การศึกษาความสามารถในการคิดวิเคราะห์ เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีใน สิ่งมีชีวิตของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 โดยกระบวนการจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น QSCCS นายศุภลักษณ์ ผาบคีรี รายงานการวิจัยฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรครุศาสตร์บัณฑิต สาขาวิชาวิทยาศาสตร์ทั่วไปและเคมี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี พุทธศักราช 2566
ก ชื่อเรื่อง : การศึกษาความสามารถในการคิดวิเคราะห์ เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุล และสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิตของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 โดย กระบวนการจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น QSCCS ผู้วิจัย : นายศุภลักษณ์ ผาบคีรี ครูพี่เลี้ยง : นางนิราวรรณ ปัสสาโท อาจารย์ที่ปรึกษา : ผู้ช่วยศาสตราจารย์คณิสร ต้นสีนนท์ ปีการศึกษา : 2566 บทคัดย่อ การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาแนวทางการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรมของ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 2) เพื่อศึกษาผลของการจัดการเรียนรู้แบบ QSCCS ต่อความสามารถใน การคิดวิเคราะห์เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรม ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ผลการวิจัยพบว่า นักเรียนมีคะแนนการคิดวิเคราะห์ไม่ผ่านเกณฑ์การประเมินในระดับดี โดยคะแนนเฉลี่ยของนักเรียนอยู่ในระดับควรปรับปรุง คะแนนเฉลี่ยของนักเรียน (x̅) 3.848 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 38.48 มีค่า S.D. เท่ากับ 1.639 ค่าความแปรปรวนเท่ากับ 2.687 ซึ่งอยู่ในระดับควร ปรับปรุงตามเกณฑ์ที่ผู้วิจัยได้กำหนดไว้
ข กิตติกรรมประกาศ งานวิจัยฉบับนี้สําเร็จได้ด้วยความกรุณาจากผู้ช่วยศาสตราจารย์คณิสร ต้นสีนนท์อาจารย์ที่ ปรึกษางานวิจัยหลักและผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จันทร์จิรา จูมพลหล้า อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ ร่วมที่ได้กรุณาให้คําปรึกษาแนะนําและตรวจแก้ไขข้อบกพร่องต่างๆ มาโดยตลอดจนสําเร็จเรียบร้อย ผู้วิจัยขอกราบขอบพระคุณเป็นอย่างสูงไว้ ณ ที่นี้ ขอขอบพระคุณผู้เชี่ยวชาญทุกท่านที่ได้แนะนํา ให้ข้อเสนอแนะ ข้อคิดเห็น ตรวจสอบ และ แก้ไขเครื่องมืองานวิจัย ขอขอบพระคุณผู้อํานวยการ คณะครูโรงเรียนอุดรพิทยานุกูลที่ได้ให้ความ อนุเคราะห์สนับสนุนการวิจัยในเรื่องประชากร สถานที่ในการวิจัย และขอบคุณนักเรียนและผู้ที่ เกี่ยวข้องในด้านอื่นๆ ที่ไม่ได้กล่าวนาม ณ ที่นี้ ที่มีส่วนช่วยให้งานวิจัยนี้สําเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี ศุภลักษณ์ ผาบคีรี
ค สารบัญ เรื่อง หน้า บทคัดย่อ...................................................................................................................................ก กิตติกรรมประกาศ.....................................................................................................................ข สารบัญ.....................................................................................................................................ค บทที่ 1......................................................................................................................................1 บทนำ........................................................................................................................................1 1.1 ที่มาและความสำคัญของปัญหา................................................................................................1 1.2วัตถุประสงค์การวิจัย................................................................................................................3 1.3สมมติฐานการวิจัย....................................................................................................................3 1.4ขอบเขตของการวิจัย.................................................................................................................4 1.4.1 ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง..............................................................................................4 1.4.2 ตัวแปรในการวิจัย............................................................................................................4 1.5เนื้อหาที่วิจัย.............................................................................................................................4 1.6ระยะเวลาวิจัย..........................................................................................................................4 1.7 นิยามศัพท์เฉพาะ......................................................................................................................5 1.7.1 การจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) .......................................................5 1.7.2 การคิดวิเคราะห์...............................................................................................................5 1.7.3 ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ...................................................................................................7 1.9 ประโยชน์ที่ได้รับจากการวิจัย...................................................................................................8 บทที่ 2......................................................................................................................................9 เอกสารที่เกี่ยวข้อง ....................................................................................................................9 2.1 หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช2551(ฉบับปรับปรุง พ.ศ.2560) ..........9 2.1.1 วิสัยทัศน์........................................................................................................................10 2.1.2 หลักการ.........................................................................................................................10 2.1.3 จุดหมาย.........................................................................................................................11
ง 2.1.4 สมรรถนะสำคัญของนักเรียน .........................................................................................11 2.1.5 คุณลักษณะอันพึงประสงค์.............................................................................................12 2.1.6 มาตรฐานการเรียนรู้.......................................................................................................13 2.1.7 ตัวชี้วัด...........................................................................................................................13 2.2กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี....................................................................14 2.2.1 ความสำคัญของวิทยาศาสตร์.........................................................................................14 2.2.2 ธรรมชาติและลักษณะเฉพาะของวิทยาศาสตร์...............................................................14 2.2.3 เป้าหมายของการจัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์......................................................18 2.2.4 สาระและมาตรฐานการเรียนรู้วิทยาศาสตร์...................................................................19 2.2.5 คุณภาพของผู้เรียนวิทยาศาสตร์.....................................................................................20 2.2.6 ตัวชี้วัด/ผลการเรียนรู้และสาระการเรียนรู้แกนกลาง ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5....................23 2.3กระบวนการเรียนรู้แบบบันได5ขั้น (QSCCS) .......................................................................26 2.4การคิดวิเคราะห์......................................................................................................................32 2.4.1 ความหมายของการคิดวิเคราะห์....................................................................................32 2.4.2 ลักษณะของการคิดวิเคราะห์.........................................................................................33 2.4.3 ทฤษฎีของการคิดวิเคราะห์............................................................................................34 2.4.4 กระบวนการคิดวิเคราะห์...............................................................................................37 2.4.5 ประโยชน์ของการคิดวิเคราะห์.......................................................................................38 2.4.6 การจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์.......................................................40 2.4.7 การวัดและการประเมินความสามารถในการคิดวิเคราะห์..............................................42 2.5ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน..........................................................................................................45 2.5.1 ความหมายของผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน.........................................................................45 2.5.2 หลักการสร้างแบบวัดผลสัมฤทธิ์....................................................................................46 2.6ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิทยาศาสตร์......................................................................................49 2.6.1 ความหมายของผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิทยาศาสตร์....................................................49 2.6.2 การวัดและประเมินผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิทยาศาสตร์...............................................49 2.6.3 การตรวจสอบคุณภาพของแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์....................................................51 2.7งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง.................................................................................................................53
จ 2.7.1 งานวิจัยภายในประเทศ.................................................................................................53 บทที่ 3....................................................................................................................................58 วิธีดำเนินการวิจัย....................................................................................................................58 3.1 ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง.....................................................................................................58 3.1.1 ประชากรในการวิจัย......................................................................................................58 3.1.2 กลุ่มตัวอย่างในการวิจัย.................................................................................................58 3.2แบบแผนการวิจัย...................................................................................................................58 3.3เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย.........................................................................................................59 3.4การสร้างและหาคุณภาพเครื่องมือ..........................................................................................59 3.5การเก็บรวบรวมข้อมูล............................................................................................................61 3.6การวิเคราะห์ข้อมูล.................................................................................................................61 3.7สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล................................................................................................62 3.7.1 สถิติที่ใช้ในการหาคุณภาพของเครื่องมือ........................................................................62 3.7.2 สถิติพื้นฐาน ...................................................................................................................62 บทที่ 4....................................................................................................................................63 ผลการวิเคราะห์ข้อมูล.............................................................................................................63 ตอนที่1การวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อประเมินความสามารถในการคิดวิเคราะห์ของนักเรียนหลังการ จัดการเรียนรู้แบบบันได5ขั้น QSCCS.........................................................................................63 ตอนที่2การวิเคราะห์ผลการประเมินค่า IOC แบบทดสอบวัดความสามารถในการคิดวิเคราะห์..67 บทที่ 5....................................................................................................................................68 สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ..........................................................................................68 สรุปผลการวิจัย.............................................................................................................................68 อภิปรายผล...................................................................................................................................68 ข้อเสนอแนะ.................................................................................................................................69 บรรณานุกรม ..........................................................................................................................70 ภาคผนวก...............................................................................................................................72
ฉ ภาคผนวกก.................................................................................................................................73 แผนการจัดการเรียนรู้..................................................................................................................73 ภาคผนวก ข...............................................................................................................................109 แบบประเมินคุณภาพเครื่องมือที่ใช้ในงานวิจัย.........................................................................109 ภาคผนวก ค...............................................................................................................................116 เครื่องมือที่ใช้ในงานวิจัย............................................................................................................116 (แบบทดสอบวัดความสามรถในการคิดวิเคราะห์) ...................................................................116 ภาคผนวกง................................................................................................................................128 ผลการประเมินจากผู้เชี่ยวชาญ.................................................................................................128 ภาคผนวกจ...............................................................................................................................137 ภาพประกอบการจัดการเรียนรู้และชิ้นงาน...............................................................................137
1 บทที่ 1 บทนำ 1.1 ที่มาและความสำคัญของปัญหา ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม มีบทบาทสําคัญต่อโลกมาตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบันและอนาคต เพราะเกี่ยวข้องกับชีวิตประจําวันทั้งในเรื่องของสาเหตุของปรากฏการณ์ ต่าง ๆ ทั้งใกล้และไกลตัว เช่น โรคภัยไข้เจ็บ การหาทางป้องกัน การผลิตสิ่งต่างๆ เพื่อการอํานวย ความสะดวกสบายในการดําเนินชีวิตในประจําวัน วิทยาศาสตร์ช่วยให้มนุษย์ได้พัฒนาวิธีคิด ทั้งความคิดเป็นเหตุเป็นผล คิดสร้างสรรค์ คิดวิเคราะห์ วิจารณ์ มีทักษะสําคัญในการค้นคว้า หา ความรู้ มีความสามารถในการแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ สามารถตัดสินใจโดยใช้ข้อมูลที่ หลากหลาย และมีประจักษ์พยานที่ตรวจสอบได้ ทําให้ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เป็นปัจจัยสําคัญที่ขับเคลื่อนการ พัฒนาอย่างยั่งยืนทั้งด้าน เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ดังนั้นทุกคนจึงจําเป็นต้องได้รับการ พัฒนาให้รู้วิทยาศาสตร์ เพื่อที่จะมีความรู้ความเข้าใจในธรรมชาติและเทคโนโลยีที่มนุษย์ สร้างสรรค์ ขึ้น สามารถนําความรู้ไปใช้อย่างมีเหตุผล สร้างสรรค์ และมีคุณธรรม (กระทรวงศึกษาธิการ, 2551: 92 และ สํานักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ. 2557 : 3 ) การปฏิรูปการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ในศตวรรษที่ 21 คือ การเรียนให้เกิดทักษะชีวิต เรียนให้ เกิดทักษะที่จำเป็นสําหรับการดํารงชีวิตที่ดีเป็นประโยชน์แก่ตนเองและแก่ผู้อื่น (วิโรจน์ สารรัตนะ, 2556) ดังนั้นการเรียนวิทยาศาสตร์ที่สอดคล้องกับการปฏิรูปการเรียนรู้ คือ การเรียนทักษะ กระบวนการทางวิทยาศาสตร์สําหรับใช้สะสมเป็นทักษะชีวิตและทักษะการเรียนรู้ที่จะได้ใช้ประโยชน์ ตลอดไป จึงมีความจําเป็นที่ต้องมีกรอบแนวคิดใหม่เพราะกรอบความคิดเดิมที่ใช้กันในปัจจุบันมีความ ล้าสมัยไม่เหมาะสมสําหรับเด็กในยุคสมัย การเรียนวิทยาศาสตร์มีวัตถุประสงค์ไม่ใช่เพียงเพื่อให้ “รู้วิชา” แต่ต้องการให้เป็นพื้นฐานความเข้าใจสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวทั้งที่เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ และ สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น วิธีการเรียนรู้ (การสอน) ที่ถูกต้อง จะเป็นตัวจุดประกายความพิศวง (fascination) ความใคร่รู้ (inquiry mind) และความหลงใหล (passion) หรือแรงบันดาลใจ (inspiration) ต่อการเรียนรู้ (วิจารณ์ พานิชย์, 2555) หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 มีจุดมุ่งหมายที่จะพัฒนาผู้เรียน ให้เป็นคนดี มีปัญญา มีความสุข มีศักยภาพในการศึกษาต่อและประกอบอาชีพ ซึ่งวิทยาศาสตร์เป็น สาระการเรียนรู้สาระหนึ่งที่สถานศึกษาต้องจัดกระบวนการเรียนรู้เพื่อให้ผู้เรียน มีความรู้ มีทักษะ สําคัญในการค้นคว้าและสร้างองค์ความรู้ในการจัดการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ต้องใช้กระบวนการในการ
2 สืบเสาะหาความรู้และการแก้ปัญหาที่หลากหลาย การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่จะให้ผู้เรียนพัฒนา ความคิด ให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการเรียนรู้ทุกขั้นตอน มีการทํากิจกรรมด้วยการลงมือปฏิบัติจริงอย่าง หลากหลายและเหมาะสมกับระดับชั้น (สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน, 2553) การพัฒนามาตรฐานการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกันคุณภาพภายในของสถานศึกษาทุก ระดับตั้งแต่ระดับสถานศึกษา ระดับเขตพื้นที่การศึกษา ระดับหน่วยงานต้นสังกัดและระดับชาติ มีการกําหนดมาตรฐานจึงเน้นที่คุณภาพผู้เรียน คุณภาพครูคุณภาพผู้บริหารสถานศึกษาและคุณภาพ ของสถานศึกษาให้มีความสอดคล้องกับมาตรฐานเพื่อการประเมินคุณภาพภายนอกตามที่กําหนดไว้ โดยได้กําหนดมาตรฐานการศึกษาขั้นพื้นฐานเพื่อการประกันคุณภาพภายในของสถานศึกษา ประกอบด้วย 4 มาตรฐาน โดยมาตรฐานที่ 1 คุณภาพของผู้เรียน โดยคุณภาพของผู้เรียน หมายถึง ผลการเรียนรู้ของผู้เรียนที่แสดงออกถึงความรู้ ความสามารถ ทักษะตามหลักสูตรสถานศึกษาและมี พัฒนาการในด้านการอ่าน คิดวิเคราะห์และเขียน สมรรถนะที่สําคัญและคุณลักษณะที่พึงประสงค์ จัดได้ว่าเป็นความสามารถทางด้านทักษะการคิดวิเคราะห์มีความสําคัญต่อการพัฒนาคุณภาพผู้เรียน เป็นอย่างมาก (สํานักทดสอบทางการศึกษา, 2559) และในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560) ได้กําหนดให้ความสามารถในการคิดเป็นหนึ่งในสมรรถนะที่ สําคัญของผู้เรียน ดังนั้น การสอนการคิดจึงมีความสําคัญเพราะการคิดเป็นกระบวนการนําความรู้ไปสู่ การปฏิบัติ การประยุกต์ การต่อยอดความรู้ และที่สําคัญก็คือการคิดจะนําไปสู่การแก้ปัญหาและ หาทางออกให้กับเรื่องต่างๆ จนกล่าวได้ว่าคุณภาพของชีวิตขึ้นอยู่กับการคิด (กระทรวงศึกษาธิการ ,2560) การจัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ในยุคการเรียนรู้ศตวรรษที่ 21 ได้มุ่งเน้นให้นักเรียนมี ทักษะที่ สำคัญทั้งทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และทักษะในศตวรรษที่ 21 ในการค้นคว้า ความรู้มีความสามารถในการแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ สามารถตัดสินใจโดยใช้ข้อมูลที่หลากหลาย และมีประจักษ์พยานที่ตรวจสอบได้ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 92) ตามหลักสูตรแกนกลาง การศึกษาขึ้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551กล่าวว่าวิทยาศาสตร์มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็น กระบวนการสำคัญที่จะทำให้เกิดการพัฒนาวิธีการคิด ความเป็นเหตุเป็นผล การคิดสร้างสรรค์ และ คิดวิเคราะห์วิจารณ์และเนื่องในปัจจุบันมีการเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารผ่านทางสื่อและเทคโนโลยี มากมาย สื่อสังคมออนไลน์สามารถเข้าถึงได้อย่างสะดวกและรวดเร็วเป็นเหตุให้นักเรียนจำเป็นต้องมี การวิเคราะห์ คัดกรองและเลือกรับเฉพาะข้อมูลที่มีคุณภาพ แยกแยะว่าสิ่งใดควรเชื่อหรือไม่ควรเชื่อ ได้อย่างมีเหตุผล ก่อนสรุปเป็นใจความสำคัญ อาจกล่าว ได้ว่าการคิดวิเคราะห์นั้นเป็นพื้นฐานของการ
3 คิดทั้งมวล โดยทุกคนสามารถพัฒนา รวมทั้งสามารถสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ให้เกิดขึ้นได้(ประพันธ์ศิริ สุเสารัจ,2553, น. 5) ดังนั้นการจัดการเรียนการสอนให้นักเรียนคิดเป็นจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง จากการออกฝึกประสบการณ์วิชาชีพทำให้ผู้วิจัยพบปัญหาว่า นักเรียนในชั้นเรียนส่วนใหญ่ ไม่ให้ความสนใจในการเรียนอันเนื่องมาจากความยากของเนื้อหาและบทเรียนที่มีเนื้อหาเป็นนามธรรม มากจนทำให้นักเรียนจินตนาการตามไม่ได้ ผู้วิจัยจึงได้นำนวัตรกรรมกาจัดการเรียนรู้แบบบันได้ 5 ขั้น QSCCS มาใช้ในการจัดการเรียนการสอนเพื่อแก้ปัญหาดังกล่าวพร้อมกับศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการ เรียนของการจัดการเรียนรู้แบบ QSCCS และความสามารถในการคิดวิเคราะห์ของนักเรียน จากเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้น ผู้วิจัยจึงมีความสนใจที่จะศึกษาการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบ บันได 5 ขั้น (QSCCS) เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและ อุตสาหกรรมของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 เพื่อเพื่อศึกษาผลสัมฤทธิ์และความสามารถในการคิด วิเคราะห์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 การวิจัยในชั้นเรียนนี้เป็นการสืบเสาะหาความรู้อย่างมี ระเบียบแบบแผนเพื่อแก้ปัญหาการเรียนรู้ของนักเรียนและการสอนของครูเพื่อเป็นแนวทางในการ ปรับปรุงการเรียนการสอนของครูที่จะส่งเสริมให้นักเรียนเกิดการพัฒนาทักษะของผู้เรียน 1.2 วัตถุประสงค์การวิจัย 1. เพื่อศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนหลังการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรมของนักเรียนชั้น มัธยมศึกษาปีที่ 5 2. เพื่อศึกษาผลของการจัดการเรียนรู้แบบ QSCCS ต่อความสามารถในการคิดวิเคราะห์เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรม ของนักเรียน ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 1.3 สมมติฐานการวิจัย 1. หลังจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น QSCCS นักเรียนมีความสามารถในการคิดวิเคราะห์อยู่ ในระดับดี
4 1.4 ขอบเขตของการวิจัย 1.4.1 ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง 1.4.1.1 ประชากร ประชากรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ เป็นนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 โรงเรียน อุดรพิทยานุกูลจังหวัดอุดรธานี อำเภอเมืองอุดรธานี ปีการศึกษา 2566 จำนวน 861 คน จาก 21 ห้องเรียน 1.4.1.2 กลุ่มตัวอย่าง กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ เป็นนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 โรงเรียน อุดรพิทยานุกูลจังหวัดอุดรธานี อำเภอเมืองอุดรธานี ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 จำนวน 1 ห้องเรียน จำนวนนักเรียน 48 คน 1.4.2 ตัวแปรในการวิจัย 1) ตัวแปรต้น ได้แก่ การจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) 2) ตัวแปรตาม ได้แก่ ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนเละความสามารถในการคิดวิเคราะห์ของ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 1.5 เนื้อหาที่วิจัย การวิจัยครั้งนี้ผู้วิจัยใช้เนื้อหาจากหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560 ) กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี รายวิชา ว 32223 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 สาระเคมีผลการเรียนรู้ที่ 2 เข้าใจการเขียนและการดุลสมการเคมี ปริมาณ สัมพันธ์ในปฏิกิริยาเคมี อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี สมดุลในปฏิกิริยาเคมี สมบัติและปฏิกิริยาของ กรด-เบส ปฏิกิริยารีดอกซ์และเซลล์เคมีไฟฟ้า รวมทั้งการนำความรู้ไปใช้ประโยชน์โดยผู้วิจัยได้เลือก หัวข้อเรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและสมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรมประกอบด้วย เนื้อหาย่อยดังนี้ 1.5.1 ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุล 1.5.2 สมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรม 1.6 ระยะเวลาวิจัย การวิจัยครั้งนี้ผู้วิจัยได้ทำการศึกษาในภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 โดยใช้เวลาในการ ทดลอง 9 ชั่วโมง สัปดาห์ละ 3 ชั่วโมง รวมทั้งหมด 3 สัปดาห์
5 1.7 นิยามศัพท์เฉพาะ 1.7.1 การจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) การจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) หมายถึง การจัดกิจกรรมการเรียนรู้เพื่อ ส่งเสริมให้นักเรียนได้องค์ความรู้จากการสังเกตและตั้งคําถามทางสถิติ รู้จักวิธีการสืบค้นข้อมูลและ แสวงหาความรู้ สร้างองค์ความรู้และนําความรู้ที่ได้มาสร้างคําอธิบายและใช้ในการสื่อสารด้วยวิธีต่างๆ และสามารถเชื่อมโยงองค์ความรู้ที่มีอยู่ในเนื้อหากับชีวิตจริงมาสร้างชิ้นงานที่เป็นประโยชน์ต่อ ส่วนรวม ซึ่งขั้นตอนของการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ประกอบด้วย 5 ขั้น ดังนี้ ขั้นที่ 1 การเรียนรู้ตั้งคําถาม (Leaming to Question : Q) หมายถึง ครูนําเสนอสถานการณ์ ปัญหาแล้วใช้คําถามกระตุ้นให้นักเรียนเกิดความสนใจแล้วให้นักเรียนคิดและสังเกตสถานการณ์จากใบ กิจกรรมจนเกิดความสงสัย จากนั้นให้นักเรียนตั้งคําถามสําคัญของเนื้อหาที่เรียนในหัวข้อนั้น ขั้นที่ 2 การเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ (Leaming to Search : S) หมายถึง นักเรียนช่วยกัน สืบค้นข้อคําถามที่นักเรียนได้ตั้งคําถามไว้ในขั้นที่ 1 โดยการวางแผนเพื่อรวบรวมข้อมูลและ สารสนเทศ จากแหล่งเรียนรู้ต่างๆ เช่น ห้องสมุด อินเทอร์เน็ต หนังสือเรียนหรือสอบถามจากครู โดยครูกําหนดรูปแบบกิจกรรมเป็นกลุ่มหรือคู่ และกําหนดเวลาเพื่อกระตุ้นนักเรียนให้ทํากิจกรรมหรือ เป็นผู้อํานวยความสะดวกด้านข้อมูลพร้อมทั้งร่วมตรวจสอบความถูกต้องและให้คําอธิบายเพิ่มเติม ขั้นที่ 3 การเรียนรู้เพื่อสร้างองค์ความรู้ (Learning to Construct : C) หมายถึง นักเรียนนํา ความรู้ที่ได้จากการสืบค้นสารสนเทศหรือข้อมูลมาอภิปรายในกลุ่ม โดยครูค่อยซักถามกระตุ้นเพื่อ นําไปสู่การสรุปและสร้างองค์ความรู้ที่มีการคิดวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพและนํา ข้อมูลที่ได้จากการเก็บรวบรวมข้อมูลมาสื่อความหมายข้อมูลด้วยแบบต่างๆ โดยครูเป็นผู้ดําเนิน กิจกรรมในการอธิบาย ยกตัวอย่าง แนะนําและร่วมสรุปความรู้ ขั้นตอนที่ 4 การสื่อสารและการนำเสนออย่างมีประสิทธิภาพ (Learning to Communicate : C) นักเรียนนำเสนอผลงานหรือกิจกรรมต่างๆ ในห้องเรียน ขั้นตอนที่ 5 บริการสังคมและจิตสาธารณะ (Learning to Service : S) นักเรียนออกแบบหรือ นำเสนอแนวทางประยุกต์ใช้องค์ความรู้ที่เรียนกับการใช้ชีวิตประจำวันหรือสังคมลงในแบบบันทึกหรือ ร่วมสนทนาในชั้นเรียน 1.7.2 การคิดวิเคราะห์ การคิดวิเคราะห์ (Analytical thinking) เป็นการตรึกตรองและใช้ความมีเหตุผลของบุคคลเป็น ขั้นตอนโดยการเรียนรู้จากความรู้ ความเข้าใจ การประยุกต์ใช้ การวิเคราะห์การสังเคราะห์ และการ ประเมินค่า
6 Bloom, 1956 การคิดวิเคราะห์ คือการคิดที่ต้องใช้การแยกแยะข้อมูล และหาความสัมพันธ์ ของข้อมูลที่แยกแยะนั้น หรืออีกนัยหนึ่ง คือการเรียนรู้ในระดับที่ผู้เรียนสามารถจับได้ว่าอะไรเป็น สาเหตุ อะไรเป็นผล หรือแรงจูงใจที่อยู่เบื้องหลังปรากฏการณ์ใดปรากฏการณ์หนึ่ง ทิศนา แขมมณีและคณะ (2544) ส่วนวัชรา เล่าเรียนดี และคณะ (2560) ได้ให้ความหมายของ การคิดวิเคราะห์ไว้ว่าหมายถึง การแสดงออกด้วยคำพูด หรือพฤติกรรมการปฏิบัติที่บอกถึงความรู้ ความเข้าใจในเรื่องต่างๆ อย่างละเอียด สามารถอธิบายเหตุผล ระบุปัญหา ระบุความเชื่อมโยง สามารถจำแนกส่วนประกอบ ต่างๆ รวบรวมข้อมูลที่สำคัญ เพื่อนำมาเป็นเกณฑ์ในการตัดสินใจและ ประเมินผลหรือเพื่อสรุปอย่างเหมาะสม Marzano (2001, p. 58) กล่าวว่า การคิดวิเคราะห์ต้องใช้เหตุผล การคิดอย่างลึกซึ้ง มีการคิด โดยพิจารณาอย่างละเอียดถี่ถ้วน มีเหตุผล สามารถระบุความเหมือนหรือความแตกต่าง สามารถ จัดลำดับหมวดหมู่หรือประเภทได้ และสามารถระบุเหตุผลของข้อผิดพลาดนั้น ๆ ตลอดจนสรุปอย่าง มีเหตุผล จนสามารถเกิดเป็นความรู้ใหม่ได้ อาจกล่าวโดยสรุปได้ว่าการคิดวิเคราะห์หมายถึงการคิดที่มีการใคร่ครวญอย่างละเอียด รอบคอบ มีการจำแนกแจกแจงองค์ประกอบต่างๆ ของเรื่องใดเรื่องหนึ่งหรือสิ่งใดสิ่งหนึ่ง และหา ความสัมพันธ์เชิงเหตุผลระหว่างองค์ประกอบเหล่านั้น ซึ่งอาจกระทำเพื่อค้นหาสาเหตุที่แท้จริงของสิ่ง ที่เกิดขึ้น เพื่อนำข้อมูลที่ได้มาใช้ในการประเมินผล หรือเพื่อสรุปการตัดสินใจได้อย่างเหมาะสม ลักษณะของการคิดวิเคราะห์ ในงานวิจัยนี้ผู้วิจัยเลือกใช้ทฤษฎีการคิดวิเคราะห์ของ Marzano ในทดทอบสอบความสามารถ ในการคิดวิเคราะห์ของกลุ่มตัวอย่าง Marzano (2001) ได้แบ่งลักษณะของการ คิดวิเคราะห์เป็น 5 ด้าน ดังนี้ 1. การจับคู่ (Matching) หมายถึง การระบุความเหมือนหรือความแตกต่างระหว่าง ส่วนประกอบของแนวคิดหรือสิ่งต่าง ๆ ออกเป็นแต่ละส่วนให้เข้าใจได้ง่ายอย่างมีหลักเกณฑ์ 2. การจัดหมวดหมู่ (Classification) หมายถึง การประมวลความรู้เพื่อการจัด เรียงลำดับและ ประเภทของแนวคิดหลักหรือความเห็นให้เป็นหมวดหมู่ที่มีความหมาย สามารถจัดกลุ่ม ที่มีหลักการ และลักษณะที่คล้ายคลึงเข้าด้วยกัน 3. การวิเคราะห์ข้อผิดพลาด (Error Analysis) หมายถึง การคิดเชิงตรรกะและการ ประเมิน ความเป็นเหตุเป็นผลของแนวคิดหรือสิ่งต่าง ๆ จากมุมมองใดมุมมองหนึ่ง เป็นการระบุข้อผิดพลาด และข้อบกพร่องจากสถานการณ์ คุณลักษณะหรือพฤติกรรมต่าง ๆ 4. การสรุปเป็นหลักเกณฑ์ทั่วไป (Generalizing) หมายถึง การอุปมานคือการระบุ เหตุผลจาก สิ่งที่จำเพาะเจาะจง นำไปสู่การสรุปเป็นสิ่งทั่ว ๆ ไป และการอนุมานเป็นการใช้เหตุผลจากสิ่งทั่ว ๆ
7 ไป แล้วมาสรุปสิ่งที่จำเพาะเจาะจง ยังรวมไปถึงการอ้างอิงเพื่อนำมากำหนดเป็นกฎหรือ หลักการ โดย สามารถนำมาทดสอบกับเหตุการณ์ที่เฉพาะหรือสิ่งที่เป็นแนวคิดหลักได้ 5. การสรุปเป็นหลักเกณฑ์เฉพาะ (Specifying) หมายถึง การนำหลักการทั่วไปที่มีอยู่ แล้วมา สรุปเป็นหลักการใหม่ที่มีความเฉพาะเจาะจง โดยสรุปได้ว่าหลักการใหม่นั้นเป็นข้อที่ควรปฏิบัติ หรือไม่ควรปฏิบัติจากการศึกษาลักษณะการคิดวิเคราะห์ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า ลักษณะการคิดหลัก ๆมักจะ เป็นไปตามแนวคิดของ Bloom และ Marzano ซึ่งทั้งสองแนวคิดมีลักษณะคล้ายกันคือ นักเรียน สามารถแยกแยะ จัดหมวดหมู่ของสิ่งที่คล้ายกันได้ สามารถวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของสิ่งที่ สอดคล้อง หรือขัดแย้งกันได้ สามารถสรุปข้อมูลได้อย่างสมเหตุสมผลตลอดจนสามารถนำไป ประยุกต์ใช้ทำนาย สิ่งที่จะเกิดในอนาคตได้ 1.7.3 ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ความหมายของผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน พิมพันธ์ เดชะคุปต์ และพเยาว์ ยินดีสุข (2548, น. 125) กล่าวว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน หมายถึง ขนาดของความสำเร็จที่ได้จากกระบวนการเรียนการสอน ปราณี กองจินดา (2549, น. 42) กล่าวว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน หมายถึง ความสามารถ หรือ ผลสำเร็จที่ได้รับจากกิจกรรมการเรียนการสอนเป็นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมและประสบการณ์ เรียนรู้ทางด้านพุทธิพิสัย จิตพิสัย และทักษะพิสัย และยังได้จำแนกผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนไว้ตาม ลักษณะของวัตถุประสงค์ของการเรียนการสอนที่แตกต่างกัน ชวาล แพรัตกุล (2552, น. 13) กล่าวว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนเป็นความสำเร็จในด้านความรู้ ทักษะ และสมรรถภาพด้านต่าง ๆ ของสมอง นั่นคือสัมฤทธิ์ผลทางการเรียนควรจะประกอบด้วยสิ่ง สำคัญอย่างน้อย 3 สิ่ง คือ ความรู้ ทักษะ และสมรรถภาพของสมองด้านต่าง ๆ ศิริชัย กาญจนวาสี (2556, น. 165) กล่าวว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนรู้ เป็นผลการ เปลี่ยนแปลง ปริมาณหรือคุณภาพของความรู้ ความสามารถ พฤติกรรม หรือลักษณะทางจิตใจ ถ้า การเปลี่ยนแปลง เป็นไปในทิศทางที่พึงประสงค์ตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตร อันเป็นผลมาจาก ประสบการณ์การเรียน การสอนที่ผู้สอนจัดขึ้น Good (1973, p. 1) กล่าวว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน หมายถึง ความรู้หรือทักษะที่เกิดจาก การเรียนรู้ที่ได้เรียนมาแล้ว โดยได้จากการทดสอบจากครูผู้สอน จากการศึกษาความหมายของ ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า เป็นความรู้ความสามารถของนักเรียนที่ได้รับจาก การเรียนรู้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมต่าง ๆ โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อวัดระดับความสามารถ ของนักเรียนจากการจัดการเรียนการสอนว่ามีความสำเร็จมาก น้อยเพียงใด
8 1.9 ประโยชน์ที่ได้รับจากการวิจัย 1. ได้แนวทางในการจัดการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งจะช่วยให้นักเรียนมี ความสามารถด้านการคิดวิเคราะห์ในรายวิชาเคมีที่เป็นการบูรณาการการจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น QSSCS
9 บทที่ 2 เอกสารที่เกี่ยวข้อง งานวิจัยเรื่อง การจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น QSCCS เรื่อง ปัจจัยที่มีผลต่อสมดุลและ สมดุลเคมีในสิ่งมีชีวิต สิ่งแวดล้อมและอุตสาหกรรม เพื่อศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของการจัดการ เรียนรู้แบบ QSCCS และความสามารถในการคิดวิเคราะห์ของนักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ผู้วิจัยได้ดำเนินการศึกษาค้นคว้าเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องดังต่อไปนี้ 2.1 หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 มาตรฐานการเรียนรู้และ ตัวชี้วัดวิทยาศาสตร์ ฉบับปรับปรุง 2560 2.2 กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 2.3 กระบวนการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น 2.4 การคิดวิเคราะห์ 2.5 ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน 2.6 ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิทยาศาสตร์ 2.7 งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง 2.1 หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) จากการที่กระทรวงศึกษาธิการได้ประกาศให้ใช้หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ตั้งแต่ปีการศึกษา 2551 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน จากผลการทำวิจัยและติดตาม ผลการใช้หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 จนครบทุกระดับชั้นปีและพบ ข้อมูลที่เป็นผลสะท้อนถึงความจำเป็นในการปรับปรุงหลักสูตร เช่น ความซ้ำซ้อนของเนื้อหาระหว่าง ชั้นปีหรือช่วงชั้น รวมถึงระหว่างกลุ่มสาระ รวมทั้งความไม่เหมาะสมของการใช้ตัวชี้วัดร่วมในระดับชั้น มัธยมศึกษาตอนปลาย ที่ได้กำหนดให้มีตัวชี้วัดเดียวกันทั้งนักเรียนกลุ่มที่ไม่เน้นวิทยาศาสตร์และ นักเรียนกลุ่มที่เน้นวิทยาศาสตร์ เกิดปัญหาในเรื่องความยากง่ายที่ไม่เหมาะสมกับนักเรียนทั้ง 2 กลุ่มนี้ และการกำหนดสาระที่ 8 ธรรมชาติของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีออกมาทำให้ขาดความเชื่อมโยง จากเนื้อหานำไปสู่การปฏิบัติ ทำให้นักเรียนขาดทักษะปฏิบัติการต่าง ๆ ที่จำเป็นสำหรับการเรียน วิทยาศาสตร์ ทำให้คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานได้ พัฒนาหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560) ขึ้นเพื่อให้มี ความเหมาะสมชัดเจนยิ่งขึ้น การปรับปรุงหลักสูตรครั้งนี้ได้ลดความซ้ำซ้อนของเนื้อหา เน้นการคิด วิเคราะห์ การแก้ปัญหา เพิ่มการพัฒนาทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และทักษะในการ ดำรงชีวิตในศตวรรษที่ 21 เพื่อตอบรับกับการพัฒนากำลังคนให้มีศักยภาพสูงในการเพิ่มขีด ความสามารถในการแข่งขันระดับนานาชาติ
10 การจัดการเรียนการสอนในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้น พื้นฐาน พุทธศักราช 2551(ฉบับปรับปรุง 2560) ได้มุ่งหวังให้ผู้เรียนได้เรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่เน้นการ เชื่อมโยงความรู้กับกระบวนการ มีทักษะสำคัญในการค้นคว้าและสร้างองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการ ในการสืบเสาะหาความรู้ และแก้ปัญหาที่หลากหลาย ให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการเรียนรู้ทุกขั้นตอน มีการทำกิจกรรมด้วยการลงมือปฏิบัติจริงอย่างหลากหลายเหมาะสมกับระดับชั้น โดยกำหนด สาระสำคัญ 4 สาระ ดังนี้ สาระที่ 1 วิทยาศาสตร์ชีวภาพ สาระที่ 2 วิทยาศาสตร์กายภาพ สาระที่ 3 วิทยาศาสตร์โลกและอวกาศ สาระที่ 4 เทคโนโลยีวิทยาศาสตร์เพิ่มเติม ที่กำหนดสาระการเรียนรู้ เพิ่มเติมและกำหนดผลการเรียนรู้ สำหรับผู้เรียนชั้น ม.4-6 แผนการเรียนวิทยาศาสตร์ จำนวน 4 สาระการเรียนรู้ สาระชีววิทยา สาระเคมี สาระฟิสิกส์ สาระโลก ดาราศาสตร์ อวกาศและได้กำหนด คุณภาพผู้เรียนเมื่อจบในแต่ละระดับชั้น ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้แกนกลางไว้อย่างชัดเจน(สำนัก วิชาการและมาตรฐานการศึกษา, 2560 : 32-36) ทำให้ผู้สอนนำไปใช้เป็นกรอบและทิศทางในการ จัดทำหลักสูตรระดับชั้นเรียน และการจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณภาพด้านความรู้ และทักษะที่จำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตและแสวงหาความรู้เพื่อพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่องตลอดชีวิต 2.1.1 วิสัยทัศน์ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 4) มุ่งพัฒนา นักเรียนทุกคน ซึ่งเป็นกำลังของชาติให้เป็นมนุษย์ที่มีความสมดุลทั้งด้านร่างกาย ความรู้ คุณธรรม มีจิตสำนึกในความเป็นพลเมืองไทยและเป็นพลโลก ยึดมั่นในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข มีความรู้และทักษะพื้นฐาน รวมทั้งเจตคติที่จำเป็นต่อการศึกษา ต่อ การประกอบอาชีพและการศึกษาตลอดชีวิต โดยมุ่งเน้นนักเรียนเป็นสำคัญบนพื้นฐานความเชื่อว่า ทุกคนสามารถเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้เต็มตามศักยภาพ 2.1.2 หลักการ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน มีหลักการที่สำคัญ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 4) ดังนี้ 1. เป็นหลักสูตรการศึกษาเพื่อความเป็นเอกภาพของชาติ มีจุดหมายและมาตรฐานการเรียนรู้ เป็นเป้าหมายสำหรับพัฒนาเด็กและเยาวชนให้มีความรู้ ทักษะ เจตคติ และคุณธรรม บนพื้นฐานของ ความเป็นไทยควบคู่กับความเป็นสากล 2. เป็นหลักสูตรการศึกษาเพื่อปวงชน ที่ประชาชนทุกคนมีโอกาสได้รับการศึกษาอย่างเสมอ ภาคและมีคุณภาพ 3. เป็นหลักสูตรการศึกษาที่สนองการกระจายอำนาจให้สังคมมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาให้ สอดคล้องกับสภาพและความต้องการของท้องถิ่น
11 4. เป็นหลักสูตรการศึกษาที่มีโครงสร้างยืดหยุ่นทั้งด้านสาระการเรียนรู้ เวลาและการจัดการ เรียนรู้ 5. เป็นหลักสูตรการศึกษาที่เน้นนักเรียนเป็นสำคัญ 6. เป็นหลักสูตรการศึกษาสำหรับการศึกษาในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัย ครอบคลุม ทุกกลุ่มเป้าหมาย สามารถเทียบโอนผลการเรียนรู้และประสบการณ์ 2.1.3 จุดหมาย หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน มุ่งพัฒนานักเรียนให้เป็นคนดี มีปัญญา มีความสุข มีศักยภาพในการศึกษาต่อ และประกอบอาชีพ จึงกำหนดเป็นจุดหมายเพื่อให้เกิดกับนักเรียนเมื่อจบ การศึกษาขั้นพื้นฐาน (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น.5) ดังนี้ 1. มีคุณธรรม จริยธรรม และค่านิยมที่พึงประสงค์ เห็นคุณค่าของตนเอง มีวินัยและปฏิบัติตน ตามหลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ตนนับถือ ยึดหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 2. มีความรู้อันเป็นสากลและมีความสามารถในการสื่อสาร การคิด การแก้ปัญหา การใช้ เทคโนโลยีและมีทักษะชีวิต 3. มีสุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดี มีสุขนิสัย และรักการออกกำลังกาย 4. มีความรักชาติ มีจิตสำนึกในความเป็นพลเมืองไทยและพลโลก ยึดมั่นในวิถีชีวิตและการ ปกครองตามระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข 5. มีจิตสำนึกในการอนุรักษ์วัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทย การอนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อม มีจิตสาธารณะที่มุ่งทำประโยชน์และสร้างสิ่งที่ดีงามในสังคมและอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างมีความสุข 2.1.4 สมรรถนะสำคัญของนักเรียน หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน มุ่งพัฒนานักเรียนให้มีคุณภาพตามมาตรฐานการ เรียนรู้ ซึ่งการพัฒนานักเรียนให้บรรลุมาตรฐานการเรียนรู้ที่กำหนดนั้น จะช่วยให้เกิดสมรรถะสำคัญ 5 ประการ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 6) ดังนี้ 1. ความสามารถในการสื่อสาร เป็นความสามารถในการรับและส่งสาร มีวัฒนธรรมในการใช้ ภาษาถ่ายทอดความคิด ความรู้ความเข้าใจ ความรู้สึกและทัศนะของตนเองเพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล ข่าวสารและประสบการณ์อันจะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาตนเองและสังคม รวมทั้งการเจรจาต่อรอง เพื่อขจัดและลดปัญหาความขัดแย้งต่าง ๆ การเลือกรับหรือไม่รับข้อมูลข่าวสารด้วยหลักเหตุผลและ ความถูกต้อง ตลอดจนการเลือกใช้วิธีการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพโดยคำนึงถึงผลกระทบที่มีต่อตนเอง และสังคม
12 2. ความสามารถในการคิด เป็นความสามารถในการคิดวิเคราะห์ การคิดสังเคราะห์ การคิดอย่างสร้างสรรค์ การคิดอย่างมีวิจารณญาณ และการคิดเป็นระบบ เพื่อนำไปสู่การสร้าง องค์ความรู้หรือสารสนเทศเพื่อการตัดสินใจเกี่ยวกับตนเองและสังคมได้อย่างเหมาะสม 3. ความสามารถในการแก้ปัญหา เป็นความสามารถในการแก้ปัญหาและอุปสรรค ต่าง ๆ ที่ เผชิญได้อย่างถูกต้องเหมาะสมบนพื้นฐานของหลักเหตุผล คุณธรรมและข้อมูลสารสนเทศ เข้าใจ ความสัมพันธ์และการเปลี่ยนแปลงของเหตุการณ์ต่าง ๆ ในสังคมแสวงหาความรู้ ประยุกต์ความรู้มาใช้ ในการป้องกันและแก้ไขปัญหา และมีการตัดสินใจที่มีประสิทธิภาพโดยคำนึงถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อ ตนเอง สังคมและสิ่งแวดล้อม 4. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต เป็นความสามารถในการนำกระบวนการต่าง ๆ ไปใช้ใน การดำเนินชีวิตประจำวัน การเรียนรู้ด้วยตนเอง การเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง การทำงาน และการอยู่ ร่วมกันในสังคมด้วยการสร้างเสริมความสัมพันธ์อันดีระหว่างบุคคล การจัดการปัญหาได้อย่าง เหมาะสม การปรับตัวให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมและสภาพแวดล้อมและการรู้จักหลีกเลี่ยง พฤติกรรมไม่พึงประสงค์ที่ส่งผลกระทบต่อตนเองและผู้อื่น 5. ความสามารถในการใช้เทคโนโลยี เป็นความสามารถในการเลือกและใช้เทคโนโลยีด้านต่างๆ และมีทักษะกระบวนการทางเทคโนโลยี เพื่อการพัฒนาตนเองและสังคมในด้านการเรียนรู้การสื่อสาร การทำงาน การแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ถูกต้องเหมาะสมและมีคุณธรรม 2.1.5 คุณลักษณะอันพึงประสงค์ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานมุ่งพัฒนานักเรียนให้มีคุณลักษณะอันพึงประสงค์ เพื่อให้สามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้อย่างมีความสุขในฐานะเป็นพลเมืองไทยและพลโลก (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 7) ดังนี้ 1. รักชาติ ศาสน์ กษัตริย์ 2. ซื่อสัตย์สุจริต 3. มีวินัย 4. ใฝ่เรียนรู้ 5. อยู่อย่างพอเพียง 6. มุ่งมั่นในการทำงาน 7. รักความเป็นไทย 8. มีจิตสาธารณะ
13 2.1.6 มาตรฐานการเรียนรู้ การพัฒนานักเรียนให้เกิดความสมดุล ต้องคำนึงถึงหลักพัฒนาการทางสมองและพหุปัญญา หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน จึงกำหนดให้นักเรียนเรียนรู้ 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 8) ดังนี้ 1. ภาษาไทย 2. คณิตศาสตร์ 3. วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 4. สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม 5. สุขศึกษาและพลศึกษา 6. ศิลปะ 7. การงานอาชีพ 8. ภาษาต่างประเทศ ในแต่ละกลุ่มสาระการเรียนรู้ได้กำหนดมาตรฐานการเรียนรู้เป็นเป้าหมายสำคัญของการพัฒนา คุณภาพนักเรียน มาตรฐานการเรียนรู้ ระบุสิ่งที่นักเรียนพึงรู้และปฏิบัติได้ มีคุณธรรม จริยธรรมและ ค่านิยมที่พึงประสงค์ที่ต้องการให้เกิดแก่นักเรียนเมื่อจบการศึกษาขั้นพื้นฐาน นอกจากนั้น มาตรฐาน การเรียนรู้ยังเป็นกลไกสำคัญในการขับเคลื่อนพัฒนาการศึกษาทั้งระบบ รวมทั้งเป็นเครื่องมือในการ ตรวจสอบเพื่อการประกันคุณภาพการศึกษาโดยใช้ระบบการประเมินคุณภาพภายในและการประเมิน คุณภาพภายนอก ซึ่งรวมถึงการทดสอบระดับเขตพื้นที่การศึกษาและการทดสอบ ระดับชาติ ระบบการตรวจสอบเพื่อประกันคุณภาพดังกล่าวเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยสะท้อนภาพการจัดการศึกษาว่า สามารถพัฒนานักเรียนให้มีคุณภาพตามที่มาตรฐานการเรียนรู้กำหนดเพียงใด 2.1.7 ตัวชี้วัด ตัวชี้วัดระบุสิ่งที่นักเรียนพึงรู้และปฏิบัติได้ รวมทั้งคุณลักษณะของนักเรียนในแต่ละระดับชั้น (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560, น. 9) 1. ตัวชี้วัดชั้นปี เป็นเป้าหมายในการพัฒนานักเรียนแต่ละชั้นปีในระดับการศึกษาภาคบังคับ (ประถมศึกษาปีที่ 1 - มัธยมศึกษาปีที่ 3) 2. ตัวชี้วัดช่วงชั้น เป็นเป้าหมายในการพัฒนานักเรียนในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย (มัธยมศึกษาปีที่ 4 - 6)
14 2.2 กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 2.2.1 ความสำคัญของวิทยาศาสตร์ สาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และระบบธรรมชาติเป็นสาระที่เน้นการสืบเสาะ (inquiry) เพื่อ เข้าใจระบบธรรมชาติ การจัดประสบการณ์เรียนรู้ในช่วงชั้นนี้เริ่มจากการให้ผู้เรียนได้เรียนรู้จากสิ่งที่ ใกล้ตัวที่สนใจและมีส่วนร่วมในการเรียนรู้อย่างกระตือรือร้น เน้นให้ผู้เรียนสืบเสาะและแก้ปัญหาโดย ใช้ความรู้และกระบวนการทางวิทยาศาสตร์เป็นพื้นฐาน ใช้เทคโนโลยีเพื่อเข้าถึงแหล่งข้อมูลอย่าง ปลอดภัย สร้างเจตคติที่ดีต่อวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ปรับตัวและอยู่ร่วมกับธรรมชาติ รักษาสิ่งแวดล้อมและตระหนักถึงการใช้ทรัพยากร ในศตวรรษที่ 21 ประเทศไทยจําเป็นต้องค้นหายุทธศาสตร์ใหม่ในการพัฒนาระบบการศึกษา ดังที่ วิจารณ์ พานิช (2556) กล่าวว่า "การศึกษาที่ถูกต้องสําหรับศตวรรษใหม่ ต้องเรียนให้บรรลุ ทักษะ คือ ทําได้ต้องเรียนเลยจากรู้วิชาไปสู่ทักษะในการใช้วิชาเพื่อการดํารงชีวิต ในโลกแห่งความเป็น จริง การเรียนจึงต้องเน้นเรียนโดยการลงมือทําหรือการฝึกฝนนั่นเองและคนเราต้องฝึกฝนทักษะต่างๆ ที่จําเป็นตลอดชีวิต” เครื่องมือเสริมสร้างทักษะแห่งศตวรรษที่21 จึงเป็นเครื่องมือสําคัญในการ ยกระดับการเรียนรู้ร่วมกันของทั้งผู้บริหารการศึกษา ครู และ ผู้เรียนบนฐานคิด “กระบวนการเรียนรู้ สําคัญกว่าความรู้” และ “กระบวนการหาคําตอบสําคัญกว่าคําตอบ” โดยใช้ฐานคิด “ทักษะแห่ง ศตวรรษที่ 21” (21st Century Skills) เพื่อรองรับความท้าทายและการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ที่จะ เกิดขึ้นกับประเทศไทยในศตวรรษที่ 21 การยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาและส่งเสริมการผลิต กําลังคนที่มีขีดความสามารถในการแข่งขันในเวทีเศรษฐกิจโลกในศตวรรษที่ 21 โดยอยู่บนพื้นฐาน ความเป็นไทยและปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อให้เข้าใจตัวตนความเป็นไทยอย่างเข้มแข็งก่อนเข้าสู่ เวทีประชาคมอาเซียนอย่างยั่งยืน ความรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมีความสําคัญในการช่วยให้มนุษย์มีความรู้ความเข้าใจ ตนเองและปรากฏการณ์ทางธรรมชาติมากยิ่งขึ้นและยังเป็นปัจจัยพื้นฐานในการพัฒนาประเทศให้มี ความเจริญรุ่งเรือง โดยเฉพาะในปัจจุบันซึ่งเป็นยุคแห่งสังคมความรู้(Knowledge-based Society) แต่ละประเทศได้มีการแข่งขันกันในการพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีจึงส่งผลให้ความรู้ทางด้าน วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมีการพัฒนาอย่างรวดเร็ว รวมทั้งทําให้เกิดผลกระทบต่อชีวิตประจําวัน และสังคมในด้านต่างๆ อย่างกว้างขวาง (สถาบัน ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) 2546) 2.2.2 ธรรมชาติและลักษณะเฉพาะของวิทยาศาสตร์ วิทยาศาสตร์ (Science) เป็นความรู้ที่เกิดจากสติปัญญาและความพยายามของมนุษย์ใน การศึกษาเพื่อทำความเข้าใจสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติทั้งบนโลกและในเอกภพ วิทยาศาสตร์จึง
15 ให้ความสำคัญกับการสืบเสาะหาคำตอบเพื่อทำความเข้าใจธรรมชาติ การสืบเสาะทางวิทยาศาสตร์ เป็นกระบวนการที่ต้องใช้ความรู้ จินตนาการ เครื่องมือต่าง ๆ เช่น คณิตศาสตร์ เทคโนโลยี เพื่อการ เก็บรวบรวมข้อมูล จัดรูปแบบของข้อมูลใช้สมรรถนะด้านภาษา เพื่อทำความเข้าใจข้อมูล สื่อสาร ความคิด และนำเสนอข้อมูล ดังนั้น ความรู้ กระบวนการ และจิตวิทยาศาสตร์ มีความสำคัญกับการ นำไปใช้ประโยชน์ในชีวิตและการอยู่ร่วมกันกับธรรมชาติอย่างสมดุลกระบวนการสืบเสาะ (Inquiry Process) เป็นกระบวนการที่นำไปสู่การเรียนรู้และอธิบายปรากฏการณ์ต่าง ๆ เชิงวิทยาศาสตร์ ระหว่างการสืบเสาะผู้เรียนจะต้องใช้การให้เหตุผลเชิงตรรกะ (Logic) หลักฐานเชิงประจักษ์ (Empirical Evidence) จินตนาการและการคิดสร้างสรรค์ เป็นการทำงานอย่างเป็นระบบ รอบคอบ มีอิสระและไม่เป็นลำดับขั้นที่ตายตัวมีธรรมชาติในการเรียนรู้ ดังนี้ o ปรากฏการณ์ต่างๆ บนโลกหรือในเอกภพที่เกิดขึ้นอย่างเป็นแบบรูป (Pattern) สามารถเข้าใจ ได้ด้วยสติปัญญา วิธีการศึกษาที่เป็นระบบ มนุษย์สามารถเรียนรู้และทำความเข้าใจได้ o แนวคิดทางวิทยาศาสตร์มีความไม่แน่นอน สามารถเปลี่ยนแปลงได้หากพบหลักฐาน (Evidence) ใหม่ที่นำไปสู่การสร้างคำอธิบายหรือองค์ความรู้ใหม่ทางวิทยาศาสตร์ o ความรู้ทางวิทยาศาสตร์มีความคงทนและเชื่อถือได้เพราะการสร้างการอธิบายทางวิทยาศาสตร์ ต้องผ่านวิธีการต่าง ๆ อย่างต่อเนื่องซ้ำแล้วซ้ำเล่าเป็นระยะเวลาหนึ่งจนมั่นใจในคำอธิบายนั้น o วิทยาศาสตร์เชื่อถือหลักฐานเชิงประจักษ์ที่ได้จากการสังเกต ทดลอง หรือวิธีการทาง วิทยาศาสตร์ o เทคโนโลยี (Technology) เป็นการผสานทักษะ เทคนิค วิธีการ และความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เข้าด้วยกัน ให้ความสำคัญกับการแก้ปัญหาอย่างเป็นขั้นตอนและเป็นระบบ รวมถึงการระบุ เหตุผลของคำตอบ ใช้เทคโนโลยีในการสร้างชิ้นงานอย่างง่ายและรู้จักเข้าถึงแหล่งข้อมูลบน อินเทอร์เน็ตอย่างเหมาะสมและปลอดภัย การรู้เทคโนโลยีและสามารถแก้ปัญหาได้อย่างเป็น ระบบมีความสำคัญกับการนำไปใช้ร่วมกับวิทยาการแขนงต่าง ๆ รวมถึงการใช้ประโยชน์ใน ชีวิตประจำวันได้อย่างปลอดภัยและมีความสุข จุดเน้นการพัฒนา การจัดประสบการเรียนรู้ เพื่อพัฒนาสมรรถนะของผู้เรียน ในช่วงชั้นที่ 1 ผู้เรียนจะได้เรียนรู้ผ่านหัวข้อต่อไปนี้
16 อ้างอิงจาก : สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ สงวนลิขสิทธิ์ © พ.ศ.2564 จุดเน้นการพัฒนาผ่านแต่ละหัวข้อ มีดังนี้ o ทรัพยากรธรรมชาติ ผู้เรียนควรได้รับการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เกี่ยวกับลักษณะ สมบัติและความสำคัญของดิน และน้ำ รวมถึงประโยชน์ของดินและน้ำต่อมนุษย์ จึงต้องดูแลเพื่อให้มีใช้ได้อย่างยั่งยืนสมดุล ไม่กระทบสิ่งแวดล้อม ผู้เรียนควรประพฤติตนโดยใช้ทรัพยากรธรรมชาติให้คุ้มค่า ลดการใช้เมื่อไม่ จำเป็น o สิ่งแวดล้อม ผู้เรียนควรได้รับการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เกี่ยวกับสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการ ดำรงชีวิตของพืชและสัตว์ สิ่งที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของพืชและสัตว์ วัฏจักรชีวิตของพืชดอกและ สัตว์ ผลของการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมที่มีต่อพืช และสัตว์ และการดูแลและปกป้องสภาพแวดล้อม ให้เหมาะสมกับการดำรงชีวิตของพืชและสัตว์ o ปรากฏการณ์ธรรมชาติและภัยอันตราย ผู้เรียนควรได้รับการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เกี่ยวกับปรากฏการณ์กลางวัน กลางคืน การ ขึ้นและตกของดวงอาทิตย์ และการกำหนดทิศ ซึ่งปรากฏการณ์ดังกล่าวเกิดจากการที่โลกหมุนรอบ ตัวเอง ได้เรียนรู้เกี่ยวกับการเกิดลม ประโยชน์ของลมต่อสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อม รวมถึงการปฏิบัติ ตนให้ปลอดภัยจากวาตภัยและอุทกภัย
17 o ความก้าวหน้าของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ผู้เรียนควรได้รับการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เกี่ยวกับการฝึกฝนการนำความรู้มาแก้ปัญหา หรือพัฒนาชิ้นงานด้วย โดยประยุกต์ใช้ความรู้ในเรื่องแรง ผลของแรงที่มีต่อวัตถุต่างๆ แรงแม่เหล็ก หรือสมบัติของวัสดุ ในแก้ปัญหาหรือการสร้างชิ้นงานอย่างง่าย o เทคโนโลยีในชีวิตประจำวัน ผู้เรียนควรได้รับการจัดประสบการณ์เกี่ยวกับการแก้ปัญหาอย่างเป็นขั้นตอน มีความมุ่งมั่นและ เห็นว่า การแก้ปัญหา เป็นเรื่องที่สนุกและท้าทาย รวมทั้งใช้เทคโนโลยีดิจิทัลในการเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ สื่อสารได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัย สร้างชิ้นงานหรือเครื่องมืออย่างง่ายในการเล่น การทำงาน การแก้ปัญหา หรือการใช้ชีวิตได้อย่างเหมาะสม ขอบเขตเนื้อหาและกลวิธีสอนเพื่อพัฒนาสมรรถนะผู้เรียนตามช่วงวัย ผู้เรียนในช่วงชั้น 1 (อายุ 7 – 9 ปี) สามารถพัฒนาการคิดเชิงเหตุผลกับสถานการณ์ที่เป็น รูปธรรม และ ใกล้ตัว โดยมีผู้สอนเป็นผู้แนะนำช่วยเหลือในการวางแผนและจัดระบบการสืบเสาะตาม ขั้นตอน หรือวิธีการ การฝึกให้ผู้เรียนชั้น ป.1 และ ป.2 จดจำคำศัพท์ ความหมายของคำศัพท์ สร้างคลังคำศัพท์ เหมาะสมตามวัย จะเป็นประโยชน์ต่อการเรียนรู้วิชาวิทยาศาสตร์ ผู้สอนจึงมีบทบาทสำคัญพัฒนาคลัง คำศัพท์ที่เหมาะสมตามวัยด้วยการนำอ่านบทความสั้น ๆ เกี่ยวกับวิทยาศาสตร์และวิทยาการต่าง ๆ เพื่อฝึกการฟังอย่างมีความหมาย รู้จักและสะสมคำศัพท์ที่หลากหลาย ตลอดช่วงชั้น (ป.1 – 3) ควรฝึก ผู้เรียนให้สื่อสารด้วยการใช้ภาษาในการพูด และเขียนคำหรือข้อความสั้น ๆ เพื่อสร้างคำอธิบาย แสดงความเห็น ลงข้อสรุป โดยธรรมชาติ ผู้เรียนในช่วงชั้นนี้มีความกระตือรือร้น ช่างสังเกต ชอบตั้งคำถาม ชอบทำกิจกรรมร่วมกับเพื่อน ชอบเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ แต่ยังคงต้องพัฒนากล้ามเนื้อต่างๆ ต่อเนื่องจาก ช่วงชั้นอนุบาล ดังนั้น ผู้เรียนจึงควรเรียนรู้อย่างกระตือรือร้นในการฝึกการสังเกตด้วยประสาทสัมผัสที่ เหมาะสมกับกิจกรรม รวมถึงฝึกการหยิบจับ และใช้อุปกรณ์อย่างง่ายร่วมกับการสังเกตด้วยประสาท สัมผัสช่วง ป.2 และ ป.3 สามารถเรียนรู้ที่จะสร้างคำถาม ที่นำสู่การสืบเสาะ (Testable Question) และใช้เทคโนโลยีร่วมในการสืบค้น จัดกระทำข้อมูล หรือนำเสนอข้อมูลได้โดยอาศัย การช่วยเหลือ หรือแนะนำ ดังนั้น ผู้สอนจึงควรเลือกใช้กลวิธีสอนที่เน้นการเรียนรู้แบบกระตือรือร้นและมีส่วนร่วม เพื่อพัฒนาความรู้ ทักษะ และเจตคติของผู้เรียนอย่างเป็นองค์รวม และประเมินเพื่อพัฒนาการเรียนรู้ ของผู้เรียนอย่างต่อเนื่องและให้ผลสะท้อนกลับเชิงสร้างสรรค์กับนักเรียนอย่างสม่ำเสมอ
18 การนำไปใช้ในชีวิตจริง จากการฝึกฝนให้ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติโดยการรวบรวมข้อมูลที่สังเกตหรือทดลองได้จะทำให้ ผู้เรียนพัฒนาสมรรถนะในด้านการสืบเสาะ การตีความหมายข้อมูลเพื่ออธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติ รอบตัว ซึ่งผู้เรียนต้องใช้สมรรถนะคิดขั้นสูงในการวิเคราะห์หลักฐานต่าง ๆ เพื่อทำความเข้าใจ ปรากฏการณ์ธรรมชาติและระบบธรรมชาติ ฝึกการทำงานและการมีส่วนร่วมในทีม การรับรู้ และจัดการอารมณ์ของตนเองให้สามารถแก้ปัญหาให้ลุล่วง สามารถสื่อสารในการใช้ภาษาเชิง วิทยาศาสตร์ได้อย่างเหมาะสมในการแสดงความเห็น อธิบาย และลงข้อสรุป จากการฝึกฝนให้ผู้เรียนได้อ่านและทำความเข้าใจข้อมูลที่นำเสนอในรูปแบบต่าง ๆ ทำให้ ผู้เรียนได้พัฒนาสมรรถนะเฉพาะในด้านการใช้และเข้าใจภาษาเชิงวิทยาศาสตร์ซึ่งจะช่วยให้ผู้เรียน สามารถอ่านและแปลความหมายข้อมูลที่พบในชีวิตประจำวันและได้ฝึกฝนการนำคณิตศาสตร์และ เทคโนโลยีมาใช้ในการเรียนรู้ จากการฝึกฝนให้ผู้เรียนสามารถทำงานร่วมกับผู้อื่นในการสืบเสาะ สร้างชิ้นงานและแก้ปัญหา ช่วยให้ผู้เรียนเรียนรู้ที่จะรับฟังและยอมรับความคิดเห็นที่แตกต่างจากตนเอง เชื่อมั่นในความคิดเห็นที่ มีหลักฐานที่น่าเชื่อถือ สนุกกับการแก้ปัญหา ได้พัฒนาสมรรถนะการจัดการและทำงานเป็นทีม ตระหนักถึงประโยชน์ของการรวมพลัง ร่วมแรงร่วมใจในการทำงานอย่างมุ่งมั่น ไม่ย่อท้อ เป็นพลเมือง ที่เคารพกฎ กติกา สามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นท่ามกลางความแตกต่างหลากหลาย 2.2.3 เป้าหมายของการจัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ ในการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์มุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้ค้นพบความรู้ด้วยตนเองมากที่สุด เพื่อให้ ได้ทั้งกระบวนการและความรู้จากวิธีการสังเกต การสำรวจตรวจสอบ การทดลอง แล้วนำผลที่ได้มา จัดระบบเป็นหลักการ แนวคิด และองค์ความรู้การจัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์จึงมีเป้าหมายที่ สำคัญ ดังนี้ 1. เพื่อให้เข้าใจหลักการ ทฤษฎีและกฎที่เป็นพื้นฐานในวิชาวิทยาศาสตร์ 2. เพื่อให้เข้าใจขอบเขตของธรรมชาติของวิชาวิทยาศาสตร์และข้อจำกัดในการศึกษาวิชา วิทยาศาสตร์ 3. เพื่อให้มีทักษะที่สำคัญในการศึกษาค้นคว้าและคิดค้นทางเทคโนโลยี 4. เพื่อให้ตระหนักถึงความสัมพันธ์ระหว่างวิชาวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีมวลมนุษย์และ สภาพแวดล้อมในเชิงที่มีอิทธิพลและผลกระทบซึ่งกันและกัน 5. เพื่อนำความรู้ความเข้าใจ ในวิชาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีไปใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อสังคม และการดำรงชีวิต
19 6. เพื่อพัฒนากระบวนการคิดและจินตนาการ ความสามารถในการแก้ปัญหาและการจัดการ ทักษะในการสื่อสารและความสามารถในการตัดสินใจ 7. เพื่อให้เป็นผู้ที่มีจิตวิทยาศาสตร์ มีคุณธรรม จริยธรรม และค่านิยมในการใช้วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีอย่างสร้างสรรค์ 2.2.4 สาระและมาตรฐานการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ สาระที่ 1 วิทยาศาสตร์ชีวภาพ มาตรฐาน ว 1.1 เข้าใจความหลากหลายของระบบนิเวศ ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งไม่มีชีวิตกับ สิ่งมีชีวิตและความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ในระบบนิเวศ การถ่ายทอดพลังงาน การเปลี่ยนแปลงแทนที่ในระบบนิเวศ ความหมายของประชากร ปัญหาและผลกระทบที่มีต่อ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แนวทางในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและการแก้ไขปัญหา สิ่งแวดล้อม รวมทั้งนำความรู้ไปใช้ประโยชน์ มาตรฐาน ว 1.2 เข้าใจสมบัติของสิ่งมีชีวิต หน่วยพื้นฐานของสิ่งมีชีวิต การลำเลียงสารเข้าและ ออกจากเซลล์ความสัมพันธ์ของโครงสร้างและหน้าที่ของระบบต่างๆ ของสัตว์และมนุษย์ที่ทำงาน สัมพันธ์กันความสัมพันธ์ของโครงสร้างและหน้าที่ของอวัยวะต่างๆ ของพืชที่ทำงานสัมพันธ์กัน รวมทั้ง นำความรู้ไปใช้ประโยชน์ มาตรฐาน ว 1.3 เข้าใจกระบวนการและความสำคัญของการถ่ายทอดลักษณะทาง พันธุกรรมการเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรมที่มีผลต่อสิ่งมีชีวิต ความหลากหลายทางชีวภาพและ วิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต สาระที่ 2 วิทยาศาสตร์กายภาพ มาตรฐาน ว 2.1 เข้าใจสมบัติของสสาร องค์ประกอบของสสาร ความสัมพันธ์ระหว่างสมบัติ ของสสารกับโครงสร้างและแรงยึดเหนี่ยวระหว่างอนุภาคหลักและธรรมชาติของการเปลี่ยนแปลง สถานะของสสาร การเกิดสารละลาย และการเกิดปฏิกิริยาเคมี มาตรฐาน ว 2.2 เข้าใจธรรมชาติของแรงในชีวิตประจำวัน ผลของแรงที่กระทำต่อวัตถุ ลักษณะการเคลื่อนที่แบบต่างๆ ของวัตถุรวมทั้งนำความรู้ไปใช้ประโยชน์ มาตรฐาน ว 2.3 เข้าใจความหมายของพลังงาน การเปลี่ยนแปลงและการถ่ายโอนพลังงาน ปฏิสัมพันธ์ระหว่างสสารและพลังงาน พลังงานในชีวิตประจำวัน ธรรมชาติของคลื่น ปรากฏการณ์ที่ เกี่ยวข้องกับเสียง แสง และคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า รวมทั้งนำความรู้ไปใช้ประโยชน์
20 สาระที่ 3 วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ มาตรฐาน ว 3.1 เข้าใจองค์ประกอบ ลักษณะ กระบวนการเกิดและวิวัฒนาการของเอกภพ กาแล็กซีดาวฤกษ์และระบบสุริยะ รวมทั้งปฏิสัมพันธ์ภายในระบบสุริยะที่ส่งผลต่อสิ่งมีชีวิตและการ ประยุกต์ใช้เทคโนโลยีอวกาศ มาตรฐาน ว 3.2 เข้าใจองค์ประกอบและความสัมพันธ์ของระบบโลก กระบวนการ เปลี่ยนแปลงภายในโลกและบนผิวโลก ธรณีพิบัติภัย กระบวนการเปลี่ยนแปลงลม ฟ้า อากาศและ ภูมิอากาศโลก รวมทั้งผลต่อสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อม สาระที่ 4 เทคโนโลยี มาตรฐาน ว 4.1 เข้าใจแนวคิดหลักของเทคโนโลยีเพื่อการดำรงชีวิตในสังคมที่มีการ เปลี่ยนแปลง อย่างรวดเร็ว ใช้ความรู้และทักษะทางด้านวิทยาศาสตร์คณิตศาสตร์และศาสตร์อื่นๆ เพื่อแก้ปัญหาหรือพัฒนางานอย่างมีความคิดสร้างสรรค์ด้วยกระบวนการออกแบบเชิงวิศวกรรม เลือกใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสมโดยคำนึงถึงผลกระทบต่อชีวิต สังคมและสิ่งแวดล้อม มาตรฐาน ว 4.2 เข้าใจและใช้แนวคิดเชิงคำนวณในการแก้ปัญหาที่พบในชีวิตจริงอย่างเป็น ขั้นตอนและเป็นระบบ ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในการเรียนรู้การทำงาน และการ แก้ปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพรู้เท่าทันและมีจริยธรรม 2.2.5 คุณภาพของผู้เรียนวิทยาศาสตร์ จบระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 1. เข้าใจการลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์กลไกการรักษาดุลยภาพของมนุษย์ ภูมิคุ้มกันใน ร่างกายของมนุษย์และความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน การใช้ประโยชน์จากสารต่าง ๆ ที่พืชสร้างขึ้น การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม การเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรม วิวัฒนาการที่ทำให้เกิดความ หลากหลายของสิ่งมีชีวิต ความสำคัญและผลของเทคโนโลยีทางดีเอ็นเอต่อมนุษย์สิ่งมีชีวิตและ สิ่งแวดล้อม 2. เข้าใจความหลากหลายของไบโอมในเขตภูมิศาสตร์ต่าง ๆ ของโลก การเปลี่ยนแปลงแทนที่ ในระบบนิเวศ ปัญหาและผลกระทบที่มีต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แนวทางในการ อนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม 3. เข้าใจชนิดของอนุภาคสำคัญที่เป็นส่วนประกอบในโครงสร้างอะตอม สมบัติบางประการ ของธาตุ การจัดเรียงธาตุในตารางธาตุ ชนิดของแรงยึดเหนี่ยวระหว่างอนุภาคและสมบัติต่าง ๆ ของ สารที่มีความสัมพันธ์กับแรงยึดเหนี่ยว พันธะเคมีโครงสร้างและสมบัติของพอลิเมอร์การเกิดปฏิกิริยา เคมีปัจจัยที่มีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีและการเขียนสมการเคมี
21 4. เข้าใจปริมาณที่เกี่ยวกับการเคลื่อนที่ ความสัมพันธ์ระหว่างแรง มวลและความเร่ง ผลของ ความเร่งที่มีต่อการเคลื่อนที่แบบต่าง ๆ ของวัตถุ แรงโน้มถ่วง แรงแม่เหล็ก ความสัมพันธ์ระหว่าง สนามแม่เหล็กและกระแสไฟฟ้าและแรงภายในนิวเคลียส 5. เข้าใจพลังงานนิวเคลียร์ความสัมพันธ์ระหว่างมวลและพลังงาน การเปลี่ยนพลังงานทดแทน เป็นพลังงานไฟฟ้า เทคโนโลยีด้านพลังงาน การสะท้อน การหักเห การเลี้ยวเบน และการรวมคลื่น การได้ยิน ปรากฏการณ์ที่เกี่ยวข้องกับเสียง สีกับการมองเห็นสีคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าและประโยชน์ของ คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า 6. เข้าใจการแบ่งชั้นและสมบัติของโครงสร้างโลก สาเหตุ และรูปแบบการเคลื่อนที่ของแผ่น ธรณีที่สัมพันธ์กับการเกิดลักษณะธรณีสัณฐาน สาเหตุกระบวนการเกิดแผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด สึ นามิผลกระทบ แนวทางการเฝ้าระวังและการปฏิบัติตนให้ปลอดภัย 7. เข้าใจผลของแรงเนื่องจากความแตกต่างของความกดอากาศ แรงคอริออลิส ที่มีต่อการ หมุนเวียนของอากาศ การหมุนเวียนของอากาศตามเขตละติจูดและผลที่มีต่อภูมิอากาศ ความสัมพันธ์ ของการหมุนเวียนของอากาศและการหมุนเวียนของกระแสน้ำผิวหน้าในมหาสมุทร และผลต่อ ลักษณะลมฟ้าอากาศ สิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อม ปัจจัยต่าง ๆ ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศโลก และแนวปฏิบัติเพื่อลดกิจกรรมของมนุษย์ที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศโลก รวมทั้งการแปล ความหมายสัญลักษณ์ลมฟ้าอากาศที่สำคัญจากแผนที่อากาศ และข้อมูลสารสนเทศ 8. เข้าใจการกำเนิดและการเปลี่ยนแปลงพลังงาน สสาร ขนาด อุณหภูมิของ เอกภพ หลักฐาน ที่สนับสนุนทฤษฎีบิกแบง ประเภทของกาแล็กซีโครงสร้างและองค์ประกอบของกาแล็กซีทางช้างเผือก กระบวนการเกิดและการสร้างพลังงาน ปัจจัยที่ส่งผลต่อความส่องสว่างของดาวฤกษ์และความสัมพันธ์ ระหว่างความส่องสว่างกับโชติมาตรของดาวฤกษ์ความสัมพันธ์ระหว่างสีอุณหภูมิผิว และสเปกตรัม ของดาวฤกษ์วิวัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงสมบัติบางประการของดาวฤกษ์กระบวนการเกิดระบบ สุริยะ การแบ่งเขตบริวารของดวงอาทิตย์ลักษณะของดาวเคราะห์ที่เอื้อต่อการดำรงชีวิต การเกิดลม สุริยะ พายุสุริยะและผลที่มีต่อโลก รวมทั้งการสำรวจอวกาศและการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีอวกาศ 9. ระบุปัญหา ตั้งคำถามที่จะสำรวจตรวจสอบ โดยมีการกำหนดความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปร ต่าง ๆ สืบค้นข้อมูลจากหลายแหล่ง ตั้งสมมติฐานที่เป็นไปได้หลายแนวทางตัดสินใจเลือก ตรวจสอบ สมมติฐานที่เป็นไปได้ 10. ตั้งคำถามหรือกำหนดปัญหาที่อยู่บนพื้นฐานของความรู้และความเข้าใจทางวิทยาศาสตร์ที่ แสดงให้เห็นถึงการใช้ความคิดระดับสูงที่สามารถสำรวจตรวจสอบหรือศึกษาค้นคว้า ได้อย่าง ครอบคลุมและเชื่อถือได้สร้างสมมติฐานที่มีทฤษฎีรองรับหรือคาดการณ์สิ่งที่จะพบเพื่อนำไปสู่การ สำรวจตรวจสอบ ออกแบบวิธีการสำรวจตรวจสอบตามสมมติฐานที่กำหนดไว้ได้อย่างเหมาะสม มี
22 หลักฐานเชิงประจักษ์ เลือกวัสดุ อุปกรณ์ รวมทั้งวิธีการในการสำรวจตรวจสอบอย่างถูกต้อง ทั้งในเชิง ปริมาณและคุณภาพ และบันทึกผลการสำรวจตรวจสอบอย่างเป็นระบบ 11. วิเคราะห์แปลความหมายข้อมูลและประเมินความสอดคล้องของข้อสรุป เพื่อตรวจสอบกับ สมมติฐานที่ตั้งไว้ให้ข้อเสนอแนะเพื่อปรับปรุงวิธีการสำรวจตรวจสอบ จัดกระทำข้อมูลและนำเสนอ ข้อมูลด้วยเทคนิควิธีที่เหมาะสม สื่อสารแนวคิด ความรู้จากผลการสำรวจตรวจสอบ โดยการพูด เขียน จัดแสดงหรือใช้เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อให้ผู้อื่นเข้าใจโดยมีหลักฐานอ้างอิงหรือมีทฤษฎีรองรับ 12. แสดงถึงความสนใจ มุ่งมั่น รับผิดชอบ รอบคอบ และซื่อสัตย์ ในการสืบเสาะหาความรู้โดย ใช้เครื่องมือและวิธีการที่ให้ได้ผลถูกต้อง เชื่อถือได้มีเหตุผลและยอมรับได้ว่าความรู้ทางวิทยาศาสตร์ อาจมีการเปลี่ยนแปลงได้ 13. แสดงถึงความพอใจและเห็นคุณค่าในการค้นพบความรู้พบคำตอบหรือแก้ปัญหาได้ทำงาน ร่วมกับผู้อื่นอย่างสร้างสรรค์แสดงความคิดเห็นโดยมีข้อมูลอ้างอิงและเหตุผลประกอบเกี่ยวกับผลของ การพัฒนาและการใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอย่างมีคุณธรรมต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม ยอมรับฟัง ความคิดเห็นของผู้อื่น 14. เข้าใจความสัมพันธ์ของความรู้วิทยาศาสตร์ที่มีผลต่อการพัฒนาเทคโนโลยีประเภทต่าง ๆ และการพัฒนาเทคโนโลยีที่ส่งผลให้มีการคิดค้นความรู้ทางวิทยาศาสตร์ที่ก้าวหน้า ผลของเทคโนโลยี ต่อชีวิต สังคมและสิ่งแวดล้อม 15. ตระหนักถึงความสำคัญและเห็นคุณค่าของความรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่ใช้ใน ชีวิตประจำวัน ใช้ความรู้และกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในการดำรงชีวิตและการ ประกอบอาชีพ แสดงความชื่นชม ภูมิใจ ยกย่อง อ้างอิงผลงาน ชิ้นงานที่เป็นผลมาจากภูมิปัญญา ท้องถิ่นและการพัฒนาเทคโนโลยีที่ทันสมัย ศึกษาหาความรู้เพิ่มเติม ทำโครงงานหรือสร้างชิ้นงานตาม ความสนใจ 16. แสดงความซาบซึ้ง ห่วงใย มีพฤติกรรมเกี่ยวกับการใช้และรักษาทรัพยากร ธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อมอย่างรู้คุณค่า เสนอตัวเองร่วมมือปฏิบัติกับชุมชนในการป้องกัน ดูแลทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมของท้องถิ่น 17. วิเคราะห์แนวคิดหลักของเทคโนโลยีได้แก่ ระบบทางเทคโนโลยีที่ซับซ้อน การ เปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีความสัมพันธ์ระหว่างเทคโนโลยีกับศาสตร์อื่น โดยเฉพาะวิทยาศาสตร์หรือ คณิตศาสตร์วิเคราะห์ เปรียบเทียบและตัดสินใจเพื่อเลือกใช้เทคโนโลยีโดยคำนึงถึงผลกระทบต่อชีวิต สังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ประยุกต์ใช้ความรู้ทักษะ ทรัพยากรเพื่อออกแบบ สร้างหรือพัฒนา ผลงาน สำหรับแก้ปัญหาที่มีผลกระทบต่อสังคม โดยใช้กระบวนการออกแบบเชิงวิศวกรรม ใช้ ซอฟต์แวร์ช่วยในการออกแบบและนำเสนอผลงาน เลือกใช้วัสดุ อุปกรณ์และเครื่องมือได้อย่างถูกต้อง เหมาะสม ปลอดภัย รวมทั้งคำนึงถึงทรัพย์สินทางปัญญา
23 18. ใช้ความรู้ทางด้านวิทยาการคอมพิวเตอร์สื่อดิจิทัล เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร เพื่อรวบรวมข้อมูลในชีวิตจริงจากแหล่งต่าง ๆ และความรู้จากศาสตร์อื่นมาประยุกต์ใช้สร้างความรู้ ใหม่ เข้าใจการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีที่มีผลต่อการดำเนินชีวิต อาชีพ สังคม วัฒนธรรมและใช้ อย่างปลอดภัยมีจริยธรรม 2.2.6 ตัวชี้วัด/ผลการเรียนรู้และสาระการเรียนรู้แกนกลาง ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 2.2.6.1 ผลการเรียนรู้และสาระการเรียนรู้แกนกลางในระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 รายวิชาเคมี ว32223 สาระเคมี: 1. เข้าใจโครงสร้างอะตอม การจัดเรียงธาตุในตารางธาตุ สมบัติของธาตุ พันธะเคมีและ สมบัติของสาร แก๊สและสมบัติของแก๊ส ประเภทและสมบัติของสารประกอบอินทรีย์และพอลิเมอร์ รวมทั้งการนำความรู้ไปใช้ประโยชน์ 2. เข้าใจการเขียนและการดุลสมการเคมี ปริมาณสัมพันธ์ในปฏิกิริยาเคมี อัตราการ เกิดปฏิกิริยาเคมี สมดุลในปฏิกิริยาเคมี สมบัติและปฏิกิริยาของกรด-เบส ปฏิกิริยารีดอกซ์และเซลล์ เคมีไฟฟ้ารวมทั้งการนำความรู้ไปใช้ประโยชน์ 3. เข้าใจหลักการทําปฏิบัติการเคมี การวัดปริมาณสาร หน่วยวัดและการเปลี่ยนหน่วย การคํานวณปริมาณของสาร ความเข้มข้นของสารละลาย รวมทั้งการบูรณาการความรู้และทักษะใน การอธิบายปรากฏการณ์ในชีวิตประจําวันและการแก้ปัญหาทางเคมี ผลการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้ 1. อธิบายความสัมพันธ์และคำนวณปริมาตร ความดัน หรืออุณหภูมิของแก๊สที่ภาวะต่าง ๆ ตามกฎของบอยล์ กฎของชาร์ล กฎของ เกย์-ลูสแซก - พฤติกรรมของแก๊สและความสัมพันธ์ระหว่าง ปริมาตร ความดัน และอุณหภูมิของแก๊ส อธิบาย ได้ด้วยกฎของบอยล์ กฎของชาร์ล กฎของเกย์-ลู สแซก ซึ่งสามารถนำมาใช้ในการคำนวณปริมาตร ความดัน หรืออุณหภูมิของแก๊สที่ภาวะต่าง ๆ ได้ 2. คำนวณปริมาตร ความดัน หรืออุณหภูมิ ของแก๊สที่ภาวะต่าง ๆ ตามกฎรวมแก๊ส - กฎรวมแก๊ส สามารถนำมาใช้ในการคำนวณ ปริมาตร ความดัน หรืออุณหภูมิของแก๊สที่ภาวะ ต่าง ๆ ได้ 3. คำนวณปริมาตร ความดัน อุณหภูมิ จ ำ น ว น โม ล ห รื อ ม ว ล ข อ ง แ ก๊ ส จ า ก ความสัมพันธ์ตามกฎของอาโวกาโดร และกฎ แก๊สอุดมคติ - ความสัมพันธ์ระหว่างปริมาตร และจำนวนโมล หรือมวลของแก๊ส อธิบายความสัมพันธ์ได้ด้วยกฎ ของอาโวกาโดรสำหรับความสัมพันธ์ระหว่าง ปริมาตร ความดัน อุณหภูมิ และจำนวนโมลของ
24 แก๊ส อธิบายได้ด้วยกฎแก๊สอุดมคติ ซึ่งสามารถ นำมาใช้ในการคำนวณและการอธิบายการ เปลี่ยนแปลงที่เกี่ยวข้องกับจำนวนโมลของแก๊สที่ ภาวะต่าง ๆ ได้ 4. คำนวณความดันย่อยหรือจำนวนโมลของ แก๊สในแก๊สผสม โดยใช้กฎความดันย่อยขอ งดอลตัน - ในธรรมชาติ แก๊สส่วนใหญ่อยู่รวมกันเป็นแก๊ส ผสมในกรณีที่แก๊สในแก๊สผสมไม่ทำปฏิกิริยากัน ความดันของแก๊สแต่ละชนิดแปรผันตามเศษส่วน โมลของแก๊ส ที่มีอยู่ในแก๊สผสมตามกฎความดัน ย่อยของดอลตัน 5. อธิบายการแพร่ของแก๊สโดยใช้ทฤษฎีจลน์ ของแก๊ส คํานวณและเปรียบเทียบอัตราการ แพร่ของแก๊ส โดยใช้กฎการแพร่ผ่านของเก รแฮม - แก๊สสามารถแพร่ได้การแพร่ของแก๊สอธิบายได้ ด้วยทฤษฎีจลน์ของแก๊ส ที่อุณหภูมิเดียวกันแก๊ส จะแพร่ได้ช้าหรือเร็วขึ้นอยู่กับมวลโมเลกุลของ แก๊ส อัตราการแพร่ของแก๊สเป็นสัดส่วนผกผันกับ รากที่สองของมวลโมเลกุลของแก๊สสัมพันธ์กับกฎ การแพร่ผ่านของเกรแฮม 6. สืบค้นข้อมูล นำเสนอตัวอย่าง และอธิบาย การประยุกต์ใช้ความรู้เกี่ยวกับสมบัติและกฎ ต่าง ๆของแก๊สในการอธิบายปรากฏการณ์ หรือแก้ปัญ หาในชีวิตประจำวันและใน อุตสาหกรรม - สมบัติและกฎต่าง ๆ ของแก๊สสามารถนำไปใช้ อธิบายป รากฏการณ์ หรือประยุกต์ใช้ใน ชีวิตประจำวันและในอุตสาหกรรม 7. ทดลองและเขียนกราฟการเพิ่มขึ้นหรือ ลดลงของสารที่ทำการวัดในปฏิกิริยา - ปฏิกิริยาเคมีแต่ละปฏิกิริยามีอัตราการ เกิดปฏิกิริยาเคมีต่างกัน โดยอาจวัดจากการ ลดลงของสารตั้งต้น หรือการเพิ่ มขึ้นของ ผลิตภัณฑ์ต่อหนึ่งหน่วยเวลา และหารด้วยเลข สัมประสิทธิ์ของสารนั้น ๆ ในสมการเคมี เพื่อให้ ได้อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีที่เท่ากันไม่ว่าจะ เป็นการวัดจากสารตั้งต้นหรือผลิตภัณฑ์ 8. คำนวณอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี และ เขียนกราฟการลดลงหรือเพิ่มขึ้นของสารที่ ไม่ได้วัดในปฏิกิริยา - การคำนวณอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี
25 9. เขียนแผนภาพ และอธิบายทิศทางการชน กันของอนุภาคและพลังงานที่ส่งผลต่ออัตรา การเกิดปฏิกิริยาเคมี - ปฏิกิริยาเคมีจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่ออนุภาคของ สารตั้งต้นชนกันในทิศทางที่เหมาะสมและมี พลังงานอย่างน้อยเท่ากับพลังงานก่อกัมมันต์ ดังนั้นอัตราการเกิดปฏิกิริยาจึงขึ้นกับทิศทางการ ชนและพลังงานที่เกิดจากการชน 10. ทดลอง และอธิบายผลของความเข้มข้น พื้นที่ผิวของสารตั้งต้น อุณหภูมิ และตัวเร่ง ปฏิกิริยาที่มีต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี - อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีของสารหนึ่ง ๆ ขึ้นอยู่กับความเข้มข้น พื้นที่ผิว อุณหภูมิ ตัวเร่ง และตัวหน่วงปฏิกิริยา นอกจากนี้อัตราการ เกิดปฏิกิริยาเคมียังขึ้นอยู่กับชนิดของสารที่ทำ ปฏิกิริยาด้วย 11. เปรียบเทียบอัตราการเกิดปฏิกิริยาเมื่อมี การเปลี่ยนแปลงความเข้มข้น พื้นที่ผิวของ สารตั้งต้น อุณหภูมิ และตัวเร่งปฏิกิริยา - ผลของการเปลี่ยนแปลงความเข้มข้น พื้นที่ผิว ของสารตั้งต้น อุณหภูมิ และตัวเร่งปฏิกิริยา ที่มี ต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยา 12. ยกตัวอย่าง และอธิบายปัจจัยที่มีผลต่อ อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีในชีวิตประจำวัน หรืออุตสาหกรรม - ความรู้เกี่ยวกับปัจจัยที่มีผลต่ออัตราการ เกิดปฏิกิริยาเคมีสามารถน ำมาใช้อธิบ าย กระบวนการที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวันหรือ อุตสาหกรรม 13. ทดสอบ และอธิบายความหมายของ ปฏิกิริยาผันกลับได้และภาวะสมดุล - ปฏิกิริยาเคมีที่สามารถดำเนินไปข้างหน้าและ ย้อนกลับได้ เรียกว่า ปฏิกิริยาผันกลับได้ 14. อธิบายการเปลี่ยนแปลงความเข้มข้นของ สารอัตราการเกิดปฏิกิริยาไปข้างหน้าและ อัตราการเกิดปฏิกิริยาย้อนกลับ เมื่อเริ่ม ปฏิกิริยาจนกระทั่งระบบอยู่ในภาวะสมดุล - เมื่อปฏิกิริยาดำเนินไปความเข้มข้นของสารตั้ง ต้นและอัตราการเกิดปฏิกิริยาไปข้างหน้าจะ ลดลงส่วนความเข้มข้นของผลิตภัณฑ์และอัตรา การเกิดปฏิกิริยาย้อนกลับจะเพิ่มขึ้น เมื่ออัตรา การเกิดปฏิกิริยาไปข้างหน้าเท่ากับอัตราการ เกิดปฏิกิริยาย้อนกลับ ระบบจะอยู่ในภาวะสมดุล ที่มีความเข้มข้นของสารตั้งต้นและผลิตภัณฑ์คงที่ เรียกว่า สมดุลพลวัต 15. คำนวณค่าคงที่สมดุลของปฏิกิริยา - ณ ภาวะสมดุล ความสัมพันธ์ระหว่างความ เข้มข้นของผลิตภัณฑ์กับสารตั้งต้น แสดงได้ด้วย ค่าคงที่สมดุล ซึ่งเป็นค่าคงที่ ณ อุณหภูมิหนึ่ง
26 16. คำนวณความเข้มข้นของสารที่ภาวะ สมดุล - ความเข้มข้นของสารที่ภาวะสมดุล 17. คำนวณค่าคงที่สมดุลหรือความเข้มข้น ของปฏิกิริยาหลายขั้นตอน - ค่าคงที่สมดุลของปฏิกิริยาหลายขั้นตอน หาได้ จากผลคูณของค่าคงที่สมดุลของปฏิกิริยาย่อยที่ นำสมการเคมีมารวมกัน โดยถ้ามีการคูณสมการ ย่อยให้ยกกำลังค่าคงที่สมดุลด้วยตัวเลขที่คูณ และหากมีการกลับข้างสมการ ให้กลับค่าคงที่ สมดุลเป็นตัวหาร 18. ระบุปัจจัยที่มีผลต่อภาวะสมดุลและ ค่าคงที่สมดุลของระบบ รวมทั้งคาดคะเนการ เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นเมื่อภาวะสมดุลของ ร ะ บ บ ถู ก ร บ ก ว น โด ย ใช้ ห ลั ก ข อ ง เลอชาเตอลิเอ - เมื่อระบบที่อยู่ในภาวะสมดุลถูกรบกวน โดย การเปลี่ยนแปลงความเข้มข้นของสาร ความดัน หรืออุณหภูมิ ระบบจะเกิดการเปลี่ยนแปลงเพื่อ เข้าสู่ภาวะสมดุลอีกครั้งตามหลักของเลอชาเตอลิ เอ ทั้งนี้การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิมีผลทำให้ ค่าคงที่สมดุลเปลี่ยนแปลง 19. ยกตัวอย่าง และอธิบายสมดุลเคมีของ ก ร ะ บ ว น ก า ร ที่ เกิ ด ขึ้ น ใน สิ่ ง มี ชี วิ ต ปรากฏการณ์ในธรรมชาติและกระบวนการใน อุตสาหกรรม - ความรู้เกี่ยวกับสมดุลเคมีสามารถนำมาใช้ อธิบายกระบวนการที่เกิดขึ้นใน สิ่งมีชีวิต ปรากฏการณ์ในธรรมชาติและกระบวนการใน อุตสาหกรรม 2.3 กระบวนการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) การจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ผู้วิจัยได้ทําการศึกษาและค้นคว้าความหมาย กระบวนการ และขั้นตอนของกระบวนการการ จัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) เพื่อให้เกิดความเข้าใจเกี่ยวกับกระบวนการดังกล่าวให้ ชัดเจนขึ้น โดยมีหัวข้อที่น่าสนใจ ดังต่อไปนี้ 1. ความหมายของการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) การจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) เป็นวิธีหนึ่งที่นํามาใช้ในการจัดการเรียนรู้ทาง คณิตศาสตร์ ซึ่งมีนักการศึกษาหลายท่านได้ให้ความหมายของการจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ดังนี้ วณิชชา แม่นยํา (2557) กล่าวว่า กระบวนการเรียนรู้เป้าหมายบันได 5 ขั้น (QSCCS) เป็นการ เรียนรู้ประยุกต์เอาทักษะที่สําคัญทางวิทยาศาสตร์ ในด้านการตั้งคําถาม การให้ความสําคัญกับ
27 หลักฐาน การสร้างคําอธิบายจากข้อมูลหรือหลักฐานที่เชื่อมโยงคําอธิบายไปสู่องค์ความรู้และการ สื่อสารองค์ความรู้ไปยังบุคคลอื่นอย่างมีเหตุผล เอกสารประกอบการอบรมหลักสูตรพัฒนาครูคุณภาพโดยใช้กระบวนการสร้างระบบพี่เลี้ยง Coaching and Mentoring (2556 อ้างถึงใน ทิพรัตน์ สิทธิวงศ์, และทะเนศ วงศ์นาม, 2559) ระบุ ว่า กระบวนทัศน์การเรียนรู้ 5 ขั้นตอน (QSCCS) คือ การจัดการเรียนรู้ให้ผู้เรียนพัฒนาไปสู่ผู้มีความรู้ ทักษะกระบวนการ และเจตคติที่พึงประสงค์สําหรับการเป็นพลเมืองในศตวรรษที่ 21 เป็นบุคคลที่มี คุณภาพ มีทักษะในการค้นคว้าแสวงหาความรู้ มีความรู้พื้นฐานที่จําเป็น สามารถคิดวิเคราะห์ สังเคราะห์ สร้างสรรค์ สามารถสร้างสื่ออย่างมีประสิทธิผล มีทักษะชีวิต ร่วมมือในการทํางานกับผู้อื่น ได้เป็นอย่างดี จะต้องมีกระบวนการจัดการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องมีลําดับขั้นตอนที่เหมาะสมและ สอดคล้องกับพัฒนาการของผู้เรียนในแต่ละระดับชั้น เทียมจันทร์ พานิชย์ผลินไชย, และคณะ (2557) ได้กล่าวว่า การสอนแบบบันได 5 (QSCCS) เป็นกระบวนการจัดการเรียนรู้ที่เน้นให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ตามแนวทางในศตวรรษที่ 21 และมีจุดเน้นให้ ผู้สอนจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียนเป็นสําคัญ สุภาณี เส็งศรี, และวลีพร ปันนา (2561) กล่าวว่า กระบวนการเรียนรู้ 5 ขั้นตอน (QSCCS) เป็นการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่ส่งเสริมให้ผู้เรียน มีทักษะในการค้นคว้าแสวงหาความรู้ สามารถ วิเคราะห์ สื่อสาร ที่เน้นฝึกให้ผู้เรียนตั้งคําถามเพื่อสร้างความรู้สึกอยากรู้อยากเรียน ได้วางแผนการ เรียนรู้ของตนเอง ลงมือศึกษาค้นคว้า รวบรวมข้อมูล แสวงหาความรู้และค้นพบความรู้ด้วยตนเอง นําข้อมูลมาร่วมวิเคราะห์ อภิปราย เชื่อมโยงความสัมพันธ์ ประเมินค่า สรุปความคิดรวบยอด ความสําคัญ แนวทางการปฏิบัติในชีวิตประจําวัน แลกเปลี่ยนเรียนรู้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจําวัน จุฬาลักษณ์ ใจอ่อน, และศศิวิภา พระสุธาพิทักษ์ (2561) กล่าวว่า กระบวนการเรียนรู้ 5 ขั้น หมายถึง การเรียนรู้ของนักเรียนที่ประกอบด้วย 5 ขั้นตอน คือ 1) การเรียนรู้ตั้งคําถาม 2) การเรียนรู้ แสวงหาสารสนเทศ 3) การเรียนรู้เพื่อสร้างความรู้ 4) การเรียนรู้เพื่อสื่อสาร และ 5) การเรียนรู้เพื่อ ตอบแทนสังคม 2. ความสําคัญของการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) วณิชชา แม่นยํา, และทิพรัตน์ สิทธิวงศ์ (2557 อ้างถึงใน วาสนา กีรติจําเริญ, และเจษฎา กิตติ สุนทร, 2559) กล่าวว่า การสอนแบบ QSCCS จะช่วยส่งผลให้ผู้เรียนเกิดทักษะการเรียนรู้ที่ตรงกับ ผู้เรียนในศตวรรษที่ 21 และสอดคล้องกับความสามารถพื้นฐานเบื้องต้นสําคัญที่ใช้ในการเรียนรู้ 3 ด้าน คือ ความสามารถด้านภาษา ความสามารถด้านคํานวณและความสามารถด้านเหตุผล วาสนา กีรติจําเริญ,และเจษฎา กิตติสุนทร (2559) กล่าวว่า การเรียนรู้ตามรูปแบบ Big Five Learning หรือการสอนแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ช่วยให้การเรียนการสอนมีประสิทธิภาพมากขึ้น
28 ตอบสนองต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน ผู้สอนสามารถให้คําแนะนํากับผู้เรียนได้ใกล้ชิดมากขึ้นและทําให้ กิจกรรมการเรียนการสอนมีความน่าสนใจ วารีรัตน์ แก้วอุไร (2555 อ้างถึงใน วณิชชา แม่นยํา (2557) กล่าวว่า การจัดการศึกษาด้วย บันได 5 ขั้น (QSCCS) นับเป็นวิธีการที่มีประสิทธิภาพวิธีหนึ่งในการพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการศึกษา ค้นคว้าอย่างอิสระในเรื่องที่ตนเองสนใจเริ่มตั้งแต่การกําหนดประเด็นปัญหาและการดําเนินการ ค้นคว้า แสวงหาความรู้จากแหล่งข้อมูลที่หลากหลาย มีการคิดวิเคราะห์ สังเคราะห์ การอภิปราย แลกเปลี่ยนความคิดเห็น เพื่อนําไปสู่การสรุปองค์ความรู้และหาวิธีการที่เหมาะสม ในการสื่อสาร นําเสนอให้ผู้อื่นได้รับทราบและสามารถนําความรู้ที่ได้จากการศึกษาค้นคว้าไปทําประโยชน์แก่ สาธารณะชนต่อไปได้ สุภาณี เส็งศรี, และวลีพร ปันนา (2561) กล่าวว่า การจัดกิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้ กระบวนการเรียนรู้ QSCCS เป็นการออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ที่เปิดโอกาสให้นักเรียนได้มีส่วนร่วม ในการออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ โดยเน้นให้นักเรียนเกิดประเด็นปัญหาและตั้งข้อคําถามจาก สถานการณ์ที่สอดคล้องกับชีวิตประจําวันของตนเอง และลงมือค้นคว้าหาคําตอบในสิ่งที่ตนเองอยากรู้ มีการวางแผนการทํางานอย่างเป็นระบบและเรียนรู้ด้วยตนเอง จากแหล่งเรียนรู้ที่หลากหลาย แล้วนํา ข้อมูลมาอภิปราย วิเคราะห์ สังเคราะห์จนได้ข้อสรุปที่เป็นคําตอบในเรื่องนั้นๆ แล้วนําเสนอผล การศึกษาค้นได้อย่างถูกต้องและเผยแพร่ความรู้ได้จึงเป็นการเรียนรู้ที่มีความหมายต่อนักเรียนอย่าง แท้จริง จากการศึกษาความหมายและความสําคัญของการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ที่กล่าวข้างต้น ทําให้ได้ข้อสรุปว่า จัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) หมายถึง การจัดการเรียนรู้ที่มี 5 ขั้นตอน ได้แก่ 1) การเรียนรู้ตั้งคําถาม 2) การเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ 3) การเรียนรู้เพื่อสร้างความรู้ 4) การเรียนรู้เพื่อสื่อสาร 5) การเรียนรู้เพื่อตอบแทนสังคม โดยครูเน้นผู้เรียนเป็นสําคัญทําให้การจักการเรียนรู้มีประสิทธิภาพและส่งเสริมให้นักเรียนเกิด ทักษะที่จําเป็นในศตวรรษที่ 21 3. ขั้นตอนการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) การจัดการเรียนรู้ด้วยรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) จากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้อง พบว่า มี งานวิจัยที่กล่าวถึงขั้นตอนของการจัดกิจกรรมการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ดังนี้
29 ธนะพันธุ์ การคนชื่อ (2560) กล่าวว่า การจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) มีลําดับใน การจัดการเรียนการสอน 5 ขั้น คือ ขั้นที่ 1 การเรียนรู้ตั้งคําถาม (Learning to Question) เป็นการให้ผู้เรียนฝึกสังเกต สถานการณ์ต่างๆ จนเกิดความสงสัย จากนั้นฝึกให้ผู้เรียนตั้งคําถามสําคัญ ซึ่งจะก่อให้เกิด ความสามารถในการตีความ การไตร่ตรอง การถ่ายทอดความคิด สามารถนําไปสู่การเปลี่ยนแปลง และปรับปรุงการจัดการเรียนรู้ได้เป็นอย่างดี ขั้นที่ 2 การเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ (Learning to Search) เป็นขั้นตอนการออกแบบ วางแผนเพื่อรวบรวมข้อมูล สารสนเทศจากแหล่งเรียนรู้ต่างๆ โดยผู้สอนเป็นผู้ออกแบบการเรียนรู้ ใน ห้องเรียนให้ส่งเสริมกระบวนการคิดผ่านรูปแบบกิจกรรมที่หลากหลาย ขั้นที่ 3 การเรียนรู้เพื่อสร้างองค์ความรู้ (Learning to Construct) เป็นขั้นตอนที่ผู้เรียน มีการ คิดวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ การสื่อความหมายข้อมูลด้วยแบบต่างๆ หรือ ด้วยผัง กราฟิก การแปลผล จนถึงการสรุปผลหรือการสร้างคําอธิบาย ขั้นที่ 4 การเรียนรู้เพื่อการสื่อสาร (Learning to Communicate) เป็นขั้นนําเสนอความรู้ ด้วยการใช้ภาษาที่ถูกต้อง ชัดเจน และเป็นที่เข้าใจ อาจเป็นการนําเสนอภาษาและนําเสนอด้วยวาจา ขั้นที่ 5 การเรียนรู้เพื่อตอบแทนสังคมและจิตสาธารณะ (Learning to Service) เป็นขั้นตอน การฝึกให้ผู้เรียนนําความรู้ที่เข้าใจ นําการเรียนรู้ไปใช้ประโยชน์เพื่อส่วนรวมหรือเห็นต่อประโยชน์ ส่วนรวมด้วยการทํางานเป็นกลุ่ม ร่วมสร้างผลงานที่ได้จากการแก้ปัญหาสังคมอย่างสร้างสรรค์ ซึ่งอาจ เป็นความรู้แนวทางสิ่งประดิษฐ์ซึ่งอาจเป็นนวัตกรรม ด้วยความรับผิดชอบต่อ สังคม อันเป็นการ แสดงออกของการเกื้อกูลและแบ่งปันให้สังคมมีสันติอย่างยั่งยืน ทิพรัตน์ สิทธิวงศ์, และทะเนศ วงศ์นาม (2559) กล่าวว่า การจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) มีลําดับในการจัดการเรียนการสอน 5 ขั้น คือ 1. การเรียนรู้โดยตั้งคําถาม (Learning to Question) เป็นการฝึกผู้เรียนให้รู้จักคิด สังเกต ตั้ง คําถามอย่างมีเหตุผลและสร้างสรรค์ ซึ่งจะส่งเสริมให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ในการตั้งคําถาม 2. การเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ (Learning to Search) เป็นการฝึกแสวงหาความรู้ ข้อมูล และสารสนเทศ จากแหล่งเรียนรู้อย่างหลากหลาย เช่น ห้องสมุด อินเทอร์เน็ต หรือจากการฝึกปฏิบัติ ทดลอง เป็นต้น ซึ่งจะส่งเสริมเกิดการเรียนรู้ในการแสวงหาความรู้ 3. การเรียนรู้เพื่อสร้างองค์ความรู้ (Learning to Construct) เป็นการฝึกให้ผู้เรียน นําความรู้ ที่ได้มาสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งจะส่งเสริมให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้และมีทักษะในการสื่อสาร 4. การเรียนรู้เพื่อสื่อสาร (Learning to Communicate)
30 5. การเรียนรู้เพื่อตอบแทนสังคม (Leaming to Serve) เป็นการนําความรู้สู่การปฏิบัติซึ่ง ผู้เรียนจะต้องเชื่อมโยงความรู้ไปสู่การทาประโยชน์ให้กับสังคมและชุมชนรอบตัวตามวุฒิภาวะของ ผู้เรียน และจะส่งผลให้ผู้เรียนมีจิตสาธารณะและบริการสังคม จุฬาลักษณ์ ใจอ่อน, และศศิวิภา พระสุธาพิทักษ์ (2561) กล่าวว่า กระบวนการเรียนรู้ ประกอบด้วย 5 ขั้นตอน คือ 1. ขั้นการเรียนรู้ตั้งคําถาม หมายถึง กระบวนการที่เน้นให้นักเรียนตั้งคําถามเพื่อสร้าง ความรู้สึก อยากรู้อยากเรียน เห็นคุณค่าความสําคัญและประโยชน์ของสิ่งที่จะเรียน 2. ขั้นการเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ หมายถึง กระบวนการที่เน้นให้นักเรียนได้วางแผนการ เรียนรู้ของตนเอง โดยร่วมกันกําหนดขอบเขต แนวทาง วิธีการเรียนรู้ ประเด็นเนื้อหาย่อย แนว ทางการบันทึกและสรุปผลการเรียนรู้ จัดทําเครื่องมือที่ใช้ในการเรียนรู้ และลงมือศึกษาค้นคว้า รวบรวมข้อมูล ศึกษาปัญหา ทดลอง ตามแผนที่วางไว้ เป็นการแสวงหาความรู้และค้นพบความรู้ด้วย ตนเอง 3. ขั้นการเรียนรู้เพื่อสร้างความรู้ หมายถึง กระบวนการที่เน้นให้นักเรียนนําข้อมูลมาร่วมกัน วิเคราะห์ อภิปราย เปรียบเทียบเชื่อมโยงความสัมพันธ์ ประเมินค่า สรุปความคิดรวบยอด ความสําคัญ แนวคิด แนวทางการปฏิบัติในชีวิตประจําวันและสรุปขั้นตอนกระบวนการเรียนรู้ รวมถึง ความรู้ของตนเอง 4. ขั้นการเรียนรู้เพื่อสื่อสาร หมายถึง กระบวนการที่เน้นให้นักเรียนได้นําความรู้ ข้อค้นพบ ข้อสรุปที่ได้จากการเรียนรู้มานาเสนอเป็นชิ้นงานรูปแบบต่างๆ ตามความสนใจ พร้อมทั้งบอกเล่า เรื่องราวเกี่ยวกับขั้นตอนวิธีการเรียนรู้และแสดงความรู้สึกต่อชิ้นงาน 5. ขั้นการเรียนรู้เพื่อตอบแทนสังคม หมายถึง กระบวนการที่เน้นให้นักเรียนนําชิ้นงาน มา แลกเปลี่ยนเรียนรู้ และประเมินซึ่งกันและกัน รวมทั้งวางแผนการต่อยอดการเรียนรู้จากความสนใจ จากขั้นตอนการจัดการเรียนรู้ด้วยรูปแบบบันได 5 ขั้น (QSCCS) ผู้วิจัยเลือกใช้ขั้นตอนตาม แนวคิดของ ธนะพันธุ์ การคนชื่อ (2560) มีรายละเอียด ดังนี้ ขั้นที่ 1 การเรียนรู้ตั้งคําถาม (Learning to Question) หมายถึง ครูนําเสนอสถานการณ์ ปัญหา แล้วใช้คําถามกระตุ้นให้นักเรียนเกิดความสนใจแล้วให้นักเรียนคิดและสังเกตสถานการณ์จาก ใบกิจกรรมจนเกิดความสงสัยจากนั้นให้นักเรียนตั้งคําถามสําคัญของเนื้อหาที่เรียนในหัวข้อนั้น ขั้นที่ 2 การเรียนรู้แสวงหาสารสนเทศ (Learning to Search) หมายถึง นักเรียนช่วยกันสืบค้น ข้อคําถามที่นักเรียนได้ตั้งคําถามไว้ในขั้นที่ 1 โดยการวางแผนเพื่อรวบรวมข้อมูลและสารสนเทศจาก แหล่งเรียนรู้ต่างๆ เช่น ห้องสมุด อินเทอร์เน็ต หนังสือเรียนหรือสอบถามจากครู โดยครูกําหนด
31 รูปแบบกิจกรรมเป็นกลุ่มหรือคู่ และกําหนดเวลาเพื่อกระตุ้นนักเรียนให้ทํากิจกรรมหรือเป็นผู้อํานวย ความสะดวกด้านข้อมูลพร้อมทั้งร่วมตรวจสอบความถูกต้องและให้คําอธิบายเพิ่มเติม ขั้นที่ 3 การเรียนรู้เพื่อสร้างองค์ความรู้ (Learning to Construct) หมายถึง นักเรียนนํา ความรู้ที่ได้จากการสืบค้นสารสนเทศหรือข้อมูล มาอภิปรายในกลุ่ม โดยครูค่อยซักถามกระตุ้นเพื่อ นําไปสู่การสรุปและสร้างองค์ความรู้ที่มีการคิดวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพและนํา ข้อมูลที่ได้จากการเก็บรวบรวมข้อมูลมาสื่อความหมายข้อมูลด้วยแบบต่างๆ โดยครูเป็นผู้ดําเนิน กิจกรรมในการอธิบาย ยกตัวอย่าง แนะนําและร่วมสรุปความรู้ ขั้นที่ 4 การเรียนรู้เพื่อการสื่อสาร (Learning to Communicate) หมายถึง นักเรียน นําเสนอ ความรู้ที่ได้จากการสร้างองค์โดยครูเป็นผู้ให้คําแนะนําวิธีการนําเสนอความรู้ภายในกลุ่มแล้วส่ง ตัวแทนออกมานําเสนอหน้าชั้นเรียนและชี้แนะการใช้ภาษาที่ถูกต้อง ชัดเจน และเป็นที่เข้าใจ หรือ ยกตัวอย่างวิธีการนําเสนอพร้อมทั้งร่วมตรวจสอบความถูกต้องและให้ข้อเสนอแนะเพิ่มเติม ขั้นที่ 5 การเรียนรู้เพื่อตอบแทนสังคมและจิตสาธารณะ (Learning to Service) หมายถึง ครู อธิบายการนําความรู้เรื่อง สถิติ ไปใช้ประโยชน์ต่อสังคมโดยการถามกระตุ้นให้นักเรียน ช่วยกัน อภิปรายนําความรู้ความเข้าใจไปใช้ประโยชน์เพื่อส่วนรวมและยกตัวอย่างการนําความรู้ไปใช้ในชีวิต จริงด้วยการให้นักเรียนทํางานเป็นกลุ่ม ร่วมสร้างผลงานที่ได้จากการเรียน โดยการเขียนบรรยาย แนวคิดหรือสร้างสรรค์ชิ้นงาน ซึ่งครูเป็นผู้กําหนดเวลาพร้อมทั้งคอยตรวจสอบความถูกต้องและให้ คําแนะนําเพิ่มเติม 4. ข้อดีของการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น วณิชชา แม่นยำ และทิพรัตน์ สิทธิวงศ์ (2557, น. 103) ได้กล่าวถึงข้อดีของการจัดการเรียน การสอนแบบบันได 5 ขั้นคือช่วยส่งผลให้นักเรียนเกิดทักษะการเรียนรู้ได้ตรงกับคุณลักษณะของ นักเรียนในศตวรรษที่ 21 สอดคล้องกับความสามารถพื้นฐานเบื้องต้นสำคัญที่ใช้ในการเรียนรู้ 3 ด้าน คือ ความสามารถด้านภาษา (Literacy) ความสามารถด้านคำนวณ (Numeracy) และความสามารถ ด้านเหตุผล (Reasoning Ability) พิชญะ กันธิยะ วีระศักดิ์ ชมภูคำและสกล แก้วศิริ (2559, น. 140- 141) ได้กล่าวถึงข้อดีของ การจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้นไว้คือการเรียนรู้รูปแบบนี้จะช่วยส่งเสริม ให้นักเรียนเกิดทักษะการ คิดวิเคราะห์ มีการระดมสมองเพื่อสร้างความคิดรวบยอด การเปิดโอกาสให้ นักเรียนได้ใช้เทคโนโลยีใน การสืบค้นข้อมูล มีการแลกเปลี่ยนความรู้และสื่อสารถ่ายทอดความรู้ ออกมาอย่างเป็นรูปธรรม ซึ่ง ส่งเสริมให้นักเรียนเป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้ตามคุณลักษณะของ นักเรียนในศตวรรษที่ 21 วาสนา กีรติจำเริญและเจษฎา กิตติสุนทร (2559, น. 105) ได้กล่าวถึงข้อดีของการเรียนรู้แบบ Big Five Learning ว่าเป็นรูปแบบการจัดการเรียนที่มีประสิทธิภาพช่วยให้นักเรียนมีความ
32 กระตือรือร้นและมีความสนุกสนานในการเรียน นอกจากนี้ยังช่วยส่งเสริมทักษะ 3R และ7C ได้อย่างมี ประสิทธิภาพ จากการศึกษาข้อดีของการจัดการเรียนรู้แบบบันได 5 ขั้น ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า การ จัดการเรียนรู้ดังกล่าวช่วยส่งเสริมให้นักเรียนมีทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ โดยขั้นตอนการ เรียนรู้ทั้ง 5 ขั้นส่งเสริมให้เกิดการสืบเสาะ การคิดวิเคราะห์ การจัดกระทำและสื่อความหมายข้อมูล การตีความหมายและลงข้อสรุป สอดคล้องกับทักษะนักเรียนที่ต้องการในศตวรรษที่ 21 2.4 การคิดวิเคราะห์ 2.4.1 ความหมายของการคิดวิเคราะห์ เกรียงศักดิ์ เจริญ วงศ์ศักดิ์ (2553, น. 24) กล่าวว่า การคิดเชิงวิเคราะห์ หมายถึง ความสามารถ ในการจำแนกแจกแจงองค์ประกอบต่าง ๆ ของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง หรือเรื่องใดเรื่องหนึ่ง และ หา ความสัมพันธ์ทางเหตุผลขององค์ประกอบเหล่านั้น เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริงของสิ่งที่เกิดขึ้น ประพันธ์ศิริ สุเสารัจ (2553, น. 54) การคิดวิเคราะห์ เป็นความสามารถในการจำแนกแยกแยะ ข้อมูลองค์ประกอบของสิ่งต่าง ๆ โดยมองเห็นรายละเอียดไม่ว่าจะเป็นสิ่งของ เรื่องราว หรือเหตุการณ์ ต่าง ๆ แบ่งเป็นส่วนย่อย ๆ และจัดเรียงเป็นหมวดหมู่ เพื่อหาความสำคัญ ที่แท้จริงขององค์ประกอบ หรือหลักการของเรื่องนั้น ๆ สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 9) กล่าวว่า การคิดวิเคราะห์ คือ ความสามารถในการจำแนก องค์ประกอบของสิ่งต่าง ๆ ซึ่งอาจจะเป็นวัตถุ สิ่งของ เรื่องราวหรือเหตุการณ์และหาความสัมพันธ์เชิง เหตุผลระหว่างองค์ประกอบเหล่านั้นเพื่อค้นหาสภาพความเป็นจริงหรือความสำคัญของสิ่งที่กำหนด ไพฑูรย์ สินลารัตน์ และคณะ (2560, น. 9) การคิดวิเคราะห์ คือการคิดแยกแยะข้อมูล ทั้งนี้ เป็นข้อเท็จจริงและข้อคิดเห็นออกเป็นส่วนย่อย ๆ และมีการเชื่อมโยงความสัมพันธ์เชิงผลเหตุผลของ ข้อมูลเหล่านั้น และใช้เป็นพื้นฐานในการคิดระดับอื่น ๆ เพื่อทำให้เกิดความเข้าใจเหตุการณ์ในแง่มุม ต่าง ๆ ได้ชัดเจนขึ้น Marzano (2001, p. 58) กล่าวว่า การคิดวิเคราะห์ต้องใช้เหตุผล การคิดอย่างลึกซึ้ง มีการคิด โดยพิจารณาอย่างละเอียดถี่ถ้วน มีเหตุผล สามารถระบุความเหมือนหรือความแตกต่าง สามารถ จัดลำดับหมวดหมู่ หรือประเภทได้ และสามารถระบุเหตุผลของข้อผิดพลาดนั้น ๆ ตลอดจนสรุปอย่าง มีเหตุผล จนสามารถเกิดเป็นความรู้ใหม่ได้ Good (1973, p. 680) ระบุว่าการคิดวิเคราะห์ หมายถึง การคิดอย่างรอบคอบตามหลักของ การประเมินและมีหลักฐานอ้างอิงเพื่อหาข้อสรุปที่น่าจะเป็นไปได้ ตลอดจนพิจารณาองค์ประกอบที่ เกี่ยวข้องทั้งหมด และใช้กระบวนการตรรกวิทยาได้อย่างถูกต้อง สมเหตุสมผล Bloom (1956, pp. 6-9) กล่าวว่า การคิดวิเคราะห์เป็นความสามารถในการจำแนกแยกแยะ เพื่อหาส่วนย่อย ๆ ของเหตุการณ์ หรือเนื้อหาต่าง ๆ ประกอบด้วยอะไรบ้าง มีความสำคัญและ
33 สัมพันธ์อย่างไร มีอะไรเป็นสาเหตุ ผลที่เป็นอย่างนั้นจากหลักการอะไร จากความหมายของการคิด วิเคราะห์ที่กล่าวไว้ข้างต้น ผู้วิจัยสามารถสรุป เป็นกระบวนการคิด อย่างลึกซึ้งในการพิจารณาบางสิ่ง บางอย่างอย่างละเอียดถี่ถ้วน สามารถจำแนกส่วนประกอบออกเป็น ส่วนย่อยหรือจัดหมวดหมู่ได้ โดย ใช้เหตุผลในการพิจารณานำไปสู่การหาข้อสรุปหรือเกิดองค์ความรู้ใหม่ที่น่าเชื่อถือได้ 2.4.2 ลักษณะของการคิดวิเคราะห์ ล้วน สายยศและอังคณา สายยศ (2543, น. 41-43) ได้อธิบายลักษณะการคิดวิเคราะห์ตาม แนวคิดของ Bloom กล่าวว่า เป็นลักษณะของการคิดวิเคราะห์ในรูปแบบความสามารถของการ แยกแยะ เพื่อหาส่วนย่อยของเหตุการณ์เนื้อหาหรือเรื่องราวต่าง ๆ ว่าประกอบไปด้วยอะไร มี ความสำคัญอย่างไร อะไรเป็นเหตุ อะไรเป็นผลและที่เป็นเหตุอย่างนั้น อาศัยหลักการอะไร การคิด วิเคราะห์แบ่งออกเป็น 3 ประการ ดังนี้ 1. วิเคราะห์ความสำคัญ หมายถึง การแยกแยะสิ่งที่กำหนดมาให้ว่าอะไรสำคัญ จำเป็น หรือมี บทบาทมากที่สุด ตัวไหนเป็นเหตุ ตัวไหนเป็นผล 2. วิเคราะห์ความสัมพันธ์ หมายถึง การค้นหาความสัมพันธ์ย่อย ๆ ของเรื่องราวหรือ เหตุการณ์นั้นเกี่ยวพันกันอย่างไร สอดคล้องหรือขัดแย้งกันอย่างไร 3. วิเคราะห์หลักการ หมายถึง การค้นหาโครงสร้างและระบบของวัตถุสิ่งของ เรื่องราว และ การกระทำต่าง ๆ ว่าสิ่งเหล่านั้นรวมกันจนดำรงสภาพเช่นนั้นอยู่ได้ เนื่องจากอะไร โดยยึดอะไร เป็น หลัก มีสิ่งใดเป็นตัวเชื่อมยึดถือหลักการใด มีเทคนิคอะไร สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 23-24) ได้แบ่งลักษณะการคิดวิเคราะห์ออกเป็น 3 ลักษณะ ได้แก่ 1. การวิเคราะห์ส่วนประกอบ เป็นความสามารถในการหาส่วนประกอบที่สำคัญของ สิ่งของ หรือเรื่องราวต่าง ๆ เช่น การวิเคราะห์ส่วนประกอบของพืช สัตว์ เหตุการณ์ข้อความ หรือข่าว โดย ตัวอย่างคำถามในใช้ในการวิเคราะห์ส่วนประกอบ เช่น องค์ประกอบสำคัญของห้องปฏิบัติการ คอมพิวเตอร์มีอะไรบ้าง ส่วนประกอบของพืชมีอะไรบ้าง เป็นต้น 2. การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ เป็นความสามารถในการหาความสัมพันธ์ของส่วนสำคัญ ต่าง ๆ เป็นการระบุความสัมพันธ์ระหว่างความคิด ความสัมพันธ์เชิงเหตุผลข้อแตกต่างระหว่างสิ่งที่ เกี่ยวข้อง และไม่เกี่ยวข้อง ยกตัวอย่างคำถามการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ เช่น การเกิดภัยธรรมชาติ มีส่วน สัมพันธ์กับระบบนิเวศอย่างไรบ้าง หรือ การพัฒนาประเทศกับการศึกษา มีความสัมพันธ์กัน อย่างไร 3. การวิเคราะห์หลักการ เป็นความสามารถในการหาหลักความสัมพันธ์โดยอาศัย หลักการ เชื่อมโยงความสัมพันธ์กับส่วนสำคัญในเรื่องนั้น ๆ เช่น การให้นักเรียนค้นหาหลักการของ เรื่อง การ ระบุจุดประสงค์ของนักเรียน ประเด็นสำคัญของเรื่อง เป็นต้น ยกตัวอย่างคำถามการ วิเคราะห์
34 หลักการ เช่น หลักการสำคัญของพระพุทธศาสนาได้แก่อะไรบ้าง หรือหลักการเรียนรู้ที่ มุ่งเน้น นักเรียนเป็นสำคัญได้แก่อะไร Marzano (2001) ได้แบ่งลักษณะของการ คิดวิเคราะห์เป็น 5 ด้าน ดังนี้ 1. การจับคู่ (Matching) หมายถึง การระบุความเหมือนหรือความแตกต่างระหว่าง ส่วนประกอบของแนวคิดหรือสิ่งต่าง ๆ ออกเป็นแต่ละส่วนให้เข้าใจได้ง่ายอย่างมีหลักเกณฑ์ 2. การจัดหมวดหมู่ (Classification) หมายถึง การประมวลความรู้เพื่อการจัด เรียงลำดับและ ประเภทของแนวคิดหลักหรือความเห็นให้เป็นหมวดหมู่ที่มีความหมาย สามารถจัดกลุ่ม ที่มีหลักการ และลักษณะที่คล้ายคลึงเข้าด้วยกัน 3. การวิเคราะห์ข้อผิดพลาด (Error Analysis) หมายถึง การคิดเชิงตรรกะและการ ประเมิน ความเป็นเหตุเป็นผลของแนวคิดหรือสิ่งต่าง ๆ จากมุมมองใดมุมมองหนึ่ง เป็นการระบุข้อผิดพลาด และข้อบกพร่องจากสถานการณ์ คุณลักษณะหรือพฤติกรรมต่าง ๆ 4. การสรุปเป็นหลักเกณฑ์ทั่วไป (Generalizing) หมายถึง การอุปมานคือการระบุ เหตุผลจาก สิ่งที่จำเพาะเจาะจง นำไปสู่การสรุปเป็นสิ่งทั่ว ๆ ไป และการอนุมานเป็นการใช้เหตุผลจากสิ่งทั่ว ๆ ไป แล้วมาสรุปสิ่งที่จำเพาะเจาะจง ยังรวมไปถึงการอ้างอิงเพื่อนำมากำหนดเป็นกฎหรือ หลักการ โดย สามารถนำมาทดสอบกับเหตุการณ์ที่เฉพาะหรือสิ่งที่เป็นแนวคิดหลักได้ 5. การสรุปเป็นหลักเกณฑ์เฉพาะ (Specifying) หมายถึง การนำหลักการทั่วไปที่มีอยู่ แล้วมา สรุปเป็นหลักการใหม่ที่มีความเฉพาะเจาะจง โดยสรุปได้ว่าหลักการใหม่นั้นเป็นข้อที่ควรปฏิบัติ หรือไม่ควรปฏิบัติจากการศึกษาลักษณะการคิดวิเคราะห์ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า ลักษณะการคิดหลัก ๆมักจะ เป็นไปตามแนวคิดของ Bloom และ Marzano ซึ่งทั้งสองแนวคิดมีลักษณะคล้ายกันคือ นักเรียน สามารถแยกแยะ จัดหมวดหมู่ของสิ่งที่คล้ายกันได้ สามารถวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของสิ่งที่ สอดคล้อง หรือขัดแย้งกันได้ สามารถสรุปข้อมูลได้อย่างสมเหตุสมผลตลอดจนสามารถนำไป ประยุกต์ใช้ทำนาย สิ่งที่จะเกิดในอนาคตได้ 2.4.3 ทฤษฎีของการคิดวิเคราะห์ จากการศึกษาทฤษฎีและแนวคิดเกี่ยวกับการคิดวิเคราะห์ ได้มีนักการศึกษากล่าวถึงแนวคิด ดังต่อไปนี้ทฤษฎีการคิดของบลูม (Bloom’s Taxonomy) ในปี ค.ศ.1956 บลูม (Bloom, et al., 1956, pp. 15-20) ได้พัฒนากรอบทฤษฎีที่ใช้เป็นเครื่องมือการจัดประเภทพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับ การแสดงออกทางปัญญาและการคิดอันเป็นผลมาจากประสบการณ์การศึกษา เรียกว่า Bloom’s Taxonomy ซึ่งกำหนดไว้ 3 ด้าน คือ ด้านพุทธิพิสัย (Cognitive Domain) ด้านจิตพิสัย (Affective Domain) และด้านทักษะพิสัย (Psychomotor Domain) ในการออกแบบหลักสูตรจัดการเรียนรู้
35 และการวัดประเมินผลการเรียนรู้ก็ได้อาศัยกรอบทฤษฎีดังกล่าวนี้ ซึ่งพฤติกรรมด้านพุทธิพิสัยถูก นำไปใช้มากที่สุด พุทธิพิสัย (Cognitive Domain) เป็นพฤติกรรมด้านสมองเกี่ยวกับสติปัญญา ความคิด ความสามารถในการคิดเรื่องราวต่าง ๆ อย่างมีประสิทธิภาพซึ่งพฤติกรรมทางพุทธิพิสัย 6 ระดับ ได้แก่ 1. ความรู้ (Knowledge) ความสามารถในการจดจำแนกประสบการณ์ต่าง ๆ และ ระลึกถึงเรื่องราว นั้น ๆ ออกมาได้ถูกต้องแม่นยำ 2. ความเข้าใจ (Comprehension) ความสามารถในการบ่งบอกใจความสำคัญของ เรื่องราวโดยการ แปลความหลัก ตีความได้ สรุปใจความสำคัญได้ 3. การนำความรู้ไปประยุกต์ (Application) ความสามารถในการนำหลักการ กฎเกณฑ์และ วิธีดำเนินการต่าง ๆ ของเรื่องที่ได้รู้มานำไปใช้แก้ปัญหาในสถานการณ์ใหม่ได้ 4. การวิเคราะห์ (Analysis) ความสามารถในการแยกแยะเรื่องราวที่สมบูรณ์ให้กระจายออกเป็น ส่วนย่อย ๆ ได้อย่างชัดเจน 5. การสังเคราะห์ (Synthesis) ความสามารถในการผสมผสานส่วนย่อยเข้าเป็น เรื่องราวเดียวกันโดย ปรับปรุงของเก่าให้ดีขึ้นและมีคุณภาพสูงขึ้น 6. การประเมินค่า (Evaluation) ความสามารถในการวินิจฉัยหรือตัดสินกระทำสิ่ง หนึ่งสิ่งใดลงไปการ ประเมินเกี่ยวข้องกับการใช้เกณฑ์คือมาตรฐานในการวัดที่กำหนดไว้ จิตพิสัย (พฤติกรรมด้านจิตใจ) (Affective Domain) คือ ค่านิยม ความรู้สึก ความ ซาบซึ้ง ทัศนคติ ความเชื่อ ความสนใจและคุณธรรมพฤติกรรมด้านนี้อาจไม่เกิดขึ้นทันที ดังนั้นการจัดกิจกรรม การเรียนการสอนโดยจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม และสอดแทรกสิ่งที่ดีงามอยู่ตลอดเวลา จะทำให้ พฤติกรรมของนักเรียนเปลี่ยนไปในแนวทางที่พึงประสงค์ได้ซึ่งประกอบด้วยพฤติกรรมย่อย 5 ระดับ ได้แก่ การรับรู้ การตอบสนอง การเกิดค่านิยม การจัดระบบและบุคลิกภาพ ทักษะพิสัย (พฤติกรรมด้านกล้ามเนื้อประสาท) (Psychomotor Domain) เป็น พฤติกรรมที่ บ่งบอกถึงความสามารถในการปฏิบัติงานได้อย่างคล่องแคล่ว ซึ่งแสดงออกมาได้โดยตรง มีเวลาและ คุณภาพของงานเป็นตัวชี้ระดับของทักษะพฤติกรรมด้านทักษะพิสัย ซึ่งประกอบด้วย พฤติกรรมย่อย 5 ระดับ ได้แก่ การรับรู้ กระทำตามแบบ การหาความถูกต้อง การกระทำอย่างต่อเนื่อง และการ กระทำได้อย่างเป็นธรรมชาติ ทฤษฎีการคิดวิเคราะห์ของ Marzano (2001) ได้พัฒนารูปแบบจุดมุ่งหมายทางการศึกษา รูปแบบใหม่ (A New Taxonomy of Educational Objectives) ประกอบด้วยความรู้ 3 ประเภท และกระบวนการจัดกระทำกับข้อมูล 6 ระดับ ดังต่อไปนี้ ประเภทของความรู้
36 1. ข้อมูลเน้นการจัดระบบความคิดเห็นจากข้อมูลง่ายไปสู่ข้อมูลยากเป็นระดับความคิด รวบยอดลำดับ ของเหตุการณ์ข้อเท็จจริง มีความสมเหตุและผลเฉพาะเรื่องและหลักการ 2. กระบวนการเน้นกระบวนการเพื่อการเรียนรู้จากทักษะสู่กระบวนการคิดอัตโนมัติอันเป็นส่วนหนึ่ง ของความสามารถที่สั่งสมไว้ 3. ทักษะเน้นการเรียนรู้ที่ใช้ระบบโครงสร้างกล้ามเนื้อจากทักษะง่ายสู่กระบวนการที่ซับซ้อนขึ้น กระบวนการจัดกระทำกับข้อมูล 6 ระดับ ดังนี้ ระดับที่ 1 ขั้นรวบรวม เป็นการคิดทบทวนความรู้เดิม รับข้อมูลใหม่ และเก็บเป็น คลังข้อมูลไว้ เป็น การถ่ายโยงความรู้จากความรู้ความจำถาวรสู่ความจำที่นำไปใช้ในการปฏิบัติ โดยไม่ จำเป็นต้องเข้าใจ ในโครงสร้างของความรู้เหล่านั้น ระดับที่ 2 ขั้นเข้าใจ คือการเข้าใจสาระเดิมที่ได้เรียนรู้ นำไปสู่การเรียนรู้ใหม่ โดยการใช้สัญลักษณ์ ซึ่งเป็นการสังเคราะห์โครงสร้างพื้นฐานของความรู้นั้น โดยเข้าใจประเด็นที่ความสำคัญ ระดับที่ 3 ขั้นการวิเคราะห์ เป็นการจำแนกความคล้ายและความต่างโดยอาศัยหลักของ การจัด หมวดหมู่ซึ่งสัมพันธ์กับความรู้ เป็นการสรุปข้อมูลอย่างมีเหตุผล สามารถบอกข้อผิดพลาดที่เกิด ได้ นำมาประยุกต์ใช้กับเหตุการณ์ใหม่ ๆ ซึ่งอาศัยฐานความรู้เดิม และการคาดเดาผลที่จะเกิดบน พื้นฐาน ของข้อมูลเดิมได้ ระดับที่ 4 ขั้นนำความรู้ไปใช้ให้เป็นประโยชน์ เป็นการตัดสินใจในเหตุการณ์ที่ไม่มีคำตอบที่แน่ชัด การอธิบายปรากฎการณ์ที่แตกต่าง การพิจารณาหลักฐานตลอดจนมีการสรุป เหตุการณ์ที่มีความ ซับซ้อน การตั้งข้อสมมุติฐานและการทดสอบสมมติฐานนั้นบนพื้นฐานของความรู้ ระดับที่ 5 ขั้นบูรณาการความรู้ เป็นการจัดระบบความคิดเพื่อให้บรรลุเป้าหมายในการ เรียนรู้ที่ กำหนด การกำกับติดตามการเรียนรู้ และการจัดขอบเขตการเรียนรู้ ระดับที่ 6 ขั้นจัดระบบแห่งตน เป็นการสร้างระดับแรงจูงใจต่อการเรียนรู้และภาระงาน ที่ได้รับ มอบหมาย รวมทั้งความตระหนักรู้ในความสามารถของตนที่มีต่อการเรียนรู้ ทฤษฎีการคิดวิเคราะห์ของ Watson and Glaser (1964, p. 26) ได้กล่าวถึง องค์ประกอบ ของการคิดวิเคราะห์ไว้คือ 1. องค์ประกอบของการคิดวิเคราะห์และทักษะในเรื่องต่าง ๆ ดังต่อไปนี้ 1.1 ทัศนคติในการสืบเสาะ เป็นความสามารถในการมองเห็นปัญหา ความต้องการที่จะค้นคว้าข้อมูล และหลักฐานเพื่อนำมาพิสูจน์หาข้อเท็จจริง 1.2 ความรู้ในการหาแหล่งที่มาของข้อมูล และใช้เป็นแหล่งอ้างอิงได้อย่างมีเหตุผล 1.3 ทักษะการประยุกต์ใช้ความรู้และข้อคิดเห็นดังกล่าวมาใช้ให้เป็นประโยชน์ 2. การวัดการคิดวิเคราะห์จำเป็นต้องวัดความสามารถ 5 ประการดังต่อไปนี้
37 2.1 ความสามารถในการอ้างอิง (Inference) เป็นการวัดความสามารถในการลงข้อสรุปของความ น่าจะเป็น บอกได้ว่าข้อสรุปใดเป็นจริงหรือเป็นเท็จ 2.2 การตั้งสมมติฐาน (Recognition of Assumption) เป็นการวัดการจำแนกว่า ข้อความใดเป็น หรือไม่เป็นข้อตกลงเบื้องต้น 2.3 การนิรนัย (Deduction) เป็นการวัดความสามารถของการหาข้อสรุปจากข้ออ้าง ได้อย่าง สมเหตุสมผล โดยใช้หลักทางตรรกศาสตร์ 2.4 การแปลความ (Interpretation) คือการวัดความสามารถในการให้น้ำหนัก ข้อมูลหรือหลักฐาน เพื่อใช้ตัดสินความเป็นไปได้ของข้อสรุป 2.5 การประเมินข้อโต้แย้งต่าง ๆ (Evaluation of Arguments) เป็นการวัด ความสามารถของการใช้ เหตุผลว่าสิ่งใดมีความสมเหตุสมผล จากการศึกษาทฤษฎีการคิดวิเคราะห์ที่กล่าวไว้ข้างต้น ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่าการคิดวิเคราะห์ เป็น ทักษะที่มีสำคัญต่อการดำเนินชีวิตประจำวันของมนุษย์ สอดแทรกอยู่ในหลาย ๆ เรื่อง เช่น การ เรียน การทำงานหรือการจับจ่ายใช้สอย จำเป็นต้องใช้หลักการ เปรียบเทียบความสำคัญ เชื่อมโยง ความสัมพันธ์รวมไปถึงการประยุกต์ใช้ของสิ่งต่าง ๆ ดังนั้นการจัดการเรียนการสอนที่ส่งเสริมให้ นักเรียนมีทักษะการคิด วิเคราะห์ที่ดี ย่อมจะส่งผลให้นักเรียนมีพฤติกรรมการเรียนรู้ที่ตอบสนองต่อ ความต้องการของสังคมหรือ การศึกษาในศตวรรษที่ 21 2.4.4 กระบวนการคิดวิเคราะห์ วนิช สุธารัตน์ (2547, น. 130) ได้กล่าวถึงขั้นตอนในการคิดวิเคราะห์ว่าประกอบด้วย ขั้นที่ 1 ระบุหรือทำความเข้าใจเกี่ยวกับประเด็นปัญหา ผู้ที่จะทำการคิดวิเคราะห์ต้อง เข้าใจปัญหา อย่างกระจ่างด้วยการตั้งคำถามเพื่อที่จะเข้าใจปัญหาต่าง ๆ ให้ชัดเจน ขั้นที่ 2 รวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวกับปัญหา จากการสังเกต การอ่าน การสัมภาษณ์ การวิจัย จะทำให้ได้ ข้อมูลที่ชัดเจนเที่ยงตรงเพื่อนำมาตัดสินใจในการคิดวิเคราะห์ ขั้นที่ 3 พิจารณาความน่าเชื่อถือของข้อมูล หมายถึงการพิจารณาความถูกต้องเที่ยงตรง ของสิ่งที่ นำมากล่าวอ้าง รวมทั้งประเมินความเพียงพอของข้อมูลที่นำมาใช้ ขั้นที่ 4 การจัดข้อมูลเข้าเป็นระบบ เป็นการสร้างความคิด ความคิดรวบยอดหรือการ สร้างหลักการ ขึ้นโดยเริ่มจากการระบุลักษณะของข้อมูล แยกแยะข้อเท็จจริง ข้อคิดเห็น จัดลำดับ ข้อมูลรวมทั้ง ข้อตกลงพื้นฐาน การสังเคราะห์ข้อมูลเข้าเป็นระบบและกำหนดข้อสันนิษฐานเบื้องต้น ขั้นที่ 5 สมมติฐาน เป็นการนำข้อมูลที่จัดระบบระเบียบมาตั้งสมมติฐาน เพื่อกำหนด ขอบเขตและหา ข้อสรุปของข้อคำถามหรือปัญหาที่กำหนดไว้ ซึ่งต้องอาศัยความคิดเชื่อมโยงสัมพันธ์ใน เชิงของเหตุผล อย่างถูกต้อง สมมติฐานที่ตั้งขึ้นต้องชัดเจนและมาจากข้อมูลที่ปราศจากอคติหรือความ ลำเอียง
38 ขั้นที่ 6 การสรุป เป็นการลงความคิดเห็นหรือการเชื่อมโยงสัมพันธ์ระหว่างเหตุกับผล อย่างแท้จริง ต้องเลือกวิธีการที่เหมาะสมตามสภาพของข้อมูลที่ปรากฏ โดยใช้เหตุผลทางตรรกศาสตร์เหตุผลทาง วิทยาศาสตร์และพิจารณาถึงความเป็นไปได้ตามสภาพที่เป็นจริง ขั้นที่ 7 การประเมินข้อสรุป เป็นขั้นตอนสุดท้ายของการคิดวิเคราะห์เป็นการประเมิน ความ สมเหตุสมผลของข้อสรุปและพิจารณาผลสืบเนื่องที่จะเกิดขึ้นต่อไป ประพันธ์ศิริ สุเสารัจ (2553, น. 55) การคิดวิเคราะห์เป็นการคิดระดับสูงมีขั้นตอนต่าง ๆ ดังนี้ 1. กำหนดสิ่งที่จะวิเคราะห์ว่าจะวิเคราะห์อะไร กำหนดขอบเขตและนิยามของสิ่งที่จะ คิดให้ชัดเจน 2. กำหนดจุดมุ่งหมายของการวิเคราะห์ว่าต้องการวิเคราะห์เพื่ออะไร 3. พิจารณาข้อมูลความรู้ ทฤษฎี หลักการ กฎเกณฑ์ที่ใช้ในการวิเคราะห์ว่าจะใช้หลักใด เป็นเครื่องมือ ในการวิเคราะห์และจะใช้หลักความรู้นั้น ควรใช้ในการวิเคราะห์อย่างไร 4. สรุปและรายงานวิเคราะห์ได้เป็นระบบระเบียบที่ชัดเจน สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 18-19) ได้กล่าวถึงกระบวนการคิดวิเคราะห์มีดังนี้ 1. กำหนดสิ่งที่ต้องการคิดวิเคราะห์ เป็นการกำหนดวัตถุสิ่งของ เหตุการณ์หรือเรื่องราว ต่าง ๆ ขึ้นมา เพื่อเป็นต้นเรื่องในการวิเคราะห์ 2. กำหนดปัญหาหรือวัตถุประสงค์ เป็นการกำหนดประเด็นข้อสงสัยจากปัญหาของสิ่งที่ ต้องการ วิเคราะห์ อาจจะกำหนดเป็นคำถามหรือกำหนดวัตถุประสงค์ของการวิเคราะห์เพื่อค้นหา ความจริง สาเหตุ หรือความสำคัญ 3. กำหนดหลักการหรือกฎเกณฑ์ เป็นการกำหนดกฎเกณฑ์ในการจำแนกสิ่งที่มีความ เหมือนกันหรือ แตกต่างกัน หรือหลักเกณฑ์ในการหาลักษณะความสัมพันธ์เชิงเหตุผลอาจเป็นลักษณะ ความสัมพันธ์ ที่มีความคล้ายคลึงกันหรือขัดแย้งกัน 4. พิจารณาแยกแยะ กระจายสิ่งที่กำหนดให้ออกเป็นส่วนย่อย ๆ โดยใช้เทคนิค คำถาม 5W1H คือ ใคร (Who) ทำอะไร (What) ที่ไหน (Where) เมื่อไหร่ (When) เพราะเหตุใด (Why) อย่างไร (How) 5. สรุปคำตอบ เป็นการรวบรวมประเด็นที่สำคัญเพื่อหาข้อสรุปเป็นคำตอบหรือตอบ ปัญหาของสิ่งที่ กำหนดให้ จากกระบวนการของการคิดวิเคราะห์ ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า กระบวนการคิดวิเคราะห์ นั้น เป็นการคิดอย่างมีระบบ ขั้นตอนโดยเริ่มจากกำหนดประเด็นคำถาม ตั้งสมมติฐาน ค้นคว้าหา ข้อมูล สรุปข้อมูลและประเมินข้อสรุปนั้น ๆ ประโยชน์ที่นักเรียนจะได้รับนั้นคือความคงทนขององค์ ความรู้ที่ได้เกิดจากการเรียนรู้ของตัวนักเรียนเอง 2.4.5 ประโยชน์ของการคิดวิเคราะห์ สุวัฒน์ วิวัฒนานนท์ (2551, น. 49-50) ได้กล่าวถึง ประโยชน์ของการคิดวิเคราะห์ไว้ว่า ทำให้ นักเรียนเป็นผู้ที่มีความสามารถในการเรียนรู้เพราะการคิดเป็นกระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นได้ใน
39 นักเรียนทั้ง 2 ลักษณะ คือ การคิดอย่างไม่มีจุดมุ่งหมายหรือทิศทาง กับการคิดอย่างมีจุดมุ่งหมายและ เป็นทิศทาง เป็นการคิดที่กระทำอย่างจงใจ เพื่อให้ได้คำตอบหรือข้อสรุปตามความต้องการ การคิด เป็นกระบวนการเรียนรู้ ซึ่งครูอาจารย์จะต้องพัฒนานักเรียนให้มีการคิดกระทำอย่างมีจุดมุ่งหมายหรือ ทิศทาง เพื่อจะได้นำไปเป็นข้อสรุปอย่างมีเหตุผลในการตัดสินใจ รับรู้ และจัดกระทำข้อมูลเพื่อการ เรียนรู้ ที่เชื่อมโยงกับเรื่องราวต่าง ๆ สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 39) กล่าวว่าทักษะการคิดวิเคราะห์ เป็นทักษะที่มีความสำคัญ โดย กล่าวถึงประโยชน์ของทักษะการคิดวิเคราะห์ไว้ ดังนี้ 1. ช่วยให้รู้ข้อเท็จจริง รู้เหตุผลเบื้องหลังของสิ่งที่เกิดขึ้น เข้าใจความเป็นมาเป็นไปของ เหตุการณ์ต่าง ๆ ว่ามีองค์ประกอบอะไรบ้าง ได้ข้อเท็จจริงเพื่อนำไปใช้ในการตัดสินใจในการแก้ปัญหา ได้อย่าง ถูกต้อง 2. ช่วยสำรวจความสมเหตุสมผลของข้อมูลที่ปรากฏ ไม่ด่วนสรุปตามอารมณ์ ความรู้สึก หรืออคติ แต่ สืบค้นตามหลักเหตุผลและข้อมูลที่เป็นจริง 3. ช่วยในการสรุปสิ่งต่าง ๆ ตามความเป็นจริง ช่วยไม่ให้หลงเชื่อข้ออ้างที่เกิดจาก ตัวอย่างเพียง ตัวอย่างเดียว 4. ช่วยในการพิจารณาสาระสำคัญอื่น ๆ ที่ถูกบิดเบือนไปจากความประทับใจในครั้ง แรก ทำให้เรามองอย่างครบถ้วนในแง่มุมต่าง ๆ ที่มีอยู่ 5. ช่วยพัฒนาความเป็นคนช่างสังเกต การหาความแตกต่างของสิ่งที่ปรากฏ พิจารณา ตามความ สมเหตุสมผลของสิ่งที่เกิดขึ้นก่อนที่จะสรุปสิ่งใดลงไป 6. ช่วยหาเหตุผลที่สมเหตุสมผลให้กับสิ่ง ที่เกิดขึ้นจริง โดยไม่พึ่งพิงอคติที่ก่อตัวอยู่ใน ความทรงจำ ทำ ให้สามารถประเมินสิ่งต่าง ๆ ได้อย่างสมจริงสมจัง 7. ช่วยประมาณการความน่าจะเป็นโดยใช้ข้อมูลพื้นฐานที่วิเคราะห์ร่วมกับปัจจัยอื่น ๆ ของ สถานการณ์ ณ เวลานั้น ประพันธ์ศิริ สุเสารัจ (2553, น. 8-9) ได้กล่าวถึงผลจากการฝึกคิดจะช่วยให้เกิดประโยชน์สรุป ได้ดังนี้ 1. สามารถปฏิบัติงานได้อย่างมีระบบมีหลักการและมีเหตุผล ผลงานที่ได้รับ มีประสิทธิภาพ 2. สามารถพิจารณาสิ่งต่าง ๆ และประเมินงานโดยใช้หลักเกณฑ์อย่างสมเหตุสมผล 3. ได้ฝึกทักษะการทำงาน การใช้เหตุผลในการแก้ปัญหา 4. มีทักษะและมีความสามารถในการอ่าน เขียน พูด ฟัง และมีทักษะการสื่อสารกับผู้อื่น ได้เป็นอย่าง ดี 5. พัฒนาความสามารถในการเรียนรู้ตลอดชีวิตได้อย่างต่อเนื่องในสถานการณ์ที่โลก มีการ เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
40 6. ทำให้เป็นผู้มีปัญญา มีคุณธรรมจริยธรรม ความรับผิดชอบ มีระเบียบวินัย มีความ เมตตากรุณา และเป็นผู้มีประโยชน์ต่อสังคม เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์ (2553, น. 32-44) กล่าวถึงประโยชน์ของการคิดเชิงวิเคราะห์ ไว้ ดังนี้ 1. ช่วยส่งเสริมความฉลาดทางสติปัญญา 2. ช่วยให้คำนึงถึงความสมเหตุสมผลของขนาดกลุ่มตัวอย่าง 3. ช่วยลดการอ้างประสบการณ์ส่วนตัวเป็นประสบการณ์ทั่วไป 4. ช่วยขุดค้นสาระความประทับใจครั้งแรก 5. ช่วยตรวจสอบการคาดคะเนบนฐานความรู้เดิม 6. ช่วยวินิจฉัยข้อเท็จจริงจากประสบการณ์ส่วนบุคคล 7. ช่วยในการแก้ปัญหา 8. ช่วยในการประเมินและตัดสินใจ 9. ช่วยให้ความคิดสร้างสรรค์สมเหตุสมผล 10. เป็นพื้นฐานการคิดในมิติอื่น ๆ 2.4.6 การจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์ แนวคิดเกี่ยวกับการจัดการเรียนรู้ เพื่อพัฒนากระบวนการคิดตามพระราชบัญญัติการศึกษา แห่งชาติ พ.ศ. 2542 หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 ได้มีผู้ศึกษาวิธีและเทคนิคการ สอนพัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์ ไว้ดังนี้ ไพรินทร์ เหมบุตร (2549, น. 3-4) ได้บอกวิธีการและขั้นตอนในการฝึกคิดวิเคราะห์ ประกอบด้วย 6 ขั้น คือ 1. ศึกษาข้อมูลหรือสิ่งที่ต้องการวิเคราะห์ 2. กำหนดวัตถุประสงค์ หรือเป้าหมายของการวิเคราะห์ 3. แยกแยะแจกแจงรายละเอียดสิ่งของที่ต้องการวิเคราะห์ 4. ตรวจสอบโครงสร้างหรือความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบใหญ่และย่อย 5. นำเสนอข้อมูลการคิดวิเคราะห์ 6. นำผลมาวิเคราะห์ไปใช้ประโยชน์ตามเป้าหมาย สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 21) ได้กล่าวถึงเทคนิคในการสอนให้นักเรียนคิดวิเคราะห์ โดยใช้ เทคนิค 5W1H ซึ่งมีลักษณะการสอน ดังนี้ 1. What (อะไร) ปัญหาหรือสาเหตุที่เกิดขึ้น เกิดอะไรขึ้นบ้าง มีอะไรที่เกี่ยวข้องกับ เหตุการณ์นี้ หลักฐานที่สำคัญที่สุดคืออะไร
41 2. Where (ที่ไหน) สถานที่หรือตำแหน่งที่เกิดขึ้น เรื่องนี้เกิดขึ้นที่ไหน เหตุการณ์นี้น่าจะ เกิดขึ้นที่ใด มากที่สุด 3. When (เมื่อใด) เวลาที่เหตุการณ์นั้นเกิดหรือจะเกิดขึ้น เหตุการณ์นั้นน่าจะเกิดขึ้น เมื่อใด เหตุการณ์นั้นน่าจะเกิดขึ้นที่ใดมากที่สุด 4. Why (ทำไม) สาเหตุหรือมูลเหตุที่ทำให้เกิดขึ้น เหตุใดต้องเป็นคนนี้เวลานี้ สถานที่นี้ทำไมจึงเกิด เรื่องนี้ 5. Who (ใคร) บุคคลสำคัญที่เป็นตัวประกอบหรือเป็นผู้เกี่ยวข้องจะได้รับผลกระทบทั้ง ทางบวกและ ทางลบ มีใครอยู่ในเหตุการณ์หรือใครน่าจะเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นี้บ้าง 6. How (อย่างไร) เป็นรายละเอียดของสิ่งที่กำลังเกิดขึ้นหรือเกิดขึ้นแล้วว่ามีความเป็นไปได้ใน ลักษณะใด บุคคลนั้นทำสิ่งนี้ได้อย่างไร ลำดับเหตุการณ์ว่าเกิดขึ้นได้อย่างไรบ้าง การสอนคิดวิเคราะห์ โดยใช้เทคนิค 5W1H สามารถช่วยไล่เรียงความชัดเจนในแต่ละ เรื่องได้เป็นอย่างดี ทำให้เกิดความ ครบถ้วนสมบูรณ์ได้ ศรเนตร อารีโสภณพิเชฐ (2557, น. 200) กล่าวว่าเทคนิคหรือเครื่องมือที่ช่วยในการคิด วิเคราะห์นั้นมีหลากหลายเช่น การตั้งคำถามแบบ 7W คือ Who- Where- When- Why- WhatWhat if- So what กล่าวคือ การค้นหาคำถามโดยใช้ประเด็นคำถามเป็นตัวนำทางไปสู่ข้อมูลที่ เกี่ยวข้อง เช่น Who- ใครเกี่ยวข้องบ้าง ใครเป็นคนพัฒนาความคิดนี้ Where- เกิดขึ้นหรือเสร็จ เมื่อไหร่ Why- ทำไมจึงเกิดขึ้น What- เกิดอะไรขึ้น หรือหมายถึงอะไร What if- จะเกิดอะไรขึ้น และ So what- ถ้าไม่เป็นเช่นนี้แล้วจะทำอย่างไรต่อไป นอกจากนี้การใช้แผนที่มโนทัศน์ยังทำให้นักเรียน สามารถทำความเข้าใจกับกระบวนการเรียนได้อย่างตรงเป้าหมายได้อย่างชัดเจน Brookfiled (1987, อ้างถึงใน วัชรา เล่าเรียนดี, 2553, น. 35-37) ได้เสนอกิจกรรมการเรียนรู้ การส่งเสริมการคิดวิเคราะห์ดังนี้ 1. การให้นิยามและการตั้งข้อสันนิษฐานเบื้องต้น (Basic Assumption) ที่ท้าทายการ คิดซึ่งแต่ละคน มีมุมมองที่ต่างกัน อันเนื่องมาจากประสบการณ์ ความเชื่อส่วนตัว และค่านิยมการตอบ โดยการตั้งข้อ สันนิษฐานช่วยเสริมการคิดอย่างมีวิจารณญาณได้เป็นอย่างดี 2. การจัดโครงการและกิจกรรมให้สืบค้นและจินตนาการเรื่องต่าง ๆ 3. ให้ไตร่ตรองสะท้อนความคิดเกี่ยวกับมุมมองของตนเองและมุมมองของผู้อื่นในเวลา เดียวกัน แต่ การตัดสินใจสุดท้ายต้องเป็นของนักเรียนเอง 4. การฝึกคิดให้เหตุผลต่าง ๆ (Reasoning Skills) 5. ใช้กิจกรรมกลุ่มระดมความคิด สรุปหลักการ และร่วมกันอภิปรายสะท้อนความคิด จากเทคนิคหรือเครื่องมือในการจัดการเรียนรู้ที่ช่วยเสริมสร้างและพัฒนาทักษะการคิด วิเคราะห์ผู้วิจัยสามารถสรุปได้ว่า เทคนิคการคิดวิเคราะห์นั้นจะช่วยจัดลำดับการคิดให้เป็นระบบ
42 ชัดเจนโดยฝึกสมองให้คิดเป็นขั้นตอนซึ่งมักจะเริ่มด้วยการกระตุ้นให้นักเรียนอยากรู้จากคำถามหรือ ข้อมูลที่น่าสนใจ ไปจนถึงการสรุป ทำให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ 2.4.7 การวัดและการประเมินความสามารถในการคิดวิเคราะห์ สุวิทย์ มูลคำ (2553, น. 157) ได้กล่าวถึงแนวทางในการประเมินผลการคิด ซึ่งสามารถจำแนก ได้ 2 แนวทางดังนี้ 1. การประเมินผลด้วยการใช้แบบทดสอบ 1.1 การใช้แบบทดสอบมาตรฐาน เป็นลักษณะของแบบทดสอบที่มีผู้สร้างไว้แล้วสำหรับใช้วัด ความสามารถในการคิดสามารจัดเป็น 2 ประเภทได้แก่ แบบทดสอบการคิดทั่วไป และ แบบทดสอบ การคิดเฉพาะด้าน 1.2 การสร้างแบบวัดการคิดขึ้นใช้เอง บางครั้งแบบทดสอบที่มีอยู่ก็อาจจะไม่สอดคล้องกับเป้าหมาย กับทุกชิ้นงาน ทำให้ต้องสร้างแบบทดสอบการคิดขึ้นใช้เอง เพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการในการ วัด 2. การประเมินผลตามสภาพจริง เป็นการประเมินผลที่ครูผู้สอนทำหน้าที่จัดกิจกรรมการเรียนรู้ พร้อมทั้งประเมินผลควบคู่กับการจัดกิจกรรมไปด้วย ปรีดาวรรณ อ่อนนางใย (2555, น. 37) ได้กล่าวว่า การวัดความสามารถในการคิดวิเคราะห์ หมายถึง ความสามารถในการพิจารณาอย่างรอบคอบ สมเหตุสมผลเกี่ยวกับการจำแนก แยกแยะ องค์ประกอบต่าง ๆ ของสิ่งใดสิ่งหนึ่งซึ่งอาจจะเป็นวัตถุ สิ่งของ เรื่องราวหรือเหตุการณ์ และหา ความสัมพันธ์เชิงเหตุผลระหว่างองค์ประกอบเหล่านั้นเพื่อการตัดสินใจหรือสรุปอย่างสมเหตุสมผล สม ถวิล วิจิตรวรรณาและคณะ (2556, น. 4-20) กล่าวว่า การทดสอบทักษะความคิดวิเคราะห์ดังกล่าว สามารถใช้ได้ทั้งแบบทดสอบเลือกตอบและแบบสอบเขียนตอบดังนี้ 1. แบบเลือกตอบ คือแบบทดสอบที่มีคำตอบให้ผู้เลือกมี 3 ลักษณะคือแบบทดสอบหลาย ตัวเลือก แบบทดสอบถูกผิด แบบทดสอบจับคู่ ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้ 1.1 แบบทดสอบหลายตัวเลือก คือแบบทดสอบที่ประกอบด้วยส่วนของคำถามและคำตอบหลาย คำตอบ โดยมีข้อถูกเพียงข้อเดียว คำตอบที่เหลือคือตัวลวง 1.2 แบบทดสอบถูกผิด คือแบบทดสอบที่กำหนดให้ตอบโดยพิจารณาข้อความว่าถูกหรือผิด เป็นแบบ วัดด้านความรู้ความจำ เป็นแบบทดสอบเลือกตอบ 2 ตัวเลือก 1.3 แบบทดสอบจับคู่ เป็นแบบทดสอบที่ประกอบไปด้วยชุดคำถามที่มีตัวเลือกชุดหนึ่งร่วมกัน 2. แบบทดสอบเขียนตอบ เป็นแบบทดสอบที่ให้ผู้ตอบเขียนตอบด้วยภาษาตนเอง มีลักษณะ แบบทดสอบเติมคำ แบบอัตนัยหรือความเรียง
43 ไพฑูรย์ สินลารัตน์และคณะ (2560, น. 42-55) กล่าวถึงแนวทางในการประเมินการคิด วิเคราะห์สามารถทำได้หลายแนว ได้แก่ 1. ประเมินการคิดวิเคราะห์อยู่ในการเรียนการสอนปกติและงานการจัดกิจกรรม เช่น การ ประเมินโดยดูจากการทำงานของนักเรียน ใช้การประเมินตามสภาพจริง โดยการสอนและการประเมิน จัดไปพร้อมกัน นักเรียนที่มีความสามารถในการคิดวิเคราะห์จะจำแนกงานที่ได้รับเป็นงานย่อยและจัด หมวดหมู่ในงานที่จำแนกได้ หรือนำข้อมูลมาจัดกลุ่มหาความสัมพันธ์ของข้อมูล สรุป และประยุกต์ ใช้ได้ ประเมินจากกิจกรรมซึ่งจะช่วยให้นักเรียนรู้ว่าตนเองมีความสามารถอะไรและต้องพัฒนาสิ่งใด 2. ประเมินการคิดวิเคราะห์โดยใช้เครื่องมือหรือแบบทดสอบประเมินการคิดวิเคราะห์ โดยเฉพาะการประเมินแบบนี้ต้องสร้างแบบวัดขึ้นมาโดยเฉพาะ 2.1 หลักการและขั้นตอนการสร้างแบบทดสอบวัดความสามารถทางการคิด 2.2 การพัฒนาแบบทดสอบความสามารถทางการคิด 2.3 การเขียนข้อคำถามแบบทดสอบการคิดวิเคราะห์ 2.4 ประเมินจากแบบทดสอบมาตรฐาน 3. ประเมินการคิดวิเคราะห์จากการบูรณาการตัวชี้วัดของการคิดวิเคราะห์ร่วมกับการ ประเมินผลในวิชาอื่น ลักษณะเครื่องมือประเมินต้องมีตัวชี้วัดหรือวัตถุประสงค์การประเมินพฤติกรรม ด้านการคิดวิเคราะห์อยู่ในวัตถุประสงค์ของแต่ละวิชาด้วย Bloom (1956, น. 64 อ้างถึงใน โสภิตา เสนาะจิต, 2560, น. 41 และสมนึก ภัททิยธนี, 2560, น. 112-114) กล่าวว่า การวัดความสามารถในการคิดวิเคราะห์นั้นจะต้องพิจารณาให้ครบทั้ง 3 ด้าน ซึ่งประกอบด้วย 1. การวิเคราะห์ความสำคัญ โดยการให้ค้นหาข้อมูลเหตุ ผลลัพธ์และความสำคัญของ เรื่องราว นั้น ๆ โดยใช้ทักษะการวิเคราะห์ว่าตอนใด ส่วนใด สำคัญที่สุด มีวัตถุประสงค์หรือความมุ่งหมาย สำคัญใด วิเคราะห์ข้อสรุปนั้นมีอะไรสนับสนุนหรือวิเคราะห์หาข้อผิดพลาด ตัวอย่างคำถามเช่น ใบหน้าคนส่วนใดสำคัญที่สุด 2. การวิเคราะห์หาความสัมพันธ์ เป็นการถามให้ที่ให้หาความสำคัญของเรื่องราวนั้น สัมพันธ์ เกี่ยวข้องกันอย่างไร อะไรเป็นสาเหตุอะไรเป็นผลใช้หลักการหรือทฤษฎีใดเป็นหลัก มีข้อสนับสนุน หรือคัดค้านใด ตลอดจนข้อสรุปมีเหตุและผลอย่างไร ตัวอย่างคำถามเช่น ควาญ : ช้าง → : ก. ครู : ศิษย์ ข. หมอ : คนไข้ ค. ทหาร : ข้าศึก ง. ตำรวจ : ผู้ร้าย