Challenger 13

13/2021

Tabela 1. Opis zmiennych

Zmienna Opis Źródło Średnia Odchy- Minimum Maksi- Cha-
lenie mum rakter
zmiennej
standar-
dowe

Zmienne zależne

Nadmierna Różnica wartości Eurostat - “Excess 13,49 6,09 2,53 23,63 Destymu-
śmiertel- zgonów zaob- mortality - mon- (Łotwa) (Hiszpa- lanta
ność serwowanych thly data”
i wartości zgonów nia)
przewidywanych
w 2020 r.

Wzrost go- Różnica pomiędzy Eurostat - “Go- -7,61 1,44 -13,2 -1,8 Stymu-
spodarczy rzeczywistą stopą vernment deficit/
wzrostu gospo- surplus, debt and (Grecja) (Estonia) lanta
darczego w 2020 associated data”
a wartością
przewidywaną,
w punktach pro-
centowych (p.p.)

Stopa bez- Różnica pomiędzy Eurostat 0,90 1,02 -1,3 3,0 Destymu-
robocia stopą bezrobocia Międzynarodowy
w 2020 a warto- Fundusz Walu- (Włochy) (Litwa) lanta
ścią przewidywa- towy - “World
ną, w p.p. Economic Outlook
2019OCT”

Saldo Różnica salda European Par- -6,75 1,74 -9,72 -2,82 Stymu-
budżetu budżetu państwa liament Briefing:
państwa w 2020 a war- Public Finances (Malta) (Polska) lanta
tością średnią in Euro Area
w 2015-2019, Member States -
w p.p. Selected Indica-
tors 2021

Life Ladder Różnica w subiek- World Happiness 0,08 0,29 -0,58 0,88 Stymu-
tywnym mierniku Report (Malta) (Chorwa- lanta
szczęścia w 2020
a wartością cja)
z 2019,w punk-
tach

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Eurostat, OurWorldIndata, World Happiness Report, Międzynarodowy Fundusz
Walutowy (Economic Outlook 2019 OCT), European Parliament Briefing: Public Finances in Euro Area Member States - Selected Indica-
tors 2021]]

49

Tabela 2. Tabela korelacji zmiennych

Wzrost gospo- Stopa bezro- Saldo budżetu Nadmierna Life Ladder
darczy bocia państwa śmiertelność

Wzrost gospodarczy 1

Stopa bezrobocia 0,45 1

Saldo budżetu pań- 0,10 -0,08 1
stwa

Nadmierna śmiertel- -0,38 -0,28 0,06 1
ność

Life Ladder -0,16 -0,11 -0,07 0,06 1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Eurostat, OurworldInData, World Happiness Report, Międzynarodowy Fundusz
Walutowy (Economic Outlook 2019 OCT), European Parliament Briefing: Public Finances in Euro Area Member States - Selected Indica-
tors 2021

10 (sytuacja najlepsza z możliwych). Autorzy WHR W celu uwzględnienia skutków gospodarczych
określili 7 czynników skorelowanych z  indeksem wybrano wyrażoną w  punktach procentowych
szczęścia: PKB na mieszkańca, pomoc socjalna, różnicę pomiędzy faktyczną stopą wzrostu gospo-
oczekiwana długość życia w  zdrowiu, wolność darczego i  stopą bezrobocia do ich przewidywań
dokonywania życiowych wyborów, hojność, po- na rok badany. Należy pamiętać o tym, że jesienią
strzeganie korupcji oraz niewyjaśnione szczęście. 2019 r. nie uwzględniono w  prognozach świato-
“Drabina szczęścia” została wybrana jako element wej pandemii, tak więc dla każdego państwa przy-
składowy Współczynnika Pandemicznego w  celu puszczono bliższy standardowemu stopień zmian.
uwzględnienia potencjalnego negatywnego wpły- Przewidywania takie w  październiku 2019 r. opu-
wu pandemii na subiektywne poczucia szczęścia, blikował Międzynarodowy Fundusz Walutowy
które mogło mieć znaczenie ze względu na poczu- w raporcie “World Economic Outlook 2019” i zo-
cie zagrożenia zdrowia i życia, wprowadzanie re- stały one wykorzystane przy tworzeniu Wskaźni-
strykcji oraz lockdownów, ograniczenia kontaktu ka Pandemicznego. Kolejnym elementem skutków
z  innymi osobami itp. Zmienna ta jest włączona gospodarczych jest saldo budżetu państwa, które ze
do Wskaźnika Pandemicznego jako różnica warto- względu na brak wartości przewidzianej porównane
ści między 2020, a  2019 dla poszczególnych kra- zostało do wartości średniej z  poprzednich 5 lat.
jów. Na potrzeby współczynnika wykorzystane zostały

Tabela 3. Wagi stosowane we Wskaźniku Pandemicznym I II
0,5 0,625
Zmienna 0,2 0,25

Dla miary nadmiernej śmiertelności w porównaniu z latami poprzednimi 0,2 0,0625
0,05 0,0625
Różnica przewidywanego wskaźnika aktywności gospodarczej z osiągniętym 0,05
w 2020 roku -
Różnica przewidywanej stopy bezrobocia z osiągniętą w 2020 roku
Różnica deficytu budżetowego w 2020 roku i średniej z lat 2015-2019
Różnica wyniku miary drabiny szczęścia z roku 2020 i 2019
Źródło: opracowanie własne

50

13/2021

Tabela 4. Ranking państw według Wskaźnika Pandemicznego Grupa 2

Grupa 1

Estonia 0,80 Szwecja 0,62
Łotwa 0,78 Chorwacja 0,56
Finlandia 0,74 Cypr 0,54
Dania 0,73 Węgry 0,52
Niemcy 0,67 Słowacja 0,52
Luksemburg * 0,50
Grupa 3 Litwa 0,48
Rumunia* 0,48
Holandia 0,48

Grupa 4

Grecja 0,47 Polska 0,30
Francja 0,47 Czechy* 0,27
Austria 0,47 Belgia 0,25
Bułgaria 0,40 Malta 0,25
Portugalia 0,39 Słowenia 0,21
Włochy 0,33 Hiszpania 0,12

* W państwach oznaczonych w taki sposób wystąpił brak danych na temat life ladder.

Źródło: badanie własne na podstawie danych z Eurostat, OurWorldInData, World Happiness Report, European Parliament Briefing:
Public Finances in Euro Area Member States - Selected Indicators 2021

informacje o saldzie budżetu państwa w 2020 roku Zij – o znacza wartość znormalizowanej zmiennej
oraz średniej wartości z lat 2015-2019. w kraju
WWsj k–aoźznnikacznaawdamgęierznmeijenśnmejiertelności (Excess
Zbiór zmiennych wykorzystanych do utworzenia mortality) oraz różnica stopy bezrobocia z  warto-
Wskaźnika Pandemicznego przedstawiono w Tabe- ścią przewidzianą w  badaniach autorów są desty-
li 1. mulantami, które na potrzeby konstrukcji miernika
przekształcono w stymulantę. Zmienne zostały zu-
W Tabeli 2 przedstawiono korelacje pomię- nitaryzowane w  celu doprowadzenia różnoimien-
dzy badanymi zmiennymi. Najsilniejsza korelacja nych zmiennych do wzajemnej porównywalno-
zmiennych wystąpiła pomiędzy różnicą osiągnię- ści, a  także zastąpienia zróżnicowanych zakresów
tej w 2020 r. stopy bezrobocia i jej wartości prze- zmienności poszczególnych zmiennych zakresem
widywanej, a  różnicą osiągniętego współczynnika stałym oraz wyeliminowanie z  obliczeń wartości
aktywności gospodarczej w 2020 r. i jego wartości ujemnych. W wyniku zastosowania powyższej for-
przewidywanej. Najsłabszą korelację zaobserwowa- muły normalizacji otrzymujemy zmienne o  war-
no pomiędzy zmianą subiektywnej miary szczęścia, tościach należących do przedziału [0;1]. Wagi są
a miarą nadmiernej śmiertelności. Bardzo zbliżona arbitralne ze względu na niemożność jednoznacz-
wartość wystąpiła również w korelacji różnicy war- nego określenia wyższości czynników nad innymi.
tości salda budżetowego osiągniętego w 2020 roku. Ustalone w obliczeniach wagi wszystkich zunifiko-
a średnią z poprzednich 5 lat , a nadmierną śmier- wanych miar w krajach, dla których uzyskano dane
telnością w roku 2020. to odpowiednio:

Wskaźnik Pandemiczny to bezwzorcowy mierni-
ki syntetyczny równy:

, I – Zastosowane wagi dla państw, w których wy-
korzystano dane z drabiny szczęścia (life ladder)
gdzie: II – Zastosowane wagi dla państw, w  których
wystąpiły braki danych dotyczące drabiny szczęścia

51

(life ladder) stworzono wzór stosując wartości wag Czechy, Belgia, Malta, Słowenia oraz Hiszpania.
w  kolumnie drugiej (dla krajów: Czechy, Luksem- Wśród nich, największą wartość nadmiernej śmier-
burg, Rumunia). telności zanotowano w Hiszpanii (23,63%), tak jak
i  największy relatywny spadek PKB(-11 p.p.) oraz
Wyniki wzrost stopy bezrobocia (1,8 p.p.) Z kolei najwięk-
W oparciu o wartości miar dla państw Unii Euro- szy spadek zadowolenia z życia zanotowano w Bel-
pejskiej Tabela 4 ukazuje posortowane w 4 grupach gii (-0,07 pkt.).
wyniki współczynnika pandemicznego. Grupowa-
nia dokonano na podstawie porównania obliczo- Podsumowanie
nych wielkości z  wartością średnią i  odchyleniem Przedstawiony w  niniejszym badaniu Wskaźnik
standardowym. W grupie pierwszej znalazły się Pandemiczny jest kompleksowym narzędziem, po-
państwa, na które pandemia COVID-19 miała naj- nieważ odnosi się zarówno do kosztów społecz-
mniejszy wpływ, tj., dla których wartość Wskaźnika nych, zdrowotnych jak i  gospodarczych pandemii
Pandemicznego była wyższa niż średnia plus odchy- COVID-19. Współczynnik Pandemiczny może
lenie standardowe. W grupie tej znalazły się Esto- okazać się także bardzo przydatnym narzędziem do
nia, Łotwa, Finlandia, Dania i Niemcy. Wśród nich, porównywania skutków pandemii pomiędzy pań-
najmniejszą wartość nadmiernej śmiertelności zano- stwami i tym samym, być wykorzystany w dalszych
towano na Łotwie (2,53%), najmniejszy relatywny badaniach skupiających się na czynnikach wpływa-
spadek PKB w stosunku do predykcji w Estonii (-1,8 jących na skalę negatywnych efektów pandemii.
p.p.). Najmniejszy wzrost stopy bezrobocia wystąpił
w Danii (0,77), gdzie odnotowano również najwięk- Bibliografia
szy wzrost zadowolenia z życia (0,18 pkt.).
International Monetary Fund. (2019). World Economic
Przedział grupy drugiej, to wielkości większe Outlook 2019 OCT. Pobrane z: https://www.imf.org/en/
od wartości średniej, lecz mniejsze od sumy śred- Publications/WEO/Issues/2019/10/01/world-economic-o-
niej oraz odchylenia standardowego. W grupie tej utlook-october-2019 (dostęp: 01.03.2021)
znalazły się Szwecja, Chorwacja, Cypr, Węgry, Sło- European Parliament. (2021). Briefing: Public Finances
wacja, Luksemburg, Litwa, Rumunia oraz Holan- in Euro Area Member States -Selected Indicators 2021.
dia. Wśród nich, najmniejszą wartość nadmiernej Pobrane z: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etu-
śmiertelności zanotowano w  Szwecji (8,52%), naj- des/BR IE/2018/624406/IPOL _ BR I(2018)624406 _ EN.pdf
mniejszy relatywny spadek PKB na Litwie(-3,6 p.p.) (dostęp: 04.03.2021)
i  wzrost stopy bezrobocia w  Słowacji (0,4 p.p.). Eurostat. (2021). Government deficit/surplus, debt and asso-
Z kolei największy wzrost zadowolenia z życia za- ciated. Pobrane z:
notowano w Szwecji (0,08 pkt.). https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=-
gov_10dd_edpt1&lang=en (dostęp: 01.03.2021)
W przedziale grupy 3 wskazano wartości więk- Eurostat. (2021). Total unemployment rate. Pobrane z:
sze od różnicy średniej i odchylenia standardowego https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/
oraz mniejsze od średniej. W grupie tej znalazły się tps00203 (dostęp: 01.03.2021)
Grecja, Francja, Austria, Bułgaria, Portugalia oraz Eurostat. (2021). Real GDP growth rate - volume. Pobrane
Włochy. Wśród nich, największą wartość nadmier- z: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-datasets/-/
nej śmiertelności zanotowano w Bułgarii (19,15%), tec00115&lang=en (dostęp: 01.03.2021)
największy relatywny spadek PKB we Francji Rada Europejska. (2021). Pandemia Covid-19 i reakcja UE.
(-8,1  p.p.) i  wzrost stopy bezrobocia w  Bułgarii Pobrane z: ttps://www.consilium.europa.eu/pl/policies/co-
(1,15  p.p.). Kraj ten osiągnął również największy ronavirus/ (dostęp: 23.03.2021)
spadek wzrostu zadowolenia z życia (-0,49 pkt.). Eurostat. (2021). Excess mortality - statistics. Pobrane z:
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.
Ostatnia grupa (4) to państwa, na które pande- php?title=Excess_mortality_-_statistics (dostęp: 26.03.2021)
mia COVID-19 wpłynęła w  najbardziej negatyw- Our world in data. (2020). A pandemic primer on excess
nym stopniu i wartości Wskaźnika Pandemicznego mortality statistics and their comparability across countries.
były mniejsze od różnicy średniej oraz odchylenia Pobrane z: https://ourworldindata.org/covid-excess-mortali-
standardowego. W grupie tej znalazły się Polska, ty (dostęp: 26.03.2021)
World Happiness Report. (2021). Pobrane z: https://
worldhappiness.report/ (dostęp: 26.03.2021)

52

13/2021

Choroba holenderska –
diagnoza Wenezueli

Określenie „choroba holenderska” sugerować może, że mamy do czynienia ze zjawiskiem,
którym zajmują się na co dzień osoby związane przysięgą Hipokratesa. Okazuje się jednak,
że jest to bardzo ważne pojęcie, dotyczące ekonomii, które ekspert w tej dziedzinie powinien
rozumieć i na podstawie tej wiedzy, diagnozować, leczyć oraz prowadzić jego profilaktykę.
Wenezuela wydaje się być pacjentem w ciężkim stanie. Warto zatem ocenić, czy nie jest ona
ofiarą „choroby holenderskiej” oraz zaproponować rozwiązania, które pomogłyby jej chociaż
trochę dojść do siebie.

Michał Barszczewski Specyfika choroby choroby holenderskiej: najpierw
występuje aprecjacja waluty kra-
[email protected] holenderskiej jowej w związku z wydobyciem
Pierwszy raz pojęcia tego uży- i  eksportem np. ropy, następ-
Uniwersytet Ekonomiczny to w  roku 1977 w  brytyjskim nie całkowity eksport innych
w Poznaniu tygodniku „The Economist” produktów spada. Zakładając,
kierunek: Kierunek prawno-eko- (Brinčíková, 2016). Zjawisko że ceny produktów związanych
nomiczny znane pod nazwą choroby ho- z  wydobywanym dobrem na
II rok, II stopień lenderskiej swoją nazwę za- rynkach światowych wahają się,
wdzięcza krajowi, w  którym wartość waluty krajowej również
Koło naukowe: pierwszy raz ją zaobserwowano będzie niestabilna. Niestabilna
SKN Maksimus i poddano dyskusji. W latach 60. waluta jest źródłem niepewno-
XX wieku w  Holandii odkryto ści, co prowadzi do spadku in-
Opiekun naukowy: złoża gazu na Morzu Północ- westycji zagranicznych, szkodzi
dr hab. Dawid Piątek, prof. UEP nym. W związku ze wzrostem też importowi oraz eksportowi.
eksportu gazu, doszło do apre- W przypadku krajów bez wa-
Artykuł recenzowany cjacji (wzrostu wartości) holen- luty krajowej i  tzw. gospodarek
derskiej waluty – guldena. Ta surowcowych, tj. opartych na
zaś zaszkodziła innym bran- wydobyciu złóż naturalnych,
żom, zmniejszając zarówno dochodzi do wzrostu płac oraz
całkowitą jak i względną (ujmo- wyższych stóp procentowych
waną w relacji do PKB) wartość w  sektorze wydobycia surow-
eksportu. Okazało się jednak, ca będącego źródłem choroby
że w  przypadku Holandii, pro- holenderskiej, co powoduje,
blem ten, był krótkotrwały i do że spada konkurencyjność in-
końca lat 60. „choroba” ustąpiła nych sektorów. Problem ten
(Gylfason, 2018). jest szczególnie niebezpieczny
w  przypadku krajów z  syste-
Gylfason przedstawia w swo-
im artykule kompletny przebieg

53

mem centralnego ustalania płac (ang. centralized usług, budownictwa). Model ten został pierwszy raz
wage bargaining) (albo w systemach oligopolistycz- skonstruowany w  1982 w  artykule Cordena i  Ne-
nych), gdzie sektory gospodarki oparte na wydoby- ary’ego (Corden i Neary, 1982).
ciu cennego surowca dyktują trend w negocjacjach
płac i układach pracowniczych, na które inne sek- Model ten pozwolił na wyodrębnienie dwóch
tory nie mogą sobie pozwolić. Efektem jest albo podstawowych zjawisk mających miejsce w  przy-
spadek łącznego eksportu, albo zmiana proporcji padku Choroby Holenderskiej: efektu wydatkowa-
dóbr eksportowanych, na niekorzyść sektora pro- nia (ang. spending effect) oraz efektu mobilności
dukcyjnego oraz usługowego państwa dotkniętego zasobów (ang. resource movement effect). Efekt
chorobą holenderską. Te sektory są kluczowe dla wydatkowania ma miejsce gdy boom sektora su-
rozwoju gospodarczego, więc szkodzi to w  dłuż- rowców naturalnych prowadzi do wyższego łącz-
szym okresie, potencjałowi gospodarczemu kraju. nego popytu oraz wydatków w  systemie gospo-
Jest również możliwe, że ucierpi eksport kapitału, darczym. Przy wzroście ogólnego poziomu płac,
w tym inwestycje zagraniczne (Gylfason, 2018). popyt na pracę w  sektorze usług również się zin-
tensyfikuje. Odbędzie się to kosztem sektora dóbr
Zjawisko choroby holenderskiej przedstawia zbywalnych niebędących surowcem naturalnym.
się często za pomocą modelu. Zakłada się w  nim O ile sektor usług będzie mógł sobie pozwolić na
istnienie trzech sektorów: sektora surowców na- podwyżkę ceny, przerzucając w ten sposób wzrost
turalnych (tego, który przede wszystkim państwo płac na konsumentów, o  tyle sektor dóbr zbywal-
zamierza eksportować, np. ropa, diamenty), sektora nych niebędących surowcami naturalnymi nie ma
innych dóbr zbywalnych (np. rolnictwo, przemysł tej możliwości, ponieważ to rynek światowy deter-
wytwórczy) oraz sektora niezbywalnego (sektora minuje ceny ich produktów. W efekcie dojdzie do

54

13/2021

osłabienia tego sektora na korzyść sektora usług. artykułu jest to jednak podejście niewłaściwe, po-
Efekt mobilności zasobów ma miejsce, gdy boom nieważ „klątwa surowcowa”, rozumiana jako nega-
sektora surowców naturalnych przyciąga kapitał tywny wpływ na rozwój gospodarczy oraz instytu-
oraz pracowników z innych sektorów. To prowadzi cje polityczne z powodu posiadania bogatych złóż
do spadku poziomu produkcji w sektorach innych surowca oraz opierania na nich swojej gospodarki,
niż sektor eksploatowanych surowców naturalnych. jest pojęciem szerszym, obejmującym także sferę
Tutaj wskazuje się jednak, że jeśli do wydobycia su- instytucji politycznych, demokracji (Ross, 2001;
rowców nie potrzeba dużego zatrudnienia, problem Wenar, 2008). Zatem choroba holenderska jest zja-
odpływu siły roboczej może nie być dotkliwy. Jed- wiskiem związanym ściśle z klątwą surowcową, jed-
nocześnie kraje uboższe mają tendencję do impor- nak powinna być traktowana jako jej element a nie
towania siły roboczej z  zewnątrz, gdyż nie posia- całość, ponieważ ma ona wpływ tylko na niektóre
dają wykwalifikowanych pracowników a proces ich aspekty, których dotyczy „klątwa surowcowa”.
edukacji jest kosztowny i  czasochłonny. Skutkiem
obu zjawisk jest znaczące osłabienie sektora dóbr Historia i sytuacja gospodarcza
zbywalnych niebędącymi surowcami naturalnymi Wenezueli
na korzyść dla sektora usług oraz, przede wszyst- W momencie odkrycia złóż ropy naftowej w 1913
kim, sektora surowców naturalnych (Brahmbhatt, roku, Wenezuela była trzecim najważniejszym pro-
Canuto i Vostroknutova, 2010). ducentem kawy, a  jej gospodarka skupiała się na
rolnictwie. Od podpisania Prawa Paliwowego (ang.
Warto także zwrócić uwagę na fakt, że niektórzy Petroleum Law) w 1922 roku inwestycje zagranicz-
autorzy stawiają znak równości między chorobą ho- ne w  ropę naftową spowodowały, że gospodarka
lenderską a „klątwą surowcową”, stosując te pojęcia Wenezueli stała się coraz bardziej zdominowana
zamiennie (Brinčíková, 2016). Zdaniem autora tego

21% 20% Wenezuela
Arabia Saudyjska
7% 18% Iran
7% Irak
10% Kuwejt
ZEA
Spoza OPEC

10%

Rysunek 1. Udział zasobów ropy naftowej Wenezueli na 2018 rok w stosunku do zasobów
światowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Organization of the Petroleum Exporting Countries, 2021

55

przez jej wydobycie. Nastąpiła aprecjacja waluty negocjacje z IMF i podjął działania mające na celu
narodowej – boliwara w stosunku do dolara amery- poprawę sytuacji gospodarczej (uwolnienie kursu
kańskiego. Przyniosło to poważne szkody sektoro- Boliwara, koniec z  kontrolowaniem cen rynko-
wi produktów handlowych niebędących ropą naf- wych, w tym paliwa, którego cena wzrosła o 100%)
tową, szczególnie rolnictwu. Ze względu na silną W 1992 roku miał miejsce nieudany pucz Hugo
pozycję boliwara, konsumentom bardziej opłacało Chaveza, a  w  1998 roku zdobył on władzę w  de-
się kupować importowane dobra. Wszystkie sekto- mokratycznych wyborach prezydenckich. PDVSA
ry stawały w  coraz większym stopniu uzależnione posiadała wtedy wysoki poziom niezależności od
od wydobycia ropy (Tarver, Rivas i Frederic, 2018; władz, co nie podobało się Chavezowi. Polityk ten
Resta, 2019). w 2002 roku uzależnił od siebie PDVSA. Pracow-
nicy oraz opozycja mocno te działanie potępili, na-
Kolejnym etapem uzależnienia od ropy było stąpił zamach stanu dokonany przez opozycję, jed-
przyjęcie w  1943 r. „fifty-fifty bill”. Na podstawie nak armia poparła Chaveza i wrócił on do władzy.
tego aktu normatywnego, rząd Wenezueli ustalił, W kolejnych latach polityk ten stopniowo nacjona-
że koncerny powinny się dzielić po równo z  pań- lizował przemysł oraz rolnictwo, usztywnił kurs
stwem swoimi przychodami. W kolejnych latach boliwara, wprowadził kontrolę cen. Jednocześnie
normą stało się finansowanie programów społecz- PDVSA zaczęła funkcjonować głównie jako źródło
nych zyskami z ropy. W 1958 roku trzy największe zysków dla państwa, oddając mu 90% swoich do-
partie demokratyczne rozdzieliły między siebie chodów (Jones, 2019).
zyski z ropy w stosunku do poparcia w wyborach,
miało to zapobiec powrotowi dyktatur, jednak uza- W roku 2013 Hugo Chavez zmarł, zostawiając
leżniło system Wenezueli od ropy jeszcze bardziej kraj zadłużony, uzależniony od wydobycia ropy.
(Cheatam i Labrador, 2021). W 1976 roku przejęto Jego następcą zostaje wybrany w demokratycznych
akcje zagranicznych korporacji i  utworzono PDV- wyborach Nicolas Maduro, który do tej pory peł-
SA (hiszp. Petróleos de Venezuela) , spółkę kon- nił funkcję Wiceprezydenta Wenezueli i  był zwo-
trolującą wydobycie ropy naftowej kontrolowaną lennikiem Chaveza (BBC, 2020). Za jego czasów
przez rząd (Jones, 2019). Po załamaniu się rynku doszło najpierw do kryzysu gospodarczego (2014)
naftowego (1983) sytuacja polityczna pogorszyła następnie kryzysu politycznego i dwuwładzy (2017).
się. Demokratyczny rząd utracił popularność przez W wyniku przegranych wyborów parlamentarnych,

160
140
120
100

80
60
40
20
0

1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018

Ropa nierafinowana Ropa rafinowana Inne

Rysunek 2. Elementy składowe eksportu Wenezueli

Źródło: opracowanie własne na podsatwie: The Growth Lab at Harvard University (2021).

56

13/2021

90
80
70
60
50
40
30
20
10

0

Sektor Rolny Pojazdy Maszyny Śr. Chemiczne Wydobywane minerały Inne

Rysunek 3. Elementy składowe importu Wenezueli

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Growth Lab at Harvard University (2021).
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018

prezydent utracił możliwość wpływania na władzę Prezydentowi Guaido), co dodatkowo destabilizuje
ustawodawczą. Maduro wykorzystał Trybunał Kon- i tak trudną sytuację.
stytucyjny aby ogłosić wybory do składu instytucji
alternatywnej dla sprawującego władzę ustawodaw- Oceniając potencjał gospodarczy Wenezueli,
czą Zgromadzenia Narodowego – Konstytuanty, warto zauważyć, że według raportu OPEC z 2019 r.
z  pominięciem odpowiednich procedur. Opozycja (por. Rys. 1), posiadała ona w roku 2018 na swoim
zbojkotowała wybory i w skład Konstytuanty weszli terytorium największe naturalne złoża ropy nafto-
zwolennicy Maduro (Broner, 2017). Konstytuanta wej, które wynosiły łącznie ok. 20% światowych
miała służyć opracowaniu nowego projektu Konsty- zapasów, czyli 25,5% całkowitego udziału tego za-
tucji i zastąpić Zgromadzenie Narodowe, w którym sobu wśród krajów należących do tej organizacji
przewagę miała opozycja (BBC, 2017). (OPEC, 2021).

W styczniu 2019 r. Juan Guaido, przywódca Jednocześnie, biorąc pod uwagę Economic Com-
zgromadzenia narodowego i lider opozycji, ogłosił plexity Index (który wskazuje, jak różnorodny jest
się prezydentem. Argumentował to bezprawnością koszyk eksportowy danego państwa i jak złożone są
okupacji urzędu prezydenta przez Nicolasa Maduro. eksportowane przez nie dobra), od 2004 r. kraj ten
(Daniels, 2019). Działanie Guaido było uzasadnio- osiąga wyniki, które plasują go w gorszej połowie
ne tym, że wybory prezydenckie rok wcześniej uwa- pod względem dywersyfikacji handlu zagraniczne-
żano za sfałszowane (BBC, 2020). Od tego czasu, go, a w 2012 roku osiągnął on 130 miejsce na 133
w  Wenezueli występuje dwuwładza w  legislatywie krajów badanych, do 2018 roku wynik ten poprawił
(Konstytuanta kontra Zgromadzenie Narodowe) się plasując Wenezuelę na miejscu 119 (Growth Lab
jak i w egzekutywie (Prezydent Maduro przeciwko - Center for International Development of Harvard
University, 2021).

57

150%

100%

50%

0%

-50%

-100%

-150% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Zmiana PKB 33% -9% 21% 7% 6% 21% 5% -23% -12% 34% 28% 25% 30% 32% -12% 18% 11% 0% -26% -21% 59% -14% -48% -32%

Zmiana inflacji -2% 40% -100% -40% -52% -46% -30% 44% 28% -43% -36% -17% 27% 40% -21% 8% -8% -24% 48% 35% 49% 52% 42% 99%

Rysunek 4. Zmiany inflacji oraz PKB w stosunku do roku poprzedniego w Wenezueli.

Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF (2021)

Nie zaskakuje zatem, że sprzedaż tego surow- w roku 2015 do zaledwie 150 ton w roku 2018 (Tra-
ca składała się w latach 1995-2018 na co najmniej ding Economics, 2021). Sprzedaż złota mogła być
60% całkowitego eksportu, osiągając w roku 2012 spowodowana koniecznością kupna dóbr pierwszej
aż 94,92%. Na początku eksportowano zarówno potrzeby dla ludności, w  szczególności żywności.
rafinowaną ropę jak i nierafinowaną w podobnym Import żywności zawsze był istotnym elementem
stopniu, ale z  biegiem czasu nierafinowana ropa importu, jednak w  okresie prosperity ustępował
zaczęła przeważać. Poza tym, w mniejszym stopniu miejsca importowi usług (głównie transportu i ICT
istotne było wydobycie minerałów. Oba sektory: - czyli usług związanych z branżą cyfrową), pojaz-
usług oraz sektor towarów niebędących głównym dów, maszyn (Rysunek 3). Jednak od roku 2014 do
surowcem eksportowanym były osłabione. O ile od 2018 zakup pożywienia zajmował już drugą pozy-
1995 r. do 2012 r. łączna wartość eksportu stopnio- cję. Można również zauważyć stopniowy wzrost
wo rosła, później nastąpił znaczący spadek. W 2012 istotności importu przetworzonej ropy naftowej
roku eksport wynosił ok. 146 miliardów USD, (składowa kategorii „wydobywane minerały na Ry-
w 2014 roku 58,7 miliardów USD, zaś w roku 2016 sunku 3.), która w 2018 roku wartościowo obejmo-
wartość ta osiągnęła minimum z wartością 25,5 mi- wała 41,05% importu [The Growth Lab at Harvard
liardów USD, od tego momentu do 2018 r. eksport University, 2021].
zaczął powoli wzrastać (por. Rysunek 2.). Należy
również zauważyć, że od momentu załamania eks- Z importem żywności może być związany pro-
portu istotny stał się w nim udział złota, wynoszący blem głodu, który nasilił się po załamaniu cen ropy.
od 2014 r. do 2018 r. średnio 5% (The Growth Lab Opierając się na badaniach ENCOVI z 2017 r., któ-
at Harvard University, 2021). ra badała za pomocą ankiet problem głodu wśród
ludności, aż 80% ankietowanych miało problem ze
Opierając się na danych przedstawionych na zdobyciem wystarczającej ilości żywności. W 2016
stronie tradingeconomics, która bazuje na rapor- r. średnio o 8,7 kg schudło 72,7% Wenezuelczyków,
tach World Bank Council, można zauważyć dra- rok później, o 11,4 kg schudło średnio 64,3% po-
styczny spadek ilości rezerw złota z ponad 350 ton pulacji Wenezueli (Caracas Chronicles, 2017; Cara-

58

13/2021

160,00
140,00
120,00
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00

0,00

1995-01-06
1996-01-06
1997-01-06
1998-01-06
1999-01-06
2000-01-06
2001-01-06
2002-01-06
2003-01-06
2004-01-06
2005-01-06
2006-01-06
2007-01-06
2008-01-06
2009-01-06
2010-01-06
2011-01-06
2012-01-06
2013-01-06
2014-01-06
2015-01-06
2016-01-06
2017-01-06
2018-01-06

Rysunek 5. Średnie tygodniowe ceny ropy, wartość w dolarach za baryłkę.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: U.S. Energy Information Administration (2021).

cas Chronicles, 2018). Świadczy to o niewydolności ceny ropy w 2014. r. był też przyczyną załamania na
sektora rolnego, który ucierpiał w wyniku choroby sferze realnej (spadek PKB) oraz sferze finansowej
holenderskiej i nie był w stanie zapewnić populacji (wzrost inflacji).
wystarczającej ilości żywności.
Cheatham oraz Labrador wskazują, że remedium
Biorąc pod uwagę poziom PKB i  jego zmia- na chorobę holenderską może być demokratyczny
ny w  czasie (Rysunek 4) jako wyznacznik sytuacji rząd, który nie wykorzystuje zasobów do utrzyma-
gospodarczej, można zauważyć, że po stabilnym nia się przy władzy. Ponadto przed pokusą naduży-
wzroście od 2012 r. jego wartości wahały się aby cia może chronić stworzenie niezależnego fundu-
ostatecznie osiągnąć najgorszy od 14 lat wynik szu, który zarządza przychodami ze sprzedaży ropy
w 2018 r. Inflacja również znacząco wzrosła, o ile naftowej. Innym rozwiązaniem może być rozwój
do roku 2014 utrzymywała się na wysokim ale rów- infrastruktury i szkolenie pracowników z własnego
nocześnie stabilnym poziomie, od 100% do ok. kraju, co może zapewnić długotrwały wzrost. Dy-
13%, średnio wynosząc ok 32,9%, tak od roku 2014 wersyfikacja gospodarki może być trudna w  przy-
wzrost był bardzo duży (International Monetary padku Wenezueli ze względu na załamanie gospo-
Fund, 2021). darcze i  kryzys polityczny, w  pierwszej kolejności
autorzy rekomendują modernizację wydobycia ropy
Diagnoza i proponowane leczenie naftowej aby z tego sektora sfinansować infrastruk-
Z racji dużego uzależnienia gospodarki Wenezueli turę i  szkolenie ludności (Cheatham, Labrador,
od wydobycia i  eksportu ropy naftowej, kluczowy 2021). Do podobnych wniosków dochodzą Her-
wpływ na przedstawione powyżej załamanie mo- nandez i Monaldi w swoim raporcie, rekomendując
gła mieć cena tego surowca. Patrząc na wahania jej modernizację i  poprawę możliwości operacyjnych
średniej rocznej ceny zamknięcia (por. Rysunek 5), PDVSA (Hernandez, Monaldi, 2016).
można ocenić, że moment, w którym doszło do naj-
większego spadku ceny ropy, pokrywa się ze spad- Zdaniem autora, receptą na sukces dla Wenezu-
kiem wartości eksportu i wzrostem inflacji. Spadek eli, oprócz wyżej wymienionych działań jest także
wspieranie innych, znacznie osłabionych sektorów

59

gospodarki z  zysków otrzymanych ze sprzedaży Gylfason, T. (2018). Dutch Disease. The New Palgrave
ropy (na przykład za pomocą subsydiów, co propo- Dictionary of Economics (strony 3113-3116). Londyn: Pal-
nuje chociażby van Wijnbergen (1984) (van Wijn- grave Macmillan.
bergen, 1984). W szczególności istotne jest wspar- Hernandez, I. i Monaldi, F. (2016). Weathering Collapse: An
cie rolnictwa, aby zapobiec niedoborom żywności Assessment of the Financial and Operational Situation of the
w przyszłości. W pierwszej kolejności należy jednak Venezuelan Oil Industry (CID Working Paper No. 327). Po-
dokonać liberalizacji systemu gospodarczego, aby brane z https://growthlab.cid.harvard.edu/files/growthlab/
ułatwić inicjatywę potencjalnym przedsiębiorcom. files/venezuela_oil_cidwp_327.pdf .
Obecnie istniejąca, silnie kontrolowana gospo- International Monetary Fund. WORLD ECONOMIC OUT-
darka, szczególnie pod względem cen rynkowych LOOK (OCTOBER 2020) - GDP, current prices. Pobrane
ustalanych przez państwo, zniechęca do inicjatywy 29 marca 2021 z https://www.imf.org/external/datamapper/
podmioty prywatne oraz zagraniczny kapitał. Do- NGDPD@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD/
datkowo, tak silna kontrola nad sferą gospodarczą VEN?year=2021.
prowadzi nieuchronnie do rosnącej korupcji oraz International Monetary Fund. WORLD ECONOMIC OUT-
wzrostu autorytaryzmu. Do zmiany politycznej LOOK (OCTOBER 2020) - Inflation rate, average consumer
w  Wenezueli, bez której niemożliwa jest reforma, prices, Annual percent change. Pobrane 29 marca 2021
konieczne jest jednak wspólne stanowisko wspól- z https://www.imf.org/external/datamapper/PCPIPCH@
noty międzynarodowej, na które obecnie nie ma WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD/VEN?year=2021.
co liczyć. Jones, Harris (2019). What Happened to Venezuela? Praca
dyplomowa przedłożona The University of Mississippi,
Bibliografia Oxford.
Macrotrends LLC. Crude Oil Prices - 70 Year Historical
BBC. (2017). What has Venezuela’s constituent assembly Chart. Pobrane 29 marca 2021 z https://www.macrotrends.
achieved? Pobrane z https://www.bbc.com/news/world-la- net/1369/crude-oil-price-history-chart.
tin-america-41094889. Organization of the Petroleum Exporting Countries. OPEC
BBC. (2020). Venezuela crisis in 300 words. Pobrane z ht- Share of World Crude Oil Reserves. Pobrane 29 marca 2021 z 
tps://www.bbc.com/news/world-latin-america-48121148. https://www.opec.org/opec_web/en/data_graphs/330.htm.
Brahmbhatt, M., Canuto, O. i Vostroknutova, E. (2010). Resta, Virginia Maria (2019). Chronicle of a catastrophe
Dealing with Dutch Disease. Economic Premise(16), 1-7. foretold: the rise and fall of Venezuela through the path
Pobrane z https://openknowledge.worldbank.org/han- of oil (Praca dyplomowa opublikowana w Geopolitical
dle/10986/10174. scenarios and political risk). Pobrane z http://tesi.luiss.
Brinčíková, Z. (2016). The Dutch Disease: An Overview. it/28614/1/637372_RESTA_VIRGINIA%20MARIA.pdf.
European Scientific Journal, ss. 95-101. Ross, M. L. (2001). Does Oil Hinder Democracy? World
Broner, T. T. (2017). Venezuela: The Constituent Assembly Politics, 53, strony 325 - 361.
Sham Maduro Moves to Consolidate Authoritarian Rule. Tarver, M., Rivas, A. A. i Frederic, J. C. (2018). The History
Pobrane z https://www.hrw.org/news/2017/07/31/venezu- of Venezuela, Second Edition. California: Greenwood.
ela-constituent-assembly-sham. The Growth Lab at Harvard University. Country & Prod-
Caracas Chronicles. (2017). ENCOVI 2016: A Tragedy uct Complexity Rankings - Country Complexity Ranking.
in Numbers. Pobrane z https://www.caracaschronicles. Pobrane 29 marca 2021 z https://atlas.cid.harvard.edu/rank-
com/2017/03/02/encovi-2016-tragedy-numbers/. ings.
Caracas Chronicles. (2018). ENCOVI 2017: A Staggering The Growth Lab at Harvard University. The Atlas of Eco-
Hunger Crisis, in Cold, Hard Numbers. Pobrane z https:// nomic Complexity. Pobrane 29 marca 2021 z http://www.
www.caracaschronicles.com/2018/02/21/encovi-2017/. atlas.cid.harvard.edu.
Cheatam, A. i Labrador, R. C. (2021). Backgrounder; Vene- Trading Economics. Venezuela Gold Reserves 2000-2020
zuela: The Rise and Fall of a Petrostate. Pobrane z https:// Data | 2021-2023 Forecast | Historical | Chart. Pobrane
www.cfr.org/backgrounder/venezuela-crisis. 29 marca 2021 z https://tradingeconomics.com/venezuela/
Corden, M. i Neary, J. (1982). Booming Sector and De-In- gold-reserves.
dustrialisation in a Small Open Economy. The Economic U.S. Energy Information Administration. Crude Oil Prices:
Journal, 92 (368), ss. 825-848. West Texas Intermediate (WTI) - Cushing, Oklahoma
Daniels, J. P. (2019). Venezuela: who is Juan Guaidó, the man [WCOILWTICO], pobrano 29 marca 2021 z https://fred.
who declared himself president? Pobrane z https://www. stlouisfed.org/series/WCOILWTICO.
theguardian.com/world/2019/jan/15/juan-guaido-venezu- Van Wijnbergen, S. (1984). The `Dutch Disease’: A Disease
elan-opposition-leader-challenging-maduros-rule. After All? The Economic Journal, 94(373), ss. 41-55.
Wenar, L. (2008). Property Rights and the Resource Curse.
Philosophy & Public Affairs, 36(1), ss. 2-32.

60

13/2021

Karolina Kopczyńska Pracownicze
[email protected]
Uniwersytet Ekonomiczny Plany Kapitałowe
w Poznaniu
kierunek: lekarstwem na kryzys
Ekonomia
I rok, II Stopień demograficzny?
Opiekun naukowy:
dr Małgorzata Szczyt Zmiany demograficzne należą do nieodłącznych procesów za-
Artykuł recenzowany chodzących w  każdym społeczeństwie. W ostatnich latach
proces ten nabiera coraz szybszego tempa. Szacuję się, że do
Dawid Wyborny 2050 r. liczba ludności zmniejszy się aż o 4 miliony osób w Pol-
[email protected] sce. Prognoza przewiduję, że w krajach Unii Europejskiej, to Pol-
Uniwersytet Ekonomiczny ska zajmie pierwsze miejsce pod względem depopulacji w war-
w Poznaniu tościach bezwzględnych (World Population Data, 2019). Kryzys
kierunek: demograficzny, który z roku na rok się nasila, w coraz mocniej-
Finanse, audyt i inwestycje szym stopniu będzie oddziaływał na aspekty związane ze świad-
I rok, II stopień czeniami emerytalnymi. W Polsce antidotum na rozwiązanie od-
Opiekun naukowy: wiecznego problemu z  niewydolnością systemu emerytalnego
dr Małgorzata Szczyt mogą być Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK). Celem artykułu
Artykuł recenzowany jest zobrazowanie aktualnej sytuacji demograficznej w  Polsce,
wskazanie czynników przemawiających za wstąpieniem do PPK,
ale również uwypuklenie negatywnych stron tego programu oraz
przeprowadzenie analizy na podstawie 10000 – elementowej
próby, jak kształtuję się partycypacja w PPK ogółem, w zależno-
ści od płci, wieku oraz zajmowanego stanowiska.

Trendy demograficzne niskim poziomie. Utrzymujący
w Polsce się model rodziny 2+1 jest coraz
bardziej popularny, co spowo-
Polskie pespektywy dotyczą- duje znaczącą zapaść demogra-
ce struktury populacji nie są ficzną kraju w  ciągu następ-
optymistyczne. Występująca nych kilkudziesięciu lat (Jodko,
tendencja spadkowa liczby lud- 2017). Mimo pozytywnego sto-
ności będzie się utrzymywać, sunku liczby emigrujących do
a nawet może przybierać na sile. imigrujących, tzn. że saldo mi-
Od 2017 r. liczba urodzeń sys- gracji od 2016 r. jest dodatnie,
tematycznie się pomniejszała, przyrost rzeczywisty niestety
natomiast wzrasta odsetek osób jest ujemny.
zmarłych. W Polsce współczyn-
nik dzietności jest na bardzo W Polsce dodatni przyrost
rzeczywisty występował od

61

0,15% 0,08% 0,08% 0,00%
0,10% 0,05%
0,05%
0,00% 0,02%
-0,05%
-0,10% -0,03% -0,01% -0,01%
-0,15%
-0,06% -0,07% -0,04% -0,04% -0,04% -0,06%
-0,07%
-0,08%
-0,10%
-0,11%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Wykres 1. Współczynnik przyrostu rzeczywistego w Polsce w latach 2002-2019

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

2008 do 2011  r. Nie był on jednak spowodowany między ludnością w wieku produkcyjnym a popro-
dobrze prowadzoną polityką prorodzinną, ale był dukcyjnym. W Polsce na przestrzeni lat zwiększa
skutkiem wyżu demograficznego z  lat osiemdzie- się stosunek osób w wieku emerytalnym do liczby
siątych. Warto podkreślić, że w  latach 2002-2015 ogółem (zob. wykres 2).
z Polski wyjeżdżało więcej osób niż przyjeżdżało.
Od 2016 r. trend ten wyraźnie się zmienił i pozwala Wykres prezentuje dane, w  których następuje
on hamować negatywne konsekwencje ujemnego systematyczny wzrost odsetka osób starszych w ca-
przyrostu naturalnego. Jednakże od 2013 r. z wyjąt- łej populacji. Z jednej strony możemy interpreto-
kiem 2017 r. gdzie odnotowano minimalny przyrost wać tą sytuację pozytywnie, ponieważ oznacza to,
wskaźnika, spowodowany efektem nowego świad- że rozwój cywilizacyjny, dostęp do wysokiej jakości
czenia rodzinnego 500+, współczynnik przyrostu medycyny prowadzi do wydłużania życia. Z innej
rzeczywistego jest ujemny. Konsekwencją takiej perspektywy jednak, zmniejszająca się liczba uro-
sytuacji będzie zaburzenie odpowiedniej proporcji dzeń wraz ze wzrostem odsetka osób w wieku po-
produkcyjnym, może w długim okresie przyczynić

25%

20,8% 21,4% 21,9%

19,6% 20,2%

20%

16,8%

15% 10,9% 11,8% 12,8%
10% 8,0%

7,0%

5%

0%
1950 1960 1970 1980 1990 2010 2015 2016 2017 2018 2019

Wykres 2. Relacja liczby osób wieku poprodukcyjnym do liczby ludności ogółem w Polsce

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

62

13/2021

60% 52,5% 50,3% 49,2% 45,5%
50%
2017 43,1% 43,6% 42,4%
40%
2018 2019 2020
30%

20%

10%

0% 2015 2016
2014

Wykres 3. Stopa zastąpienia w Polsce

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS

się do zaburzenia równowagi między pokoleniami. Pracownicze Plany Kapitałowe – szanse
Zbyt duże obciążenie demograficzne przyczyni się i zagrożenia
do zwiększenia obciążeń np. podatkowych dla osób
w wieku produkcyjnym. W Polsce mimo negatyw- Pracownicze Plany Kapitałowe powstały w ramach
nych przesłanek demograficznych obniżono wiek realizacji „Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju - Progra-
emerytalny dla kobiet do 60 lat, dla mężczyzn do mu Budowy Kapitału” ogłoszonej w  2016 roku, aby
65 lat. Wcześniejsze przejście na emeryturę wpłynie rozwiązać problem zbyt niskich emerytur i stanowić
negatywnie na wysokość świadczenie emerytalnego uzupełnienie do wartości podstawowej emerytury
do ostatniego otrzymanego wynagrodzenia (Sawul- (Jedynak, 2018). PPK jest to quasi-obowiązkowy,
ski, Magda i Lewandowski, 2019). prawnie usankcjonowany mechanizm grupowego
gromadzenia długoterminowego środków, któ-
Istotnym wskaźnikiem opisującym jak będzie ry ma zachęcić pracowników do systematycznego
zmieniać się wysokość wypłacanych emerytur jest oszczędzania z  przeznaczeniem na wypłatę środ-
stopa zastąpienia. Jest to relacja wysokości prze- ków po osiągnięciu 60. roku życia. Pracownicze
ciętnej emerytury do wartości przeciętnej pensji. Plany kapitałowe stanowią element III filaru pol-
W Polsce od 2014 r. odnotowuje się systematyczny skiego systemu emerytalnego obok IKE (Indywi-
spadek wartości stopy zastąpienia. W 2020 r. osią- dualne Konto Emerytalne), IKZE (Indywidualne
gnęła poziom 42,8%. Kierunek tych zmian jest bar- Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) oraz PPE
dzo negatywny z punktu widzenia przyszłego eme- (Pracowniczy Program Emerytalny). Program PPK
ryta. Prognozy GUS nie są również w tym temacie charakteryzuje się takimi cechami jak: powszech-
optymistyczne. Szacuję się, że do 2050 r. relacja ta ność, wynikająca z ustawowego obowiązku nakła-
będzie wynosiła jedynie 27,8% (System emerytal- danego na pracodawcę do zawarcia umów z  wy-
ny, 2018). Wspomniane zmiany demograficzne po- braną instytucją finansową na prowadzenie PPK
twierdzają tezę o  pogłębiającym się kryzysie eme- zatrudnionych pracowników; quasi-dobrowolność
rytalnym. Warto jeszcze dodać, że państwo, aby przystąpienia do PPK - pracownik jest zapisywa-
przeciwdziałać kurczącej się populacji, może dążyć ny automatycznie, ale ma możliwość rezygnacji
do wzmożonej emigracji obywateli innego kraju do z uczestnictwa oraz ograniczona możliwość wypła-
Polski. Może to przyczynić się do zmiany struktury ty zgromadzonych środków.
narodowościowej i  problemów związanych z  asy-
milacją. Przykładem takiego państwa są Niemcy. PPK, w  odróżnieniu do istniejących od 1999 r.
w Polsce Pracowniczych Programów Emerytalnych
Jednym ze sposobów, aby zminimalizować (PPE), gdzie składkę podstawową opłaca pracodaw-
wpływ zmian demograficznych na system emery- ca, a pracownik może, ale nie musi opłacić składkę
talny w Polsce, jest powstanie Pracowniczych Pla- dodatkową, ma być finansowane składkami z trzech
nów Kapitałowych.

63

źródeł: od pracodawcy, pracownika i państwa. Aby nie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia.
zwiększyć zainteresowanie Pracowniczymi Pla- Wpłata podstawowa dla takich osób może wynosić
nami Kapitałowymi oraz zachęcić pracowników od 0,5% do 2% wynagrodzenia. Dodatkowo pra-
do uczestnictwa w  programie, wprowadzono tzw. cownik może zadeklarować finansowanie wpłat
jednorazową wpłatę powitalną w wysokości 250 zł dodatkowych – w  wysokości do 2% wynagrodze-
finansowaną ze środków państwowych. Dodatko- nia. Ustawa nakłada na pracodawcę obligatoryjny
wo, co roku, po spełnieniu określonych warunków, obowiązek przekazywania środków w  wysokości
Fundusz Pracy będzie zasilać konto pracownika 1,5% wynagrodzenia pracownika w ramach wpłaty
kwotą 240 zł. Wpłaty ze strony państwa to kwoty podstawowej finansowanej przez podmiot zatrud-
niezależne od wysokości dochodów pracownika. niający. Co ważne środki te nie mogą być potrącane
W przypadku pracownika i  pracodawcy wysokość z  wynagrodzenia pracownika. Ponadto pracodaw-
wpłat będzie naliczana procentowo od wysokości ca może zadeklarować finansowanie wpłat dodat-
wynagrodzenia. Zgodnie z  informacjami podawa- kowych – w  wysokości do 2,5% wynagrodzenia.
nymi na oficjalnej stronie Pracowniczych Planów Do obowiązków pracodawcy należy również pod-
Kapitałowych (mojeppk.pl) wpłaty podstawowe są, pisanie umowy na zarządzanie rachunkami PPK
co miesiąc potrącane z wynagrodzenia pracownika z wybraną instytucją finansową, która lokuje środki
w wysokości 2% jego wynagrodzenia. Pracodaw- gromadzone na rachunkach PPK w  fundusze in-
ca zobowiązany jest do przekazywania pobranej westycyjne, tzw. fundusze zdefiniowanej daty. Są
od pracownika składki na indywidulany rachunek one zróżnicowane pod względem poziomu ryzyka
PPK danego pracownika. W przypadku osób osią- w  zależności od wieku uczestnika. Każdy uczest-
gających najniższe dochody wpłata podstawowa nik zostaje automatycznie przypisany do określo-
może być niższa od standardowych 2%. Dotyczy nego funduszu zdefiniowanej daty w zależności od
to pracowników, których łączne wynagrodzenie swojej daty urodzenia. Uczestnik PPK będzie in-
osiągane z  różnych źródeł w  danym miesiącu nie westował z funduszem, który w miarę zbliżania się
przekracza kwoty odpowiadającej 120% aktual- uczestnika do 60. roku życia automatycznie będzie

64

13/2021

zmieniał politykę inwestycyjną – w taki sposób, aby wanej przez państwo w ramach corocznych dopłat
zapewniała właściwy poziom bezpieczeństwa po- i nagrody powitalnej oraz finansowanej ze środków
wierzonych środków. pracodawcy. Zgromadzonymi środkami uczestnik
PPK będzie mógł dysponować wedle własnej woli,
Warto podkreślić, że PPK nie jest systemem tj. dokonać wcześniejszej wypłaty, wypłaty transfe-
w pełni dobrowolnym. Program PPK obowiązko- rowej lub zwrotu. Osoby do 26 roku życia korzysta-
wo i automatycznie obejmuje pracowników w wie- jące z ulgi Bez PIT dla Młodych, których dochód
ku 18-54 lat. Pracownicy mają możliwość rezygnacji nie przekroczy rocznego limitu wskazanego przez
z uczestnictwa w programie, jednak docelowo każ- ustawodawcę nie będą musiały również odprowa-
dy pracownik jest zapisywany do programu. Nale- dzać podatku od wpłat odprowadzonych w danym
ży o  tym pamiętać zwłaszcza w  momencie zmia- roku z tytułu PPK. Dodatkowo PPK może być dla
ny pracodawcy, ponieważ po trzech miesiącach od pracodawcy dodatkowym benefitem, jaki może za-
daty zatrudnienia u nowego pracodawcy pracownik oferować swoim pracownikom zwiększając tym sa-
zostanie automatycznie zapisany do PPK nawet mym pulę świadczeń pozapłacowych. Pracodawca
jeśli u  poprzedniego pracodawcy złożył wniosek może zwiększyć wysokość środków wpłacanych na
o rezygnację. W przypadku osób starszych w wieku konta PPK pracowników z wymaganego ustawowo
55-69 lat zapis do PPK następuje po złożeniu przez 1,5% wartości wynagrodzenia brutto maksymalnie
nie oświadczenia woli przystąpienia. Pracodawca do 4% (mojeppk.pl, 2021). Dzięki takim działaniom
ma obowiązek zapisać do programu pracowników pracodawca może zwiększyć lojalność zatrudnio-
spełniających powyższe kryteria, co oznacza, że dla nych już pracowników oraz stanowić czynnik pod-
pracodawcy jest to system obligatoryjny. Co cieka- wyższający atrakcyjność i  konkurencyjność praco-
we nie wszystkie grupy zawodowe mogą być objęte dawcy na rynku pracy (M. Szczepański, 2019)
PPK. W PPK nie mogą uczestniczyć osoby samoza-
trudnione, służby mundurowe oraz rolnicy. Należy jednak pamiętać, że Pracownicze Plany
Kapitałowe wiążą się pewnym ryzykiem. Podejmu-
Najważniejszą zaletą Pracowniczych Planów jąc decyzję o  przystąpieniu do PPK na podstawie
Kapitałowych podkreślaną przez pomysłodawców wyliczeń z  Kalkulatora PPK nie mamy pewności
programu jest prywatność zgormadzonych środ- czy otrzymany wynik będzie zgodny z rzeczywisto-
ków. Zgodnie z treścią ustawy środki zgromadzo- ścią. Wynika to z  faktu, iż przyszłe zyski są pro-
ne na indywidualnym koncie pracownika w  PPK gnozowane przy założeniu określonej wartości sto-
stanowią jego prywatną własność i  w  przypadku py zwrotu z inwestycji. Stopa użyta w obliczeniach
śmierci uczestnika będą podlegały dziedziczeniu. może jednak znacząco różnić się od rzeczywistej
Dotyczy to wszystkich wpłat, także części finanso-

45% 33,3%
40% Mężczyźni
35%
30%
25%
20%
15% 31,0%
10%
5%
0%

Kobiety

Wykres 4. Partycypacja PPK w analizowane firmie w zależności od płci

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z próby.

65

Tabela 1. Weryfikacja partycypacji w PPK w zależności od płci – test jednostronny
parametryczny

H0 Frakcja magazyn = Frakcja biuro = Frakcja sklep

H1 Frakcja magazyn ≠ Frakcja biuro ≠ Frakcja sklep

Statystyka chi kwadrat 35,52

Wartość krytyczna 5,99

Współczynnik Cramera 0,06

Wniosek Odrzucono H0 na rzecz H1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z próby.

ze względu na nagłe, nieprzewidziane zdarzenia Wielkopolski. Analiza została przeprowadzona na
w gospodarce, takie jak pandemia czy ogólnoświa- podstawie 10  000 elementowej próby badawczej.
towy kryzys. W obliczeniach nie zakłada się rów- Pozyskane dane stanowią rzeczywistą przystępo-
nież nieprzewidzianych długoterminowych przerw walność do PPK w tej firmie. W badaniu wykorzy-
w  życiu zawodowym, które mają bezpośrednie stano testy parametryczne oraz nieparametryczne.
przełożenie na wysokość uzbieranych na rachunku Wykonanie poniższej analizy umożliwiło skonkre-
PPK środków. Dodatkowym minusem jest również tyzowanie wniosków odnośnie przystępowalności
niższa pensja, która co miesiąc jest pomniejszana do PPK.
o wysokość składki odprowadzanej na PPK. Jest to
szczególnie odczuwalne przez pracowników o  ni- W świetle wyników kobiety rzadziej przystępują
skich zarobkach, którzy wolą odprowadzaną kwotę do systemu niż mężczyźni w analizowanej branży.
przeznaczać na bieżące potrzeby i  decydują się na Estymacja przedziałowa udziału osób przystępują-
rezygnację z uczestnictwa w programie. cych do programu (przeprowadzona na poziomie
istotności 0,05) wykazała, że u kobiet partycypacja
Analiza partycypacji w PPK ta kształtuje się pomiędzy 31% a 32,8%, natomiast
W styczniu 2021 r. przeprowadzono badanie na u  mężczyzn od 33,3% do 41,2% przy poziomie
podstawie danych liczbowych o partycypacji rze- istotności na poziomie 0,05. W sektorze handlu
czywistej pracowników jednej z  dużych między- detalicznego występuje nadreprezentacja udziału
narodowych firm z  branży handlu detalicznego kobiet wśród ogólnej liczby pracowników, dlatego
konkretnie w  sektorze odzieżowym oraz artyku- powyższe wnioski nie mogą zostać uogólnione na
łów do domu, mających swoją siedzibę na terenie całą populację pracowników, mogą dotyczyć jedy-
nie tej branży.

Tabela 2. Weryfikacja partycypacji w PPK od zajmowanego stanowiska – test nieparametryczny

H0 Frakcja magazyn = Frakcja biuro = Frakcja sklep

H1 Frakcja magazyn ≠ Frakcja biuro ≠ Frakcja sklep

Statystyka chi kwadrat 35,52

Wartość krytyczna 5,99

Współczynnik Cramera 0,06

Wniosek Odrzucono H0 na rzecz H1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z próby.

66

13/2021

W badaniu porównano partycypacje w PPK osób nie rzadziej przystępują do systemu Pracowniczych
w  różnych grupach wieku. Została sformułowana Planów Kapitałowych niż mężczyźni w analizowa-
hipoteza zerowa, mówiąca, że frakcja osób młodych nej branży. U kobiet partycypacja ta kształtuje się
(w  wieku 18-25 lat) przystępujących do programu pomiędzy 31% a 32,8%, natomiast u mężczyzn od
jest nie mniejsza od frakcji osób starszych (w wieku 33,3% do 41,2% przy poziomie istotności na pozio-
50-65 lat) wobec hipotezy alternatywnej, że frak- mie 0,05. W tym kontekście należy, więc uznać, że
cja osób młodych jest większa niż osób starszych. kobiety pracujące w  sektorze handlu detalicznego
Analiza wskazała, że młodzież chętniej przystępu- mają o  wiele bardziej sceptyczny stosunek do idei
je do systemu PPK niż osoby, które ukończyły 50 PPK niż mężczyźni. Należy jednak wziąć pod uwa-
rok życia. Ponieważ próba jest reprezentatywna ze gę strukturę zatrudnienia w  handlu detalicznym
względu na wiek, można uogólnić wniosek również a zwłaszcza w sektorze sprzedaży artykułów odzie-
na pracowników innych branż. Jednym z powodów żowych i domowego użytku. W omawianej branży
takiej sytuacji, jest to, że osoby w wieku 55 lat i wię- istnieje znacząca przewaga liczby zatrudnionych
cej nie są automatycznie zapisywane do systemu, kobiet niż mężczyzn, dlatego powyższa partycypa-
ale przystępują do systemu po złożeniu określone- cja niekoniecznie może być odwzorowaniem praw-
go oświadczenia. dziwej przystępowalności do PPK w  populacji.
W rezultacie przeprowadzonych analiz stwierdzono
Następnie została przeprowadzona analiza zależ- również, że młodzież chętniej przystępuje do syste-
ności udziału osób przystępujących do PPK od zaj- mu PPK niż osoby, które ukończyły 50 rok życia.
mowanego stanowiska. Na podstawie zgromadzo- Ze względu na strukturę wiekową badanych można
nych danych zostały wzięte pod uwagę trzy miejsca stwierdzić, że wniosek ten dotyczy całej populacji.
wykonywania pracy: magazyn, biuro i  sklep. Test Oznacza to, że taka zależność występuję również
niezależności wykazał, że uczestnictwo w systemie w innych branżach. Zjawisko to może być spowo-
PPK zależy od miejsca świadczenia pracy. Frak- dowane między innymi zasadami przystępowania
cja na tych trzech typach stanowisk wykazała, że do PPK, ponieważ osoby w  wieku 55 lat i  więcej
przystępowalność do PPK nie jest takie samo na nie są automatycznie zapisywane do systemu, ale
różnych stanowiskach. Istnieje pewna przesłanka, przystępują do systemu po złożeniu określonego
że przystępowalność pracowników w  biurze jest oświadczenia. Na zakończenie warto również za-
największa, natomiast najmniejsza partycypacja jest uważyć, że przeprowadzone badania mogą stano-
dla pracowników zajmujących się sprzedażą w skle- wić podstawę do dalszych, pogłębionych analiz.
pie. Spowodowane jest to przede wszystkim wyso-
kością zarobków tych osób. Jednak współczynnik Bibliografia
zbieżności Cramera (V=0,06) wskazuje, że chociaż
ta zależność jest statystycznie istotna, to jest ona Jedynak, T., (2018). Wpływ wprowadzenia pracownicz ych planów
bardzo słaba. kapitałowych na wysokość prz yszłych świadczeń emerytalnych w Polsce.
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Podsumowanie Jodko M., (2017). Demografia a prz yszłość finansów publicznych.
Biorąc pod uwagę prognozowaną wysokość stóp Uniwersytet Gdański. Wydział Ekonomiczny. Katedra Ma-
zastąpienia oraz pogarszającą się ostatnim cza- kroekonomii
sie sytuację demograficzną w  Polsce, Pracowni- Moje PPK, (2021). Pobrane z https://www.mojeppk.pl/
cze Plany Kapitałowe mogą stanowić rozwiązanie Sawulski, J., Magda, I., Lewandowski, P., (2019). Cz y Polski
odwiecznego problemu z  niewydolnością systemu system zbankrutuje?. IBS Policy Paper
emerytalnego. W niniejszym opracowaniu podjęto Szczepański, M., (2019). Badanie możliwości wykorz ystania
próbę zbadania czynników wpływających na przy- pracownicz ych planów kapitałowych w procesach motywowania, Ze-
stępowalność do PPK, takich jak płeć, wiek oraz szyty Naukowe Politechniki Poznańskiej Nr 80 Organizacja
miejsce wykonywanej pracy. Analizując z  badania i Zarządzanie
przeprowadzonego na podstawie 10 000 elemen- System emerytalny, (2019). Kończą się dobre czasy dla eme-
towej próby składającej się pracowników z branży rytów. Pobrane z https://serwisemerytalny.rp.pl/koncza-sie-
handlu detalicznego odnotowano, że kobiety istot- -dobre-czasy-dla-emerytow/
World Population Data, (2019). Pobrane z https://interacti-
ves.prb.org/2020-wpds/

67

Poznański rynek nieruchomości
mieszkaniowych – analiza
ekonometryczna

Temat nieruchomości jest bardzo aktualny, ponieważ wiele osób inwestuje w nie swoje do-
chody i oszczędności. Również rozwój rynku nieruchomości ma wpływ na rozwój gospodar-
czy kraju. Celem artykułu jest omówienie podstawowych pojęć związanych z rynkiem nieru-
chomości mieszkaniowych oraz oszacowanie modelu ekonometrycznego umożliwiającego
analizę kształtowania się cen ofertowych i transakcyjnych za m2 mieszkania na rynku pier-
wotnym w Poznaniu w kwartałach od I 2016 r. do III 2020 r.

Dominika Kałek Początki rozwoju rynku nieruchomości w  Polsce są ściśle związane
z przechodzeniem od gospodarki centralnie planowanej do gospodar-
[email protected] ki rynkowej na początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku.
W tym czasie zaczęto dostrzegać znaczenie nieruchomości jako obiek-
Uniwersytet Ekonomiczny tu inwestycji, a także źródła dochodu. Obecnie rynek nieruchomości
w Poznaniu związany jest ściśle z  różnymi dyscyplinami naukowymi, do których
kierunek: Rachunkowość należy prawo, ekonomia, finanse, inżynieria czy rolnictwo. ,,Tworzy on
i finanse biznesu również miejsca pracy dla architektów, urbanistów, deweloperów, pro-
II rok, I stopień jektantów, geologów czy geografów. Obrazuje to ścisły związek rynku
nieruchomości z  gospodarką narodową’’ (Kucharska-Stasiak, 2006).
Koło naukowe: W aspekcie makroekonomicznym rozwój rynku nieruchomości przy-
Enactus czynia się do rozwoju gospodarczego kraju. Jednak również w podejściu
mikroekonomicznym sytuacja gospodarcza kraju, w  tym zachodzące
Opiekun naukowy: w niej zjawiska i procesy ekonomiczne mogą kształtować popyt i podaż
dr Adam Weinert na rynku nieruchomości, a także hamować lub pobudzać jego rozwój.
Znaczny wzrost zainteresowania nieruchomościami spowodowany jest
Artykuł recenzowany również w dużej mierze wzrostem ich cen, obserwowanym od począt-
ku dwudziestego pierwszego wieku. Trudności w systematycznej wy-
cenie nieruchomości powodują, że przy analizie rynku najczęściej do
modelu wyceny brany jest rynek nieruchomości mieszkaniowych.

Aktualność tematu rynku nieruchomości, a  także jego złożoność
i problematyczność przyczyniła się do podjęcia badania, którego celem
jest próba opisania kształtowania się cen mieszkań przy pomocy mode-
lu ekonometrycznego. Przedmiotem badań jest poznański rynek pier-
wotny nieruchomości mieszkaniowych. Zakres czasowy badań stano-
wią kwartały od III 2006 r. do III 2020 r., w których przy konstrukcji
modelu ekonometrycznego uwzględniono kwartały od I 2016 r. do III
2020 r. Dane do analizy pozyskano ze źródeł opublikowanych przez
Narodowy Bank Polski (NBP).

68

13/2021

Specyfika rynku nieruchomości Nieruchomości
z uwzględnieniem rynku nieruchomości
mieszkaniowych Gruntowe Budynkowe Lokalowe

Nieruchomości są definiowane prawnie i podobnie Rysunek 1. Podział nieruchomości wg prawa
w wielu krajach. Pojęcie nieruchomości wywodzi się polskiego
ze starożytnego Rzymu, gdzie w prawie rzymskim
określało zarówno własność nieruchomości nad po- Źródło: Na podstawie Wiśniewska, 2011
wierzchnią, jak i w głąb ziemi. W Polsce pojęcie nie-
ruchomości ujęte jest w Kodeksie cywilnym i mówi, gruntu, tylko są odrębnym przedmiotem własności
że nieruchomościami są części powierzchni ziem- (Art. 46. Nieruchomości Kodeks cywilny).
skiej (grunty), jak również budynki trwale z  grun-
tem związane lub części takich budynków, jeżeli na Nieruchomościami lokalowymi (znanymi loka-
mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od lami) są części budynków (części wyodrębnione
gruntu przedmiot własności. Przy definiowaniu po- z nieruchomości budynkowej), jeżeli na mocy prze-
jęcia nieruchomości należy wyróżnić nieruchomość pisów szczególnych stanowią one odrębny od grun-
gruntową, która jest częścią powierzchni ziemi sta- tu przedmiot własności (Ustawa z 24 czerwca 1994
nowiącą odrębny przedmiot własności. Nierucho- roku o własności lokali).
mości budynkowe to budynki, które są trwale zwią-
zane z gruntem, ale nie stanowią części składowej

69

Lokalem mieszkalnym jest część budynku skła- miejsca, gdzie popyt mieszkaniowy spotyka się
dająca się z  jednej lub kilku izb (pomieszczeń z  podażą mieszkań, kształtując cenę (transakcyj-
w  mieszkaniu oddzielonych trwałymi ścianami, ną) oraz umożliwiając zawarcie transakcji (Łaszek,
z  bezpośrednim oświetleniem dziennym) łącznie 2006). Popyt tutaj kształtują zachowania konsu-
z  pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany- mentów oparte na mapie ich preferencji, dochody
mi lub przebudowanymi dla celów mieszkalnych. (własne, kredyty i  transfery) oraz ceny mieszkań,
Do lokalu prowadzi niezależne wejście z  klatki czynsze i stopy zwrotu. Na preferencje nabywców
schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź wpływają różne czynniki, zarówno demograficzne
bezpośrednio z  ulicy, podwórza lub ogrodu. Taka (liczba ludności, przyrost naturalny, struktura go-
to definicja mieszkań jest przyjęta przez Rocznik spodarstw domowych), jak i  społeczno-kulturowe
Statystyczny Poznania z 2019/20 r. Podsumowując, (konsumpcja, styl życia). Zaś podaż stanowi zasób
do wyodrębnienia nieruchomości potrzebne jest za- mieszkaniowy, poszerzony o  nowe budownictwo,
równo wyodrębnienie fizyczne, jak i wyodrębnienie modernizacje, a  pomniejszony o  ubytki i  zmia-
prawne. W celu ustalenia stanu prawnego nierucho- ny przeznaczenia mieszkań. Podaż ta w  krótkim
mości w sądzie, w wydziale ksiąg wieczystych pro- okresie jest stała, co wpływa na powolną reakcje na
wadzi się księgę wieczystą, czyli rejestr publiczny, ceny. Na specyfikę rynku nieruchomości mieszka-
mówiący komu i jakie należą się prawa z tytułu wła- niowych wpływają takie cechy jak nieprzenoszal-
sności nieruchomości. ność, mała substytucyjność, wysoka kapitałochłon-
ność, charakter transakcji, a także stosunkowo duża
Zdefiniowanie rynku nieruchomości często bywa interwencja państwa. W skali lokalnej przyczynia
problematyczne ze względu na złożoność i  wielo- się do tego polityka samorządów lokalnych po-
znaczność pojęcia. Możemy definiować je w trzech przez działania takie jak planowanie przestrzenne,
kategoriach: technicznych, ekonomicznych i  prze- zagospodarowanie terenów budowlanych, politykę
strzennych. W znaczeniu technicznym rynek ozna- podatkową, dotacje, promocje, prawa własności
cza miejsce spotkania nabywców i  sprzedających, i ochrona lokatorów.
w  celu dokonania wymiany. Pierwotnie rynek na-
zywano targiem i  umieszczone było w  centrum Przy badaniu rynku nieruchomości mieszkanio-
miasta lub wsi. W kategorii przestrzennej (geogra- wych istotne jest rozróżnienie pomiędzy rynkiem
ficznej) definiuje obszar o  podobnych warunkach pierwotnym, a wtórnym. Rynek pierwotny stanowią
zakupu i sprzedaży. ,,Ekonomicznie rynek oznacza nowo wybudowane i  nieużywane nieruchomości
ogół stosunków wymiennych, między sprzedają- mieszkaniowe. Umowę sprzedaży nabywcy takiej
cym, a  kupującym, zgłaszającym zapotrzebowanie nieruchomości podpisują z  deweloperem. Rynek
na towary lub usługi, znajdujące potwierdzenie wtórny stanowią tak zwane nieruchomości „z dru-
w  sile nabywczej’’ (Kucharska-Stasiak, 2006). Po- giej ręki”, czyli nabyte już wcześniej, używane przez
pyt na nieruchomości tworzą chcący je kupić lub poprzednich właścicieli (Łaniewski, 2020). Tutaj
wynająć inwestorzy i potencjalni użytkownicy nie- nie są określone dokładne standardy mieszkań,
ruchomości. Podaż kreują właściciele nieruchomo- ponieważ mogą to być zarówno stosunkowo nowe
ści i inwestorzy (Wiśniewska, 2011). Definicja eko- budynki, jak i takie mające już swoją historię. Ceny
nomiczna wskazuje na wewnętrzną niejednolitość m2 mieszkań na obu rynkach mają ogólną tendencję
rynku, zatem w  ramach niego możemy wyróżnić: wzrostową, jednak widać pewne różnice. Wynikać
rynek lokat, gdzie odbywa się transfer praw własno- to może z tego, ze rynek wtórny charakteryzuje się
ści, a  także rynek najmu, na którym zawierane są większym zróżnicowaniem ofert, które mogą być
umowy dotyczące wzajemnych praw i obowiązków droższe lub tańsze ze względu na wiek i  stan zu-
związanych z władaniem nieruchomością (Kuchar- życia.
ska-Stasiak, 2006). W związku z tym również cenę,
możemy rozumieć jako cenę transakcyjną lub staw- Analizując nieruchomości mieszkaniowe, nale-
kę czynszu przy wynajmowaniu mieszkania. ży rozróżnić również cenę ofertową i transakcyjną.
Ceny ofertowe informują nas o stronie podażowej
W podjętym badaniu korzystać będziemy z  de- rynku (Kaźmierczak, 2020). Na rynku pierwotnym
finicji rynku nieruchomości mieszkaniowych, jako stanowią one kwotę, na jaką wycenił daną nieru-

70

13/2021

Rysunek 2. Liczba mieszkań sprzedanych, wprowadzonych chomość deweloper. Określane są
do sprzedaży i pozostających w ofercie, Poznań, rynek one często na stronach katalogów
pierwotny, 2016-2019 nowych osiedli. Ustalane są zależ-
nie od lokalizacji, marży dewelo-
Źródło: CBRE na podstawie danych redNet Consulting, luty 2020 pera, wielkości nieruchomości czy
standardów wykończenia. Cenę
przeciętna cena ofertowa mieszkań sprzedanych ofertową na rynku wtórnym poda-
je właściciel sprzedający daną nie-
Rysunek 3. Ceny mieszkań sprzedanych, wprowadzonych ruchomość. Ponieważ są to osoby
do sprzedaży i pozostających w ofercie, Poznań, rynek prywatne, często z niewielkim do-
pierwotny, 2016-2019 świadczeniem, to wspomagają się
oni cenami na rynku pierwotnym
Źródło: CBRE na podstawie danych redNet Consulting, luty 2020 lub pomocą pośredników. Podana
cena zależy również od lokalizacji
i wielkości, ale również od wypo-
sażenia i stanu technicznego.

Cenę transakcyjną kształtuje
potencjalny kupiec. Jest to kwota,
która jest wpisywana w  akcie no-
tarialnym przy zawarciu transakcji
kupna-sprzedaży. (Kaźmierczak,
2020) Cena transakcyjna nieru-
chomości mieszkaniowych jest
zazwyczaj niższa niż ofertowa, co
oznacza, że w praktyce mieszkania
sprzedają się taniej niż propono-
wana cena sprzedaży. Na rynku
wtórnym większe różnice między
cena ofertową, a transakcyjną wy-
nikają często z  przeszacowania
ceny ofertowej. Powodem tego
może być brak znajomości rynku
nieruchomości lub aspekt psycho-
logiczny, na przykład przywią-
zanie do mieszkania. Na wyższą
cenę ofertową na rynku wtórnym
wpływ ma również udział po-
średników, czyli agentów nieru-
chomości. Wynagradzani są oni
najczęściej poprzez prowizję od
kwoty sprzedaży, dlatego propo-
nują wyższą cenę ofertową. Może
się jednak zdarzyć, że jeśli popyt
na daną nieruchomość mieszka-
niową będzie bardzo wysoki, cena
transakcyjna będzie wyższa od
ofertowej. Sytuacje takie występu-
ją jednak znacznie rzadziej.

71

Kształtowanie się cen ofertowych i transakcyjnych m2
mieszkania na rynku pierwotnym w Poznaniu w poszczególnych

kwartałach

9 000

8 000

7 000

6 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

III 2006
I 2007

III 2007
I 2008

III 2008
I 2009

III 2009
I 2010

III 2010
I 2011

III 2011
I 2012

III 2012
I 2013

III 2013
I 2014

III 2014
I 2015

III 2015
I 2016

III 2016
I 2017

III 2017
I 2018

III 2018
I 2019

III 2019
I 2020

III 2020

Poznań ceny ofertowe m2 w zł Poznań ceny transakcyjne m2 w zł

Kształtowanie się różnic między ceną ofertową, a transakcyjną
Rysunek 4. Kształtowanie się cen ofertowych i transakcyjnych m2 mieszkania na rynku

m2 mieszkania na rynku pierwotnym w Poznaniu wpierwotnym w Poznaniu w poszczególnych kwartałach [zł]

poszczególnych kwartałach [zł]Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Polskiego

1 600
1 400
1 200
1 000
800
600
400
200

0
-200
-400

Rysunek 5. Różnice między cenami ofertowymi, a transakcyjnymi m2 mieszkania na rynku
pierwotnym w Poznaniu w poszczególnych kwartałach [zł]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Polskiego

72
III 2006
I 2007

III 2007
I 2008

III 2008
I 2009

III 2009
I 2010

III 2010
I 2011

III 2011
I 2012

III 2012
I 2013

III 2013
I 2014

III 2014
I 2015

III 2015
I 2016

III 2016
I 2017

III 2017
I 2018

III 2018
I 2019

III 2019
I 2020

III 2020

13/2021

Poznań ceny ofertowe za m2 w zł

9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Rysunek 6. Poznań ceny ofertowe za m2 w zł

Źródło: Opracowanie własne.

Analiza poznańskiego rynku się do tego, że Poznań należy do sześciu najbardziej
nieruchomości mieszkaniowych rozwiniętych rynków nieruchomości mieszkanio-
wych w  Polsce. Pozostałe miasta to Warszawa,
Poznań jest piątym najbardziej zaludnionym mia- Kraków, Wrocław, Trójmiasto i Łódź. Silny wpływ
stem. Liczba ludności wynosi około 535 tysięcy na taką pozycję miasta Poznania ma rozwinięte bu-
mieszkańców. Ogólny trend w  Polsce charaktery- downictwo mieszkaniowe w lokalizacjach podmiej-
zuje się spadkiem liczby ludności jednak w Pozna-
niu do czynienia mamy ze zjawiskiem odwrotnym. Tabela 2. Wskaźniki sezonowości ceny
Liczba ludności w pierwszym półroczu 2019 roku ofertowe
wzrosła o około 4 tysiące osób o czym mówią dane
z czerwca 2019 roku (Poznański Rynek Nierucho- surowy sj oczyszczony wj
mości 2019/2020 Urząd Miasta Poznania CBRE
SP. Z O.O.). Stopa bezrobocia jest niższa niż w ca- I kwartał 37,59 41,99
łym kraju i  wynosi ok 1,1%. Przeciętne wynagro-
dzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw wynosiło II kwartał 17,87 22,27
prawie 6 tys złotych, co jest o 6,6% wyższym wyni-
kiem niż średnia kraju. Z dużym prawdopodobień- III kwartał 14,93 19,33
stwem można stwierdzić, że te aspekty przyczyniły
IV kwartał -87,99 -83,59

Źródło: Opracowanie własne

Tabela 1. Parametry modelu ekonometrycznego cen ofertowych

POZNAŃ Współczyn- Błąd stan- t Stat Wartość p Współ- Współ- Liczba ob-
niki dardowy czynnik czynnik serwacji
determina- zbieżności
cji (R2) 19
(φ2)
Wyraz 6068,33 71,93 84,36 1*10-23 0,9170
wolny 0,0830

Współczyn- 86,478 6,31 13,71 1,28*10-10
nik kierun-
kowy

Źródło: Opracowanie własne

73

skich na przykład w  Kórniku, Luboniu, Suchym nometryczny kształtowania się cen ofertowych
Lesie, Swarzędzu, Kiekrzu, Rokietnicy czy Tarno- i  transakcyjnych za m2 mieszkania na rynku pier-
wie Podgórnym. Preferencje Poznaniaków przy- wotnym w  Poznaniu w  kwartałach od I 2016 r.
czyniły się do zmniejszonej podaży apartamentów do III 2020 r. W tym celu za zmienną objaśnianą
w centrum miasta na rzecz osiedli mieszkaniowych przyjmiemy cenę m2 mieszkania [w zł] w okresach
na obrzeżach z  dobrym połączeniem komunika- yt, a  za zmienną objaśniającą czas w  skali bez-
cyjnym. Rynek pierwotny nieruchomości miesz- względnej t = 1, 2, ..., 19 przypisany poszczególnym
kaniowych charakteryzuje się ciągłym wzrostem kwartałom. Dzięki temu modelowi możliwe będzie
spowodowanym korzystną sytuacją na rynku pra- zbadanie fluktuacji (wahań) sezonowych w  cyklu
cy, niskimi stopami procentowymi i postrzeganiem kwartalnym w  odniesieniu do cen m2 mieszkania
nieruchomości jako obiektu inwestycji i lokowania na rynku pierwotnym (Zbyrowski, 2020). Na pod-
kapitału. Wysoka sprzedaż mieszkań możliwa jest stawie danych Narodowego Banku Polskiego został
również dzięki nowym inwestycjom, co przedsta- stworzony wykres obrazujący kształtowanie się cen
wione zostało na wykresie. ofertowych i transakcyjnych m2 mieszkania na ryn-
ku pierwotnym w Poznaniu. Widzimy tutaj wyraź-
Ceny nieruchomości mieszkań na poznańskim ną tendencję wzrostową.
rynku pierwotnym mają również tendencję wzro-
stową. Warto zauważyć, ze ceny mieszkań sprze- Oszacowany model ekonometryczny pokaże
danych kształtują się podobnie do cen ofertowych. nam jak odchylają się ceny w poszczególnych kwar-
(Poznański Rynek Nieruchomości 2019/2020 tałach od ogólnej tendencji rozwojowej (Zapotocz-
Urząd Miasta Poznania CBRE SP Z O.O.) na, Cymerman, Cymerman, 2020). Obecny tutaj
trend ma charakter liniowy. W badaniu empirycz-
Modelowanie ekonometryczne nym oszacowany model trendu cen ofertowych wy-
W ramach analizy poznańskiego rynku nierucho- gląda następująco:
mości mieszkaniowych oszacowano model eko-

Tabela 3. Prognoza ceny ofertowe t yt*
20 7714,303517
Sezon 21 7926,369582
22 7993,128615
2020 IV kwartał 23 8076,66232
24 8060,217219
2021 I kwartał

II kwartał

III kwartał

IV kwartał

Źródło: Opracowanie własne

Tabela 4. Parametry modelu ekonometrycznego cen transakcyjnych

Poznań- Współczyn- Błąd stan- t Stat Wartość p Współ- Współ- Liczba ob-
ceny trans- niki dardowy czynnik czynnik serwacji
determina- zbieżności
akcyjne cji (R2) 19
(φ2)
Wyraz 5941,99 63,26 93,93 1,57*10-24
wolny 5,55 14,59 4,81*10-11 0,074

Współczyn- 0,926
nik kierun-
kowy 80,94

Źródło: Opracowanie własne

74

13/2021

Poznań ceny ofertowe za m2 w zł

9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Rysunek 6. Poznań ceny transakcyjne za m2 w zł Tabela 5. Wskaźniki sezonowości – ceny
transakcyjne
Źródło: Opracowanie własne.
surowy sj oczyszczony wj
gdzie:
• wyraz wolny interpretujemy, jako teoretyczna I kwartał 12,21 11,02

cena ofertowa m2 [w zł] dla okresu t = 0 II kwartał 8,59 7,40
• współczynnik kierunkowy mówi nam, o  ile
III kwartał -39,76 -40,94
średnio rosła cena ofertowa m2 [w zł] z kwartału
na kwartał IV kwartał 23,70 22,52
W tym przypadku współczynnik informuje, że
w analizowanych 19 kwartałach cena ofertowa m2 Źródło: Opracowanie własne
[w zł] rosła z kwartału na kwartał średnio o 86,48 zł.
Skonstruowany model ekonometryczny zweryfi- • Odchylenie standardowe składnika resztowego
kujemy na poziomie istotności α = 0,05. stanowi około 2,17% średniej wartości zmien-
Możemy zatem wyciągnąć następujące wnioski: nej objaśnianej.
• 91,7% całkowitej zmienności cen ofertowych
mieszkań w Poznaniu w poszczególnych kwarta- • 8,3% zmienności cen ofertowych m2 mieszkań
łach zostało wyjaśnione przez oszacowany mo- w  Poznaniu w  poszczególnych kwartałach, nie
del. została wyjaśniona przez model i jest wynikiem
• Wartości teoretyczne cen ofertowych m2 miesz- działania czynników losowych, nieuwzględnio-
kań w  Poznaniu w  poszczególnych kwartałach nych w modelu.
odchylają się od średniej o średnio 150,62 zł.

Tabela 6. Prognoza – ceny transakcyjne t yt*
20 7820,418064
Sezon 21 7895,397394
22 7978,256695
2020 IV kwartał 23 8016,39188
24 8166,331767
2021 I kwartał

II kwartał

III kwartał

IV kwartał

Źródło: Opracowanie własne

75

Następnie korzystając ze wzorów dla modelu ad- cowane przez obecną pandemię Covid 19, jednak
dytywnego możemy zbadać sezonowość zjawiska. tendencja wzrostowa cen została obecnie zachowa-
Na ich podstawie możemy wyciągnąć następują- na. Wzrost cen widoczny jest również na rynku nie-
ce wnioski. Cena ofertowa m2 mieszkań w Pozna- ruchomości w Warszawie (Trojanek, Hebdzyński,
niu odchyla się od ogólnej tendencji rozwojowej Głuszak i Tanaś, 2021).
(określonej funkcją trendu) średnio:
• o +42 złote w I kwartałach. Bilbliografia
• o +22 złote w II kwartałach.
• o +19 złotych w III kwartałach. Art. 46. Nieruchomości Kodeks cywilny. Akt obowiązujący
• o -84 złote w IV kwartałach. od: 1 stycznia 2021 r. do: 30 czerwca 2021 r.
Korzystając ze wzoru tworzymy prognozę cen Doszyń M. Ekonometryczna wycena nieruchomości
ofertowych m2 mieszkań na IV kwartał 2020 roku Gładysz B., Mercik J. Modelowanie ekonometryczne
i na rok 2021. Kaźmierczak M. (2020) Co naprawdę mówią dane o ce-
Znając dane na IV kwartał 2020 roku, gdzie cena nach mieszkań?
ofertowa m2 wyniosła 7 977 złotych można zwery- Kokot S., Bas M. Postrzeganie cen rynkowych przez rze-
fikować trafność prognozy. czoznawców majątkowych, pośredników w obrocie i nabyw-
Błąd prognozy wynosi w  tym przypadku: Q = ców nieruchomości - wyniki badań ankietowych
7977 - 7714 = 263 [zł] Średni błąd procentowy pro- Kucharska-Stasiak E. (2005) Podstawy funkcjonowania
gnozy wynosi rynku nieruchomości. Ujęcie teoretyczne
Dla cen transakcyjnych model ekonometryczny Kucharska-Stasiak E. (2006) Nieruchomość w gospodarce
ma postać: 5941,990381 + 80,93589275t rynkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN
Analizujemy również sezonowość zjawiska. Kucharska-Stasiak E., Pomiar wartości na gruncie ekonomii
Cena transakcyjna m2 mieszkań w Poznaniu odchy- – reperkusje dla wyceny nieruchomości, „Studia i materiały
la się od ogólnej tendencji rozwojowej (określonej Towarzystwa Naukowego Nieruchomości” 2011
funkcją trendu) średnio o taką wartość (wj) dla da- Łaniewski P. (2020) Rynek pierwotny czy rynek wtórny –
nego kwartału. co wybrać?
Tworzymy też prognozę ceny transakcyjnej na Łaszek (2006) Rynek nieruchomości mieszkaniowych i jego
2021 rok i na IV kwartał 2020 roku, co weryfikuje- specyfika jako czynniki determinujące ryzyko kredytowania
my z danymi. hipotecznego. Materiały i Studia NBP
Błąd prognozy wynosi w  tym przypadku: Q = Oleńczuk-Paszel A. Sompolska-Rzechuła A. Przestrzen-
7611 - 7820 = - 209 [zł] Średni procentowy błąd no-czasowa ocena rynku nieruchomości mieszkaniowych
prognozy wynosi . w ujęciu lokalnym
Zatem nasze szacunki były bardziej dokładne niż Pawlukowicz R., (2007) Globalizacja a model ekonometryczny
w przypadku ceny ofertowej. jako narzędzie polskiego rzeczoznawcy majątkowego, „Studia
Przeprowadzone badanie poznańskiego rynku i materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości”
mieszkaniowego potwierdziły, że metody ekono- Poznański Rynek Nieruchomości 2019/2020 Urząd Miasta
metryczne mają skuteczne zastosowanie w analizie Poznania CBRE SP Z O.O.
kształtowania się cen ofertowych i  transakcyjnych Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego Urząd
za m2 nieruchomości mieszkaniowej na rynku pier- Statystyczny w Poznaniu (2020)
wotnym. Dodatkowo model cen transakcyjnych jest Trojanek, R., Hebdzyński, M., Głuszak, M. i Tanaś, J. (2021).
lepiej dopasowany do danych empirycznych dlatego The COVID-19 Pandemic, Airbnb and Housing Market
prognozy na jego podstawie są dokładniejsze Przy- Dynamics in Warsaw
jęte modele ekonometryczne w oparciu o wybrane Ustawa z 24 czerwca 1994 roku o własności lokali
kryteria w  dobry sposób (z  niewielkimi odchyle- Wiśniewska M. A. (2011). Inwestowanie w nieruchomości na
niami) odzwierciedlają faktyczną i  realną sytuacje rynkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN,
wahań sezonowych na rynku nieruchomości. War- Warszawa
to wziąć pod uwagę, że obecnie ceny m2 na rynku Zapotoczna M., Cymerman J., Cymerman W. Modelowanie
nieruchomości mogą być jeszcze bardziej zróżni- ekonometryczne olsztyńskiego rynku nieruchomości miesz-
kaniowych
Zbyrowski R. Szacowanie wartości, czyli prognozowanie
ceny na rynku obrotu nieruchomościami
Zbyrowski R. Szacowanie wartości nieruchomości na podsta-
wie modeli ekonometrycznych
Zyga J. Miejsce modelu ekonometrycznego w wycenie nieru-
chomości

76

13/2021

Nieracjonalność rynku
a finanse behawioralne

Ekonomia klasyczna wskazuje na efektywność rynku i racjonalność podmiotów na nim wy-
stępujących. Pytanie brzmi czy rynek naprawdę jest efektywny, a podmioty zawsze racjo-
nalne? W poniższym artykule, autorzy starają się znaleźć odpowiedź na to pytanie studiując
teorię finansów behawioralnych oraz wyniki przeprowadzonych badań.

Julia Dreślińska Hipoteza efektywnego osoba, na podstawie wszyst-
rynku kich dostępnych informacji,
[email protected] Kluczowy okres dla rozwoju podejmuje decyzje w  sposób
koncepcji o  racjonalności jed- maksymalizujący jej oczekiwa-
Uniwersytet Ekonomiczny nostki, tj. homo oeconomicus – ną użyteczność. Przedstawione
w Poznaniu rozpoczął się w latach czterdzie- podejście przyczyniło się do
kierunek: stych XX wieku. W myśl tego ukształtowania ujednoliconego
Finanse i rachunkowość nurtu, przyjmuje się, że taka postrzegania zachowań zbior-
III rok, I stopień czych na rynku finansowym,
Piotr Eichler w  rezultacie czego tworzone
Koło Naukowe: SKN TAX [email protected] w tamtym okresie modele finan-
Uniwersytet Ekonomiczny sowe w przeważającym stopniu
Opiekun naukowy: w Poznaniu opierały się na hipotezie efek-
dr Marcin Spychała kierunek: tywnego rynku będącej tworem
Finanse i rachunkowość ekonomii neoklasycznej (Cie-
Artykuł recenzowany III rok, I stopień ślak, 2003).
Koło Naukowe: SKN TAX
Opiekun naukowy: Po raz pierwszy, hipoteza
dr Marcin Spychała została poruszona w  rozpra-
Artykuł recenzowany wie doktorskiej z  matematyki
Louis’a Bachelier w 1900 r. Za-
uważył on, że pomimo braku
widocznego związku ze zmia-
nami cen, nie tylko przeszłość
i  teraźniejszość, ale też zdys-
kontowane przyszłe wydarzenia
mają swoje odzwierciedlenie
w cenie rynkowej. Przedłożona
teoria nie znalazła wtedy wielu
zwolenników, a swoją popular-
ność zyskała dopiero w  póź-
nych latach 50. do czego przy-

77

czynił się Paul Samuelson. Ekonomista w  swoich przez innych uczestników rynku zwanych arbi-
rozważań, wskazał na brak korelacji przeszłości trażystami.
z  przyszłością, tzn. za pomocą przeszłych wyda- Co więcej Fama określił podstawowe warunki
rzeń nie ma możliwości przewidzenia zdarzeń świadczące o  tym, że rynek jest efektywny. Istot-
przyszłych. Z kolei kilka lat później, w 1970 r. Eu- ne jest to, że są to warunki wystarczające, a nie ko-
gene Fama uporządkował i  dokonał zestawienia nieczne do spełnienia. Zaliczono do nich (Fama,
dotychczasowych rozważań na temat efektywności 1970, s. 387):
rynku w artykule „Efficient Capital Markets: A Re- • brak kosztów transakcyjnych;
view of Theory and Empirical Work” (Dimson, • powszechny dostęp do bezpłatnych informacji
Mussavian, 1998, s. 1-4). dla uczestników rynku;
• identyczna ocena przez wszystkich uczestników
W swojej publikacji zaproponował definicję rynku napływających informacji kształtujących
efektywnego rynku jako miejsce natychmiast dys- bieżące i przyszłe ceny.
kontujące wszystkie nowe informacje. Z upływem Realia pokazują jednak, że mniejsze lub większe
czasu, zauważono bowiem, że natychmiastowe od- koszty transakcyjne są nieodłącznym elementem
zwierciedlenie nowych informacji w  cenie, jest co rynków, tak samo jak pozyskanie informacji wiąże
prawda kluczowym elementem takiego rynku, ale się z koniecznością poniesienia pewnych nakładów,
składowych wpływających na jego efektywność interpretacja poszczególnych informacji się różni,
jest więcej. Tym samym jeszcze na początku lat 90. a  ogólnodostępność informacji jest kwestią spor-
Fama dokonał modyfikacji definicji, tym razem ną. Wszystko sprowadza się do tego, że wymaganie
określając rynek efektywny jako rynek, który w ca- konieczności spełnienia tych warunków doprowa-
łości odzwierciedla wszystkie dostępne informacje dziłoby do sytuacji, w  której efektywność rynku
(Beechey, Gruen,Vickery, 2000, s. 2). Według Fama, nie jest w  rzeczywistości osiągalna (Janicka, 2008
takie podejście implikuje brak możliwości osiągnię- s. 170-171).
cia zysków przewyższających zyski przeciętne za Hipoteza efektywnego rynku jest kwintesencją
pomocą strategii bazujących tylko na dostępnych dokonań dwudziestowiecznej ekonomii. Ogromna
informacjach. ilość przeprowadzonych badań empirycznych tylko
potwierdzała jej słuszność i  z  nielicznymi wyjąt-
Należy przyjąć, że rynek będzie efektywny, jeśli kami, została uznana za zgodną na różnorodnych
(Schleifer, 2000, s. 2-3): rynkach. W miarę upływu czasu, nie tylko udostęp-
• inwestorzy są racjonalni i wyceniają papiery war- niane informacje, takie jak dzienne dane o cenach
akcji, zyskiwały na jakości, ale rosło również za-
tościowe w sposób poprawny, awansowanie narzędzi ekonometrycznych. Dzięki
• niektórzy inwestorzy nie są racjonalni, ich trans- temu zaczęto dostrzegać niespójności, nazywane
anomaliami, które w przeszłości były niezauważal-
akcje są przypadkowe, dlatego wzajemnie się
znoszą, nie wpływając na cenę;
• inwestorzy są nieracjonalni i systematycznie do-
konują błędnych wycen, jednak są eliminowani

78

13/2021

ne (Jensen, 1978, s. 2). Wcześniej opierano się głów- w zachowaniach finansowych – zachowaniach prak-
nie na założeniach neoklasycznego modelu ekono- tyków”. Do podobnych wniosków doszedł też J. R.
micznego zakładającego, że (Sołek, 2010, s. 22): Nofsinger: „Behawioryzm w finansach (…) bada rze-
• jednostki są racjonalne; czywisty sposób postępowania ludzi w stosunku do
• działają na podstawie pełnej i doskonałej infor- ich finansów. Mówiąc jeszcze dokładniej, bada on,
w jaki sposób psychika wpływa na poszczególne de-
macji, cyzje finansowe, korporacje i całe rynki”. We wspól-
• celem jest maksymalizacja oczekiwanej użytecz- nej publikacji S. Mullainathana i R. Thalera temat fi-
nansów behawioralnych został opisany następująco:
ności lub maksymalizacja zysku; ekonomia behawioralna to kombinacja psychologii
• działają w wąsko pojętym własnym interesie; i ekonomii, która bada, co dzieje się na rynkach, któ-
• traktują swe dochody i zasoby zamiennie. rych uczestnicy ukazują ograniczone ludzkie możli-
wości i bariery (Czempas, 2007, s. 12-13).
Z czasem zauważalnie zwiększająca się liczba od-
stępstw od założeń stanowiła punkt wyjścia do po- Przedstawione definicje wskazują na bardzo
szukiwania alternatywnych teorii, będących w sta- istotną rolę jaką odgrywa psychologia w finansach
nie uzupełnić luki w paradygmacie neoklasycznym behawioralnych. Jest ich nieodłącznym elementem.
(Sołek, 2010, s. 24). Samo połączenie ekonomii z psychologią nie stano-
wi jednak nowego zabiegu: na ich wzajemną relację
Tym samym, jeszcze pod koniec lat 80. ukazały wskazywał już swoich pracach Ksenofont i  Ary-
się dwie prace, przedstawiające nowe podejście do stoteles. Adam Smith, nazywany ojcem ekonomii
ekonomii, które miało te luki uzupełnić. Publikacje klasycznej, w swojej pierwszej pracy „Teoria uczuć
D. Kahnemana i A. Tversk’ego „Prospect Theory: moralnych” w  1759 r. dokonał analizy psycholo-
An Analysis of Decisions under Risk” oraz R. Tha- gicznych podstaw zachowań jednostki i stwierdził,
lera „Toward a Positive Theory of Consumer Cho- że są one determinowane przez wewnętrzną walkę
ice” zapoczątkowały szybki rozwój nowego nurtu, pomiędzy – jak sam to nazwał namiętnościami ( pas-
nazwanego ekonomią behawioralną. Innowacyj- sions), a bezstronnym obserwatorem (impartial specta-
ność polegała na wskazaniu istotnego wpływu psy- tor) (Czempas, 2006, s. 6-7). Z kolei J.M. Keynes
chologii jednostek podczas podejmowania decyzji. w  „Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i  pienią-
Należy wskazać, że w  ramach ekonomii behawio- dza” sugeruje, że większość decyzji ludzkich podej-
ralnej powstało wiele różnych teorii, stąd ekonomia mowana jest pod wpływem zwierzęcego instynktu
behawioralna nie jest szkoła jednolitą. Co jednak (animal spirits) [Keynes, 1936, s. 82-83]. Można za-
istotne, koncepcje te łączy podważenie neokla- uważyć, że niektórzy ekonomiści już wcześniej brali
sycznego przekonania utożsamiającego człowieka pod uwagę aspekty psychologiczne, co wtedy nazy-
z homo oeconomicus (Sołek, 2010, s. 24-25). wało się psychologią ekonomiczną, która pełniła
jednak funkcję pewnego rodzaju uzupełnienia teo-
Nowopowstałą, w  pełni rozwiniętą, subdyscy- rii ekonomicznej. Pozostali postrzegali psychologię
pliną ekonomii behawioralnej są finanse beha- jako mało użyteczną (Tyszka, 2004, s. 16).
wioralne, za których głównych cel stawia się zro-
zumienie w  jaki sposób ludzie podejmują decyzje Tendencje psychologiczne a proces
(finansowe) i  jak się zachowują kiedy to się dzieje podejmowania decyzji
(DeBondt, 2010, s. 30). Naukowcy zajmujący się finansami behawioralny-
mi zidentyfikowali szereg uprzedzeń, które mają
Ze względu na to, że omawiana dziedzina jest wpływ na zachowania decyzyjne inwestorów. Od-
stosunkowo młoda, wyjaśnienie pojęcia finansów stępstwa te klasyfikowane są jako tak zwane błędy
behawioralnych nie jest sprawą oczywistą. Uniwer- heurystyczne oraz poznawcze. Należy zaznaczyć,
salna definicja dla tego terminu nie została do tej że występowanie niektórych błędów poznawczych
pory sformułowana, jednakże w  literaturze przed- tłumaczone jest aktywizacją poszczególnych heu-
miotu znaleźć można kilka ciekawych interpretacji, rystyk. W ramach pierwszej grupy wyodrębnia
których treść w pewien sposób się pokrywa. Według
H. Serfina: „Finanse behawioralne to szybko rozwi-
jający się dział finansów, który zajmuje się wpływem
psychologii na zachowania praktyków finansowych.
(…) Finanse behawioralne to aplikacja psychologii

79

Tabela 1. Struktura próby badawczej w badaniu empirycznym

Płeć Kobieta Mężczyzna

Wartość 51 29

Wiek ≤ 25 26-35 36-50 51-65 ≥ 65

Wartość 31 27 10 11 1

Wykształ- podstawowe średnie wyższe
cenie

Wartość 4 59 17

Podejście uni- niska skłonność średnia skłonność do ryzyka wysoka skłon- podejmowanie
do ryzyka kanie do ryzyka ność do ryzyka skrajnie wyso-
ryzyka kiego ryzyka

Wartość 12 22 34 12 0

Źródło: opracowanie własne

się: heurystykę reprezentatywności, dostępności ciu o  cechy dla niej charakterystyczne z  pomi-
i  zakotwiczenia. Z kolei, wśród błędów poznaw- nięciem kwestii statystycznych. Inwestor szacuje
czych można wyróżnić: paradoks hazardzisty, dane przez porównanie zdarzeń do innych zda-
nadmierną pewność siebie, awersję do ryzyka, rzeń z przeszłości;
księgowanie mentalne i  wiele innych. Wszystkie • awersja do ryzyka/straty – polega na przekłada-
oddziałują w  mniejszym lub większym stopniu na niu straty ponad zysk. Obrazuje, że ludzie odczu-
jednostkę podczas podejmowania decyzji (Boda, wają większe rozczarowanie podczas straty, niże-
Sunitha, 2018). li radość podczas porównywalnego zysku;
• nadmierna pewność siebie – wiąże się z przece-
Główne tendencje psychologiczne wraz z  ich nianiem swoich możliwości oraz umiejętności,
krótkimi wyjaśnieniami przedstawiono poniżej zauważyć można w tym przypadku tendencję do
(Ranjan, Panja, 2019, s. 7-8): przewartościowywania prawdopodobieństwa do
• heurystyka reprezentatywności – polega ona na swojej racji;

klasyfikacji zjawisk do danej kategorii w  opar-

Wpływ wybranych tendecji na proces podejmowania decyzji

60,00% 60,00%
50,00%

40,00%

30,00% 24,69% 27,50%
20,00%
19,58% 22,13%

10,00% pewność siebie

0,00%

h. dostępności h. reprezentatywności h. zakotwiczenia k. mentalne

Wykres 1. Wyniki przeprowadzonych badań empirycznych

Źródło: opracowanie własne

80

13/2021

• heurystyka dostępności - pokazuje jak wpływa na nie efektu pierwszeństwa i  efektu skupienia. Uzy-
ludzi łatwość przywołania w  pamięci konkret- skane odpowiedzi wskazują, że pierwsza informacja
nych zdarzeń oraz tego, że człowiek w pierwszej stanowiła z reguły punkt odniesienia (w analizowa-
kolejności zapamiętuje kwestie kluczowe; nym przypadku 100 jednostek). W ten sposób za-
obserwowano, że podawane wartości odchylały się
• heurystyka zakotwiczenia – jest to swego rodzaju przeciętnie od średniej tylko o 1,12 jednostek, gdzie
uproszczony sposób wnioskowania opierający się średnia to 98,8 jednostek. Wpływ efektu skupienia
na „zakotwiczeniu się” ludzi na danej informacji podczas podejmowania decyzji został sprawdzony
liczbowej, która okazuje się być głównym czyn- za pomocą pytania: „Pan Kowalski został zwolnio-
nikiem determinującym decyzję; ny z pracy. Co może zrobić w zaistniałej sytuacji?”.
Przeważająca część respondentów przywiązała zbyt
• księgowanie mentalne – opiera się na podziale dużo wagę do utraty pracy przez pana Kowalskie-
przez inwestora konkretnych wydatków na róż- go, co ograniczyło racjonalną ocenę sytuacji. W re-
nego rodzaju „konta umysłowe”. Każda operacja zultacie czego, aż 62 osoby odpowiedziały, że moż-
zostaje indywidualnie przeanalizowana pod kon- liwym rozwiązaniem jest znalezienie nowej pracy,
tem zysków i strat, które może za sobą nieść. kiedy pan Kowalski tak naprawdę ma szeroki wa-
chlarz możliwości: od założenia własnej działalno-
Uprzedzenia w podejmowaniu decyzji: ści po przekwalifikowanie się.
badania własne
Autorzy postanowili zbadać wpływ wyżej wska- Pytania sprawdzające występowanie heurystyki
zanych uprzedzeń oraz w  jaki sposób kształtują reprezentatywności dotyczył paradoksu hazardzi-
one decyzje podejmowane przez jednostki. Bada- sty i  błędu koniunkcji. Zaobserwowano niewielki
nie przeprowadzono za pomocą kwestionariusza wpływ pierwszego z nich, z kolei w ramach drugie-
ankiety w  formie online. Ze względu na wysoce go błędu poznawczego, ankietowani przypisywali
prawdopodobne oddziaływanie wymienionych błę- większe prawdopodobieństwo jednoczesnego wy-
dów poznawczych nie tylko na decyzje finansowe, stąpienia dwóch zdarzeń niż jednego, na co wska-
postanowiono, że grupą badawczą będą studenci, zało 52 uczestników badania.
którzy zostali jednocześnie poproszeni o  dalsze
udostępnienie formularza. Osoby ankietowane zostały poproszone o wska-
zanie zarówno swoich szans jak i  szans pana Ko-
W badaniu wzięło udział 80 osób: 51 kobiet i 29 walskiego na osiągnięcie sukcesu w przypadku za-
mężczyzn. Przeważającą część respondentów sta- kładania przedsiębiorstwa. Zauważono, że badani
nowili ludzie młodzi, między 26 a 35 rokiem życia deklarowali większe prawdopodobieństwo na po-
i poniżej 25 roku życia, kolejno: 27 i 31 osób. Próbę wodzenie w  swoim przypadku i  zupełnie odwrot-
charakteryzuje dominujące średnie wykształcenie. nie w  przypadku pana Kowalskiego. Liczba osób
Wśród badanych tylko 10 osób zadeklarowało, że wskazująca wartość 50% jest zbliżona w obu przy-
obecnie inwestuje na rynku kapitałowym. Kolejne padkach, kolejno: 30 i 34.
21 osób wskazało, że interesują się tą tematyką, ale
nie podejmują żadnych działań. Większość ankie- Respondenci przeważnie deklarowali swoją
towanych, bo aż 49 oświadczyło, że nie tylko nie skłonność do ryzyka jako niską i  średnią, co po-
podejmuje działań inwestycyjnych, ale też rynek ka- tem znalazło odzwierciedlenie w  wynikach. Za-
pitałowy nie jest ich obiektem zainteresowań. obserwowano, jednak, tendencje wskazującą, że
jednostki dążąc do zniwelowania straty podejmo-
Zaobserwowany został niemały wpływ wybra- wały większe ryzyko i  dostrzeżono przeciwstawne
nych tendencji na proces podejmowania, nieko- zachowanie w przypadku realizacji zysków. Wyniki
niecznie finansowych, decyzji. Wykres 1 przedstawia badań potwierdzają, że podejmowane decyzje nie
udział odpowiedzi wskazujących na oddziaływanie zawsze są racjonalne i optymalne, a jednostki ule-
uprzedzeń jako procent wszystkich odpowiedzi gają w mniejszym lub większym stopniu wcześniej
sprawdzających poszczególną heurystykę. Najwięk- przedstawionym odstępstwom.
szą zależność stwierdzono w przypadku heurystyki
zakotwiczenia, tj. 77,5%. W ramach heurystyki za- Poza błędami wpływającymi na decyzje, należy
kotwiczenia stwierdzono bardzo silne oddziaływa- też wyróżnić takie zjawiska jak anomalie rynkowe,

81

których efektywny rynek również nie jest w stanie szansę utrzymać się przez dłuższy czas. Omawia-
wyjaśnić a które podważają jego założenia. Wystę- na dziedzina jest dość młoda, więc w najbliższych
pujące na rynku odchylenia nieustannie są przed- latach wiedza na jej temat powinna się umacniać.
miotem intensywnych badań. Do najciekawszych Należy również pamiętać, że finanse behawioralne
z nich należą (Wiśniewska, 2000, s. 9-10): dotyczą nie tylko decyzji podejmowanych na ryn-
• efekt małych firm – jeżeli występuje to zauważyć kach finansowych, ale opisywane błędy poznawcze
występują również w życiu codziennym. Decydując
można bardzo wysokie stopy zwrotu z akcji ma- się jednak na inwestycje, należy mieć na uwadze, że
łych spółek w dłuższym okresie. Te stopy zwro- spotkać nas mogą sytuacje, „w których rynek zosta-
tu bywają wyższe od stóp oczekiwanych przy nie dłużej irracjonalny niż my wypłacalni”.
uwzględnieniu wysokiego ryzyka;
• efekt dnia tygodnia – zakłada, że dni tygodnia Bibliografia
mają wpływ na rozkład stóp zwrotu, a kilka nie-
zależnie przeprowadzonych badań potwierdza Beechey, M., Gruen, D. i Vickery, J. (2000). The efficient
tę tezę; market hypothesis: a survey. Economic Research Depart-
• efekt poniedziałku polega na tym, że pierwszego ment. Reserve Bank of Australia.
dnia tygodnia oczekiwane procentowe zmiany Boda, J. i Sunitha, G. (2018). Investor’s psychology in invest-
kursów są ujemne. Środy i  piątki natomiast to ment decision making: a behavioral finance approach Interna-
dni, kiedy oczekiwane zmiany procentowe są tional Journal of Pure and Applied Mathematics, 119, 1253-1261.
wyższe niż te z wtorku i czwartku; Burton, G., Fama, E. (1970). Efficient capital markets: a re-
• efekt stycznia – definiuje zjawisko, kiedy nastę- view of theory and empirical work. The Journal of Finance, 25,
puje wyjątkowy wzrost cen akcji pomiędzy grud- 383-417.
niem a styczniem, co zaprzecza ogólnie przyjmo- Cieślak, A. (2003). Behawioralna ekonomia finansowa.
wanemu założeniu jakoby stopy zwrotu miały Modyfikacja paradygmatów funkcjonujących w nowocze-
charakter losowy. snej teorii finansów. Materiały i studia, Zesz yty naukowe, 165.
Przedstawione odstępstwa negują pewne założe- Warszawa: NBP
nia hipotezy efektywnego rynku i  mogą się przy- Czempas, K. (2007) Nieracjonalność inwestorów jako pod-
czyniać do nieefektywnej alokacji. Dalsze badania stawowa kategoria finansów behawioralnych.
mogą mieć na celu wyeliminowanie lub ogranicze- DeBondt W., Forbes, W., Hamalainen, P. i Muradoglu, Q.
nie tych zjawisk. (2010), “What can behavioral finance teach us about finan-
ce?”, Qualitative research in Financial Markets, 2, 29-36.
Finanse behawioralne jako odpowiedź Dimson, E. i Mussavian, M. (2002). A brief history of market
na nieracjonalność podmiotów? efficiency. European Financial Management,4, 91-103.
Paradygmat człowieka racjonalnego, homo oeco- Janicka, M. (2008). Efektywność rynków finansowych –
nomicus, przyjmowany w  większości teorii eko- teoria a praktyka. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomi-
nomicznych i  leżący u  podstaw głównego nurtu ca,221, 169-182.
ekonomii z  upływem czasu przestał znajdować Jensen, M. (1978). Some Anomalous Evidence Regarding
potwierdzenie w  zachowaniach jednostek. Wyniki Market Efficiency. Journal of Financial Economics, 6, 95-101.
badań wskazujące na ciągle powiększającą się liczbę Keynes, J. (1936). The General Theory of Employment,
odstępstw zaczęły negować poprawność tych za- Interest and Money.
łożeń. W rezultacie czego konieczne wydawało się Ranjan, A. i Panja, Soma. (2019). Understanding behavioral
znalezienie teorii, które mogłyby je wytłumaczyć. finance. Conference: 5th Management Doctoral Colloquium.
Zapoczątkowany przez Kahnemana nurt ekonomii Schleifer, A. (2000). Inefficient markets. Nowy Jork: Ofxord
behawioralnej, wskazujący na istotny związek eko- University Press.
nomii z psychologią, poprawnie wyjaśniał zaobser- Sołek, A. (2010). Ekonomia behawioralna a ekonomia neo-
wowane anomalie. Przedstawione założenia zyskały klasyczna. Zesz yty Naukowe. Polskie Towarz ystwo Ekonomiczne,
wielu zwolenników i były konsekwentnie zgłębiane. 8, 21-34.
Finanse behawioralne rozwijają się bardzo dyna- Tyszka, T. (red.). (2004). Psychologia Ekonomiczna. Gdańsk:
micznie i wszystko wskazuje na to, że taki trend ma Gdańskie wydawnictwo psychologiczne.
Wiśniewska, D. (2000). Zjawisko sezonowości i inne ano-
malia na rynkach kapitałowych. Akademia Ekonomiczna
w Poznaniu

82

13/2021

Uwarunkowania
przedsiębiorczości
kobiet

Celem artykułu jest przedstawienie uwarunkowań wewnętrznych, związanych z cechami
kobiet oraz czynników zewnętrznych wpływających na rozwój aktywności przedsiębiorczej
u kobiet, które są właścicielkami firm w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw
(MMŚP). Tematyka ta jest często poruszana w dyskusjach publicznych, a media na bieżą-
co informują o wydarzeniach o charakterze biznesowym przeznaczonych wyłącznie dla pań
i skutecznej samoorganizacji kobiet na rynku pracy.

Joanna Piontek Przedsiębiorczość działania na niepewnym rynku
W dzisiejszych czasach po- (Przybyszewska, 2019, s. 28-29).
[email protected] wszechnie używa się wyrazu
przedsiębiorczość. Jaka jest defini- Francuski ekonomista Jean-
Uniwersytet Ekonomiczny cja tego słowa? Odpowiedź na -Baptiste Say zdefiniował przed-
w Poznaniu to pytanie jest trudna, ponie- siębiorczość jako nieregularnie
kierunek: waż pojęcie jest wieloaspektowe występującą czynność, która łą-
Finanse i rachunkowość biznesu i  odnosi się do różnych obsza- czy ze sobą pewne czynniki pro-
III rok, I stopień rów życia oraz wiedzy. Do tej dukcji. Całokształt tego dzia-
pory nie ustalono jednej obo- łania jest obarczony ryzykiem.
Koło naukowe: wiązującej definicji, mimo iż J.B. Say był prekursorem stwier-
Challenger, Stowarzyszenie jest przedmiotem badań wielu dzenia, że przedsiębiorczość to
Cognitis naukowców. Poszczególni eko- nie tylko kapitał materialny, ale
nomiści scharakteryzowali ją i również niematerialny np. wie-
Opiekun naukowy: w następujący sposób. dza (Ropęga, 2016, s. 16).
dr Hanna Nowak-Mizgalska
Teoretyk Richard Cantillon Austriacki uczony Joseph
Artykuł recenzowany w  XVIII w. określił mianem Schumpeter wysunął teorię, że
„przedsiębiorcy” osoby, które przedsiębiorca jest głównym
były w stanie sprzedać produkt czynnikiem rozwoju gospodar-
po cenie wyższej od ich pier- ki. Dzięki takiej osobie na ryn-
wotnego kupna (Ropęga, 2016, ku można zauważyć pozytyw-
s. 15). Wyżej opisana transakcja ne zmiany. W swoich pracach
była powszechnie znana, lecz wskazywał na różnicę pomię-
dopiero ekonomista zauważył, dzy kapitalistą (osobą, która po-
że takie działanie związane jest siada kapitał), a  przedsiębiorcą
z  ryzykiem oraz umiejętnością (osobą, która potrafi wymyślić
innowacyjne rozwiązania).

83

J. Schumpeter stwierdził, że na rynku samoist- poziom zatrudnienia wśród kobiet wzrósł. W Pol-
nie oraz nieustannie zachodzi tzw. „proces twórczej sce w  1950 r. udział kobiet pracujących wynosił
destrukcji”, czyli mechanizm w  którym nowator- 31%, natomiast w 2014 r. 49%. Do dziś utrzymują
skie rozwiązania wypychają nierentowne (Przyby- się dysproporcje pomiędzy zatrudnieniem kobiet
szewska, 2019, s. 33). i  mężczyzn. Liczba kobiet pracujących w  wieku
produkcyjnym jest mniejsza niż liczba mężczyzn
Następcą J. Schumpertera stał się m.in. Peter (Główny Urząd Statystyczny, 2018, s. 2-3).
Ferdinand Drucker. Uzależnił on występowanie
przedsiębiorczości od innowacyjności, która ma Działalność gospodarcza kobiet
ogromny wpływ na rozwój gospodarki (Przyby- Co odróżnia kobiety od mężczyzn w  podejściu
szewska, 2019, s. 36). Według P.F. Druckera osoba do  prowadzenia własnego przedsiębiorstwa? Ba-
przedsiębiorcza koncentruje swoją uwagę na po- dania pokazują, że panowie są bardziej ukierunko-
szukiwaniu zmian na rynku, które w  późniejszym wani na rozwój własnej firmy. Podejścia, które tłu-
okresie wykorzysta w  celu wygenerowania zysku maczą zachowanie kobiet w tej kwestii (Siemieniak
(Ratalewska, 2018, s. 230). i Łuczka, 2016, s. 22-23):
a) p odejście feministyczne - zakłada, że osoby płci
Przytoczone zostały tylko niektóre definicje. Po-
wyższe teorie mają na celu pokazać wieloznaczność żeńskiej mają inne priorytety oraz odmienny sto-
pojęcia przedsiębiorczość. Występowanie tego zjawi- sunek do biznesu
ska jest koniecznością na rynku pracy, a terminem b) p odejście liberalne – zakłada, że osoby płci żeń-
tym można scharakteryzować działalność gospo- skiej mają mniejszy dostęp do różnorodnych za-
darczą kobiet. sobów (np. wykształcenie).
Jednakże badania przeprowadzone w  2008-
Przedsiębiorstwa w sektorze MMŚP 2009  r. pokazują, że firmy odnoszą sukces nieza-
W Polsce dominują mikro (96,7%), małe (2,4%) leżnie od płci ich właściciela (Siemieniak i Łuczka,
oraz średnie przedsiębiorstwa (0,7%), które wspól- 2016, s. 22-23).
nie tworzą sektor MMŚP stanowiący 99,8% wszyst- Kobiety często decydują się na samodzielną dzia-
kich firm w Polsce w 2018 r. Duże przedsiębiorstwa łalność na rynku, aby spełnić swoje cele osobiste,
stanowią zaledwie 0,2% struktury przedsiębiorstw społeczne i zawodowe. Ważniejsze jest dla nich, aby
(PARP, 2020, s.5). Sektor MMŚP odgrywa kluczo- przedsiębiorstwo miało stabilną sytuację niż było
wą rolę w państwie, ponieważ jest odpowiedzialny ukierunkowane na rozwój. Przyczyny takiego za-
m.in. za miejsca pracy w środowisku lokalnym. Co chowania można doszukiwać się w tym, że kobieta
więcej raporty wykazują, że ten sektor generuje nie tylko chce się spełniać zawodowo, ale również
dużą część PKB. Ilość firm działających w Polsce pełnić rolę matki oraz żony (Piecuch, 2012, s.132).
pomiędzy 2009 r. a 2018 r. wzrosła o 600 tys. Pola- Jakie cechy są charakterystyczne dla właścicielek
cy coraz częściej decydują się na własną działalność przedsiębiorstw? Według P. Siemieniak i T. Łuczki
gospodarczą (Klimek, 2020 s. 15). Powyższe dane (2016), kobiety są empatycznymi szefami koncen-
pokazują jak ważną rolę odgrywają mikro, małe trującymi się na relacjach międzyludzkich w  fir-
oraz średnie przedsiębiorstwa. Stanowią one istotny mach. Wyróżnia je zdolność do poprawnej oceny
czynnik rozwoju gospodarki. projektów, gdyż nie przeceniają swoich umiejętności
co zdarza się mężczyznom. Często niska samooce-
Aktywność zawodowa na rynku pracy na sprawia, że poszukują wsparcia intelektualnego,
według płci mentora. Takie zachowanie ma również pozytywne
Aktywność zawodowa jest często rozpatrywana skutki, bo dzięki temu rzadziej spotykają się z ne-
według płci. W przeszłości na rynku pracy było gatywnymi sytuacjami na rynku pracy. Właścicielki
znacznie mniej kobiet niż teraz. Przyczyną były re- firm nie są skłonne do ryzyka, dlatego wybierają
alia, w  jakich żyły rodziny w  ubiegłych stuleciach bezpieczniejsze opcje działania. W celu finansowa-
(mężczyzna pełnił rolę żywiciela rodziny, a kobieta nia swoich przedsiębiorstw znacznie częściej dążą
opiekowała się domem). Sytuacja ta zaczęła się zmie- do pozyskania środków od partnera biznesowego.
niać po II wojnie światowej. Był to okres, w którym

84

13/2021

Kobiety w znacznej mierze skupiają się na prowa- fakt, że rzadziej chorują i  lepiej znoszą dolegliwo-
dzeniu mniejszych przedsiębiorstw (Siemieniak ści. Od 2000 r. kobiety w Polsce posiadają wyższe
i Łuczka, 2016, s. 23-25). wykształcenie od mężczyzn (Pufal-Struzik, 2017,
s. 245).
Jakie są motywacje przedsiębiorcze
kobiet? „Miałam szczęście”
W Słowniku Jęz yka Polskiego zdefiniowano motyw Od najmłodszych lat dziewczynki nie potrafią do-
jako „bodziec skłaniający do określonego działa- cenić własnego sukcesu. Jeśli go odniosą nie tłu-
nia”. Dla kobiet często takim bodźcem skłaniają- maczą tego własnymi zdolnościami, a  szczęściem.
cym do założenia własnej działalności jest potrzeba, W sytuacji, w której kobieta oraz mężczyzna zajmu-
która wynika z braku innych, lepszych perspektyw ją te same stanowiska, społeczeństwo nie postrzega
na rynku pracy. Zdobyta praktyka oraz złe doświad- ich w ten sam sposób. Mężczyzna jest oceniany jako
czenia na poprzednim stanowisku pracy są określa- osoba z  większymi umiejętnościami (Siemieniak
ne jako czynnik motywujący. Kobiety podkreślają, i Łuczka, 2016, s. 32).
że motywuje je również potrzeba bycia jednostką
niezależną (Siemieniak i Łuczka, 2016, s. 29). Ograniczenia społeczne i kulturowe
Przedsiębiorcze kobiety na całym świecie (w  kra-
Cechy przedsiębiorczych kobiet jach nisko i  wysoko rozwiniętych) spotykają się
Cechy charakteru osób płci żeńskiej sprzyjają po- z  barierami społecznymi i  kulturowymi. Stereo-
dejmowaniu inicjatyw na rynku pracy. Jak zauważa typ kobiety, której jedynym celem jest wychowanie
I. Pufal-Struzik (2017) u  wielu przedsiębiorczych dzieci skutecznie obniża motywację do założenia
kobiet już w młodym wieku można było zauważyć własnego przedsiębiorstwa. W Iranie 70% właści-
cechę określaną jako (ang.) resilience, dzięki której cielek firm spotkało się z  negatywnym odbiorem
osoba jest w stanie realizować dany plan niezależ- ich osoby. W Wielkiej Brytanii kobiety często nie
nie od środowiska w  którym się znajduje. Często zakładają przedsiębiorstw z  powodu złego nasta-
bez większego problemu panie są w  stanie wyko- wienia ich partnerów do tego pomysłu (Klimek,
nywać kilka zadań jednocześnie. Chętniej współ- 2020 s. 108-109). Na całym świecie wysokie stano-
pracują z innymi i z większą łatwością rozwiązują wiska najczęściej obejmowane są mężczyzn, szcze-
problemy w  firmie. Odróżnia je też od mężczyzn gólna dominacja widoczna jest w polityce. Bariery,

85

z którymi kobiety muszą mierzyć się, gdy chcą ob- działalność w sektorze MMŚP, lecz nie poddają się
jąć najwyższe stanowisko w firmie można określić i  coraz częściej zakładają przedsiębiorstwa. Dzia-
mianem szklanego sufitu (Budrowska, 2014, s. 5). łania te sprzyjają poprawie jakości ich życia. Świa-
domość społeczeństwa w  tym obszarze cały czas
Macierzyństwo wzrasta, co przyczynia się do powstawania orga-
Zdaniem P. Siemieniak i T. Łuczki (2016), kobiety, nizacji i wydarzeń, które wspierają panie na całym
które decydują się na prowadzenie własnego przed- świecie. Ich celem jest to, aby kobiety realizowały
siębiorstwa i posiadanie dzieci często spotykają się marzenia i aktywnie działały na rynku pracy w ta-
z  problemem, jakim jest konflikt pomiędzy pracą kim samym stopniu jak mężczyźni.
a rodziną. Decydując się na taką sytuację muszą po-
godzić dwie czasochłonne role. W przypadku trud- Bibliografia
ności w znalezieniu równowagi obniża się u kobiet
poziom zdrowia psychicznego i fizycznego, ma to Budrowska, B. (2004). Szklany sufit, czyli co blokuje kariery
również negatywny wpływ na efektywność wyko- kobiet. Kultura i Historia, 6, 5-19.
nywanych zadań. Jednym ze sposobów ogranicze- Główny Urząd Statystyczny. (2018). Kobiety i mężczyźni na
nia konfliktu praca-rodzina jest delegowanie zadań rynku pracy. Pobrane z https://stat.gov.pl/obszary-tematycz-
pracownikom w  pracy lub partnerowi w  domu. ne/rynek-pracy/opracowania/kobiety-i-mezczyzni-na-rynku-
Kobiety, które intensywnej działają na rynku pracy -pracy-2018,1,7.html.
częściej odkładają macierzyństwo w czasie i prefe- Klimek, S. (2020). Przedsiębiorczość kobiet w Polsce i jej
rują mniejsze rodziny (Siemieniak i  Łuczka, 2016, wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Warszawa: Difin.
s. 62-63). Coraz bardziej popularna staje się kon- Leoński, W. (2015). WORK–LIFE BALANCE jako praktyka
cepcja work-life balance (WLB), która opiera się na koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu. Acta Uni-
równowadze pomiędzy życiem osobistym, a zawo- versitatis Nicolai Copernici. Zarządzanie, 42(1), 127-137.
dowym (Żak, 2017, s. 178). Przedsiębiorstwa starają Lisowska, R. i Ropęga, J. (red.). (2016). Przedsiębiorczość
się tworzyć przyjazne miejsce pracy, dlatego skupia- i zarządzanie w małej i średniej firmie. Łódź: Wydawnictwo
ją się na standardach WLB. Zapewniają możliwość Uniwersytetu Łódzkiego.
przyprowadzenia dzieci do pracy, korzystania z po- Motyw. (b.d.). W: Słownik Języka Polskiego. Pobrane 20 mar-
koju dla karmiących oraz dodatków pieniężnych ca 2021 z https://sjp.pwn.pl/sjp/motyw;2568522.html.
przeznaczonych dla dzieci (Leoński, 2015, s. 134). PARP. (2020). Raport o stanie sektora małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce. Pobrane z https://www.parp.gov.
Światowy Dzień Przedsiębiorczości pl/component/publications/publication/raport-o-stanie-sek-
Kobiet tora-malych-i-srednich-przedsiebiorstw-w-polsce-2020.
19 listopada w 144 krajach obchodzony jest Świato- Piecuch, T. (2012). Specyfika przedsiębiorczości kobiet. Ze-
wy Dzień Przedsiębiorczości Kobiet (ang. Women’s szyty Naukowe SGH w Warszawie, 116, 128-138.
Entrepreneurship Day). Jego celem jest wspieranie Przybyszewska, A. (2019). Przedsiębiorczość kobiet a dzia-
i motywowanie kobiet na całym świecie. Inicjatorką łalność podmiotów mikrofinansowych w zróżnicowanych
święta jest działaczka Wendy Diamond, która chce uwarunkowaniach kulturowych. Warszawa: CeDeWu.
każdego dnia wzmacniać pozycję kobiet na rynku Pufal-Struzik, I. (2017). Aktywność zawodowa współcze-
pracy (Women’s Entrepreneurship Day Organiza- snych kobiet–trudności w realizacji nowych ról i tradycyjnych
tion, 2021). obowiązków. In Polskie Forum Psychologiczne.
Ratalewska, M. (2018). Przedsiębiorczość i doradztwo MSP
Podsumowanie w sektorach kreatywnych. Prace Naukowe Uniwersytetu
Aktywność zawodowa kobiet wzrasta. Pomimo Ekonomicznego we Wrocławiu, (527), 228-241.
Siemieniak, P., Łuczka, T. (2016). Przedsiębiorczość kobiet.
wielu predyspozycji i  osiągnięć kobietom brakuje Wybrane aspekty ekonomiczne i psychokulturowe. Poznań:
wiary w własne możliwości. Dodatkowo codziennie Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej.
muszą mierzyć się ze stereotypami i (w większości) Women’s Entrepreneurship Day Organization. (2021). Our
godzić rolę właścicielki przedsiębiorstwa z byciem story. Pobrane z https://www.womenseday.org/about-us/
matką. Kobiety mają zdecydowanie utrudnioną our-story/.
Żak, M. (2017). Czy możliwa harmonia? Praca i rodzina
w świetle koncepcji work-life balance. Górnośląskie Studia
Socjologiczne. Seria Nowa, (8), 172-184.

86

13/2021

Urzeczywistnianie idei
zrównoważonej mody

Kryzys klimatyczny i  rosnąca świadomość ekologiczna spowodowały, że zainteresowanie
produktami pochodzącymi ze zrównoważonych produkcji rośnie, a wraz z nią liczba przedsię-
biorstw decydujących się na proekologiczne rozwiązania. Prowadzenie działalności w zgo-
dzie z poszanowaniem środowiska jest szczególnie ważne w przemyśle odzieżowym, które-
go działalność jest drugą co do wielkości przyczyną zanieczyszczeń na świecie. W artykule
przedstawiono podejmowane w branży odzieżowej działania środowiskowe, w tym strategie
proekologiczne stosowane w firmie Patagonia – jednego z pionierów w dziedzinie ochrony
środowiska w sektorze odzieżowym. Celem artykułu jest wskazanie możliwych rozwiązań
dla przedsiębiorstw z tego sektora, odpowiadających na pojawiające się potrzeby środowi-
skowe, a także zasygnalizowanie korzyści płynących z ich realizacji.

Dominika Jurczyńska Wstęp niejsza zarówno na szczeblu
Idea zrównoważonego roz- państwowym, jak i  w  sektorze
dominika.jurczynska99@gmail. woju nabiera coraz większego prywatnym. Zmieniające się
com znaczenia w  państwach rozwi- oczekiwania społeczne powo-
niętych. Jej istotą jest wykorzy- dują, że na rynku pojawia się co-
Uniwersytet Ekonomiczny stywanie dostępnych zasobów raz więcej przedsiębiorstw pro-
w Poznaniu w  taki sposób, aby zaspokajać wadzonych zgodnie z zasadami
kierunek: Ekonomia potrzeby współczesnego poko- zrównoważenia. Producenci de-
III rok, I stopień lenia, jednocześnie nie ograni- cydują się na takie rozwiązania,
czając możliwości zaspokojenia ponieważ ich konsekwentne
Opiekun naukowy: potrzeb przez przyszłe genera- realizowanie zaczyna przynosić
prof. dr hab. Przemysław cje (Elliott, 2006, s. 7-8). Opiera wymierne korzyści, przyczynia-
Deszczyński się ona na trzech wymiarach, jąc się do poprawy konkurencyj-
tj. środowiskowym, ekono- ności i budowania trwałej prze-
Artykuł recenzowany micznym i społecznym. Jest za- wagi nad konkurentami (Zuzek,
tem odpowiedzią nie tylko na 2012, s. 197).
kwestie związane z  kryzysem
klimatycznym, ale również na Idea zrównoważonego roz-
inne problemy o  charakterze woju nabiera coraz większego
globalnym, m. in. łamanie praw znaczenia również w  sekto-
człowieka czy nierówności spo- rze odzieżowym. Nadmierna
łeczne. konsumpcja, zbyt duża ilość
odpadów tekstylnych, a  także
Koncepcja zrównoważone- łamanie praw człowieka i  pra-
go rozwoju staje się coraz waż- cownika przez globalne koncer-
ny odzieżowe doprowadziły do

87

sytuacji, w której wprowadzanie nowych, zrówno- wody pitnej dla jednego człowieka. Wszystko to
ważonych rozwiązań zdaje się być koniecznością. stwarza potrzebę dostrzeżenia przez producentów,
Ze względu na skalę negatywnego oddziaływania jak ważne jest podejmowanie działań w  kierunku
tego sektora na środowisko, w artykule skupiono się zrównoważenia procesów produkcji.
jednak przede wszystkim na kwestiach ekologii.
Ekologia w sektorze odzieżowym Efektem wdrażania idei zrównoważonego rozwo-
Działalność przemysłu odzieżowego jest drugą co ju do sektora odzieżowego jest pojawienie się poję-
do wielkości przyczyną zanieczyszczeń na świecie, cia zrównoważonej mody. Zgodnie z nazwą, opiera
zaraz po przemyśle naftowym, i odpowiada za 10% się ona na wartościach zrównoważonego rozwoju,
globalnej emisji dwutlenku węgla. Jest to rezultat w szczególności na godnych warunkach pracy oraz
nadmiernych zakupów wspieranych marketingiem, minimalizowaniu negatywnego oddziaływania na
który kreuje ciągłe zmiany w modzie, a także zbyt środowisko. Istota koncepcji zrównoważonej mody
dużej ilości odpadów i wykorzystywania paliw ko- polega na promowaniu etycznego postępowania,
palnych jako głównego źródła energii w  procesie ograniczaniu produkcji sektora odzieżowego, a tak-
produkcji odzieży. Biorąc pod uwagę stale rosnące że preferowaniu jakości produktów, a nie ich ilości
zapotrzebowanie społeczeństwa na odzież, a także (Henninger, Alevizou i  Oates, 2016, s. 3). Ma na
ciągły wzrost liczby ludności, można z  pewnością celu wzmocnienie pozycji pracownika, stosowanie
stwierdzić, że ślad węglowy sektora odzieżowego upcyklingu, recyklingu i  tradycyjnych metod pro-
będzie ulegał tylko zwiększeniu (Islam, 2016, s. 2). dukcji oraz wykorzystywanie odnawialnych i orga-
Potwierdza to badanie World Bank (2019), zgodnie nicznych zasobów.
z  którym do 2030 r. emisja gazów cieplarnianych
w  przemyśle odzieżowym wzrośnie o  ponad 50% Obecnie na rynku odzieżowym pojawia się co-
względem 2019 r., jeśli jego tempo rozwoju nie ule- raz więcej firm prowadzonych w oparciu o zasady
gnie zmianie. zrównoważenia. Recykling oraz korzystanie z ma-
teriałów organicznych stają się coraz popularniejsze,
Łącznie przemysł odzieżowy wytwarza ok. 20% a niektóre marki decydują się na wykorzystywanie
globalnych ścieków, a aż 85% wszystkich tekstyliów odpadów z drewna, owoców i innych naturalnych
trafia na wysypiska lub ulega spaleniu, podczas gdy surowców do produkcji swoich tekstyliów. Inni
większość z nich mogłaby zostać ponownie wyko- próbują alternatywnych sposobów barwienia tka-
rzystana (ONZ, 2018). Dla sprzedawców interneto- nin lub szukają materiałów, które po wyrzuceniu ła-
wych często taniej jest wyrzucić lub spalić zwrócone twiej ulegają biodegradacji (Ro, 2020). Możliwości
towary niż spróbować sprzedać je ponownie (Ro, jest wiele, jednak odsetek marek decydujących się na
2020). Zgodnie z  danymi opublikowanymi przez wdrażanie proekologicznych strategii w swoją dzia-
amerykańską Agencję Ochrony Środowiska (The łalność wciąż jest zbyt mały.
Environmental Protection Agency – EPA), w 2000
r. w samych Stanach Zjednoczonych wygenerowa- W 2017 r. firma konsultingowa Boston Consul-
no 9,4 mln ton odpadów tekstylnych. W 2018 r. ich ting Group (BCG), we współpracy z  Global Fa-
ilość wyniosła 17 mln ton, z czego aż 11,3 mln ton shion Agenda i  Koalicją na Rzecz Zrównoważo-
trafiło na wysypiska. nej Produkcji Odzieży (The Sustainable Apparel
Coalition – SAC), sporządziła raport o nazwie The
Do wysokich emisji i nadmiernej ilości odpadów Pulse Report, w  którym zmierzono poziom zrów-
dochodzi jeszcze eksploatacja wielu innych cennych noważenia globalnego przemysłu odzieżowego
zasobów. ONZ (2018) szacuje, że produkcja jednej (Global Fashion Agenda, 2019). W publikacji do-
pary jeansów wymaga zużycia jednego kilograma konano oceny efektywności środowiskowej i  spo-
bawełny. Bawełna uprawiana jest zwykle w suchym łecznej firm z  tego sektora w  skali od 0 do 100.
klimacie, dlatego do wyhodowania jednego kilo- W 2017 r. uzyskano wynik równy 32, w 2018 r. – 38,
grama potrzebne jest nawet ok. 7500-10 000 litrów a w 2019 r. – 42. Poziom zrównoważenia w branży
wody (Ro, 2020). Dla porównania, jest to ok. 10 lat odzieżowej uległ poprawie, jednak wciąż jest dale-
ki od doskonałości. W badaniu wykazano, że firmy
odzieżowe nie wdrażają rozwiązań proekologicz-
nych wystarczająco szybko, aby zrównoważyć ro-

88

13/2021

snące negatywne skutki środowiskowe i społeczne malizowanie szkód wyrządzanych nie tylko przez
dynamicznie rozwijającego się przemysłu odzieżo- siebie, ale także przez społeczeństwo na całym
wego (Lehmann i in., 2019). świecie. Przeprowadzając analizę działalności Pa-
tagonii szczególną uwagę poświęcono kwestiom
Potrzeba zwiększenia efektywności środowisko- środowiskowym z  zakresu filozofii produkcji, ce-
wej i społecznej sektora odzieżowego powoduje po- lów marketingowych i  polityki finansowej firmy
wstawanie licznych międzynarodowych inicjatyw, oraz przedstawiono cele środowiskowe Patagonii
nawołujących do wdrażania zrównoważonych roz- na kolejne lata.
wiązań w działalność branży. Fundacja Ellen Ma-
cArthur rozwija i promuje ideę gospodarki o obiegu Zaczynając od procesu produkcji, we wszyst-
zamkniętym. W 2017 r. zainaugurowała inicjatywę kich produktach z czystej bawełny Patagonia sto-
Make Fashion Circular, skupiającą liderów z  całej suje wyłącznie bawełnę uprawianą ekologicznie
branży modowej. Jej celem jest pobudzenie pozio- oraz stale zwiększa wykorzystanie materiałów
mu współpracy i  innowacyjności niezbędnej do pochodzących z  recyklingu. Zgodnie z  danymi
stworzenia nowej gospodarki tekstylnej, zgodnej opublikowanymi przez firmę, 64% tkanin w pro-
z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym (El- duktach z  sezonu wiosna-lato 2021 wykonanych
len MacArthur Foundation, 2017). Wspomniana jest z materiałów pochodzących z recyklingu (Pa-
już Koalicja na Rzecz Zrównoważonej Produkcji tagonia, 2021). Patagonia charakteryzuje się dużą
Odzieży to również inicjatywa zrzeszająca czoło- transparentnością, jeśli chodzi o koszty środowi-
wych liderów z  branży odzieżowej, której działal- skowe swojej działalności. Na stronie interneto-
ności przyświeca jedna idea – przemysł odzieżowy, wej marki na bieżąco publikowane są szczegółowe
który nie powoduje niepotrzebnych szkód środowi- informacje dotyczące procesów produkcji, wyko-
skowych i pozytywnie oddziałuje na konsumentów. rzystywanych materiałów, a  także jej partnerów
W jej skład wchodzi obecnie 49 członków, których i dostawców.
wspólna sprzedaż stanowi prawie jedną trzecią ca-
łej sprzedaży odzieży i obuwia na świecie (Patago- Zrównoważona produkcja to jednak nie wszyst-
nia, 2021). W 2019 r. zawarto także sojusz ONZ ko. Polityka marketingowa Patagonii nie jest skie-
na rzecz zrównoważonej mody, którego celem jest rowana na nieustanne zwiększanie sprzedaży, ale
zmiana sposobu działania gospodarki tekstylnej na zachęcanie klientów do dokonywania przemy-
i zwiększanie świadomości konsumentów na temat ślanych decyzji konsumenckich. Spośród wszyst-
negatywnego wpływu przemysłu odzieżowego na kich działań podejmowanych przez firmę na rzecz
środowisko (Europejska Komisja Gospodarcza, ochrony środowiska, najważniejszym jest ograni-
2018). czanie nasilającego się konsumpcjonizmu – „by-
łoby hipokryzją, gdybyśmy pracowali na rzecz
Działalność środowiskowa w praktyce – ochrony środowiska bez zachęcania klientów do
przykład firmy Patagonia podejmowania przemyślanych zakupów”. Jedną
Jednym z  pionierów w  dziedzinie ochrony śro- z wielu inicjatyw, jakie zapoczątkowała w tym kie-
dowiska w  branży odzieżowej jest amerykańska runku Patagonia jest program Worn Wear, które-
firma Patagonia. Ekologia jest wyznacznikiem go ideą jest podarowanie używanym produktom
działań Patagonii na każdym poziomie funkcjono- drugiego życia. W ramach programu klienci mają
wania przedsiębiorstwa, rozpoczynając od procesu możliwość oddania używanych ubrań lub sprzętu
produkcji, a  kończąc na rozwiązaniach proekolo- wyprodukowanego przez Patagonię i  otrzymania
gicznych stosowanych w  siedzibie firmy, a  także w  zamian środków do wykorzystania w  sklepie.
w sklepach stacjonarnych. W książce Let My People Produkty zostają odświeżone, naprawione i spraw-
Go Surfing Yvon Chouinard (2016, s. 187), zało- dzone pod względem jakości, po czym w obniżo-
życiel Patagonii, opisuje, że wraz z  pogłębianiem nych cenach trafiają do ponownej sprzedaży (Pata-
się kryzysu klimatycznego firma poszerzyła swo- gonia, 2021). W badaniu przeprowadzonym przez
je działania środowiskowe, obejmując nimi mini- IBM Institute for Business Value 70% responden-
tów zadeklarowało, że dokonało w przeszłości za-
kupu używanego, naprawionego lub odnowionego

89

produktu lub chciałoby to zrobić, a 80% tych, któ- firmę Nielsen, 81% respondentów stwierdziło, że
rzy nabyli taki produkt planuje zrobić to ponownie przedsiębiorstwa powinny pomagać w  ochronie
(Haller, Lee i Cheung, 2020, s. 8). Dzięki utrzymy- środowiska (Kulkarni i Lefebvre, 2018, s. 3). Inne
waniu odzieży w użyciu zaledwie dziewięć dodat- badanie wykazało, że 73% konsumentów z całego
kowych miesięcy można ograniczyć ślad węglo- świata zdecydowanie lub prawdopodobnie zmie-
wy, ślad wodny oraz ilość odpadów nawet o 30% niłoby swoje nawyki konsumpcyjne, jeśli miałoby
(Chouinard, 2016). to zmniejszyć ich negatywne oddziaływanie na
środowisko, a  41% twierdzi, że są zdecydowanie
Przechodząc do polityki finansowej Patagonii, skłonni zapłacić więcej za produkty zawierają-
firma regularnie wspiera organizacje i  inicjatywy ce całkowicie naturalne lub organiczne składniki
podejmujące działania środowiskowe. W 1985 r. zo- (Nielsen, 2019). Z tak zmieniających się postaw
bowiązała się do przekazywania 1% wartości rocz- konsumenckich zaczęły korzystać przede wszyst-
nej sprzedaży na ochronę i przywracanie środowi- kim duże przedsiębiorstwa, które coraz częściej
ska naturalnego. Od tego czasu rozdysponowano decydują się na wprowadzanie nowych, zrównowa-
w ten sposób ponad 89 mln USD, a w 2002 r. Yvon żonych rozwiązań w  celu zwiększania konkuren-
Chouinard został współzałożycielem organizacji cyjności na rynku. Wątpliwości co do skuteczności
non-profit 1% For The Planet, aby motywować takiego systemu pojawiają się natomiast w sektorze
inne przedsiębiorstwa do czynienia tego samego. małych i  średnich przedsiębiorstw (MSP), które
Założyciel Patagonii jest także jednym z  twórców są zdecydowanie mniej skłonne na podejmowanie
wspomnianej już Koalicji na Rzecz Zrównoważo- tego typu działań (Bachnik, 2017, s. 202-204).
nej Produkcji Odzieży, propagującej ideę zrówno-
ważonej mody wśród całego sektora odzieżowego Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest po-
(Patagonia, 2021). dejście sektora MSP do stosowania zasad zrów-
noważonego rozwoju. Zgodnie z badaniem prze-
Patagonia nieustannie wyznacza sobie kolejne prowadzonym przez Instytut Zarządzania Szkoły
cele. W 2020 r. całość zapotrzebowania firmy na Głównej Handlowej w  Warszawie (2016), wśród
energię elektryczną w Stanach Zjednoczonych zo- przedsiębiorców z  tego sektora najczęściej wska-
stała zaspokojona przy pomocy energii odnawial- zywaną korzyścią płynącą z  realizowania stra-
nej. Do 2025 r. marka zamierza osiągnąć trzy cele tegii opartej na zrównoważonym rozwoju jest
środowiskowe, tj. (Patagonia, 2021): poprawa wizerunku organizacji (52% głosów).
• uzyskać pełną neutralność węglową w  całym Tylko nieliczna część respondentów wskazała na
racjonalne gospodarowanie zasobami naturalny-
łańcuchu dostaw, mi i odpadami (7% głosów) oraz na zaangażowa-
• wytwarzać wszystkie produkty odzieżowe w ca- nie partnerów biznesowych w  ramach łańcucha
odpowiedzialności środowiskowej i  inicjowanie
łości z  surowców wtórnych, zregenerowanych wspólnych rozwiązań proekologicznych (5% gło-
lub odnawialnych, sów). Oznacza to, że strategia opierająca się na
• korzystać tylko z opakowań zdatnych do ponow- zrównoważonym rozwoju postrzegana jest przez
nego użycia, kompostowania w  domu lub recy- nich przede wszystkim jako działanie o charakte-
klingu. rze PR, co całkowicie zniekształca całą jego ideę.
„Jesteśmy w  biznesie, aby ocalić naszą planetę” Inną przyczyną są oczywiście bariery, które utrud-
– tak brzmi misja Patagonii, i taka idea przyświeca niają małym i średnim przedsiębiorstwom prowa-
całej jej działalności. dzenie działalności na zasadach zrównoważenia.
W tym przypadku najczęściej wybieranymi odpo-
Korzyści i bariery w realizowaniu idei wiedziami było stwierdzenie, że zaangażowanie
zrównoważonego rozwoju w ideę zrównoważonego rozwoju wymaga dużych
Dbałość o środowisko, troska o zdrowie i powrót inwestycji i dlatego powinno być domeną dużych
do natury staje się dla konsumentów coraz waż- korporacji (29% głosów) oraz brak wiedzy jak po-
niejszym kryterium wyboru, co ma swoje odzwier- wiązać zrównoważony rozwój ze strategią działa-
ciedlenie w decyzjach nabywczych (Witek, 2014, s.
281). W badaniu przeprowadzonym w 2017 r. przez

90

13/2021

nia, na co wskazało 23% respondentów (Bachnik, Haller, K., Lee, J. i Cheung, J. (2020). Meet the 2020 consumers
2017, s. 204-207). driving change. IBM Institute for Business Value.
Henninger, C.E., Alevizou, P.J. and Oates, C.J. (2016) What
Podsumowanie is sustainable fashion? Journal of Fashion Marketing and Mana-
gement. ISSN 1361-2026. https://doi.org/10.1108/JFMM-07-
W dobie kryzysu klimatycznego, idea zrównoważo- 2015-0052
nej mody powinna być podstawą działania przemy- Islam, I. (2016). Energ y Consumption Determinants for Apparel
słu odzieżowego. Konsumenci otwarcie wyrażają Sewing Operations: an Approach to Environmental Sustainability.
swoje poparcie dla produktów pochodzących ze Kansas State University.
zrównoważonych produkcji, co ma swoje odzwier- Kulkarni, S. i Lefebvre, A. (2018). How Can Sustainability En-
ciedlenie w  liczbie przedsiębiorstw decydujących hance Your Value Proposition? The Nielsen Company (US), LLC.
się na proekologiczne rozwiązania. W tym zakresie Lehmann, M., Arici, G., Boger, S., Martinez-Pardo C., Kru-
wzorem do naśladowania jest Patagonia, która od eger F., Schneider M., Carriere-Pradal B. i Schou D. (2019).
początku istnienia firmy opiera swoją strategię na Pulse of the Fashion Industry. Global Fashion Agenda, Boston
zasadach zrównoważonego rozwoju oraz aktywnie Consulting Group, Inc. i Sustainable Apparel Coalition.
nawołuje do wspólnego działania na rzecz ochro- Patagonia, Inc. (2021). 1% for the Planet. Pobrane z https://
ny środowiska. www.patagonia.com/one-percent-for-the-planet.html
Patagonia, Inc. (2021). Environmental Responsibility. Pobrane
Odsetek firm decydujących się na takie działania z https://eu.patagonia.com/pl/en/our-responsibility-pro-
wciąż jest jednak zbyt niski, aby mógł zrównoważyć grams.html
negatywne oddziaływanie reszty sektora. Przyczyn Patagonia, Inc. (2021). Our Footprint. Pobrane z https://eu.pa-
takiego stanu rzeczy można doszukiwać się w po- tagonia.com/pl/en/our-footprint/
dejściu przedsiębiorców do idei zrównoważonego Patagonia, Inc. (2021). Sustainable Apparel Coalition. Pobrane
rozwoju. Wielu z nich traktuje ją przede wszystkim z https://www.patagonia.com/sustainable-apparel-coalition.
jako działania mające na celu poprawę wizerunku html
organizacji, wymagające dużych nakładów finanso- Ro, Ch. (2020). Can fashion ever be sustainable? Pobrane z ht-
wych. W związku z tym istnieje przeświadczenie, że tps://www.bbc.com/future/article/20200310-sustainable-fa-
zaangażowanie w  ideę zrównoważonego rozwoju shion-how-to-buy-clothes-good-for-the-climate
powinno być domeną dużych korporacji, a główną The Nielsen Company (US), LLC. (2019). A ‘Natural’ Rise in
odpowiedzialnością sektora MSP jest zachowanie Sustainability Around the World. Pobrane z https://www.nielsen.
jak najlepszej kondycji ekonomicznej. Takie po- com/eu/en/insights/article/2019/a-natural-rise-in-sustaina-
strzeganie zrównoważonego rozwoju całkowicie bility-around-the-world/
zniekształca jego ideę i stanowi przeszkodę dla jej The World Bank. (2019). How Much Do Our Wardrobes Cost to
efektywnego wdrażania w życie społeczno-gospo- the Environment? Pobrane z https://www.worldbank.org/en/
darcze państw. news/feature/2019/09/23/costo-moda-medio-ambiente
United Nations Climate Change. (2018). UN Helps Fashion In-
Bibliografia dustry Shift to Low Carbon. Pobrane z https://unfccc.int/news/
un-helps-fashion-industry-shift-to-low-carbon
Bachnik, K. (2017). CSR w praktyce polskich przedsię- United Nations Economic Commission for Europe. (2018).
biorstw: korzyści i bariery. Handel Wewnętrzny, 3(368), 202- UN Alliance aims to put fashion on path to sustainability. Pobrane
213. z https://unece.org/forestry/press/un-alliance-aims-put-fa-
Chouinard, Y. (2016). Let My People Go Surfing. Penguin Bo- shion-path-sustainability
oks: New York. United States Environmental Protection Agency. (2020).
Ellen MacArthur Foundation. (2017). Mission and Vision. Textiles: Material – Specific Data. Pobrane z https://www.epa.
Pobrane z https://www.ellenmacarthurfoundation.org/our- gov/facts-and-figures-about-materials-waste-and-recycling/
-story/mission textiles-material-specific-data
Elliott, J. (2006). An Introduction To Sustainable Development. Witek, L. (2015). Zachowania konsumentów na rynku
Third edition. Londyn: Routledge. produktów ekologicznych w Polsce i innych krajach Unii
Global Fashion Agenda. (2019). What is The Pulse Report? Europejskiej. Handel Wewnętrzny, 1(354), 281-290.
Pobrane z https://www.globalfashionagenda.com/publica- Zuzek, D. (2012). Społeczna odpowiedzialność biznesu
tions-and-policy/pulse-of-the-industry/ a zrównoważony rozwój przedsiębiorstw. Zesz yty Naukowe
Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, 21(2),
197-207.

91

Nowe trendy
na rynku prasy

Rynkowi prasowemu zazwyczaj warunki dyktują czytelnicy, ale w  2020 r. zaczęła to robić
również pandemia COVID-19. Cyfryzacja, której wiele osób niegdyś się obawiało, w nowej
rzeczywistości ma szansę uratować ten rynek. Jednak by w pełni skorzystać z szans jakie
daje, konieczna jest znajomość najnowszych trendów.

Maria Korcz W ostatnich latach wiele mówi czynniki sprawiają, że odbiorcy
się o kryzysie czytelnictwa. Jego wolą wybierać portale informa-
[email protected] istnienie potwierdzają dane opu- cyjne online niż kupować tra-
blikowane w raporcie Biblioteki dycyjne wydania gazet (PBC,
Uniwersytet Ekonomiczny Narodowej (2019): w  2000 r. 2020a). W Internecie dostęp
w Poznaniu więcej niż 7 książek przeczy- do informacji jest darmowy,
kierunek: Ekonomia tało 24% Polaków, a  w  2019 r. szybki oraz łatwy. Tym samym
III rok, I stopień było to już tylko 9%. Przyczyn przynosi konsumentom większą
tego spadku można doszukiwać użyteczność. Odnotowywano
Opiekun naukowy: się we wzroście podaży konku- to już w pierwszych latach XXI
dr hab. Filip Kaczmarek, rencyjnych dla literatury form w. i  właśnie to zjawisko było
prof. UEP rozrywki. Dynamicznie rozwi- jednym z  głównych czynników
nął się przemysł streamingowy spadku nakładów drukowanych
Artykuł recenzowany i gamingowy, a coraz łatwiejszy dzienników i czasopism (Żabiń-
dostęp do technologii spowo- ski, 2012).
dował, że odbiorcy nie tylko
otrzymują więcej propozycji W ramach Polskiego Bada-
form rozrywek, ale także coraz nie Czytelnictwa opublikowano
łatwiej jest im z nich skorzystać. analizę „Zalety Prasy” (PBC,
Nowe okoliczności spowodo- 2020d), która jest zbiorem ar-
wały pojawienie się na rynku gumentów mającym przekonać
prasy nieznanych wcześniej przedsiębiorców do inwestowa-
trendów. Ich znajomość jest nie- nia w  reklamę w  prasie trady-
zwykle przydatna nie tylko dla cyjnej. Można jednak z tej ana-
dziennikarzy, ale także przed- lizy odczytać więcej informacji,
stawicieli biznesu. które trafnie opisują współ-
czesnych czytelników. Według
Największą rolę przy wybo- PBC czytelnicy są skłonni
rze przez czytelników źródła zapłacić za dostęp do swoich
informacji odgrywa dziś łatwy ulubionych treści i  kiedy już to
dostęp, szybkość ich pozyska- zrobią, wzrasta poziom ich za-
nia i  atrakcyjność przekazu. Te angażowania. Okazuje się tak-

92

13/2021

że, że lubią sięgać wielokrotnie po to samo wydanie jednak o  wybór kanału informacji, Polacy najczę-
gazety, zwłaszcza, jeśli dotyczy ono wiedzy specja- ściej korzystają z  Internetu (87%), telewizji (75%)
listycznej i jest obszerne. W artykule wskazane zo- i social mediów (66%). Prasa tradycyjna znalazła się
stało także, że czytelnicy gazet tradycyjnych mają dopiero na ostatnim miejscu, z wynikiem 24%. Ba-
większą łatwość skupiania się na tekście. W prze- dani zapytani o najlepsze ich zdaniem źródła infor-
ciwieństwie do czytelników portali internetowych macji, wymienili 16 nazw mediów, w tym 8 tytułów
nie rozpraszają ich banery reklamowe czy świado- prasowych. Znalazły się wśród nich: Gazeta Wybor-
mość, że jednym kliknięciem mogą przenieść się cza (22%), Fakt (20%), Super Express (17%), gazety
w inne miejsce. Co istotne w tzw. dobie fakenew- regionalne (17%), Rzecz pospolita (10%), Newsweek Pol-
sów, na tle innych mediów prasa tradycyjna cieszy
się największym zaufaniem, a ono z kolei przekłada Liczsbkaa (c1z0y%ta),nAycnhgortay(t9u%łó),wPowlitygkrau(p9i%e )d. ochody 5 tys. +
się na wzrost aktywności czytelników, tj. włączania
się w polemikę, inicjowanie kontaktów z redakcją, 22% 18%
czy polecanie artykułów innym.

Jacy są współcześni czytelnicy 27% 33%
Jeszcze do 2016 r. każdego dnia w  kluczowych
punktach największych miast w  Polsce rozdawa- 0 od 1 do 3 od 4 do 9 10 i więcej
ny był darmowy dziennik Metro. Jego popularność
w  pewnym momencie zaczęła spadać, a  ostatecz- Wykres 1. Liczba czytanych tytułów w grupie
nie zaprzestano jego wydawania. Wydawać by się dochody 5 tys. +
mogło, że wycofanie jednej z  popularniejszych
niegdyś gazet, świadczy o  upadku tego medium. Źródło: „Luksus kocha prasę”, PBC, 2017.
Tymczasem, według raportu „Luksus kocha prasę”
(PBC, 2017) Polacy wraz ze wzrostem dochodów Na rynek prasy w  nie mniej istotnym stopniu
częściej sięgają po gazety. Odnotowano, że robią to niż czynniki społeczne, wpływają uwarunkowania
tym częściej, im więc kupują dóbr luksusowych. Co gospodarcze. Wydawnictwa i  redakcje, jak wszyst-
ciekawe, osoby, które zarabiają więcej niż 5 tys. zł kie inne podmioty wolnego rynku, muszą zabiegać
miesięcznie w  49% sięgają po więcej niż 4 tytuły o  przychody, które pozwolą na utrzymanie dzia-
prasowe w jednym okresie, a co piąta osoba z tego łalności. Mówiąc więc o zmianach na rynku prasy,
grona czyta powyżej 10 magazynów. Zauważono należy uwzględnić to, jak zmieniały się modele jego
także, że tą grupę osób stanowią w głównej mierze finansowania. Po 1989 r., kiedy w  Polsce zaczęła
konsumenci dóbr luksusowych. Osoby te na czyta- zmieniać się rzeczywistość gospodarcza głównym
nie prasy poświęcają więcej czasu niż przeciętny Po- źródłem finansowania były dla redakcji przychody
lak. Z raportu wynika, że prasa, która jeszcze parę z reklamy umieszczanej na łamach gazet. W skutek
lat temu nie wyróżniała się na tle innych dóbr, dziś tego nastąpiła komercjalizacja, która doprowadziła
staje się luksusowa. do sytuacji, w której treści przygotowywane przez
redakcje nastawione były na generowanie przycho-
Inne badanie, wykonane przez Reuters Institute dów. Musiały więc trafiać do jak najszerszego grona
w 2020 roku skupia się na zachowaniach czytelni- czytelników, a  to spowodowało ich uproszczenie
ków w sieci (Reuters Institute, 2020). Wskazuje ono, i zbanalizowanie (Dzierżyńska- Mielczarek, 2016).
że mniej niż połowa Polaków (45%) ufa w przeka- Kolejnym przełomowym etapem, do którego do-
zywane przez media informacje. Kiedy znajdują się prowadziła nas dostępność nowych technologii, był
one w social mediach, zaufanie odbiorców spada do
37%. Jedynie 20% osób korzysta z płatnych wiado-
mości w Internecie, z czego większość to mężczyź-
ni i osoby między 18 a 44 rokiem życia. Co ciekawe,
po newsy online sięgamy najczęściej przy użyciu
smartphonea, a najrzadziej na tablecie. Jeśli chodzi

93

tzw. WEB 2.0. W momencie pojawienia się forów Jak dużo prasy czytamy on-line
internetowych, każdy użytkownik sieci mógł za- Znając procesy, które zachodziły na rynku praso-
mieszczać w niej własne treści. Ten efekt pogłębił wym przez ostatnie lata nie powinny dziwić nas wy-
się jeszcze bardziej wraz z rozwojem mediów spo- niki sprzedaży wydań magazynów internetowych.
łecznościowych. Nastąpił wzrost globalnej podaży Według danych za okres styczeń-kwiecień 2020
treści, a  wraz z  treściami, do Internetu przenieśli (PBC, 2020c) liczba sprzedanych e-wydań czaso-
się także reklamodawcy (Dzierżyńska-Mielczarek, pism wyniosła 39 348. Jest to o ponad 60% więcej
2016). Obok zmiany trendów i  preferencji czytel- niż w tym samym czasie w 2019 r.. Z pewnością nie
ników, to właśnie odpływ kapitału reklamodawców bez znaczenia jest fakt, że był to czas, w którym do
był największym ciosem dla prasy tradycyjnej. Po- Polski dotarła pierwsza fala pandemii Sars-CoV-2.
zytywną perspektywą było jednak to, że przyrastać Od połowy marca 2020 r. rząd ogłosił lockdown,
zaczęła sprzedaż wydań internetowych. Jak więc który wiązał się z pracą zdalną, zamknięciem galerii
ukształtował się rynek prasy i preferencje czytelni- handlowych, placówek kulturalnych i szkół (Miko-
ków po spopularyzowaniu Internetu? łajska, 2020). Większość aktywności codziennego
życia przeniosła się do świata wirtualnego, a wraz
Prasę w wersji cyfrowej często nazywa się także z nimi prawdopodobnie także i czytelnictwo prasy.
e-wydaniami, czyli elektroniczną wersją wydania, Szczególnie zauważalne jest to, gdy porównamy róż-
które ukazuje się również w  formie drukowanej. nice między kwietniem a lutym tego samego roku.
Pojęcia te używane są zamiennie, ale należy pamię- W lutym 2020, kiedy nic jeszcze nie wiedzieliśmy
tać o  tym, że nie wszystkie artykuły publikowane o pandemii, sprzedaż e-wydań czasopism wyniosła
na stronach internetowych redakcji są jednocześnie 6415, a dwa miesiące później, w obliczu zamroże-
e-wydaniami. Niektóre media, jak np. Gazeta Wybor- nia funkcjonowania życia społecznego, 18708. Jest
cza, TVN 24, Newsweek cz y w Polityce oferują dostęp to wzrost o 192%. Podobna tendencja miała miej-
on-line do dodatkowych treści, które wcześniej nie sce w  przypadku prenumerat e-wydań czasopism.
ukazały się w  druku. Są to oferty w  ramach tzw. W lutym 2020 r. wynosiła ona 99854, a w kwietniu
kont premium, które często wiążą się z  dodatko-
wą opłatą.

Tabela 1. Tygodnik Sprzedaż egzempla- Prenumerata Sprzedaż łączna
rzowa
Lp. 301932
93879
1. Polityka 4501 297431 53280
46416
2. Newsweek Polska 1941 91938 27484
Sprzedaż łączna
3. Sieci 946 52334
17 530
4. Tygodnik Do Rzeczy 3477 42939 12 657
9 446
5. Tygodnik Powszechny 11319 16165
Lp. Miesięcznik Prenumerata -
Sprzedaż egzempla- -
rzowa

1. Murator 809 16 721

2. Komputer Świat 6 170 6 487

3. Forbes. Profit 3446 6 000

4. Zwierciadło - 1 126

5. SENS - 958

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: „Wydania cyfrowe czasopism”, PBC, 2020b

94

13/2021

203708, co jest wzrostem o  96%. W tym samym czyli 0,9%. Prenumerat cyfrowych wydań dzienni-
czasie rok wcześniej procentowa różnica między lu- ków wykupiono natomiast o  558303, czyli 12,4%,
tym a kwietniem w sprzedaży egzemplarzowej cza- więcej. Ostatecznie czytelnicy w  85% korzystają
sopism wynosiła: 8% i  0,9% w  ilości prenumerat. z prenumeraty, a sprzedaż pojedynczych egzempla-
Warto też zauważyć, że aż 92% e-wydań czasopism rzy e-wydań to natomiast 14% sprzedaży łącznej.
kupowanych w  pierwszych miesiącach 2020 r. to Skąd biorą się te dane? Przed wybuchem pandemii
tygodniki. Najpopularniejszy z nich to tygodnik Po- koronawirusa w lutym 2020 suma sprzedanych eg-
lityka (301932 sprzedanych e-wydań od stycznia do zemplarzy e-wydań wynosiła 102530, w tym samym
kwietnia 2020). Drugi w  kolejności, Newsweek Pol- czasie rok wcześniej było to 146721, spadek wyniósł
ska w tym samym czasie zyskał ponad 3 razy mniej więc aż 30%. W marcu sytuacja wyglądała podob-
czytelników. Było ich dokładnie 93879. Wśród nie; w 2019 r. zakupiono 193955 egzemplarzy e-wy-
miesięczników natomiast, najbardziej poczytny dań dzienników, a  rok później już tylko 123819,
w wersji cyfrowej był Murator – 17530 sprzedanych co jest różnicą w  wysokości 36,2%. Sytuacja po-
e-wydań. Na drugim miejscu znalazło się czasopi- wtarza się także w maju. Podobnych tendencji nie
smo Komputer Świat- 12170 czytelników e-wydań. ma jednak jeśli chodzi o  prenumeraty e-wydań.
Czytelnicy zdecydowanie chętniej sięgają więc po W porównaniu do poszczególnych miesięcy 2019 r.
ukazujące się częściej magazyny. Co więcej, częściej w każdym miesiącu 2020 r. liczba prenumerat była
się je prenumeruje. Tygodnik Polityka ma 297431 wyższa. Czytano więc więcej dzienników on-line,
prenumeratorów, co stanowi aż 98,5% wszystkich ale rezygnowano z  pojedynczych wydań na rzecz
jego czytelników e-wydań. Podobnie jest w  przy- prenumeraty. Mimo braku szczegółowych danych
padku Newsweeka. Z pośród 93879 czytelników dla poszczególnych lat, raport zawiera informację
e-93879 czytelników e-wydań 91938, wydań 91938, o tym, że od 2015 r. odnotowuje się tendencję ro-
czyli 98% procent prenumeruje tygodnik. Zdecydo- snącą jeśli chodzi o  liczbę sprzedanych e-wydań
wanym liderem pod względem prenumerat jest Poli-
tyka, tendencja odwraca się natomiast w przypadku
sprzedanych .egzemplarzy e-wydań. Tu najpopular-
niejszy jest Tygodnik Powszechny z  11319 egzempla-
rzami sprzedanymi online od stycznia do kwietnia
2020. W przypadku prenumerat Tygodnik Powszech-
ny wypadł najgorzej. Oprócz Polityki i Newsweeka
wyprzedziły go Sieci i  Tygodnik Do Rzecz y. Podob-
nie wśród miesięczników większa część sprzedaży
pochodzi z  prenumerat. W przypadku Muratora
16721 egzemplarzy, czyli 95,4% zostało zakupione
w ramach cyfrowej prenumeraty, dla Forbes. Profit.,
jednego z  pięciu najbardziej poczytnych miesięcz-
ników, udział ten wynosi 63,5%.

Sprzedaż cyfrowych dzienników w 2020 r. rów-
nież wzrosła w porównaniu do roku wcześniejsze-
go (PBC,2020b). Dane do badania zostały zebra-
ne w  pierwszych sześciu miesiącach 2019 i  2020.
Różnica między 2019 r. (łączna sprzedaż e-wydań
dzienników - 5353592) a  2020 (łączna sprzedaż
e-wydań dzienników – 5904779) wyniosła 10%,
czyli sześć razy mniej niż w przypadku czasopism.
Co ciekawe, wzrost ten spowodował przypływ
cyfrowych prenumerat, sprzedaż egzemplarzowa
e-wydań spadła bowiem rok do roku o 7116 sztuk,

95

dzienników. To, że są to przede wszystkim prenu- kalne dziennik. Drugi najlepszy wynik to Dziennik
meraty, jest dobrym sygnałem dla wydawców, po- Polski, który prenumeruje online 18788 osób, a  za
nieważ oznacza to, że mogą liczyć na stały przy- nim Kurier Szczeciński i 15619 prenumeratorów. Na-
chód i stałą liczbę czytelników. leży zauważyć, że sprzedaż egzemplarzowa e-wy-
dań jest bardziej popularna w  prasie lokalnej niż
Spośród ogólnopolskich gazet codziennych ogólnopolskiej. Podczas gdy Głos Wielkopolski przez
w  pierwszym półroczu 2020 r. on-line najczęściej badane pół roku sprzedał 80106 egzemplarzy e-wy-
wybierano Rzecz pospolitą, suma sprzedaży jej e-wy- dań, najpopularniejszy w  Polsce Dziennik Gazeta
dań wynosi 1856116 egzemplarzy. Z wynikiem Prawna sprzedał ich zaledwie 8630. Jest to o  16%
1492034 na drugim miejscu plasuje się Dziennik mniej niż w przypadku dopiero piątego pod wzglę-
Gazeta Prawna, a na trzecim Puls Biznesu, który on- dem sprzedaży egzemplarzowej e-wydań w katego-
-line czyta 599993 osób. Wśród gazet regionalnych rii dzienników lokalnych, Głosu - Dziennika Pomorza.
natomiast, cyfrową poczytnością cieszy się przede
wszystkim Gazeta Olsztyńska - 132760 zakupionych Internet kontra rzeczywistość
e-wydań. Tuż za nią plasuje się Głos Wielkopolski- Jednak by dokładnie zbadać popularność cyfro-
90 503 sprzedanych e-wydań oraz Dziennik Zachodni wych wydań prasy należy porównać je z  papiero-
– 82754. Przy czym liderem sprzedaży pojedynczych wymi. Szczegółowe badania dostarczające takich
egzemplarzy on-line jest Głos Wielkopolski z  wyni- informacji zostały zrealizowane w ramach oddziel-
kiem 80106, tuż za nim plasuje się Dziennik Zachodni nego projektu „Prasa+. Siła Marki” w 2021 r. (PBC,
– 70455 i Gazeta Wrocławska- 68911. Pod względem 2021). Omawiana wcześniej dziennik Rzecz pospolita
bardziej popularnej formy, jaką jest prenumerata, w 2020 r. ukazywał się w soboty średnim nakładem
liderem na rynku ogólnopolskim jest Rzecz pospolita w  wysokości 44  105 egzemplarzy, z  czego 13  036
- 1851264 czytelników. Tuż za nią Dziennik Gazeta z nich zostało zakupionych on-line. Oznacza to, że
Prawna – 1483404 i Puls Biznesu 599993. Regionalnie 29.6% użytkowników wybierało formę cyfrową ga-
najwięcej prenumeratorów miała Gazeta Olsztyńska zet. Należy też zaznaczyć, że jedynie 32 z nich na-
– 111222, która zdecydowanie wyprzedza inne lo-

Tabela 2.

Czasopisma

Spzedaż wydań Sprzedaż wydań Sprzedaż łączna
drukowanych cyfrowych
92 883
Tygodniki Polityka 73820 19 063 37 639
28322
Sieci 32014 5 625 26448
39364
Tygodnik Do Rzeczy 24874 3 448 75 501
109 031
Tygodnik Powszechny 24531 1 917 34047
20 821
Auto Świat 38956 408 24 692
11 243
Newsweek Polska 64987 10 514

Miesięczniki Twój Styl 108854 177

Murator 29376 4671

Forbes 14616 6205

Komputery Świat 22107 2585

SENS 10845 398

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Prasa +, Siła Marki, PBC 2020

96

13/2021

było jednorazowo egzemplarz e-wydania. Pozostali pił po wybuchu pandemii w marcu 2020 r.. Nowe
czytelnicy to prenumeratorzy. Natomiast spośród okoliczności z  pewnością miały wpływ na wzrost
czytelników Dziennika Gazety Prawnej na 32410 czy- zainteresowania czasopismami. Bo, co ciekawe, to
telników kupujących gazetę w poniedziałki 38,5% je wybierano chętniej niż codzienną prasę informa-
z nich robi to w sieci, głównie (12410 osób) w ra- cyjną. Zwłaszcza w  przypadku tygodników, które
mach prenumeraty. Gazeta Wyborcza w piątki, w dniu najczęściej czytamy w wersji elektronicznej. Według
swojego kluczowego wydania, sprzedaje średnio badania Krajowego Rejestru Długów (Orlikowski,
114329 egzemplarzy, 1726 z  nich to wydania elek- 2020) w  trakcie pandemii Polacy zaczęli czytać
troniczne. Stanowi to zaledwie 1,5% nakładu dzien- książki o  35% częściej. Prawdopodobnie więc ten
nego. Dziennik Zachodni w piątki sprzedaje średnio trend przeniósł się także na rynek czasopism. Być
49125 egzemplarzy, z  czego jedynie 516 z  nich to może dzięki pandemii Sars-Cov-2 znów zaczniemy
egzemplarze cyfrowe. Jest to 1% wszystkich sprze- czytać więcej, a nowe technologie dodatkowo nam
danych gazet. Gazeta Wrocławska w piątki sprzedaje to ułatwią. Stanie się to jednak tylko wtedy, kiedy
średnio 13 984 egzemplarzy, z czego 3,3%, czyli 458 wydawcy prasy dostrzegą i odpowiednio wykorzy-
sztuk, w Internecie. stają pojawiające się możliwości.

Głos Wielkopolski w piątki sprzedawany jest w licz- Bibliografia
bie 28 903 egzemplarzy, z czego 598, czyli 2% zosta-
je kupione on-line. Głos Dziennik Pomorza, również Dzierżyńska-Mielczarek J. (2016). Zmiana modelu finanso-
w piątki, sprzedaje 15590 egzemplarzy, 412 z nich wania prasy. Zesz yty Prasoznawcze, 2 (226), 408–423.
w Internecie. Daje to 2,6% sprzedaży on-line. Na- Mikołajska M. (2020). Pół roku epidemii koronawirusa w Polsce.
tomiast, jeśli chodzi o tygodniki największy udział Błędy, konieczne działania, prognoz y - eksperci podsumowują. Pobra-
sprzedaży e-wydań w sprzedaży ogółem odnotowa- ne z www.medonet.pl
ła Polityka (20,5%), najniższy natomiast Auto Świat Orlikowski P. (2020). Długi księgarń maleją. Polacy zaczęli cz ytać.
(1,0%). Newsweek Polska, który jako drugi, po Polity- Pobrane z www.money.pl
ce, odnotowuje największą sprzedaż, zyskał 13,9 % Żabiński R. (2012). Tendencje na rynku czasopism w Polsce
czytelników e-wydań. Podobną wartość odnotował w XXI wieku. Rocznik Historii Prasy Polskiej,1 (29), 133-148.
tygodnik Sieci (14,9%). Tygodnik Do Rzecz y, kupuje Biblioteka Narodowa. (2019). Stan cz ytelnictwa w Polsce w 2019 r.
średnio 30 tys. osób, a  12,2% robi to on-line. Ty- Pobrane z www.bn.org.pl
godnik Powszechny w wersji cyfrowej czyta natomiast Polskie Badanie Czytelnictwa. (2017). Luksus Kocha Prasę.
jedynie 7,2% kupujących. Podobne rozwarstwienie Wysokie czytelnictwo prasy
wystąpiło w przypadku miesięczników. Najchętniej wśród kupujących dobra luksusowe. Pobrane z https://www.
kupowany spośród analizowanych czasopism Twój pbc.pl
Styl on-line czyta jedynie 0,2% osób. Nieco więk- Polskie Badanie Czytelnictwa (2020a). E-wydania. Prasa
szą popularnością pod tym względem cieszy się w dobie koronawirusa. Pobrane z
magazyn SENS – 3,5%. Zdecydowanie większy https://www.pbc.pl/
udział sprzedaży elektronicznej uzyskał natomiast Polskie Badanie Czytelnictwa (2020b). Raport Wydania
miesięcznik Komputery Świat (10,5%) oraz Murator Cyfrowe Czasopism. Pobrane
(13,7%). Jednak prowadzącym pod względem ilości z https://www.pbc.pl/
czytelników w sieci jest Forbes. Elektronicznie czyta Polskie Badanie Czytelnictwa (2020c). Raport Wydania Cy-
go aż 29,8% osób. frowe Dzienników. Pobrane
Z https://www.pbc.pl/
Wnioskiem jaki wyciągnąć można z  najaktual- Polskie Badanie Czytelnictwa (2020d). Zalety prasy i reklamy
niejszych badań czytelnictwa cyfrowych wydań prasowej. Pobrane z
prasy jest to, że staje się ona coraz popularniejsza, https://www.pbc.pl/
wciąż jest jednak wybierana rzadziej niż drukowane Polskie Badania Czytelnictwa. (2021). Prasa +.Siła marki.
wersje wydań. Większość czytelników on-line woli Pobrane z www.prasaplus.pl/titlesReports
prenumerować gazety aniżeli sięgać po nie jednora- Reuters Institute (2020). Digital news report. Pobrane z ht-
zowo. Nie można też przejść obojętnie obok wzro- tps://www.digitalnewsreport.org/
stu liczby internetowych czytelników, który nastą-

97

Opinia społeczeństwa
o metodach komisjonowania

Postęp globalizacji w stronę coraz bardziej zaawansowanej technologii sprawia, że logistyka
pod względem technologicznym rozwija się w coraz szybszym tempie. W procesie logistyczny
wykorzystuje się wiele narzędzi wspomagających przedsiębiorstwo. Planowanie oraz sterowa-
nie systemami magazynowymi bazuje w pełni na technologiach informatycznych, telekomuni-
kacyjnych oraz automatyzacyjnych. Rozwój nowoczesnych systemów w magazynach doprowa-
dził do powstania nowych pojęć, między innymi: „inteligentny budynek”.

Patrycja Nowak Pojęcie i rola technologii w logistyce
Z logistyką spotykamy się nieustannie w  życiu codziennym - czy to
[email protected] idąc na uczelnie, jadąc do pracy, a nawet podróżując tramwajem, pocią-
giem czy samochodem. Związane są z nią także różne czynności, które
Uniwersytet Ekonomiczny z pozoru nie charakteryzują się niczym nadzwyczajnym na przykład:
w Poznaniu rozładunek towarów na hali, kartony leżące w magazynach czy też na
kierunek: Zarządzanie zapleczach sklepów.
II rok, II stopień
Przez logistykę rozumie się z reguły pojęcie oznaczające zarządzanie
Koło naukowe: działaniami przemieszczania i składowania, które mają ułatwić prze-
SKN Psychologii Biznesu pływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc ostatecznej konsump-
cji, jak również związaną z nimi informacją w celu zaoferowania klien-
Opiekun naukowy: towi odpowiedniego poziomu obsługi po rozsądnych kosztach (Beier
dr hab. Kamila Malewska, prof. UEP i Rutkowski, 1995, s. 16). Zgodnie z definicją S. Krawczyka przyjmuje
się, że zarządzanie logistyczne jest „działalnością kreującą całościową
Artykuł recenzowany koncepcję przedsięwzięć logistycznych, uwzględniającą ich przebieg
zarówno w  przedsiębiorstwie, jak również u  partnerów oraz koordy-
nację realizacji tej koncepcji przez odpowiednie jednostki organizacyj-
ne z wykorzystaniem właściwych instrumentów kierowania i kontroli”
(Krawczyk, 2001, s. 68). Logistyka to również „zarządzanie procesami
przemieszczania dóbr i/lub osób oraz działaniami wspomagającymi te
procesy w systemach, w których one zachodzą” (Fertsch, 2006, s. 75).
Działania logistyczne mogą obejmować między innymi realizację za-
mówień, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, transport, składowanie
itp. Przedmiotem logistyki jest natomiast przebieg, w trakcie którego
dochodzi do przemieszenia dobra i/lub osoby z punktu A do punktu
B. Logistyką możemy także nazwać zbiór systemów, które umożliwiają
przesuwanie towarów do innego miejsca docelowego.

Technologie logistyczne to zespół narzędzi i sposobów postępowa-
nia w procesie realizacji przepływu dóbr i osób, a także w działaniach

98