We เสียงหาดใหญ่ Citizens
รููปบริิเวณท่าหาดให ่ญ่่ ถ่ายจากฝั่่ ่ �งตะวัันออกของคลองอู่่ตะเภา เมื่่�อปีี 2505 ยัังคงร่่ องรอยของหาดทรายใหญ่่อัันเป็็ นที่ม่�าของคำว่ำ ่ า หาดใหญ่่(คุุณกนกวรรณ สุุวรรณวััฒนา เอื้้�อเฟื้้�อภาพถ่าย) ่
ภาพถ่าย่ นำ้้�ท่ว่มเมืืองหาดใหญ่อีี่กครั้้�ง ถ่ายจาก่ถนนหน้้าโ น้้รงหนัังในตััวเมืือง ขณะนั้้นภาพยน�ต์เ ์รื่่�องแม่ผััว ่นำำแสดงโดย ยอดชาย เมฆสุุวรรณ และสุุภััค ลิขิิตกุุล กำลัำ ังลงโรงฉายอยู่่ ในช่วงเ่ ดืือน มกราคม พ.ศ. 2518
ที่ม่� าภาพเก่า: ่ พิิพิิธภััณฑ์เ ์มืืองหาดใหญ่่และหอเกีียรติิยศ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่
23 ประเทศ ไทย ปะลิส ไทรบุรี กลันตัน สยาม ตรงกานัู สุมาตรา ชุมทาง หาดใหญ่ ยะลา ปัตตานี ปาดังเบซาร์ พัทลุง ตรัง ทุงสง่ ฉวาง สงขลา ตันหยงมัส เขาชุมทอง นครศรีธรรมราช สุราษฎร์ ธานี ชุมพร ประจวบคีรีขันธ์ ราชบุรี เพชรบุรี หัวหิน ปราณบุรี กุยบุรี ชะอํา บานโป ้ ่ ง นาสาร ไชยา หลังสวน ทาชนะ่ คีรีรัฐนิคม บางสะพานนอย้ มาเลเซีย สิงคโปร์ สุไหงโก-ลก กรุงเทพ
ประเทศ ไทย ปะลิส ไทรบุรี กลันตัน สยาม ตรงกานัู สุมาตรา
ชุมทาง หาดใหญ่ ยะลา ปัตตานี ปาดังเบซาร์ พัทลุง ตรัง ทุงสง่ ฉวาง สงขลา ตันหยงมัส เขาชุมทอง นครศรีธรรมราช สุราษฎร์ ธานี ชุมพร ประจวบคีรีขันธ์ ราชบุรี เพชรบุรี หัวหิน ปราณบุรี กุยบุรี ชะอํา บานโป ้ ่ ง นาสาร ไชยา หลังสวน ทาชนะ่ คีรีรัฐนิคม บางสะพานนอย้ มาเลเซีย สิงคโปร์ สุไหงโก-ลก กรุงเทพ
20 สิทธิศักดิ์ ตันมงคล จิณัชญ์ ดา วิทยาพันธ์ ประชา ปิ ยวรรณ ขอจิตเมตต์ ผศ.ดร. เธียรชัย พันธ์ คง สุภกร อักษรสว่ าง พ.อ.(พิเศษ) ธรรมรัตน์ บุญศรีรัตน์ บัญชร วิเชียรศรี ชัยวุฒิ บุญวิวัฒนาการ ศาสตราจารย์ ดร. วิชัย กาญจนสุวรรณ สมพล ชีววัฒนาพงศ์ สมพร เหมืองทอง ณภัทร วิทยาทันต์ พีรวรรณ พงษ์ ไพบูลย์ พิชัย จงไพรัตน์ วิทยา ลิ่ ม ก่ อเกียรติ เลิศวิทยาวิวัฒน์ จำ นงค์ ยิ้ มเจริญ เกรียงสงวน เอกพิทักษ์ ดำ รง โตมร อภิวันทนากร นฤมล อมรรัตน์ วิทยา พระอาจารย์ จีนธรรมมานุกร ปกรณ์ รุจิระวิไล ปิ ยาภรณ์ เลขะกุล เรวัฒน์ รักษ์ ทอง วรนล ฐิตินันทกร วรพงศ์ ราคลี องพจนกรโกศล เลิศเกียรติ วงศ์ โพธิพันธ์ ปุริมพรรษ์ กุลศิริพัสวี นครหาดใหญ่ ในอนาคตกำ ลังจะพลิกโฉมไปอีกแบบ ทั้งน่ าอยู่ น่ าเที่ยว และน่ าลงทุน ผ่ านภารกิจ เปลี่ยนคลองหลังบ้ านใหกลายเป็ นต ้ ้ นแบบการพัฒนาเมืองหาดใหญ่ และพื้นที่เรียนรู้ เมืองหาดใหญ่ ตามเกณฑ์ ของ UNESCO
21
Interview อาจารย์เ ์จี๊๊�ยบ - สิิทธิิศัักดิ์์� ตัันมงคล บอกว่่ าถ้้าไป ถ้้ถามคนรุ่่นใหม่ห่ รืือคนที่่�เพิ่่�งมาอยู่่ หาดใหญ่่ ใหม่ๆ ่ว่่ ารู้้� จััก ‘คลองเตย’ หรืือไม่่ บางคนอาจเข้้าใจ ข้้ว่่ านั่่น�คืือ ชื่่�อเขตเขตหนึ่่�งของกรุุงเทพมหานครด้้วยซ้ำำ รด้้ “ถ้้าไ ถ้้ม่่ ใช่คน่ ดั้้งเ�ดิมิ น้้อยคนนะคน้้รัับที่่�จะจดจำชื่ำ ่�อคลอง ซึ่่�งความที่มั่� ันเป็็ นคลองระบายน้ำำเสีีย และหลายพื้้�นที่ก็่�ถู็ูกก่อ่ ปููนปิิ ดครอบคลอง แม้้คนหาดใหญ่ ม้้ ่ จะขัับรถผ่าน่ทุุกวััน หลายคนก็็แทบไม่่ ได้้จดด้้จำด้้ำ วยซ้ำำ ด้้ว่่ ามัันคืือคลอง” อาจารย์เ ์จี๊๊�ยบ สถาปนิิกจากกลุ่่ม Songkhla Urban Lab ผู้้ดำ�รำงตำำแหน่งป่ระธานมููลนิธิิทัักษิิณคดีี กล่าว่ ภารกิิจเปลี่่�ยนคลองหลัังบ้้าน ให้ ้ กลายเป็็นต้้นแบบ การพััฒนาเมืืองหาดใหญ่่ สนทนากัับ สิิทธิิศัักดิ์์� ตัันมงคล สถาปนิิกแห่่ง Songkhla Urban Lab คลองเตยลิิงก์์ หััวหน้าโครงการ ้วิิจััย คลองเตยลิิงก์ : ์ การวิิจััยและพััฒนาเทศบาลนครหาดใหญ่่ สู่่่ การเป็็ นเมืืองแห่งการเ่รีียนรู้้
24 อย่่างไรก็็ดีี หากเปิิดกููเกิ้้�ลแมพ และพิิมพ์์คำำค้้นหาด้้วยคำำว่่า ‘เทศบาลนคร หาดใหญ่่’ เราจะพบลำน้ำ ำ� สายเล็ก็ๆ สายหนึ่่�งทอดยาวคดเคี้้�ยวผ่่านย่่านใจ กลางย่่านธุุรกิิจของเมืืองจากทิิศเหนืือจรดใต้้ ลำน้ำ ำ� สายที่่�ว่่าคืือคลองเตย คลองที่่�อยู่่คู่่กัับชีีวิิตคนที่่�นี่่�มาเนิ่่�นนาน เธีียรศักดิ์์ ั � พิินโสภณ อดีีตวิิศวกรเทศบาลนครหาดใหญ่่เล่่าว่่า แต่่เดิิม คลองเตยเป็็นคลองธรรมชาติิมีีต้้นคลองอยู่่บริิเวณคลองหวะทางทิิศใต้้ของ เมืือง คลองสายนี้้คด�เคี้้ย�วผ่่านชุุมชนเมืืองต่่างๆ ก่่อนไปสิ้้�นสุดทีุ่่บ้�้านคลองแห “ในอดีีตมีีการถมดิินปิิดปากคลองเตย เพื่่�อกัันไม่่ให้น้ำ้ ำ� จากคลองอู่่ตะเภา ไหลเข้้ามาท่่วมเมืืองหาดใหญ่่ และการปิิดปากคลองในครั้้�งนั้้�น ทำำ ให้้น้ำ ำ� ในคลองเตยไม่่ไหล กลายเป็็นน้ำ ำ� ขััง เทศบาลเมืืองหาดใหญ่่สมััยนั้้�นได้้เทพื้้�น คอนกรีีตริิมคลองเตย เพื่่�อป้้องกัันการบุกรุุกริิมคลอง ทุกวัุันนี้้�คลองเตยก็็มีี สภาพไม่่เปลี่่�ยนแปลงไปจากอดีีต” ข้้าราชการเกษีียณ วััย 80 กว่่า กล่่าว นอกจากการมีีสาธารณููปโภคที่่�พร้้อมสรรพ อาจารย์์เจี๊๊�ยบมองว่่ากลไก สำำคััญที่่�ทำำ ให้้เมืืองสัักเมืืองน่่าอยู่่คืือเมืืองเมืืองนั้้�นต้้องมีีสิ่่�งแวดล้้อมที่่�ทำำ ให้้ คนในเมืืองเดิินเท้้าได้้สะดวก รวมถึึงมีีขนส่่งมวลชนที่่มี�ปีระสิิทธิิภาพ จนทำำ ให้้คนในเมืืองแทบไม่่ต้้องพึ่่�งพารถส่่วนตััว แต่นั่่่ �นล่่ะ แม้้หาดใหญ่่จะเป็็นที่่�มีีความเจริิญอัันดัับต้้นๆ ของประเทศ ศููนย์์กลางทางเศรษฐกิิจของภาคใต้้ ตอนล่่างเมืืองนี้้�กลัับไม่่มีีกลไกนั้้�น เริ่่�มต้้นเมื่่�อปีี 2562 กลุ่่ม Songkhla Urban Lab ของอาจารย์์เจี๊๊�ยบ ที่่�เกิิด จากการรวมตััวกัันของสถาปนิิก ภููมิิสถาปนิิก และนัักผัังเมืืองผู้้ทำำงานอยู่่ใน จัังหวัดั สงขลาและใกล้้เคีียง ลงพื้้�นที่่�ลำำคลองระยะทาง 11 กิิโลเมตรสายนี้้� เพื่่�อมองหาความเป็็นไปได้ที่่้ �จะทำำ ให้ลำ้คำลองกลายเป็็นต้้นแบบของการพััฒนา เมืืองเดิินได้้ ในชื่่�อโครงการ ‘คลองเตยลิิงก์์ (Link)’ กระทั่่�งปีีถััดมา เมื่่�อ บพท. สนัับสนุุนทุุนขัับเคลื่่�อนโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ในเมืืองต่่างๆ ทั่่�วประเทศ ‘คลองเตยลิิงก์์’ ก็็ถููกหยิิบยกให้้มาเป็็นตััวแทนของพื้้�นที่่�แห่่งการเรีียนรู้้เมืือง หาดใหญ่่ หนึ่่�ง. การสร้้างภาคีีเครืือข่่ายเพื่่�อขัับเคลื่่�อนหาดใหญ่่สู่่เมืืองแห่่งการเรียีน รู้้ สอง. เพื่่�อพััฒนากระบวนการศึึกษาเมืืองหาดใหญ่่ และ สาม. เพื่่�อพััฒนา รููปแบบพื้้�นที่่�และกิิจกรรมการเรียีนรู้้ที่่�จะนำำ ไปสู่่การยกระดัับคุุณภาพชีีวิิต และยกระดัับเศรษฐกิิจเมืืองหาดใหญ่่ เหล่่านี้้คื�ือวัตถุั ปุระสงค์์หลักัของโครงการ ‘คลองเตยลิิงก์์ : การวิิจััยและพััฒนาเทศบาลนครหาดใหญ่่สู่่การเป็็นเมืือง แห่่งการเรีียนรู้้’ ที่่�อาจารย์์เจี๊๊�ยบเป็็นหััวหน้้าโครงการ โดยผลลััพธ์รู์ูปธรรมที่่�สถาปนิิกผู้้นี้้�คาดหวัังไว้้ คืือการเปลี่่�ยนภููมิิทััศน์์ คลองเตยจากน้ำ ำ� เน่่าเสีียและถููกละเลย ให้้กลายเป็็นพื้้�นที่่� สาธารณะแห่่งใหม่่ใจกลางมืืองสำำหรัับคนทุกคุน การเพิ่่�มพื้้�นที่่สี�ีเขียีว พิิพิิธภััณฑ์์ที่่มี�ีชีีวิิตที่่�หลอม รวมเข้้ากัับวิิถีชุีุมชนริิมคลองและตััวเมืือง หาดใหญ่่ ไปจนถึึงการทำำ
25 ระบบขนส่่งสาธารณะของเมืืองใหม่่ ด้้วยการเปลี่่�ยนรถตุ๊๊�กตุ๊๊�กที่่�มีีอยู่่แล้้วให้้ กลายเป็็นรถไฟฟ้้าวิ่่�งประจำำทาง WeCitizens สนทนากัับอาจารย์์เจี๊๊�ยบ ถึึงที่่�มาและเบื้้�องหลัังโครงการ ดัังกล่่าว โครงการที่่�เขาหลอมรวมแนวคิิดเมืืองเดิินได้้เข้้ากัับเมืืองแห่่งการเรียีน รู้้ของ UNESCO โครงการที่่�เขาหวัังจะเป็็นโมเดลต้้นแบบของการพััฒนา เมืืองหาดใหญ่่ให้้น่่าอยู่่ และเป็็นเมืืองสำำหรัับทุุกคนต่่อไป อะไรที่ทำ่� ำ ให้้สถ าปนิิกอย่าง่คุุณถึึงหัันมาทำำงานพััฒนาเมืือง ก่่อนหน้้านี้้�ผมเป็็นประธานกรรมาธิิการสถาปนิิกทักษิิ ัณของสมาคมสถาปนิิก สยาม ราวปีี พ.ศ. 2536 ผมก็็มาคิิดทบทวนว่่าแล้้วจริิงๆบทบาทของสถาปนิิก ต่่อสัังคมเราคืืออะไร ในฐานะที่่�เป็็นผู้้นำำองค์์กรในเวลานั้้�น เราก็็ต้้องพยายาม เปิิดตััวให้้เห็็นว่่าสถาปนิิกทำำอะไรให้้เมืืองเราได้บ้้ ้าง เลยหยิิบประเด็็นผัังเมืือง หาดใหญ่่ขึ้้�นมา อย่่างที่่�รู้้กัันว่่าหาดใหญ่่เป็็นเมืืองเศรษฐกิิจ เป็็นเมืือง ท่่องเที่่�ยว และเป็็นเมืืองการศึึกษา แต่ที่่่ �ผ่่านมาแทบไม่มี่ ีใครมองหาดใหญ่่ว่่า เป็็นเมืืองน่่าอยู่่เลย ทั้้�งๆ ที่่�เรามีีประชากรอยู่่ในเมืืองนี้้�หลายแสนคน จากนั้้�น ก็็เริ่่�มขยัับขยายขอบเขตการทำำงานเรื่่�อยมา พอเราเริ่่�มทำำเรื่่�องเมืือง มููลนิิธิิสงขลานคริินทร์์เขาก็็มาร่่วมสนัับสนุุน โดยคุุณหมอธาดา ยิิบอิินซอย อดีีตคณบดีีคณะแพทย์์ศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยสงขลานคริินทร์์ ท่่านก็็ชวนให้้เราตั้้�งสำำนัักงานในสวนหย่่อม ศุุภสารรัังสรรค์์ ด้้วยหลักคิิดว่ ั ่าถ้้าเราจะพััฒนาผัังเมืือง เราก็็ต้้องเป็็นส่่วนหนึ่่�ง ของเมืือง ทีีมงานเลยมาตั้้�งอยู่่ที่่�นี่่� ก่่อนจะมีีผู้้ประกอบการในเมืืองหลายท่่าน ช่่วยสนัับสนุุนการปรัับปรุุงสถานที่่� และงบประมาณสำำหรัับจััดกิิจกรรม เราเลยได้้กิิจกรรมประจำำเดืือน ‘ร่่มรื่่�นบนลานเมืือง’ นำำเสนองานศิิลปะ ดนตรีี การทำำขนม การส่่งเสริิมการเรีียนรู้้อื่่�นๆ เรื่่�อยมา ที่่�เติิม Link ต่่อท้้ายคลองเตย ก็็เพื่่�อสะท้้อนให้้เห็็นว่่า นอกจากลำำ คลองสายนี้้� มัันเชื่่�อมพื้้�นที่่�ในเมืืองได้้ ยัังเชื่่�อมเครือข่่าย ื ชุุมชน เชื่่�อมประวััติิศาสตร์ข ์ องเมืือง จากอดีีตมาสู่ปั ่ ั จจุุบััน
26
27 Songkhla Urban Lab จึึงเกิิดขึ้้�นเพราะเหตุนีุ้้� ชื่่�อนี้้�เพิ่่�งเกิิดขึ้้�นทีีหลัังครัับ แรกๆ เรารวมกัันจากสถาปนิิก 5 คน โดยมีีอาจารย์์ สถาปััตยกรรมผัังเมืืองจาก มทร. ศรีวิิชัี ัย 2 คน มีีสถาปนิิกจากบริิษััทเอกชน ในหาดใหญ่่ และสถาปนิิกที่่�เป็็นมุุสลิิมจากสามจัังหวััดชายแดน เราเริ่่�มกััน เท่่านี้้� หลัังจากนั้้�นก็็ชวนคนนั้้�นคนนี้้�ที่่�ขัับเคลื่่�อนเรื่่�องต่่างๆ ของเมืืองมาพููดคุุย แลกเปลี่่�ยนและสร้้างเครืือข่่ายทำำงานร่่วมกััน อะไรคืือปััญหาหลัักของเมืืองหาดใหญ่ที่่คุ่�ุณเห็็น ก่อนจะ่สร้้าง กระบวนการแก้้ปััญ หาจนเกิิดเป็็ นโครงการคลองเตยลิิงก์์ ผมมองเห็็นหลายด้้านเลย แต่่เมื่่�อคุุยกัับชาวบ้้าน ส่่วนใหญ่่เห็็นตรงกัันว่่า เป็็นปััญหาเศรษฐกิิจครัับ แต่่ไหนแต่่ไรหาดใหญ่่เติิบโตมาจากการเป็็น ศููนย์์กลางทางเศรษฐกิิจซึ่่�งได้้ประโยชน์์จากการมีชุีุมทางรถไฟ แต่่ทุุกวัันนี้้� อย่่างที่่�ทราบกัันเศรษฐกิิจของเมืืองไม่่เหมืือนเดิิมอีีกแล้้ว พอตั้้�งธงอย่่างนี้้� เราก็็มาประมวลกัันต่่อว่่าสาเหตุุมาจากอะไร ข้้อแรกคืือผู้้ประกอบการค้้าขาย ไม่่ได้้ การค้้าปลีกีในเมืืองลดลง ส่่วนหนึ่่�งก็็เพราะที่่�จอดรถในเมืืองไม่่มีี ระบบขนส่่งมวลชนก็็ไม่มี่ ี การสัญั จรก็็ไม่่สะดวกเพราะเมืืองไม่่ได้ถู้กูออกแบบ ให้้รองรัับการเดิินเท้้า ในฐานะที่่�เราเป็็นสถาปนิิกผัังเมืือง สิ่่�งที่่�แก้้ไขได้้ดีีที่่�สุุดคืือการปรัับปรุุงให้้ หาดใหญ่่เป็็นเมืืองที่่�มีีการสััญจรที่่�คล่่องตััวมากขึ้้�น โดยเฉพาะการทำำ ให้้คน ในเมืืองไปมาหาสู่่กัันได้ง่้่ายโดยไม่่ต้้องใช้้รถส่่วนตััว ความคิิดเรื่่�องเมืืองเดิินได้้ (Walkable City) จึึงเกิิดขึ้้�นพร้้อมกัับการพััฒนาขนส่่งสาธารณะให้มี้ ี ประสิิทธิิภาพ เพราะการสััญจรคล่่องตััว การเข้้ามาจัับจ่่ายใช้้สอยในเมืืองทำำ ได้้ง่่าย นัักท่่องเที่่�ยวก็็สะดวกสบาย การค้้าขายก็็จะกลัับมาดีีขึ้้�นอีีกครั้้�ง ขณะเดีียวกัันคุุณภาพชีีวิิตของผู้้คนในเมืืองก็็จะดีีขึ้้�นด้้วย ทั้้�งนี้้� อีีกเรื่่�องที่่�เราตกผลึึกคืือการเชื่่�อม corridor เศรษฐกิิจจากกััวลาลััมเปอร์์- หาดใหญ่่ คืือเราเห็็นว่่าแต่่ไหนแต่่ไร มาเลเซีียมีีรถไฟฟ้้าวิ่่�งตรงจาก กััวลาลััมเปอร์์ขึ้้�นเหนืือมาสิ้้�นสุุดที่่�ด่่านปาดัังเบซาร์์ ก่่อนผู้้โดยสารจะต้้อง เปลี่่�ยนมาใช้้รถไฟไทยเพื่่�อนั่่�งต่่อมาหาดใหญ่่ เมืืองเรามีีกลุ่่มเป้้าหมายที่่�เป็็น ชาวมาเลเซีียในเมืืองต่่างๆ ตลอดเส้้นทางสิิบกว่่าล้้านคน เขาสามารถหิ้้�ว กระเป๋๋าใบเดีียวมาที่่�เราได้้สะดวก อัันนี้้�เยี่่�ยมมาก เพราะเขาไม่่ใช่่แค่่มาเที่่�ยว แต่่ยัังมาลงทุุนในเมืืองเราด้้วย ให้้หาดใหญ่ ห้้ ่ เป็็ นเมืืองเดิินเท้้าเ ท้้พื่่�อเชื่่�อมกัับการเดิินทางโดยรถไฟ แต่่อย่่างที่่�ทราบ เรายัังต้้องเปลี่่�ยนขบวนรถไฟจากรถไฟฟ้้าของมาเลเซียี เป็็นรถไฟไทยที่่�ปาดัังเบซาร์์อยู่่เลย ถ้้าเราเปลี่่�ยนระบบรางให้้รถไฟฟ้้าจาก ปาดัังเบซาร์์วิ่่�งเข้้ามาถึึงชุุมทางหาดใหญ่่โดยตรงเลย จะทำำ ให้้การเดิินทาง สะดวกอย่่างมาก ซึ่่�งเราควรเปลี่่�ยนตั้้�งนานแล้้ว ทีีนี้้�ถ้้ารถไฟของสองประเทศมััน sync กัันได้้จริิงๆ เม็็ดเงิินก็็ไหลเข้้าเมืืองเรา รวดเร็็วขึ้้�นมาก แต่่พอมาดููสถานการณ์์ตอนนี้้� พอผู้้โดยสารเดิินทางมาถึึง สถานีีรถไฟหาดใหญ่่แล้้วยัังไงต่่อ เดิินเท้้าในเมืืองก็็ลำำบาก ขนส่่งสาธารณะ ก็็ไม่่มีี จะใช้้รถบริิการก็็ไม่่มีีมาตรฐานทางราคา นัักท่่องเที่่�ยวก็็ไม่่ไว้้วางใจ
28 เข้้าใจ ข้้ว่่ าไม่่ ใช่แ่ค่กา่รรองรัับนัักท่องเ่ที่่�ยวเพื่่�อฟื้้�นเศรษฐกิิจ แต่ยั่ ังช่วยแ่ก้้ปััญ หาจราจรในเมืืองด้้วยด้้ ใช่่ครัับ แม้้หาดใหญ่่เป็็นเมืืองใหญ่่ แต่ค่วามเจริิญเรากระจุกตัุัวอยู่่ในพื้้�นที่่� เล็ก็มากเลยนะ กล่่าวคืือแกนกลางเมืืองรััศมีี 2 กิิโลเมตรของเราเนี่่ยมั�ันอัดัแน่่น ไปหมด ถ้้าเรานัับสถานีีรถไฟเป็็นหลััก ออกไปทิิศตะวัันออกไปสู่่เขาคอหงส์์ ก็็ไปถึึงหน้้ามหาวิิทยาลััยสงขลานคริินทร์์ ประมาณสองกิิโลเมตรเศษ ถ้้าทาง ทิิศเหนืือและใต้้ เริ่่�มจากวงเวียีนน้ำพุ ำ�ุ ซึ่่�งเป็็นที่่�ตั้้�งของสำำนัักงานเทศบาลนคร หาดใหญ่่ ลงมาทิิศใต้้ก็็คืือชุุมชนดั้้�งเดิิมของเมืืองถนนศรีีภููวนารถ ตรงนั้้�น ก็็อีีกประมาณสองกิิโลเมตรเศษๆ เหมืือนกััน เป็็นสี่่�เหลี่่�ยมใจกลางเมืืองขนาด กว้้างคููณยาวที่่�สองกิิโลเมตรเศษๆ พอเราได้้ตรงนี้้�เป็็นโมเดล เราก็็มองดูวู่่า ภายใต้้โครงการนี้้� เราสามารถออก แบบโมเดลการสัญัจรสาธารณะได้ตั้้้�งเยอะ อย่่างถ้้าเกิิดรถไฟฟ้้าจากมาเลเซียี มาจอดชานชาลาหาดใหญ่่ได้้แล้้วใช่่ไหม เราก็็พััฒนาทางเท้้าหาดใหญ่่ รองรัับกัับการเดิิน มีีรถไมโครบััสวิ่่�งตามเส้้นทางที่่�ว่่านี้้� ทำำพวกสมาร์์ทบััส หรืือรถขัับเคลื่่�อนด้้วยไฟฟ้้าก็็ได้้ ซึ่่�งพื้้�นที่่�ที่่�ว่่ามา นอกจากมีีสถานีีรถไฟ และสถานีีขนส่่ง ก็็ยัังมีีโรงเรียีนหลายแห่่ง ไหนจะโรงพยาบาล ตลาด และสำนัำกังานอีกีถ้้าเรามีีรถสาธารณะที่่วิ่่� �งประจำำเส้้นทางในราคาที่่ค�วบคุุมได้้ ก็็จะช่่วยลดความหนาแน่่นของจราจรในชั่่�วโมงเร่่งด่่วนได้้เยอะ คนในเมืือง ก็็มีีทางเท้้า มีีสวนให้้เดิินพัักผ่่อนอย่่างต่่อเนื่่�องไปพร้้อมกััน จากทางเท้้าเ ท้้ชื่่�อมสถานีีรถไฟมาถึึงขนส่่ งสาธารณะ แล้้วโค ล้้รงการ ไปลงเอยที่่�คลองเตยลิิงก์ไ์ด้้อด้้ย่างไ ่ร เราเลืือกพื้้�นที่่ที่่� �สามารถนำร่ำ ่องได้ก่้่อน และพบว่่าพื้้�นที่่�รอบคลองเตยซึ่่�งตัดัผ่่าน ใจกลางเมืืองหาดใหญ่่เป็็นจุดุเริ่่�มต้้นที่่�ดีี แถมยัังกระทบกัับผู้้คนในเมืืองน้้อย ที่่�สุดุคืือถ้้าจะทำำ ให้้เมืืองเดิินได้้ สิ่่�งสำคัำญคืั ือการเพิ่่�มพื้้�นที่่�ทางเท้้าใช่่ไหมครัับ แต่่ถ้้าเพิ่่�มพื้้�นที่่�ทางเท้้า นั่่�นหมายความว่่าพื้้�นที่่�ถนนก็็จะลดลง คนในเมืือง ไม่่ยอมแน่่ แต่่ใจกลางเมืืองเรามีีคลองเตยอยู่่แล้้ว ซึ่่�งหลายช่่วงก็็ถููกละเลย หรืือถูกดูาดปิิดคลองไป ถ้้าเราพััฒนาเส้้นทางเลียีบคลองตรงนี้้�ให้้เป็็นทางเท้้า ให้้คนในเมืืองได้้ ที่่�นี่่�ก็็จะเป็็นต้้นแบบสำำหรัับการเป็็นเมืืองเดิินได้้ ที่่�สำำคััญ ตั้้�งแต่่สถานการณ์์โควิิดเริ่่�มคลี่่�คลายเป็็นต้้นมา ผมสัังเกตว่่าคน หาดใหญ่่สนใจสุุขภาพเยอะขึ้้�นมาก พื้้�นที่่�สนามกีีฬากลางคนเดิินกัันเต็็มลู่่เลย ออกไปนอกเมืือง สวนสาธารณะของเทศบาลคนก็็มาวิ่่�งออกกำลัำ ังกายกัันแน่่น แต่่พื้้�นที่่�ใจกลางเมืือง เรากลัับแทบไม่มี่ ีที่่�ให้้พวกเขาได้้เดิิน โดยมีีจำำนวนหนึ่่�ง ก็็ไปเดิินออกกำำลัังกายกัันเลีียบคลองเตยนี่่�แหละ แต่่ปััญหาก็็คืือถนนเลีียบ คลองมัันแคบและเล็ก็ และบางช่่วงก็็มีีสิ่่�งของวางระเกะระกะ หรืือมีีถนนตัดั ผ่่านทำำ ให้้การเดิินไม่่ต่่อเนื่่�อง ก็็เลยคิิดว่่างั้้�นเราพััฒนาพื้้�นที่่�ตรงนี้้�ให้มั้ ันเดิิน ได้้จริิงก่่อน นี่่�จะเป็็นต้้นแบบของการเปลี่่�ยนแปลงในระดัับเมืือง พอเราเริ่่�มคิิดโมเดลนี้้ขึ้้��นมา เอาความคิิดนี้้�ไปคุยกัุับทางเทศบาล เขาก็็เห็็นชอบ ทีีแรกคิิดว่่าเขาอาจจะไม่่เห็็นด้้วย จู่่ๆ มาเสนอให้้เขาเปลี่่�ยนพื้้�นที่่�เมืืองแบบนี้้� แต่่ทางเทศบาลกลัับบอกว่่าดีีเลย เขาให้ค้วามร่่วมมืือดีีมาก คุุณเริ่่� มโครงการนี้้�ในเดืือนตุุลาคม พ.ศ. 2562 ก่อนไ ่ด้้รั ับทุุนจาก บพท. มาขัับเคลื่่�อน ช่วงเวลา่ นั้้น�คุุณดำำเนิินการอย่างไ ่ร เราลงสำำรวจพื้้�นที่่�กัันเลย แล้้วก็็นััดผู้้คนจากทุุกส่่วนที่่�เกี่่�ยวข้้องมาคุุยกััน ชวนเขามาเดิินสำำรวจพื้้�นที่่ด้�้วยกัันเลยเพื่่�อให้้เห็็นถึึงความเป็็นไปได้้ ซึ่่�งเราเชิิญ หมดนะ ไม่่ใช่่แค่่ตััวแทนจาก 10 ชุุมชนที่่�อยู่่เลีียบคลองเตย ตััวแทนจาก เทศบาล สมาคมผู้้สููงอายุุ สมาคมคนพิิการ หรืือกลุ่่มพััฒนาเมืืองในด้้านต่่างๆ เราก็็ชวนเขามาเดิินกัับเราด้้วย โดยเฉพาะที่่�เราเชิิญสมาคมคนพิิการ ซึ่่�งมีผู้้ีใช้้ รถวีีลแชร์์จริิงมาลงพื้้�นที่่�กัับเราด้้วย ตรงนี้้�ยิ่่�งย้ำ ำ� ชััดว่่าหาดใหญ่่ยัังขาด universal design มาก หลายจุดุเราต้้องช่่วยกัันยกวีีลแชร์์ขึ้้�นทางเท้้า หรืือข้้ามสิ่่�งกีีดขวางเพื่่�อให้้ได้้ไปต่่อ
29 ซึ่่�งหลัังจากกิิจกรรมครั้้�งนั้้�น เทศบาลเขาก็็สนใจ และขอแบบปรัับปรุุงพื้้�นที่่� ริิมคลองของเรา ส่่งไปให้้กรมโยธาธิิการและผัังเมืืองพิิจารณา เพื่่�อจััดสรร งบประมาณเพื่่�อทำำ ให้้เกิิดเป็็นรููปธรรม โดยทางเทศบาลเขามีีแผนพััฒนาพื้้�น ที่่�ใกล้้โรงแรมเจบีีเป็็นแลนด์์มาร์์คใหม่่ของเมืืองอยู่่แล้้วด้้วย โครงการตรงนี้้� ก็็เหมืือนได้้เชื่่�อมกัับเขาไปด้้วย ทั้้งๆ �ที่่�หลายคนทราบดีีว่่ าย่านใจกลางเ ่ มืืองหาดใหญ่มั่ ันเล็็กและ เชื่่�อมถึึงกัันหมด ทำำ ไมที่ผ่่�าน่มาจึึงไม่มีี ่ ใครคิิดเรื่่�องการทำำ ให้้ที่ นี่่� ่� เป็็ นเมืืองเดิินได้้เสีียทีีครัับ ผมคิิดว่่าน่่าจะเป็็นความเคยชิินมากกว่่า ทุุกคนใช้้รถส่่วนตััวกัันทุุกวััน ขัับผ่่านถนนและข้้ามผ่่านลำำคลอง โดยไม่่รู้้สึึกอะไร ซึ่่�งในอีีกมุุมหนึ่่�ง ประวัติิั ศาสตร์์และเรื่่�องราวที่่�น่่าสนใจของหาดใหญ่่เกืือบทั้้�งหมดก็็ซุุกซ่่อนอยู่่ตาม ซอกซอยต่่างๆ ซึ่่�งคุุณจะไม่มี่ ีทางพบเลยหากไม่่ได้้เดิินเท้้ามาสำำรวจกััน พอมีีกิิจกรรมนี้้� นอกจากเห็็นความเป็็นไปได้้ในการปรัับปรุุงภูมิิทัูัศน์์เมืือง เรายัังเห็็นรายละเอียดอีกีมากนี่่�เป็็นต้้นทุุนชั้้�นเยี่่ย�มในการพััฒนาการท่่องเที่่ย�ว และยกระดัับเศรษฐกิิจของเมืืองเลยนะ โจทย์ของโค ์รงการคลองเตยลิิงก์คืื ์อการทำำ ให้้หาดใหญ่ ห้้ ่ เป็็ นเมืือง เดิินได้้ และมีีระบบขนส่่ งสาธารณะ แล้้วเ ล้้ราเชื่่�อมโยงกัับทุุนของ บพท. ที่สนั่� ับสนุุนเมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� ได้้อด้้ย่างไ ่ร อย่่างที่่�บอก พอได้้ลงพื้้�นที่่� เราต่่างเห็็นศักยัภาพของแต่่ละชุุมชน ทั้้�งเรื่่�องของ ประวัติิัศาสตร์์ วิิถีีชีีวิิต ไปจนถึึงร้้านอาหารอร่่อยๆ เก่่าแก่คู่่ ่ ย่่าน ซึ่่�งเป็็นจุดุเด่่น ของหาดใหญ่่มาเนิ่่�นนาน ก็็ประจวบเหมาะว่่าถ้้าเรามีีเส้้นทางเดิินเท้้าที่่�ช่่วย เรื่่�องการสััญจรให้้สะดวก จากเส้้นทางเดิินเท้้าธรรมดาก็็สามารถพััฒนา ให้้เป็็นพื้้�นที่่�เรีียนรู้้ได้้ ซึ่่�งก็็ตรงกัับแนวคิิดที่่�เราอยากทำำพิิพิิธภััณฑ์์ที่่�มีีชีีวิิต ของเมืืองอยู่่แล้้วด้้วย อะไรทำำ ให้้คุ ุณคิิดว่่ าเมืืองที่ขั่� ับเคลื่่�อนด้้วยกาด้้รค้้าอรค้้ย่างหาดใหญ่ ่ ่ จะเป็็ นพิิพิิธภััณฑ์ที่์ มีีชีีวิ ่� ิตได้้ ก่่อนอื่่�นตรงย้้อนกลัับเรื่่�องคนหาดใหญ่่ ความที่่�เมืืองเราเป็็นศููนย์ก์ ลางเศรษฐกิิจ ทำำ ให้้คนส่่วนใหญ่่สนใจแต่่การทำำมาค้้าขาย ที่่�ผ่่านมาเราจึึงไม่่ค่่อยมีี ความพยายามผลัักดัันพื้้�นที่่�สาธารณะในตััวเมืืองเท่่าไหร่่ เช่่นเดีียวกัับเรื่่�อง ประวััติิศาสตร์์ ซึ่่�งแม้้เราจะรู้้ว่่าหาดใหญ่่ถููกสร้้างมาอย่่างไร แต่่เรื่่�องราวดีีๆ จากอดีีตมาถึึงปััจจุุบัันก็็กลัับไม่่ถููกบัันทึึกไว้้เป็็นเรื่่�องราว เรารู้้ประวัติิัศาสตร์์ จากคำำ บอกเล่่าของคนเฒ่่าคนแก่่เท่่านั้้�น ซึ่่�งนัับวัันมัันจะสููญหายไป เมื่่�อเรา ได้้ทุุนจากโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ของ บพท. มาจึึงเข้้าทาง สิ่่�งที่่�เกิิดขึ้้�นก็็คืือว่่า เราเริ่่�มด้้วยการให้ค้นเข้้าใจก่่อนว่่าพิิพิิธภััณฑ์์มีีชีีวิิตเป็็น ยัังไงบ้้าง การหาข้้อมููลในเชิิงคุุณค่่า ประวััติิศาสตร์์ ซึ่่�งสามารถถอดมาจาก คนเฒ่่าคนแก่่ในชุุมชนได้้หมด นี่่คื�ือข้้อดีี เรื่่�องที่่�สองในการจะทำป้ำ ้ายสื่่�อความ หมายให้้เขารู้้ว่่าแต่่ละพื้้�นที่่�นี้้�มีีดีีอย่่างไร ประวััติิศาสตร์์ชุุมชนต้้องไม่่อยู่่ แค่่ในหนัังสืือหรืือเอกสาร แต่่ต้้องอยู่่ในพื้้�นที่่ที่่�ทำ�ำ ให้ค้นเดิินเท้้าผ่่านมาเห็็นและ เรีียนรู้้ ให้้ฐานข้้อมููลมัันอยู่่กัับพื้้�นที่่� และใช้้เส้้นทางเดิินเท้้าที่่�ต่่อเนื่่�องทำำ ให้้ คนเข้้าถึึงข้้อมููล ทำำ ไมผมถึึงตั้้�งชื่่�อโครงการคลองเตยลิิงก์์ (Link) เพราะถ้้าจะใช้้คำำว่่า ‘คลองเตย’ เฉยๆ ผู้้คนก็็อาจจะเข้้าใจว่่ามาพััฒนาคลองหรืือเปล่่า แต่ที่่่ �เราเติิม Link ต่่อท้้าย ก็็เพื่่�อสะท้้อนให้้เห็็นว่่านอกจากลำคำลองสายนี้้มั�ันเชื่่�อมพื้้�นที่่�ในเมืืองได้้ มัันยัังเชื่่�อมเครืือข่่ายชุุมชนในพื้้�นที่่� เชื่่�อมประวััติิศาสตร์์ของเมืืองจากอดีีตมา สู่่วิิถีีชีีวิิตปััจจุุบัันของเรา
30 อะไรคืือเนื้้�อหาของพิิพิิธภััณฑ์มีีชีีวิ ์ ิตหาดใหญ่ที่่คุ่�ุณคิิดไว้้ ผมสนใจหาดใหญ่่ในฐานะที่่�มัันเป็็นเมืืองที่่�ราชการไม่่ได้้สร้้าง แต่่เป็็นราษฎร ร่่วมกัันสร้้างขึ้้�น จากแรงงานรถไฟชาวจีีน มาสู่่การปักัหลัักและวางผัังเมืือง ของพ่่อค้้า จนนำำมาสู่่การดึึงดูดูให้ผู้้ค้นทั่่�วสารทิิศมาร่่วมพััฒนาพื้้�นที่่� ลองไล่ดูู่ สถานที่่�สำำคััญๆ ของเมืือง ทั้้�งสถานศึึกษา มููลนิิธิิ สวนสาธารณะ ไปจนถึึง ถนนสายสำคัำญัๆ ทั้้�งหมดเกิิดจากการที่่ค�นหาดใหญ่่ในอดีีตบริิจาคให้ส่้่วนกลาง ทั้้�งนั้้�น แล้้วถามว่่ามีีใครรู้้เรื่่�องนี้้�บ้้างไหม ถ้้าผมไม่่ได้้ทำำ โครงการเมืืองแห่่ง การเรีียนรู้้ ก็็อาจไม่่รู้้ เพราะฉะนั้้�นเรื่่�องนี้้�พอรู้้แล้้วต้้องเอามาขยาย ต้้องเอามา ทำำหนัังสืือ หรืือสื่่�อต่่างๆ ให้้เขา ให้้ลููกหลานได้้เห็็นแล้้วภูมิิูใจว่่าบรรพบุุรุุษ ของเขามีีส่่วนสร้้างเมืืองมาอย่่างไร อย่่างการวางผัังเมืืองแบบกริิด (grid) ที่่�ขุุนนิิพััทธ์์จีีนนครรัับมาจากมาเลเซีีย ซึ่่�งได้้อิิทธิิพลจากอัังกฤษมาอีีกทีี หรืือประวััติิศาสตร์์ยุุคใกล้้เข้้ามา หลายคน อาจไม่่ทราบว่่าในปีี 2531 ฝ่่ายคอมมิิวนิิสต์จี์ีนมลายููมาเซ็็นสัญญัาสงบศึึกกัับ รััฐบาลมาเลเซีียที่่�โรงแรมลีีการ์์เด้้นส์์เก่่า การที่่�คนเขาสู้้รบยืืดเยื้้�อกัันมาเป็็น สิิบๆ ปีี กลัับมาสงบได้้ในพื้้�นที่่�หาดใหญ่่นี่่มั�ันคลาสสิิคมากนะ และนั่่�นเป็็นที่่�มา ของชื่่�อห้้อง ‘สัันติิภาพ’ ในโรงแรม หรืือเหตุุการณ์ช่์ ่วงสงครามโลกครั้้�งที่่� 2 ที่่�เชื่่�อมโยงกัับเมืืองหาดใหญ่่ก็็มีีตั้้�งมากมาย จริิงอยู่่ที่่�หาดใหญ่่อาจไม่มี่ ีอาคารสถาปััตยกรรมเก่่าๆ อย่่างเมืืองเก่่าสงขลา หรืือภููเก็็ต แต่่ในทุุกตรอกซอกซอยของเมืืองก็็มีีเรื่่�องเล่่าที่่�ว่่าด้้วยการร่่วมกััน พััฒนาพื้้�นที่่�ของภาคประชาชน แฝงฝัังไปกัับสิ่่�งปลููกสร้้างและทััศนีียภาพ ตรงนี้้�แหละเป็็นหััวใจสำคัำ ัญของพิิพิิธภััณฑ์์ที่่�มีีชีีวิิต พอคุุณเริ่่� มขัับเคลื่่�อนให้้คลองเตยห้้ลิิงก์เ ์ป็็ นพื้้�นที่่�แห่งกา่รเรีียนรู้้� คุุณมีีกระบวนการอย่างไ ่ร ผมเริ่่�มจากการเข้้าไปคุุยกัับตััวแทนชุุมชนทั้้�ง 10 เพราะในแต่่ละชุุมชนเขาก็็มีี อสม. และกลไกการบริิหารงานชุุมชนของเขาอยู่่แล้้ว ไปคุุยเพื่่�อให้้พวกเขา ค้้นหาศัักยภาพของการเป็็นพื้้�นที่่�เรีียนรู้้ และให้ค้นเฒ่่าคนแก่่แบ่่งปัันเรื่่�องเล่่า ของเขาให้้เราบัันทึึก ขณะเดีียวกััน ก็็ชวนชาวชุุมชนคุยกัุันถึึงการปรัับปรุุงภูมิิู ทััศน์์หรืือการสร้้างแลนด์์มาร์ค์ของพื้้�นที่่� เพื่่�อสร้้างแรงดึึงดูดู เราเริ่่�มจาก แลนด์์มาร์์คที่่�ทำำกัันได้้เองโดยไม่่ต้้องพึ่่�งงบจากภาครััฐ ให้ชุุ้มชนเราทำำ ให้้ รััฐและคนอื่่�นๆ เห็็นว่่าเราเองก็็ขัับเคลื่่�อนพื้้�นที่่�ของตััวเองได้้ เหมืือนในยุุคที่่� หาดใหญ่่ถููกสร้้าง ก็็เริ่่�มจากพลัังของผู้้คนที่่�นี่่�ก่่อนทั้้�งนั้้�น หนึ่่�งในผลลััพธ์์ของกิิจกรรมนี้้�คืือการที่่�เราได้้ทำำสตรีีทอาร์์ท ทาสีีบนถนนหน้้า ศาลเจ้้าพ่่อเสืือเชื่่�อมเข้้ากัับโรงงิ้้�วเก่่า ทำำ ให้้ไม่่เพีียงเราจะได้จุุ้ดเช็คอิิ ็ นใหม่่ ของเมืือง แต่่พอทางศาลเจ้้าเขาเห็็นชาวบ้้านมาร่่วมกัันทำำ เขาก็็สมทบทุุน ค่่าสีี และยัังปรัับปรุุงภููมิิทััศน์์หน้้าศาลเจ้้าเช่่นการแขวนโคมจีีน การประดัับ ตบแต่่งนั่่�นนี่่�ให้้สอดรัับเข้้าไป ส่่วนทางโรงงิ้้�วก็็มีีแผนจะถอยร่่นพื้้�นที่่�ด้้านหน้้า เล็็กน้้อย ให้้กลายเป็็นลานสาธารณะขนาดย่่อมสำำหรัับการจััดงานของเมืือง ต่่างๆ ซึ่่�งนี่่�เป็็นรููปธรรมของโครงการในปีี 2564 ส่่วนในปีี 2565 เราก็็จััดกิิจกรรมอย่่างต่่อเนื่่�อง ทั้้�งที่่�นัักวิิจััยมหาวิิทยาลััย หาดใหญ่่มาช่่วยทำำกิิจกรรมการเรีียนรู้้นอกห้้องเรีียนให้้เยาวชนในชุุมชน มีีการจััดเสวนาหาดใหญ่่ทอล์์ค (Hat Yai Talk) ที่่�ผมและคุุณบัญชัร (บััญชร วิิเชีียรศรีี – ผู้้ช่่วยหััวหน้้าสถานีวิิีทยุุ ม.อ. หาดใหญ่่) ชัักชวนผู้้เชี่่�ยว
31
32 ชาญและเครืือข่่ายพััฒนาเมืืองเครืือข่่ายต่่างๆ มาจััดรายการ podcast ทุุกวัันเสาร์์ เพื่่�อร่่วมกัันหากลไกและเครื่่�องมืือในการพััฒนาหาดใหญ่่ โดยจััดมาแล้้ว 37 ครั้้�ง ขณะเดีียวกัันเราก็็ลงชุุมชนเพื่่�อคััดสรรเรื่่�องเล่่าและจุุดขายของแต่่ละพื้้�นที่่� สำำหรัับจััดทำำพิิพิิธภััณฑ์์ที่่�มีีชีีวิิต รวมถึึงการร่่วมกัับภาคเอกชนพิิจารณาถึึง การทำำเส้้นทางขนส่่งสาธารณะเลีียบคลองเตย โดยในเบื้้�องต้้น เราออกแบบ มา 2 เส้้นทาง และสานความร่่วมมืือไปยัังผู้้ประกอบการรถตุ๊๊กตุ๊๊� กที่่ � วิ่่� �งในเมืือง อยู่่แล้้ว ให้้เขาทดลองวิ่่�งเป็็นรถประจำำ ทาง โดยในอนาคตเราก็็ร่่วมมืือกัับทาง มหาวิิทยาลััยสงขลานคริินทร์์ ในการเปลี่่�ยนเครื่่�องยนต์์รถตุ๊๊�กตุ๊๊�กเหล่่านี้้� ให้้เป็็นรถไฟฟ้้า เพื่่�อช่่วยลดมลภาวะและต้้นทุุนในการดำำเนิินการ ไม่ว่่ ่ าเรื่่�องเมืืองเดิินได้้ก็ ดีี ็ ขนส่่ งสาธารณะก็ดีี ็ หรืือพิิพิิธภััณฑ์ที่์ ่� มีีชีีวิิตก็ดีี ็ โครงการทั้้งห�มดคุุณเริ่่มต้้�นมต้้ขัับเคลื่่�อนโดยเน้้นน้้ย้ำ ำ กระบวน การเข้้าหาข้้ผู้้คน�ที่มีีส่่� ่ วนได้้ส่่ วนเสีียเป็็ นหลััก ทั้้งๆ �ที่ผ่�ลสััมฤทธิ์์�ของ แต่ละโค ่รงการ อยู่่ที่ สิ่่่� � งปลููกสร้้างหรืือการเปลี่่�ยนแปลงภูมิูทัิ ัศน์์ เมืืองหาดใหญ่่ ให้้ดีีขึ้้ �น คุุณมีีหลัักคิิดของการทำำงานตรงนี้้�อย่างไ ่ร เพราะไม่่ว่่าเราจะทำำสิ่่�งปลููกสร้้างอะไร ผู้้คนที่่�เราเข้้าหาก็็คืือผู้้คนที่่�ใช้้มัันครัับ คุุณจะปรัับปรุุงพื้้�นที่่�ให้้สวยงามอย่่างไร แต่่ถ้้าคนในพื้้�นที่่�ไม่่ตระหนัักใน คุุณค่่าของมััน ก็็เปล่่าประโยชน์์ เหมืือนถ้้าคุุณอยากเห็็นลำคำลองมีทัีัศนียีภาพ งดงาม มีีน้ำ ำ�ที่่�ใส คุุณก็็ต้้องทำำ ให้้คนที่่�อยู่่ริิมคลองเห็็นถึึงประโยชน์์ของ คลองสายนี้้�ให้้ได้้ แล้้วพวกเขาก็็จะช่่วยกัันดููแลมััน ความยั่่�งยืืนอยู่่ตรงนี้้� การที่่�ผมทำำเสวนาหาดใหญ่่ทอล์์คก็็คล้้ายกััน ผมเชื่่�อว่่าการได้้แลกเปลี่่�ยน ประสบการณ์์และบทเรีียนของคนทำำงานแต่่ละกลุ่่ม จะนำำ ไปสู่่แนวทางใน การแก้้ปััญหาประเด็็นต่่างๆ ของเมืืองได้้ เพราะบทสนทนาไม่่เพียีงจะก่่อให้้ เกิิดข้้อมููลให้ทั้้้ �งผม ผู้้ฟััง และผู้้ร่่วมเสวนานำำ ไปใคร่ค่รวญต่่อ แต่มั่ ันยัังหมายถึึง การผููกสััมพัันธ์์ สร้้างเครืือข่่ายความร่่วมมืือ คุุณจะปรับ ั ปรุุงพื้้�นที่่� ให้้สวยงามอย่่างไร แต่่ถ้้าคนในพื้้�นที่่� ไม่ตร ่ ะหนั ั กในคุุณค่่าของมััน ก็็เปล่่าประโยชน์์
33 อย่่างถ้้าคุุณจะทำำระบบขนส่่งมวลชน คุุณก็็จำำเป็็นต้้องคุุยกัับผู้้ประกอบการ ที่่ทำ�ำเรื่่�องขนส่่ง เช่่นที่่ผ�มได้คุ้ยกัุับคุุณปิิยาภรณ์์ เลขะกุุล ผู้้บริิหารบริิษััทโพธิ์์�ทอง ขนส่่ง จำำกััด ซึ่่�งทำำเรื่่�องเดิินรถประจำำทางระหว่่างอำำเภออยู่่แล้้ว คุุณอยากทำำ พื้้�นที่่�ให้้ครอบคลุุมกัับคนทุกวัุัย ก็็ต้้องคุยกัุับสภาเด็ก็และเยาวชนหาดใหญ่่ หรืือกลุ่่มมานีีมานะที่่ทำ�ำละครเพื่่�อเยาวชน อยากให้พื้้้ �นที่่ที่่� �เราทำมีำส่ี่วนขัับเคลื่่�อน เศรษฐกิิจเมืือง ก็็คุุยกัับสมาพัันธ์์เอสเอ็็มอีี และสมาคมธุุรกิิจท่่องเที่่�ยว เป็็นต้้น และพวกเขาเหล่่านี้้�ก็็จะเห็็นภาพในสิ่่�งที่่�เรากำลัำ ังทำำอยู่่ซึ่่�งถ้้าเขาเห็็นว่่า เป็็นประโยชน์์ต่่อเมืือง ก็็จะมาร่่วมขัับเคลื่่�อนต่่อกัับเรา และนั่่�นทำำ ให้้ตอนนี้้� เรามีีเครืือข่่ายที่่�ทำำงานพััฒนาเมืืองหาดใหญ่่มาร่่วมกัับเรากว่่า 50 เครืือข่่าย แล้้ว (สััมภาษณ์์เมื่่�อเดือนตุุลาคม 2565 – ผู้้�เรีียบเรีียง) ื ผมว่่าหาดใหญ่่เรามีีคนทำำงานพััฒนาเมืืองในมิิติิต่่างๆ หลากหลายมาก นะครัับ แต่่ที่่�ผ่่านมา เราไม่่ได้้มีีโอกาสทำำงานร่่วมกัันเท่่าไหร่่ การตั้้�งฟอรั่่�ม มาแลกเปลี่่�ยนบทเรียีนซึ่่�งกัันและกััน ก็็เป็็นเหมืือนแพลทฟอร์์มกลางที่่� จะทำำ ให้้เมืืองได้้พััฒนาอย่่างรอบด้้านพร้้อมกัันได้้ คำถำามสุุดท้้าย ในฐานะ ท้้ที่คุ่�ุณทำำงานเรื่่�องเมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� คุุณอยากสนัับสนุุนให้้คนหาดใหญ่ ห้้ ่ เรีียนรู้้� เรื่่�องอะไรเป็็ นพิิเศษ ผมคิิดว่่าเราต้้องเรียีนรู้้เรื่่�องเมืืองของเราเองนี่่�แหละ เราอยู่่เมืืองไหน ก็็ควรรู้้ ว่่าเมืืองนี้้�มีีที่่�มายัังไง สิ่่�งนี้้�จะทำำ ให้้เกิิดความซาบซึ้้�งจนนำำมาซึ่่�งการมีส่ี่วนร่่วม ต่่อการเปลี่่�ยนแปลงของเมืือง เมื่่�อเดืือนที่่�แล้้ว ทีีมงานผมใช้้เงิินที่่�สะสมกัันมาระหว่่างการทำำงาน เชิิญกลุ่่ม สถาปนิิกไปดููงานที่่�มาเลเซีีย เราก็็ทดลองนั่่�งรถไฟจากหาดใหญ่่ไปกััน เมืืองแรกที่่�เราไปคืืออิิโปห์์ ซึ่่�งเรามีีโอกาสไปเดิินสำำรวจพื้้�นที่่�ริิมคลองของ เมืืองเขากััน อิิโปห์์เป็็นเมืืองทำำเหมืืองในอดีีต และเราก็็ไปเจอเหมืืองแร่่เก่่าที่่�เขาอนุุรัักษ์์ไว้้ มีีอุุปกรณ์์ทำำแร่่จััดแสดงอยู่่ มีีการจััดแสดงนิิทรรศการที่่�ทำำ ให้้เราเห็็นว่่า แต่่เดิิมคนงานเหมืืองเขาทำำงานกัันยัังไง ผมเป็็นผู้้มาเยืือนยัังรู้้สึึกตื่่�นเต้้นเลย คิิดว่่าถ้้าเป็็นคนอิิโปห์์มาเห็็น พวกเขาจะเข้้าใจในคุุณค่่าของประวััติิศาสตร์์ เมืืองขนาดไหน นั่่�นล่่ะครัับ สิ่่�งสำำคััญของคนในเมืืองคืือต้้องรู้้ประวัติิัศาสตร์์ของเมืืองเราก่่อน เพราะสิ่่�งที่่�จะมาพร้้อมกัับประวััติิศาสตร์์คืือภููมิิศาสตร์์ หาดใหญ่่เป็็นเมืือง ที่่�น้ำ ำ� ท่่วมบ่่อยมากในอดีีต การที่่�เมืืองน้ำ ำ� ท่่วมเพราะคนไม่่รู้้จัักภููมิิศาสตร์์เมืือง พอเมืืองเติิบโต ก็็กลัับไม่่ได้พั้ ัฒนาให้้สอดคล้้องกัับภูมิิูศาสตร์์ น้ำ ำ� เลยท่่วมหนััก ถ้้าเราเรีียนรู้้ เข้้าใจในบริิบท เข้้าใจในศัักยภาพเมืือง สิ่่�งนี้้�จะไปต่่อยอด ได้้อีีกเยอะ หรืือไม่่ถึึงขั้้�นต่่อยอดก็็ได้้ การได้รู้้ว่้ ่าเมืืองเราผ่่านอะไรมา และพััฒนามาถึึงจุุดนี้้�ได้้ยัังไง หรืืออย่่างน้้อยที่่�สุุด อย่่างที่่�ผมบอกไป การเข้้า ใจในรากเหง้้านำำมาซึ่่�งความภาคภููมิิใจของการเป็็นคนในพื้้�นที่่� ความภาคภููมิิ ใจที่่�จะเปลี่่�ยนจากการเป็็นประชากรสู่่พลเมืือง หรืือการเป็็นคนที่่�มีีส่่วนร่่วม ต่่อการพััฒนาเมืืองต่่อไปในอนาคต
34 “หลายปีีก่อน ่สมััยที่ยั่� ังไม่มีีสื่่ ่�อออนไลน์เห์ มืือน ทุุกวัันนี้้� เรามีีโอกาสไปร้้านหนัังสืือที่่�เชีียงใหม่่ และเห็็น หนัังสืือชื่่�อว่่ า ‘ไม่รั่ ักไม่บอก’ ่ซึ่่�งเป็็ นหนัังสืือคล้้ายๆ ล้้ หนัังสืือทำมืื ำ อ ภายในมีีแผนที่่�เมืืองเชีียงใหม่ย่่าน่ต่างๆ ่ พร้้อมลายแทงร้้านอาหารขึ้้�นชื่่�อ และเกร็็ดข้้อข้้มููลเกี่่�ยว กัับประวััติิศาสตร์์ และวััฒนธรรมของคนที่นี่่� ่� เราซื้้�อ กลัับมา อ่่ านจบ และคิิดว่่ าหาดใหญ่บ้้่านเ บ้้กิิดเราก็มีี ็ ร้้านร้้ ดีีๆ และข้้อข้้มููลที่น่่�า่สนใจไม่แ่พ้้เชีียงใหม่่นึึกอิิจฉาว่า่ ทำำ ไมไม่มีี ่คนรวบรวมมาพร้้อมสรรพอย่าง่ นี้้� ใจความสำำคััญคืือการคััดสรรข้้อมููลและสื่่�อสารให้้ตรง กลุ่่�มเป้้าหมาย เพราะแค่่กัับหนัังสืือเล่่มเดีียว ยัังทำำ ให้้เรา พบว่่าเมืืองเมืืองหนึ่่�งน่่าอยู่่� น่่าสนใจ และสร้้างแรงบันัดาลใจ ให้้เราได้้ จนภายหลัังโซเชีียลมีีเดีียกลายมาเป็็นสื่่�อกระแส หลััก และมีีเพจเฟซบุ๊๊�คที่่�เล่่าเรื่่�องหาดใหญ่่ในมุุมของตััวเอง และเป็็นปากเสีียงให้้คนในพื้้�นที่่� ตรงนี้้�แหละที่่�ทำำ ให้้เราเริ่่�ม เห็็นความหวัังที่่�หาดใหญ่่จะเป็็นเมืืองที่่�ตอบโจทย์์ชีีวิิตผู้้คน ในอนาคต ในปีี พ.ศ. 2563 เราในฐานะอาจารย์์ประจำำคณะนิิเทศ ศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่ ได้้มีีโอกาสร่่วมเป็็นนัักวิิจััย ในโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ โดยโครงการได้้ทำำกิิจกรรม เพื่่�อสร้้างเครืือข่่ายชุุมชน ทำำ คอร์ส์เพื่่�อพััฒนาทัักษะทาง วิิชาชีีพให้้ผู้้คน และผลิิตสื่่�อ โดยทำำ งานร่่วมกัับชุุมชนทั้้�ง 103 ชุุมชนในเขตเทศบาลนครหาดใหญ่่ หน้้าที่่�ของเราคืือการออกแบบหลัักสููตรการเรีียนรู้้ และ เพราะช่่วงนั้้�นเกิิดโควิิด ผู้้คนหลายคนต้้องตกงาน เราจึึงทำำ หลัักสููตรเสริิมทัักษะให้้คนหาดใหญ่่สามารถเอาตััวรอดจาก วิิกฤต พร้้อมกันนั้้ ันก็�มี็ีการสร้้างเครืือข่่ายโดยผ่่านกลุ่่�ม Line Official Account สำำหรัับการสื่่�อสาร รวมถึึงทำำสื่่�อประชาสััมพันัธ์์ โดยเปิิดเว็็บไซต์์ hatyailearning.city และเพจเฟซบุ๊๊�ค เพื่่�อ เป็น็การอััพเดตข่่าวสารและชัักชวนให้้คนหาดใหญ่่ได้้เรีียนฟรีี หลัักสููตรในนั้้�นมีีตั้้�งแต่่การทำำธุุรกิิจออนไลน์์ การทำำ อาหาร การปลููกผัักสำำหรัับคนในเมืือง และอื่่�นๆ โดยหลัักสููตรที่่�เรารัับผิิดชอบคืือการทำำธุุรกิิจออนไลน์์ เบื้้�องต้้น คลาสแรกเราเรีียนทางโปรแกรมซููมก่่อน จากนั้้�น พอสถานการณ์์เริ่่�มซาก็็มาเรีียนแบบออนไซท์์ที่่�อุุทยานการ เรีียนรู้้นครหาดใหญ่่ (TK Park) ซึ่่�งนอกจากผู้้สมััครเข้้ามาเรีียน กัับเราจะได้้ทัักษะในการสร้้างเพจ รู้้วิิธีีการทำำ แบรนด์์ เบื้้�องต้้น การทำำ คอนเทนต์์ ไปจนถึึงการไลฟ์์ขายสิินค้้า ในทางกลัับกันั เราก็็ได้้เรีียนรู้้จากผู้้มาเข้้าเรีียน ตั้้�งแต่่ ความรู้้เฉพาะทางและประสบการณ์ข์องแต่่ละคน ไม่่ว่่าจะเรื่่�อง การทำำธุุรกิิจท่่องเที่่�ยว การเกษตร ไปจนถึึงการทำำขนม รวมถึึง การได้้แบ่่งปัันความอััดอั้้�นตัันใจจากสถานการณ์์ในช่่วงนั้้�น และผู้้เรีียนหลายคนก็็กลายมาเป็็นเพื่่�อนเราจนทุุกวัันนี้้� ด้้วยเหตุุนี้้� โครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้จึึงไม่่ใช่่แค่่การที่่� ผู้เ้รีียนมาเรีียนกัับผู้้จััดโปรแกรมอย่่างเดีียว แต่่ทั้้�งผู้้สอน และผู้้จััด โปรแกรม ก็็ได้้เรีียนรู้้จากผู้้เรีียนด้้วย ในปีีที่่� 2 ของโครงการ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่ได้้ร่่วมกัับ โครงการคลองเตยลิิงก์ข์อง อาจารย์์สิิทธิิศัักดิ์์� ตัันมงคล สโคปพื้้�นที่่�ลงมาที่่�ชุุมชนทั้้�ง 10 ที่่�อยู่่�ในพื้้�นที่่�คลองเตย เราได้้ ทำำหลายกิิจกรรม ทั้้�งการร่่วมกัับชุุมชนต่่างๆ ค้้นหาอััตลัักษณ์์ เพื่่�อใช้้เป็นมู็ูลค่่าเพิ่่�มของการท่่องเที่่�ยวเชิิงวััฒนธรรม การสนัับ สนุุนด้้านคุุรุุภััณฑ์์แก่่ศููนย์์การเรีียนรู้้ในพื้้�นที่่�ทั้้�ง TK Park ศููนย์์ การเรีียนรู้้ในโรงเรีียนเทศบาล ไปจนถึึงห้้องสมุุดประชาชน และที่่�เราประทัับใจเป็็นพิิเศษคืือการได้จั้ัด Hat Yai Talk หรืือการเสวนาออนไลน์ผ่่ ์านโปรแกรมซููม โดยอาจารย์สิิทธิิศั ์ ักดิ์์� จะชวนผู้้คนในแวดวงพััฒนาเมืืองหาดใหญ่่ด้้านต่่างๆ มาแลก เปลี่่�ยนมุุมมองและประสบการณ์์ทุุกๆ สััปดาห์์ เป็็นรายการ สััมมนาออนไลน์์เรื่่�องเมืืองหาดใหญ่่ที่่�ไม่่เคยเกิิดขึ้้�นมาก่่อน ซึ่่�งไม่่เพีียงทำำ ให้้เราได้้รู้้จัักเครืือข่่ายคนทำำ งานเพื่่�อเมืืองที่่� หลากหลายมาก ทั้้�งกลุ่่�ม Hat Yai Eat Pray Love, กลุ่่�มสภาเด็็ก, กลุ่่�มสถาปนิิกผัังเมืือง Songkhla Urban Lab, กลุ่่�มมานีีมานะ และอีีกนัับนิ้้�วไม่่หมด แต่่ยัังได้้ความคิิดใหม่่ๆ เกี่่�ยวกัับการ พััฒนาเมืือง ทำำ ให้้เราเห็นว่่ ็าหาดใหญ่่เต็็มไปด้้วยคนเก่่งๆ ที่่�อยากเห็็นบ้้านเมืืองเราดีขึ้้ี�น รู้้สึึกดีีใจนะที่่�เรามีีส่่วนสื่่�อสารเรื่่�องราวดีีๆ เหล่่านี้้�ออกมา ก็็เหมืือนกัับที่่�เราเห็็นหนัังสืือไม่่รัักไม่่บอกที่่�เมืืองเชีียงใหม่่ อย่่างที่่�เล่่าตอนต้้นนั่่�นแหละ นี่่�อาจเป็็นความเคลื่่�อนไหวเล็็กๆ แต่่ถ้้าเราพบวิิธีีสื่่�อสารออกไปให้้ตรงกลุ่่�มเป้้าหมาย เราเชื่่�อว่่า สิ่่�งเล็็กๆ สิ่่�งนี้้�อาจจุุดประกายให้้เกิิดการพััฒนาเมืืองครั้้�งใหญ่่ได้้”
35 นี่อาจเป็ นความเคลื่อนไหวเล็กๆ แต่ ถ้ าเราพบวิธีสื่อสารออกไป ใหตรงกลุ้ ่ มเป้ าหมาย เราชื่อว่ าสิ่ งเล็กๆ สิ่ งนี้อาจจุดประกายให้ เกิดการพัฒนา เมืองครั้ งใหญ่ ได้ จิณัิ ัชญ์ดา ์วิิทยาพัันธ์์ ประชา อาจารย์ป์ระจำำคณะนิิเทศศาสตร์์มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่และนัักวิิจััยในโครงการเมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� หาดใหญ่่https://www.hatyailearning.city/
36 “เราคิิดว่่ าการสร้้างแรงจููงใจให้้เด็็กและเยาวชนได้้ทำำ กิิจกรรมเพื่่�อรู้้จั� ักตััวเอง รู้้จั� ักชุมุชน และรู้้จั� ักเมืืองที่่�พวกเขา อยู่่ เป็็ นส่วน่สำคัำญที่ัทำ่� ำ ให้้ช่ วยใ ่ห้้เมืืองเมืืองนั้้น�มีีการพััฒนา อย่าง่ ยั่่ง�ยืืน เพราะแม้้เราจะรู้้กันดีั ว่่ ีาหาดใหญ่่เป็น็เมืืองการค้้าและศูนย์ู์กลาง การศึึกษาของภาคใต้้ แต่่เมื่่�อเราและทีีมงานเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ มีีโอกาสลงพื้้�นที่่�สำำ รวจข้้อมููลผู้้คนในชุุมชนเลีียบคลองเตยย่่านใจ กลางเมืืองหาดใหญ่่ กลัับพบว่่ามีีผู้้คนจำำนวนไม่่น้้อยที่่�ไม่่มีีงาน อดิิเรก บางส่่วนเป็็นผู้้ประกอบการที่่�ใช้้ชีีวิิตส่่วนใหญ่่ไปกัับการ ทำำ งาน บางส่่วนเป็็นคนวััยเกษีียณที่่�รัับจ้้างเฝ้้าร้้านให้้ผู้้ประกอบ การอีีกทอดหนึ่่�ง หากไม่่ใช่่การพัักผ่่อน คนส่่วนใหญ่่กลัับไม่่รู้้ว่่า จะทำำ อะไรในเวลาว่่าง ทำำไมถึึงเป็น็เช่่นนั้้น�ส่่วนหนึ่่�งก็็เพราะหาดใหญ่่ไม่่มีพื้้ีนที่่�ส�าธารณะ ที่่�เพีียงพอ หรืือถ้้ามีก็ี็กลัับใช้้ประโยชน์์ได้้ไม่่เต็็มที่่� ซึ่่�งมองในมุุม ที่่�เราเป็็นทั้้�งแม่่และอาจารย์์ (อาจารย์์สาขาวิิชาการศึึกษาปฐมวััย คณะศึึกษาศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่ - ผู้้เรีียบเรีียง) เราก็็พบ ว่่าสนามเด็็กเล่่นที่่�เมืืองมีหีลายแห่่งยัังไม่่ได้้มาตรฐาน และนั่่น�เป็น็ เหตุุผลว่่าทำำ ไมเราจึึงเห็นสน็ามเด็็กเล่่นหลายแห่่งถููกทิ้้�งร้้าง ไม่่นัับ รวมพื้้�นที่่�กิิจกรรมอื่่�นๆ ของวััยรุ่น่� และวััยอื่่�นๆ เมื่่�อพื้้�นที่่�ไม่่พร้้อม กิิจกรรมจึึงไม่่มีี ความคิิดสร้้างสรรค์์ก็็เลยไม่่เกิิด เราเป็็นหนึ่่�งในทีีมงานโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ โดยเข้้า มาร่่วมกัับโครงการคลองเตยลิิงก์์ ปีี พ.ศ. 2564 บทบาทของเรา คืือการพููดคุุยกัับตััวแทนชุุมชน 200 คนจาก 10 ชุุมชนที่่�อยู่่�เลีียบ คลองเตย เกี่่�ยวกัับประวัติิชุุ ัมชน วิิถีีชีีวิิตของคนในชุุมชน อาหารขึ้้�นชื่่�อ ไปจนถึึงความคาดหวัังต่่อโครงการและการพััฒนา จากภาครััฐ จากนั้้�นเราก็็ออกแบบกิิจกรรมที่่�เชื่่�อมชุุมชนแต่่ละ แห่่งเข้้าด้้วยกันด้ั ้วยภููมิิปััญญาของคนในชุุมชนเพื่่�อคนในชุุมชน กล่่าวคืือ พอเรารู้้จัักแล้้วว่่าชุุมชนไหนเด่่นในเรื่่�องอะไร เราก็็ ดึึงผู้เ้ชี่่�ยวชาญจากชุุมชนนั้้�นๆ หรืือจากสถานศึึกษาในชุุมชนมา เป็นวิิท ็ยากร แล้้วก็็ชวนเด็็กและเยาวชนตั้้�งแต่่ ป.1 ถึึงม.ต้้น มาร่่วมเวิิร์์คช็็อปและทำำกิิจกรรมร่่วมกัันในทุุกสััปดาห์์ กิิจกรรมก็มี็ตั้้ี�งแต่่เดิินสำำรวจชุุมชนไปพร้้อมกัับเรีียนรู้้บทเรีียน ทางวิิทยาศาสตร์์ชีีวภาพจากสิ่่�งแวดล้้อมในพื้้�นที่่� ก่่อนจะให้้เด็็กๆ นำำ ใบไม้้มาฝนสีีทำำงานศิิลปะกันั กิิจกรรมเรีียนรู้้และแสดงมโนราห์์ ก่่อนจะถอดองค์์ความรู้้ด้้วยการให้้น้้องๆ นำำวััสดุุที่่�มีีมาสร้้างสรรค์์ เป็นชุุ็ ดโนราห์์ DIY ของตััวเอง กิิจกรรมเรีียนรู้้หมากรุุกจีีน หรืือ ที่่�ได้รั้ับเสีียงตอบรัับดีีเป็็นพิิเศษ คืือกิิจกรรมเชิิดสิิงโต ซึ่่�งเราได้้
37 คณะเชิิดสิิงโตจากศาลเจ้้าเซี่่�ยงตึ๊๊�งมาสอน รวมถึึงชวนน้้องๆ ขึ้้�นศาลเจ้้าไปชมห้้องเก็็บหััวสิิงโตด้้วย เราออกแบบกิิจกรรมโดยเน้้นให้้เด็็กๆ ได้้เรีียนรู้้และลงมืือทำำ ด้้วยตััวเองเป็นหลั็ ัก อย่่างเชิิดสิิงโตเนี่่�ย ไม่่เพีียงเด็็กๆ จะได้ฟั้ ัง ประวัติิัการเชิิดสิิงโตในหาดใหญ่่ พวกเขายัังได้้เชิิดสิิงโต และมีีการ ทดลองเอาวัสดุุัมาประกอบเป็็นชุุดเชิิดสิิงโต DIY แบบที่่�ทำำ ใน กิิจกรรมมโนราห์์ด้้วย โดยหลัังจบกิิจกรรมก็็มีีการถอดบทเรีียน เพื่่�อให้้พวกเขาเข้้าใจถึึงที่่�มา ความหมาย และความสำำคััญของ ภููมิิปััญญาต่่างๆ ในพื้้�นที่่� ด้้วยเวลาอัันจำำกััด เรามีีความเสีียดายเล็็กน้้อยที่่�ยัังมีีอีีกหลาย กิิจกรรมที่่�ไม่่ได้จั้ัด เพราะถึึงแม้้อย่่างที่่�บอกว่่าในภาพรวม คนหาดใหญ่่ ดููเหมืือนไม่่มีีงานอดิิเรกกััน แต่่ก็็มีีบางชุุมชนที่่�เขาทำำกิิจกรรมกััน เองและแทบไม่่เห็็นในปััจจุุบัันแล้้ว เช่่น ชุุมชนกิิมหยงสัันติิสุุข ที่่�แม้้คนส่่วนใหญ่่จะเป็็นพ่่อค้้า แต่่กลุ่่�มผู้้สููงวััยของที่่�นี่่�ยัังมีีการ รวมตััวกันัเล่่นกีีฬาวู้้ดบอล (Woodball) ในสวนสาธารณะ ซึ่่�งเป็น็ภาพ ที่่�น่่ารัักมาก เป็็นต้้น และเพราะได้้ทำำกิิจกรรมตรงนี้้� ก็็ยิ่่�งตอกย้ำ ำ� กัับเราว่่าพื้้�นที่่� สาธารณะคืือสิ่่�งสำำคััญ เพราะนี่่�จะเป็็นพื้้�นที่่�ที่่�ทำำ ให้้คนที่่�มีีความ สนใจเดีียวกัันมารวมตััวเพื่่�อทำำกิิจกรรมร่่วมกััน และเมื่่�อมีีการ เคลื่่�อนไหว มัันก็็จะดึึงดููดให้้คนที่่�มาเห็็นและเกิิดความสนใจมา เข้้าร่่วม พื้้นที่่� �ในเมืืองมีีการใช้้งาน ผู้ค้ นก็็จะมีีความผููกพันกัั ับเมืือง และมีีส่่วนร่่วมในการขัับเคลื่่�อนกิิจกรรมใดๆ ก็็ตามที่่�มีีส่่วน ในการพััฒนาพื้้�นที่่� และสุุดท้้ายมันก็ั ็ย้้อนกลัับมาหาปากท้้องและเศรษฐกิิจของ เมืือง อย่่างที่่�ใกล้้ตััวเราที่่�สุุดคืือถ้้าสวนสาธารณะมีีที่่�นั่่�งที่่�พร้้อม และมีสนีามเด็็กเล่่นที่่�ใช้้ได้้จริิง พ่่อแม่่ก็็จะพาลููกไปเล่่น ผู้้ปกครอง ได้้พัักผ่่อนในสวน ลููกได้้เล่่นสนุุก อย่่างน้้อยๆ พ่่อค้้าแถวนั้้�นก็็ได้้ ขายลููกชิ้้�นทอดและเครื่่�องดื่่�มแล้้ว เห็็นไหมคะ เมื่่�อพื้้�นที่่�พร้้อม ผู้ค้ นก็็ได้ผ่่ ้อนคลาย ความคิิดดีีๆ ก็็จะตามมา และแน่่นอน กิิจกรรม ทางเศรษฐกิิจก็็ยัังเกิิดขึ้้�นตามมา” ปิิ ยวรรณ ขอจิิตเมตต์์ อาจารย์ป์ระจำสำาขาวิิชาการประถมศึึกษา คณะศึึกษาศาสตร์์มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่และนัักวิิจััยจากโครงการหาดใหญ่่ เมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� เมื่อพื้นที่ไม่ พรอม ้ กิจกรรมจึงไม่ มี ความคิดสร้ างสรรค์ ก็เลยไม่ เกิด
38 ผศ.ดร. เธีียรชััย พัันธ์์ คง หััวหน้้าน้้สาขาวิิชาผู้้ป�ระกอบการฐานนวััตกรรมและการออกแบบ คณะบริิหารธุุรกิิจ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่ และนัักวิิจััย ในโครงการหาดใหญ่่ เมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� ผมไม่ คิดว่ าต่ อไปหาดใหญ่ จะเป็ นแค่ เมืองการค้ า เพราะจากที่ผมเข้ าไปสัมผัสในหลายชุมชน ผมเชื่อมั่ นว่ าคนหาดใหญ่ มีศักยภาพที่จะพลิกเมืองได้
39 ผมสอนหนัังสืือในเมืืองหาดใหญ่ม่ า 20 กว่า่ ปีี แล้้ว ล้้ ผ่านกา่รทำำงานวิจัิัยหลากหลายเรื่่�อง แต่่ เกืือบทั้้งห�มด จะอยู่่ในพื้้�นที่่�ของอำำเภอต่างๆ ใน ่จัังหวััดสงขลา โครงการเมืืองแห่งกา่รเรีียนรู้้� เป็็ นโครงการแรก ที่ผม่� ได้้ทำำ ในพื้้�นที่่�เทศบาลนครหาดใหญ่่ ผมเข้้ามาทำำ โครงการนี้้�ตั้้�งแต่่ปีี พ.ศ. 2563 และรู้้สึึก ประหลาดใจไม่่น้้อย เมื่่�อพบว่่าที่่�ผ่่านมาแทบไม่่ค่่อยมีีงาน วิิจััยเกี่่�ยวกัับชุุมชนและการพััฒนาเมืืองเกิิดขึ้้�นในพื้้�นที่่� เทศบาลเท่่าไหร่่ ทั้้�งนี้้� แม้้จะมีอุุปส ี รรคสำำคััญคืือการระบาด ของโควิิด-19 แต่่ด้้วยเนื้้�อหาของงานวิิจััยที่่�เราทำำ ซึ่่�งมีีเป้้าหมาย จะเสริิมสร้้างทัักษะใหม่่ๆ แก่่ผู้้ประกอบการ โครงการจึึง ตอบโจทย์์กัับความต้้องการของผู้้คนในเวลานั้้�นพอดีี ผมรัับผิิดชอบโครงการย่่อยที่่� 2 เรื่่�องนวััตกรรมการเรีียนรู้้ โดยทำำ ในพื้้�นที่่� 103 ชุุมชนของเทศบาลนครหาดใหญ่่ เริ่่�มจากการลงพื้้�นที่่�ไปสำำ รวจความต้้องการของชาวชุุมชน ว่่าเขาอยากเรีียนรู้้เรื่่�องอะไรเพิ่่�มเติิม ก่่อนจะกลัับมา ออกแบบ learning platform ซึ่่�งตรงนี้้�ทำำ ให้้ผมพบอีีกเรื่่�อง ว่่าที่่�ผ่่านมา หาดใหญ่่ก็็ไม่่เคยมีีแพลทฟอร์์มการเรีียนรู้้ นอกห้้องเรีียนมาก่่อน เพราะถ้้าคุุณเรีียนในระบบ คุุณก็็จะ เรีียนแต่่ในสถาบันัการศึึกษา ส่่วนถ้้าคุุณไม่่ได้้เข้้าระบบ คุุณก็็จะไม่่สามารถเข้้าถึึงเครื่่�องมืือที่่�ช่่วยสนัับสนุุน การเรีียนได้้เลย ส่่วนความต้้องการของคนในชุุมชนในเขตเทศบาล ก็ห็ลากหลายครัับ หลัักๆ ก็มี็ีอยากเรีียนรู้้และพััฒนาทัักษะ ภาษาอัังกฤษเพื่่�อรองรัับการท่่องเที่่�ยว บางส่่วนอยากเรีียนรู้้ เรื่่�องเกษตรคนเมืือง เช่่นพวกสวนแนวตั้้�งเพื่่�อจะได้้ทำำสวน เล็็กๆ ที่่�บ้้านของตััวเองได้้ หลัักสููตรการทำำ อาหารและ ขนมเพื่่�อเป็็นอาชีีพเสริิม ไปจนถึึงเรื่่�องการขายสิินค้้า ออนไลน์์และดิิจิิทััลมาร์์เก็็ตติ้้�ง เป็็นต้้น หลัังจากทราบความต้้องการ ทางทีีมวิิจััยก็ห็าผู้เ้ชี่่�ยวชาญ แต่่ละด้้านมาทำำหลัักสููตร เช่่นมีีตััวแทนจากกลุ่่�ม YEC สงขลา มาสอนเรื่่�องการทำำสวนแนวตั้้�ง มีีคนทำำ ไก่่ทอด จริิงๆ มาสอนเรื่่�องทำำ ไก่่ทอด อาจารย์์ด้้านนิิเทศศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยหาดใหญ่่ มาสอนเรื่่�องการตลาดออนไลน์์ เป็็นต้้น หากด้้วยความที่่�ช่่วงนั้้�นโควิิดระบาด การสอน จึึงต้้องทำำผ่่านการอััดวิิดีีโอ และเปิิดให้้ผู้้สนใจลงทะเบีียน เพื่่�อเรีียนผ่่านการสตรีีมมิ่่�งทางออนไลน์์ โดยในทุุกคลาส เราก็็จะให้้เบอร์์ติิดต่่อวิิทยากรไว้้ เผื่่�อผู้้เรีียนมีคำีำถาม ก็็สามารถโทรไปสอบถามเพิ่่�มเติิมได้้โดยตรงเลย ผลตอบรัับค่่อนข้้างดีีครัับ ในแต่่ละคลาสจะมีีผู้ลง้ ทะเบีียน เรีียนไม่่ต่ำำ� กว่่า 100 คน หลายคลาสมีีผู้เ้รีียนขอให้้เปิิดคอร์ส์ แบบออนไซท์์ จนโควิิดซาลง เราจึึงจััดคลาสพิิเศษเรื่่�องดิิจิิทััล มาร์์เก็็ตติ้้�งที่่�ศููนย์์ ICT ของเทศบาล ซึ่่�งทางเทศบาลก็็ยิินดีีให้้ความร่่วมมืือกัับเราเต็็มที่่� โดย เฉพาะการเปิิดศููนย์์การเรีียนรู้้ต่่างๆ ให้้เราได้้ใช้้ประโยชน์์ ในปีที่่� 2 ของโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ มหาวิิทยาลััย หาดใหญ่่ได้ร่่ ้วมกัับทางพี่่�เจี๊๊�ยบ-สิิทธิิศัักดิ์์� ตันัมงคล ซึ่่�งพี่่�เจี๊๊�ยบ เป็นส็ถาปนิิกผัังเมืืองที่่ตั้้� �งกลุ่่�มพััฒนาเมืืองอยู่่� และพยายาม ขัับเคลื่่�อนโครงการ ‘คลองเตยลิิงก์์’ อยู่่�แล้้ว พี่่�เจี๊๊�ยบมองว่่า พื้้�นที่่�ชุุมชนเลีียบคลองเตยเหมาะจะเป็นต้็ ้นแบบในการ พััฒนาหาดใหญ่่ให้้เป็็นเมืืองที่่�เหมาะแก่่การเดิินเท้้า และ เขาได้้เริ่่�มขัับเคลื่่�อนด้้วยการสร้้างเครืือข่่ายมาก่่อนหน้้า อยู่่�แล้้ว ซึ่่�งทางเทศบาลก็็เห็นด้็ ้วย และรัับแบบภูมิิทัูัศน์ข์อง พื้้นที่่� �คลองเตยที่่ท�างทีีมพี่่�เจี๊๊�ยบได้้ออกแบบขึ้้น� มาไปพิิจารณา เพื่่�อพััฒนาให้้เกิิดเป็็นรููปธรรม ส่่วนทางผมก็็ช่่วยงาน หลายด้้าน ทั้้�งการลงพื้้�นที่่�พููดคุุยกัับชาวชุุมชน ทำำกิิจกรรม เดิินเมืือง หรืือ walking tour จััดเสวนาออนไลน์์หาดใหญ่่ ทอล์์ค และทำำ เอกสารวิิชาการ เป็นต้็ ้น การทำำโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ปีที่่ส�อง เปลี่่�ยนมุุมมอง ในการทำำ งานผมมาก เพราะแม้้ในปีีแรก ผมจะลงพื้้�นที่่� ชุุมชนในเขตเทศบาลบ้้างแล้้ว แต่่พอมาทำำ คลองเตยลิิงก์์ และได้ร่่ ้วมกิิจกรรมเดิินเมืือง ฟัังพี่่บั�ัญชร (บััญชร วิิเชีียรศรีี – ผู้้จััดรายการสถานีีวิิทยุุ ม.อ. หาดใหญ่่) และวิิทยากร ท่่านอื่่น�ๆ เล่่าเรื่่�องเมืือง ได้รู้้้ในสิ่่�งที่่�เราไม่่เคยรู้้หรืือมองข้้าม มาตลอด เช่่น ต้นนนทรี้ ีที่่�อยู่่�ในชุุมชน ถนนดวงจัันทร์์ หรืือได้้เห็็นอาคารผดุุงครรภ์์แห่่งแรกของเมืืองที่่�สำำคััญคืือ การได้้เห็็นความตื่่�นตััวของหลายชุุมชนในการแบ่่งปััน ข้้อมููล และการมีีส่่วนร่่วมต่่อการพััฒนาเมืืองหาดใหญ่่ ในอนาคต ผมไม่่คิิดว่่าต่่อไปหาดใหญ่่จะเป็็นแค่่เมืืองการค้้า เพราะจากที่่�ผมเข้้าไปสััมผััสในหลายชุุมชน ผมเชื่่�อมั่่�นว่่า คนหาดใหญ่่มีีศัักยภาพที่่�จะพลิิกเมืืองได้้ โดยร้้อยละ 80 ของกิิจกรรมที่่�เราทำำ มัันกระตุ้้นให้้ทั้้�งเรา ทั้้�งชาวชุุมชน และคนนอกพื้้�นที่่�ได้้ลองเดิินเท้้า มาหาของกิิน มาเรีียนรู้้ เมืือง มาสำำ รวจว่่าแต่่ละพื้้�นที่่�มีีปััญหาอะไร และประสาน กัับรััฐว่่าจะเข้้ามาแก้ปั้ัญหาตรงนี้้�ได้ยั้ังไง ถ้้าเทศบาลพััฒนา พื้้�นที่่�ในเมืืองให้้เป็็นเมืืองที่่�เดิินได้้ มีพื้้ี�นที่่�สีีเขีียวเพิ่่�มขึ้้�น และปรัับปรุุงสาธารณููปโภคด้้านอื่่�นๆ ต่่อไปหาดใหญ่่จะ เป็็นต้้นแบบเมืืองน่่าอยู่่�ให้้กัับเมืืองอื่่�นๆ ได้้ไม่่ยาก”
40 คลองโอ่ งอ่ างเปลี่ยนแปลงได้ ผมก็คิดว่ าคนหาดใหญ่ ก็เปลี่ยนคลองเตยได้ สุุภกร อัักษรสว่่ าง สถาปนิิกและนัักวิิจััยโครงการคลองเตยลิิงก์์
41 “บ้้านบ้้ผมอยู่่อีี กฝั่่�งของสถานีีรถไฟ ในชุมุชนดั้้งเ�ดิมก่ิอนจะ่ มีีการสร้้างสถานีีรถไฟ เมื่่�อเกืือบร้้อยปีีก่อน แ่ต่่ เดิมิหาดใหญ่จะใ ่ช้้คลองเ ช้้ ป็็ น เส้้นแบ่งเ่ มืือง แต่พอ่ มีีรถไฟ ทางรถไฟก็็กลายเป็็ นเส้้น แบ่งควา่มเจริิญ ในฐานะที่่�ผมเป็็นคนหาดใหญ่่และสถาปนิิกผัังเมืือง ต้้องบอกว่่าหาดใหญ่่ เติิบโตแบบไร้้ทิิศทางมานาน จริิงอยู่่�ที่่�ผัังเมืืองในยุุคหลัังรถไฟนี่่�มีีประสิิทธิิภาพมาก แต่่พอเมืืองเจริิญขึ้้�นตามยุุคสมััย มีีผู้ค้ นต่่างถิ่ ่� นมาอาศััยอยู่่�ร่่วมกัันมากๆ รููปแบบ เมืืองเมื่่�อเกืือบร้้อยปีีที่่�แล้้วจึึงไม่่ตอบโจทย์์ ขณะเดีียวกัันนัักพััฒนาอสัังหาริิมทรััพย์์ก็็พยายามลงทุุนกัับที่่�ดิินใหม่่ที่่�อยู่่� ชานเมืืองซึ่่�งมีีราคาที่่�ถููกกว่่า จึึงเกิิดชุุมชนเมืืองใหม่่กระจายตััวขึ้้�นเรื่่�อยๆ เมื่่�อบวก รวมกัับการที่่�รััฐไม่่ได้้มีีแผนพััฒนามารองรัับ เมืืองจึึงไม่่ compact โดยในภาพรวม รััฐก็็ต้้องเสีียค่่าสาธารณููปโภคเพื่่�อรองรัับการขยายตััว และเมื่่�อย้้อนกลัับมาในพื้้�นที่่� หนาแน่่นใจกลางเมืือง เราไม่่มีีแม้้แต่่รถประจำทำางสาธารณะที่่�เชื่่�อมชุุมชนเมืืองต่่างๆ เข้้าด้้วยกััน ด้้วยสถานะแบบนี้้�จึึงบีีบให้้คนหาดใหญ่่ต้้องใช้้รถส่่วนตััวเป็็นหลััก จนนำำมาซึ่่�งปััญหาการจราจร หาดใหญ่่จึึงเป็็นเมืืองที่่�ดููภายนอกมีีความเจริิญ แต่่กลัับขาดไร้้โครงสร้้างอัันแข็็งแรงรองรัับไว้้ ในอีีกนััยหนึ่่�ง โครงการคลองเตยลิิงก์์จึึงเป็็นเหมืือนการกลัับมาทบทวนการใช้้ ประโยชน์์ของพื้้�นที่่�ในใจกลางเมืืองหาดใหญ่่ใหม่่ ผ่่านการพััฒนาให้้เป็น็เมืือง เดิินได้้ (Walkable City) ขนส่่งสาธารณะ และสวนสาธารณะ รวมถึึงการรื้้�อฟื้้� น ความสััมพัันธ์์ของผู้้คนและสถานที่่� และการเผยแพร่่ประวััติิศาสตร์์เมืือง ผ่่านโครงการเมืืองแห่่งการเรีียนรู้้ซึ่่�งเหล่่านี้้�เป็็นองค์์ประกอบสำำคััญที่่�ทำำ ให้้ เมืืองสัักเมืืองมีีความน่่าอยู่่�อาศััย เป็็นมิิตรกัับทั้้�งผู้้คนท้้องถิ่ ่� น และนัักท่่องเที่่�ยว ที่่�ผมสนใจพิิเศษคืือการเปลี่่�ยนสถานะของคลองเตย ซึ่่�งเป็นลำ็ ำคลองระยะทาง 11 กิิโลเมตรตััดผ่่านกลางเมืืองหาดใหญ่่ คลองสายนี้้�ถููกละเลยจากผู้้คนมาตลอด เพราะหน้้าที่่�ของมัันคืือการระบายน้ำ ำ� เสีีย คนหาดใหญ่่หลายคนจึึงจำำมัันในฐานะ คลองน้ำ ำ� เน่่า ขณะที่่�คนในพื้้�นที่่�เองก็็มองว่่ามัันเป็็นคลองหลัังบ้้าน การเปลี่่�ยนจาก คลองหลัังบ้้านที่่�ถููกละเลย ให้้กลายเป็น็คลองหน้้าบ้้านที่่�ผู้้คนในชุุมชนสามารถใช้้ ประโยชน์์ได้้ในเชิิงสัันทนาการ และคนจากที่่�อื่่�นก็็มาใช้้ได้้ในฐานะทางสััญจร สิ่่�งนี้้� มันจึึ ั งไม่่ใช่่แค่่การให้้กรมโยธาธิิการและผัังเมืืองมาปรัับปรุุงภููมิิทััศน์์มััน แต่่เราต้้อง ใช้้ความร่่วมมืือจากภาคประชาชนมาร่่วมพลิิกฟื้้� นมัันด้้วย ซึ่่�งเป็็นสิ่่�งสำำคััญ อัันที่่�จริิงโครงการคลองเตยลิิงก์์นี่่�ถููกคิิดมาก่่อน กทม. จะปรัับปรุุงคลองโอ่่งอ่่าง อีีกนะครัับ แถมสภาพเดิิมของคลองโอ่่งอ่่างก็ดู็ูจะหนัักหนากว่่าคลองเตยของเราอีีก คลองโอ่่งอ่่างเปลี่่�ยนแปลงได้้ ผมก็็คิิดว่่าคนหาดใหญ่่ก็็เปลี่่�ยนคลองเตยได้้ จากสิ่่�งที่่�คนมองว่่าเป็็น waste เมื่่�อคลองกลัับมามีีชีีวิิต มัันยัังช่่วยเสริิมชีีวิิตชีีวา และคุุณภาพชีีวิิตให้้คนในย่่าน และจะกลายเป็นต้็ ้นแบบในการพลิิกฟื้้� นเมืือง หาดใหญ่่ต่่อไปในอนาคต”
42 สถาปั ตยกรรมที่ต่ างยุคต่ างสมัยแต่ อยู่ รวมกันอย ่ ่ างกลมกลืน นับเป็ นความท้ าทายของคนรุนปั จจุบัน ่ ที่จะต้ องหาวิธีในการเก็บรักษาความคลาสสิคนี้ไว้ ใหนานที่สุดเท ้ ่ าที่จะนานได้
43
44 “ปู่่� ผมทำำนาอยู่่ที่ นี่่� ตั้้ ่�งแ�ต่ยั่ ังไม่มีี ่การสร้้างสถานีีรถไฟโคกเสม็็ดชุุน หรืือชุมทุ างหาดใหญ่อ่ย่าง่ทุุกวัันนี้้� ตอนผมเป็็ นนัักเรีียน เมืืองหาดใหญ่่ ยัังมีีถนนหน้้าน้้สถานีีรถไฟแค่่ 3 สาย ซึ่่�งตอนแรกยัังไม่มีีชื่่ ่�อด้้วยซ้ำำ ด้้ เราเลยเรีียกกัันว่่ าถนนสาย 1 สาย 2 และสาย 3 บ้้านเ บ้้ รืือนสมััยนั้้นเ�ป็็ น เรืือนไม้้อม้้ยู่่ห่ างๆ ่กััน พ้้นจากถนน 3 สายนี้้�ไปก็็เป็็ นทุ่่งนาแทุ่่ล้้ว ล้้ สมััยก่่อนรถไฟที่่วิ่� ่�งผ่่านสถานีหีาดใหญ่่ส่่วนหนึ่่�งจะใช้้สำำหรัับขนปศุุสััตว์์ไปขาย ที่่�มาเลเซีีย ข้้ามอุุโมงค์์เลยพื้้�นที่่�ที่่�ตอนนี้้�คืือถนนศรีภูีูวนาถไป เคยเป็นด่่ ็านกัักสััตว์์ เพื่่�อให้้สััตวแพทย์์ตรวจก่่อนส่่งออก เพื่่�อนร่่วมชั้้นข�องผมที่่�โรงเรีียนมอชาย (หาดใหญ่่ วิิทยาลััย) หารายได้้เสริิมในช่่วงวัันหยุุดด้้วยการรัับจ้้างเลี้้�ยงควาย เขามีีฝีีมืือถึึง ขนาดสามารถจููงควายเข้้าแถวเรีียงหนึ่่�งต่่อกััน 5-6 ตััวเดิินไปไกลๆ ยัังได้้เลยนะ พอมีีรถไฟ เมืืองก็ข็ยายตััว มีีคนต่่างถิ่ ่� นมาจัับจองพื้้�นที่่�กัันมาก ก่่อนปีี พ.ศ. 2500 มีีโรงหนัังเฉลิิมยนต์์ ตามด้้วยโรงหนัังอื่่�นๆ ผุุดขึ้้�นอีีกหลายแห่่ง มีีโรงแรม มาเปิิดอยู่่� 2-3 โรง แต่่ยัังไม่่ใช่่โรงแรมใหญ่่มาก ส่่วนตลาดกิิมหยงยัังเป็็นตลาด สดที่่�ขายผัักเป็็นหลัักอยู่่� จนราวปีี 2509-2510 ที่่�เริ่่�มมีีการนำสิินค้ ำ ้าจากปาดัังเบซาร์์ในมาเลเซีียเข้้ามาขาย เพราะตอนแรกเราส่่งปศุุสััตว์์ไปขายเขาใช่่ไหม พอเที่่�ยวกลัับเข้้าไทย ก็มี็ีพ่่อค้้า เห็็นว่่าที่่�ปาดัังมีีสิินค้้าหลายอย่่างที่่�ไม่่มีีในหาดใหญ่่ ก็็เริ่่�มจากแอปเปิ้้�ลและผลไม้้ อื่่�นๆ ตามด้้วยขนม อุุปกรณ์์เก็็บยางพารา และเครื่่�องใช้้ไฟฟ้้า ผมจำำ ได้ดี้ีเลยว่่าเวลารถไฟที่่วิ่� ่�งมาจากมาเลเซีียจะเข้้าสถานีหีาดใหญ่่ รถจะต้้อง จอดชั่่�วคราวเพื่่�อรอให้้นายสถานีีสัับรางก่่อนเข้้าเทีียบชานชาลา ช่่วงเวลานั้้�นคน บนรถไฟจะถีีบสิินค้้าที่่�ขนมาจากมาเลเซีียลงจากรถ และก็็มีีคนมาขนไปจนหมด พอรถเข้้าสถานีี เจ้้าหน้้าที่่ก็� ็จะไม่่พบว่่ามีสิินค้ ี ้าที่่ต้� ้องเสีียภาษีี จุุดเริ่่�มต้นข้องตลาด สิินค้้าหนีีภาษีีในหาดใหญ่่มาจากตรงนี้้� พอมีีสิินค้้า ก็็ต้้องมีีตลาดนั่่�นแหละที่่�ทำำ ให้้ตลาดกิิมหยงซึ่่�งอยู่่�ไม่่ไกลจากสถานีี รถไฟเฟื่่�องฟูู ที่่�นี่่�กลายมาเป็็นตลาดใหม่่ที่่�เต็็มไปด้้วยสิินค้้าราคาถููกจากมาเลเซีีย ดึึงดููดให้้คนจากจัังหวััดอื่่�นๆ เข้้ามาซื้้�อ รวมถึึงสร้้างโอกาสในการทำำธุุรกิิจใหม่่ๆ ในเมืืองแห่่งนี้้� ช่่วง 2516-2517 สมััยที่่�คุุณเคร่่ง สุุวรรณวงศ์์ เป็นน็ายกเทศมนตรีี หาดใหญ่่ เริ่่�มบููมในเชิิงการท่่องเที่่�ยว มีีการจััดตั้้�งสภาอุุตสาหกรรม มีีโรงแรมขนาดใหญ่่ มาเปิิด โดยเฉพาะโรงแรมเจบีช่่ ีวงปีี 2523 เมืืองคึึกคัักในระดัับที่่�ตลาดสดเปิิด 24 ชั่่�วโมง ผู้้คนในทุุกจัังหวััดทางภาคใต้้และมาเลเซีียมาซื้้�อเสื้้�อผ้้า ของใช้้ และ พัักผ่่อนกัันที่่�หาดใหญ่่ ซึ่่�งไม่่ใช่่เฉพาะในตััวเมืืองใกล้้สถานีีรถไฟอย่่างเดีียว อย่่างลุ่่�มน้ำอู่่ ำ� �ตะเภา คนทางลุ่่�มน้ำท ำ� ะเลสาบสงขลาจากพัทลุุัง หรืือสทิิงพระก็นั่่็�งเรืือมาถึึงคลองอู่่�ตะเภา นำำปลาเค็็ม ข้้าวสาร หรืืออาหารต่่างๆ มาขายคนหาดใหญ่่ พอจะนั่่�งเรืือกลัับพวก เขาก็ซื้้็�อปุ๋๋�ย เครื่่�องตััดยาง ไปจนถึึงเครื่่�องใช้้ไฟฟ้้าที่่�คนที่่�นี่่�ขนมาจากปาดัังเบซาร์์ กลัับไปด้้วย นี่่�แหละที่่�สะท้้อนภาพของเมืืองแห่่งการค้้าที่่�มัันเฟื่่�องฟููมากๆ ผมอยู่่ห� าดใหญ่่จนถึึงปีี 2509 ไปเรีียนต่่อธรรมศาสตร์์และเข้้ารัับราชการทหาร กลัับมาอยู่่บ้� ้าน 2 ปีี ไปประจำำการที่่ปั�ัตตานีช่่ ีวงปีี 2519 และย้้ายไปนครศรีธีรรมราช ในช่่วงคอมมิิวนิิสต์์ปีี 2520 ก่่อนจะย้้ายไปอยู่่�โรงเรีียนนายร้้อย จปร. แม้้จะย้้าย คุณจะไปหวังใหการค้ ้ าในหาดใหญ่ รุงเรืองเหมือนอดีตไม ่ ่ ได้ อีกแล้ ว ตอนนี้ถึงเวลาทบทวนว่ า เรามีต้ นทุนอะไรที่ยั่ งยืนกว่ าแต่ ก่ อน
45 ไปหลายที่่� แต่่ระหว่่างนั้้�นผมก็็ไปๆ กลัับๆ หาดใหญ่่ตลอด พอมีี ครอบครััวและมีลูีูกก็็พาเขากลัับมาเยี่่�ยมญาติิที่่�นี่่� ผมรัับราชการจนถึึง ยศพัันเอก และลาออกมาในปีี พ.ศ. 2547 กลัับมาทำำธุุรกิิจที่่�บ้้าน เป็็นร้้านอาหารร้้านแรกที่่�เอากาแฟสดมาขาย แต่่ตอนนี้้�อายุุมาก เลิิกทำำ ไปแล้้ว อย่่างที่่�บอกหาดใหญ่่มีีการเปลี่่�ยนแปลงทุุกๆ ปีี ตอนหนุ่่�มๆ นี่่�เห็็นชััด เมืืองเจริิญมาก ทุุกอย่่างมารวมศูนย์ู์กัันที่่�นี่่� การค้้า การศึึกษา การท่่องเที่่�ยว และความบัันเทิิง เอาเข้้าจริิง ผมมองว่่าหาดใหญ่่ตอนนี้้� เลยจุุดพีีคมาแล้้ว และก็็เป็็นธรรมชาติิของกราฟที่่�มัันต้้องค่่อยๆ มุุดลง อย่่างไรก็็ตามที่่�บอกว่่ากราฟมัันมุุดลง ไม่่ได้้หมายความว่่าเมืือง มันัจะตายลงนะ จริิงอยู่่ที่่� �โควิิดมาทำำ ให้้เศรษฐกิิจเมืืองฟุุบหนััก แต่่พอมีี การเปิิดประเทศ การท่่องเที่่�ยวกลัับมาอีีกครั้้�งเมืืองมัันก็็ฟื้้� นตััว แต่่คุุณ จะไปหวัังให้้มัันเหมืือนในอดีีตคงไม่่ใช่่อีีกแล้้ว ตอนนี้้�มัันถึึงเวลาที่่�เราต้้องทบทวนว่่าเรามีีต้้นทุุนอะไรที่่�ยั่่�งยืืนกว่่า แต่่ก่่อน ซึ่่�งแน่่นอน การศึึกษาเรื่่�องหนึ่่�ง ส่่วนอีีกเรื่่�องคืือการที่่�เรามีีศููนย์์ การแพทย์์ที่่�ดีีที่่�สุุดในภาคใต้้ นี่่�ก็็เป็็นแต้้มต่่อที่่�สำำคััญมากๆ สองสิ่่�งนี้้�มีี ศัักยภาพพอที่่�จะทำำ ให้้หาดใหญ่่ยัังคงสถานะศูนย์ู์กลางของภาคใต้้ ได้้อยู่่�นะ ซึ่่�งผมมองว่่าเรายัังไปได้้อีีก เรามีีสถาบัันการศึึกษาที่่�ครอบคลุุม ทุุกสาขาวิิชาและมีคุุีณภาพ แต่่ที่่�ผ่่านมาเราเน้้นการผลิิตบััณฑิิตเพื่่�อ จบออกมาเข้้าสู่่�ตลาดงานหรืือโรงงานอย่่างเดีียว ผมเชื่่�อว่่าเราสร้้างคน มาผลิิตนวััตกรรมของตััวเองได้้ เราสร้้าง provider ที่่คิิ�ดค้น้เทคโนโลยีีใหม่่ๆ ให้้กัับเมืืองซึ่่�งมันก็ั ็ไปสนัับสนุุนการเป็นศู็นย์ู์กลางสุุขภาพและการแพทย์์ ของเราได้้อีีก แต่่ที่่�ผ่่านมาเราไม่่ได้้จริิงจัังกัับสิ่่�งนี้้�เสีียทีี คนหาดใหญ่่ไม่่ควรค้้าขายอย่่างเดีียวเหมืือนเดิิมแล้้ว และการจะไป พึ่่�งการท่่องเที่่�ยวจากมาเลเซีียหรืือจีีน ผมก็็เห็็นว่่ามัันไม่่ใช่่ความยั่่�งยืนื ที่่�แท้้จริิง เรามีีศัักยภาพจะเป็น็เจ้้าของเทคโนโลยีีได้้ ผมคิิดว่่าภาครััฐ หลายหน่่วยงานก็็ตระหนัักในเรื่่�องนี้้� นั่่�นล่่ะครัับ เราจะค้้าขายกัันอย่่างเดีียวเหมืือนเมื่่�อก่่อน หรืือจะขาย ของไปด้้วยและหาวิิธีีทำำ มาหากิินอย่่างยั่่�งยืืนในอนาคตไปด้้วย ปีีนี้้� ผมอายุุ 72 ปีี และเห็็นเมืืองของเราเป็็นอย่่างนี้้�นะ ก็็เป็็นหน้้าที่่�ของ คนรุ่่�นคุุณไปคิิดต่่อแล้้ว” พ.อ.(พิิเศษ) ธรรมรััตน์์บุญุศรีีรััตน์์ ผู้้จั� ัดการป่่าช้้าช้้ต้้นโพ ต้้ ธิ์์� และอดีีตที่่�ปรึึกษานายกเทศมนตรีีนครหาดใหญ่่
46 “แม้้จะเป็็ นเมืืองศููนย์กลาง์ทางการค้้าของภาคใ รค้้ต้้ แต่หาดใหญ่ ่ก็่ ็กลัับเป็็ นเมืืองที่่�เล็็กมากๆ เพราะเอาเข้้าข้้ จริิงก่อนเ่ มืืองมีีการขยายออกในรอบหลายปีี หลัังมานี้้� แต่่ เดิมิความเจริญิกระจุุกตััวอยู่่ในระยะเส้้นผ่า่ศููนย์์ กลางแค่่ 2 กิิโลเมตรเท่า่ นั้้น เ�รีียกว่่ าเดิินถึึงกัันได้้หด้้มด แต่่ในพื้้�นที่่�เล็็กๆ แค่่นั้้�น หาดใหญ่่กลัับเต็็มไปด้้วยความ หลากหลายของวััฒนธรรมและประวััติิศาสตร์์ ตั้้�งแต่่การ เกิิดขึ้้�นของชุุมทางรถไฟเมื่่�อเกืือบ 100 ปีีก่่อน ยุุคสมััยของ เหมืืองแร่่ สวนปาล์์ม ยางพารา มาถึึงของหนีีภาษีี และการ ท่่องเที่่�ยว ซึ่่�งต้้องยกเครดิิตให้้ชััยภููมิิของเมืือง เพราะมัันมีี ภููเขาที่่�บีีบเส้้นทางลำำเลีียงทรััพยากรให้้ผ่่านมาทางนี้้� คุุณจะไป 3 จัังหวััดชายแดนใต้้ หรืือมาเลเซีีย ไม่่มีทีางไหน สะดวกเท่่ากัับผ่่านหาดใหญ่่ ผู้้คนทั่่�วสารทิิศจึึงมากระจุุก รวมกัันที่่�นี่่� เรามีีชุุมชนจีีนดั้้�งเดิิมที่่�ช่่วยกัันพััฒนาเมืืองซึ่่�งส่่วนใหญ่่ อยู่่�แถวศรีีนคร ชาวมุุสลิิมที่่�มาตั้้�งบ้้านเรืือนแถววงเวีียนน้ำพุุ ำ� และหาดใหญ่่ใน คนซิิกข์์จากรััฐปััญจาบก็็เดิินทางมาค้้าขาย และตั้้�งรกรากแถวโรงพััก คนเหนืือที่่�เข้้ามาทำำ งานบริิการ แถวเสน่่หานุุสรณ์์ และตั้้�งชุุมชนอยู่่�แถวทุ่่�งเสา ตามมาด้้วย คนอีีสานที่่�มาใช้้แรงงานก็็อยู่่�ร่่วมกัับคนเหนืือที่่�ทุ่่�งเสาจน เกิิดเป็็นชมรมชาวเหนืือ-อีีสานขึ้้�น อีีกทั้้�งชาวเมีียนมาร์์และ กััมพููชาที่่�อยู่่�อาศััยแถวที่่�ดิินรถไฟ เป็็นต้้น ก็เหมือนที่เราคิดว่ าโรคภัยไข้ เจ็บเป็ น หน้ าที่ของหมอ ทั้ งๆ ที่ในหนึ่งปี คุณหมออาจเจอเราแค่ หนึ่งครัง ้ ในขณะที่เราอยู่ กับตัวเองตลอด 24 ชั่ วโมง เรากลับไม่ ดูแลตัวเอง และยกหน้ าที่นี้ใหหมอ ้
47 ผมไม่่ได้้เกิิดหาดใหญ่่ แต่่ก็็มาทำำ งานที่่�นี่่�ตั้้�งแต่่ปีี พ.ศ. 2536 และความที่่�เป็็นผู้้จััดรายการวิิทยุุเกี่่�ยวกัับเมืือง ก็็เลย พอมองเห็็นปััญหาของเมืืองนี้้�อยู่่� 2 มิิติิคืือมิิติิของพลเมืือง และมิิติิของผู้้เสนอตััวมาบริิหารบ้้านเมืือง เริ่่�มจากมิิติิพลเมืือง ซึ่่�งอาจไม่่ใช่่ทุุกที่่�ในประเทศนี้้� แต่่ผมคิิดว่่าน่่าจะเป็็นส่่วนใหญ่่ กล่่าวคืือคนในสัังคมเมืือง รู้้จัักตััวเองน้้อยไป เข้้าใจในศัักยภาพตััวเองน้้อยเกิินไป ทั้้�งที่่�จริิงๆ ทุุกคนมีีส่่วนในการพััฒนาหรืือเปลี่่�ยนแปลง เมืืองเราได้้ เราเคยชิินกัับการยกภาระการพััฒนาเมืืองให้้คนที่่�มา เสนอตััวบริิหารบ้้านเมืือง ถ้้าเขาทำำ งานไม่่ได้้ดัังใจเราก็็บ่่น หนัักข้้อเข้้าถึึงเวลาก็็เลืือกตั้้�งใหม่่เปลี่่�ยนคน ก็็เหมืือนที่่�เรา คิิดว่่าโรคภััยไข้้เจ็็บเป็็นหน้้าที่่�ของหมอที่่�ต้้องจััดการ ทั้้�งๆ “ที่่�ในหนึ่่�งปีีเราอาจเจอคุุณหมอจากการตรวจสุุขภาพแค่่ ครั้้�งเดีียว ในขณะที่่�เราอยู่่�กัับตััวเองตลอด 24 ชั่่�วโมง เรากลัับไม่่สนใจดููแลตััวเอง และยกหน้้าที่่�นี้้�ให้้หมอจััดการ เช่่นเดีียวกัับพลเมืือง เราไม่่ได้้มองตััวเองเป็น็พลเมืือง แต่่มองตััวเองเป็็นแค่่ประชากร มองเป็็นแค่่ผู้้อยู่่�อาศััย ในเมืือง ทำำ ให้้เราไม่่มีีฝัันของตััวเองที่่�เกี่่�ยวกัับเมืือง อนาคต ของเราจึึงตกไปอยู่่�กัับที่่�คนที่่�เขาเข้้ามาดููแลเมืือง สิ่่�งนี้้�จึึงส่่งผลกระทบไปที่่�มิิติิที่่�สองคืือคนที่่�อาสาเข้้ามา บริิหารบ้้านเมืือง เพราะเมื่่�อประชาชนไม่่มีีภาพฝััน คนที่่� เข้้ามาบริิหารก็็ไม่่มีทีางเห็็น และสิ่่�งที่่�พวกเขาทำำจึึงอาจ ไม่่ตอบสนองกัับความต้้องการที่่�แท้้จริิงของคนในเมืือง บัญัชร วิิเชีียรศรีี ผู้้ช่�วย่หััวหน้้าน้้สถานีีวิิทยุุ ม.อ. หาดใหญ่่ การพััฒนาเมืืองจึึงมีต้ี้นทางมาจากภาพฝัันของคนในทีีมบริิหาร หรืือนโยบายที่่�เขาออกแบบในช่่วงเวลาสั้้�นๆ หรืือหนัักเข้้าอาจ เป็็นเพีียงความคิิดชั่่�ววููบเพื่่�อหาเสีียงเลืือกตั้้�ง ที่่�ผ่่านมาเราจึึง เห็็นหลายโครงการที่่�ถููกสร้้างมาแล้้วไม่่เกิิดประโยชน์์ต่่อเมืือง อย่่างยั่่�งยืืน หรืือที่่�ล่่าสุุดกัับโครงการรถไฟฟ้้ารางเดี่่�ยวที่่�รััฐมองว่่าจะมา ช่่วยแก้้ปััญหาจราจร ซึ่่�งผมไม่่คิิดว่่าการลงทุุนถึึงหนึ่่�งหมื่่�นล้้าน กว่่าบาทนี้้�จะคุ้้มค่่าหรืือมีีความยั่่�งยืนื เพราะเรามีีระบบสาธารณูปูโภค พื้้�นฐานที่่�สามารถมาปรัับใช้้ให้้ลงตััวและตอบโจทย์์ได้้ สู้้นำำเงิินก้้อนนี้้�ไปพััฒนาระบบขนส่่งมวลชนจากทรััพยากรที่่�เรา มีีอยู่่�แล้้ว หรืือการทำำที่่�จอดรถ พื้้�นที่่�สีีเขีียว และทางเดิินเท้้าให้้ ครอบคลุุมและใช้้ประโยชน์์ได้้จริิง เหล่่านี้้�อาจสร้้างประโยชน์์ได้้ มากกว่่าการมีีระบบรถไฟฟ้้าเพิ่่�มเข้้ามา นั่่น�แหละครัับ ผมจึึงมองว่่าเป็น็เรื่่�องสำำคััญมากที่่�คนหาดใหญ่่ ต้้องรู้้จัักตััวเองก่่อน รู้้ว่่าตััวเองต้้องการอะไร และอยากมีีชีีวิิตอยู่่� ในเมืืองแบบไหน พอรู้้แล้้ว เราก็็จะหาวิิธีีสร้้างการมีีส่่วนร่่วม เพื่่�อไปถึึงเป้้าหมายนั้้�น ขณะเดีียวกัันคนที่่�อาสามาบริิหาร บ้้านเมืืองก็็จะได้้เห็น็ภาพของการพััฒนาเมืืองที่่�ตรงกััน จนเกิิด การใช้้งบประมาณที่่�ตอบโจทย์์ความต้้องการของคนในเมืือง อย่่างแท้้จริิง ถ้้าเกิิดสองฝ่่ายไม่่มีีฝัันร่่วมกััน ไม่่แลกเปลี่่�ยน หรืือทำำ งาน ร่่วมกััน เมืืองหาดใหญ่่ก็็ไปต่่อไม่่ได้้ หรืือถ้้าไปต่่อได้้ ก็็อาจไม่่ใช่่ เมืืองที่่�คนในพื้้�นที่่�จริิงๆ อยากให้้เป็น็”
48 “เมื่่�อก่อนหาดใหญ่ ่ ่ ใช้้กาช้้รคมนาคมทางน้ำ ำ เป็็ นหลััก จนมีีสถานีีรถไฟในปีี พ.ศ. 2467 ชาวจีีนที่รั่� ับสร้้างทาง รถไฟสายใต้้อต้้ย่าง เ่ จีียกีีซีี (ขุุนนิพัิ ัทธ์จีี์นนคร) และชาวจีีน อีีกคนอย่าง่ ซีีกิมิหยง ต่าง่มองเห็็นชััยภูมิูที่ิดีีทั้้ ่�งกา�รเป็็ น ชุมทุางของภาคใต้้ตอนต้้ล่าง และกา่รเชื่่�อมเส้้นส้้ทางไปถึึง มาเลเซีีย พวกเขาจึึงวางผัังและสร้้างเมืืองนี้้ขึ้้� �นมา เริ่่�มจากจััดสรรที่่ดิิน� ให้้คนงานมีบ้ี้านอยู่่ก่่ �อน ยกที่่ดิิน�สำำหรัับ ทำำ โรงเรีียน ซึ่่�งมีีทั้้�งโรงเรีียนจีนีและฝรั่่�ง พอฝรั่่�งเข้้ามาก็็มีี โรงพยาบาลมิิชชัันนารีีที่่�มีีหมอฝรั่่�งมารัักษาคนด้้วย คนงาน มีีบ้้านอยู่่� ลููกหลานมีีโรงเรีียน เจ็็บไข้้ได้้ป่่วยก็็มีีโรงพยาบาล รัักษา พอแก่่ตััวมา ก็็มีีมููลนิิธิิจงฮั่่�วสงเคราะห์์คนชราคอยดููแล โดยให้้สมาคมภาษา 5 สมาคม หมุุนเวีียนกัันบริิหาร ฮากกา ไหหลำำ แต้จิ๋๋้�ว ฮกเกี้้�ยน และกวางสีี ซึ่่�งทุุกวันนี้้ ัยั�ังเหลืือกรรมกร รถไฟจากยุุคนั้้�นที่่�มีีชีีวิิตอยู่่�ที่่�นั่่�นด้้วยนะ พอมีีโมเดลแบบนี้้� คนจีนทุุีกภาษาก็็เลยพากันัมาอยู่่ที่่� นี่่�ห�มด อาหารการกิินจึึงหลากหลาย ขณะเดีียวกัันรถไฟดึึงดููดให้้คน จากทั่่�วสารทิิศมาอยู่่�เมืืองนี้้� คนเหนืือและอีสีานที่่�มาใช้้แรงงาน คนใต้้จากจัังหวััดรอบๆ ที่่�เข้้ามาเรีียนหนัังสืือและค้้าขาย ชาวมุุสลิิม และอื่่�นๆ เราเคยเป็็นเมืืองศููนย์์กลางของยางพารา และปาล์์ม ในระดัับที่่�เรามีีการร่่วมทุุนตั้้�งบริิษััทยางไทย ปัักษ์์ใต้้ (เต็็กบี้้�ห้้าง) ก่่อนสิิงคโปร์์เขาตั้้�งประเทศอีีกนะ บริิษััทยางใหญ่่ๆ ในบ้้านเราส่่วนใหญ่่ก็็เติิบโตมาจาก บริิษััทนี้้�หมด ในด้้านการศึึกษาและนวััตกรรม อิินเตอร์์เน็็ตเกิิดขึ้้�นครั้้�ง แรกก็็ที่่�คณะวิิทยาศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยสงขลานคริินทร์์ อีีเมล ฉบัับแรกของไทยก็็ส่่งจากที่่�นี่่�เมื่่�อปีี 2531 คุุณพอเห็็นภาพ ไหมว่่าหาดใหญ่่เคยทัันสมััยมากขนาดไหน ผมไม่่มีีบุุญพอจะเกิิดเป็็นคนใต้้ แต่่ก็็โชคดีที่่ี�ได้้เป็็นเขย เมืืองนี้้� ผมเริ่่�มทำำ ราชการก่่อน พอแต่่งงาน พ่่อตาก็็ให้้มาทำำ บริิษััทคลัังสิินค้้าและขนส่่ง แต่่ทำำ ๆ ไปไม่่แฮปปี้้� เลยออกมา ทำำงานผู้้จััดการธนาคารก่่อนย้้ายมาตลาดหลัักทรััพย์์จนเกษีียณ ทุุกวันนี้้ ัผ�มทำำงานด้้านการศึึกษาเป็นส่่ ็วนมาก โดยเป็น็กรรมการ ฝ่่ายการศึึกษาและพััฒนาสัังคม วิิทยาลััยชุุมชนสงขลา และ รองประธานมููลนิิธิิชุุมชนสงขลา ผมมาหาดใหญ่่ในยุุคที่่�รุ่่�งเรืืองมาก สิินค้้าจากจีีนและ ฮ่่องกงส่่งเข้้าปีีนััง ต่่อมาปาดัังเบซาร์์ และเข้้าไทยก็ท็างรถไฟ หาดใหญ่่ เมืืองเลยมีีการค้้าขายที่่�คึึกคััก ทั้้�งเครื่่�องใช้้ไฟฟ้้า เสื้้�อผ้้า อาหาร และของหนีีภาษีี ผมจำำ ได้ว่่ ้ามีีอยู่่�ครั้้�งที่่�ผมทำำ ธุุระในเมืือง และเห็นกำ็ ำ นัันถููกยิิงหน้้าโรงแรม คนวิ่่�งหนีีแตกฮืือ กัันหมด ผ่่านไปไม่่ถึึงชั่่�วโมง หลัังตำำรวจมาเคลีียร์์สถานที่่� พื้้�นที่่�ตรงนั้้�นก็็กลัับมามีีคนเดิินกันัคลาคล่ำ ำ� ใหม่่ราวกัับไม่่เคย มีีอะไรเกิิดขึ้้�น หาดใหญ่่เคยเป็็นแบบนั้้�น เป็็นเมืืองที่่� ไม่่เคยหลัับ จุุดเปลี่่�ยนคืือหลัังรััฐบาลเราเปิิดทำำ การค้้ากัับจีนีอย่่าง เต็็มตััว สิินค้้าที่่�คนทั่่�วประเทศต้้องแห่่มาซื้้�อที่่�หาดใหญ่่ ก็็กลายเป็็นหาซื้้�อได้้ง่่ายจากทั่่�วประเทศหมด เราเลยขายของ แบบเดิิมไม่่ได้้ และด้้วยความที่่�เมืืองเติิบโตเพราะการค้้าขาย ของจากจีีนอย่่างเดีียว ก็็เลยไม่่มีีแรงดึึงดููดให้้คนรุ่่�นใหม่่อยาก ทำำ งานที่่�บ้้าน ส่่วนเถ้้าแก่่ที่่�เป็็นเจ้้าของตึึกในเมืืองเขารวยกััน อยู่่�แล้้ว ก็ตั้้็�งค่่าเช่่าแพงๆ แบบไม่่ง้้อคนเช่่า คนจบมหาวิิทยาลััย ก็็ไปเติิบโตในเมืืองอื่่�นหมด เพราะจะเริ่่�มธุุรกิิจที่่�นี่่�ยาก ซึ่่�งนั่่�นล่่ะครัับ พอมายุุคหลัังเราเลยพึ่่�งพาแต่่นัักท่่องเที่่�ยว ชาวมาเลเซีียอย่่างเดีียว และเมื่่�อโควิิดมา เมืืองเลยเงีียบกันหัมด อินเตอรเน็ตเกิดขึ้นครั ์ งแรกที่คณะวิทยาศาสตร ้์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร อีเมลฉบับแรกของไทย ์ ก็ส่ งจากที่นี่เมื่อปี 2531 คุณพอเห็นภาพไหมว่ า หาดใหญ่ เคยทันสมัยมากขนาดไหน