnia-
nistracjami podatkowymi poszczególnych państw łyby państwa członkowskie UE do standardowego
stawia globalny rynek cyfrowy (Szczepański, 2020, opodatkowania dochodów generowanych na ich
s. 2). terytorium, nawet jeżeli podmiot nie posiadałby
w danym państwie jakiejkolwiek fizycznej obecno-
Propozycje organizacji ści (Komisja Europejska, 2018a). Według propozy-
międzynarodowych cji, platformy byłyby „obecne cyfrowo” w danym
Jedną z organizacji międzynarodowych, które pod- państwie członkowskim lub posiadały na jego tery-
jęły się wypracowania nowych rozwiązań w zakresie torium „stały wirtualny zakład”, po spełnieniu co
opodatkowania przedsiębiorstw funkcjonujących najmniej jednego z poniższych warunków:
w przestrzeni cyfrowej, jest UE za pośrednictwem • przekroczenie w danym państwie rocznego pro-
Komisji Europejskiej (KE). W 2018 r. KE przed-
stawiła proponowany pakiet dwóch dyrektyw do- gu przychodów w wysokości 7 mln euro;
tyczących opodatkowania rynku cyfrowego – roz- • posiadanie w danym państwie w ciągu roku po-
wiązanie tymczasowe oraz projekt długoterminowy
(Makowska, 2019). datkowego ponad 100 tys. użytkowników;
• zawarcie w ciągu roku podatkowego ponad 3000
Rozwiązanie tymczasowe przewidywało wpro-
wadzenie podatku cyfrowego w modelu DST umów na świadczenie usług cyfrowych z inny-
(Digital Services Tax, z ang. podatek od usług cy- mi przedsiębiorcami.
frowych) (Komisja Europejska, 2018b). Według W założeniach KE projekt długoterminowy
projektu dyrektywy przedmiotem opodatkowania gwarantowałby trwały związek pomiędzy miej-
unijnego podatku cyfrowego byłaby działalność scem tworzenia cyfrowej wartości a miejscem jej
cyfrowa w ramach jej głównych trzech rodzajów, opodatkowania. KE dopuszczała integrację projek-
w których wartość jest generowana poprzez użyt- tu długoterminowego w zakresie opodatkowania
kowników platform cyfrowych, tj.: gospodarki cyfrowej z również zaproponowanym
• sprzedaży internetowej powierzchni reklamowej; przez Komisję systemem wspólnej skonsolidowanej
• sprzedaży danych wygenerowanych na podsta- podstawy opodatkowania osób prawnych (CCC-
TB) (Komisja Europejska, 2018a). Państwom
wie informacji uzyskanych od użytkowników; członkowskim nie udało się jednak wypracować
• prowadzenia platform, za pomocą których użyt- wspólnego stanowiska w zakresie podatku cyfro-
wego. Według Makowskiej (2019) hamulcem dla
kownicy mogą wchodzić ze sobą w interakcje postępów nad wspólnym stanowiskiem są różne
oraz sprzedawać sobie towary lub usługi. kultury podatkowe państw członkowskich UE oraz
Podstawę opodatkowania stanowić miała war- ich rozbieżne interesy. Jako silnych przeciwników
tość przychodów z wymienionych rodzajów dzia- podatku cyfrowego wskazuje kraje, gdzie swoje
łalności cyfrowej, a więc byłby to podatek przy- europejskie siedziby mają wiodące cyfrowe korpo-
chodowy. Podatnikami byłyby podmioty, które racje – Irlandia (Facebook oraz Google), Holandia
w ostatnim roku podatkowym przekroczyły próg (Uber) czy Luksemburg (Amazon).
skonsolidowanych przychodów 750 mln euro oraz Próby wypracowania mechanizmów podatko-
przekroczyły próg 50 mln euro przychodów z wy- wych odpowiadających specyfice rynku cyfrowego

30

13/2021

podjęła się również Organizacja Współpracy Go- racji do jurysdykcji ich użytkowników. Proponowa-
spodarczej i Rozwoju (OECD) w ramach projek- ny mechanizm składa się z trzech założeń (OECD,
tu BEPS (Base Erosion and Profit Shifting, z ang. 2020, s. 9-10):
erozja podstawy opodatkowania i transfer zysków), • kwoty A polegającej na odpowiedniej alokacji zy-
którego celem jest przeciwdziałanie agresywnej
optymalizacji podatkowej opartej na różnicach sku pomiędzy jurysdykcje podatkowe właściwe
w systemach podatkowych różnych krajów (Sulik- dla siedziby grupy kapitałowej lub lokalizacji jej
-Górecka, 2019, s. 96-97). Zespół roboczy projektu kluczowych aktywów oraz jurysdykcje podatko-
BEPS w październiku 2020 r. opublikował pro- we właściwe dla miejsca sprzedaży dóbr i usług,
pozycję podejścia krajów OECD do wyzwań po- w tym cyfrowo;
datkowych wynikających z cyfryzacji gospodarki, • kwoty B stanowiącej minimalne wpływy podat-
składającego się z dwóch filarów – tzw. podejścia kowe od wybranych działalności marketingo-
jednolitego oraz GLoBE (Global Anti-Base Ero- wych oraz dystrybucyjnych;
sion Proposal, z ang. globalna propozycja przeciw- • pewności opodatkowania przejawiającej się me-
ko erozji podstawy opodatkowania) (OECD, 2020, chanizmami zapobiegania oraz rozwiązywania
s. 4; Szczepański, 2020, s. 6). sporów podatkowych dotyczących cyfrowej dzia-
łalności.
Projekt pierwszego filaru skupia się na reformie OECD, na potrzeby kwoty A, zaprojektowała te-
podatku dochodowego od osób prawnych poprzez sty oraz procesy służące odpowiedniemu ustaleniu
mechanizm przesuwania prawa do opodatkowywa- zysków podmiotu do podziału oraz jego alokacji.
nia zysków z jurysdykcji siedzib cyfrowych korpo- Filar drugi propozycji OECD odnosi się do pozo-

31

stałych wyzwań projektu BEPS i ma na celu zapew- dzone indywidualnie konstrukcje podatku cyfrowe-
nienie minimalnego poziomu opodatkowania grup go w wybranych państwach posiadają cechy wspól-
kapitałowych w skali międzynarodowej, niezależ- ne z propozycją tymczasową Komisji Europejskiej
nie od miejsca siedziby i jurysdykcji podatkowej z 2018 r. Podobieństwa dotyczą przede wszystkim
(OECD 2020, s. 17-18). przedmiotu opodatkowania, choć różnią się one
pomiędzy poszczególnymi państwami. Czechy
Podatek cyfrowy w wybranych oraz Hiszpania zdecydowały się na opodatkowanie
państwach UE wszystkich trzech usług kluczowych wyznaczonych
Ze względu na trudności w opracowaniu jednolite- w projekcie KE jako szczególnie wymykających się
go, ponadnarodowego rozwiązania kwestii opodat- standardowym ramom opodatkowania, a Austria
kowania przedsiębiorstw cyfrowych, część państw oraz Francja zawęziły ten katalog do swoich lokal-
zdecydowała się na jednostronne wprowadzenie nych potrzeb.
różnych wariantów podatku cyfrowego (Makow-
ska, 2019). Tabela 1 zawiera informacje o konstruk- Również w Polsce wprowadzono w ograniczo-
cji podatku cyfrowego w wybranych państwach nej formie podatek cyfrowy, choć jest to nazwa wy-
członkowskich UE. Zauważyć można, że wprowa- łącznie potoczna, bowiem formalnie jest to opła-
ta na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej

Tabela 1. Podatek cyfrowy w wybranych państwach członkowskich UE

Państwo Przedmiot opodatkowania Podatnik Podstawa opodatkowania Stawka

Austria Usługi reklamy internetowej Przedsiębiorcy świadczący Przychody uzyskiwane 5%
świadczone na terenie Austrii usługi reklamy internetowej, z aktywności użytkowników
których roczne przychody wobec reklam internetowych
brutto ze świadczenia opo- po dokonaniu odliczeń - mo-
datkowanej usługi wyno- del DST
szą 750 mln euro w skali
globalnej oraz 25 mln euro
w Austrii

Czechy Prowadzenie kampanii z wy- Spółki świadczące opodat- Skonsolidowane przychody 7%
korzystaniem reklam profi- kowane usługi o rocznych uzyskane w danym roku
lowanych; wykorzystywanie skonsolidowanych przycho- kalendarzowym w części
wielostronnych interfejsów dach ponad 750 mln euro odpowiadającej świadczeniu
cyfrowych; dostarczanie oraz rocznych przychodach usług na terenie Czech -
danych o użytkownikach; ze świadczenia usług w Cze- model DST
chach ponad 50 mln CZK

Francja Dostarczanie platform cy- Spółki świadczące opodatko- Skonsolidowane globalne 3%
frowych interakcji pomiędzy wane usługi, których roczny przychody po odliczeniu
użytkownikami lub sprzedaży przychód brutto ze świadcze- podatku od towarów i usług
bezpośredniej dóbr i usług; nia opodatkowanych usług w części odpowiadającej
świadczenie usług wyświe- wynosi 750 mln euro w skali przychodowi uzyskanemu we
tlania profilowanych reklam globalnej oraz 25 mln euro Francji - model DST
internetowych; we Francji

Hiszpania Świadczenie szeroko poję- Spółki świadczące opodatko- Każda transakcja dokonywa- 3%
tych usług reklamy interneto- wane usługi, których roczny na przez podatnika - podatek
wej; dostarczanie i zarządza- przychód brutto ze świadcze- obrotowy
nie platformami cyfrowymi; nia opodatkowanych usług
transakcje z wykorzystaniem wynosi 750 mln euro w skali
danych o użytkownikach; globalnej oraz 3 mln euro
w Hiszpanii

Źródło: opracowanie na podstawie (Marton, 2020; Zygmuntowski, Chojecka i Roy, 2020, s. 21).

32

13/2021

(Marton, 2020). Do wpłaty zobowiązano podmio- mld USD, co stanowiłoby od 1,9% do 3,2% glo-
ty dostarczające audiowizualne usługi medialne na balnych wpływów z tytułu podatku dochodowego
żądanie (tzw. VOD). Wynosi ona 1,5% przychodu od osób prawnych (OECD, 2020, s. 28). Opodatko-
z tytułu opłat za dostęp do VOD albo przychodu wanie cyfrowej gospodarki nowym podatkiem lub
z tytułu emisji przekazów handlowych, w zależ- uszczelnienie istniejącego podatku dochodowego
ności od tego, która z tych kwot będzie większa. od osób prawnych miałoby zatem pozytywne skutki
Wpłatą objęto również podmioty z siedzibami dla finansów publicznych poszczególnych państw.
w innych państwach członkowskich UE, w zakre- Wskazuje się, że dostosowanie prawa podatkowego
sie przychodów z VOD uzyskanych na terenie Pol- do realiów cyfrowych przywróciłoby w tym zakre-
ski. sie cechy spójności i sprawiedliwości (Ciastkowska,
Koloch i Michajłowa, 2019, s. 83).
Skutki wprowadzenia podatku
cyfrowego Podatek cyfrowy, oprócz swojej funkcji fiskalnej,
W piśmiennictwie sugeruje się, że pandemia miałby również realizować funkcję wyrównywania
C­ OVID-19 powinna stanowić dodatkowy bodziec szans na rynku cyfrowym poprzez spowalnianie
do implementacji podatku cyfrowego z racji wzmo- ekspansji monopolistów (Zygmuntowski, Chojec-
żonego wykorzystania platform cyfrowych oraz ka i Roy, 2020, s. 9). Na rynku cyfrowym wystę-
znacznie zwiększonych wydatków rządowych na puje duża koncentracja podmiotów. Jak wskazano
ochronę zdrowia (OECD, 2020, s. 3). Komisja Eu- w niniejszym artykule, Facebook oraz Google od-
ropejska w 2018 r., przy znacznie niższej ówcześnie powiadają za około 50% polskiego rynku reklamy
dynamice cyfryzacji gospodarki, szacowała łączne internetowej. Monopolizacja cyfrowej gospodarki
wpływy UE z proponowanego tymczasowego po- ostatecznie prowadzić będzie do osłabienia inno-
datku cyfrowego na poziomie 5 mld euro rocznie wacyjności i rywalizacji pomiędzy podmiotami,
(Komisja Europejska, 2018a). OECD w swojej gdyż koncentracja monopolistyczna prowadzi do
dwufilarowej propozycji reformy opodatkowania spadku inwestycji, a następnie do przekierowywa-
rynku cyfrowego szacuje zwiększenie globalnych nia funduszy z badań i rozwoju na blokowanie lub
wpływów podatkowych o wartość od 47 mld do 81 przejmowanie konkurencji (Aghion i in., 2018 za:
Zygmuntowski, Chojecka i Roy, 2020, s. 9).

33

Badacze i praktycy zauważają też jednak poten- Bibliografia
cjalne negatywne konsekwencje implementacji po-
datku cyfrowego, w szczególności wobec braku Ciastkowska K., Koloch G., Michajłowa M., (2019), Podatek
ponadnarodowego konsensusu w kwestii opodatko- od usług cyfrowych – perspektywa polska, unijna i międz ynarodowa,
wania cyfrowych przedsiębiorstw. Według Martona Ministerstwo Cyfryzacji.
(2020) pierwszym negatywnym efektem nowego Jarco M., (2019), Emilewicz: do 2025 roku ponad 12 proc. PKB ma
podatku byłby odpływ inwestycji cyfrowych kor- pochodzić z usług cyfrowych, Polska Agencja Prasowa, https://
poracji do jurysdykcji podatkowych, gdzie poda- www.pap.pl/aktualnosci/news%2C427152%2Cemilewicz-
tek cyfrowy nie będzie pobierany. Przypuszcza on -do-2025-roku-ponad-12-proc-pkb-ma-pochodzic-z-uslug-
również, że największe podmioty rynku cyfrowego, -cyfrowych (dostęp: 12.03.2021).
aby nie zmniejszać swojej marży, przesuną ciężar Komisja Europejska, (2018), Fair Taxation of the Digital Econo-
opodatkowania na nabywców swoich usług, głów- my, https://ec.europa.eu/taxation_customs/business/compa-
nie firmy sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ny-tax/fair-taxation-digital-economy_en (dostęp: 18.03.2021).
a finalnie na konsumentów tych firm, szukając po- Komisja Europejska, (2018), Proposal for a Council Directive
tencjalnej analogii do zjawiska przerzucania ciężaru on the common system of a digital services tax on revenues
opodatkowania tzw. podatkiem bankowym. Pod- resulting from the provision of certain digital services,
kreśla się także negatywne skutki jednostronnych https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/
działań państw członkowskich UE w przedmiocie proposal_common_system_digital_services_tax_21032018_
podatku cyfrowego. Nieskoordynowane działania en.pdf (dostęp: 18.03.2021).
poszczególnych państw nie są tak skuteczne, jak po- KPMG, (2018), Observations on OECD Interim Paper and EU
nadnarodowe rozwiązania, a ponadto tworzą barie- Commission Digital Tax Proposals, https://assets.kpmg/content/
ry dla rozwoju jednolitego rynku cyfrowego w UE dam/kpmg/be/pdf/2018/08/GM-FTS-0440-Digital-Tax-re-
(Ciastkowska, Koloch i Michajłowa, 2019, s. 84). port_V5.pdf (dostęp: 12.03.2021).
Makowska, M., (2019), Perspektywy wprowadzenia podatku
Podsumowanie cyfrowego w UE, Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Mię-
Dynamicznie rosnąca gospodarka cyfrowa stanowi dzynarodowych, nr 30 (1778), https://pism.pl/publikacje/
niewątpliwe wyzwanie dla administracji podatko- Perspektywy_wprowadzenia_podatku_cyfrowego_w_UE
wych. Platformy cyfrowe rozdrabniają terytorialnie (dostęp: 18.03.2021)
generowanie wartości ekonomicznej, prowoku- Marton, R., (2020), Nowy podatek cyfrowy uderz y w konsumentów,
jąc zarzuty o niesprawiedliwość co do miejsca ich Dziennik Gazeta Prawna, 24 listopada, https://podatki.gaze-
opodatkowania. Z kolei niematerialność kluczo- taprawna.pl/artykuly/1497089,podatek-cyfrowy-konsumenci-
wych aktywów cyfrowych korporacji umożliwia -rynek-gospodarka-cyfrowa.html (dostęp: 12.03.2021).
im unikanie opodatkowania poprzez przenoszenie OECD, (2020), Addressing the Tax Challenges Arising from the
tych aktywów do atrakcyjnych ze swojej perspek- Digitalisation of the Economy, http://www.oecd.org/tax/beps/
tywy jurysdykcji podatkowych. UE oraz OECD brochure-addressing-the-tax-challenges-arising-from-the-di-
pracują nad instrumentarium mającym zrównać gitalisation-of-the-economy-october-2020.pdf (dostęp:
efektywną stopę opodatkowania przedsiębiorstw 20.03.2021).
cyfrowych oraz przedsiębiorstw tradycyjnych. Nie- Sulik-Górecka, A., (2019), Ocena kierunków zmian regulacji praw-
mniej, uzyskanie ponadnarodowego konsensusu nych w zakresie cen transferowych w Polsce, Studia Ekonomiczne.
przedłuża się, co skłoniło część państw do jedno- Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowi-
stronnej implementacji podatku cyfrowego. Bada- cach, nr 386, s. 95-107.
cze dostrzegają potencjalne zalety, ale i zagrożenia Szczepański M., (2020), Digital taxation State of play and way
wynikające z podatku cyfrowego. Na moment po- forward, European Parliamentary Research Service, Bruk-
wstania artykułu nie jest możliwa analiza średnio- sela, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/
i długookresowych skutków wprowadzenia po- BRIE/2020/649340/EPRS_BRI(2020)649340_EN.pdf
datku cyfrowego przez poszczególne państwa, (dostęp: 12.03.2021).
niemniej stosowne analizy w przyszłości pozwolą Wójcik P., (2020), Podatki zagubione w sieci, Instytut Spraw
lepiej ocenić koncepcję podatku cyfrowego. Obywatelskich, https://instytutsprawobywatelskich.pl/
podatki-zagubione-w-sieci/ (dostęp: 18.03.2021).
Zygmuntowski J., Chojecka K., Roy A., (2020), Podatek cyfrowy
od gigantów. Ekspertyza w zakresie wprowadzenia w Polsce podatku
cyfrowego (DST), Instrat – Fundacja Inicjatyw Strategicznych,
Warszawa, https://instrat.pl/podatek-cyfrowy (dostęp:
12.03.2021).

34

13/2021

Joanna Dąbrowska Jakie zmiany
[email protected] wprowadzi
Uniwersytet Ekonomiczny dyrektywa VAT
w Poznaniu e-commerce?
kierunek: Finanse
i rachunkowość E-commerce, czyli handel elektroniczny rozwija się bardzo
III rok, I stopień dynamicznie. Coraz więcej konsumentów w Polsce i na świe-
Opiekun naukowy: cie wybiera tą alternatywę tradycyjnych zakupów, ponieważ
dr hab. Maciej Cieślukowski, ma ona wiele zalet. Dodatkowo zakupom przez Internet
prof. UEP sprzyja obecna sytuacja pandemiczna. W rezultacie obec-
Artykuł recenzowany nie co trzeci internauta kupuje produkty w zagranicznych
e-sklepach. Do końca czerwca 2021 roku produkty o niskiej
Izabela Dudczak wartości kupowane w sklepach internetowych spoza Unii
[email protected] Europejskiej, np. takich jak Aliexpress, czy eBay są zwolnio-
Uniwersytet Ekonomiczny ne z cła i VAT-u . Jednak od drugiej połowy bieżącego roku
w Poznaniu sytuacja ulegnie zmianie w wyniku wprowadzenia unijnych
kierunek: Finanse regulacji dotyczących VAT-u w e-commerce. Co wprowadzi
i rachunkowość nowa dyrektywa i jak wpłynie na rozliczanie podatku od to-
III rok, I stopień warów i usług (PTU) w Polsce? W artykule podjęto próbę
NZS UEP, SKN Pecunia Moderna odpowiedzi na te pytania.
Opiekun naukowy:
dr hab. Maciej Cieślukowski, Co oznacza e-commerce?
prof. UEP Handel elektroniczny, e-handel, e-commerce, e-retail to cztery okre-
Artykuł recenzowany ślenia oznaczające to samo zjawisko. Istnieje wiele definicji handlu
elektronicznego. Można nim określić zdarzenie kupna/sprzedaży do-
konane za pośrednictwem Internetu. Światowa Organizacja Handlu
dzieli e-handel na trzy podstawowe warianty (Konopielko, Wołoszyn
i Wytrębowicz, 2016):
• B2B oznaczające Business-to-Business, czyli transakcje między

przedsiębiorstwami,
• B2C inaczej Business-to-Consumers, to znaczy handel między

przedsiębiorstwem, a konsumentem finalnym,

35

• B2G tj. między przedsiębiorstwami, a sektorem powodują problemy m.in. w kontakcie z klientami,
publicznym, czyli Business-to-Government. zwłaszcza gdy oferuje się usługi doradztwa i tym
W literaturze występują również określenia C2B, podobne (Chodak, 2010).
C2C i inne, w przypadku których konsument jest
stroną sprzedającą. Relacja konsument-konsument Handel elektroniczny w Polsce

znana jest ze stron typu Allegro, OLX, ale także Liczba Polaków kupujących przez Internet sukce-
z zagranicznych platform takich jak eBay. Takie sywnie rośnie. Wskazują na to badania konsumen-
transakcje nazywa się e-aukcją, z kolei zdarzenia na tów przeprowadzane systematycznie od kilku lat.
poziomie B2C można definiować jako e-sklep, czy- Rysunek nr 1 przedstawia rozwój e-handlu w Polsce
li wirtualny sklep umieszczony na serwerze www ukazując jak zmieniał się udział kupujących online
(Konopielko, Wołoszyn i Wytrębowicz, 2016). w ogólnej liczbie internautów.
Można wyodrębnić cztery etapy rozwoju handlu Badania Gemius z 2020 roku wskazują, że w Pol-
elektronicznego. Przedstawia je tabela 1. sce z Internetu korzysta już blisko 75% całej po-
Powszechność dostępu do Internetu skutkuje pulacji, a 73% internautów deklaruje, że robiło
globalizacją handlu, lecz istnieje wiele barier rozwo- zakupy online. Z wykresu wynika, że udział liczby
ju e-handlu. Do najważniejszych należy zaliczyć nie- internautów kupujących on-line w liczbie internau-
wystarczającą technologię, słabą wiedzę w zakresie tów ogółem wzrastał w badanym okresie z 48% do
obsługi technologii, a także wysokie koszty trans- ponad 70%. Największy wzrost, bo aż o 11 punk-
portu przesyłek międzynarodowych i ograniczenia tów procentowych, odnotowano w 2020 roku w po-
sklepów polegające na wysyłaniu towarów tylko do równaniu z rokiem 2019. Jedną z głównych przy-
wybranych krajów. Różne strefy czasowe również czyn tego wzrostu były wprowadzane obostrzenia
z powodu pandemii, w tym
zamykanie sklepów stacjo-
narnych.
Rysunek 2 przedstawia
strukturę kupujących w sieci
wg płci. Wynika z niego, że
częściej z e-sklepów korzy-
stają kobiety niż mężczyźni.
Ponadto z badań Gemius
wynika, że najczęściej kupu-
ją on-line osoby do 34 roku
życia z wyższym wykształce-
niem i lepszą sytuacją mate-
rialną.
Do robienia zakupów on-
line potrzebne jest urządze-
nie elektroniczne z dostępem
do Internetu. Rysunek 3 uka-
zuje zadeklarowane przez
respondentów urządzenia
wykorzystywane do e-zaku-
pów. Najczęściej korzysta-
no z laptopów ze względu
na to, że nie ogranicza on
korzystającego do miejsca
dokonywania zakupów oraz
Tabela 1. Charakterystyka etapów rozwoju e-handlu ma większy ekran niż po-

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Chodak, 2010

36

13/2021

80% 73%

70% 62%
54% 56%
60%
50% 48% 2017 2018 2019 2020
40%

30%

20%

10%

0%
2016

% internautów kupujących online
Liniowy (% internautów kupujących online)

Rysunek 1. Zmiana procentowego udziału kupujących online w liczbie internautów ogółem
w latach 2016-2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Gemius e-commerce w Polsce 2016-2020

zostałe przenośne urządzenia. Na drugim miejscu respondentów. Ponadto respondenci wskazali takie
odnotowano smartfony, które w najmłodszej grupie urządzenia jak tablet i czytnik e-booków.
wiekowej (15-24 lata) są popularniejsze nawet od
laptopów. Komputer stacjonarny wymieniło 50% Gdy zapytano ankietowanych o marki serwisów
związanych z e-commerce to najczęściej wymienia-
Rysunek 2. Kupujący online wg płci no Allegro, później OLX oraz AliExpress. Z kolei
gdy zawężono pytanie do serwisów zagranicznych
Źródło: raport Gemius, 2020 najczęściej wymieniano w kolejności: AliExpres,
eBay, Amazon. Dlaczego zapytano o zagraniczne
e-sklepy? Otóż z rysunku 4 wynika, że aż 30% in-
ternautów kupuje poza granicami kraju.

W tej grupie znajdują się przede wszystkim naj-
młodsi, a w większości są to mężczyźni. Z badań
wynika, że Polacy coraz częściej wybierają zagra-
niczne sklepy internetowe.

VAT w transakcjach między krajami oraz
unijne dyrektywy VAT e-commerce
W handlu elektronicznym, tak jak w tradycyjnej
jego formie, powstaje obowiązek podatkowy. Gdy
transakcja ma miejsce na terenie jednego kraju to
zdarzenie jest opodatkowane VAT-em na zasa-
dach obowiązujących w tym kraju. Inaczej wyglą-
da to w sytuacji, gdy transakcje są dokonywane
pomiędzy przedsiębiorcami w różnych państwach

37

Rysunek 3. Urządzenia wykorzystywane do e-zakupów

Źródło: raport Gemius, 2020]]

członkowskich UE. Wówczas mamy do czynie- Jeszcze inaczej kształtuje się opodatkowanie
nia z wewnątrzwspólnotowym nabyciem i we- VAT-em w handlu z krajami spoza UE. W trans-
wnątrzwspólnotową dostawą towarów, obowiązuje akcjach między przedsiębiorstwami, sprzedający
też tzw. przejściowy system opodatkowania VAT- z UE może zastosować stawkę VAT 0% pod wa-
-em, tj. według miejsca nabycia towaru. Wtedy VAT runkiem otrzymania z urzędu celnego dokumentu,
jest rozliczany w kraju nabywcy według obowiązu- który potwierdza wywóz towarów poza terytorium
jących w nim zasad. PTU jest dla nabywcy zarówno UE. W innej sytuacji przedsiębiorca stosuje stawkę
podatkiem naliczonym, jak i należnym. Natomiast krajową podstawową. W przypadku importu towa-
sprzedawca stosuje stawkę VAT równą 0%. Jednak rów spoza UE przedsiębiorca stosuje stawkę krajo-
w przypadku, gdy kupującym jest osoba fizyczna to wą VAT, a podstawą opodatkowania jest wartość
VAT rozlicza sprzedawca. Na przykład jeśli osoba celna powiększona o cło. Podatek ten może być
fizyczna z Polski zamawia telefon z Niemiec to cena później odliczony od VAT należnego w kolejnych
podana przez dostawcę jest ceną brutto, która za- transakcjach. W przypadku eksportu towarów na
wiera niemiecką stawkę VAT (Ustawa z 11.03.2004, rzecz osób fizycznych (potwierdzonego dokumen-
art. 20). Trzeba też podkreślić, że jeżeli wartość tem z urzędu celnego) sprzedawca ewidencjonując
sprzedaży do konsumentów innego kraju przekro- transakcję w kasie rejestrującej, może zastosować
czy określony przez to państwo próg, to sprzedaw- stawkę VAT 0%. Z kolei kupujący (osoba fizyczna)
ca musi zarejestrować w tym kraju działalność go- ma obowiązek dokonać zgłoszenia celnego i zapła-
spodarczą i rozliczać w tym kraju VAT. cić VAT według obowiązujących stawek (Ustawa
z 11.03.2004, art. 17). Do 1 lipca 2021r. w większości
Rysunek 4. E-sklepy wybierane przez krajów UE, nie trzeba opłacać cła za przesyłki do
internautów 150 euro, a VAT-u za towary o wartości do 22 euro.
Ponadto jeśli paczka jest wysłana w ramach poda-
Źródło: raport Gemius, 2020]] runku kwota wolna od podatku wynosi 45 euro. Na
terenie Polski zwolnienie to już nie obowiązuje, po-
dobnie jak we Francji (Czechowicz, 2020).

Unijne dyrektywy 2017/2455 oraz 2019/1995
obejmują swą treścią zasady dotyczące tzw. we-
wnątrzwspólnotowej sprzedaży towarów na od-
ległość (WSTO). Wówczas przedsiębiorcy mogą
bezpośrednio sprzedawać towary konsumentom
w innych krajach UE, bez rejestracji w tych krajach
działalności gospodarczej. Wartość tej sprzedaży
nie może jednak przekraczać 10.000 euro. Sprzedaż

38

13/2021

obejmuje dostawę towarów oraz świadczenie sze- • raportowanie i zapłatę VAT w ramach elektro-
roko pojętych usług: telekomunikacyjnych, nadaw- nicznej deklaracji przekazywanej co kwartał;
czych oraz elektronicznych, nazywane inaczej usłu-
gami TBE. Możliwe jest też dostarczanie wyrobów • kooperację z administracją podatkową państwa,
akcyzowych. Niektóre towary zostały wyłączone w którym znajduje się siedziba działalności go-
z systemu WSTO. Dotyczy to: spodarczej podatnika.
• nowych środków transportu;
• montowanych lub instalowanych towarów (z Nadchodzące zmiany w drugiej połowie
roku
próbnym uruchomieniem lub bez), przez osobę Wchodzący w życie 1 lipca br. pakiet VAT e-com-
dokonującą dostawy lub przez podmiot działają- merce obejmuje omówiony wyżej system WSTO,
cy na jego rzecz; a także SOTI oraz nową procedurę, jaką jest IOSS.
• dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich, an- Dyrektywa VAT e-commerce przede wszystkim
tyków, towarów używanych (wtedy, gdy są one rozszerza procedurę szczególną dotyczącą usług
przedmiotem dostawy na aukcję lub licytację, telekomunikacyjnych, nadawczych oraz elektro-
a podatnik dokonujący dostawy posiada doku- nicznych świadczonych przez podatników, których
menty potwierdzające). siedziba znajduje się na terytorium UE, ale nie ma-
Podatnicy świadczący transgraniczne usługi TBE, jących tej siedziby w kraju konsumpcji. Zmianom
na rzecz konsumentów w różnych krajach, mogą objęto zakres przedmiotowy i podmiotowy. W ra-
łatwo rozliczyć VAT za pomocą tzw. mechanizmu mach zakresu przedmiotowego znalazło się właśnie
MOSS. Dzięki temu nie muszą oni rejestrować się WSTO, dostawy krajowe (dokonywane w ramach
w urzędzie podatkowym w każdym kraju UE, w któ- elektronicznych interfejsów ułatwiających ich pro-
rym prowadzą sprzedaż. Zamiast tego przedsiębior- ces) oraz pewna grupa usług, jaką świadczą podat-
ca może zarejestrować się do celów VAT, składać nicy krajów UE na rzecz konsumentów w innych
deklaracje i płacić PTU w jednym miejscu. Podat- krajach UE, w których nie posiadają zarejestrowa-
nik składa kwartalną deklarację VAT droga elektro- nej działalności. Przykładami tych usług jest m.in.
niczną, w której wykazuje poszczególne usługi TBE transport towarów oraz pasażerów, czy zakwatero-
(świadczone na rzecz konsumentów z innych państw wanie w hotelach lub innych obiektach o podobnej
członkowskich) i należny za nie VAT. Następnie funkcji. Natomiast zakres podmiotowy tejże proce-
państwo członkowskie, wskazane w ramach MOSS, dury szczególnej zostanie rozszerzony o takie pod-
przekazuje zapłaconą kwotę VAT do państw człon- mioty jak:
kowskich, w których usługi są konsumowane. • podatnicy z siedzibą w UE, którzy zobowiąza-
System MOSS jest rozwiązaniem fakultatyw-
nym. Należy więc dodać, że składane deklaracje są ni są zapłacić VAT za usługi, jakie podatnicy ci
niezależne od deklaracji VAT składanych w pań- świadczą na rzecz konsumentów żyjących w pań-
stwie członkowskim w ramach krajowego obo- stwie unijnym, w którym siedziba podatnika się
wiązku. Jeżeli podatnik zdecyduje się przystąpić do nie znajduje oraz za dokonane dostawy w ra-
systemu MOSS, zobowiązany jest stosować go do mach WSTO;
wszystkich państw członkowskich konsumpcji i do • podatnicy, którzy w UE nie mają siedziby, a są
wszystkich rodzajów usług, które obejmuje MOSS. zobowiązani dokonać zgłoszenia i zapłaty VAT
Dyrektywy 2017/2455 oraz 2019/1995 rozsze- za dostawy w ramach WSTO;
rzają też system MOSS o tzw. punkt kompleksowej • podatnicy, którzy są operatorami interfejsów
usługi poboru VAT (OSS). Dzięki OSS podatnicy elektronicznych, i którzy poprzez swoją działal-
świadczący usługi i dostarczający towary dla kon- ność mają wpływ na ułatwienie dostawy towaru
sumentów na terytorium UE (osób, które nie są bądź usługi, jednocześnie działając w ramach
podatnikami), rozliczają podatek w sposób bardziej WSTO oraz krajowych dostaw towarów (zarów-
uproszczony poprzez (Kuchta 2020): no towar jak i konsument znajdują się w tym sa-
• elektroniczną rejestrację dla celów podatkowych, mym państwie członkowskim).
mieszczącą się w jednym państwie członkowskim; Zmianom ulega także procedura szczególna do-
tycząca usług telekomunikacyjnych, nadawczych

39

oraz elektronicznych, które świadczone są przez a strony transakcji nie będą musiały martwić się
podmioty zagraniczne na rzecz osób niebędących o dopełnienie obowiązków podatkowych. Sposób
podatnikami. Podmioty mogące z niej korzystać to poboru został wyjaśniony, ale nie wiadomo co kryje
tylko i wyłącznie podatnicy, których siedziba firmy się za przytoczonym skrótem IOSS. Otóż jego roz-
lub miejsce działalności nie znajdują się na terenie winięciem jest Import One Stop Shop, a jego działa-
UE. Podatnicy ci, aby móc skorzystać z procedury nie dotyczy uproszczonych zasad raportowania.
szczególnej rozliczania VAT muszą świadczyć okre-
ślone usługi na rzecz usługobiorców z UE. Zakres Poprzez tę szczególną procedurę importu sprze-
tych usług obejmuje także usługi TBE. Specjalne dawcy, posługujący się SOTI, mogą rozliczać VAT
deklaracje VAT składane są co kwartał do 20. dnia należny. Pośrednikiem w tym procesie jest państwo
miesiąca za pomocą środków komunikacji elektro- członkowskie identyfikacji (w nim przedsiębiorca/
nicznej. Jest to drugi rodzaj procedury szczególnej, pośrednik ma siedzibę swojej firmy), natomiast
który wymaga również od państwa spoza UE za- sam VAT rozliczany jest państwu członkowskiemu
deklarowania i zgłoszenia tego, jakie unijne pań- konsumpcji. Usługodawca może też wybrać jedno
stwo będzie jego państwem identyfikacji. Państwo państwo, jeżeli posiada kilka swoich siedzib. Taką
identyfikacji odgrywa więc rolę pośrednika w pro- decyzję może podjąć raz na trzy lata, umieszczając
cesie rozliczenia VAT. Jako że procedury szczegól- odpowiednią informację w elektronicznym zgło-
ne obejmują usługi TBE, mają więc zastosowanie szeniu do urzędu skarbowego (Goliasz 2020). Po-
w ramach MOSS. datnik może rozliczać się poprzez IOSS niezależnie
czy ma miejsce SOTI czy WSTO. Deklaracje skła-
Zmienią się także przepisy dotyczące transakcji dane są odrębnie, a wybór rozliczania VAT poprzez
z krajami spoza UE. Wprowadzone zostaje nowe Import One Stop Shop nie wyklucza występowania
pojęcie tj. sprzedaż na odległość towarów impor- SOTI czy WSTO.
towanych, w skrócie SOTI. Procedura ta dotyczy
zakupu dóbr od państwa, nie będącego członkiem Co, jeżeli dostawca nie zdecyduje się skorzystać
unii europejskiej, przez konsumentów unijnych, z IOSS? Istnieje także inne rozwiązanie – uregu-
czyli mowa tu o transakcjach B2C. Z tego wynika, lowanie szczególne (USZ). Zgodnie z nim, pobra-
że przepisy te dotyczyć będą transakcji wykonywa- nie VAT-u leży po stronie osoby, która dokonuje
nych najczęściej poprzez sklepy internetowe typu celnego zgłoszenia. Może nią być np. kurier. Taka
AliExpres, eBay, czy Amazon. SOTI nie obejmu- alternatywa jest również, jak w przypadku IOSS,
je tylko nowych środków transportu lub towarów fakultatywna i dotyczy towarów o wartości nieprze-
zmontowanych i zainstalowanych. Do 1 lipca br. kraczającej 150 euro.
podmioty były zwolnione z naliczania PTU, jeśli
nie przekroczono danego limitu kwotowego co Obecnie, w większości krajów UE, istnieje zwol-
opisane zostało powyżej. Po zmianie wprowadzo- nienie z VAT towarów o wartości poniżej 22 euro.
nej przez pakiet VAT e-commerce, podatkiem od Taka decyzja uczyniła procedury celne znacznie
towarów i usług importowanych objęte zostaną prostszymi, ograniczając czas odprawy. Jednak
wszystkie transakcje. Pobór tego podatku będzie z biegiem czasu takie rozwiązanie było niekorzystne
odbywał się na trzy sposoby (Jagusiak, 2021): dla krajów unijnych, a konsumenci zaczęli zamawiać
• przez platformę handlową, rozliczając transakcję towary o niskiej wartości spoza UE. Polska dokona-
ła zniesienia tego zwolnienia. Teraz, od 1 lipca br.,
za pomocą procedury IOSS, zwolnienie z VAT dla importu towarów umieszczo-
• przez firmę kurierską lub operatora pocztowego, nych w przesyłkach objęte jest kwotowym limitem
150 euro. Jednakże, jest to uzależnione od tego, czy
w sytuacji gdy sprzedawca nie wybierze IOSS, usługodawca skorzysta z deklaracji VAT w ramach
• tak jak to było dotychczas, poprzez uregulowanie IOSS lub korzystając z USZ. Powyżej opisana prak-
tyka ma na celu ochronić unijnych usługodawców
należności celnych przez nabywcę. w sferze e-handlu i zapewnić przedsiębiorcom rów-
Przeniesienie obowiązku rozliczenia podatku na ne szanse na rynku [Sławińska 2020].
platformy sprzedażowe ma pomóc zarówno dostaw-
com, jak i nabywcom. Dzięki temu platformie ła- Z perspektywy polskiego konsumenta wartym
twiej będzie wypełniać obowiązki w zakresie VAT, uwagi jest to, że Polska zrezygnowała ze zwolnienia

40

13/2021

podatku VAT już wcześniej. Przesyłki do 22 euro procedury mają za zadanie chronić rynek europej-
(45 euro w przypadku prezentów) nie były objęte ski. Czy tak właśnie się stanie? Zależy to od tego,
podatkiem VAT w większości państw członkow- jak nowe rozwiązania zostaną wdrożone w prakty-
skich UE, ale w Polsce były. W związku z tym to- ce.
war, jaki był zamawiany do Polski i tak był objęty
podatkiem. Teraz, kiedy w życie wejdą nowe prze- Bibliografia
pisy, sprzedawca sam decyduje jak rozliczać podatek
VAT w WSTO i SOTI- poprzez IOSS, czy inaczej. Chodak, G. (2010). E-commerce narzędziem globalizacji
Od tego będzie zależało jak zostanie pobrany PTU handlu. Przegląd Organizacji, 6, 40-43. https://www.ii.pwr.edu.
i czy w ogóle zostanie pobrany. Jeżeli sprzedawca pl/~grzegorz.chodak/artykuly/e-commerce_jako_forma_
towarów bądź usług będzie przestrzegał dobrych globalizacji_handlu_nowy.pdf (dostęp: 21.03.2021).
praktyk handlowych, konsumenci będą mogli sko- Czechowicz, E. (2020). VAT od zakupów na AliExpress od 1
rzystać ze zwolnienia podatku VAT. Jednak nowe lipca 2021 roku. Pobrane z https://www.pit.pl/aktualnosci/
zwolnienie z VAT będzie dotyczyło importu towa- vat-od-zakupow-na-aliexpress-od-1-lipca-2021-roku-1002361
rów w przesyłkach o wartości nieprzekraczającej (dostęp: 22.03.2021).
150 euro. Nie oznacza to, że podatek nie będzie Gemius. (2016). E-commerce w Polsce 2016. Warszawa: Gemius.
w ogóle płacony. Obowiązek poboru i zapłaty VAT Pobrane z https://eizba.pl/wp-content/uploads/2018/07/
będzie odbywał się przy pomocy elektronicznego E-commerce_w_polsce_2016.pdf (dostęp: 21.03.2021).
interfejsu (ustawodawca określa to pojęcie jako plat- Gemius. (2017). E-commerce w Polsce 2017. Warszawa: Gemius.
forma handlowa, portal lub inne urządzenie bądź Pobrane z https://www.gemius.pl/wszystkie-artykuly-aktual-
oprogramowanie) lub przy pomocy kuriera lub do- nosci/najnowsze-dane-o-polskim-e-commerce-juz-dostepne.
stawcy pocztowego, którego obowiązywać będzie html (dostęp: 21.03.2021).
uregulowanie szczególne. Gemius. (2018). E-commerce w Polsce 2018. Warszawa: Gemius.
Pobrane z https://www.gemius.pl/wszystkie-
Podsumowanie artykuly-aktualnosci/internauci-zaufali-e-sklepom-raport-
Handel elektroniczny w dzisiejszych czasach rozwi- e-commerce-w-polsce-2018-juz-dostepny.html (dostęp:
ja się w bardzo szybkim tempie. Obecna sytuacja 21.03.2021).
związana z pandemią czyni konsumentów bardziej Gemius. (2019). E-commerce w Polsce 2019. Warszawa: Gemius.
skłonnymi do dokonywania zakupów online. Dużą Pobrane z https://eizba.pl/wp-content/uploads/2019/07/
popularnością cieszą się zakupy z Chin poprzez raport_GEMIUS_2019-1.pdf (dostęp: 21.03.2021).
stronę Aliexpress. Produkty sprowadzane z Chin Gemius. (2020). E-commerce w Polsce 2020. Warszawa: Gemius.
są znacznie tańsze od produktów europejskich Pobrane z https://eizba.pl/wp-content/uploads/2020/06/
lub amerykańskich, co jest atutem dla kupujących, Raport-e-commerce-2020.pdf (dostęp: 21.03.2021).
zwłaszcza, że zgodnie z obowiązującymi dotych- Goliasz, G., 2020, Zmiany w opodatkowaniu VAT e-com-
czas przepisami, towary niskiej wartości były zwol- merce od 2021, KR Group, https://www.krgroup.pl/zmia-
nione z VAT. ny-w-opodatkowaniu-vat-e-commerce-od-2021/ (dostęp:
26.03.2021).
Z punktu widzenia polskiego konsumenta zmia- Jagusiak, M. (2021). Sprzedaż na odległość towarów impor-
na nie powinna nieść ze sobą negatywnych kon- towanych (SOTI). https://www.ifirma.pl/blog/sprzedaz-
sekwencji, gdyż Polska zrezygnowała wcześniej ze -na-odleglosc-towarow-importowanych-soti.html (dostęp:
zwolnienia z VAT dla przesyłek o wartości do 22 01.04.2021).
euro. Lecz można przypuszczać, że firmy, np. ku- Konopielko, Ł., Wołoszyn, M. i Wytrębowicz, J. (2016).
rierskie, koszty związane z nowymi obowiązkami Handel elektroniczny – ewolucja i prespektywy. Warszawa: Oficyna
przeniosą na konsumentów. Po wdrożeniu nowych Wydawnictwa Uczelni Łazarskiego (dostęp: 21.03.2021).
przepisów – pobór VAT nie zniknie, jednak będzie Kuchta, A., 2020, Pakiet VAT e-commerce od 1 lipca 2021 r.,
on obowiązywał w nowej, uproszczonej formie. Infor, https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/4716389,Pa-
Uproszczenie to bowiem będzie zależało od tego, kiet-VAT-ecommerce-od-1-lipca-2021-r.html (dostęp:
czy podatnicy świadczący usługi zdecydują się wy- 26.03.2021).
korzystać dobre praktyki handlowe. Wszystkie te Sławińska, E., 2020, Pakiet VAT e-commerce od 1 lip-
ca 2021 r. – projekt, Infor, https://inforfk.pl/aktualno-
sci/7995219,Pakiet-VAT-ecommerce-od-1-lipca-2021-r-pro-
jekt.html (dostęp: 26.03.2021).
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
(Dz. U. z 2020 r. poz. 106 z późn. zm.) (dostęp: 22.03.2021).

41

Ekologizacja skandynawskich

systemów podatkowych

Kraje skandynawskie są globalnie rozpoznawane jako prekursorzy w zakresie podejmowa-
nia działań przyjaznych środowisku naturalnemu w wielu różnych dziedzinach. Połączenie
dążenia do wzrostu gospodarczego z polityką nastawioną na poszukiwanie skutecznych roz-
wiązań problemów społecznych i ekologicznych sprawiło, że Dania, Szwecja oraz Norwegia
należą do światowych liderów zarówno w kwestiach gospodarki, jak i zadowolenia miesz-
kańców z życia oraz dobrych warunków środowiskowych i społecznych. Niezwykle istotną
rolę w kształtowaniu tak korzystnej sytuacji w tych państwach odgrywa konstrukcja ich sys-
temów podatkowych. Celem artykułu jest prezentacja przeprowadzonych ekologicznych re-
form fiskalnych oraz wskazanie ich znaczenia dla rozwoju społeczno-gospodarczego krajów
skandynawskich.

Paweł Różański Jakie rozwiązania możliwych do wdrożenia zmian
wprowadzono należą eliminacja rozwiązań
[email protected] w Skandynawii? podatkowych, mających nega-
tywny wpływ na klimat i  śro-
Uniwersytet Ekonomiczny Odpowiedź na to pytanie na- dowisko, oraz prośrodowiskowe
w Poznaniu leży rozpocząć od nazwania zmiany w konstrukcji już istnie-
kierunek: Rachunkowość i  zdefiniowania procesu zacho- jących podatków (np. stosowa-
i finanse biznesu dzącego w  Norwegii, Szwecji nie preferencyjnych stawek dla
I rok, II stopień i  Danii już od lat 90. XX wie- produktów ekologicznych oraz
ku – tj. ekologizacji systemów – odwrotnie – podwyższanie
Opiekun naukowy: podatkowych. Choć pojęcie to stawek dla tych dóbr, których
dr hab. Marta Kluzek, prof. UEP kojarzy się przede wszystkim produkcja jest dla środowiska
z  wprowadzaniem rozwiązań szkodliwa). Działaniem o  wyż-
Artykuł recenzowany wspierających ochronę środowi- szym stopniu złożoności, ale
ska, należy pamiętać, że równie równocześnie o  większym po-
istotnymi celami tego procesu są zytywnym oddziaływaniu na
zwiększanie dochodów państwa środowisko naturalne oraz do-
oraz dążenie do rozwoju spo- chody budżetu, jest wprowa-
łeczno-gospodarczego poprzez dzanie podatków i opłat stricte
oddziaływanie m.in. na takie ekologicznych, np. od emisji
czynniki jak zatrudnienie, inno- dwutlenku węgla. Rozwiąza-
wacyjność i konkurencyjność. niem najbardziej złożonym,
które wymaga wielopoziomo-
Na proces ekologizacji fi- wych zmian systemowych, ale
skalnej mogą składać się róż- jednocześnie najmocniej wpły-
ne elementy. Do najprostszych

42

13/2021

wa zarówno na ochronę środowiska, jak i na szero- W Szwecji ekologizacja podatkowa również roz-
ko rozumiany rozwój gospodarczy, jest ekologiczna poczęła się w 1991 r. wraz z zainicjowaną wówczas
reforma podatkowa. Łączy ona w  sobie elementy dużo szerszą reformą fiskalną. Obejmowała ona
wszystkich poprzednich działań, a jej istota sprowa- obniżenie podatków dochodowych, zmiany w po-
dza się do zastępowania funkcjonujących w danym datku VAT i  w  opodatkowaniu energii oraz – co
systemie podatków i  opłat rozwiązaniami ekolo- szczególnie istotne w  omawianym kontekście –
gicznymi, przy jednoczesnym utrzymaniu neutral- wprowadzenie danin ekologicznych, m.in. na siar-
ności fiskalnej (Cieślukowski, 2019). kę, węgiel i tlenki azotu (Stodulski, 2001). Szwecja
należy do niewielu państw, które połączyły zwięk-
W krajach Skandynawii proces ekologizacji sys- szanie wysokości podatków prośrodowiskowych
temów podatkowych rozpoczął się w latach 90. XX z redukcją obciążeń fiskalnych z tytułu pracy, dzięki
wieku. W 1991 r. Norwegia, jako jedno z  pierw- czemu zniwelowała negatywne skutki ekologizacji
szych państw na świecie, wprowadziła podatek podatkowej na podział dochodów oraz zbudowała
od dwutlenku węgla – z  początku tylko na ropę nowatorski system podatkowy, łączący w sobie ele-
naftową, a później również na koks, węgiel, wapń menty troski o środowisko z dążeniem do wzrostu
i gaz. Dzięki temu już wtedy ściągano podatek od gospodarczego. Efekty tej reformy były najbardziej
około 60% krajowych emisji CO2 (Stodulski, 2001). widoczne w pierwszej dekadzie XXI wieku, kiedy
W 2007 r. Norwegia wprowadziła element opodat- to dochody z tytułu podatków ekologicznych wzro-
kowania dwutlenku węgla także do podatków od sły o  ok. 16%, zużycie energii i  emisja dwutlenku
środków transportowych – stawka takiego podat- węgla stopniowo spadały (OECD, 2014), a  PKB
ku rośnie wraz ze wzrostem emisyjności danego wzrosło o około 53% na przestrzeni dziesięciu lat
pojazdu. W kolejnych latach stopniowo zmieniano (Bank Światowy, 2020). U podstaw tego sukcesu
konstrukcję opłaty rejestracyjnej dotyczącej pojaz- leżała wysoka świadomość społeczna i  polityczna
dów – emisyjność CO2 miała coraz większy wpływ w zakresie problemów środowiskowych, dokładna
na jej wysokość, a inne parametry (waga oraz moc analiza ekonomicznych konsekwencji wprowadza-
i rozmiar silnika) coraz mniejszy. Poskutkowało to nych rozwiązań oraz otwarty dialog prowadzony
spadkiem średniej emisyjności nowych środków przez władze z mieszkańcami kraju i przedstawicie-
transportowych w  Norwegii w  latach 2007-2014 lami biznesu na temat wdrażanych zmian.
o ponad 30% (Yan i Eskeland, 2018).
Obecnie proces ekologizacji systemu fiskalne-
Norwegia poprzez konstrukcję swojego systemu go w  Szwecji nie przebiega już tak dynamicznie,
fiskalnego promuje również ograniczenie produkcji jak w latach 90. XX wieku oraz na początku XXI
odpadów oraz zachęca do recyklingu. W pierwszej wieku, ale szwedzkie stawki podatków od emisji
dekadzie XXI wieku wprowadzono tam pionier- dwutlenku węgla pozostają jednymi z najwyższych
skie podatki od składowania odpadów oraz spala- na świecie (OECD, 2014). Niecałe 80% dochodów
nia śmieci (OECD, 2011). Należy wspomnieć rów- z podatków ekologicznych w tym państwie pocho-
nież o konstrukcji podatku od plastikowych butelek dzi z danin związanych z energią: podatku energe-
– producenci, którzy poddają recyklingowi ponad tycznego (bazującego na zawartości energetycznej
95% plastikowych opakowań, mogą stosować do paliw), podatku siarkowego oraz właśnie podatku
ich produkcji stawkę podatku w  wysokości 0%. od CO2 (bazujących odpowiednio na zawartości
Również konsumenci są opodatkowani w zakresie siarki i węgla w paliwach). Drugą największą grupę
recyklingu plastikowych butelek. Za każde zaku- ekologicznych rozwiązań fiskalnych w Szwecji sta-
pione opakowanie tego typu płaci się kaucję, którą nowią podatki związane z  transportem, generują-
można odzyskać oddając butelki w miejscu zakupu ce ok. 20% dochodów z  podatków ekologicznych
lub w specjalnych punktach zbioru (Taylor, 2019). (OECD, 2020). Szwecja nakłada na podatników
również liczne inne obciążenia, m.in. z  tytułu za-
W 2019 r. dochody z  norweskich podatków nieczyszczania powietrza i  zużywania zasobów
ekologicznych stanowiły około 2% PKB tego kra- naturalnych, mają one jednak marginalne znacze-
ju, a składały się na nie przede wszystkim podatki nie fiskalne.
energetyczne (63%) oraz podatki związane z trans-
portem (32%) (OECD, 2020).

43

Dania była ostatnim skan-
dynawskim państwem (choć
jednym z pierwszych na świe-
14

cie), które podjęło decyzję
o wdrożeniu podatku od dwu-
12

tlenku węgla do swojego syste- tony na mieszkańca
mu fiskalnego – miało to miej-
10

sce w 1992 r. Kilka lat później,
w 1995 r. zwiększono rzeczony
8

podatek oraz wprowadzono
daninę od emisji dwutlen-
6

ku siarki, co miało związek
z  wdrażanym wówczas pa-
4

kietem energetycznym. Co
szczególnie ważne, dochody
2

z tych źródeł przeznaczono na
finansowanie inwestycji z  za-
0

kresu redukcji zużycia energii 1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016

oraz na zmniejszenie obcią- lata

żeń przedsiębiorców z  tytu- Dania Norwegia Szwecja

łu ubezpieczeń społecznych Rysunek 1. Emisja dwutlenku węgla w krajach Skandynawii
(Stodulski, 2001). Dzięki temu w latach 1991-2016 (w tonach na mieszkańca)
wprowadzone rozwiązania
wpływały na sytuację kraju Źródło: opracowanie własne na podstawie (Bank Światowy, 2020)

dwupoziomowo: poprzez ob-
ciążanie szkodliwej działalności podatników oraz udziałem odnawialnych źródeł energii w  miksie
poprzez wspieranie inicjatyw z  zakresu polityki energetycznym), zwłaszcza w  krajach skandynaw-
ekologicznej i społecznej. skich. Rząd Danii podjął więc już pierwsze kroki
Dziś wysokość wielu duńskich podatków jest ści- w  reakcji na ten problem, obniżając podatek od
śle związana z szacunkowymi kosztami zewnętrz- energii elektrycznej na ogrzewanie.
nymi działań produkcyjnych i konsumpcyjnych. Re- Kolejnym charakterystycznym elementem sys-
lacja dochodów z podatków ekologicznych do PKB temu podatkowego Danii są wyjątkowo wysokie
od lat utrzymuje się w Danii na najwyższym pozio- obciążenia z  tytułu podatków od środków trans-
mie wśród wszystkich krajów OECD. W 2019  r. portowych, w  tym m.in. jednorazowa opłata re-
stanowiły one 3,4% PKB, w porównaniu do prze- jestracyjna oraz podatek z  tytułu posiadania po-
ciętnego poziomu państw OECD wynoszącego jazdu. Wysokość tych danin jest uzależniona od
1,5% (OECD, 2020). Największy udział w  tych wartości oraz wydajności paliwowej pojazdów.
dochodach (53% w 2019 r.) mają podatki związane Taka konstrukcja prowadzi do relatywnie niskie-
ze zużyciem energii: podatek energetyczny, poda- go wskaźnika posiadania samochodów i  mniej-
tek od emisji CO2, podatek od energii elektrycznej szej częstotliwości ich wymiany oraz zachęca do
oraz inne daniny dotyczące spalania paliwa, emisji kupowania tańszych pojazdów, które z  reguły są
szkodliwych substancji oraz zużycia odpadów ko- mniejsze i  bardziej wydajne, jeśli chodzi o  zuży-
palnych. Duńskie podatki od energii elektrycznej cie paliwa (OECD, 2019). Dania stosuje również
dla gospodarstw domowych są najwyższe w  całej szereg innych ekologicznych rozwiązań w  swoim
Unii Europejskiej – i chociaż w przeszłości wysokie systemie fiskalnym, tym samym prośrodowiskowo
obciążenia z  tego tytułu zachęcały do oszczędza- oddziałując m.in. na rolnictwo, stan czystości po-
nia energii, ich zasadność maleje wraz ze wzrostem wietrza, poziom zużycia wody oraz ilość produko-
poziomu czystości wytwarzania energii (większym wanych odpadów.

44

13/2021

Rezultaty ekologiczne 600
a wyniki ekonomiczne

Polityka środowiskowa krajów
skandynawskich sięga dużo
500

dalej niż reformy fiskalne, ale
proces ekologizacji tamtejszych
mld dolarów 400

systemów podatkowych także
miał znaczący wpływ na ogra-
300

niczenie produkcji zanieczysz-
czeń, redukcję zużycia energii
oraz szeroko rozumianą popra- 200

wę stanu środowiska. Można 100
to zaobserwować m.in. śledząc
zmiany emisji dwutlenku wę-
gla od 1991 r., kiedy zaczęły się 0

skandynawskie reformy podat- lata
kowe. W Danii oraz – w mniej-
Dania Norwegia Szwecja

szym stopniu – w  Szwecji wi- Rysunek 2. PKB państw Skandynawii w latach 1991-2019
doczna jest wyraźna tendencja (według parytetu siły nabywczej, w mld dolarów)
spadkowa w  zakresie emisji
CO2 mierzonej w  tonach na Źródło: opracowanie własne na podstawie (Bank Światowy, 2020)

mieszkańca. Tempo zmian w Szwecji i Danii w tym wolnienia rozwoju gospodarczego. Istnieją jednak
zakresie było szybsze niż średnia dla krajów OECD. liczne dowody, które stoją w sprzeczności z takim
W Norwegii wysokość emisji w  2016 r. była bar- poglądem. Stodulski (2001) dokonał przeglądu
dzo zbliżona do poziomu z 1991 r. – większa pro- rezultatów 139 symulacji, które przy wykorzysta-
dukcja CO2 była w tym przypadku nie tyle oznaką niu modeli ekonomicznych i  ekonometrycznych
nieskutecznej polityki środowiskowej, co skutkiem prezentowały możliwe konsekwencje wprowadza-
wzrastającej liczby ludności i dynamicznego rozwo- nia ekologicznych reform podatkowych. Wynika
ju gospodarki. Ponadto, mimo że emisja dwutlenku z nich, że ekologizacja systemów fiskalnych nie ma
węgla w  Norwegii nie malała, wciąż pozostawała znaczącego wpływu na poziom PKB: 75% symu-
na poziomie dużo niższym niż średnia dla państw lacji wskazuje, że zmiany tego wskaźnika, będące
OECD (Forstorp, 2015). wynikiem ekologicznych reform podatkowych,
We wszystkich trzech analizowanych państwach mieścić się będą w przedziale od -0,5% do +0,5%.
od lat 90. konsekwentnie rosła natomiast wydajność Poza tym badania wykazały również pozytywne
energetyczna (mierzona jako PKB na jednostkę oddziaływanie reform na stan środowiska natural-
TPES), która odzwierciedla wysiłki krajów skan- nego oraz m.in. wzrost liczby miejsc pracy (w 73%
dynawskich zmierzające do poprawy efektywności przeprowadzonych symulacji).
energetycznej oraz do ograniczenia emisji dwu- Nie tylko teoretyczne badania obalają zresztą
tlenku węgla i  innych szkodliwych substancji do tezę, że ekologizacja systemu podatkowego pro-
atmosfery. Zwiększył się również udział energii od- wadzi do spowolnienia gospodarczego. Wystarczy
nawialnej w miksie energetycznym, który w 2019 r. spojrzeć, jak kształtowały się w ostatnich trzech de-
w  Danii, Norwegii i  Szwecji sięgał odpowiednio kadach podstawowe wskaźniki gospodarcze Nor-
37%, 55% i 41%, czyniąc kraje Skandynawii świato- wegii, Szwecji czy Danii.
wymi liderami w tej kategorii (OECD, 2020). Od lat 90. aż do dzisiaj PKB każdego z  tych
Przeciwnicy ekologizacji systemów podatko- krajów wykazuje wyraźną tendencję wzrostową.
wych sugerują, że opieranie rozwiązań fiskalnych W ostatniej dekadzie XX wieku Dania zwiększy-
na celach środowiskowych może prowadzić do spo- ła swoją produkcję przemysłową o  prawie 30%,

45

zmniejszając jednocześnie emisję CO2 o  7%. Go- a  na przykładzie państw skandynawskich można
spodarka tego kraju wzrosła o ok. 78% od 1990 r. zaobserwować, że poprawnie przeprowadzone eko-
do dziś, podczas gdy jego konsumpcja energii po- logiczne reformy podatkowe mają istotny wpływ
została prawie niezmieniona. W Szwecji w okresie na cały szereg niezwykle ważnych zjawisk: stan
1990-2011 aktywność gospodarcza zwiększyła się środowiska, tempo rozwoju oraz poziom szczęścia
o 58%, a całkowite emisje dwutlenku węgla spadły mieszkańców kraju. W związku z tym przyspiesze-
w tym czasie o 16%. Norwegia – za sprawą redukcji nie i  udoskonalenie procesu ekologizacji systemu
energochłonności i zmian w miksie energetycznym podatkowego powinno być jednym z głównych ce-
– osiągnęła znaczne zmniejszenie emisji dwutlen- lów polityki zrównoważonego rozwoju w Polsce.
ku węgla przypadającej na jednostkę PKB (Laan
i Roth, 2020). Bibliografia

Podsumowanie Bank Światowy. (2020). The World Bank Data. https://data.
Prośrodowiskowe reformy systemów podatkowych worldbank.org/indicator (dostęp: 14.03.2021).
w  krajach Skandynawii okazały się sukcesem za- Cieślukowski, M. (2019). Ekologizacja polskiego systemu po-
równo ekologicznym, jak również ekonomicznym. datkowego. W: Szołno-Koguc, J. (red.). Ewolucja roli podatków
Połączenie troski o  środowisko z  dążeniem do i systemów podatkowych we współczesnych gospodarkach. (s. 157-173).
wzrostu gospodarczego oraz realizacją celów z za- Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodow-
kresu polityki społecznej ma swoje odzwierciedle- skiej.
nie także we wskaźniku rozwoju społecznego oraz Forstorp, M. (2015). Driving a Green Economy through Carbon Ta-
w poziomie zadowolenia z życia w krajach Skandy- xation? Learning from the Nordic Experience. (Master thesis). The
nawii. W 2019 r. Norwegia, Szwecja i Dania zajęły International Institute for Industrial Environmental Eco-
odpowiednio pierwsze, ósme i  jedenaste miejsce nomics. http://lup.lub.lu.se/student-papers/record/8054716
w  rankingu państw o  najwyższym HDI (UNDP, (dostęp: 10.03.2021).
2019). W tym samym roku państwa te uplasowały Helliwell, J., Layard, R., Sachs, J. (2019). World Happiness
się na drugim (Dania), trzecim (Norwegia) i siód- Report 2019. Nowy Jork: Sustainable Development Solu-
mym (Szwecja) miejscu spośród ponad 150 państw tions Network.
przeanalizowanych w  globalnym badaniu mierzą- Laan, T., Roth, J. (2020). Green Recovery Know-How From the
cym poziom szczęścia (Helliwell, Layard i  Sachs, Nordics. International Institute for Sustainable Development.
2019). https://www.iisd.org/articles/green-recovery-nordics (do-
stęp: 13.03.2021).
Ekologizacja systemów podatkowych wpłynęła OECD. (2011). OECD Environmental Performance Reviews:
zatem nie tylko na ograniczenie emisji dwutlen- Norway 2011. Paryż: OECD Publishing.
ku węgla czy redukcję zużycia energii, ale miała OECD. (2014). OECD Environmental Performance Reviews: Swe-
swój udział także we wzroście zadowolenia z życia den 2014. Paryż: OECD Publishing.
mieszkańców Skandynawii. Ponadto wprowadzone OECD. (2019). OECD Environmental Performance Reviews:
rozwiązania nie wpłynęły na spowolnienie rozwo- Denmark 2019. Paryż: OECD Publishing.
ju gospodarczego. Przeciwnie: zwiększyły wpły- OECD. (2020). Green growth indicators. OECD Environment
wy do budżetu, umożliwiły finansowanie działań Statistics. https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?dataset-
z  zakresu polityki społecznej oraz przyczyniły się code=GREEN_GROWTH&lang=en (dostęp: 14.03.2021)
do wzrostu wydajności przedsiębiorstw. Reformy Stodulski, W. (red.). (2001). Ekologiczna reforma podatkowa.
fiskalne okazały się wyjątkowo ważnym instrumen- System podatkowy jako instrument zrównoważonego rozwoju w Polsce.
tem oddziaływania na sytuację społeczno-gospo- Raport 2/2001. Warszawa: Instytut na rzecz Ekorozwoju.
darczą kraju. Taylor, L. (2019). Norway setting the standard for plastic bottle
recycling. Planet Ark. https://planetark.org/newsroom/archi-
W związku z  tym, rezultaty opisanych tutaj ve/2662 (dostęp: 14.03.2021).
procesów mogą stanowić ważną lekcję dla Polski. UNDP. (2019). Human Development Report 2019. Beyond income,
W polskim systemie fiskalnym brakuje bowiem beyond averages, beyond today: Inequalities in human development in
logicznie powiązanych ze sobą rozwiązań sprzyja- the 21st century. Nowy Jork. http://hdr.undp.org/en/content/
jących ochronie środowiska (Cieślukowski, 2019), human-development-report-2019 (dostęp: 17.03.2021).
Yan, S., Eskeland, G. S. (2018). Greening the vehicle fleet: Norway’s
CO2-Differentiated registration tax. Journal of Environmental
Economics and Management, 91, 247-262.

46

13/2021

Wskaźnik Pandemiczny
– wielowymiarowa miara
skutków pandemii COVID-19
dla krajów UE

Światowa Organizacja Zdrowia 11 marca 2020 r. ogłosiła pandemię koronawirusa, informu-
jąc o jego coraz szybszym rozprzestrzenianiu się. Od tego czasu wiele krajów na całym
świecie mierzy się z narastającymi negatywnymi zdrowotnymi, społecznymi i gospodarczy-
mi efektami pandemii. Naukowcy, w tym ekonomiści, analizujący skutki pandemii skupiają
się w swoich pracach na poszczególnych negatywnych efektach COVID-19, natomiast nadal
brakuje wskaźników, które obejmowałaby badane zjawiska wielowymiarowo. Wskaźnik za-
proponowany w niniejszym opracowaniu ma na celu zapełnienie tej luki badawczej poprzez
utworzenie miernika uwzględniającego zdrowotne, społeczne i gospodarcze skutki pandemii
COVID-19 dla krajów Unii Europejskiej.

Marta Pilarska Oskar Szczygieł Karolina Woźniak Laura Wróblewska

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

Uniwersytet Ekonomiczny Uniwersytet Ekonomiczny Uniwersytet Ekonomiczny Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu w Poznaniu w Poznaniu w Poznaniu
kierunek: Ekonomia kierunek: Ekonomia kierunek: Ekonomia kierunek: Ekonomia
I rok, II stopień II rok, II stopień I rok, II stopień I rok, II stopień

Koło naukowe: Koło naukowe: Koło naukowe: Koło naukowe:
SKN Gospodarki Żywnościowej, SKN Maksimus SKN Gospodarki Żywnościowej, SKN Maksimus, SKN Gospodarki
SKN Maksiumus SKN Maksimus Żywnościowej
Opiekun naukowy: dr Michał Pilc
Opiekun naukowy: dr Michał Pilc Opiekun naukowy: dr Michał Pilc Opiekun naukowy: dr Michał Pilc
Artykuł recenzowany
Artykuł recenzowany Artykuł recenzowany Artykuł recenzowany

47

Kryzys pandemii COVID-19 i cel pracy szczepionkami, a  także na wspieraniu gospodarek
Kryzys koronawirusa stał się poważnym szokiem państw członkowskich (Rada Europejska, 2021).
dla gospodarki europejskiej i  światowej. Państwa Pomimo wspólnego celu i  częściowo wspólnej
członkowskie Unii Europejskiej przyjęły szero- metody rozwiązania problemu, różnice w  reakcji
ki zakres działań, w  tym instrumenty polityki fi- i  działaniach związane są z  polityką państw, ich
systemem i jakością opieki zdrowotnej, a także kon-
skalnej i  monetarnej, aby zniwelować negatywny dycją i strukturą gospodarczą. Celem badania było
wpływ pandemii na gospodarkę. Unia Europejska stworzenie współczynnika, który pozwoli zmierzyć
skupiła się przede wszystkim na czterech kluczo- skalę negatywnego wpływu pandemii na poszcze-
wych obszarach: zapobieganiu rozprzestrzeniania gólne kraje na przykładzie państw członkowskich
się koronawirusa, dostarczeniu sprzętu medyczne- Unii Europejskiej. Dzięki takiej mierze możliwe
go potrzebującym krajom, promowaniu badań nad jest porównanie państw i wskazanie na relacje po-
między poszczególnymi elementami wskaźnika.
Ponadto, wskaźnik ten może zostać wykorzystany
w dalszych badaniach do analizy czynników mają-
cych ewentualny wpływ na negatywne skutki pan-
demii.

Konstrukcja współczynnika
„Współczynnik Pandemiczny” to narzędzie służące
do porównywania wpływu pandemii na poszcze-
gólne państwa należące do Unii Europejskiej. Na
podstawie przeglądu badań związanych z pandemią
oraz obserwacji dyskusji w środkach przekazu pu-
blicznego, wyróżniono trzy główne aspekty: zdro-
wotny, społeczny i gospodarczy.

Miarą pierwszego aspektu jest tzw. „excess mor-
tality”, czyli wskaźnik nadmiernej śmiertelności.
Kluczowym elementem w  ocenie negatywnego
wpływu wywołanego przez COVID-19 w poszcze-
gólnych państwach było zwrócenie uwagi na ogólny
wzrost śmiertelności w  porównaniu do poprzed-
nich lat. Według Eurostatu miara ta jest różnicą
liczby zgonów zaobserwowanych i  przewidywa-
nych w roku badanym (Eurostat, 2021). Wybór tego
wskaźnika wynika z faktu, iż – w przeciwieństwie
do potwierdzonych zgonów z powodu COVID-19
– jego wartość nie zależy od jakości diagnostyki
koronawirusa oraz uwzględnia negatywne skutki
pandemii związane z  ograniczonym dostępem do
ochrony zdrowia dla osób cierpiących na inne pro-
blemy zdrowotne (OurWorldInData, 2020).

Jako miarę skutków związanych z  aspektem
społecznym wybrano indeks “life ladder”, czyli su-
biektywny miernik szczęścia z „World Happiness
Report”. Zgodnie z założeniami tej miary, respon-
denci mają umieścić siebie na “drabinie szczęścia”
w skali od 0 (sytuacja najgorsza z możliwych) do

48