Wecitizens : เสียงกะดีจีน

ขัับเคลื่่�อน เมืองบนเศรษฐกิิจ ื ฐานความรู้้ � เสียงกะดีจีน

2

3

4

5

6

7

8

9

10 ย่าน ่ กะดีจีีน-คลองสาน ย่านประ ่วััติิศาสตร์์ ริิมน้ำ ำ เก่าแ่ก่ที่่สุ่�ุดแห่ง่หนึ่่�งของกรุุงเทพมหานคร เป็็ นพื้้�นที่ตั้้ ่�ง� ถิ่นฐานฝั่่ ่� �งธนบุรีุีที่มี่�ีความสำำคััญควบคู่่กั ับการสร้้างบ้้านบ้้ แปงเมืองฝั่่ ื�งพระนครมาตั้้งแ�ต่ค่ รั้้�งกรุุงศรีีอยุุธยา ปััจจุุบัันยัังคงหลงเหลืือมรดกทางวััฒนธรรมทั้้งที่�จั่�ับต้้องต้้ ได้้แด้้ละจัับต้้องไ ต้้ม่่ ได้้อั ันทรงคุุณค่า่จำำนวนมาก ทั้้งเ�ป็็ นพื้้�นที่่� ย่านเ่ก่าที่่ ่�เกิิดขึ้้�นบนพื้้�นฐานของความหลากหลายทาง วััฒนธรรมและเชื้้�อชาติิ 3 ศาสนา 4 ความเชื่่�อ หากหลอม รวมเป็็ นอััตลักัษณ์หนึ่์ ่�งเดีียว อยู่่ร่่ วมกัันได้้อด้้ย่าง่สัันติิสุุข พร้้อมด้้วยความด้้มเข้้ม แข็็งของชุมชุนอัันเป็็ นต้้นต้้ทุุนทาง สัังคมสำำคััญในการขัับเคลื่่�อนการพััฒนา ที่ต้้่�องเผต้้ชิิญ กัับความท้้ามท้้ทายจากการพััฒนาโครงสร้้างพื้้�นฐานและ โครงการอสัังหาริมทรัิ ัพย์ต่์างๆ ที่่ ่�จะดึึงดููดผู้้คนใ �ห้้เข้้าข้้มา ในพื้้�นที่ม่�ากยิ่่ง� ขึ้้�น ซึ่่�งอาจทำำ ให้้เกิิดการแทนที่ด้้่�วยคนด้้ กลุ่่ม ใหม่่ (Gentrification) และส่่ งผลกระทบต่อ่วิิถีกีาร ดำำเนิินชีวิีิตของผู้้คนใน �ย่าน ่ จึึงจำำเป็็ นต้้องต้้มีกีารส่่ งเสริิม การเรีียนรู้้ � ให้้ช าวชุมชุน เพื่่�อเตรีียมการรองรัับการเปลี่่�ยน แปลงที่่�จะเกิิดขึ้้�น รวมถึึงเพิ่่�มขีีดความสามารถแข่งขััน ่ ในสัังคมสมััยใหม่่ ให้้แห้้ก่ช่าวชุมชุน ศููนย์์ออกแบบและพััฒนาเมืือง (Urban Design and Development Center - UddC) จุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย ดำำ เนิินงานและกิิจกรรมอนุุรัักษ์์และฟื้้�นฟููในพื้้�นที่ย่ ่� ่านหลาก หลายรููปแบบ ร่่วมกัับประชาคมย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน (บ้้าน วัดั โรงเรีียน ราชการ) และภาคีีพััฒนา ไม่ว่่าจะเป็็นภาครััฐ ภาคเอกชน ภาคการศึึกษา และภาคประชาสัังคม ผลัักดััน การฟื้้�นฟููและพััฒนาย่่านด้วย้ ตััวแบบการเรีียนรู้้และนวัตักรรม “มหาลัยัในย่่าน” และ “ศิิลป์์ในซอย” ที่่�ได้ริ้ิเริ่่มตั้้� �งแต่่ พ.ศ. 2554 ผ่่านกระบวนการออกแบบอย่่างมีีส่ว่นร่่วม การสร้้างการเรีียน รู้้ของนิสิิิตร่่วมกัับชุมุชน การระดมทุุนจััดทำำพื้้�นที่่�สาธารณะ ตลอดจนสร้้างการรัับรู้้และความภาคภูมิูิใจของชาวย่่าน ผ่่าน การใช้้งานศิิลปะและการเดิินมาขัับเน้้นให้้เห็็นคุณคุ่่าของมรดก วััฒนธรรมในพื้้�นที่่�และขัับเคลื่่�อนเศรษฐกิิจในชุุมชน อัันนำำ ไปสู่่การสร้้างการเปลี่ ่� ยนแปลงในพื้้�นที่่� อาทิิ การมีี พื้้�นที่ ่� ศาสนสถาน พื้้�นที่่�สาธารณะ รวมถึึงพื้้�นที่ส่ ่� ว่นบุุคคล ภายในย่่าน เป็็นพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้ร่วมกั่ ันของประชาคมย่่านกะดีี จีีน-คลองสานและภาคีีพััฒนา เช่่นวัดัประยุุรวงศาวาสวรวิิหาร วััดซางตาครู้้ส มััสยิิดบางหลวง อุุทยานเฉลิิมพระเกีียรติิ สมเด็จพ็ระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีีพิิพิิธภััณฑ์์บ้้านกุุฎีีจีีน ฯลฯ มีีการสร้้างเป้้าหมายของการดำำ เนิินโครงการและกิจิกรรม ร่วมกั่ ัน จัดตั้้ ั �งมููลนิธิิิประชาคมย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน โดยมีีการจัดั ประชุมุประชาคมฯ เป็็นประจำำ มีีวิิทยากรกระบวนการจััด ความรู้้ซึ่่�งเป็็นชาวชุุมชน ทั้้�งทางด้้านประวัติัศิาสตร์์ มรดก วััฒนธรรม และศิิลปวััฒนธรรม มีีชุุดองค์์ความรู้้ดั้้�งเดิิมที่่�เป็็น เอกลัักษณ์์ของย่่าน และมีีการจัดกิัจิกรรมส่่งเสริมิการอนุรัุักษ์์ มรดกวััฒนธรรม รวมถึึงส่่งเสริมิเศรษฐกิจชุิุมชนอยู่่เป็็นประจำำ สามารถ ขัับเคลื่่�อนให้้เกิดิการพััฒนาทั้้�งในด้้านกายภาพ เศรษฐกิิจ และสัังคม อย่่างเป็็นรููปธรรม เช่่น การปรัับปรุุงและฟื้้�นฟูพืู้้�นที่ ่� สาธารณะในย่่านกะดีีจีีน ได้้แก่่ ตรอกวัดัประยุุรวงศ์์และ ตรอกถาน ชุุมชนวัดัประยุุรวงศ์์ ลานริิมน้ำ ำ� หน้้าวััดซางตาครู้้ส ชุุมชนกุุฎีีจีีน และตรอกท่่าน้ำวั ำ� ัดกััลยาณ์์ ชุมุชนวัดกัั ัลยาณ์์ โครงการปรัับปรุุงทางเดิินริมน้ำิ ำ� ย่่านกะดีีจีีน โครงการสวน ลอยฟ้้าเจ้้าพระยา โดยในปััจจุุบัันชุมุชนเองเริ่่�มสามารถ ดำำ เนิินกิจิกรรมได้้ด้้วยตนเอง เป็็นสััญญาณที่ ่�ดีีในการเกิิด การพััฒนา ย่านกะดีีจีี ่ น คลองสาน พื้ ้ น้ ที่เ ่ ่ รีย ี นรู้ม ้ ้ รดกวัฒ ั นธรรม อัันรุ่่�มรวยชีีวิิต

11 ศููนย์์ออกแบบและพััฒนาเมืืองเล็็งเห็็นโอกาสและศัักยภาพ ในการต่่อยอดการขัับเคลื่่�อนการพััฒนาเมืืองและกลไกการ เติิบโตใหม่่ของกรุุงเทพมหานคร ในบริิบทย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน บนฐานแนวคิดิเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้และฐานความรู้้ผ่่านชุุด โครงการ “การวิิจััยและขัับเคลื่่�อนการพััฒนาพื้้�นที่่�และกลไก ความร่่วมมืือเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน” ประกอบด้วย้ 2 โครงการย่่อยคืือ “มหาลััยในย่่าน: โครงการ ขัับเคลื่่�อนการเรีียนรู้้ฐานชุุมชน” และ “ศิิลป์์ในซอย: แสงสีี-ศิิลป์์ เชื่่�อมย่่าน เชื่่�อมการเรีียนรู้้ เชื่่�อมเศรษฐกิิจชุุมชน” โดยมีีคำำถามในงานวิิจััยชิ้้�นนี้้�ว่่า “กลไกความร่วม่ มืือ และตััว แบบการเรีียนรู้้และนวััตกรรม รููปแบบใด และมีีกระบวนการ อย่่างไร ที่่�สามารถขัับเคลื่่�อนเมืือง แห่่งการเรีียนรู้้ของย่่านมรดก วััฒนธรรม อัันจะช่่วยยกระดัับ การเรีียนรู้้ของประชาชนในพื้้�นที่ ่� และสร้้างการพลวััตเศรษฐกิิจ ท้้องถิ่่�นอย่่างยั่่�งยืืน” ตลอดการดำำ เนิินงานขัับเคลื่่�อน ย่่านกะดีีจีีน-คลองสานสู่่การเป็็น พื้้�นที่ ่� นำำร่่องเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ ย่่านมรดกวััฒนธรรมของกรุุงเทพ มหานคร คณะทำำ งานได้้ทดลอง ใช้้ตััวแบบการเรีียนรู้้และ นวััตกรรม “มหาลััยในย่่าน” และ “ศิิลป์์ในซอย” เพื่่�อถ่่ายทอด แลกเปลี่ ่� ยนองค์์ความรู้้เกี่ ่� ยวกัับ ย่่านกะดีีจีีน-คลองสานในประเด็็น การจััดการมรดกวััฒนธรรม และ การพััฒนาพื้้�นที่่�รอการพััฒนา ซึ่่�งเป็็นประเด็็นที่่�คนในพื้้�นที่ ่�มีี ความสนใจ โดยศููนย์์ออกแบบและพััฒนา เมืืองได้้ดำำ เนิินงานร่วมกั่ ับภาคีี พััฒนาในรููปแบบคณะดำำ เนิินงานเฉพาะกิจิ ได้้แก่่กลุ่่มปั้้�นเมืือง ในหลัักสูตูรผู้้จัดัการมรดก (ทางวััฒนธรรม) และกลุ่่ม we!park กลุ่่มยัังธน และศููนย์์นวััตกรรมเพื่่�อพััฒนาการออกแบบ (Innovation for Design Development Center - IDDC) มหาวิิทยาลัยศรีี ั ปทุมุ ในหลัักสูตูรการพััฒนาพื้้�นที่่�รอการพััฒนา สู่่พื้้�นที่่�สวนสาธารณะ พื้้�นที่่�รกร้้างที่่�รอการพััฒนา ซึ่่�งองค์์ความรู้้ และผลลัพธ์ัสำ์คัำ ัญของโครงการมหาลัยัในย่่าน ได้นำ้มำ าปฏิิบัติัิ จริิงผ่่านการทดลองใช้้ตััวแบบการเรีียนรู้้และนวััตกรรมศิิลป์์ ในซอย โดยดำำ เนิินกิจิกรรมสร้้างสรรค์ศิ์ ิลป์์ในย่่าน 3 กิิจกรรม ได้้แก่่ กิจิกรรมกราฟฟิตีีิคอมมิวนิิ ตีีิ x สวนสานธารณะ กิจิกรรม รุุกขกรสอนรุุกขกรรม และกิิจกรรม Station การจััดการขยะ ซึ่่�งทั้้�งสามกิิจกรรมได้้สร้้างการเปลี่ย ่� นแปลงให้กั้ับพื้้�นที่่� “สวนสานธารณะ” แม้้จะเป็็นเพีียงช่่วงเวลาสั้้�นๆ หากเป็็นฐานสำคัำ ัญในการต่่อยอดการขัับเคลื่่�อนการพััฒนา ในประเด็็นการเปลี่ย ่� นแปลงและบริิหารจัดัการเชิิงพื้้�นที่่�ในรููปแบบ กระบวนการมีีส่ว่นร่วมทั้้ ่ �งคณะทำำงานเฉพาะกิจทั้้ ิ �งหมด ร่วมด้่วย้ ประชาคมย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน ไม่ว่่าจะเป็็นชุมุชน สถานศึึกษา ศาสนสถาน ตลอดจนสำนัำ ักงาน เขตคลองสาน สำนัำ ักงานเขตธนบุุรีี ไอคอนสยาม ผู้้ประกอบการรายย่่อย ในพื้้�นที่่� ตลอดจนภาคีีเครืือข่่าย นอกพื้้�นที่่� ได้้แก่่ มููลนิธิิิรัักษ์์ไม้้ใหญ่่ สมาคมรุุกขกรรมไทย บ้้านและ สวน บางกอก รููฟท๊๊อป ฟาร์์มมิ่่�ง และคลองเตยดีีจััง เพื่่�อร่่วมกััน ขัับเคลื่่�อนการพััฒนาย่่านกะดีีจีีนคลองสานอย่่างเป็็นองคาพยพ ตลอดจนสร้้างฐานองค์์ความรู้้ให้้กัับ พื้้�นที่่�และคนในพื้้�นที่่� ซึ่่�งตอบรัับกัับ กรอบแนวคิดิเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ ของยููเนสโกในทุุกระดัับ ตั้้�งแต่่ กระบวนการเรีียนรู้้ของตััวแบบ เป็็นการสร้้างเสาขององค์์ประกอบ ที่ ่� จะนำำ ไปสู่่เมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ การทำำงานด้้วยกระบวนการมีี ส่ว่นร่วมที่ทำ ่� ำงานร่วมกั่ ับทุุกภาคส่ว่น เป็็นการสร้้างฐานที่่�เป็็นเงื่่�อนไข สำำคััญของการสร้้างเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้และการดำำ เนิินงาน และทดลองใช้้ตััวแบบการเรีียนรู้้และนวััตกรรมนี้้� เป็็นจุุด เริ่่�มต้้นในการสร้้างผลลััพธ์์ที่่�เป็็นประโยชน์ว์งกว้้างของ การขัับเคลื่่�อนเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ได้้อย่่างสม่ำ ำ� เสมอ ในระยะยาว พื้ ้ น้ ที่เ ่ ่ รีย ี นรู้ม ้ ้ รดกวัฒ ั นธรรม

12 -ย่่าน - กะดีีจีีน ฝั่ � ่ ง พ ร ะ น ค ร วััด กัลัยาณมิติร วรมหาวิิหาร ป้้ อม วิิไชย ประสิิทธิ์์� วััด อรุุณราชวราราม ราชวรมหาวิิหาร ค ล อ ง บ า ง ก อ ก ใ ห ญ่่ โบสถ์์ ซางตาครู้� ้ส วััดประยุุร วงศาวาสวรวิิหาร ศา เจ้้ ล จ้้ าพ่่ อเ อุ สืือ ุทยานเฉลิมิพระเกีียรติิ สมเด็็จพระศรีีนคริินทรา บรมราชชนนีี มััสยิิด บางหลวง ศาลเจ้้าจ้้เกีียนอัันเกง แผนที่่�บริิเวณกรุุงเทพฯ สมััย ร.ศ. 129 กรมแผนที่่�จััดพิิมพ์์เผยแพร่่ เมื่่�อปีี พ.ศ. 2453 ในช่วง่ ปลายรัชัสมััยพระบาทสมเด็จพ็ระจุุลจอมเกล้า้ เจ้าอ้ยู่่หััว แผนที่่�ฉบัับนี้้�เคยเป็็ นสมบััติิของโรงเรีียนข้ารา้ชการพลเรืือน ในพระบาทสมเด็จพ็ระจุุลจอม เกล้าเ ้จ้าอ้ยู่่หััว ห้อง้ ปฏิิบััติิการแผนที่่�ประวััติิศาสตร์ คณะสถา์ ปััตยกรรมศาสตร์์จุุฬาลงกรณ์ม์หาวิทิยาลััย ได้รั้ ับทุุนวิิจััยจากกองทุุนรัชัดาภิิเษกสมโภช จุุฬาลงกรณ์ม์หาวิทิยาลััย โครงการแผนที่่�กรุุงเทพฯ พ.ศ. 2453 : การรวบรวมและจััดระบบฐานข้อ้มููลเพื่่�อการศึึกษาสถาปััตยกรรมและเมืืองกรุุงเทพฯ

13 - ย่่าน - คลองสาน ศา เจ้้ ล จ้้ าพ่่ อเสืือ ท่่ า ดิินแดง ท่่ า ราชวงศ์์ อุุทยานเฉลิมิพระเกีียรติิ สมเด็็จพระศรีีนคริินทรา บรมราชชนนีี ศาลเจ้้ กวนจ้้ า อูู และได้รั้ ับอนุุญาตจากสถาบัันวิิทยบริิการให้ต้กแต่งและจััดพิิม ่พ์์ แผนที่่�กรุุงเทพฯ พ.ศ. 2453 ขึ้้�นมาใหม่่ โดยได้รั้ ับงบประมาณสนัับสนุุนการจััดพิิมพ์์ จากบริษัิ ัท ศาลา-ท่า่น้ำำจำกัำ ัด ปััจจุุบัันเก็็บรัักษาไว้้ ที่่�สถาบัันวิิทยบริิการ จุุฬาลงกรณ์ม์หาวิิทยาลััย หมายเหตุุ: ชื่่�อสถานที่่�บางแห่ง ่ ที่่�ปรากฎในแผนที่่�เป็็ นการสะกดคำำและการเรีียกชื่่�อในเวลา ที่่�บัันทึึกนั้้นซึ่�่�งอาจไม่ต่รงกัับชื่่�อและการสะกดคำำ ในปััจจุุบััน

14 เดิินเที่ย่�วย่านกะดีีจีีน-คลองสาน : ่ท่องอดีีตกะดีีจีีน-คลองสาน เ ่รีียนรู้้ � วิิถีีชีีวิิตพหุุวััฒนธรรม Feature หากกล่าว่ ถึึงย่านฝั่่ ่ �งธนฯ ในการรัับรู้้ � และความทรงจำขำ องใครหลายคนที่่�เคยอ่่ าน นวนิิยายเรื่่�อง “แวววััน” นั้้น�คืือพื้้�นที่่�ฝั่่�งตรงข้้าข้้มของพระนครที่่�ความเจริิญยัังไม่่ เข้้าข้้ถึึง เต็ม็ ไปด้้วยสวนผด้้ลไม้้ สวนหมากพลููที่่�แวววัันมีหน้้ีาที่หน้้ ่�เรีียงพลููเพื่่�อหาเงิินพิิเศษไว้้ใช้้จ่ าย ่ เรืือข้้าข้้มฟากคืือพาหนะหลักั ในการจะข้้าข้้มไปฝั่่�งพระนคร ในนิิยายเรื่่�องแวววัันนั้้น ใ�ช้้เวลา หลายสิิบปีีกว่่ าที่บ้้่�านสวนบ้้ของแวววัันจะมีีไฟฟ้้ า มีน้ำี ำประปาเข้้าข้้ถึึง ฝั่่�งธนฯ ในความคิิด คำนึึ ำงของใครหลายคนที่่�ได้้อ่ านนว่นิิยายเรื่่�องนี้้�เมื่่�อกว่า่ สี่่สิ�ิบปีี ที่ผ่่�าน่มา จึึงไม่ต่่ างอะไรจา ่ก บ้้านนอบ้้ กทั่่วไป�ของไทย แต่่ในเมื่่�อฝั่่�งธนฯ คือพื้ื ้�นที่่�ที่่�เชื่่�อมต่่อกัับพระนครและเป็็นหนึ่่�งเขตการปกครองของกรุุงเทพมหานคร การพััฒนาพื้้�นที่่�ในฝั่่�งธนฯ จึึงก้้าวไปพร้้อมๆ กัับที่่�กรุุงเทพฯ พััฒนาไปอย่่างรวดเร็็ว สวนผลไม้้ที่่�เคยส่่งกลิ่่�น หอมในบัันทึึกของเฟรเดอริิก อาร์์เธอร์์ นีีล ในช่่วงปลายพุทุธศตวรรษที่่� 24 จึงึค่่อยคลายกลิ่่�นและเหืือดหายไป มีีกลิ่่�นของควัันรถ และกลิ่่�นสารพััดสารพัันที่่�เกิิดจากการดำำรงชีีวิิตของผู้้คนเข้้ามาแทนที่่� พื้้�นที่่�ย่่านกะดีีจีีนหรืือชุุมชนกุุฎีีจีีนเป็็นหนึ่่�งในพื้�นที่่�เข ้ตธนบุุรีี เป็็นพื้้�นที่่�สำำคััญทางประวััติิศาสตร์์ตั้้�งแต่่ แรกสร้้างกรุุงธนบุุรีี หลัังจากที่่�กรุุงศรีีอยุุธยาแตกพ่่าย พระยาตากได้้นำำกองกำำลัังออกจากกรุุงศรีีอยุุธยา เพื่่�อรวบรวมไพร่่พล กองกำลัำ ังในการสร้้างเมืืองใหม่่ไปยัังฝั่่�งตะวัันตกของแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยาและลงหลักั ปัักฐานอยู่่ที่่�นี่่� พื้้�นที่่�เขตธนบุุรีีจึึงเต็็มไปด้้วยสถานที่่�สำำคััญ ทั้้�งพระราชวัังเดิิม ป้้อมปราการ วััดวาอาราม สำำคััญหลายแห่่ง และยัังมีีชาวโปรตุุเกสที่่�ตามมาตั้้�งชุุมชนอยู่่บริิเวณไม่่ไกลจากพระราชวัังเดิิม อีีกทั้้�ง ชาวจีีน ชาวมุุสลิิม ที่่�มาตั้้�งชุุมชนอยู่่ในละแวกเดีียวกััน จนทำำ ให้้ย่่านกะดีีจีีนในปััจจุุบััน กลายมาเป็็นชุุมชน พหุุวััฒนธรรมทางความเชื่่�อที่่�คนต่่างศาสนิิกอยู่่ร่่วมกัันเป็็นปกติิทั้้�งชาวพุุทธ ชาวคริิสต์์นิิกายคาทอลิิก ชาวจีีนที่่�นัับถืือเทพเจ้้า และมุุสลิิม ท่่ามกลางชุมุชนที่ค่ ่� ่อนข้้างแน่่นขนัดั หากมองจากมุมสูุ ูง จะเห็็นหลัังคาเกยซ้้อนหลัังคา เขตกำำแพง วัดัเชื่่�อมต่่อกัับกำำแพงศาลเจ้้า มััสยิดิทรงไทยอยู่่ท่่ามกลางบ้้านเรืือนแวดล้้อมใกล้ชิ้ดิยอดพระเจดีีย์์ สููงอยู่่ไม่่ห่่างจากยอดโบสถ์์คริิสต์์ที่ ่�มีีไม้้กางเขนตั้้�งอยู่่บนยอด ในขณะที่่�วิิถีีชีีวิิตผู้้คนเบื้้�องล่่างนั้้�น ต่่างอยู่่ร่วมกั่ ัน สัมัพัันธ์์กัันด้้วยการเป็็นเพื่่�อนบ้้าน เป็็นพ่่อค้้า เป็็นลููกค้้า อาจจะมีีคนต่่างถิ่่�นต่่าง ที่ ่� มาพำำนัักพัักพิิงเพื่่�อประกอบอาชีีพในเมืืองใหญ่่ มีีหน้้าตาแตกต่่างไป มีีสำำเนีียงการพููดผิิดแปลก ไปบอกถึึงถิ่่�นที่จ ่� ากมา แต่่ทุุกคนก็็ยัังคงใช้้ชีีวิิตอยู่่ร่่วมกัันวัันแล้ววั้ ันเล่่าอย่่างนั้้�น เรียน ี รู้ค ้ วามหลากหลาย ทางวััฒนธรรม เดินิ เที่ย ่ ่ วชุมุ ชน

15

16 พระพุุทธไตรรัตั นนายก (หลวงพ่่ อโต) พระประธาน ภายในพระวิิหารหลวง วััดกััลยาณมิติรวรมหาวิิหาร ก่อ่อิิฐถืือปููนลงรัักปิิ ดทอง ขนาดหน้า้ตัักกว้้ าง ประมาณ 11.75 เมตร สููง 15.44 เมตร ศาลเจ้าเ ้ กีียนอัันเกง หรืือศาลเจ้าแ้ม่กวน่อิิม เป็็ นศาลเจ้าเ ้ก่าแ่ก่ที่่� ่สุุดแห่ง่ หนึ่่�งในฝั่�่งธนบุรีีุ ตั้้งอ�ยู่่ริิมแม่น้ำ่ ำเจ้า้พระยา

17 วัดกัั ัลยาณมิติรวรมหาวิิหาร คือืวััดที่่�มีีพื้�นที่่�ขนาดให ้ญ่่ กว้้างขวาง เป็็นแลนด์ม์าร์กสำ์คัำ ัญของย่่านกะดีีจีีน เพราะมีีท่่าน้ำวั ำ� ัดกััลยาณมิิตร ที่่�สามารถข้้ามฟากไปยัังฝั่่�งพระนครได้้สะดวก (นานกว่่า 6 ทศวรรษ ในช่่วงฤดููมะม่่วง ที่่�นี่ ่� จะเป็็นตลาดค้้ามะม่่วงขนาดใหญ่่ โดยเฉพาะ มะม่่วงอกร่่อง อัันมีีชื่่�อเสีียงของสวนฝั่่�งธนบุรีีุ ) วััดกััลยาณมิิตรหรืือที่่�มักั เรีียกกัันสั้้�นๆ ว่่าวััดกััลยาณ์์นั้้�นเป็็นวััดที่่�สร้้างขึ้้�นในรััชกาลที่่� 3 มีีหลวงพ่่อโตหรืือหลวงพ่่อซำำปอกงเป็็นหมุุดหมายของผู้ค้นที่่�เข้้ามา สัักการะขอพรจากหลวงพ่่อ หลวงพ่่อซำำปอกงหรืือหลวงพ่่อโตเป็็น พระพุุทธรููปปางมารวิิชััย ซึ่่�งใช้้ต้้นแบบการสร้้างจากหลวงพ่่อโต หรืือหลวงพ่่อซำำปอกง วััดพนััญเชิิง อยุุธยา และพระอุุโบสถที่่�ตั้้�งอยู่่ ไม่่ไกลกัันนั้้�น มีีพระพุุทธรููปปางปาลิิไลย์์ ศิิลปะสมััยรััชกาลที่่� 3 เป็็นพระประธาน สิ่่�งที่่�น่่าสนใจภายในพระอุุโบสถคืือภาพจิิตรกรรม ฝาผนัังที่่�บอกเล่่าวิิถีีชีีวิิตชาวบ้้านในสมัยรััชกาลที่่� 3 และลวดลาย ประดัับตกแต่่งที่่�งดงามอย่่างยิ่่�ง เมื่่�อเดิินออกจากวััดกััลยาณ์์ มีีซอยเล็ก็ๆ ข้้างวััดที่่�ลััดเลาะไปตาม ทางเดิินในชุุมชนไปถึึงศาลเจ้้าเกีียนอัันเกง หรืือหากจะเดิินเลาะ ทางเดิินริิมน้ำำ� จากหน้้าวััดก็็สามารถเชื่่�อมไปถึึงทางเข้้าศาลเจ้้า ได้้เช่่นกััน ประวััติิการก่่อสร้้างศาลเจ้้านั้้�นไม่่ปรากฏปีีที่่�สร้้างแน่ชั่ ัด แต่่เล่่ากัันมาว่่าชาวจีีนฮกเกี้้�ยนที่่�ตามพระเจ้้ากรุุงธนมาตั้้�งชุุมชนได้้ สร้้างศาลเจ้้าไว้้บริิเวณนี้้� 2 แห่่ง แต่่ต่่อมาได้รื้้้�อศาลเจ้้าทั้้�งสองแห่่งนั้้�น ออกแล้้วในช่่วงรััชสมััยของพระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว รัชกั าลที่่� 3 และสร้้างศาลเจ้้าเกีียนอัันเกงขึ้้�นเพีียงศาลเดีียวตั้้�งแต่่นั้้�น เป็็นต้้นมา ชาวบ้้านในย่่านกะดีีจีีนมัักเรีียกศาลเจ้้าเกีียนอัันเกงว่่า “ศาลเจ้้าแม่่ทัับทิิม” เนื่่�องจากภายในศาลเจ้้านั้้�นมีีรููปสัักการะเจ้้าแม่่ ทัับทิิมประดิิษฐานอยู่่ภายในศาล เคีียงข้้างกัับรููปสลัักพระโพธิิสัตว์ั ์ กวนอิิมที่่�เป็็นองค์ป์ระธาน เมื่่�อก้้าวผ่่านเข้้าไปในบริิเวณศาลเจ้้าเกีียนอัันเกง จะเห็็นตััวศาล เก่่าแก่่ที่่�ยัังสมบููรณ์์ตั้้�งอยู่่อย่่างสงบงาม หัันหน้้าออกไปยัังแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยา กิ่่�งบางของต้้นหลิิวที่่�พลิ้้�วไหวตามแรงลมที่่�ยืืนต้้นอยู่่หน้้า ศาลเจ้้านั้้�นชวนให้้หวนคิิดถึึงบรรยากาศในภาพยนตร์์จีีนโบราณ หลายต่่อหลายเรื่่�องที่่�เคยชม เมื่่�อก้้าวเข้้าไปภายในศาล ทุุกคนไม่่ได้้ รัับอนุุญาตให้้ถ่่ายภาพและวิิดีีโอ จึึงต้้องเก็็บความงดงามของแต่่ละ พื้้�นที่่�ภายในศาลไว้้ในความทรงจำำเท่่านั้้�น ความเก่่าแก่่ของศาลเจ้้า เกีียนอัันเกงที่่�ผ่่านกาลเวลามานานนัับสองร้้อยปีีสะท้้อนผ่่านแผ่่น กระเบื้้�องแต่่ละแผ่่น คราบดำำ หนาที่่�เกาะเต็็มเตาเผาธููป และทุุกๆ อณููของพื้้�นที่่� ทำำ ให้รู้้้สึึกราวกัับได้้ก้้าวเข้้าไปในวิิถีีชีีวิิตในอดีีตของ ชาวจีีนฮกเกี้้�ยนที่่�มาตั้้�งชุุมชนอยู่่ที่่�นี่่� ลวดลายบนไม้้แกะสลัักที่่�ประดัับทั่่�วศาลเจ้้านั้้�นชวนให้้นึึก อััศจรรย์์ใจในความชำำนาญของช่่างชาวจีีน รููปปููนปั้้�นนููนต่ำ ำ� ที่่� ประดัับอยู่่รอบผนัังด้้านหน้้าของศาลเจ้้านั้้�นมีีลัักษณะลวดลาย ไม่่ซ้ำ ำ� กััน ชวนให้้เพลิินพิิศจนลืืมเวลา การเดิินทางมาวััดกััลยาณมิติรและย่านกะ่ ดีีจีีน สามารถนั่่งเ�รืือข้ามฟาก ้ ท่าเ่ รืืออััษฎางค์ (์ ปากคลองตลาด) – ท่า่วััดกััลยาณมิติร เวลาให้บ้ริิการ คืือ จัันทร์ถึ์ ึงศุุกร์ 15.30-18.00 น. เสา ์ร์-อา์ทิตย์ิ 9.30-18.00 น. ์ ค่าโดยสาร 10 บา ่ท

18 ศาลเจ้าเ ้ กีียนอัันเกงได้รั้ ับพระราชทานรางวััลอนุรัุักษ์์ ศิิลปสถาปััตยกรรมดีีเด่น ่ ประจำำ ปีี พ.ศ. 2551 ของสมาคมสถาปนิิกสยาม ในพระบรมราชููปถััมภ์์ เนื่่�องจากอนุรัุักษ์์ ศิิลปะ งานแกะสลััก และสิ่่� งของล้ำค่ำ าไ่ว้้ คงเดิิมให้มากที่่� ้สุุด

19 จุุดเด่น่ภายในวััดซางตาครู้้สรู้้ คืือ การใช้้ เสาลอย รัับน้ำหนัำ ักของฝ้้ าเพดานแบบโค้ง และงาน้ ประดัับ กระจกสีีเรื่่�องราวทางคริิสต์ศาสนา์ วััดซางตาครู้้สเ รู้้ ป็็ นศาสนสถานสำำคััญ ที่่�อยู่่คู่่กัับชุุมชนกุฎีีจีี ุนมาช้านาน้

20 อาคารวััดซางตาครู้้สใน รู้้ รููปแบบสถาปััตยกรรมสมััยฟื้้�นฟูู ศิิลปวิิทยาและสถาปััตยกรรมฟื้้�นฟููคลาสสิิก โดดเด่น่ด้วย้ ยอดโดมแบบอิิตาลีี คล้ายค้ลึึงกัับโดมของมหาวิิหาร ฟลอเรนซ์์ประเทศอิิตาลีี บ้าน้ตระกููลวิินด์เ ์ซอร์ เ ์ ป็็ นเรืือนไม้ป้ระดัับลวดลายฉลุุแบบ เรืือนขนมปัั งขิิง ที่่�ได้รั้ ับอิิทธิิพลจากประเทศอัังกฤษ ปััจจุุบัันอยู่่ในสภาพทรุุดโทรมไปมาก

21 ทางเดิินเลีียบแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยายัังเชื่่�อมต่่อไปถึึง บ้้านหลุุยส์์ วิินด์์เซอร์์ เรืือนไม้้โบราณสร้้างด้้วยศิิลปะ แบบบ้้านขนมปัังขิิงที่่�ดููเก่่าแก่ทรุ่ ุดโทรมราวกัับคนชรา ที่่�หลงยุุค แต่่กระนั้้�นร่่องรอยความงดงามของแผ่่นไม้้ที่่� ฉลุุเฉลาลวดลายอัันอ่่อนช้้อยนั้้�น ก็ยั็ังเป็็นหลักัฐานให้้เรา จิินตนาการได้้ว่่าในอดีีต เรืือนไม้้หลัังนี้้�จะวิิจิิตรงดงาม มากเพีียงใด ประวััติิเดิิมของบ้้านหลัังนี้้�ไม่่ปรากฏชััดว่่า เคยตั้้�งอยู่่ที่่�ใด แต่่ต่่อมาได้้ถููกซื้้�อมาปลููกใหม่่บนที่่�ดิิน ของมิิสซัังโรมัันคาทอลิิก และปรากฏชื่่�อบ้้านวิินด์์เซอร์์ ตามนามสกุุลของเจ้้าของเดิิม ผู้้เป็็นทายาทของเจ้้าของ ห้้างวิินด์์เซอร์์ที่่�มีีชื่่�อเสีียงในอดีีต จากประวััติิศาสตร์์การก่่อตั้้�งชุุมชนที่่�ชาวโปรตุุเกส ได้้ติิดตามพระเจ้้ากรุุงธนมาตั้้�งรกรากอยู่่ริิมแม่่น้ำ ำ� เจ้้า พระยา เช่่นเดีียวกัับกลุ่่มคนอีีกหลายกลุ่่ม ชุมชุนกะดีีจีีน จึงเป็็นพื้ ึ �นที่่� ้พหุวัุัฒนธรรมที่่�เต็ม็ ไปด้้วยความหลากหลาย ทางศาสนาและความเชื่่�อ หากเริ่่มต้� ้นที่วั ่� ดกัั ัลยาณมิติร เดิินเลาะมาบนทางเดิินเลีียบแม่น้ำ่ ำ� เจ้้าพระยาผ่่าน ศาลเจ้้าเกีียนอัันเกง บ้้านวิินด์์เซอร์์ ไม่ทั่ ันที่่�เหงื่่�อ จะซึึมก็็ถึึงโบสถ์์ซางตาครู้้ส ศููนย์์รวมของคริิสตชน ในชุุมชนกะดีีจีีนที่ ่� ยอดโบสถ์ตั้้์ �งตระหง่่านสง่่างาม มองเห็็นแต่่ไกลไม่่แพ้ย้อดพระบรมธาตุุมหาเจดีีย์์ วััดประยุุรวงศาวาสที่ ่�ตั้้�งอยู่่ไม่่ไกล โบสถ์์ซางตาครู้้สหลัังปััจจุุบัันเป็็นโบสถ์์หลัังที่่� 3 ที่่�สร้้างขึ้้�นเพื่่�อทดแทนโบสถ์์หลัังเดิิมที่่�ชำำรุุดและเริ่ ่� ม คัับแคบ โดยสร้้างขึ้้�นในปีี พ.ศ. 2459 มีีจุุดเด่่นอยู่่ที่่�ยอด โดมที่่�คล้้ายคลึึงกัับโดมมหาวิิหารฟลอเรนซ์์ และหอระฆััง การีีย็็องที่่�เหลืือผู้้ที่่�สามารถบรรเลงเพลงจากระฆัังทอง เหลืืองทั้้�ง 16 ใบนั้้�นได้้เพีียงไม่่กี่ ่� คน ในบางค่ำ ำ� คืืนที่่�พิิเศษ ในโบสถ์์ซางตาครู้้สที่่�ประดัับไฟพร่่างพราว บนไม้้กางเขนและยอดโดมนั้้�นได้้เปิิดให้คริิ ้ สตชนเข้้าไปประกอบพิิธีี บููชาขอบพระคุุณเพื่่�อรำลึึกถึึงบุคคุลสำคัำ ัญที่่�เกี่ย ่� วข้้องกัับโบสถ์์แห่่งนี้้� บทสวดมนต์์จากคริิสตชนในชุุมชนกะดีีจีีนที่่�ประสานเสีียงอย่่าง ไพเราะ กัังวานก้้องทั่่�วโบสถ์์ เพดานโค้้งสููงลิ่่�วที่่�ห้้อยแขวนแชนเดอเลีียร์์ เป็็นระยะเพื่่�อให้้แสงสว่่างนวล ดููขรึึมขลัังและทำำ ให้้จิิตใจดำำดิ่่�งสู่่ ภวัังค์์ได้้โดยง่่าย เมื่่�อเรา ผู้้ที่่�เป็็นคนแปลกหน้้า เป็็นคนต่่างศาสนิิก ได้้ย่่างกรายเข้้าไปในโบสถ์์ ทุุกคนก็็ต้้อนรัับอย่่างยิินดีี เพีียงแค่่ขอให้้ สำำรวมกิิริิยาและเยี่ ่� ยมชมด้้วยความเคารพ ด้้านข้้างโบสถ์์ซางตาครู้้สมีีตรอกเล็็กๆ ที่่�สามารถทะลุุไปถึึง พิิพิิธภััณฑ์์บ้้านกุุฎีีจีีน บ้้านธนููสิิงห์์ และสถานที่่�น่่าไปเยืือนอีีกหลาย แห่่งในชุุมชน ทางเดิินเล็็กๆ ที่่�พอจะเดิินสวนกัันได้้นั้้�นวกไปตาม ซอกซอยเลาะบ้้านเรืือนชาวบ้้านย่่านกะดีีจีีน แต่่ก็็เชื่่�อมต่่อกััน หาทาง เดิินเลาะเลีียบไปได้้ไม่ย่ากนักัพิพิิิธภัณั ฑ์์บ้้านกุุฎีีจีีนคือหืมุุดหมาย สำำคััญอีีกแห่่งของชุุมชนที่่�ไม่่ควรพลาด พิิพิิธภััณฑ์์เอกชนที่่�เจ้้าของ บ้้านได้้รวบรวมข้้อมููลของชาวสยามเชื้้�อสายโปรตุุเกสตั้้�งแต่่สมััย อยุุธยาจนอพยพโยกย้้ายมาตั้้�งชุุมชนอยู่่ริิมฝั่่�งเจ้้าพระยา ข้้อมููล หลากหลายด้้านไม่่ว่่าจะเป็็นประวัติิัศาสตร์์ วััฒนธรรมด้้านภาษา การแต่่งกาย อาหาร วิิถีีชีีวิิต ฯลฯ ของชาวโปรตุุเกสที่่�ผสมผสานกัับ ชาวสยามถููกนำำเสนอผ่่านสื่่�อหลากหลายประเภทอยู่่ภายในบ้้านไม้้ สองชั้้�นที่่�ดััดแปลงมาเป็็นพิิพิิธภััณฑ์์ ซึ่่�งเจ้้าของได้้ลงทุุนเองทั้้�งหมด เพื่่�อเก็็บรวบรวมองค์ค์วามรู้้ทุุกด้้าน จนกลายมาเป็็นแหล่่งเรีียนรู้้ ที่่�สำำคััญในชุุมชนกะดีีจีีน เมื่่�อเดิินขึ้้�นบัันไดไปบนชั้้�นดาดฟ้้าของ พิิพิิธภััณฑ์์ เราจะเห็็นทิิวทััศน์์ของย่่านกะดีีจีีนปรากฏอยู่่ตรงหน้้า ยอดโดมของโบสถ์์ซางตาครู้ส้ ดููอยู่่ไม่่ห่่างไปจากยอดพระเจดีีย์์ วััดประยุุรฯ และสอดแทรกด้้วยยอดตึึกอีีกหลายอาคารที่่�ซ้้อนสลัับ อยู่่ไกลๆ เหลีียวมองอีีกด้้านหนึ่่�งก็็เห็็นหลัังคาวิิหารวััดกััลยาณมิิตร ที่่�มีีฉากหลัังเป็็นแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยา และหลัังคาศาลเจ้้าเกีียนอัันเกง ที่่�ซ่่อนตััวอยู่่ท่่ามกลางหลัังคาบ้้านจำำนวนมาก

22 ภายในพิิพิิธภััณฑ์บ้์าน้กุฎีีจีี ุน แหล่งเ่ รีียนรู้้วั ัฒนธรรม ขนบธรรมเนีียม ประเพณีีภาษา ศาสนา และรากเหง้า ้ ของชุุมชนชาวสยาม-โปรตุุเกส ตั้้งแ�ต่ส่มััยอยุุธยาถึึงปััจจุุบััน ขนมปัั งสััพแยก หนึ่่�งในขนมซิิกเนเจอร์ของที่่� ์นี่่�

23

24 ขนมฝรั่่ง�กุฎีีจีี ุน ขนมเค้กเ ้ นื้้�อกรอบนอกนุ่่มใน ค นุ่่ล้ายขนมไ ้ข่่ ใช้วั้ ัตถุดิุิบเพีียง 3 อย่าง ่ คืือ ไข่่ เป็็ ด น้ำตำาลทราย และแป้้ งสาลีี บัันไดสู่่พระบรมธาตุุเจดีีย์์ วััดประยุุรวงศาวาสวรวิิหาร เป็็ นพระเจดีีย์อง์ค์ใ์หญ่ท่รงกลม ประดิิษฐานพระบรมสารีีริิกธาตุุ ตั้้งแ�ต่่พ.ศ. 2450 กุฎีีจีี ุน ซอย 3

25 เราอาจจะนึึกถึึงขนมฝอยทอง ทองหยิิบ ทองหยอด เมื่่�อพููดถึึง ท้้าวทองกีีบม้้า หรืือ มารีี เดอ กีีมาร์์ หญิิงเชื้้�อสายโปรตุุเกส หััวหน้้า ต้้นเครื่่�องห้้องวิิเสทในสมััยอยุุธยา แต่่ยัังมีีขนมโปรตุุเกสในชุมชุน กะดีีจีีนอีีกหลายชนิิดที่่�น่่าลิ้้�มลอง ไม่่ว่่าจะเป็็นขนมที่่�มัักจะทำำขึ้้�น ในบางเทศกาล เช่่น ขนมกุุสรััง หรืือขนมโบว์ฝรั่่ ์ �งที่่�ทำำเฉพาะในเทศกาล คริิสต์ม์าส หรืือขนมก๋๋วยตััสที่่�คล้้ายกัับพายสัับปะรด ซึ่่�งหารัับประทาน ได้ย้ากกว่่าขนมฝรั่่�งกุุฎีีจีีนที่่�เป็็น “โลโก้้” ของชุมชุนกะดีีจีีนที่่�มีีลักัษณะ คล้้ายกัับขนมไข่่ที่่�ทุกคุนคุ้้นเคย แต่่มีีเอกลักัษณ์ด้์ ้วยการโรยหน้้าขนม ด้้วยน้ำต ำ� าลเกล็็ด ลููกเกด ลููกพลัับ ฟัักเชื่่�อม และอบด้้วยเตาอบโบราณ รัับประทานกัับชาหรืือกาแฟร้้อนๆ ก็็เข้้ากัันได้ดีี้ ปััจจุบัุันนี้้ยั�ังเหลืืออีีก หลายครอบครััวที่่�ทำำขนมเหล่่านี้้จำ�ำหน่่าย เช่่น บ้้านธนูสิูิงห์์ร้้านหลาน แม่่เป้้า ร้้านป้้าอำำพรรณ ร้้านป้้าเล็็ก เป็็นต้้น หรืือหากใครอยาก จะลองลิ้้�มชิิมรสชาติิอาหารโปรตุุเกสก็็ยัังมีีบ้้านสกุุลทองที่่�ตั้้�งอยู่่ ไม่่ไกลจากพิิพิิธภััณฑ์์บ้้านกุุฎีีจีีนพร้้อมให้้บริิการ นอกเหนืือจากกลุ่่มชาวสยาม-โปรตุุเกสที่่�นัับถืือคริิสต์นิิก์ายโรมััน คาทอลิิก ชาวไทยเชื้้�อสายจีีนที่่�นัับถืือเทพเจ้้า ชาวไทยพุุทธที่่�มีีวััด ขนาดใหญ่่รายรอบอยู่่หลายวััด ในพื้้�นที่่�ริิมคลองบางหลวงยัังมีีกลุ่่ม มุุสลิิมอาศััยอยู่่เป็็นจำำ นวนไม่่น้้อย โดยมีีมััสยิิดบางหลวงหรืือที่่�เรีียก กัันว่่ามััสยิิดกุุฎีขาวเป็็นศาสนสถานห ีลักัของชุมชุนซึ่่�งสร้้างด้้วยรููปทรง สถาปััตยกรรมไทยเพีียงแห่่งเดีียวในโลก หากดููผ่่านๆ ก็็อาจจะคิิดว่่า เป็็นโบสถ์์ของชาวพุุทธที่่�สร้้างขึ้้�นในช่่วงรััชกาลที่่� 3 ด้้วยว่่ามีีรููป แบบสถาปััตยกรรมที่่�คล้้ายคลึึงกััน แต่่แท้จริิ ้งแล้้วกลัับเป็็นมััสยิิดของ มุุสลิิมที่่�อพยพมาตั้้�งรกรากจากกรุุงศรีีอยุุธยาเช่่นเดีียวกัับกลุ่่มชาติิ พัันธุ์์อื่่�นๆ และในปััจจุบัุันนี้้� ชุุมชนโดยรอบมััสยิิดมีีทั้้�งมุุสลิิมและ คนไทยพุุทธอาศััยอยู่่ร่่วมกััน ดำำเนิินชีีวิิตในแต่่ละวัันอย่่างเป็็นปกติิ การมาเยืือนย่่านกะดีีจีีนจึึงไม่ค่วรพลาดที่่�จะเรีียนรู้้ความหลาก หลายทางวััฒนธรรมที่่�สะท้้อนผ่่านสถาปััตยกรรม สิ่่�งก่่อสร้้าง ผู้ค้น และวิิถีีชีีวิิตที่่�ดููธรรมดาแต่่ไม่่ธรรมดา มััสยิิดบางหลวง หรืือที่่�เรีียกกัันว่่ า กุฎีี ุขาว ด้วยเ ้ ป็็ นมััสยิิดทรงไทย ก่อ่อิิฐถืือปููนขาวทั้้ง�หลััง ทาสีีไม้้ ด้วย้ สีีเขีียว ตั้้งอ�ยู่่ในชุุมชน ริิมคลองบางหลวง มััสยิิดกููวติิลอิิสลาม ภายใน ที่่�ดิินของพระยาศรีีพิิพััฒน์์ รัตันราชโกษา (สมเด็จ็เจ้า้ พระยาองค์น้์อย ้ หรืือ ทััด บุุนนาค) สมััยก่อน่ เรีียกว่่ า สุุเหร่า่ตึึกแดง เนื่่�องจากตั้้งอ�ยู่่ในพื้้�นที่่� โกดัังสิินค้าที่่�เ ้ ป็็ นอิิฐแดง มาก่อน่

26 เลาะใต้้สะพาน เลีียบแม่่น้ำำ เจ้้าพระยา เดิินเที่่ยวย่่านคลองสาน สุุดเขตด้้านตะวัันออกของย่่านกะดีีจีีนเป็็นที่�ตั้้่�งของวััดประยุุรวงศาวาสวรวิิหาร วััดสำำคััญอีีกแห่่งหนึ่่�งที่่�สร้้างขึ้้�นในรััชสมััยของ พระนั่่�งเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว องค์์พระบรมมหาธาตุุเจดีีย์์สีีขาวขนาดใหญ่่ มหึึมาที่่�สููงลิิบนั้้�นมีีเสน่่ห์์ชวนค้้นหาเพราะสามารถเข้้าไปชมภายใน ขององค์์พระเจดีย์ี์ได้้ นอกจากนั้้�นยัังมีีเขามอหรืือเขาเต่่า อุทยุานจำลำอง ที่่�มีีรููปทรงคล้้ายหยดน้ำ ำ� ตาเทีียนที่่�พระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้้า อยู่่หััวได้้ทรงจุุดขณะที่่�ประทัับอยู่่ในห้้องสรง จนสะสมเป็็นก้้อนใหญ่่ มีีลัักษณะคล้้ายภููเขา สมเด็็จเจ้้าพระยาบรมมหาประยุุรวงศ์์จึึงนำำเอา รููปทรงของน้ำ ำ� ตาเทีียนนั้้�นมาเป็็นต้้นแบบสร้้างเขามอแห่่งนี้้� นอกจากนั้้�น ยัังมีีอนุสุาวรีย์ีปื์ ืนสามกระบอกที่ส�่ร้้างจากความทรงจำำ เมื่่�อครั้้�งที่จั�่ัดงานสมโภชวััดประยุรวุงศาวาสในปีี พ.ศ. 2379 และปืืน เกิิดแตกขึ้้�นมา ทำำ ให้้มีีคนบาดเจ็็บและล้้มตายเป็็นจำำนวนมาก ซึ่่�งจาก เหตุุการณ์์ในครั้้�งนั้้�น ทำำ ให้้เกิิดการผ่่าตััดขึ้้�นครั้้�งแรกในสยาม เนื่่�องจาก ศาสนาจารย์์แดน บีีช แบรดลีีย์์ หรืือที่่�คนไทยเรีียกว่่า หมอบรััดเลย์์ ได้้ ถููกตามตััวมาให้้รัักษาภิิกษุุรููปหนึ่่�งที่่�ได้้รัับบาดเจ็็บจนกระดููกแขนแตก และหมอบรััดเลย์์จำำต้้องผ่่าตััดแขนของภิิกษุรููปนั้้ ุ�นและเป็็นการผ่่าตััด ที่่�ประสบความสำำเร็็จเป็็นครั้้�งแรกในสยาม เมื่่�อเดิินผ่่านวััดประยุุรฯ เลีียบแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยาริิมถนนพญาไม้้ จะเดิินเลาะใต้้สะพานพุุทธ และสะพานพระปกเกล้้า ข้้ามไปยัังฝั่่�ง คลองสาน ในซอยอุุทััยที่่�เชื่่�อมต่่อไปถึึงตรอกดิิลกจัันทร์์นั้้�น พื้้�นถนน เป็็นคอนกรีีตพิิมพ์์ลายสีส้ี้มอิิฐชวนเดิินทอดน่่องชมชุุมชน เมื่่�อเดิินไป จนสุุดตรอกดิิลกจัันทร์์และเลี้้�ยวซ้้ายไปตามตรอกสมเด็็จเจ้้าพระยา 3 ก็็จะเห็็นซุ้้มประตููแขกตั้้�งอยู่่ตรงหน้้า และถััดจากประตููแขกไปก็็เป็็น พื้้�นที่่�ของอุุทยานเฉลิิมพระเกีียรติิสมเด็็จพระศรีีนคริินทราบรม ราชชนนีีหรืือที่�มัักเ ่รีียกกัันโดยย่่อว่่าสวนสมเด็็จย่่า ที่่�สร้้างขึ้้�นตั้้�งแต่่ ปีี พ.ศ. 2536 ภายในอุทยุานฯ ที่ร่�่มรื่่ ่ �นด้วย้พรรณไม้้นานาชนิิดนั้้�น มีีอาคาร พิิพิิธภััณฑ์์ที่�จั่ัดแสดงเกี่่�ยวกัับพระราชประวััติิและพระราชกรณีียกิิจ และงานฝีีพระหััตถ์์ของสมเด็็จพระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีี นอกจากนั้้�น ภายในสวนด้้านในยัังมีีบ้้านจำลำองที่่�สร้้างขึ้้�นตามบ้้านเดิิม ของพระองค์์เมื่่�อครั้้�งที่่�เคยประทัับอยู่่ในชุุมชนแห่่งนี้้� และยัังมีีสิ่่�งที่่� น่่าสนใจที่่�ควรเยี่่�ยมชมอีีกหลายอย่่าง ไม่่ว่่าจะเป็็นแผ่่นหิินแกะสลััก บ่่อน้ำ ำ�โบราณ ศาลาแปดเหลี่่�ยม หรืืออาคารทิมิบริิวารที่่�สร้้างขึ้้�น ในรััชสมััยพระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้้าอยู่่หััว ไม่่ไกลจากสวนสมเด็จ็ย่่าอัันร่มรื่่ ่ �นนั้้�น ยัังมีีศาลเจ้้าพ่่อเสืือและศาล เจ้้าพ่่อกวนอููตั้้�งอยู่่โดยรอบ ในช่่วงที่่�มีีงานเทศกาลสำำคััญของศาลเจ้้า จะได้้ยิินเสีียงจุุดประทััดดัังรััวสร้้างสีีสัันให้้กัับชุุมชนที่่�เงีียบสงบแห่่งนี้้� พระรููปสมเด็จพ็ระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีี ในลัักษณะประทัับนั่่งใน�พระอิิริิยาบถทรงพระ สำำราญ ประดิิษฐานภายในสวนส่่ วนหน้าของ้ อุุทยานเฉลิิมพระเกีียรติิสมเด็จพ็ระศรีีนคริิน ทราบรมราชชนนีี แผ่น่หิินแกะสลัักขนาดใหญ่แสดง่พระราชกรณีียกิจิของ สมเด็จพ็ระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีี ณ อุุทยานเฉลิิม พระเกีียรติิสมเด็จพ็ระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีี

27 เสาครููภายในพระบรมธาตุุมหาเจดีีย์์วััดประยุุรวงศาวาสวรวิิหาร คืือเสาแกนกลางใช้้ เป็็ นศููนย์กลาง์รััศมีีวงกลมของเจดีีย์ ช่์วย่ค้ำำ น้ำหนัำ ักส่่ วนยอดของพระเจดีีย์ด้์ านบน ใน ้ ประเทศไทยเหลืือเพีียง แห่งเ่ ดีียวที่่�อนุรัุักษ์์เทคนิิคการก่อส่ร้างแบบช่้างอ่ยุุธยาพร้อม้ด้วย้ อิิฐก้อนเ ้ดิิมที่่�ยัังคงอยู่่ โดยเปิิ ดให้คน้ ทั่่วไ�ปเข้า้ชมถึึงแกนกลางเจดีีย์ไ์ด้้ สำำ เนาโฉนดที่่�ดิินที่่�ประชาชน นำำมาขอพรจากองค์เ ์ทพกวนอูู ทางขวามืือภายในศาลเจ้ากวน้อูู คลองสาน ศาลเจ้ากวน้อูู คลองสาน

28 อุุทยานเฉลิิมพระเกีียรติิสมเด็จพ็ระศรีีนคริินทราบรมราชชนนีี พััฒนาพื้้�นที่่�เป็็ นสวนสาธารณะชุุมชน เพื่่�อใช้พั้ ักผ่อน่หย่อนใ ่จ ฟื้้�นฟููสุุขภาพ และเป็็ นแหล่ง่ศึึกษาพัันธุ์์ไม้้ สวนสานธารณะพื้้�นที่่�ว่่ างบริิเวณข้างโรงเก ้ ลืือแหลมทอง ที่่�เคยรกร้าง ไ ้ด้รั้ ับการพััฒนาสร้างสรร้ค์พื้้ ์ �นที่่�การเรีียนรู้้ ทำกิำจิกรรมร่วม่กัันของคนในชุุมชนย่านคลองสาน-่ท่า่ดิินแดง

29 อย่่างไรก็็ดีี พื้้�นที่่�ย่่านคลองสานก็็ไม่่ต่่างจากย่่านกะดีีจีีน ตรอกซอกซอย ที่่�สลัับซัับซ้้อนนั้้�นชวนให้้เดิินหลงได้ง่้่ายๆ แต่ห่ากมีีเวลา การเดิินหลงทาง ก็็พาเราไปเห็็นอาคารบ้้านเรืือนตึึกแถวโกดัังเก่่าแก่่ที่�ก่ระจััดกระจายอยู่่ในย่่านนี้้� ไม่่ว่่าจะเป็็นโรงงานน้ำ ำ�ปลา หรืือโกดัังเก็็บสิินค้้าที่�ก่่่อสร้้างมาตั้้�งแต่่ศตวรรษก่่อน แต่ยั่ ังใช้้งานอยู่จ่นถึึงปััจจุบัุัน อาคารทุุกหลััง ตรอกซอกซอยเล็็กๆ ล้้วนแต่มี่ ีเสน่ห์่ ์ ให้้ชวนค้้นหา เราเห็็นป้้ายมััสยิิดเซฟีีติิดอยู่่เหนืือตรอกเล็็กๆ และแคบแทบ จะพอดีตัีวั เมื่่�อเดิินเข้้าไปในตรอกเล็็กๆ นั้้�นเรื่่�อยๆ จึึงไปสุุดท้้ายที่ปร�่ะตููของมััสยิิด ความเก่่าคร่ำคร่ ำ� ่าของตััวตึึกและบรรยากาศโดยรอบ ทำำ ให้้รู้้สึึกว่่าเมื่่�อล่่วงเข้้าไป ในพื้้�นที่่�เหล่่านี้้�ก็็คล้้ายกัับว่่ากำำลัังเดิินหลงเข้้าไปในอดีีต แต่่ภาพวาดสตรีีตอาร์์ต ที่่�ประดัับอยู่่ตามกำำแพงบางแห่่งก็็ทำำ ให้้รู้้ว่่านี่่�เรายัังเดิินอยู่่ในพื้้�นที่่�คลองสานใน ช่่วงเวลาปััจจุุบััน สตรีีตอาร์์ตหลากรููปแบบ หลากสีีสัันที่่�ปรากฏอยู่่บนกำำแพง บนรั้้�วที่่�โน่่นที่่�นี่่� ช่่วยแต่่งแต้้มให้้สองย่่านนี้้�มีีชีีวิิตชีีวามากขึ้้�น ซึ่่�งเป็็นหนึ่่�งกิิจกรรมที่�เ่กิิดขึ้้�นหลาย กิิจกรรมจากความร่่วมมืือของหลายภาคส่ว่ น ไม่่ว่่าจะเป็็นชุุมชนแต่่ละแห่่งย่่าน ภาคประชาสัังคมจำำ นวนมากที่่�เกิิดขึ้้�นจากการรวมตััวของคนหลากหลายกลุ่่ม อาทิิ กลุ่่มยัังธน กลุ่่มปั้้�นเมืือง we!park มููลนิธิิรัักษ์์ไม้้ใหญ่่ สมาคมรุุกขกรรมไทย บ้้านและสวน บางกอก รููฟท๊๊อป ฟาร์์มมิ่่�ง และคลองเตยดีีจััง ไปจนถึึงหน่่วยงาน ภาครััฐ ทั้้�งในกลุ่่มภาคการศึึกษา และหน่่วยงานภาครััฐในระดัับเขต ในช่ว่งสิิบ กว่่าปีีที่่�ผ่่านมา โดยเฉพาะโครงการริิเริ่่�มของศููนย์์ออกแบบและพััฒนาเมืือง - UddC จึึงเกิิดกิิจกรรมต่่างๆ ขึ้้�นในย่่านกะดีีจีีน-คลองสานที่่�สร้้างความคึึกคััก และทำำ ให้้สองย่่านเก่่าแก่่นี้้�เป็็นหนึ่่�งในพื้้�นที่่�เป้้าหมายของการพััฒนาผัังแม่่บท การฟื้้�นฟููย่่านเมืืองเก่่าของกรุุงเทพมหานคร พื้้�นที่�ย่่านกะ ่ดีีจีีนและคลองสานเป็็นพื้้�นที่�ที่่�ภา่ควิิชาการวางแผนภาคและเมืือง คณะสถาปััตยกรรมศาสตร์์ จุุฬาลงกรณ์มห์าวิทยิาลัยัได้ม้าดำำเนิินกิจิกรรมพััฒนา พื้้�นที่่�มานานกว่่าสิิบปีี นัับตั้้�งแต่่โครงการแผนที่่�มรดกวััฒนธรรมริิมน้ำ ำ� บางกอก โครงการชาวย่่านคิิด-นิิสิิตจััดให้้ ซึ่่�งคณาจารย์์และนิิสิิตคณะสถาปััตยกรรม ศาสตร์์ จุุฬาลงกรณ์มห์าวิทยิาลัยัได้ม้าดำำเนิินกิจิกรรมร่วมกั่ ับชุมุชนต่่างๆ ในสอง ย่่านนี้้� อัันเป็็นจุุดเริ่่�มต้้นของกระแสการอนุุรัักษ์์มรดกวััฒนธรรมของชุุมชน ในทุุกมิติิ จนนำำมาสู่่โครงการอนุุรัักษ์์ฟื้้�นฟููย่่านกะดีจีีน-คลองสาน ระยะที่่� 1 และ 2 ซึ่่�งเกิิดขึ้้�นจากความร่่วมมืือของหลายภาคส่่วน Deep Root Café คือืคาเฟ่่ลัับริิมแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยาที่่�ซ่่อนตััวอยู่่ในพื้้�นที่่� ที่่�เคยรกร้้างในชุุมชนคลองสาน มีีความดิิบ เท่่ และอิินดี้้�เหมืือนเจ้้าของที่่�ต้้อง การจะให้้พื้�นที่่�ใน ้ร้้านได้้เป็็นพื้้�นที่่�ของการพููดคุุยแลกเปลี่่� ยนของผู้้คนที่่�มาแวะ ดื่ ่� มกาแฟ กิินอาหาร การเดิินทางที่่�ต้้องเดิินเลาะเลีียบไปตามตรอกซอกซอย เล็็กๆ อาจจะชวนให้้งุุนงงสำำหรัับคนที่่�ไม่คุ้้ ่นทาง แต่่หากเดิินมาทางเส้้นทาง เลีียบแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยาจากท่่าน้ำดิิ ำ� นแดงก็็จะหาร้้านได้้ไม่่ยากนััก อย่่างไร ก็็ตาม ลููกเด็็กเล็็กแดงในชุุมชนแถวนั้้�นก็ยิิ็นดีีอาสาพาไปส่่งถึึงร้้าน เพราะพื้้�น ที่่�กว้้างที่่�แผ้้วถางจนโปร่่งตาแล้้วนั้้�นคืือสนามเด็็กเล่่นของพวกเขาที่่�มัักจะมา วิ่่�งเล่่นกัันบ่่อยๆ รููปแบบอาคารมััสยิิดเซฟีี ย่านคลองสาน ถอดแบบมา่ จากมััสยิิดในอิินเดีีย สร้างค้ล้ายก้ล่อง่สี่่�เหลี่่�ยมครึ่่�งตึึก ครึ่่�งไม้้ทาสีีเหลืืองนวล กรอบหน้า้ต่าง่ สีีเขีียว และ ประดัับกระจกสีี เนื่่�องจากกลุ่่มโก ลุ่่ดัังโดยรอบทาสีีขาว จึึงเรีียกรวมมััสยิิดหลัังนี้้ว่� ่ า “มััสยิิดตึึกขาว” ทางเดิินเข้า้มััสยิิดเซฟีีเป็็ นตรอกแคบ

30 ต้้นไม้้สููงชะลููดแผ่กิ่่�งก้้านหนา เสีียงนกการ้้องดัังอยู่่ที่่� ปลายไม้้ ลมแม่น้ำ่ ำ�พััดมาเป็็นระยะพอให้้เย็็นสบาย หากบอก ใครด้้วยข้้อความเหล่่านี้้�คงไม่่มีีใครเชื่่�อว่่านี่ ่� คืือบรรยากาศ ของพื้้�นที่่�หนึ่่�งของกรุุงเทพมหานคร ความร่มรื่่�นและเขีียว ขจีีที่่�ปรากฏในวัันนี้้�เกิิดขึ้้�นจากความร่่วมมืือของภาคประชา สัังคมในย่่านที่่�เข้้ามาช่่วยปรัับปรุุงพื้้�นที่่�รกร้้างให้้กลาย มาเป็็นสวนสมุุนไพร เป็็นที่่�พัักผ่่อนหย่่อนใจ เป็็นที่่�ดำำ เนิิน กิจิกรรมทางศิิลปะ วััฒนธรรมอีีกแห่่งหนึ่่�งของย่่านคลองสาน และพื้้�นที่่�ของร้้าน Deep Root Café ก็ยั็ังเชื่่�อมต่่อไปถึึงชุมุชน การค้้าเก่่าแก่่ที่่�หลงเหลืือโกดัังเก่่าแก่่อีีกหลายแห่่งไว้้ให้้เห็็น ความรุ่่งเรืืองของย่่านการค้้าในอดีีต บนเส้้นทางเลีียบแม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยา เราจะเห็็นชีีวิิตของแรงงานต่่างด้้าวที่่�เข้้ามา ทำำมาหากิินในเมืืองหลวงของประเทศไทยปะปนไปกัับ นัักท่่องเที่ ่� ยวต่่างชาติที่ิ่�ปั่่�นจัักรยานหรืือไถสกู๊๊ตเตอร์์ไฟฟ้้า เที่ ่� ยวชมทั้้�งสองย่่านนี้้�กัันเป็็นกลุ่่ม มีีไกด์์ชาวไทยนำำเที่ ่� ยว และให้้ข้้อมููล ซึ่่�งพาหนะทั้้�งสองประเภทนั้้�นก็็เหมาะสม กัับลัักษณะของชุมุชนที่ค่ ่� ่อนข้้างจะแออัดตัรอกซอยเล็็กแคบ หนึ่่�งในผลพวงจากการพััฒนาพื้้�นที่่�ในย่่านกะดีีจีีนคลองสานคืือ สะพานลอยฟ้้าเจ้้าพระยา แลนด์ม์าร์์ก แห่่งใหม่่ของกรุุงเทพมหานคร ที่่�พััฒนาใหม่่บนโครงสร้้าง ของรางรถไฟฟ้้าลาวาลิินที่่�ปล่่อยทิ้้�งร้้างนานกว่่าสามทศวรรษ สวนสาธารณะแห่่งนี้้�ทอดยาวเชื่่�อมฝั่�งธนฯ และฝั่ ่ ่�งพระนคร ด้้วยทางเดิิน ที่นั่่่� �งพัักผ่่อน และสวนสีีเขีียวของต้้นไม้้ ขนาดเล็็กที่ชุ่่มต ่� า ในยามเย็็นที่่�แสงแดดร้้อนกล้้าอ่่อนกำลัำ ัง ลง สายลมที่่�พััดโชยมาตลอดเวลา และทิวทัิ ัศน์์ของสองฝั่่�ง แม่่น้ำ ำ� เจ้้าพระยาที่ม ่� องเห็็น 360 องศานั้้�นอาจจะทำำ ให้้ วัันที่ ่� อ่่อนล้้าค่่อยสดชื่่�นขึ้้�นมาได้้ พระอาทิิตย์์คล้้อยต่ำ ำ� ลงและย้้อมสีีท้้องฟ้้าให้้มีีสีีสััน เข้้มขึ้้�น พระบรมธาตุุมหาเจดีีย์์วััดประยุุรฯ องค์์มหึึมา ตั้้�งตระหง่่านอยู่่ไม่่ไกล ถััดไปไม่่ไกลมองเห็็นยอดโบสถ์์ ซางตาครู้้ส เห็็นยอดวิิหารวัดกัั ัลยาณ์์ พระปรางค์วั์ัดอรุุณ สะพานพุุทธ แสงไฟจากอาคารบ้้านเรืือนและสถานที่ ่� ต่่างๆ เริ่่�มส่่องสว่่างขึ้้�นในขณะที่ ่� ท้้องฟ้้าเข้้มสีีมากขึ้้�นจนมืืดสนิิท

31 รถรายัังคงแล่่นกัันขวัักไขว่่บนสะพานพระปกเกล้้าและ สะพานพุุทธ ชีีวิิตของผู้้คนในชุุมชนต่่างๆ ที่่�เห็็นลิิบๆ ตรงหน้้าก็็ยัังคงดำำ เนิินไปเหมืือนเช่่นทุุกวััน กลิ่่�นผลไม้้ในฝั่�งธนฯ ่ที่่�เคยโชยกลิ่่�นหอมคลุ้้งนั้้�น เหืือดหายไปนานแล้้ว เหลืือแต่่กลิ่่�นของวิิถีีชีีวิิตของผู้้คน หลากหลายเชื้้�อชาติิ หลากหลายความเชื่่�อที่่�อยู่่อาศัยร่ัวมกั่ ัน ในพื้้�นที่ ่� ย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน และสีีสัันที่่�แต่่งแต้ม้ ให้้กัับ ย่่านทั้้�งสองนี้้�ผ่่านการดำำ เนิินกิิจกรรมต่่างๆ ที่่�เกิิดขึ้้�นจาก ความร่่วมมืือของชุุมชนและหน่วย่งานหลายภาคส่่วน ในวัันนี้้� พื้้�นที่ ่� ย่่านฝั่่�งธนฯ ที่ ่� อุุดมไปด้้วยพื้้�นที่่�ประวััติิศาสตร์์ วััฒนธรรม โบราณสถาน ความหลากหลายทางความเชื่่�อ ความหลากหลายทางเชื้้�อชาติจึิึงน่่าจัับตามองว่่าจะขัับเคลื่่�อน ไปในทิิศทางใดท่่ามกลางการก้้าวไปข้้างหน้้าไม่่หยุดุของ เมืืองใหญ่่ระดัับโลกที่ ่�ชื่่�อกรุุงเทพมหานคร

32 รวม รายชื่่�อ Check Update Final อี ี กทีีนะ ผศ.ดร.นิิรมล เสรีีสกุลุ ผศ.คมกริิช ธนะเพทย์์ อดิศัิ ักดิ์์� กัันทะเมืองื ลี้้� ธนพร โอวาทวรวรััญญูู มััญชุชุาดา เดชาคนีีวงศ์์ ธีีรนัันท์์ช่วง่พิิชิติ นาวิินีี พงศ์์ ไทย ผศ.สรายุทุธ ทรััพย์สุ์ุข ว่่ าที่ร้้่� ร้้ อยตรีี สรวุุฒิิ วิิเศษสงวน ยศธน ต้้นโพ ต้้ ธิ์์�ทอง กรรณิกิา สงวนสิินธุุกุลุ

33 นุุศรา โกณานนท์์ ม.ล.จิิรทิิพย์ เ ์ทวกุลุ ยศพล บุุญสม ดร.วดีี ภิิญโญทรััพย์์ พระโสภณวชิิรวาทีี อุุทััยวรรณ ศรีวิีิทย์์ พีีรพััฒน์ อ์นัันต์ธนสาร์ พงษ์์ ศัักดิ์์� ตัันติิประยุกต์ุ์ ธนาภรณ์์ อมรพิิพััฒนานนท์์ ธนธรณ์ ธง์น้้อยน้้ ฐานพงศ์์จิตปัั ิ ญโญยศ สััมฤทธิ์์� เอื้้�อโชติิพณิชิ อุุดม ศรีีศุุภภักดีั ี บุุณยนิิธย์์สิิมะเสถีียร

34 ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมือง ืจุุฬาลงกรณ์มห์าวิิทยาลััย ดำำเนิิน โครงการและกิิจกรรมขัับเคลื่่�อนการอนุรัุักษ์์ และฟื้้�นฟููมรดกวััฒนธรรม และส่่ งเสริิมการพััฒนาคุุณภาพชีวิีิต เศรษฐกิิจ และสัังคมของชุมชุนในย่าน่ กะดีจีีน-คลองสาน ที่่�เปรีียบเสมือนแืหล่งเ่รีียนรู้้ � ทางประวััติิศาสตร์์วิิถีชีวิีิต และมรดกวััฒนธรรมที่สำ่�ำคััญของกรุุงเทพมหานคร มาเป็็ นเวลากว่่ า 12 ปีี โดยร่่ วมกัับประชาคมย่าน่กะดีจีีน-คลองสาน (บ้้าน บ้้วััด โรงเรีียน ราชการ) และภาคีพัี ัฒนา ทั้้ง�ภาครััฐ เอกชน ภาคการศึึกษา และประชาสัังคม แม้้จะเ ม้้ห็็น สััญญาณที่ดี่�ีในการพััฒนาย่าน่ด้้วยด้้ว่่ าในปััจจุุบัันชุมชุนเริ่่� มสามารถดำำเนิิน กิิจกรรมได้้ด้้ วยด้้ด้้ตนเอง อย่างไร ่ก็ต็าม การดำำเนิินงานของชุมชุนเองยัังเป็็ น ในรููปแบบกิิจกรรมรายครั้้�งและยัังขาดการวางแผนในระยะยาว รวมถึึงการ ดำำเนิินโครงการของภาคส่่ วนอื่่�นๆ ในพื้้�นที่ยั่�ังคงเป็็ นรููปแบบขัับเคลื่่�อนการ พััฒนาบนฐานพัันธกิิจและเป้้ าหมายองค์ก์รหรืือโครงการที่่�ไม่สา่มารถสร้้าง ฐานความรู้้ � ให้้กั ับพื้้�นที่่�และคนในพื้้�นที่่�เพื่่�อการพััฒนาอย่างเ่ต็มศั็ ักยภาพ ผศ.ดร.นิิรมล เสรีีสกุลุ ผู้้อำ� ำนวยการ ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมืองื Interview ขัับเคลื่่�อน ย่าน ่ กะดีจีีน-คลองสาน สู่่เมืองแห่ ื ง ่ การเรีียนรู้ ้ � บน เศรษฐกิิจ ฐานความรู้ ้ � เราไม่ สามารถปฏิเสธหรอืหันหลัง โดยเฉพาะรัฐนะคะ กับเรองของการเร ื่ ยนรีู ้ หรอเศรษฐกิ ืจฐานความรู ้ ได้ อีกต่ อไป คือไม่ สามารถจะใช้ ชีวิตอยู่ บน ฐานเศรษฐกิจซื้อมาขายไปได้ อีกแล้ ว เพียงแต่ ว่ ากลไกมาตรการ ที่จะส่ งเสริมตรงนี้อยู่ ที่ไหน คิดว่ าเราสะสางตรงนี้ก่ อน ก่ อนที่จะกระโจนไปติดป้ าย Learning City ยูเนสโก

35 เราไม่ สามารถปฏิเสธหรอืหันหลัง โดยเฉพาะรัฐนะคะ กับเรองของการเร ื่ ยนรีู ้ หรอเศรษฐกิ ืจฐานความรู ้ ได้ อีกต่ อไป คือไม่ สามารถจะใช้ ชีวิตอยู่ บน ฐานเศรษฐกิจซื้อมาขายไปได้ อีกแล้ ว เพียงแต่ ว่ ากลไกมาตรการ ที่จะส่ งเสริมตรงนี้อยู่ ที่ไหน คิดว่ าเราสะสางตรงนี้ก่ อน ก่ อนที่จะกระโจนไปติดป้ าย Learning City ยูเนสโก

36 ผศ.ดร.นิิรมล เสรีีสกุุล ผู้้อำำนวยการ ศููนย์์ออกแบบและ พััฒนาเมืือง (Urban Design and Development Center - UddC) ศููนย์์เชี่ยว ่� ชาญเฉพาะทางด้้านยุุทธศาสตร์์เมืือง (Center of Excellence in Urban Strategies - CE.US.) จุุฬาลงกรณ์์ มหาวิิทยาลัยั ในฐานะหัวัหน้้าโครงการ “การวิิจัยัและขัับเคลื่่�อน การพััฒนา พื้้�นที่่�และกลไกความร่วม่ มืือเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ ย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน” ซึ่่�งได้รั้ับการสนัับสนุุนจากกองทุุนส่่งเสริมิ วิิทยาศาสตร์์ วิิจัยัและนวัตักรรม (ววน.) และหน่วย่บริิหารและ จััดการทุุนด้้านการพััฒนาระดัับพื้้�นที่่� (บพท.) เล็็งเห็็นโอกาส และศัักยภาพในการต่่อยอดจากองค์์ความรู้้เดิิมและต้้นทุุนที่ ่� สะสมในพื้้�นที่ ่� มาอย่่างต่่อเนื่่�องยาวนาน สู่่การประยุุกต์์ใช้้และ พััฒนาสู่่ผลสัมัฤทธิ์์จริ� ิงในการพััฒนาอย่่างยั่่�งยืืน โดยตั้้�งคำำถาม สำคัำ ัญในงานวิิจัยว่ั ่า “กลไกความร่วม่ มืือและตััวแบบการเรีียนรู้้ และนวัตักรรม รููปแบบใด และมีีกระบวนการอย่่างไร ที่่�สามารถ ขัับเคลื่่�อนเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ของย่่านมรดกวััฒนธรรม อัันจะ ช่วยย่กระดัับการเรีียนรู้้ของประชาชนในพื้้�นที่่�และสร้้างการ พลวััตเศรษฐกิจท้ิ ้องถิ่่�นอย่่างยั่่�งยืืน” เครื่่�องมือืการพััฒนาพื้้�นที่่� “เมืองแห่ืง่การเรีียนรู้้ � ” ตามแนวคิิดของยููเนสโก เหมาะสมกัับเมืองใ ืหญ่อ่ย่าง ่ กรุุงเทพมหานครหรืือไม่?่ เวลามีีแนวคิิดระดัับสากล มาปรัับใช้้กัับบริิบทท้้องถิ่่�น ก็็เป็็นโจทย์์วิิจัยทั่่ ัว� ไปที่่�เอามาทดสอบ อาจจะบอกก่่อนว่่า ยููเนสโก ใช้้ได้กั้ับประเทศไทยหรืือเปล่่า เมืืองเราเป็็นเมืืองในนิยิามจริิงๆ ของยููเนสโกหรืือเปล่่า เราก็พ็บว่่า กรุุงเทพฯ ไม่่ได้้เป็็นเมืืองใน เซนส์ที่์ว่ ่� ่าไม่่ได้มีีอำ้ ำนาจเต็ม็ กรุุงเทพฯ คืือจัังหวัดั แล้ว้เมืืองใน เซนส์์ของความเป็็น City คืือเขต การที่่�กทม.เองมีีการรวมศููนย์์ อำำนาจไปที่่�กทม.กลาง เขตก็ยั็ังไม่่สามารถเลืือกตั้้�งได้้ แต่่เขต เป็็นส่่วนที่่�อยู่่ใกล้้ชุุมชนที่ ่� สุุด ทุุกอย่่างเขตต้้องรอการสั่่�งการ หรืือแค่ว่่าคำำว่่า เรีียนรู้้กัับ การศึึกษา ตั้้�งแต่่ระดัับกระทรวง จนถึึงพื้้�นที่ก็ ่� ม็องคนละอย่่างแล้ว้ก็็เป็็นโจทย์์แรกๆ เลยว่่า ต้้อง มีีการสร้้างความเข้้าใจก่่อนมั้้�ยในหน่่วยงานที่ ่� ดููแลรัับผิิดชอบ อย่่างเช่่นไปดููเมืืองที่่�ใช้้เรื่่�องของการเรีียนรู้้เข้้ามาขัับเคลื่่�อน เศรษฐกิจิมาก่่อนยููเนสโกอีีก เช่่น ญี่ปุ่่ ่� �นหรืือฝรั่่�งเศส คืือสัังคมเขา เป็็นสัังคมการจดบัันทึึก การอ่่านหนัังสืือ คนอ่่านออกเขีียนได้้ มานานแล้้ว คืือคััลเจอร์์ของการเรีียนรู้้ที่่�ไม่่ใช่่แบบชั่่�วข้้ามคืืน ซึ่่�งสิ่่�งนี้้�ของเรามีีค่่อนข้้างน้้อย แล้ว้เมืืองเขาก็็เป็็นเมืืองที่่�เลืือกตั้้�ง โดยประชาชน อย่่างที่ญี่ ่� ปุ่่ ่� �น เมืืองก็จั็ดัการศึึกษา Municipality เองก็ทำ็ำงานร่วมกั่ ับโรงเรีียน คืือมัันเป็็นเนื้้�อเดีียวกัันมานานแล้ว้ แต่ก็่ ็ใช้้เรื่่�องของเศรษฐกิจิฐานความรู้้มาเป็็นเครื่่�องมืือขัับเคลื่่�อน

37 ทำ ยังไงที่จะทำ ให้ แหล่ งของ การเรยนรีู ้ เหล่ าน ี้ เข้ าถึงได้ ด้ วยการเดินเท้ า ทำยังไงเขาจะ สามารถจดัการเรื่องของ มรดกวัฒนธรรมให้ แปลงเป็ น เศรษฐกิจได้ทำ ยังไงให้ ย่ านน ี้ ดึงดูดให้ เราออกมาชื่นชม แหล่ งมรดกได้ เยอะ ก็แน่ นอน ถนนหนทางต้ องดีที่สำ คัญ พื้นที่ที่ใกล้ แหล่ งมรดกควร จะมีพื้นที่สาธารณะที่สวยงาม ไม่ ใช่ แบบต้ องฝ่ ากองขยะเข้ าไป เศรษฐกิจท้ิ ้องถิ่่�นอย่่างชัดัเจนในช่ว่ง 90s เพราะฉะนั้้�นอัันนี้้คื�ือ เราทำำ ได้้จริิงหรืือเปล่่า การเรีียนรู้้ที่่� คุุณอยากให้้ City เป็็น แพลตฟอร์์มในการขัับเคลื่่�อนเศรษฐกิิจฐานความรู้้ ฉะนั้้�นก็็ยััง ยากอยู่่ แต่่เราต้้องทำำคืือเราไม่่สามารถปฏิิเสธหรืือหัันหลััง โดยเฉพาะรััฐนะคะ กัับเรื่่�องของการเรีียนรู้้ หรืือเศรษฐกิจิฐาน ความรู้้ได้อีี้กต่่อไป คืือไม่่สามารถจะใช้ชีี้วิิตอยู่่บนฐานเศรษฐกิจิ ซื้้�อมาขายไปได้อีี้กแล้ว้รััฐบาลก็รู้้็อยู่่ เพีียงแต่ว่่ากลไกมาตรการ ที่จ ่� ะส่่งเสริมติรงนี้้�อยู่่ที่่�ไหน คิดว่ิ ่าเราสะสางตรงนี้้ก่�่อน ก่่อนที่จ ่� ะ กระโจนไปติิดป้้าย Learning City ยููเนสโก ทีีนี้้�ในการทำำงานระยะที่่�หนึ่่�ง เราสแกนแนวคิิด Learning City ของยููเนสโกว่่านำำมาปรัับใช้้กัับบริิบทของไทยได้้มั้้�ย ระยะที่่�สอง โอเค มัันยากแหละ แต่่ยููเนสโกเองก็็เปิิดช่่อง ก็็คืือว่่า ในประเทศที่ ่�มีีวิิกฤติิหรืือเรื่่�องเร่่งด่่วน คืือเรายัังต้้อง แก้้น้ำ ำ� ท่่วม ฝุ่่�น น้ำ ำ� ท่่วม ฝุ่่�น ทุุกปีีอยู่่เลย เอาจริิงๆ ในชีีวิิต ประจำวัำ ันก็็อาจจะยากละที่คุ ่� ณจุ ะไป appreciate แล้วคุ้ณตุ้้องมีี ยุุทธศาสตร์์ไง แล้้วเราก็็ยัังต้้องใช้้รถในการเดิินทาง ในขณะที่ ่� เมืืองอื่่�นเขาไม่ต้่ ้องมาสร้้างแล้ว้ สะพานลอย อุุโมงค์ข้์ ้าม ซึ่่�งมััน แพงนะ คืือปััญหาในศตวรรษที่่�แล้ว้เขาแก้้หมดแล้ว้ เขาก็็สามารถ จะเอาเงิินตรงนั้้�นมา ทำยัำ ังไงให้้คนฉลาด เข้้าถึึงความรู้้ได้จ้ากทุุกที่่� ที่่�เขาอยากรู้้ด้้วยนะ ถ้้าเรามองภาพไปยัังญี่ปุ่่ ่� �นหรืือยุุโรป คุณุ ไม่ต้่ ้องรอให้้สอบติดิเข้้าคณะจิติรกรรม ศิิลปากรก่่อน คุณถึุึงจะ รู้้จัักโมเน่ต์่ ์ (Claude Monet ศิิลปิินอิมิเพรสชัันนิิสต์์ชาวฝรั่่�งเศส) คุุณสามารถรู้้จัักโมเน่่ต์์ตั้้�งแต่่คุุณอยู่่อนุุบาล เพราะมัันมีีทุุกที่ ่� ทุุกเวลา แล้วถ้้ ้ามองไปที่ผั ่� ังเมืือง ไม่่ใช่่แค่ทำ่ผัำ ัง แต่ก้่ ้าวข้้ามไปละ เช่่นที่ ่� ญี่ ่�ปุ่่�น โรงเรีียนประถมที่่�อยู่่รอบมหาวิิทยาลัยต้ั ้องทำำ ให้้ เด็็กเข้้าใจบทบาท เช่่น การบ้้านปิดิเทอม ต้้องเป็็นปิดิเทอมกลาง ด้้วยนะคะ ไม่่ใช่ปิ่ดิเทอมปลาย เพราะครููไม่่สามารถจะเทสต์์ได้้ เด็็กก็็เลื่่�อนชั้้�นไปแล้้ว ปิิดเทอมกลางต้้องทำำรายงานเกี่ ่� ยวกัับ เมืืองตััวเอง ย่่านตััวเอง อย่่างเวลาที่่�เราอยู่่ที่ม ่� หาวิิทยาลัยัโตเกีียว ก็จ็ะมีีเด็็กมาอยู่่ในมหาวิิทยาลัยตัลอด มาจัับตััวด้ว้ง อะไรอย่่างนี้้� เพราะฉะนั้้�นการที่ ่� มัันเป็็นสถานที่่� การบัังคัับให้้เด็็กเข้้าใจว่่า ย่่านที่่�อยู่่มีีอะไรบ้้าง ไม่่ได้้เกิดขึ้้ ิ �นโดยรััฐสั่่�งให้้เธอจงรัักวััฒนธรรม หรืือใส่่กิิโมโน มัันเกิดจิากการเห็็น ได้้ประสบการณ์์ ซึ่่�งทำำ ไม เขาทำำ ได้้ เพราะเขาบัังคัับให้้เด็็กเรีียนในย่่านตััวเอง พ่่อแม่่ไม่่ ต้้องขัับรถข้้ามเมืืองรถติิดแบบเรา แต่่อยู่่ที่่�ไหนคุุณต้้องเรีียน ตรงนั้้�น เด็็กอยู่่ใกล้้ ไปเรีียนเอง พ่่อแม่่อยู่่ใกล้้ครูู สอนๆ กัันได้้ ก็็กลัับไปที่่� Learning City ที่่�เชื่่�อมโยงในหลายมิติิิ และเป็็นเรื่่�อง ใหญ่่ ซึ่่�งก็็เป็็นสิ่่�งดีีมากที่รั ่� ัฐบาล หรืือกรุุงเทพฯ หรืือเมืืองต่่างๆ พยายามส่่งเสริมิเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ เพีียงแต่ว่่ามัันไม่่สามารถ ซื้้�อเสื้้�อยี่ ่� ห้้อมาคลุุม คืือคุุณต้้องเข้้าใจตััวเองก่่อน

38 การทำำ งานในพื้้�นที่ย่่�าน่กะดีจีีน-คลองสานมานานมีส่ี่ วนอย่างไร ่ กัับโครงการวิิจััยนี้้�? การขัับเคลื่่�อนเมืืองมีีความยากอยู่่ แต่่ทำำ ไมถึึงทำำ ในกะดีีจีีนคลองสาน ก็ต้็้องบอกว่่าถ้้าจะทำำรููปแบบนี้้� มัันต้้องทำำ ในที่ ่� ที่ ่� พร้้อม เวลาก็็น้้อยนะ งบประมาณก็็ไม่่ได้้เยอะ ถ้้าหวัังผลระดัับเหมืือนส่่งคน ไปนาซ่่า ก็็ไม่่ได้้สามบาทนะ คืือที่่�กะดีีจีีน-คลองสานเราทำำงาน ร่่วมกัันมาก็็ 12 ปีีนะคะ แล้้วทำำ ไมถึึงเลืือกไปทำตั้้ ำ �งแต่่แรก ก็็เพราะ พื้้�นที่ ่� ยัังมีีวััฒนธรรมเยอะ เป็็นพหุวัุัฒนธรรม ทุุนทางสัังคมก็็เยอะ ที่ ่� สำำคััญคืือรู้้จัักกัันมานาน เข้้าใจ รู้้ด้้วยว่่าชุุมชนมีีความสนใจ ทางด้้านนี้้� คืือก่่อนที่่�เราจะทำำ เราก็็อยู่่ในเส้้นทางของเขา แต่่เขา ก็็ไม่่ได้้ทำำกัับเราคนเดีียวเขาก็็ทำำกัับมหาวิิทยาลััยราชภััฏ กัับที่่�โน่่น ที่ ่� นี่่� พอมองกลัับไป สิ่่�งที่่�เขาสนใจ เขาก็รู้้สึ็ ึกว่่าเขาอยู่่ในย่่านมรดก วััฒนธรรม แต่่ทำำ ไมมัันก็็เสื่่�อมโทรมลงเรื่่�อยๆ คืือถ้้าคุณจุะเข้้าไป เรีียนรู้้คุณุ appreciate ก่่อนมั้้ย�รัับรู้้ถึึงการมีีอยู่่ก่่อนถึึงจะเข้้าไปเรีียนรู้้ ในบางที่่�การเข้้าถึึงมรดกวััฒนธรรมยัังยากอยู่่เลย เช่่น มััสยิดิเซฟีี เข้้าไม่่ได้้ ซอยแคบ ต้้องตะแคงตััวเข้้า เพราะฉะนั้้�นก็็เป็็นเรื่่�องที่ ่� คุุยกััน มานาน ทำำยัังไงที่จ ่� ะทำำ ให้้แหล่่งของการเรีียนรู้้เหล่่านี้้�เข้้าถึึงได้ด้้ ้วย การเดิินเท้้า ทำำยัังไงเขาจะสามารถจััดการเรื่่�องของมรดกวััฒนธรรม ให้้แปลงเป็็นเศรษฐกิิจได้้ ทำำยัังไงให้ย่้่านนี้้�ดึึงดููดให้้เราออกมาชื่่�นชม แหล่่งมรดกได้้เยอะ ก็็แน่่นอน ถนนหนทางต้้องดีีที่ ่� สำำคััญ พื้้�นที่ ่� ที่่�ใกล้้ แหล่่งมรดกควรจะมีีพื้้�นที่่�สาธารณะที่่�สวยงาม ไม่่ใช่่แบบต้้องฝ่่ากองขยะ เข้้าไป สิ่่� งที่่�เห็็นเป็็ นรููปธรรมของโครงการฯ ก็็คืือที่่� “สวนสานธารณะ” ซึ่่�งในพื้้�นที่ก็ ่� ็มีีมััสยิิดเซฟีี บ้้านเจ้้าสัวั โรงเกลืือแหลมทอง แล้ว้แต่่ก่่อนเป็็นกองขยะ โจทย์์ก็็ง่่ายๆ เปิิดออก ให้้มัันเปล่่งประกายแสงออกมา ก็็ใช้ดีี้ ไซน์์เข้้าไป มีีทีีม we!park ทีีมยัังธนเข้้ามา อัันนี้้�คืือเป็็นมิิติิของผลผลิิตที่่�เกิิดขึ้้�นจริิงจากที่สั ่� ัญญา ว่่าต้้องทำำ อะไรบ้้าง ผลลััพธ์์ที่่�เกิิดขึ้้�น เราก็็คิิดว่่าทั้้�งหมดสามารถเป็็น กระบวนการของการเรีียนรู้้ได้้ เราก็็อยากจะสร้้างเครืือข่่ายเยอะๆ แล้ว้เขาก็็สามารถที่ ่� จะไปทำำกัับที่ ่�อื่่�นๆ ได้้อีีก ก็็เรีียนรู้้พร้้อมกััน กัับชุุมชน คืือกรุุงเทพฯ มีีที่น่ ่� ่าสนใจเยอะค่่ะ แต่่ว่่าถ้้าเราไม่่รู้้จัักใคร คืือใช้้เวลาปีนึีึงทำำความรู้้จัักยัังยากเลย แต่ที่นี่ ่� คื ่� ือเขาก็็รออยู่่ ได้้เงิินมา ก็็มาทำำต่่อ คืือทำำ ไมมีีเขตอยู่่ แต่่เขตทำำ ไม่่ได้้ เพราะเขตก็มีี็หน้้าที่ ่� ประจำำของเขาเยอะแยะ แล้้วเขาไม่่มีีคนด้้วย เขาไม่่มีีนัักผัังเมืือง ไม่่มีีนัักสัังคมวิิทยา มัันก็็เหมืือนเป็็นมิิชชัันที่่�แทบเป็็นไปไม่่ได้้ ซึ่่�งถ้้าเป็็นประเทศอื่่�น มัันคืือ City ในการที่่�เป็็นแพลตฟอร์มคุ์ุณจะทำำ ได้้เร็็ว ซึ่่�งก็็ขอบคุุณบพท.ที่่�สนัับสนุุนและอยากบอกว่่า จริิงๆ แล้ว้ ถ้้าจะทำำเรื่่�องของ Learning City สำคัำ ัญทั้้�งเมืืองหลััก เมืืองรอง เมืืองจิ๋๋�ว เราไม่่สามารถหัันหลัังให้กั้ับเศรษฐกิิจฐานความรู้้ได้อีี้กแล้ว้ คุุณไปที่่�ไหนคุุณก็็เห็็นสิินทรััพย์์ทางวััฒนธรรมเยอะแยะ แต่คุุ่ณจะ เจีียระไนยัังไง ถ้้าคุุณจะเชื่่�อมเข้้าสู่่บริิบทของเมืืองให้้ได้้ประโยชน์์ กัับคนในวงกว้้าง ก็็เลยเป็็นที่ ่� มาของ Learning City ที่่�เราเชื่่�อมกัับทุุน ทางวััฒนธรรมที่ ่�มีีหลายมิติิิมาก เช่่น โควิิด คืือเรารู้้ข้้อมููลจากไหนช่่วง แรกที่่�เพิ่่�งจะมีี ชาวบ้้านรู้้จากไหน แต่่ถ้้าเป็็น Learning City มัันมีี ระบบ คนจะรู้้ สามารถเข้้าถึึงข้้อมููลได้้ ในมุมุของวััฒนธรรม สุุดท้้าย แล้้วคนทำำคืือใคร คนทำำก็็ยัังเป็็นกลุ่่มอื่่�นที่่�ไม่่ใช่่เขต เขตยัังทำำ ไม่่ได้้ ลองให้้เขตเลืือกตั้้�งสิิ อาจจะเปลี่ ่� ยน ถ้้าเขาต้้องพึ่่�งคะแนนเสีียง ถึึงไม่่ใช่่หน้้าที่่� เขาก็็ต้้องเต็็มที่่� ไม่่งั้้�นเดี๋๋�ยวไม่่ได้้รัับเลืือก โครงการสะพานพระปกเกล้ า สกายปารค์ หรืือสวนลอยฟ้้ าเจ้า้พระยา หนึ่่�งโครงการนำร่ำองของ่ โครงการผัังแม่บ่ทเพื่่�อการอนุรัุักษ์์ ฟื้้�นฟููย่านกะ่ ดีีจีีนคลองสาน (กรุุงเทพฯ 250) ที่่�เกิิดเป็็ นรููปธรรมจากการ ประสานความร่วม่ มืือ และจััดทำำกระบวนการมีีส่่ วนร่วม่ หลากหลายระดัับ เพื่่�อให้้ ได้มาซึ่้ ่�งการออกแบบที่่�ผ่าน่ ความเห็็นชอบจากทุุกฝ่่ าย โดย UddC เป็็ นแกนกลางใน การประสานความร่วม่ มืือแบบพหุภุาคีีของสำำนัักผัังเมืือง กรุุงเทพมหานคร กรมทางหลวงชนบท กรมเจ้า้ท่า กระ่ทรวง คมนาคม และชาวชุุมชน สวนลอยฟ้้ าแห่งแรกของ่ ประเทศไทยนี้้� ปรัับปรุุงจาก โครงสร้างเ ้ดิิมของรางรถไฟฟ้้ าลาวาลิิน ที่่�มีีแผนเริ่่ม�ก่อส่ร้าง้ ในปีี พ.ศ. 2524 แต่่ ได้หยุุ้ดชะงัักโครงการไป ชาวบ้านเ ้ รีียก กัันว่า สะ่พานด้วน เ ้นื่่�องจากมีีแค่ตั่ ัวสะพาน ไม่มีีท่างขึ้้�นลง อยู่่ตรงกลางระหว่่ างสะพานพุุทธและสะพานพระปกเกล้า ้ ซึ่่�งโครงสร้างเ ้ก่าที่่�ส ่ร้างไ ้ม่่ เสร็จ็ และไม่่ ได้้ ใช้ป้ ระโยชน์มาก์ว่า ่ 30 ปีีนี้้�เอง ได้รั้ ับการออกแบบเป็็ นทางเดิินและทางจัักรยาน ข้ามแ้ม่น้ำ่ ำเจ้า้พระยา เพื่่�อเชื่่�อมต่อระบบการ่สััญจรระหว่่ าง ฝั่�่งธนบุรีีุเข้า้กัับฝั่�่งรัตั นโกสิินทร์์ส่่ งเสริิมการเดิินเท้า ้ สร้าง้ ประโยชน์ใ์ห้ทุุ้กภาคส่วน ไ ่ด้แ้ก่่ ประชาชนทั่่วไ�ป ชาวย่าน ่ นัักท่องเที่่�ยว โดยเฉ ่พาะอย่าง่ ยิ่่ง�นัักเรีียนนัักศึึกษาของ โรงเรีียนและมหาวิิทยาลััยที่่�ตั้้งอ�ยู่่โดยรอบบริิเวณ 2 ฝั่�่ง แม่น้ำ่ ำที่่�มีีมากถึึง 25 แห่ง และเ่ ป็็ นการส่่ งเสริิมโครงข่าย่ การท่องเที่่�ยวเ ่ชิิงวััฒนธรรมให้กั้ ับย่านเ่ก่า่ ทั้้งฝั่� �่งรัตันโกสิินทร์์ และฝั่�่งธนบุรีีุ โดยออกแบบให้มีี ้ความเป็็ นมิติรต่อ่ผู้้สั ัญจร ไปจนถึึงสิ่่� งแวดล้อม้ด้วยการเ ้ พิ่่�มพื้้�นที่่�สีีเขีียวบนสะพาน และพื้้�นที่่�รอยต่อ่ทางขึ้้�นลงกัับย่านโดยรอบ ใ ่ห้มีี ้ความร่ม่รื่่�น และสะดวกสบาย รองรัับการใช้งานเ ้พื่่�อพัักผ่อน่หย่อนใ ่จ ในชีีวิิตประจำวัำ ัน ขณะเดีียวกััน มีีการออกแบบแสงสว่่ าง เพื่่�อขยายเวลาในการใช้งานช่้วง่ค่ำคืื ำนเพื่่�อความปลอดภััย และส่่ งเสริิมความสวยงามสะพานนี้้สู่�่การเป็็ นจุุดหมายตา แห่งใ ่หม่ริ่ ิมแม่น้ำ่ ำเจ้า้พระยา

39 คืือการขัับเคลื่่�อนต้้องไป ต้้ ทั้้งโครงส�ร้้าง เงิินทุุน และระยะเวลา เงื่่�อนไขสำคัำ ัญคืือถ้้าโครงสร้้างการเมืืองการปกครองไม่่เปลี่ย ่� น เราก็็อยู่่อย่่างนี้้� เพราะโครงสร้้างไม่่เอื้้�อให้้การรัักษาพลวััตใน ระดัับเขต 10 ปีที่ผ่ ่� ่านมาที่่�เราเข้้าไปคลุุกในพื้้�นที่่� แต่ว่่าตอนนี้้�อายุุ มากขึ้้�น ต้้องทำำงานด้้านกลยุุทธ์์มากขึ้้�น เราไม่่มีีเวลาไปนั่่�งคุุย จัดัประชุมุ แต่ก่่อนไปได้้ หลัังเลิิกงานก็็ไป ไม่ว่่างก็็ไปได้้ แต่ถ้่ ้าถาม ว่่าโครงการฯ จะไปต่่อได้มั้้้ �ย ก็็ไปได้้ แต่่เรื่่�องของงบประมาณ ต้้องมีีความเป็็นไปได้้ คืือต้้องให้้อาวุุธคนในการจะไปทำำ ได้จริ้ ิง แล้้วต้้องทำต่ำ ่อเนื่่�อง ทำำ ไมเราถึึงสร้้างงานให้้กะดีีจีีนได้้ เพราะ สมาคมสถาปนิิกสยามฯ ให้ทุุ้นยาวให้้สามารถทำต่ำ ่อได้้ แล้วก็้ ็ไปขอ ทุุน Rockefeller Foundation ของสสส. ให้ม้าทำำแบบสมน้ำ ำ� สมเนื้้�อ แต่่ด้้วยโครงการและกลยุุทธ์์ของบพท. ซึ่่�งมีีหลายพื้้�นที่่� เราก็็ เข้้าใจ เพราะประเทศไทยไม่่ใช่่ประเทศกรุุงเทพฯ ก็็เฉลี่ย ่� ๆ กััน ทีีมงานเราอัันนี้้ก็�็ได้้แต่่แต้มบุุ้ญแล้ว้ อย่่างเราทำพื้้ ำ �นที่พ ่� ระโขนง ทำำสองปีถึีึงได้้เรื่่�องได้้ราว เพราะฉะนั้้�นเราเลืือกทำจริำ ิงๆ ไม่่ใช่่ ทำำเล่่นๆ เสีียเวลา เสีียของด้วย้ เงิินลงไปไม่่ใช่น้่ ้อย มาจากภาษีี ประชาชน แล้้วที่ ่� สำำคััญ นัักวิิชาการเองต้้องมีีความรัับผิิดชอบ ในการคิดยุิุทธศาสตร์์ไว้ก่้่อน คุณุไปเอาเขามานั่่�งคุยุ เขาได้้อะไร ก็็เกรงใจนะ ไม่่ใช่่เอาเขามาเป็็นตััวละครจััดฉาก ประชาชนก็็ หาเช้้ากิินค่ำ ำ� ต้้องดููแลลููกหลาน นอนพััก ดูทีีวีีู เอาเขามานั่่�งคุยุ ๆ กััน เหมืือนเป็็น group therapy แล้้วมัันไม่่นำำ ไปสู่่อะไร ก็็เสีียชื่่�อ นัักวิิชาการคนนั้้�นนะ แล้วจริ้ ิงๆ ถ้้าถึึงจุุดหนึ่่�ง คุณทำุำแล้ว้ไม่่เกิดิ อะไรขึ้้�น คุณจุะไม่่ได้้เขาอีีกแล้้ว ชุุมชนก็็เบื่่�อ คุุยไม่่รู้้กี่่�รอบ เพราะฉะนั้้�น สะพานด้ว้นที่่�ได้้มาเป็็นสวนลอยฟ้้าเจ้้าพระยา ถ้้าตรงนั้้�นไม่่เกิดิ ป่่านนี้้ก็�สิ้้็�นชื่่�ออาจารย์์แดงเหมืือนกััน เกิดจิาก การชวนคุุย ทำำ ให้้เกิิดอะไรขึ้้�น เราก็็ใส่่ดีีไซน์์ ทำำกิิจกรรมศิิลป์์ ในซอย 3 วัันก็ยั็ังดีี อย่่างน้้อยคนมาซื้้�อของ ทำำเป็็นลานสาธารณะ 3-4 อััน ระดมเงิินผ้้าป่่าวััดประยุุรฯ รอกทม.สองสามปีีกว่่าจะ ได้้ทำำ เนี่ ่� ยค่่ะ ก็็นำำ ไปสู่่สวนลอยฟ้้า ถ้้าสะพานนี้้�แล้้วยัังไม่่เกิิด อะไรขึ้้�นอีีก เดี๋๋ยว�อาจารย์์แดงก็สิ้้็�นชื่่�อ UddC เขาก็จ็ะไม่พู่ดถึูึงอีีก ถ้้าโครงการปรัับปรุุงทางเดิินริมน้ำิ ำ� ย่่านกะดีีจีีนเสร็็จก็็คืือ การเข้้าถึึงความรู้้ด้วย้การเดิิน แต่ก่่อนเข้้ายากนะ จะมาจาก ศาลเจ้้าเกีียนอัันเกงมา มัันไม่น่่าเดิินน่่ะ จริิงๆ ไม่มีี่ อะไร ซัับซ้้อนเลย ที่ ่�ซัับซ้้อนคืือทำำยัังไงให้้เกิิดขึ้้�นมากกว่่า อยู่่ที่่� กทม.กัับภาครััฐ ประชาชนพร้้อมอยู่่แล้้ว นิิยามของเมืองแห่ืง่การเรีียนรู้้ � เราตั้้�งคำำถามกัับคนในย่่านว่่า “เมืืองเรีียนรู้้คืืออะไรในทัศันะ ของคุุณ” คุุณลุุงที่่�เกษีียณ อายุุ 70 ละ บอกว่่า คืือเมืืองที่่�เวลา เรามีีคำำถามสามารถเอื้้�อให้้เราเข้้าไปหาคำำตอบได้้ด้้วยตััวเอง ใช่่มั้้ย�คะ คืือฉัันอยากรู้้จัักโมเน่ต์่ ์ เมืืองก็มีีมิ็วิเซีียมให้ฉั้ันเข้้าไปดูู ถ้้าเกษีียณก็็ไม่่ต้้องจ่่ายซัักบาทเข้้าไปดูู เรามีีหรืือเปล่่า ในแง่หนึ่่ ่�ง ยุุคสมััยนี้้�ความรู้้ � อาจจะเข้้าข้้ถึึงได้้ท าง อิินเทอร์์เน็ต็ ก็็ใช่่ค่่ะ ก็็เรีียนซููมเป็็นยัังไงบ้้างล่่ะคะ ถ้้าเรีียนซูมูแล้้ว แฮปปี้้� ก็็ไม่่มีีใครอยากจะดิ้้�นรนมาเจอ คืือมัันไม่่พอหรอกค่่ะ เราไปมิวิเซีียม ก็มีี็อย่่างอื่่�นที่่�ได้้ปฏิิสัมัพัันธ์กั์ ับการเรีียนรู้้ทำำ ไม การประชุุมที่ ่� สำำคััญถึึงซููมไม่่ได้้ ต้้องเจอหน้้า เห็็นแววตา เพราะฉะนั้้�น อะไรที่่� actually happens มัันสำำคััญ และที่สำ ่� ำคััญ เทคโนโลยีีบางทีีได้้บางอย่่างและเสีียบางอย่่าง แอปพลิิเคชััน Grab สามารถเปิดิโอกาส ร้้านก๋๋วยเตี๋๋�ยวตลาดพลููในตรอกซอก ซอยเข้้าถึึงลููกค้้า แต่่ถามว่่า กัับพื้้�นที่ที่ ่� ่�เขาตั้้�งอยู่่ล่่ะ ความยึดึโยง ของพื้้�นที่่�ไม่่มีีแล้้วนะ การจอดรถก็็เกะกะ นำำมาซึ่่�งข้้อขััดแย้้ง ของบางอย่่างแต่ก่่อนอยู่่ที่่�คนไปกิิน ไปแล้ว้เห็็นสถานที่่� เห็็นอะไร มัันอ้้างอิิงกัับสถานที่่� แต่่ตอนนี้้�อ้้างอิิงกัับแอปพลิิเคชััน ก็็ได้้อย่่างเสีียอย่่าง คืือจะทำยัำ ังไงให้้บาลานซ์์ได้้ นักวิชาการเองต้ องมี ความรับผิดชอบในการคิดยุทธศาสตรไว์ ้ ก่ อน คุณไปเอาเขามานั่ งคุยเป็ นตัวละครจัดฉาก ประชาชนก็หาเช้ ากินค่ำา ต้ องดูแลลูกหลาน นอนพัก ดูทีวี แล้ วจริงๆ ถ้ าถึงจุดหนึ่ง คุณทำาแล้ วไม่ เกิดอะไรขึ้น คุณจะไม่ ได้ เขาอีกแล้ ว ชุมชนก็เบื่อ คุยไม่ รูกี่รอบ ้ เพราะฉะนั้ น สะพานด้ วนที่ได้ มาเป็ นสวนลอยฟ้ า เจาพระยา ถ้ ้ าตรงนั้ นไม่ เกิด ป่ านนี้ก็สิ้ นชื่ออาจารย์ แดงเหมือนกัน

40

41 “ในโครง การ Learning City ผมร่ ว ่มทำกำระบวน การ การเ รีียน รู้้� รัับฟัังความคิิดเ ห็็น เ พื่่�อ ทำำควา ม เ ข้้าใจ ข้้ ตั้้งแ� ต่่ นิิยา มจนถึึ ง การ กำหำนด ยุ ท ุธศาสตร์ ข ์องเมืองในสอง ื พื้้�นที่่� คืื อกรุุงเ ทพฯ กัับนครสวรร ค์ เ์ ริ่่� มตั้้ ง � คำถำ ามว่่ า ทำำ ไ มเรา ถึึ ง ต้้องเต้้ รีียน แ ล ะ ทำำ ไ มเราถึึ ง ต้้องเต้้ รีียน รู้้� เ รื่่�องแรกคืือเพื่่�อ ที่่�จะ มีีงาน ทำำ ส ร้้างรายไ ร้้ ด้้ ทำมำ า หากิิน สอง คืื อ การเ รีียน รู้้� ที่่�จะเ ข้้ า ข้้ สัังค ม รวมตััว กัันเ ป็็ น สัังคมมนุุษ ย์ สา์ ม คืื อ การ เ รีียน รู้้� เ พื่่�อย กระ ดัับ จิ ต ิใจ ตััวเอง เ พื่่�อส ร้้างเสร้้ ริ ม ิควา ม เ ป็็ น มนุุษ ย์์พื้้�นฐานที่ สุ ่�ุด ก็คืื ็ อ ศิิ ลปะเ ป็็ นสิ่่� งกล่ อ ่ ม เกล า จิ ต ิ ใจ สุุด ท้้าย ท้้ คืื อ การเ รีียน รู้้� เ พื่่�อ การ ส่่ งเส ริิมการอยู่่ร่ ่ วมกััน อ ย่าง่ มีีประ ช า ธิิปไ ตย มี ก ีารเ ข้้ า ข้้ สัังค ม การอยู่่ อ ยู่่ ย่างสงบ่ สุ ข ุ ซึ่่�ง ถ้้ า ถ้้ มองทั้้ ง �สี่่ ข้้ � อ ข้้ นี้้�จะเ ห็็น ว่าระบบ่ การศึึกษาใน ห้้องเห้้ รีียน อ่่ อน เพราะใ ห้้ก ารเ รีียน รู้้� เฉพาะ การ มีีอา ชีีพ ข้้ อ ข้้หนึ่่�ง อ ย่างเ่ ดีียว ส่วนที่่ ่�สองถููก เ รีียกว่ากิิจ ่ กรร มเส ริมหลัิกสููตั ร คำำถามต่่อไป คืือ เมืืองแ ห่่งการเรีีย นรู้้มีีไ ว้ ทำ้ ำ ไ ม โดยพื้้�นฐาน ใ ช้้ทฤ ษ ฎีของี นัักออกแบบเมืือง หนึ่่�ง เมืือง คืือสเปซทางกา ยภา พ สอง คืือค ว ามสััมพััน ธ์์ของผู้้คน ผ่่านก ฎเก ณฑ์์อะไรบางอ ย่่าง สา ม คืือชีีวิิ ต ถ้้ามีี ก ฎเก ณฑ์์มีีกา ยภา พ ใ ห้้อยู่่ แ ต่่ไ ม่่มีีชีีวิิตชีีว า ก็็คงเ ป็็นเมืืองซึ่่�งขา ดเส น่่ ห์์ ซึ่่�งใน นิิ ย า มแรกๆ ของเมืืองแ ห่่ง การเรีีย นรู้้ เ กิิดขึ้้�น จากกระบ วนการมีีส่ ว ่ น ร่่วม ก็็ไปตั้้�ง คำำถา ม นี้้�กัับประชาค มกะดีีจีีน-คลองสาน มีีคุุณลุุงคน นึึง นิ ย ิ ามว่่า ถ้้าเ กิดคำิ ำถา ม ปััญหาขึ้้�น มาในพื้้�น ที่่�ใดพื้้�น ที่่�หนึ่่�ง มัันมีีโนฮา ว อง ค์์ค ว ามรู้้ ระบบบ ริิหาร จั ดัการใ ห้้คำำตอบไปสู่่คน ที่ ต้ ่� ้องการ ด้้วยระบบในพื้้�น ที่่�เองไ ด้้มั้้�ย ซึ่่�ง ก็็ จะเ ห็็นค ว า ม เชื่่�อ ม โ ย ง ว่่า ทำำ ไ มเรา ถึึง ต้้องเรีีย นรู้้ แ ล้้วเมืืองมีีฟััง ก์ ชั ์ ัน ยัังไง มีีระบบของ การแลกเป ลี่่� ยน ระบบคน ระบบกา ยภาพยัังไง จ น ถึึง สุดทุ้้า ย เมื่่�อมีีคำำถามมััน ต้้อง ตอบ ด้้วยตััวมัันเอง ถ้้า ดูู ต ามนิิ ย ามตรงนี้้� เ ห็็นจุุดอ่่อนใน สัังค มไทยตรง ที่่� ว่่า กลไกบางอ ย่่างไ ม่่พย า ย า ม ตอบ คำำถามที่่�เราเ จ อ ด้วย้ ตััวมัันเอง เรา ข้้ามสิ่่�ง สำำคััญของการ เรีีย นรู้้คืือการเป ลี่ ย ่� น จาก ปััญหาเ ป็็น คำำถามที่่�เราสา มารถหา คำตำ อบไ ด้้เอง ไป ที่ผู้้มีีอำ ่� ำนา จ กลไกการแ ก้ ปั้ัญหาแบบ สำำ เ ร็จรู็ ูป เ พราะฉะนั้้�น ถ้้า มองกลไกการวิิ พากษ์์ทั้้�งหมดนี้้�มัันคง ห่่างไกล จากการเ ป็็นเมืืองแ ห่่งการเรีีย นรู้้ ผศ.คมกริิ ช ธนะเพทย์์ อาจาร ย์ประ ์ จำภำาค วิิ ช า การวางแผน ภาคแ ละเมือง ื คณะส ถ าปััต ย กรร มศาสตร์์ จุุฬา ล ง ก ร ณ์มห์ า วิิ ทยา ลััย

42 พ ื้ นที่นี้มันเปิ ด เมื่อสิบปีที่แล้ ว ความร ู ้ มีมาก แต ่ ขาดคนเข้ าไป กระตุ ้ นเร ื่ อยๆ ดังนั้ นบางทีการเรียนร ู ้ จะต้ องอย ู ่ ในใจตลอดเวลา ผู้้เชี่่� ยวชาญจากคณะครุศุาสตร์์ จุุฬาฯ ที่่�เป็็นคนขัับเคลื่่�อน เรื่่�องเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ตััวจริิง ซึ่่�งไม่่ได้้มองเมืืองแบบนััก ออกแบบเมืืองว่่าเป็็นกายภาพ เขาให้้ความเห็็นตามนิิยามของ ยููเนสโกว่่า คืือเครื่่�องมืือของการสร้้างสัังคมแห่่งการเรีียนรู้้ ตลอดชีีวิิต ส่่งผ่่านทอดไปกัับคนทุุกกลุ่่ม ก็็เป็็นนิยิามที่่�สองว่่า เมืืองคืือกลไก เป้้าหมายคืือออกแบบยัังไงก็็ได้้ให้้คนมีีโอกาส เรีียนในสิ่่�งที่่�อยากเรีียน หรืืออยากเรีียนตลอดชีีวิิต แต่่อยาก เรีียนอะไรก็็ต้้องย้้อนกลัับไปดููสี่ ่� ข้้อแรก เรีียนเพื่่�อเหตุุผลนี้้� แล้้วควรจะไปเน้้นที่่�ตััวไหน ซึ่่�งในทิิศทางนี้้�น่่าจะขัับเคลื่่�อน อยู่่กัับทััศนคติิการเรีียนของสัังคมไทยว่่าจะไปถึึงจุุดไหน จะสร้้างจุุดสมดุุลของการศึึกษาพื้้�นฐานกัับนอกห้้องเรีียนได้้ ยัังไง ในสัังคมที่่�เมืืองแห่่งการเรีียนรู้้เจริิญเติิบโต การเรีียนรู้้ นอกห้้องเรีียนอย่่างเดีียวมัันไม่พ่อหรอกแม้ว่้่าการศึึกษาพื้้�นฐาน เขาแข็็งอยู่่แล้้ว ต้้องทำำ ไปพร้้อมๆ กััน นิยิามที่่�สาม ด้้านนึึงคนไทยชอบสอน ชอบให้้บทเรีียน แล้ว้ เราบัังคัับให้้เขารู้้ด้วย้ตามท้้องถนนจะเกิดิการเรีียนการสอน แบบแปลกๆ เช่่น ลากลงมาจากรถแล้วต้บหัวัแล้้วบอกนี่ ่� คืือ บทเรีียนที่่�ให้้ ผมมองความรุุนแรงบนท้้องถนนเป็็นเรื่่�องตลก ร้้ายตรงที่่�ไม่่รู้้หรอกว่่าบทเรีียนที่ ่� คุุณให้มั้ันนำำ ไปสู่่อะไร แต่่สิ่่�ง สำคัำ ัญคืือเราสร้้างบทเรีียนด้วย้ความรุุนแรง ซึ่่�งผมว่่าฝัังรากลึึก อยู่่นะ และเป็็นอุุปสรรคหนึ่่�งในการสร้้างเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ ผมพูดูอย่่างนี้้ดีี�กว่่า อย่่างแรกสุดุถ้้าทำำงานเมืืองหรืืองานชุมุชน ต้้องอ่่านความขััดแย้้งให้้เจอก่่อน ถ้้าเกิดิคนยัังมีีบรรยากาศ ของความขััดแย้้ง มัันไม่พร้่ ้อมจะเรีียนรู้้ แต่่ถ้้าเราเห็็นอยู่่แล้้ว อย่่างน้้อย การตั้้�งประเด็็น เอาคนที่มีี่� ความขัดัแย้้งมานั่่�งประชุมุ กัันในเรื่่�องอื่่�น ก็็อาจนำำ ไปสู่่การคลี่่�คลายปััญหาที่่�เขาเคยมีีใน เรื่่�องอื่่�นได้้ อัันนี้้�คืือมองโลกในแง่่บวกมากนะ แต่ถ้่ ้าเรื่่�องอะไร มาแล้ว้ทะเลาะกัันหมด ก็็เป็็นตััวประเมิินว่่ายัังห่่างไกลกัับการ จะสร้้างเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ได้้ ต้้องมีีคนที่่�สาม ที่สี่ ่� ่� เข้้ามาเป็็น ตััวเชื่่�อมซึ่่�งนิยิามที่่�สามนี้้�เกิดขึ้้ ิ �นหลัังจากทำำ เวิิร์์กช็็อป แล้ว้เริ่่ม� ทำำความเข้้าใจว่่าเมืืองนครสวรรค์์ไม่่เล็็กแต่่ก็็ใหญ่่พอสมควร เป็็นหัวัเมืืองที่มีี่� การศึึกษาระดัับมััธยมที่่�แข็็ง ส่่งเด็็กมััธยมไปเป็็น หมอ วิิศวกรอยู่่เยอะในระดัับภูมิูิภาค เพีียงแต่ว่่า แล้ว้เราได้้อะไร จากสิ่่�งนี้้� การแพทย์์ของนครสวรรค์ก็์ ็ไม่่ใช่่การแพทย์์ที่ ่�ดีีที่่� สุุด หรืือไม่่มีีวิิศวกรอยู่่ในเมืืองเลย พอหััวเมืืองหลายๆ แห่่งไม่่มีี การศึึกษาขั้้�นสููงที่่�แข็็งเข้้าไปอยู่่ เห็็นชัดัเลยว่่าตอนนี้้� ขอนแก่่นแซง เมื่่�อก่่อนเศรษฐกิจินครสวรรค์กั์ ับขอนแก่่น พอๆ กััน พอมีีการศึึกษาขั้้�นสููงที่่�ขอนแก่่น ขอนแก่่นเปลี่ย ่� น ตััวเองเป็็นเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ แต่่สิ่่�งที่่�อยู่่ในนครสวรรค์์ มีีโนฮาว มีีคนอยู่่เยอะ แต่่กลไกปกติิโดยผู้้นำำ เมืืองไม่่ได้้สร้้าง กลไกของการเรีียนรู้้ กลไกของการเรีียนรู้้นอกระบบขึ้้�นมา ไม่่ ได้้สร้้างการเชื่่�อมความรู้้ที่มีี่� อยู่่ในพื้้�นที่่� ไม่ว่่าจะเป็็นการส่่ง ผ่่านความรู้้ที่่�อยู่่ในตััวบุุคคล หรืือเป็็นความรู้้จริิงๆ ในสถานที่่� และตััวชี้้�วััดสุุดท้้ายก็็คืือว่่า มัันทิ้้�งโอกาสและคนที่่�อยู่่ชายขอบ ของความรู้้จริิงไว้้มั้้�ย สุดทุ้้ายก็็ย้้อนกลัับไปนิยิามที่่�สองคืือว่่า ถ้้าคุุณทิ้้�งคนแก่่ไว้้ชายขอบ หรืือมัันจะมีีคนชายขอบของการ เรีียนรู้้อยู่่ คนพวกนี้้�ไม่่สามารถเข้้าถึึงความเข้้าใจตรงนี้้�ได้้ ฉะนั้้�น กลไกสัักอย่่างของเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้คงไม่่ประสบ ความสำำเร็็จร้้อยเปอร์์เซ็็นต์์ ฉะนั้้�น คำำถามคืือ ถ้้าเราทำำ เมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ ใครเป็็น ชายขอบของเรื่่�องนี้้� แล้้วกลไกทั้้�งหมดกลัับไปสู่่คนพวกนี้้�ได้้ หรืือไม่่ อย่่างผมเรีียนปริิญญาโทที่่�ออสเตรเลีีย เขาจะมีีบางวััน บางงาน ปิดิไซต์ก่์ ่อสร้้างโครงการของรััฐ ทำำความสะอาดให้้ เรีียบร้้อย แล้ว้เปิดิให้้คนเข้้าไปดูู ว่่านี่คื ่� ือโครงการของรััฐ ไม่่ได้้ เข้้าไปเมื่่�อเสร็็จ แต่่สร้้างความรู้้สึึกการมีีส่่วนร่่วมการเป็็น เจ้้าของ ถ้้าย้้อนกลัับไป มัันคืือความเป็็นประชาธิิปไตยที่่�เกิดขึ้้ ิ �น การเข้้าไปตรวจสอบไปพร้้อมๆ กัับการเรีียนไม่่ได้้ถููกแยกออก จากกััน ผมก็็เป็็นคนต่่างด้้าวที่่�เข้้าไปเดิินดูู ได้้ความรู้้เรื่่�องไซต์์ ก่่อสร้้าง ผมอาจจะไม่่ได้้สนใจเรื่่�องการเมืืองการตรวจสอบใดๆ แต่นั่่�นคืือความรู้้ของพลเมืือง ซึ่่�งรััฐสามารถให้้ได้ฟรีี ้ๆ ถ้้าบ้้าน เราก็็บอกผู้้รัับเหมาแสดงไซต์ซั์ ักที่่� เอาแรงงานพม่่ามาอธิิบาย ก็็ได้ว่้่าอัันนี้้�ชั้้�นฉาบปููนแบบนี้้� มัันคืือการศึึกษาในมุมุของคนที่ ่� ทำำ งาน กลไกนี้้�ไม่่ได้ย้ากเย็็น รััฐหรืือเจ้้าของงานจะเห็็นเรื่่�อง พวกนี้้�หรืือไม่่ เช่่นเปิดิให้้ประชาชนเข้้าไปดูตัู้้�งแต่ก่่อสร้้างว่่า ทำยัำ ังไง ความรู้้สึึกโปร่่งใสไม่่โปร่่งใส ข้้อขัดัแย้้งที่มีี่� อยู่่จะลดลง เองโดยอัตัโนมัติัิ เพราะเหมืือนเป็็นส่ว่นหนึ่่�ง ไม่่ใช่่รอของสำำเร็จ็ รููป มัันสร้้างการเรีียนรู้้ได้้โดยไม่ต้่ ้องลงทุุนอะไรมาก สิ่่�งนี้้�คืือ บทเรีียนจากการทำำ เมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ที่ย้ ่� ้อนกลัับไปวิิพากษ์์ สิ่่�งที่่�เรีียกว่่าเมืืองและความเป็็นรััฐที่กำ ่� ำกัับเมืืองอยู่่

43 พ ื้ นที่นี้มันเปิ ด เมื่อสิบปีที่แล้ ว ความร ู ้ มีมาก แต ่ ขาดคนเข้ าไป กระตุ ้ นเร ื่ อยๆ ดังนั้ นบางทีการเรียนร ู ้ จะต้ องอย ู ่ ในใจตลอดเวลา ปััญหาของเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ส่ว่นหนึ่่�ง การบริิหารเมืือง ไม่่เห็็นเมืืองเป็็นธุุรกิจิ แล้ว้ผลประโยชน์์ทางธุุรกิจิของการสร้้างเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้เป็็นการลงทุุนระยะยาว มัันไม่่เห็็น เพราะฉะนั้้�น คำำตอบคืือ ถ้้าทุุกอัันมีีงบมา มัันจบละ ทีีนี้้� มองมาที่ย่ ่� ่าน กะดีีจีีน-คลองสาน สิ่่�งที่่�ผมชี้้�ก็็คืือ ก่่อนการปฏิิบัติัว่ิ่าจะเอาพาร์ต์เนอร์์ไปขัับเคลื่่�อน เรื่่�องอะไร ต้้องกำำหนดกรอบแนวคิดิและยุุทธศาสตร์์ให้้ได้้ก่่อน ไม่่งั้้�นพอลงมืือ ทำมัำ ันเต็ม็ไปหมด แต่่ไม่รู้้่เป้้าหมายไปอยู่่ตรงไหน ผมบอก เป้้าหมายมีีทั้้�งการเปลี่ย ่� น แปลงของรััฐ การเปลี่ ่� ยนแปลงมโนทััศน์์ และการสร้้างระบบที่่�คนเข้้ามามีีส่ว่นร่่วม ไม่่ใช่่ระบบของการมีีส่่วนร่่วมของคนที่ ่�มีีโอกาสมีีส่ว่นร่่วม แต่่ของคนที่่�ไม่่มีีโอกาส ซึ่่�งควรจะอยู่่ในสมการตั้้�งแต่่ต้้น ทำำ ให้้เราเปลี่ ่� ยนวิิธีีใหม่่ เพราะยิ่่�งไม่่มีีโอกาส ยิ่่�งลงทุุนเยอะ เราก็รู้้สึ็ ึกว่่าคุ้้มค่่ามั้้�ย เสีียเปล่่ามั้้�ย สิ่่�งที่่�เราทำำ ในเฟสสองกัับคนที่่�อยู่่ ในกะดีีจีีน-คลองสานคืือพยายามลงไปถึึงหััวข้้อสำคัำ ัญที่จ ่� ะดึึงคนที่่�อยากมีีโอกาสใน การเรีียนรู้้ และดึึงพาร์ต์เนอร์์เข้้ามา ฉะนั้้�น กิจิกรรมหลากหลายมาก เวลาผมทำำหน้้าที่ ่� เป็็นพิธีีิกรสรุุปบทเรีียน คนนั่่�งกัันเป็็นสิิบคน ทุุกคนเป็็นตััวแทนการเรีียนรู้้ของแต่่ละ เรื่่�อง ด้้านนึึงก็็เป็็นการจัับคู่่ระหว่่างกัันและความรู้้ด้้านนึึงก็็สามารถดึึงกทม.เข้้ามา ร่วม่ ได้้ ไม่่ได้พู้ดถึูึงเรื่่�องการศึึกษาโดยตรงนะ แต่พู่ดถึูึงสเปซของการเรีียนรู้้ โดยเฉพาะ พื้้�นที่่�แห่่งการเรีียนรู้้ที่่�เป็็นพื้้�นที่่�สาธารณะในรููปแบบของพื้้�นที่ ่�สีีเขีียวพื้้�นที่่�พัักผ่่อน หย่่อนใจในการที่ ่� จะดึึงเอาสิ่่�งที่่�เป็็นสิินทรััพย์์ของเมืืองมาใช้้ให้้เป็็นประโยชน์์ เช่่น การส่่งผ่่านความรู้้ที่่�อยู่่ในตััวบุุคคล มัันก็็จะอยู่่ในบุุคคล แต่่ถ้้าเริ่่�มมีีพื้้�นที่่�ให้้บุุคคล ต่่างๆ พวกนั้้�นออกมานั่่�งพููดคุุยได้้ ปกติิจะอยู่่หน้้าบ้้านบ้้าง หน้้าร้้านกาแฟบ้้าง แต่พื้้่ �นที่่�แบบนั้้�นเริ่่ม�หดตััว ก็จ็ะมีีพื้้�นที่่�เช่่นสวนเล็็กๆ ที่่�คนออกมานั่่�งคุุยกััน งั้้�นเราควร เปลี่ ่� ยนมุมมุองของสวนใหม่่ เป็็นพื้้�นที่่�ทางสัังคมมากขึ้้�น เพื่่�อเชื่่�อมโยงองค์์ความรู้้ที่่� อยู่่ในบุุคคล อยู่่ในชุุมชนที่ ่� ต้้องการเชื่่�อมโยงกัับชีีวิิตประจำวัำ ัน แล้ว้องค์์ความรู้้นี้้�อยู่่ ในชุมุชนคุณุนะ แล้วพ้อเริ่่มมีีพื้้� �นที่ต ่� รงนี้้� ค่่อยอัดฉีีดกิ ัจิกรรมเข้้าไปเป็็นเทศกาลบ้้าง อีีเวนต์์บ้้าง เอากทม. we!park และเครืือข่่ายอื่่�นๆ มาร่่วมทำำงานด้้วยกััน ดึึงคน ออกมาคุุยในเรื่่�องที่่�เขามีีคำำถาม มัันก็็ย้้อนกลัับไปที่นิ ่� ิยามแรกว่่า เมื่่�อมีีคำำถาม ในพื้้�นที่ ่� ต้้องตอบได้้ด้้วยตััวมัันเอง เราทำำงานย่่านกะดีีจีีน-คลองสานมาเป็็นสิิบปีี โครงการ Learning City ทำำ ให้้เกิดิ ข้้อวิิพากษ์์ที่ ่�ดีีกัับคณะทำำงานด้้วย ก่่อนหน้้านี้้�เราให้้ความสำำคััญกัับการทำำมรดกทาง วััฒนธรรม กายภาพ กัับตััวชุมุชนที่่�เป็็นตััวขัับเคลื่่�อนมรดกทางวััฒนธรรมยัังไงได้บ้้ ้าง แล้้วก็็เกิิดคำำถามว่่าทำำ ไมมัันไม่่ปัักหลัักซะทีี Learning City ชี้้�ให้้เห็็นจุุดอ่่อน เพราะ ด้้านหนึ่่�งเราไม่่ได้้ลากคนชายขอบเข้้ามา แต่่เราพยายามที่ ่� จะสร้้างการเปลี่ ่� ยนแปลง ซึ่่�งโมเดลหนึ่่�งที่่�เรายกผู้้นำำขึ้้�นก็็ประสบความสำำเร็็จละ แต่่โจทย์์ที่ ่� ยากคืือ ดึึงคนที่่�อยู่่ ชายขอบของสิ่่�งที่่�เราว่่าเป็็นองค์์ความรู้้ชุุมชนควรจะดำำ เนิินกลไกการพััฒนาได้ด้้ ้วย ตััวเอง ซึ่่�งเราก็็ยัังไม่่ประสบความสำำเร็็จ คืือเขาอาจจะทำำด้้วยตััวเองบางเรื่่�อง เพราะ มีีหลายคนให้้ความรู้้ลงไปทำำกิิจกรรมกัับชุุมชนนี้้�มากเพราะพื้้�นที่ ่�นี้้�มัันเปิิดเมื่่�อสิิบปีี ที่่�แล้้ว ความรู้้มีีมาก แต่่ขาดคนเข้้าไปกระตุ้้นเรื่่�อยๆ แล้้วก็็ไม่่ได้้วางเป้้าหมายการ กระตุ้้นไปสู่่การเรีียนรู้้ดัังนั้้�นถ้้าบอกจะทำำ อะไรขึ้้�นมา บางทีีการเรีียนรู้้จะต้้องอยู่่ ในใจตลอดเวลา”

44 มหาลััย ในย่า ่ น และ ศิิลป์์ ในซอย เชื่่�อมการเรีียนรู้้ � ฐานชุมชุนย่าน ่ กะดีจีีน-คลองสาน WeCitizens สนทนากัับคณะทำำงานชุุดโครงการ “การวิิจััยและขัับเคลื่่�อนการ พััฒนาพื้้�นที่่�และกลไกความร่่ วมมือเมืืองแห่ืง่การเรีียนรู้้ �ย่าน่กะดีจีีน-คลองสาน” อดิศัิ ักดิ์์� กัันทะเมืองื ลี้้� รองผู้้อํํ �านวยการ ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมือง (UddC) ื หััวหน้้าโครง หน้้การย่อยที่่ ่� 1 “มหาลััยในย่าน: โครง ่การขัับเคลื่่�อนการเรีียนรู้้ � ฐานชุมชุน” ธนพร โอวาทวรวรััญญููผู้้ช่�วย่ผู้้อํํ �านวยการ ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมือง ื หััวหน้้าโครง หน้้การย่อยที่่ ่� 2 “ศิิลป์์ในซอย: แสง-สีี-ศิิลป์์ เชื่่�อมย่าน เ่ชื่่�อมการเรีียนรู้้ � เชื่่�อมเศรษฐกิิจชุมชุน” และมััญชุชุาดา เดชาคนีีวงศ์์นักสัังคมวิิทยา ศููนย์ออ์กแบบและ พััฒนาเมือง ื ถึึงการดำำเนิินงานชุุดโครงการฯ ผ่านโครง ่การย่อย “ ่มหาลััยในย่าน” แ ่ละ “ศิิลป์์ในซอย” ซึ่่�งชี้้�ให้้เห็็นถึึงความเชื่่�อมโยงและส่่ งเสริิมซึ่่�งกัันและกััน เพื่่�อให้้ผู้้ � เข้้าข้้ร่่ วม กิิจกรรมได้้รั ับองค์ควา์มรู้้ � และขยายผลสู่่ก ารปฏิิบััติิ ที่่�สร้้างความเปลี่่�ยนแปลงจริิงใน พื้้�นที่่� อัันเห็็นได้้จาด้้กผลลััพธ์์ การร่่ วมกัันพััฒนาพื้้�นที่่�รกร้้างสู่่พื้้ �นที่่� “สวนสานธารณะ” ซึ่่�งแม้้ไม่่ ได้้เป็็ นผลงานชิ้้นใ �หญ่่ แต่่ เป็็ นผลงานยุทุธศาสตร์ที่์ทำ่�ำ ให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงและ ส่่ งผลกระทบให้้เกิิดการขยายผลการพััฒนาต่อๆ ไป ่อีีกทั้้งเ�ป็็ นตััวแบบที่่�สร้้างรากฐาน ให้้เกิิดการพััฒนาที่ยั่่ ่�ง�ยืืน สร้้างฐานใ ร้้ห้้กั ับทรััพยากรมนุุษย์แ์ละพื้้�นที่ย่่�าน ส่ร้้างเคร้้ รืือข่าย่ทาง สัังคมที่ส่่�งเส่ริมกิารดำำเนิินงานซึ่่�งกัันและกััน และสร้้างแพร้้ลตฟอร์ม์ความรู้้ย่�าน เ่หมาะแก่่ การทำซ้ำำ ำ และขยายผลในพื้้�นที่อื่่� ่�นๆ ตลอดจนเป็็ นตััวแบบหนึ่่�งที่ส่่�งเส่ริมิให้้เกิิดการพััฒนา บนฐานความรู้้ � สู่่ก ารขัับเคลื่่�อนเมืองแห่ืง่การเรีียนรู้้ � อย่างเ่ ป็็ นองคาพยพและยั่่ง�ยืืน

45 มองภาพ Learning City ในบริิบทการพััฒนาเมืองื อย่างไร ่ อดิศัิกดิ์์ ั � กัันทะเมืองื ลี้้� - ในปีีแรกมองเป็็นภาพกว้้างว่่า เมืืองแบบไหน ที่่�สร้้างหรืือเปิิดโอกาสให้้คนที่่�อยู่่ในเมืืองสามารถมีีโอกาส ทางการเรีียนรู้้ หรืือมีีโอกาสได้้ศึึกษาเรีียนรู้้อย่่างที่่�เขาตั้้�งใจ แต่ว่่าก่่อนเริ่่ม�โครงการวิิจัยกัั ับทางบพท.และอว. เราทำำโครงการที่ ่� เกี่ยวข้ ่� ้อง คืือโครงการผัังแม่่บทจุุฬาศตวรรษที่่� 2 เป็็นการวางผััง พื้้�นที่่�การศึึกษา ดัังนั้้�นก็จ็ะไปแตะเรื่่�องของการเรีียนรู้้ถ้้าพูดถึูึง เรื่่�องของการเรีียนรู้้ คนก็็จะนึึกถึึงสถาบัันแบบมหาวิิทยาลัยั หรืือโรงเรีียน เราก็็ไปรีีเสิิร์์ชเรื่่�องของ Future of Learning กัับ Future of Learning Space มีีการคาดการณ์์องคาพยพของ การเรีียนรู้้ที่่�เปลี่ย ่� นไปในศตวรรษที่่� 21 หรืือ 22 กัับหน้้าตาของ พื้้�นที่่�แบบไหนที่ ่� จะเอื้้�อให้้เกิิดการเรีียนรู้้ ไม่่ใช่่แค่่การศึึกษา เท่่านั้้�น เรามองมากไปกว่่าพื้้�นที่ที่ ่� ่�เป็็นห้้องเรีียนแบบเดิิม แล้้วในฐานะที่่�เป็็นนัักผัังเมืือง เมืืองจะต้้องเตรีียมสิ่่�งอำำนวย ความสะดวกในเชิิงสเปซหรืือระบบนิิเวศของเมืืองยัังไงได้บ้้ ้าง ทีีนี้้� มาดููเรื่่�อง Learning City มีีตััวชี้้�วััดที่่�เป็็นกรอบใหญ่่ๆ ที่ทุ ่� ุกโครงการใน Learning City Session พูดถึูึง คืือตััวชี้้วั�ดัเมืือง แห่่งการเรีียนรู้้ของยููเนสโก เราก็็เกิิดคำำถามว่่ามีีตััวชี้้�วััดหลาก หลายมาก ไม่่ใช่่แค่่เรื่่�องเฉพาะเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้มัันมีีกรอบ แนวคิิดเชิิงทฤษฎีีระดัับโลก แต่่ไม่่ค่่อยฟิิตกัับเมืืองไทยซัักเท่่า ไหร่่ ก็็เกิดคำิ ำถามย่่อยว่่า ถ้้าโจทย์์ไหนที่ ่�ขึ้้�นแท่่นว่่าเป็็นเมืือง แห่่งการเรีียนรู้้จริิงหรืือเปล่่าที่จ ่� ะต้้องสอดคล้้องกัับคุณลัุักษณะ สามประการของยููเนสโก แต่่เราคิิดในใจว่่าไม่่น่่าจะเป็็นอย่่าง นั้้�น เพราะในเมืืองไทยบริิบทแตกต่่างมากๆ พอเจาะลึึกข้้อมููลดูู ประการแรก เมืืองหลายๆ เมืืองที่ถู ่� ูกหยิิบยกในยููเนสโกก็็ไม่่ได้้ เป็็นเมืืองในภาพฝัันแรกของเราว่่าเมืืองเหล่่านี้้�เป็็นเมืืองแห่่ง การเรีียนรู้้ดัังนั้้�นก็็เลยเป็็นโจทย์์ว่่าความจริิงแล้้วตััวชี้้�วััดเหล่่า นี้้�สามารถวัดัหรืือประเมิินอย่่างนั้้�นได้จริ้ ิงๆ หรืือเปล่่า พอเราไป ทำำความเข้้าใจยููเนสโกก็็เข้้าใจมากขึ้้�นว่่าตััวชี้้วั�ดมีี ัเพื่่�อประกอบ การตััดสิินใจว่่าเมืืองเหล่่านี้้�ควรจะต้้องขัับเคลื่่�อนนโยบายทำำ ให้้ เกิดิการสร้้างองคาพยพของตััวเมืืองเองให้้เป็็นตััวเมืืองที่ส่ ่� ่งเสริมิ การเรีียนรู้้ ไม่่ใช่่ตััวชี้้วั�ดที่ั ่�ออกมาในรููปแบบของตััวเลขมากน้้อย มัันเป็็นแค่่การประเมิินความพร้้อม ยกตััวอย่่างเซสชัันนึึงที่่�ผมทำำ เราพบว่่า ความรู้้มาจากตััวข้้อมููล ถ้้าไม่มีีข้่ ้อมููลแสดงว่่าไม่่มีี ความรู้้พอมาแตะแค่่ตััวชี้้วั�ดั เราจะพบว่่า 100% ตััวชี้้วั�ดที่ั ่�ระดัับ ท้้องถิ่่�นไม่่ถึึงครึ่่�งที่่�หน่่วยงานเขามีีอยู่่ อีีกเกิินครึ่่�งเป็็นข้้อมููลที่ ่� ไม่ถูู่กเปิดิเผย แสดงว่่าถ้้าประเมิินอย่่างนี้้�ประเทศไทยค่่อนข้้าง ยากแล้ว้มัันไม่่ใช่่ว่่าเรามีีศัักยภาพแค่่ไหน แต่่เราไม่่สามารถ ประเมิินได้้เพราะเราไม่่มีีข้้อมููล อัันนี้้�ก็็เป็็นโจทย์์หนึ่่�งว่่ามัันมีี มิติิอื่่ิ�นๆ ในการตีีความเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ที่่�หลากหลาย ดัังนั้้�น จึึงเป็็นกรอบในการชี้้�วััดว่่า ถ้้าเราจะสร้้างองคาพยพหรืือมอง โจทย์์ของการพััฒนาเมืืองที่่�เป็็นเมืืองที่ ่� ส่่งเสริิมการเรีียนรู้้ เราจะออกแบบตััวชี้้�วััดหรืือการประเมิินศัักยภาพตรงนี้้�ยัังไง แต่่ในอีีกด้้านหนึ่่�ง เราก็พ็บว่่า อาจต้้องดููบริิบทของตััวชี้้�วััดให้้ ฟิิตกัับบริิบทของพื้้�นที่ ่� ด้้วย ซึ่่�งตอนแรกเรามองโต้้งๆ ว่่า เชีียงใหม่มีี่แค่่ไหน กรุุงเทพฯ มีีแค่่ไหน ถ้้าจะประเมิินอย่่างนั้้�น ผมว่่าค่่อนข้้างไม่่แฟร์์ แล้้วก็็ไม่่สามารถบอกอะไรได้้ จากการทำำกระบวนการ เมืืองจะเอื้้�อให้้เกิดิการเรีียนรู้้หรืือ ทำำ ให้ผู้้้คนที่่�อยู่่ในเมืืองเกิิดการเรีียนรู้้ได้ยั้ังไง ก็็พบว่่า ต้้องมีี 3 อย่่าง หนึ่่�งคืือเครืือข่่าย หรืือมีีการสร้้างเครืือข่่าย ไม่่ใช่่แค่่สร้้าง องค์์ความรู้้นะ แต่่องค์์ความรู้้นั้้�นจะต้้องนำำ ไปสู่่การพััฒนาเมืือง หรืือทำคุำณุภาพชีีวิิตของคนที่่�อยู่่ในเมืืองนั้้�นดีีขึ้้�น แต่่การพััฒนา ในระดัับเมืือง อย่่าง UddC ทำำ แม้ว่้่าจะไม่่ได้ทำ้ ำเรื่่�อง Learning นะครัับ ก็็ไม่่สามารถทำำคนเดีียวได้้ ยิ่่�งถ้้าเป็็น Learning City เกี่ ่� ยวข้้องกัับตััวชุุมชน การสร้้างเครืือข่่ายสำำคััญ สองคืือ พาร์ต์เนอร์จ์ะมาเจอกัันไม่่ได้ถ้้้าขาดแพลตฟอร์ม์ ทั้้�งแพลตฟอร์ม์ ในเชิิงกายภาพและในเชิิง non-physical เช่่น เว็็บไซต์์ บอดี้้� หรืือสเปซกิจิกรรม สุดทุ้้ายคืือเราต้้องขยายผลในการที่จ ่� ะผลััก ดัันกรอบความคิิดเรื่่�องนี้้�จากตััวโหนดหลัักๆ ที่ทำ ่� ำ เช่่นเป็็น actor เป็็น activist ไปสู่่เด็็ก คนรุ่่นใหม่่ คนแก่ที่่�อยู่่ในชุุมชน หรืือใครก็็ตามที่่�อยู่่ในพื้้�นที่่� เพราะเราเชื่่�อว่่า ในชุุมชนหรืือใน พื้้�นที่่�เมืืองที่่�เป็็นพื้้�นที่่�ของการใช้ชีี้วิิตมัันมีีองค์์ความรู้้อยู่่ แต่ว่่า องค์์ความรู้้นั้้�นเป็็นความรู้้ที่่�อยู่่ในหัวัสมองของคน ไม่่ได้้ออกมา ดัังนั้้�นเราคิดว่ิ ่า สามองค์์ประกอบนี้้จ�ะต้้องดำำ เนิินการ ซึ่่�งในปีที่ ่� หนึ่่�งเราทำำกรุุงเทพฯ กัับนครสวรรค์์ ประเมิินว่่าในเมืืองมีี ศัักยภาพแค่่ไหน ผลคืือ กรุุงเทพฯ รองจากปทุมวัุัน บางรััก ย่่านที่ ่� เราเรีียกว่่ามีีสิินทรััพย์์ มีีบอดี้้�ของเมืืองที่ ่� พร้้อมขัับเคลื่่�อน รองลงมาก็็คืือกะดีีจีีน-คลองสาน อาจจะไม่่ได้้เป็็น Learning Facility สมััยใหม่่ แต่่เป็็นเรื่่�องของมรดกวััฒนธรรมการถ่่าย ทอดภููมิิปััญญาที่มีี่� อยู่่ เราก็็เลยเลืือกพื้้�นที่่�กะดีีจีีน-คลองสาน มาทำำเป็็นพื้้�นที่ ่� นำำร่่องในปีีที่่�สอง “มหาลััยในย่าน” ่ส่่ งเสริิมพััฒนาทักัษะการเรีียนรู้้ �สัังคม และเศรษฐกิิจอย่างไร ่ อดิศัิกดิ์์ ั � - กิจิกรรมนี้้�เชื่่�อว่่าความรู้้อยู่่ทุุกหนทุุกแห่่ง ไม่่ได้้หมาย ความว่่ามหาวิิทยาลััยเป็็นพื้้�นที่่�ในการบ่่มเพาะหรืือกุมุความรู้้ ทั้้�งหมด เราก็็เลยเปิดิกระบวนการให้้เกิดพื้้ ิ �นที่ที่ ่� ่�เป็็นแพลตฟอร์ม์ “มหาลััยในย่่าน” ขัับเคลื่่�อนจากฐานข้้อมููลชุุมชน ผนวกไปกัับ การพััฒนาพื้้�นที่ ่� ย่่านกะดีีจีีน-คลองสาน ชวนเด็็กๆ นิิสิิต

46 ชาวย่่านที่นิ ่� ิสิิตอยากให้้เอากระบวนการที่่�อยู่่ในมหาวิิทยาลัยั ไปอยู่่ในชุุมชน ก็็เกิิดการแลกเปลี่ ่� ยนระหว่่างเด็็กๆ ที่่�เป็็น นิิสิิตอยู่่แล้้วที่่�ไปสอนชาวบ้้าน กลัับกัันชาวบ้้านก็็ทำำหน้้าที่ ่� เป็็นครููด้้วย สอนแล้้วมีีการแลกเปลี่ ่� ยน เราคิิดว่่าบรรยากาศ แบบนั้้�น เป็็นตััวสะท้้อนของเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้จริิงๆ และ เป็็นตััวบอกด้้วยว่่าชุุมชนต้้องการเรีียนรู้้อะไร เขาเองก็็เป็็น คนบอกว่่าเขามีีความรู้้อะไรที่่�สามารถสอนคนอื่่�นได้้ องค์์ความรู้้ นั้้�นอยู่่ที่่�ใครบ้้าง ก็็พััฒนาออกมาเป็็น 2 องค์์ความรู้้หรืือหลัักสูตูร ที่ ่� คิิดว่่าชุุมชนที่่�อยู่่ในพื้้�นที่ ่� ต้้องการ คืือ หลัักสูตูรการจัดัการ มรดกวััฒนธรรม เพราะว่่าเป็็นย่่านที่มีี่� ความหลากหลายมาก มีีพุุทธ คริิสต์์ อิิสลาม อยู่่ด้้วยกัันแบบดีีมากๆ มีีเทศกาลที่ ่� สามารถผสมข้้ามศาสนา ความเชื่่�อ กัับเรื่่�องของกลุ่่มคนที่่�อยู่่ เดิิมกัับคนที่่�เข้้าไปใหม่่ การพััฒนารถไฟฟ้้า คนมาเช่่าพื้้�นที่่� ฉะนั้้�น องค์์ความรู้้เรื่่�องการจัดัการมรดกวััฒนธรรม การถ่่ายทอด จากคนรุ่่นใหม่่ เป็็นสิ่่�งที่่�ชาวย่่านกะดีีจีีน-คลองสานต้้องการ และ ความจริิงแล้ว้ย่่านที่่�อยู่่โดยรอบก็มีี็เหมืือนกััน การทำำครั้้�งนี้้ก็�็เลย เปิดิให้ย่้่านละแวกเข้้ามาเรีียนรู้้และแลกเปลี่ย ่� นกััน เช่่น ย่่าน ตลาดน้้อย บางลำพูำู ซึ่่�งแต่่ละพื้้�นที่่�เขามีีเสน่่ห์์เหมืือนกััน องค์์ความรู้้ที่่�สองคืือ การพััฒนาพื้้�นที่ ่� ว่่าง พื้้�นที่่�สาธารณะ เพราะพื้้�นที่ต ่� รงกะดีีจีีน-คลองสานเป็็นพื้้�นที่ที่ ่� ่�ได้รั้ับอิิทธิพิลจาก การพััฒนาเมืืองค่่อนข้้างมาก มีีโครงการไอคอนสยาม แนวรถ ไฟฟ้้าสายสีีทอง ดัังนั้้�นการเปลี่ย ่� นแปลงพื้้�นที่่� แม้ว่้่าเกิดขึ้้ ิ �นตาม แนวถนนสายหลััก แต่พื้้่ �นที่ด้ ่� ้านในที่่�สาธารณููปโภคของเมืืองยััง ไม่ทั่่�วถึึง ก็็กลายเป็็นว่่าเขาก็็มีีความอยากพััฒนาพื้้�นที่่�ภายใน ของตััวเอง และมีีหลายภาคส่ว่นที่ทำ ่� ร่ำวมกั่ ัน เช่่น การพััฒนาสวน สาธารณะ พื้้�นที่่�ลานวัดั ลานในชุมุชน ซอยที่่�ชาวบ้้านใช้้เป็็นพื้้�น ที่ ่� ร่่วมกััน ก็็มาทำำความสะอาด วาดภาพบนกำำแพง ใช้้ศิิลปะ เราก็คิ็ดว่ิ ่า สองหลัักสูตูรนี้้�เป็็นตััวอย่่างของการเปลี่ย ่� นจาก การมองบริิบทของความรู้้หรืือการจัดัการความรู้้ที่่�เป็็นหน้้าที่่�ของ สถาบัันการศึึกษามาเป็็นในระดัับของความเป็็นย่่านหรืือเมืือง กระบวนการพััฒนาพื้้�นที่ว่่� ่ างเกิิดขึ้้�นเป็็ นรููปธรรมที่่�คนใน ย่านไ ่ด้้ใช้้ประโย ช้้ชน์์ อดิศัิกดิ์์ ั � - ที่ผ่ ่� ่านมาเราทำำงานอิิงกัับพื้้�นที่สิ ่� ิบปีี ก็็เกิดิการพััฒนา หรืือการเปลี่ย ่� นผ่่าน เช่่น การเพิ่่�มพื้้�นที่ ่�สีีเขีียวตามนโยบาย ผู้้บริิหารกทม. ก็็ได้พื้้้ �นที่ว่ ่� ่างที่่�เอกชนมอบให้้กทม. เดิมิเป็็นที่ทิ้้่� �งร้้าง ที่ ่�ทิ้้�งขยะบ้้าง เราก็็เอากระบวนการหรืือองค์์ความรู้้ในการพััฒนา พื้้�นที่ม ่� าเทสต์์ในพื้้�นที่จริ ่� ิงที่ตั้้่� �งชื่่�อว่่า “สวนสานธารณะ” ตั้้�งแต่่ การปรัับปรุุงพื้้�นที่จริ ่� ิงๆ การตััดแต่่งต้้นไม้้ การปลููกผััก พื้้�นที่่�ขยะ ก็็ถอดออกมาเป็็นโมดููลเล็็กๆ จัับมืือกัับพาร์ต์เนอร์์คืือศููนย์์ นวััตกรรมเพื่่�อพััฒนาการออกแบบ มหาวิิทยาลัยศรีี ั ปทุุม ในเรื่่�องการจัดัการคัดัแยกขยะ เช่่น ขยะไหนที่่�ควรทิ้้�ง ขยะไหน ที่รีี่� ไซเคิิลได้้ ดัังนั้้�น ตััวหลัักสูตูรการจัดัการพื้้�นที่่�สาธารณะ นอกจาก ถููกผลัักออกไปจากตััวห้้องเรีียนที่่�เป็็นมหาวิิทยาลัยัไปสู่่ชุมุชน ยัังผลัักจากตััวกระดาษที่่�เป็็นหลัักสููตรไปสู่่การปฏิิบััติิจริิง ผมคิิดว่่าเป็็นความสำำเร็็จประมาณนึึงของตััวโครงการ

47 กระบวนการทำำ “มหาลััยในย่าน” เ ่ชื่่�อมโยงควบคู่่กั ับ นวััตกรรมการเรีียนรู้้ � “ศิิลป์์ในซอย” ธนพร โอวาทวรวรััญญู -ูจากหลัักสูตูรปรัับปรุุงพื้้�นที่่�สาธารณะ จากมหาลัยัในย่่าน อาจจะแค่่เราพูดู แสดงความคิดิเห็็น แต่ยั่ ัง ไม่่เกิิดการลงมืือทำำศิิลป์์ในซอยก็จ็ะเป็็นการปฏิิบััติิจริิง เช่่น การตััดต้้นไม้้ เรามีีเวิิร์์กช็็อปร่่วมมืือกัับสมาคมรุุกขกรให้ม้า เรีียนรู้้รุุกขกรรม คืือในพื้้�นที่่�อาจดููไม้้ใหญ่ร่มรื่่�น แต่จริ่ ิงๆ มัันมีี ต้้นไม้้ที่ ่�กิ่่�งเปราะ รากเน่่า มีีรายละเอีียดที่่�ไม่่สามารถอาศัยั ความร่่มรื่่�นอย่่างเดีียวเก็็บรัักษาไว้้ ก็็มีีรุุกขกรมาสอนว่่าต้้นไม้้ ไหนเก็็บได้้ไม่่ได้้บ้้าง ซึ่่�งในกระบวนการสอนก็็ตััดต้้นไม้้ไปด้วย้ ให้้เกิดิการเปลี่ย ่� นแปลงพื้้�นที่่� คืือในกระบวนการทำำ งานพััฒนา เมืือง มีีแนวคิิดการฟื้้�นเมืืองแบบยุุทธวิิธีี (Tactical Urbanism) คืือทำำยัังไงก็็ได้้ให้้เกิดิการเปลี่ ่� ยนแปลงพื้้�นที่ ่�ชั่่�วขณะ หรืือเป็็น แท็็กติิกอะไรบางอย่่างที่ทำ ่� ำ ให้้พื้้�นที่ ่�นี้้�น่่าอยู่่มากขึ้้�น เช่่น บางที่ ่� ระบายสีีเหลืืองให้้ดููเป็็นไฟ ที่ก็ ่� ็ดููสว่่างขึ้้�น ซึ่่�งการที่่�ชาวบ้้าน บอกว่่า พอคุยุแล้ว้ได้้อะไร มาทำำ อะไร เมื่่�อไหร่จ่ะเกิดิ เมื่่�อไหร่่ จะเปลี่ย ่� นแปลง ในมุมนัุักวิิจัยัเองก็ต้็้องเปลี่ย ่� นแปลงเหมืือนกััน ได้ม้ากได้น้้ ้อยก็ยั็ังดีีกว่่าไม่่ได้้ ทำซัำ ัก 2 ใน 10 ก็ยั็ังพอได้้นะ แล้้วอะไรที่ ่� จะนำำ ไปสู่่ 2 ใน 10 ที่่�เราพอจะทำำ ได้้ เราทำำศิิลป์์ ตัวชี้วัดที่เป็ นกรอบใหญ่ ๆ ที่ทุกโครงการใน Learning City Session พูดถึงเมือง แหงกา่รเรียนรู้ ของยูเนสโก มีตัวชี้วัดหลากหลายมาก มันมีกรอบแนวคิดเชิงทฤษฎี ระดับโลก แต่ ไม่ ค่ อยฟิ ตกับเมืองไทยซักเท่ าไหร่ เพราะในเมืองไทยบริบทแตกต่ างมากๆ อดิศัิ ักดิ์์� กัันทะเมืองื ลี้้� รองผู้้อํํ �านวยการ ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมือง (UddC) ื หััวหน้้าโครง หน้้การย่อยที่่ ่� 1 “มหาลััยในย่าน: ่ โครงการขัับเคลื่่�อนการเรีียนรู้้ � ฐานชุมชุน”

48 ในซอยทุุกปีี ค่่อนข้้างเป็็นรููปแบบอีีเวนต์ที่์จั ่� ดัให้้คนมา appreciate มรดกวััฒนธรรม งานไฟส่่องย่่าน ถนนคนเดิิน ซึ่่�งเศรษฐกิจิ เกิิดขึ้้�นแค่่ ณ ชั่่�วขณะหนึ่่�ง แต่่คนเริ่่�มเข้้ามารู้้จัักพื้้�นที่่� รู้้จััก มรดกวััฒนธรรมที่มีี่� อยู่่ในกะดีีจีีน-คลองสาน แต่ว่่า แล้ว้เราเหลืือ อะไรไว้้ให้้ชุุมชนหรืือเปล่่า ก็็แทบไม่่เหลืือเลย โจทย์์ต่่อไปคืือ เราทำำยัังไงให้้เขาได้้อะไรกลัับมา เลยนำำ ไปสู่่กิิจกรรมย่่อยใน ตััวศิิลป์์ในซอย ซึ่่�งบางอัันกลายเป็็นว่่าเราก็็เหลืืออะไรทิ้้�งไว้้ อย่่างเช่่น การปรัับปรุุงพื้้�นที่่�เป็็นสวนสานธารณะ จากรกร้้าง เราทำำ ได้้ประมาณ 1 ใน 3 ของพื้้�นที่่�ให้้เป็็นพื้้�นที่นั่่่� �งเล่่นได้้ แล้ว้ ก็็ใช้กิ้จิกรรมศิิลป์์ในซอยเข้้ามาคุยกัุันว่่าคนจะมารู้้จัักพื้้�นที่นี้้่� �ได้้ ยัังไง หรืือคุยกัุันว่่าน่่าจะมีีแหล่่งสปอตไลต์์ให้้เกิิดขึ้้�นในการใช้้ พื้้�นที่่� ซึ่่�งในพื้้�นที่มีีกำ่� ำแพงอยู่่ด้้านนึึง เลยมีีเวิิร์์กช็็อปคุยกัุับเด็็กๆ ในย่่าน คนในย่่าน ว่่าเราจะเพนต์กำ์ ำแพงยัังไงได้บ้้ ้าง ให้ทุุ้กคน มาช่่วยกัันร่่างก่่อน แล้้วมาช่่วยกัันเพนต์์ ให้้ศิิลปิินมาจบงาน ก็็ทำำ ให้้เกิดิการเปลี่ ่� ยนแปลงในระดัับพื้้�นที่ ่� ประเมิินการทำำงานพััฒนาเมืองในบ ืริิบทเชิิงพื้้�นที่่�อย่างไร ่ อดิศัิ ักดิ์์� - คืือย่่านกะดีีจีีน-คลองสานยัังเป็็นพื้้�นที่ทำ ่� ำงานอยู่่ เพราะมีีศัักยภาพมาก เราไม่่ได้ม้ องตััวโครงการเป็็นที่ ่�ตั้้�ง เราเอาพื้้�นที่่�และบริิบทในพื้้�นที่่�เป็็นที่ตั้้่� �ง ดัังนั้้�น ไม่่ว่่าโครงการ Learning City จบแล้ว้หรืือโครงการใหม่่เข้้ามา เราคิดว่ิ ่าเป็็น การสานต่่อการทำำงานในเชิิงพื้้�นที่่� กัับภาคีีเครืือข่่ายที่่�เราขยาย ผลเป็็นแพลตฟอร์์มเติิมเต็็มหรืือต่่อยอดการทำำ งานในพื้้�นที่่� เราก็็ประเมิินผลตลอดหลัังจากทำมำาห้้าปีีสิิบปีี การทำำงานเชิิง พื้้�นที่ ่�มีีข้้อดีีหลากหลาย แต่่สิ่่�งที่่�เราต้้องคิิดต่่อไปก็็คืือ เราจะ ถอดตััวเองออกจากพื้้�นที่่�ได้ยั้ังไง ในขณะที่่�เขาสามารถยืืนระยะ และทำต่ำ ่อไปได้้ จากที่่�เราทำำแบบเป็็นคนบริิหารจัดัการ ปีที่่�สาม ที่ ่� สี่่�เราเป็็นพี่่�เลี้้�ยง ดููเขาทำำดููเขาจััด อย่่างเราทำำศิิลป์์ในซอย ปีนี้้�เป็็นปีที่่� 7 ปีีแรกเราจัดัให้้หมดเลย ชวนชาวบ้้านมามีีส่ว่นร่วม่ หลัังจากนั้้�นก็็ชาวบ้้านทำำครึ่่�ง เราทำำครึ่่�ง ปีีหลัังๆ เราต้้องมีีโครงการอื่่�น แต่่ชาวบ้้านอยากจัดั ชาวบ้้านบอกทำำเองละ มาช่่วยดููก็็พอ เราคิิด ว่่าตรงนี้้�เป็็นการส่่งผ่่านองค์์ความรู้้ผ่่านการทำำจริิง แต่่ก็็ ต้้องใช้้เวลา คิดว่ิ ่าเป็็นอีีกหนึ่่�งบทเรีียนสำำหรัับคนทำำงานในเชิิง พื้้�นที่่� เพราะว่่าพอเราทำำงานสั้้�นไปเขาจะช้ำำ� แต่ถ้่ ้าเราทำำงานยาว ความผููกพัันเกิดขึ้้ ิ �น แล้้วเขาจะคิิดว่่าเราเป็็นส่่วนหนึ่่�งของเขา ถ้้าเราไม่่เข้้าไปหรืือไม่่ติิดตาม ทิ้้�งระยะห่่าง ก็็จะกลายเป็็นว่่า ทำำไมถึึงไม่ม่า ดัังนั้้�น ไม่่ใช่่ UddC ต้้องยึดติึดกัิ ับกะดีีจีีน-คลองสาน ตลอดไป จะทำยัำ ังไงให้้เราสามารถขยายผล โมเดลอย่่างนี้้� เปิดิโอกาสให้้ภาคีีรุ่่นใหม่่เข้้ามาทำำงานในพื้้�นที่่� หรืือทำำ ให้้คนใน พื้้�นที่่�เอง ไม่่ว่่าจะเป็็นปราชญ์ชุ์ุมชน เด็็กรุ่่นใหม่่ สามารถรััน ตรงนี้้�ต่่อไปได้้ ธนพร - จริิงๆ แล้้วเราเองเป็็นคนนอก เราออกได้้ หรืือคนใน ชุมุชนก็ย้็้ายบ้้านบ้้าง ไม่่อยากเป็็นกรรมการชุมุชน ไม่่อยากทำำ แล้้ว แต่่อย่่างสำำนัักงานเขตเอง ที่่�เป็็นหน่วย่งานรัับผิดิชอบ โดยตรงในระดัับเขตและย่่าน มีีบทบาทค่่อนข้้างสููง ฉะนั้้�น ในกระบวนการเรีียนรู้้นี้้� พยายามถอดให้ทั้้้�งเขตเองหรืือชุมุชนเอง เห็็นว่่า การพััฒนาพื้้�นที่่� ทุุกคนสามารถเข้้ามาพััฒนาหรืือให้้

49 หลักสูตรปรับปรุงพื้นที่สาธารณะจาก ‘มหาลัยในย่ าน’ อาจจะแค่ เราพูดแสดงความคิดเห็น แต่ ยังไม่ เกิดการลงมือทำ ‘ศิลป์ในซอย’ ก็จะเป็ นการปฏิบัติจริง ธนพร โอวาทวรวรััญญูู ผู้้ช่�วย่ผู้้อํํ �านวยการ ศููนย์ออ์กแบบและพััฒนาเมือง ื หััวหน้้าโครง หน้้การย่อยที่่ ่� 2 “ศิิลป์์ในซอย: แสง-สีี-ศิิลป์์ เชื่่�อมย่าน ่ เชื่่�อมการเรีียนรู้้ � เชื่่�อมเศรษฐกิิจชุมชุน” ความเห็็น สามารถช่วยกั่ ันทำำ ได้้ เขตก็็เริ่่�มมองเห็็นมากขึ้้�น มีีการพูดคุูยกัุันว่่าจะทำำ โครงการเหล่่านี้้ยั�ังไงให้้สม่ำ ำ� เสมอมากขึ้้�น เขตจะบรรจุุกิิจกรรมเหล่่านี้้�ให้้เกิิดขึ้้�นทุุกปีีหรืือทุุกเดืือนมั้้�ย ถ้้ามีีกลไกนี้้�เข้้ามา เขตจะเป็็นคนที่ ่� ทำำ ให้้กระบวนการนี้้�ยั่่�งยืืน ได้้มากกว่่าคนอื่่�น อย่่างชุุมชนเองทำำ งานพััฒนาชุุมชนใกล้้ชิิด กัับเขต ค่่อนข้้างเข้้าใจเขตว่่าจะสามารถบาลานซ์กั์ ันยัังไง ซึ่่�ง ค่่อนข้้างแตกต่่างกัับชุมุชนเมืืองซึ่่�งเราไม่่เคยทำำงานร่วมกั่ ับเขต เราเลย ก็จ็ะรู้้สึึกว่่าเราเป็็นคู่่ขัดัแย้้งได้้ในทุุกเมื่่�อที่่�เขาจะต้้องการ พััฒนาอะไรก็ต็าม แต่่ในกะดีีจีีน-คลองสานเองไม่่ใช่่ เขาค่่อนข้้าง คุุยกััน พััฒนาร่่วมกััน ฝ่่ายพััฒนาชุุมชนของสำำนัักงานเขตเอง ก็็เปิดิให้้กลุ่่มในชุมุชนหรืือประธานชุมุชนส่่งข้้อเสนอว่่าปีนี้้�อยาก ทำำ อะไร อยากมีีกิจิกรรมอะไรบ้้าง ชุมุชนก็็เริ่่ม�แอ็็กทิิฟ อยากทำำ โน่่นนี่่� เขาก็็มีีโทรมาหา UddC บ้้างว่่าเขีียนยัังไง ช่วย่หน่่อย ก็็เหมืือนเป็็นพี่่�เลี้้�ยง จริิงๆ โจทย์์สำำคััญที่่�เป็็นยุุทธศาสตร์์ว่่า อยากสร้้างพลเมืืองที่่�เป็็นจิติอาสา เราถอดบทเรีียนที่่�กะดีีจีีนคลองสานคืือขาดคนรุ่่นเด็็ก เป็็นช่่องว่่างขนาดใหญ่่ อย่่างองค์์กร เรา เราก็็เป็็นรุ่่นเด็็กประมาณนึึง แล้้วเราจะไปคุุย ส่่วนมาก คนที่่�แอ็็กทิฟิอยู่่จะเป็็นผู้้สููงอายุุหรืือมีีอายุุนิิดนึึง เขาก็็จะทำำ ได้้ ประมาณหนึ่่�ง เครื่่�องมือืของโครงการเมืองแห่ืง่การเรีียนรู้้ � ไปเปิิ ดเผย ให้้คนห้้ทำำ งานในพื้้�นที่่�เข้้าใจควา ข้้มหลากหลาย คุุณค่า่ของ ความสััมพัันธ์์ ในสัังคมได้้ ธนพร - โจทย์์เมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ แค่่นิิยามความเป็็นเมืือง กรุุงเทพฯ คืืออะไร เพราะกรุุงเทพฯ คืือมหานคร มัันค่่อนข้้าง ใหญ่ม่าก พอเราพยายามตีีกรอบลงมา พื้้�นที่่�แค่่ไหนนิยิามความ เป็็นเมืืองได้้ ก็็ลดรููปลงมาเหลืือคำว่ำ ่า ย่่าน ซึ่่�งเป็็นพื้้�นที่่�ของเขต สองเขตคืือเขตธนบุรีีกัุับเขตคลองสาน แต่่ในเขตอาจทำำ ได้้เป็็น พื้้�นที่่�บางชุมุชน ซึ่่�งพอเราเข้้าไป คิดว่ิ ่า ในเมืืองใหญ่่ เราจะเอา เวลามาเป็็นจิิตอาสา ทำำงานช่่วยพััฒนาชุุมชน ซึ่่�งสุุดท้้ายแล้้ว ทุุกคนมาช่วยกั่ ันทำำมัันไม่่เกิดิผลอะไรเลย ผลคืือเติมิเต็มจิ็ติใจ ชั้้�นเป็็นคนดีีชั้้�นมาช่่วยทำำกิจิกรรม คืือมัันอาจจะเกิดิผล ณ ชั่่ว�ขณะหนึ่่�ง แต่ก็่ ็อาจเป็็นผลที่ยั ่� ังไม่่เพีียงพอต่่อความต้้องการ ของคนในพื้้�นที่่�หรืือคนที่่�เข้้าไปช่วยทำ่ ำงานจริิงๆ พอเรามาทำำ เฟสสองของ Learning City พััฒนาสวนสานธารณะไปหนึ่่�งใน สาม ที่่�เห็็นผลชัดคืั ือ เมื่่�อมีีผลลัพธ์ั ์เป็็นรููปธรรม คนรู้้สึึกจัับต้้อง ได้้และใจฟููมากขึ้้�น แล้้วพื้้�นที่่�เกิิดการปรัับปรุุงและใช้้ได้้จริิง ทำำ ให้้คนเติิมเต็็มไปอีีกระดัับ มากกว่่าการพููดว่่าเราเป็็นคนดีี เรามาช่วยกั่ ันทำำ เราอนุรัุักษ์์มรดกวััฒนธรรม ซึ่่�งพอได้้จุุดตั้้�งต้้นนี้้� ทุุกคนเริ่่�มแอ็็กทิิฟ ชุุมชนเองก็็เมื่่�อไหร่่จะมาทำำกิิจกรรมอีีก เมื่่�อไหร่่จะพััฒนาอีีกสองส่่วนที่่�เหลืือ เขตเองที่่�เขาต้้องดููแล รัักษาเขตกัับสำำนัักสิ่่�งแวดล้้อม ก็็ต้้องออกแบบต่่อนะ หรืือ ต้้องไปหางบมาจากไหน ไม่ต้่ ้องรองบราชการ ซึ่่�งความหลากหลาย พวกนี้้�ทำำ ให้้เราเห็็นช่่องทางที่่�หลากหลาย ทุุกคนเริ่่�มปรัับ มายด์์เซ็็ตของการอยู่่ในชุุมชนแล้้วว่่า ไม่่ต้้องรอรััฐอย่่างเดีียว ก็็ได้้ เราทำำ เองได้้ เราทำวัำ ันนี้้� ได้้ใช้วั้ันนี้้� แต่ถ้่ ้าเรารอรััฐอีีกสองปีี อีีกสองปีีเราไม่่รู้้ว่่าจะได้้ใช้้หรืือเปล่่า อดิศัิกดิ์์ ั � - ในความแตกต่่างหลากหลาย มัันเห็็นเซนส์์ความเป็็น เจ้้าของร่่วมที่่�แตกต่่างกััน ถ้้าเราทำำ ในระดัับเมืือง มัันมีี Sense of the City โอเค จะต้้องพััฒนา แต่่เป็็นในเชิิงบ่่น ทางเท้้าก็ต้็้อง เปลี่ ่� ยนนะ แต่่ว่่าการยึึดโยงอยากให้้เห็็นความเปลี่ ่� ยนแปลงจะ ไม่ถึ่ ึงตรงนั้้�น แต่ทำ่ ำในระดัับเล็็กลงไปเช่่นในระดัับย่่าน เซนส์ต์รงนี้้� กลายเป็็น Sense of Place การเป็็นเจ้้าของตรงนี้้� เขารู้้สึึกว่่า ลงแรง ลงเงิิน สามารถทำำ ได้จริ้ ิง แต่ว่่าลัักษณะของย่่านกะดีีจีีนคลองสานค่่อนข้้างพิิเศษ ไม่่สามารถเอาไปบอกว่่าย่่านอื่่�นก็็ ทำำได้้นะ ไม่่ใช่ทำ่ ำได้้ 500 ย่่าน 50 เขต แต่ก็่ ็ไม่่ใช่ว่่าไม่มีี่ อย่่างที่่�เรา มาทำต่ำ ่อเช่่นพระโขนง-บางนา ก็มีี็เซนส์์ของคนที่่�อยู่่ในย่่านรู้้สึึก ว่่าเขาต้้องเป็็นตััวแทน บ้้านของเขาต้้องทำำ ให้้ดีีขึ้้�น ต้้องจัับมืือ กัับภาคเอกชน สำนัำ ักงานเขตก็็พร้้อม แสดงว่่าอย่่างน้้อยที่ ่� สุุด

50 เราเห็็นถึึงความแตกต่่างของระดัับในความเป็็นเจ้้าของ ถ้้าเราทำำ งานในระดัับ เมืือง เราเห็็นความเคลื่่�อนไหว แต่่การเปลี่ย ่� นแปลงที่จ ่� ะเกิดขึ้้ ิ �นยาก แต่ทำ่ ำงาน ในระดัับย่่าน เซนส์ต์รงนี้้ค่�่อนข้้างยึดติึดิ ใช้้เวลาในการทำค่ำ ่อนข้้างนาน ต้้องสร้้าง ความเชื่่�อใจให้้เกิิดขึ้้�น ถึึงจะทำำ ให้้เกิดิความเปลี่ ่� ยนแปลงจากคนที่่�อยู่่ในระดัับ ย่่าน ความเป็็นเจ้้าของเกิิดยาวนาน เอฟเฟกต์์สููงกว่่า อิิมแพกต์์สููงกว่่า ดัังนั้้�นพอมองย้้อนกลัับมาสองปีีที่ ่� ทำำคืือ ต้้องทำทั้้ ำ �งสองระดัับ ในระดัับเมืือง เพื่่�อเป็็นภาพรวม แต่่ว่่าในระดัับพื้้�นที่ ่� ที่ ่�มีีความแตกต่่างก็็ต้้องเข้้าไปลงราย ละเอีียดในพื้้�นที่่�และต้้องใช้้เวลานาน ท้้ายที่ ่� สุุดแล้้ว ทุุกการเปลี่ ่� ยนแปลง ทุุกความหลากหลาย การสร้้างความเป็็นเจ้้าของ ใช้้เวลา เราถึึงบอกผู้้ให้้ทุุน เหมืือนกัันว่่า เราทำำเรื่่�องเมืืองมานาน การเห็็นผลคืือครึ่่�งทศวรรษ ครึ่่�งคน ดัังนั้้�นการทำำ งบประมาณทุุน 1 ปีี กิิจกรรม 10 ครั้้�ง ไม่่สามารถเห็็นผลให้้เกิิด การเปลี่ย ่� นแปลงอย่่างนั้้�นได้้ โจทย์์ของการตีีความ output / outcome ที่่�โครงการ หรืือผู้้ให้้ทุุนต้้องการได้้รัับ ต้้องบาลานซ์์ตรงนี้้� ถ้้าอยากทำำระยะยาวก็ต้็้องเป็็น งบประมาณดำำ เนิินการระยะยาว แล้้ววััดผลตามเฟสจริิงๆ ปีีแรก งดคาดหวััง ไม่่ใช่ทุุ่กพื้้�นที่่�เราจะไปเจอไข่่แดง ลงไปปุ๊๊�บสามเดืือนแรกจุุดติิดเลย สำำนััก งานเขตโอเค ชาวบ้้านโอเค ทุุกคนโอเค ลงมืือทำำเลย ภายใน 5 เดืือนเห็็นผล มัันอาจจะมีี 1 โครงการที่่�เกิดขึ้้ ิ �น ถ้้าเราอยากสร้้างปรากฏการณ์์ เมืืองแห่่งการ เรีียนรู้้ กระบวนการพวกนี้้�ต้้องใช้้เวลา มััญชุชุาดา เดชาคนีีวงศ์์ - หลัังจากที่่�เราทำำงานมา นอกจากความแตกต่่าง หลากหลายที่่�เห็็น การพยายามสร้้าง Sense of Belonging ให้้กัับชุุมชน สิ่่�งหนึ่่�งที่ ่� พบคืือถ้้าการทำำ งานไม่่มีีองค์์กรที่ ่� จะเอาไปดำำ เนิินการต่่อได้้จริิง ก็็อาจจะไม่่สามารถเกิิดผลได้้ ซึ่่�งการทำำ โครงการนี้้�เห็็นเป็็นรููปธรรมหนึ่่�งคืือ กทม.ค่่อนข้้างให้้ความสำำคััญในการจัับประเด็็น Learning City ไปดำำ เนิินการ ต่่อผ่่านนโยบายกิิจกรรมประจำำเดืือนเช่่นเทศกาลบางกอกวิิทยา รู้้สึึกดีีใจ มากๆ อย่่างหนึ่่�งที่่�เขาเลืือกคลองสานเป็็นหนึ่่�งในพื้้�นที่ ่� นำำร่่อง อาจจะเพราะ เห็็นการทำำงานและความรู้้สึึกเป็็นเจ้้าของของทั้้�งชุุมชนหรืือภาคอื่่�นๆ ที่่�เข้้ามาร่่วมกัันทำำงาน ก็็คิิดว่่ากทม.ตั้้�งใจจะร่่วมขัับเคลื่่�อนการดำำ เนิินการ ต่่อ และอยากสนัับสนุุนให้้ชุุมชนสร้้างพลัังตััวเองได้้มากขึ้้�น ซึ่่�งถืือเป็็นการ ต่่อยอดโครงการที่ ่�ดีีมาก ถ้้ามีีพื้้�นที่ ่�อื่่�นๆ นำำ ไปเพิ่่�มหรืือสร้้างการตระหนัักรู้้ ในการพััฒนาย่่าน ปรัับเปลี่ย ่� นตามบริิบทของตััวเอง ก็็จะเป็็นเหมืือนการ สร้้างฐานความรู้้ทำำ ให้้แนวคิิดนี้้�กระจายขึ้้�น สามารถเกิิดขึ้้�นได้้จริิง เพราะผู้้มีี อำำนาจหรืือผู้้ที่่�สามารถนำำ ไปบัังคัับใช้้ลงมาเป็็นหนึ่่�งในผู้้เล่่นสำำคััญ ทััศนคติิในการทำำงานพััฒนาเมืองืก็ต้้็ องป ต้้รัับเปลี่่�ยนทุกฝุ่่ าย ธนพร - เมื่่�อก่่อนทััศนคติิของคนทำำงานชุุมชนคืือไม่่อยากยุ่่งกัับระบบราชการ รััฐยุ่่งยาก แต่่ถ้้าอยากขัับเคลื่่�อนให้้เกิิดการพััฒนาก็็เป็็นหน้้าที่่�ของรััฐแหละ ไม่่ใช่่ธุุระอะไรของเราจะไปบอกเขา แต่่ถ้้าเราไม่่บอกเขาในวัันนี้้� หรืือไม่่ พยายามไปเปลี่ ่� ยนมุุมมองเขา การดำำ เนิินงานในอนาคตก็็จะยาก จะไม่่ไป ข้้างหน้้า เราขัับเคลื่่�อนงานในกรุุงเทพฯ ค่่อนข้้างเยอะ ก็็พยายามบอกข้้าราช การหรืือผู้้บริิหารในทุุกๆ รุ่่นว่่า ต้้องใช้้ข้้อมููลนะคะ ในช่่วงสองสามปีที่ ่� ผ่่านมา ไม่่ว่่าผู้้บริิหารกทม.ชุุดเก่่าหรืือชุุดใหม่่ เห็็นได้้ชััดว่่าทุุกคนพยายามทำำงานบน