E-book การพยาบาลผู้สูงอายุฉบับเทส1

การพยาบาลผสู้ งู อายุ Gerontological Nursing นั กศึกษาพยาบาลชน้ั ปที ่ี 3

ช่อื หนงั สอื การพยาบาลผู้สงู อายุ Gerontological Nursing)
บรรณาธิการ นางสาวยุพาภรณ์ วังสะอาด
กองบรรณาธิการ นางสาวชุติมา บญุ สะอาด

นางสาวกญั ญารัตน์ นุม่ นวลศรี
นางสาววิไลพร คงราศรี
นางสาวมลั ลิกา จงประโคน
นางสาวสภุ าวดี โพธิ์ลอ้ ม

ท่อี ยู่ 320 ถ.จางวาง ต.ในเมอื ง อ.เมืองสุรินทร์ จ.สุรนิ ทร์
32000
โทรศัพท์ 094-5047657
พิมพค์ รัง้ ท่ี 1 ตลุ าคม 2564 จานวนที่พิมพ์ 1 เลม่ 142 หนา้
จานวนหนา้ 142 หนา้
ไมม่ ีลิขสทิ ธิ์



คำนำ

หนังสือเล่มนี้เป็นส่วนหน่ึงของการศึกษาอิสระเก่ียวกับการพยาบาลผู้สูงอายุ
รายวิชาการศึกษาอิสระ (ล1109) จัดทาขึน้ เพือ่ เป็นแนวทางในการศึกษาในการเรียนรู้
และทาความเขา้ ในเรื่องของการพยาบาลผู้สูงอายุ โดยผู้ศึกษามีการวางแผนการเรียน
การเรียนรู้ด้วยตนเอง เลือกศึกษาอิสระตามที่สนใจจากการสอบถาม การสัมภาษณ์
และจากการสืบค้นข้อมูลท่ีเกี่ยวข้องต่าง ๆ เพื่อนามาประกอบการจัดทาหนังสือ
อิเลก็ ทรอนกิ ส์ (E-book) การพยาบาลผู้สูงอายุ (Gerontological Nursing) ซึ่งภายใน
เล่มเนื้อหาประกอบไปด้วยมโนทัศน์เก่ียวกับการพยาบาลผู้สูงอายุ เจตคติการดูแล
ผู้สงู อายุ ทฤษฎีความสูงอายุ กระบวนการเปล่ยี นแปลงของผู้สูงอายุ การพยาบาลเพ่ือ
การสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ การพยาบาลผู้สูงอายุท่ีมีปัญหาสุขภาพ รวมถึงการใช้
ยาอย่างสมเหตสุ มผลในผู้สงู อายุ ซงึ่ หนงั สือเล่มนี้เหมาะสาหรับนกั ศกึ ษาท่ีมีความสนใจ
เกี่ยวกับการพยาบาลผู้สูงอายุ ต้องการศึกษา ทาความเข้าใจ เกี่ยวกับการพยาบาล
ผสู้ ูงอายุ

คณะผู้จัดทาหวังว่าหนังสือเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ที่สนใจและต้อง
การศึกษาเกี่ยวกับการพยาบาลผูส้ ูงอายุ และเป็นแนวทางในการเตรียมตัวในการสอบ
สภาการพยาบาลไม่มากกน็ ้อย

หากมีขอ้ ผิดพลาดประการใดตอ้ งขออภัยมา ณ ทน่ี ้ีดว้ ย

คณะผู้จดั ทา
13 สิงหาคม 2564

สำรบญั

แบบทดสอบกอ่ นเรยี น
แนวคิด
บทท่ี 1 มโนทัศน์เกีย่ วกบั กำรพยำบำลผู้สูงอำยุ
บทท่ี 2 เจตคตกิ ำรดแู ลผูส้ งู อำยุ
บทที่ 3 ทฤษฎีควำมสงู อำยุ
บทที่ 4 กระบวนกำรเปล่ยี นแปลงของผ้สู ูงอำยุ
บทที่ 5 กำรประเมินภำวะสขุ ภำพผูส้ ูงอำยุแบบสมบูรณ์
บทท่ี 6 กำรพยำบำลเพื่อกำรสร้ำงเสริมสขุ ภำพผู้สงู อำยุ
บทที่ 7 กำรพยำบำลผสู้ ูงอำยุที่มปี ญั หำสุขภำพ
บทท่ี 8 กำรใชย้ ำอย่ำงสมเหตุสมผลในผสู้ งู อำยุ
แบบทดสอบหลงั เรียน

อยำ่ ลมื ทำแบบทดสอบกอ่ นเรียนนะคะ

แบบทดสอบก่อนเรยี น

คลิกทาข้อสอบ

แนวคดิ

กำรสร้ำงคุณค่ำแห่งตน กำรปฏิบัติต่อผู้สูงอำยุ “การสร้างคุณค่าในตนเอง”
ผสู้ งู อายสุ ามารถสร้างได้ด้วยตนเอง เราควรให้พื้นท่ีให้ผู้สูงอายุได้สร้างคุณค่าในตนเอง
เพอ่ื เปิดพื้นทส่ี าธารณะในการแสดงศักยภาพความสามารถ ความรู้ ความมีน้าใจ ความ
ช่วยเหลือแบ่งปัน และความเสียสละท่ีผู้สูงอายุพร้อมท่ีจะพิสูจน์ให้สังคม ได้รับรู้ถึง
คุณคา่ และประโยชนใ์ นตวั ผ้สู งู อายทุ ย่ี งั คงมีอย่างต่อเนื่อง ถึงแม้จะกลายเป็นวัยที่สังคม
อาจจะต้องดูแล แต่แท้ที่จริงแล้วผู้สูงอายุกลุ่มท่ีไม่ต้องการการดูแล หรือเอาใจใส่จาก
สังคม แต่แค่ตอ้ งการโอกาสในการแสดงศกั ยภาพในตนเองออกมาเพื่อสร้างการยอมรับ
จากสังคมให้กลายจากวัยแห่งการพ่ึงพาเป็นวัยแห่งพลังและศักยภาพท่ีพร้อมจะ
ช่วยเหลือผู้อื่นเท่าที่ความสามารถยังมีและลมหายใจสุดท้าย สุดท้ายแล้วบุคคลสาคัญ
ท่สี ามารถช่วยใหผ้ สู้ งู อายสุ รา้ งคุณค่าในตนเองได้มากทีส่ ุด คือ “ตัวเรา” ตัวเราที่ปฏิบัติ
ต่อผู้สูงอายุอย่างไรก็จะได้เช่นนั้นทุกอย่างเร่ิมได้ด้วยตัวเรา อยากให้ทุกคนได้เล็งเห็น
ความสาคญั ในมุมมองน้ี เพ่ือสรา้ งสงั คมผู้สงู อายใุ หล้ กู ๆ หลานๆ ไดท้ าสืบตอ่ ไป

กำรส่งเสริมให้ผู้สูงอำยุอยู่อย่ำงมีคุณค่ำ หลักคือ สุขภำพดี มีควำมสุข ทุก
อย่างเริ่มตน้ ได้ ตัง้ แต่ตอนน้ีไมอ่ ายเุ ยอะตอนน้ีก็อายุเยอะในอนาคต ก่อนท่ีจะก้าวเข้าสู่
วัยสูงอายุคนรอบข้างไม่ว่าจะเป็นลูกๆ หลานๆ หรือแม้แต่กระทั่งผู้สูงอายุเอง ควรจะ
รับมือกับอารมณ์ที่เกิดการเปล่ียนแปลง และเตรียมตัวเข้าสู่วัยสูงอายุอย่างมีความสุข
และสุขภาพดีตั้งแต่ตอนนี้ การเป็นผู้สูงอายุที่มีคุณภาพนั้น ลาดับแรกผู้สูงอายุจะต้อง
เริม่ ดูแลตนเองโดยเตรยี มพร้อมทางด้านร่างกาย ด้านจิตใจ และด้านสังคม จุดประสงค์
หลักของการดูแลผู้สูงอายุ คือ การทาให้ผู้สูงอายุดาเนินชีวิตได้อย่างมีความสุขมีอิสระ
และมีคุณภาพสามารถพึ่งพาตนเองได้ โดยพึ่งพาผู้อ่ืนน้อยท่ีสุด ถึงแม้ร่างกายจะเส่ือม
ถอยหรือมีโรคประจาตัวโดยหน้าที่ของผู้ดูแล คือ ทาให้ผู้สูงอายุ เกิดแรงจูงใจในการ
ดแู ลตนเอง ไมย่ ่อท้อต่ออปุ สรรคต่าง ๆ เพ่อื ให้มีคุณภาพชีวติ ทีด่ ตี อ่ ไปได้

สร้ำงเสริมให้สังคมมีบทบำทในกำรดูแลผู้สูงอำยุ การพัฒนาประเทศเพื่อเข้าสู่
สังคม 4.0 ซ่ึงเป็นการพัฒนาท่ีมุ่งเน้นผลตอบแทนทางเศรษฐกิจมากกว่าผลกระทบทาง
สุขภาพ การเสริมสร้างสุขภาพสังคมควรสอดคล้องกับองค์ความรู้และวิถีการดารง
ชีวิตประจาวันของผู้สูงอายุ และสมาชิกในครอบครัวต้องสนับสนุนและสร้างกิจกรรม
เพอื่ ใหผ้ ู้สูงอายเุ กดิ การยอมรับและเหน็ คณุ คา่ ของตนเอง

สดุ ทา้ ยน้ี อยากขอบคุณผสู้ ูงอายทุ กุ ท่านทส่ี ามารถดาเนินชีวิตได้ด้วยตนเอง
อยู่อย่างมคี ณุ คา่ สุขภาพดี และมีความสขุ กายสบายใจในบ้นั ปลายของชวี ติ
ดังคาทว่ี ่า “เป็นรม่ โพธ์ิรม่ ไทรของลกู หลาน” ขอบคุณค่ะ

ยนิ ดตี ้อนรบั เขำ้ ส่เู น้อื หำ

บทที่ 1
มโนทัศน์เก่ยี วกบั กำรพยำบำลผ้สู งู อำยุ

1.1 ควำมหมำย และประเภทของผ้สู ูงอำยุ
1) ควำมหมำยของผสู้ งู อำยุ (รศรนิ ทร์ เกรย์ และคณะ, 2555)
ประเทศไทย : ตามพระราชบัญญตั ิผู้สูงอายุ2546 ผู้สูงอายุ หมายถงึ

บุคคลท่ีมอี ายุ 60 ปี บรบิ ูรณ์ขน้ึ ไปและมีสัญชาตไิ ทย
องคก์ รสหประชำชำติ (United Nations: UN) :

กาหนดมาตรฐานเดียวกนั ทวั่ โลกให้ผู้สูงอายุ คอื ผทู้ ีม่ ีอายุ 60 ปี ข้นึ ไป
องคก์ ำรอนำมัยโลก (World Health Organization: WHO) :

ประเทศท่ีพัฒนาแลว้ ใช้เกณฑ์ อายุ 65 ปี คือ ผูส้ ูงอายุ
2) ประเภทของผสู้ งู อำยุ
2.1) กำรสูงอำยตุ ำมวัย (Choronological Aging)

แบง่ ผสู้ งู อายอุ อกเปน็ 3 กล่มุ (ลญั ชนา เพิม่ พูน, 2554)
1. ผ้สู งู อำยุวัยตน้ Young - old (60-69 ปี)

เป็นช่วงวัยที่ยังชว่ ยเหลือตนเองได้
2. ผสู้ งู อำยวุ ยั กลำง Medium – old (70-79 ป)ี

เปน็ ช่วงวยั ทเี่ ริม่ มีอาการเจบ็ ป่วย รา่ งกายเรมิ่ ออ่ นแอ
มีโรคประจาตัวหรอื โรคเรอ้ื รงั

3. ผู้สูงอำยวุ ยั ปลำย Old - old (80 ปี ข้นึ ไป)
เป็นช่วงวยั ท่ีเจบ็ ปว่ ยบอ่ ยขน้ึ อวยั วะเสอ่ื มสภาพ อาจมีภาวะทพุ พลภาพ

2.2) กำรสูงอำยตุ ำมสภำพรำ่ งกำย (Biological Aging) :
แบ่งออกเป็น 4 ช่วง (สรุ นิ ทร์ เมทะนี, 2562)

1. ชว่ งไมค่ ่อยสูงอำยุ (The young-old)
อายปุ ระมาณ 60-69 ปี

2. ชว่ งสงู อำยุปำนกลำง (The middle age-old)
อายุประมาณ 70-79 ปี

3. ชว่ งสงู อำยุจริง (The old-old)
อายุประมาณ 80-90 ปี

4. ช่วงสูงอำยุจริงๆ (The very old-old)
อายปุ ระมาณ 90-99 ปี

2.3) กำรสงู อำยตุ ำมสภำพจติ ใจ (Psychological
Aging) : การรับรู้ ความคดิ เชาว์ปัญญา และ ลกั ษณะบุคลิก
ทปี่ รากฏในระยะตา่ งๆของชวี ติ (ลญั ชนา เพม่ิ พนู , 2554)

2.4) กำรสงู อำยุตำมสภำพสงั คม (Sociological Aging) :
การเปลย่ี นแปลงบทบาทหน้าท่ีทางสงั คม เช่น การเกษยี ณอายุ
(ลญั ชนา เพมิ่ พูน, 2554)

2.5) กำรสูงอำยตุ ำมควำมสำมำรถในกำรทำหนำ้ ท่ี:
แบง่ ได้เป็น 3 กล่มุ (ลัญชนา เพม่ิ พูน, 2554)

1. กลมุ่ ทีช่ ว่ ยเหลอื ตวั เองไดด้ ี (กลมุ่ สีเขียว)
2. กลมุ่ ท่ีช่วยเหลือตัวเองได้บา้ ง (กลุ่มสเี หลอื ง)
3. กลมุ่ ท่ีชว่ ยเหลือตัวเองไมไ่ ด้ (กลมุ่ แดง)

2.6) ประเภทผูส้ ูงอำยแุ บง่ ตำมแนวคดิ ของผูส้ ูงอำยุ
1. Successful Aging ประสบควำมสำเรจ็

คอื ผูส้ ูงอายุทีป่ ระสบความสาเร็จในชวี ติ (เอกพล เคราเซ, 2561)
2. Active aging พฤฒพลงั (WHO, 2002 อ้างองิ ใน

เอกพล เคราเซ, 2561) คอื ผูท้ ่ไี ด้รบั การยอมรบั ทาคณุ ประโยชนแ์ กส่ ังคม ประกอบด้วย
สามเสาหลัก คอื 1) สุขภาพดี (รา่ งกาย สังคม และจิตใจ) (Healthy)

2) มั่นคงทัง้ เงินทอง/ความปลอดภยั (Security)
3) การมีสว่ นร่วมในสังคมตามความต้องการและความสามารถ
ของตนเอง (Participation)
3. Productive Ageing ยังประโยชน์ ให้ความสาคญั กับบทบาทและ
สถานภาพของผ้สู งู อายุในสงั คม ในการทาประโยชน์ต่อสงั คม ชุมชน และครอบครัว
(Caro, F.G., Bass, S.A., and Chen, Y.P., 1993 อ้างอิงใน เอกพล เคราเซ, 2561)
4. Healthy Ageing สขุ ภำพดี (รำ่ งกำย สังคม และจิตใจ) คอื
กระบวนการพัฒนาและดารงไวซ้ ึ่งสมรรถนะด้านต่าง ๆ (functional ability) เพ่อื การอยู่
ดีมีสุขของผู้สงู อายุ (WHO, 2015 อา้ งอิงใน เอกพล เคราเซ, 2561)
5. Frail aging = เปรำะบำง คือ ผูส้ งู อายจุ วนสน้ิ อายขุ ยั
(จุฬาวรี ชัยวงค์นาคพนั ธ์, 2560)

1.2 แนวโน้มกำรเปลี่ยนแปลงโครงสรำ้ งประชำกรและผลกระทบจำกกำรเปล่ยี นแปลง
1) แนวโน้มกำรเปลี่ยนแปลงโครงสร้ำงประชำกร (กรมสขุ ภาพจิต, 2563)

องคก์ ารสหประชาชาติ แบ่งการเขา้ สสู่ ังคมผูส้ งู อายุ เป็น 3 ระดับ ไดแ้ ก่
1. ระดับกำรกำ้ วเข้ำสสู่ งั คมผู้สงู อำยุ (Aging society)

หมายถงึ มคี นอายุ 60 ปขี นึ้ ไปมากกวา่ 10% หรอื มีคนอายุ 65 ปขี ้ึนไปมากกว่า 7%
ของประชากรท้งั ประเทศ

2. ระดับสงั คมผสู้ งู อำยุโดยสมบรู ณ์ (Aged society)
หมายถึง มีอายุ 60 ปขี ึ้นไปมากกว่า 20% หรอื มคี นอายุ 65 ปี ขน้ึ ไปมากกวา่ 14%
ของประชากรทั้งประเทศ

3. ระดบั สังคมผสู้ ูงอำยุสุดยอด (Super-aged society) หมายถึง มีคนอายุ
65 ปขี ึ้นไปมากกวา่ 20% ของประชากรทง้ั ประเทศ

รปู ที่ 1: แผนภูมแิ สดงการเปลย่ี นแปลงพรี ะมดิ ประชากรไทย พ.ศ. 2513-2573
แหลง่ ขอ้ มูล : สามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2513, 2533, 2553 และ 2573
สานกั งานสถิตแิ หง่ ชาติ.
ทีม่ ำ: ปราโมท ประสาทกุล, 2550

ปิรามดิ ประชากร มีการเปลย่ี นลักษณะจากรูปรา่ งระฆังคว่า (ปี 2533) เปน็ แจกัน
(ปี 2562) และคาดว่าปี 2573 จะมีลักษณะคล้ายรวงผ้ึง (สานักงานสถิติแห่งชาติ,
2550) ประเทศไทยเขา้ สสู่ ังคมผ้สู ูงอายุ ตัง้ แต่ปี 2548 มีผู้สูงอายุ 10.4%
และปัจจุบัน ปี 2564 เข้ำสู่ “สงั คมสงู อำยุโดยสมบรู ณ์” ตำมหลกั เกณฑ์ท่ีว่ำ คือมี
ประชำกรอำยุ 60 ปขี ้ึนไป มำกกวำ่ 20% ของประชำกรทงั้ ประเทศ
และคาดการณว์ า่ ในปี 2574 เรำจะเขำ้ สู่ “สงั คมสงู อำยุระดบั สดุ ยอด”
และสังคมไทย ในปัจจุบันมีพื้นที่และโอกาสในการดรงชีวิตให้แก่เด็กวัยรุ่น และวัย
ทางานมากกว่าผู้สูงอายมุ าโดยตลอด สว่ นหน่ึงเปน็ เพราะอทิ ธิพลของคา่ นยิ มและมโน
ทัศน์ต่อผู้สูงอายุแบบเก่า กล่าวคือ แม้ว่า ผู้สูงอายุจะได้รับการยกย่องและเป็นที่
เคารพนับถือในกลุ่มคนรุน่ หลงั แตค่ นไทยบางส่วนยงั ยึดติดกับกรอบความคิดเดิมที่ว่า
ผ้สู ูงอายุมักจะประสบกับภาวะถดถอยท้ังทางรา่ งกายและ/หรือจติ ใจ จงึ ไม่ควรทางาน
หนัก แต่ควรจะได้พักผ่อนอยู่กับบ้านเฉยๆ เพ่ือให้ลูกหลานดูแลมากกว่า (กรม
สขุ ภาพจติ , 2563)

2) ผลกระทบจำกกำรเปลี่ยนแปลง: ทาให้เกิดภาวะพ่ึงพิงหรือกระทั่งเป็น
ภาระของสังคม ในทางกลับกันการเพิ่มข้ึน ของสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุในสังคม
ย่อมสง่ ผลกระทบ เชงิ นโยบายต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ การศึกษา แรงงาน ขาดแคลน
อาหาร และทรพั ยากร ปญั หาเส่ือมโทรมของสิ่งแวดล้อม ด้านคุณภาพชีวิตและสังคม
ระบบบริการสุขภาพต้องเตรียมความพร้อมที่จะตอบสนองความต้องการของสังคม
ความสูงอายุ มผี ลตอ่ ภาวะสุขภาพ ก่อใหเ้ กิดโรคเรือ้ รังและมีความถ่ีในการรักษา
และมรี ะยะเวลารกั ษานาน เกิดภาวะแทรกซ้อนได้งา่ ย รฐั ตอ้ งจา่ ยคา่ ประกันสังคม
และสวัสดกิ ารในการดูแลผู้สงู อายุมากขึ้น การขดั แย้งระหวา่ งประเทศ
(กรมสุขภาพจติ , 2563)
1.3 บทบำทพยำบำล ผดู้ ูแลครอบครัว สังคมต่อกำรดแู ลผสู้ ูงอำยุ

1) บทบำทพยำบำลต่อกำรดูแลผู้สูงอำยุ คือ ตามมิติ ส่งเสริม ป้องกัน รักษา
และฟื้นฟู โดยประเมินความต้องการของผู้สูงอายุประเมินประสิทธิภาพของการดูแล
วางแผนการพยาบาลเพื่อตอบสนองความต้องการของผู้สูงอายุ ดารงไว้ซึ่งระดับ
ความสามารถในการดารงชีวิตอยู่อย่างเป็นปกติ แม้ในขณะท่ีมีข้อจากัด เกิดขึ้นตาม
กระบวนการของความมีอายุ สิ่งสาคัญในการพยาบาลผู้สูงอายุ คือ การส่งเสริม
สขุ ภาพให้ผู้สงู อายสุ ามารถทากิจกรรมได้ด้วยตนเอง ให้มากท่สี ดุ เพื่อคงไว้ซ่ึงศักยภาพ
และความภาคภมู ิใจแห่งคน (เกรยี งศักดิ์ ธรรมอภิพล และคณะ, 2560)

2) ผู้ดแู ลครอบครวั ตอ่ กำรดแู ลผสู้ ูงอำยุ ครอบคลมุ 5 มติ ิ ประกอบด้วย
1. ดูแลสุขภาพผสู้ ูงอายุ โดยเนน้ การดแู ลสุขภาพผูส้ ูงอายทุ วั่ ไป
2. ให้ความชว่ ยเหลอื และสนบั สนุนค่าใช้จ่ายในการดาเนนิ ชวี ติ ประจาวัน
สาหรบั ผู้สงู อายุ
3. ดแู ลอาหารและโภชนาการสาหรบั ผู้สงู อายุ
4. ดูแลผ้สู งู อายตุ ามบรรทดั ฐานและค่านยิ มทด่ี ขี องวัฒนธรรมไทย คอื
ปรนนิบตั ิ ดแู ล เอาใจใสผ่ สู้ งู อายุ ทง้ั ยามปกติ ยามเจ็บปว่ ย รวมไปถึง
เยีย่ มเยยี น พดู คยุ และใหก้ าลงั ใจ
5. จดั สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพท่เี อื้อต่อการดาเนนิ ชีวติ ประจาวนั ของ
ผู้สูงอายุ (เกรยี งศกั ดิ์ ธรรมอภิพล และคณะ, 2560)

3) สงั คมต่อกำรดูแลผ้สู ูงอำยุ
หนว่ ยงานและองค์กรตา่ ง ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ งไดก้ าหนดมาตรการ แผนงาน และ

นโยบายต่าง ๆ เพอื่ ให้การช่วยเหลือผสู้ งู อายแุ ละครอบครัว ต้ังแตก่ ารจดั ต้งั สถาน
สงเคราะห์คนชรา สวัสดิการเบยี้ ยังชพี ผู้สูงอายุ การรักษาพยาบาลโดยไม่ต้องเสยี ค่า
รักษาพยาบาล บรกิ ารประกันสังคม สวัสดิการรกั ษาพยาบาลของภาคราชการ
หลักประกนั สขุ ภาพถ้วนหน้า การประกนั กบั บริษัทเอกชน และสวสั ดิการดา้ นการศกึ ษา
อาชีพ และบรกิ ารสังคม (เกรียงศักด์ิ ธรรมอภิพล และคณะ, 2560)

หลกั สำคญั คือ ชวี ติ บ้ันปลายของผูส้ งู อายมุ ีความสุข มศี กั ด์ิศรี, กระตุ้นให้ช่วย
ตนเองได้ ครอบครวั เกือ้ หนุน, ชุมชนชว่ ยเหลือ, มสี วสั ดกิ าร

1.4 นโยบำย กฎหมำยทีเ่ กย่ี วขอ้ ง และแผนพัฒนำผูส้ ูงอำยุแหง่ ชำติ
1) นโยบำยท่ีเกย่ี วขอ้ งกับผ้สู ูงอำยุ นโยบายการดาเนนิ งานพฒั นาระบบดูแล
ระยะยาว (Long Term Care) บูรณาการความร่วมมือ 4 กระทรวง คอื
กระทรวงมหาดไทย กระทรวงการพฒั นาสังคมและ ความมน่ั คงของมนษุ ย์
กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงสาธารณสุข
2) กฎหมำยทีเ่ ก่ียวข้องกับผู้สูงอำยุ

2.1) พระรำชบัญญตั ิผูส้ งู อำยุ ผ้สู งู อำยุ พ.ศ. 2546 (กฎหมายการพัฒนา
สงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย์, 2564)

มำตรำ 3: ผู้สูงอายุ หมายถงึ ผทู้ ี่มอี ายุ 60 ปี บรบิ รู ณ์ข้ึนไป และมี
สญั ชาตไิ ทย

มำตรำ 11: พูดถงึ สิทธทิ ี่จะไดร้ บั ความคุ้มครอง การส่งเสริม และการ
สนับสนุนดา้ นตา่ ง ๆ

มำตรำ 13: การจดั ต้ังกองทุนผู้สงู อายุ เพอื่ ส่งเสริม คุม้ ครอง และ
สนบั สนนุ ผสู้ งู อายุ

มำตรำ 16: การบริจาคเงินให้กองทุนนี้ สามารถนาไปลดหย่อนภาษไี ด้
มำตรำ 17: ผูอ้ ปุ การะบพุ การที ่ีไมม่ รี ายได้พอเล้ยี งชีพมสี ทิ ธไิ ด้รบั การ
ลดหย่อนภาษีตามเกณฑ์
2.2) ประมวลกฎหมำยแพง่ และพำณชิ ยห์ มวด 2
กลา่ วถึงสิทธแิ ละหนา้ ที่ของบิดามาดาและบตุ รโดยเฉพาะมาตร ๑๕๖๓ กลา่ วถงึ หน้าท่ี
บตุ รจาต้องอปุ การะเลย้ี งดบู ดิ ามารดา

2.3) ประมวลกฎหมำยอำญำในมำตรำ 398
แกไ้ ขโดยพระราชบญั ญัตแิ ก้ไขเพ่ิมเติมประมวลกฎหมายอาญา (ฉบบั ที่ 22) พ.ศ.
2558 ผู้ใดกระทาด้วยประการใด ๆ อนั เปน็ การทารณุ ต่อเดก็ อายุยงั ไม่เกินสิบหา้ ปี
คนปว่ ยเจ็บหรอื คนชรา ซ่งึ ตอ้ งพึ่งผ้นู ้นั ในการดารงชพี หรือการอ่นื ใด ตอ้ งระวาง
โทษจาคกุ ไมเ่ กนิ หนงึ่ เดอื น หรือปรับไม่เกนิ หน่ึงหมื่นบาท หรอื ทง้ั จาท้งั ปรบั

2.4) พระรำชบัญญตั ปิ ระกันสังคม (ฉบับที่ 4) พ.ศ. 2558
มุ่งสร้างความม่นั คงและหลักประกันใหก้ บั ผู้ท่ที างาน มรี ายได้ประจากรณปี ระสบ
เคราะหก์ รรม เช่น อุบตั ิเหตุ เจ็บป่วย พิการ ทพุ พลภาพ ว่างงานและชราภาพ

3) แผนปฏบิ ตั ิกำรดำ้ นผสู้ งู อำยุ ระยะ 3 ปี (พ.ศ. 2563 – 2565) ภำยใต้
แผนปฏิบัติกำรด้ำนผู้สูงอำยุ ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2545 – 2565)
ฉบับปรบั ปรุง คร้งั ที่ 2 พ.ศ. 2561 ระดับสว่ นกลำง

วสิ ยั ทศั น์ คือ ผสู้ ูงอายเุ ป็นหลกั ชยั ของสังคม
ประกอบด้วย 5 ประเดน็ ยทุ ธศาสตร์ ดังน้ี (กองนโยบายและแผน

มหาวิทยาลัยนครพนม, 2564)
1. ยุทธศาสตรด์ ้านการเตรียมความพร้อมของประชากร เพอื่ วยั

สูงอายทุ ่มี ีคุณภาพ
2. ยุทธศาสตร์ด้านการสง่ เสริมและพฒั นาผูส้ งู อายุ
3. ยทุ ธศาสตรด์ า้ นระบบค้มุ ครองทางสังคมสาหรับผสู้ งู อายุ
4. ยทุ ธศาสตรด์ ้านการบริหารจัดการเพอื่ การพัฒนางานดา้ นผูส้ งู อายุ

อยา่ งบูรณาการระดับชาติ และการพฒั นาบุคลากรดา้ นผูส้ งู อายุ
5. ยทุ ธศาสตร์ด้านการประมวล พัฒนา และเผยแพรอ่ งคค์ วามรู้

ดา้ นผู้สูงอายุ และการติดตามประเมนิ ผลการดาเนินการ ตามแผนผูส้ งู อายุแห่งชาติ

1.5 ระบบบรกิ ำรสขุ ภำพและสังคมสำหรบั ผ้สู งู อำยุ ระยะกลำง ระยะยำว
และระยะท้ำย
1) ระบบบริกำรสุขภำพสำหรับผสู้ งู อำยุ

1.1) ระบบบริกำรสขุ ภำพสำหรบั ผู้สงู อำยรุ ะยะกลำง โดยมผี ู้ปว่ ยเปน็
ศนู ยก์ ลาง รูปแบบการดแู ลระยะกลางจัดบริการทีโ่ รงพยาบาลชมุ ชน โปรแกรม
โรงพยาบาลทบ่ี า้ น Rapid response teams สถานบรกิ าร step-up/step-down,
Hospital supported discharge teams โรงพยาบาลกลางวัน หนว่ ยงานทีบ่ ริการ
โดยพยาบาล การฟน้ื ฟูสภาพในสถานที่ตา่ ง ๆ ทั้งของเอกชน บ้านพกั คนชรา
สถานพกั ฟนื้ (จนิ ตนา อาจสันเที๊ยะ และรัชณีย์ ปอ้ มทอง, 2561)

1.2) ระบบบริกำรสุขภำพสำหรบั ผูส้ งู อำยุระยะยำว โดยความรว่ มมือที่
สาคญั ระหวา่ งกระทรวงสาธารณสขุ สานกั งานหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ สมาคม
สนั นบิ าต เทศบาลแหง่ ประเทศไทย และสมาคมองค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถิ่น ท่เี นน้ ให้
ผู้สงู อายไุ ดร้ ับการดูแลจากทมี หมอครอบครวั (Family Care Team: FCT) และการ
จดั ใหม้ ผี ดู้ ูแลผสู้ ูงอายุ (Care giver, CG) ในชุมชน โดยการมีส่วนรว่ มของครอบครัว
ชมุ ชน และท้องถ่นิ (ปยิ รัตน์ ยาประดษิ ฐ และอรสา กงตาล, 2563)

1.3) ระบบบริกำรสุขภำพสำหรบั ผสู้ ูงอำยรุ ะยะท้ำย โดยเปน็ ระบบ
บรกิ ารสขุ ภาพ มเี จ้าหน้าทส่ี ุขภาพเปน็ หลักในการจดั การ และมีลกั ษณะการช่วยเหลือ
เปน็ การบรรเทาอาการทกุ ขท์ รมานจากภาวะการเจ็บปว่ ย และใหเ้ กดิ การตายดี ซงึ่ เปน็
เปา้ หมายสาคญั ของการจดั บริการ

การดแู ลสาหรบั ผปู้ ่วยระยะท้ายของชีวติ แบบประคบั ประคอง (บาเพ็ญจติ แสงชาติ,
2557) และการดูแลผู้สูงอายุระยะท้ายจากครอบครวั เพ่ือนบ้าน คนในชมุ ชนและองคก์ ร
ส่วนทอ้ งถ่ิน เปน็ การใหก้ ารดูแลในมิติ เชิงสังคม จิตวญิ ญาณ และความเชอ่ื (อารยา ทพิ ย์
วงศ์ และบาเพญ็ จติ แสงชาติ, 2562)

2) สงั คมสำหรับผสู้ ูงอำยุ
2.1) กระทรวงกำรพัฒนำสงั คมและควำมมั่นคงของมนุษย์
2.1.1) กรมพัฒนำสงั คมและสวสั ดกิ ำร
- สถานสงเคราะหค์ นชรา เชน่ บริการดา้ นปจั จยั สี่
- ศูนย์บรกิ ารทางสงั คมผูส้ งู อายุ คือ บริการภายในศูนย์
และบรกิ ารบ้านพกั ฉกุ เฉิน
- บริการหน่วยเคล่อื นที่ คือ ออกเย่ียมผสู้ ูงอายุทอี่ ยู่ตามบา้ น
- การสงเคราะหเ์ คร่อื งอุปโภค บริโภค เครอ่ื งช่วยความพกิ าร
- การจดั อบรมผ้ดู ูแลผ้สู งู อายุ
2.1.2) กรมกิจกำรผสู้ ูงอำยุ
กรณีผู้สูงอายุทเ่ี ดอื ดรอ้ นจะได้รบั การชว่ ยเหลือตามประกาศกระทรวงการ

พัฒนาสังคมและความมัน่ คงของมนษุ ย์ เรอื่ งกาหนดหลักเกณฑ์ วิธกี าร และเง่ือนไขการ
คุม้ ครอง การสงเสรมิ และการสนบั สนุน การจดั ที่พกั อาศัย อาหาร เคร่ืองนุ่งห่มให้ผู้สงู อายุ
ตามความจาเป็นอย่างท่วั ถึง (กรมกิจการผ้สู ูงอายุ. 2564)

2.1.3) สำนักส่งเสริมและพทิ กั ษผ์ สู้ งู อำยุ (สทส.)
พฒั นามาตรการ และกลไกส่งเสริมศกั ยภาพผสู้ งู อายุ คมุ้ ครอง และพทิ ักษ์

สิทธใิ ห้ผู้สูงอายเุ ลขานกุ ารของคณะกรรมการผสู้ งู อายแุ หง่ ชาติ
2.1.4) สำนกั ปลัดกระทรวงกำรพฒั นำสงั คมและควำมม่นั คงของมนษุ ย์
สนับสนุนเงนิ อดุ หนุนแกอ่ งค์กรเอกชน มูลนิธทิ ี่ดาเนินงานด้านผสู้ งู อายุ

ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2517 เปน็ ตน้ มา
2.2) กระทรวงแรงงำน
ผูส้ งู อายุได้รบั ขอ้ มลู คาปรกึ ษา ขา่ วสารตลาดแรงงาน การจดั หางาน

รับสมคั รงาน บรกิ ารข้อมูลทางอาชีพ ตาแหน่งวา่ งงาน การอบรมและฝกึ อาชีพ โดยมี
ศูนยก์ ลางขอ้ มูลทางอาชพี และตาแหน่งงานสาหรบั ผู้สงู อายุเป็นการเฉพาะที่สานกั งาน
จัดหางานทกุ แห่ง

2.3) กระทรวงศกึ ษำธิกำร
จดั ศูนย์การเรยี นรูใ้ นชมุ ชน และให้มีหลกั สูตรการศกึ ษาเก่ยี วกบั ผสู้ ูงอายุ
ต้งั แต่การศึกษาข้นั พ้ืนฐาน ถงึ ขนั้ อดุ มศึกษาอย่างต่อเนือ่ งท้งั ในระบบ นอกระบบ
และตามอธั ยาศยั และมีรายการตา่ ง ๆ
2.4) กระทรวงวัฒนธรรม
เพม่ิ การจดั กิจกรรมทางกีฬา นันทนาการ และการถา่ ยทอดภมู ปิ ญั ญา
จัดบริการโดยตรงสาหรับผสู้ ูงอายุ เชน่ ลฟิ ต์ พื้นเรียบ ราวบันได ทางลาด ราวจบั ใน
ห้องนา้ จดั เจ้าหน้าท่ีอานวยความสะดวก และปลอดภัยสาหรบั ผู้สูงอายจุ ัดบริการรถเข็น

2.5) กระทรวงสำธำรณะสุข
- กรมอนามัย มกี ารส่งเสรมิ สขุ ภาพผู้สงู อายุ เฝา้ ระวัง ปอ้ งกัน รักษา

ฟ้นื ฟู สุขภาพอนามัยผสู้ ูงอายุ
- สถาบนั เวชศาสตร์ผสู้ งู อายุ กรมการแพทย์ มีการพฒั นาองค์ความรู้

ทางการแพทย์ บริการเชงิ รกุ สู่ชนบท
- กรมสุขภาพจติ มกี ารดแู ลสุขภาพตผ้สู งู อายุ
- สานักงานประกนั สขุ ภาพ มกี ารจัดสวัสดกิ าร การกั ษาพยาบาล
- สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณะสขุ มกี ารศึกษาเรอื่ งเกยี่ วกบั ผสู้ งู อายุ

2.6) กระทรวงมหำดไทย
มีการจัดสวสั ดกิ ารดกิ ารเบยี้ ยงั ชีพผสู้ ูงอายุ ซงึ่ มีคณุ สมบตั ิตามหลกั เกณฑ์

สญั ชาติไทย ไมเ่ ปน็ ผไู้ ด้รบั สวัสดกิ ารหรือสทิ ธปิ ระโยชนอ์ ืน่ ใดจากหน่วยงานของรัฐ
รัฐวิสาหกจิ หรือองค์กรปกครอง สว่ นท้องถน่ิ (อปท.) ที่ได้จัดใหอ้ ยา่ งเปน็ ประจา
จะได้รับการช่วยเหลือเงนิ เบย้ี ยังชีพเป็นรายเดอื นตลอดชีวิต โดยแบ่งตามชว่ งอายแุ บบ
ขั้นบันได **ปี พ.ศ.2564** ดังน้ี

อำยุ 60 – 69 ปี จะไดร้ บั เดอื นละ 600 บำท
อำยุ 70 – 79 ปี จะไดร้ ับเดอื นละ 700 บำท
อำยุ 80 – 89 ปี จะไดร้ ับเดือนละ 800 บำท
อำยุ 90 ปีขนึ้ ไป จะได้รับเดือนละ 1,000 บำท
จากการสมั ภาษณ์ผู้สูงอายเุ กี่ยวกบั การได้รับเบย้ี ยังชพี ผอู้ ายุ พบวา่
ผสู้ งู อายขุ อบคุณท่ีได้ให้ความสาคัญแก่ท่าน เพราะเงินทไ่ี ด้ มปี ระโยชน์มากใช้ซื้อของใช้
ของกนิ ในชวี ติ บางครงั้ ครัง้ ลกู หลานไม่ไดส้ ่งเงนิ มาให้ก็ยังมเี บยี้ ยังชีพผู้สงู อายใุ ห้ไว้ไดใ้ ช้

2.7) กระทรวงคมนำคม
- ทางด่วนผสอ, กรณพี เิ ศษ
- การรถไฟแหง่ ประเทศไทย ผู้สูงอายุได้รบั การลดค่า โดยสารครึ่งราคา

ทุกช้นั ตลอดทางทกุ สาย (ไม่รวมคา่ ธรรมเนียม) ระหว่างเดอื นมถิ ุนายน – กันยายน
โดยผูส้ ูงอายไุ ม่ต้องเข้าแถวรอซอ้ื ตว๋ั มที ่ีนั่งรอรบั ตัว๋ พนกั งานช่วยยกสัมภาระ

- รถโดยสารประจาทาง ขสมก. มีการลดคา่ โดยสารครงึ่ ราคา
(ไมร่ วมค่าธรรมเนยี ม) ตลอดวัน และยกเว้นคา่ โดยสารในวันผู้สงู อายุแหง่ ชาตวิ ันท่ี 13
เมษายนของทกุ ปี และมีการจัดที่นงั่ สารองเป็นการเฉพาะ

2.8) กระทรวงกำรทอ่ งเทย่ี วและกำรกฬี ำ
ผู้สงู อายุไดร้ บั การจัดกจิ กรรม โครงการสาหรับผูส้ งู อายกุ ารบรกิ ารตรวจ

สขุ ภาพ ทดสอบสมรรถภาพทางรา่ งกาย ใช้บริการในสนามกีฬา สวนสขุ ภาพ ลานกีฬา
แอโรบิค สนามเปตอง ห้องออกกาลังกาย เขา้ รวมกิจกรรมตา่ ง ๆ เช่น การแข่งขันกีฬา
การลีลาศ การรบั สมัครเปน็ สมาชิก ชมรมศภุ ชลาสยั

2.9) สำนักนำยกรฐั มนตรี
กรมประชาสัมพนั ธ์ มีการเผยแพร่ส่ือเกี่ยวกับผ้สู งู อายุ

2.10) กระทรวงทรพั ยำกรและสิ่งแวดลอ้ ม
ผสู้ งู อายุ 60 ปีข้นึ ไป ยกเวน้ บรการเข้าไปในอทุ ยานแหง่ ชาติทกุ แห่ง

ยกเวน้ คา่ เข้าชมสถานทขี่ องรัฐ

2.11) กระทรวงกำรคลัง
ลดหยอ่ นภาษเี งินได้ผบู้ รจิ าคเงนิ หรือทรพั ย์สนิ แกก่ องทนุ ผสู้ งู อายุ และ

ลดหย่อนภาษเี งนิ ได้แกผ่ อู้ ปุ การะเล้ียงดบู พุ การี เชน่ ลกู ทเี่ ลีย้ งดูผ้สู ูงอายุท่ไี ม่มีรายได้
เพียงพอ ลดหนว่ ยภาษีคนละ 30,000 บาท ลกู จา่ ยคา่ ประกนั ให้ผูส้ ูงอายทุ ่ีมีรายได้ไม่
เกิน 30,000บาท/ปี ลดหน่วยภาษีให้ ปลี ะ ≤15,000บาท/ปีนั้น และผูส้ ูงอายุ 65 ปี
ยกเวน้ ภาษเี งนิ ได้ทกุ ประเภท ≤190,000 บาท/ปนี ั้น

2.12) กระทรวงยุติธรรม
กรณผี สู้ งู อายุที่ถูกทารณุ กรรมแสวงหาประโยชน์โดยมชิ อบดว้ ยกฎหมาย

และถูกทอดทงิ้ จะไดร้ บั การช่วยเหลือตามประกาศกระทรวงการพฒั นาสังคม และ
ความม่ันคงของมนุษย์

อำ้ งองิ

การคาดประมาณประชากรของประเทศไทย พ.ศ.2553-2583, สานกั งานคณะกรรมการ
พฒั นาการเศรษฐกจิ และสังคมแห่งชาติ.

กฎหมายการพัฒนาสังคมและความมน่ั คงของมนุษย์. (2564). ประกาศกระทรวง
สาธารณสุข เรื่อง การบรกิ ารทางการแพทย์และการสาธารณสุขท่ีจัดไว้
โดยใหค้ วามสะดวกและรวดเร็วแก่ผู้สูงอายุเป็นกรณพี เิ ศษพ.ศ.2548.
สืบคน้ 4 ตุลาคม 2564, จาก
http://law.m-society.go.th/law2016/law/view/630

กฎหมายการพฒั นาสงั คมและความมัน่ คงของมนุษย์. (2564). พระราชบญั ญัตผิ ูส้ งู อายุ
พ.ศ.2546. สบื ค้น 4 ตุลาคม 2564,
จาก http://law.m-society.go.th/law2016/law/view/54กรมกิจการ

ผู้สงู อายุ. (2564). สทิ ธิและสวสั ดกิ ารผสู ูงอายุ. สบื คน้ 4 ตลุ าคม 2564, จาก
https://www.dop.go.th/download/laws/benefit_th_201605071
32133_1.pdf

กรมสขุ ภาพจิต. (2563). กา้ วยา่ งของประเทศไทย สู่‘สงั คมผู้สูงอายุ’อยา่ งสมบรู ณ์แบบ.
สืบคน้ 4 ตลุ าคม 2564, จาก https://www.dmh.go.th/news-
dmh/view.asp?id=30453.

เกรียงศกั ดิ์ ธรรมอภพิ ล และคณะ. (2560). การจัดการดแู ลผูส้ งู อายทุ ี่ประสบภาวะ
ยากลาํ บากโดยองคก์ รสาธารณสุข. สบื คน้ 4 ตุลาคม 2564, จาก
file:///C:/Users/Administrator/Downloads/100286-
Article%20Text-251947-1-10-20170928.pdf

กองนโยบายและแผน มหาวทิ ยาลัยนครพนม. (2564). แผนปฏบิ ตั กิ ารดา้ นผูส้ งู อายุ
ระยะ 3 ปี (พ.ศ. 2563 –2565) ภายใตแ้ ผนปฏิบตั ิการด้านผสู้ งู อายุ ระยะ
ท่ี 2 (พ.ศ. 2545 – 2565) ฉบบั ปรบั ปรุง คร้ังท่ี 2 พ.ศ. 2561 ระดับ
สว่ นกลาง. สืบค้น 4 ตลุ าคม 2564, จา
http://www.npu.ac.th/planning/main.php?option=view_files&n
ews=1584415423.

จินตนา อาจสันเทีย๊ ะ และรัชณีย์ ป้อมทอง. (2561). แนวโนม้ การดูแลผู้สงู อายุในศตวรรษ
ท่ี 21: ความท้าทายในการพยาบาล. วารสารพยาบาลทหารบก, 19(1), 44.
สืบคน้ 4 ตลุ าคม 2564, จาก
file:///C:/Users/Administrator/Downloads/121906
-Article%20Text-316713-1-1020180503.pdf.

จุฬาวรี ชยั วงคน์ าคพันธ์. (2560). มโนมติ ผสู้ ูงอายุ. สืบคน้ 4
ตุลาคม 2564, จากhttps://pubhtml5.com/sfmu/xulm/basic.

ฉตั รสมุ น พฤฒภิ ิญโญ. (2558). การทบทวนกฎหมายและนโยบายด้านผสู้ ูงอายสุ กู่ าร
จัดการสุขภาพ. วารสารกฎหมายสขุ ภาพและสาธารณสุข, 1(2), 17. สบื ค้น
4 ตุลาคม 2564, จากfile:///C:/Users/Administrator/
Downloads/161789-Article%20Text-448084-1-1020181221.pdf

ปิยรัตน์ ยาประดิษฐ และอรสา กงตาล. (2563). การพัฒนาการจัดบรกิ ารดูแลระยะยาว
สาหรับผู้สงู อายทุ ่มี ีภาวะพ่ึงพงิ ตาบลหนองสิม อาเภอบรบอื จงั หวัด
มหาสารคาม. วารสารพยาบาลสงขลานครนิ ทร์, 40(3), 60-62. สบื คน้
4 ตุลาคม 2564, จาก
file:///C:/Users/Administrator/Downloads/246127
-Article%20Text-855026-1-20200930.pdf

ภาณุ อดกล้นั . (2553). มโนทศั น์เก่ยี วกับการพยาบาลผ้สู ูงอายุ. สบื คน้ 4 ตลุ าคม 2564,
จาก https://slideplayer.in.th/slide/3098201/.

มูลนธิ ิ สถาบันวิจัยและพฒั นาผสู้ ูงอายุไทย. (2555). รายงานสถานการณ์ผูสู ง้ อายุภาค
ภาษาไทย, หนา้ 29 รศรินทร์ เกรย์ และคณะ. เอกสารนําเสนอในเวทีระดม
ความเหน็ มโนทัศนใ์ หม่ผู้สงู อายุ เร่ือง “ความเป็นผสู้ งู อายุมุมมองท่ี
แตกตา่ ง” วนั ศุกรท์ ี่ 28 กันยายน 2555. จัดโดยมลู นิธสิ ถาบันวจิ ัย
และพัฒนาผสู้ งู อายุไทย (มส.ผส.).

ลญั ชนา เพมิ่ พูน. (2554). การพยาบาลผ้สู ูงอายุ. สืบคน้ 4 ตุลาคม 2564, จาก
http://www.olearning.siam.edu/
2011-11-28-08-10-01/428-100-101.

สรุ นิ ทร์ เมทะนี. (2562). การเขยี นบทละครเวทสี าหรบั ผู้สูงอายุ. วารสารสถาบัน
วัฒนธรรมและศิลปะมหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวโิ รฒ. สืบค้น 4 ตุลาคม
2564, จาก https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jica
/article/download/153880/164920/.

สามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ.2513, 2533, 2553, 2573 และ2583 สานกั งาน
สถติ ิแหง่ ชาติ.อารยา ทพิ ยว์ งศ์ และบาเพญ็ จิต แสงชาต.ิ (2562).

วัฒนธรรมการดูแลผสู้ ูงอายุ ระยะท้ายในชุมชน. วารสารพยาบาล, 68(1), 17.
สืบค้น 4 ตุลาคม 2564, จาก file:///C:/Users/Administrator/
Downloads/203895-Article%20Text-627821-1-10-
20190718%20(1).pdf

เอกพล เคราเซ. (2561). ความหมายและองค์ประกอบคณุ ภาพชีวิตของผ้สู ูงอายุ:
การวจิ ัยผสานวิธี เพ่อื สร้างโปรแกรมการพัฒนาคุณภาพชวี ิตผสู้ งู อายุท่ี
เหมาะสําหรับชุมชนวัดบางปรง จังหวดั ฉะเชงิ เทรา.ปริญญา
ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวชิ าการวิจยั พฤตกิ รรมศาสตรป์ ระยกุ ต์ ของ
มหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวิโรฒ์. สบื คน้ 4 ตุลาคม 2564, จากhttp
://bsris.swu.ac.th/thesis/56199150057RB9992555f.pdf

WHO (2002) Active Ageing, A Policy Framework. Geneva, World Health
Organization.

WHO (2015) Chapter 2 Healthy Ageing in World Report on Ageing and
Health. Geneva, WorldHealth Organization.

Caro, F.G., Bass, S.A., and Chen, Y.P. (1993) Introduction: Achieving
a Productive AgingSociety." In Achieving a Productive
Aging Society. Edited by S. A. Bass, F. G. Caro, and Y.-P.
Chen. Westport, Conn.: Auburn House. Pages 3–25.

บทท่ี 2
เจตคติกำรดูแลผูส้ ูงอำยุ

1. จริยธรรมในกำรดแู ลผู้สูงอำยุ
1.1 คุณคำ่ ของควำมเปน็ มนุษย์
ผสู้ ูงอายตุ อ้ งการการดูแลดว้ ยการยอมรบั และให้คณุ คา่ การเห็นคุณค่า

ในตนเองหรือความภาคภูมิใจในตนเองโดยเฉพาะ วยั ผสู้ งู อายเุ นอื่ งจากเป็นช่วงวัยที่
เกิดการสูญเสียส่ิงที่สาคัญสมาชิกในครอบครัวการสูญเสียรายได้จากการประกอบ
อาชพี การสญู เสียหรือการปรับเปลี่ยนบทบาทหนา้ ที่เหล่านีเ้ ปน็ ปจั จัยสาคัญที่
จะส่งผลให้ผู้สูงอายุสูญเสียกาลังใจท่ีจะมีชีวิตอยู่ต่อไปจนลดคุณค่าที่มีในตนเอง
(จุฑารัตน์ แสงทอง, 2558)

1.2 ต้องกำรควำมมีอิสระในตัวเอง
ความรู้สึกเป็นอิสระจากสภาพความเช่ือแบบดั้งเดิมต่อความสูงอายุ

ทาใหผ้ ู้ดแู ลสว่ นใหญ่มองวา่ ผูส้ งู อายุ เปน็ บคุ คลทีไ่ ม่สามารถทาอะไรเองได้
แล้วผู้ดูแลต้องให้การช่วยเหลือทุกอย่าง เพราะมีความเสื่อมทั้งทางด้านร่างกาย
และสมองก่อใหเ้ กดิ เจตคติเชงิ ลบตอ่ ความสูงอายนุ ามาสูก่ ารปฏบิ ตั ทิ ี่ไม่เหมาะสมต่อ
ผ้สู งู อายุ (Deci&Ryan,2002)

1.3 ชีวิตและกำรตำยอย่ำงมศี กั ดศิ์ รี
การดูแลผู้สูงอายุในระยะสุดท้ายของชีวิตซ่ึงเป็นระยะใกล้ตายจะมีการ

เปล่ยี นแปลงทางด้านรา่ งกายและจติ ใจถ้าผู้ดูแลไม่ระมัดระวังในการใช้คาพูดที่คิดว่า
ผ้สู งู อายุไมส่ ามารถรบั รแู้ ล้วไม่ต้องบอกกลา่ วเพือ่ ขออนุญาตกอ่ นจะทาอะไรให้
หรือตัดสนิ ใจในการทาอะไรที่เพ่ิมความทุกข์ทรมานและเจ็บปวดจึงก่อให้เกิดปัญหา
จรยิ ธรรมขน้ึ ได้ (แสวง บญุ เฉลิมวภิ าส, 2559)

2. เจคติตอ่ กำรดูแลผสู้ ูงอำยุ
ผู้สูงอายุต้องการพยาบาลท่ีมีเจคติที่ดีต่อความสูงอายุนอกเหนือจากการ

ตระหนักและเข้าใจในความสูงอายุการเข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าความสูงอายุเป็น
กระบวนการตามธรรมชาตแิ ละความสูงอายไุ มใ่ ชโ่ รคและตอ้ งการพยาบาลท่ีเป็นปาก
เป็นเสยี ง(advocate) ในการให้ขอ้ มลู เกย่ี วกับผู้สงู อายแุ ก่บคุ ลากรดา้ นสขุ ภาพ
และสังคมได้ (ผ่องพรรณ อรุณแสง, 2555)

พยาบาลหรือผู้ดูแลต้องทาความเข้าใจเกี่ยวกับความสูงอายุและผู้สูงอายุ
เนื่องจากความสูงอายุไม่ใช่โรคไม่ควรคิดว่า “ผู้สูงอายุเป็นภาระเม่ือเจ็บป่วยไม่
จาเป็นต้องให้การรักษา” ผู้สูงอายุก็เป็นคน ๆหนึ่งท่ีอายุมาก แต่ก็สามารถทา
กจิ กรรมตา่ ง ๆไดม้ ีความสามารถ มีสทิ ธิในการเลอื กและตัดสนิ ใจ พยาบาลควรเข้าใจ
เคารพและให้เกียรติผสู้ ูงอายุ ควรใหผ้ สู้ งู อายไุ ดล้ งมอื ปฏบิ ตั กิ ิจวัตรประจาวัน หรือทา
กจิ กรรมต่าง ๆ ดว้ ยตนเองกอ่ น และคอยให้ความช่วยเหลือเมอื่ จาเป็น

อ้ำงอิง

กิ่งแกว้ ทรัพญ์พระวงศ.์ (2560). อิทธพิ ลของเจตคติและการอยู่ร่วมกบั ผ้สู งู อายทุ ่ีมีตอ่
การปฏิบัตติ นต่อผู้สูงอายุของนกั ศึกษาระดบั ปริญญาตรี. BU ACADEMIC
REVIEW. 16(2). 117-123.https://so01.tci-
thaijo.org/index.php/buacademicreview/article/download/105
664/83839/

ทัศนีย์ เกริกกลุ ธร, บังอร เผา่ นอ้ ย, ปานทิพย์ ปูรนานนท์. (2556). เจตคติและการรับรู้
ความสามารถในการใชก้ ระบวนการพยาบาล เพอ่ื การดูแลผู้สงู อายุ ของ
นกั ศกึ ษาพยาบาลช้ันปที ่ี 2-4 วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สระบรุ ี.
วารสารการพยาบาลและการศึกษา. 6(ฉบับพเิ ศษ). 122-124.
https://he01.tcithaijo.org/index.php/JNAE/article/view/18035/1
5946

ผอ่ งพรรณ อรุณแสง. (2555). การพยาบาลปญั หาสําคญั ของผ้สู งู อายุ: การนําไปใช้.
(พมิ พค์ รง้ั ที่3). ขอนแกน่ : โรงพมิ พค์ ลังนานาวิทยา.

วิยะดา รัตนสุวรรณ. (2561). จริยธรรมในการดแู ลผสู้ ูงอายทุ ่มี ภี าวะพ่ึงพงิ : มุมมองที่
แตกตา่ ง. วารสารการพยาบาล การ
สาธารณสขุ และการศกึ ษา, 19 (3), 18-20. สบื คน้ จากhttps://he01.tci-
thaijo.org/index.php/bcnpy/article/view/157259/117264

บทท่ี 3
ทฤษฎีควำมสูงอำยุ

นักพฤฒาวิทยา (Gerontologist) เช่ือว่ากลไกการเกิดความชรามาจากกลไก
ภายในของสง่ิ มีชวี ติ ซง่ึ อาจเกิดไดต้ ง้ั แตใ่ นระดบั โมเลกุล และเซลล์ทฤษฎีความสูงอายุ
แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ ได้แก่ ทฤษฎีความสูงอายุเชิงชีวภาพ (Biological
theories) ทฤษฎีความสงู อายุเชงิ จติ สงั คม

1. ทฤษฎีควำมสูงอำยเุ ชงิ ชวี ภำพ (Biological theories)
1.1 ทฤษฎกี ำรเช่ือตำมขวำง Cross linkage theory
สาเหตเุ กดิ จากนา้ ตาล (glucose) ทองแดง แมกนเี ซยี ม สารอาหาร เชน่

โปรตีน ไขมัน card และกรดนวิ คลอี ิก ทาให้เกิดการเชอ่ื มตามขวางของ อีลาสติน
และคลอลาเจน

- อลี าสติน ทาให้ผวิ หนังตึง แห้ง เหยี่ ว หย่อน ฟันหัก เอ็นแห้ง แขง็
- คลอลาเจน ทาให้หลอดเลอื ดใหญแ่ ข็งตวั เกดิ โรคความดนั โลหติ สูง
กำรป้องกัน : แนะนาผู้สูงอายุคุมอาหารประเภทแป้ง และน้าตาล เนื่องจาก
รับประทานมากเกินไปทาให้เพ่ิมการเกิด AGEs แนะนาการรับประทานอาหาร
เช่น การตม้ น่ึง แกง ตนุ๋ เป็นต้น (ศริ ริ ัตน์ ปานอทุ ยั , 2561)
1.2 ทฤษฎอี นมุ ลู อสิ ระ free radical theory
เกดิ จากกระบวนการเผาผลาญอาหารแบบใชอ้ อกซิเจนอาหารทม่ี ีกรดไขมันไม่
อ่ิมตัว และสิ่งแวดล้อม เช่น ควันท่อไอเสีย บุหร่ี สารต่อต้านอนุมูลอิสระ
(Antioxidant) ได้แก่ Vit A, C, E, Niacin, Mercaptans และButylated

กำรปอ้ งกัน : หลีกเล่ียงปัจจัยที่กระตุ้นอนุมูลอิสระเพิ่มขึ้น เช่น การควบคุม
หรือลดน้าหนัก การรับประทานอาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ เช่น วิตามิน E
วิตามนิ C เบต้ าแคโรทีน และหลกี เลย่ี งแสงแดดหรือมลพิษต่าง ๆ ท่อไอเสีย ปิ้งย่าง
บหุ รี่ (แนะนาใหส้ วมแวน่ ตา) เปน็ ต้น (ศริ ิรตั น์ ปานอทุ ัย, 2561)

1.3 ทฤษฎีควำมเส่ือมโทรม Wear and tear theory
การทางานของอวัยวะคล้ายเคร่ืองจักรเม่ือใช้ไปนาน ๆ ก็จะเส่ือมโทรมหรือ
เสยี แต่อวยั วะของคนต่างกับเครอื่ งจกั รที่เม่อื เสอ่ื มโทรมก็จะสามารถซ่อมแซมตวั เอง
โดยใช้กระบวนการสรา้ งใหม่ทดแทน ได้ เช่น เซลล์ผิวหนัง เม็ดเลือด เย่ือบุทางเดิน
อาหาร แต่มีบางอย่างทีส่ ร้างทดแทนไม่ได้ เช่น เซลล์ของกล้ามเน้ือหัวใจ กล้ามเนื้อ
ลาย กล้ามเน้ือประสาท และสมองเม่ืออายุมากข้ึนเซลล์ดังกล่าวจะเส่ือมโทรม
และตายทาใหก้ ารทาหนา้ ทีข่ องอวยั วะส่วนนลี้ ดลงเร่ือย ๆ เมื่อมีอายุมากข้ึน
กำรปอ้ งกัน : การออกกาลงั กายทีเ่ หมาะสม เชน่ ราไทเกก๊ เดินออกกาลงั
กาย การลดน้าหนกั การรบั ประทานอาหารทีถ่ ูกต้อง การหลกี เลยี่ งสารพิษ
และมลพิษต่าง ๆ เป็นต้น (ศิรริ ตั น์ ปานอุทยั , 2561)

1.4 ทฤษฎีสะสม Accumulative theory
เชื่อวา่ ความสงู อายุเปน็ ผลมาจากการสะสมสารทีเ่ ปน็ อนั ตรายต่อเซลล์ สารน้ี
คือ Lipofuscin ซึ่งเป็นสารท่ีมีสีดามีส่วนประกอบของไขมัน และโปรตีนจะค่อยๆ
สะสมในร่างกายพบได้มากเม่ืออายุมากข้ึน จึงเรียกอีกช่ือว่า รงควัตถุชรำ (Age
Pigment) ซึ่งสารน้ีเกิดจากการแตกตัวของ Protein และ Fat ที่เยื่อหุ้มเซลล์ใน
กระบวนการท่ีมีการให้ oxygen มาก (peroxidation) และเป็นของเสียท่ีเกิดจาก
เมตาบอลิสมภายในเซลล์มีผลให้เน้ือเยื่อขาดออกซิเจนสารอาหาร และมีความ
เส่ือมสภาพมากข้ึน
กำรปอ้ งกนั : รบั ประทานอาหารที่มีวิตามนิ อีสูง เชน่
เม็ดทานตะวัน ผักใบเขียว ถ่ัวลิสง ใบยอ ข้าวโพด อัลมอลด์ จะช่วยลดการสะสม
ของ Lipofuscin รับประทาน Selenium เช่น เคร่ืองในสัตว์ อาหารทะเล ข้าว
ธญั พชื นม เป็นตน้ (ศริ ิรัตน์ ปานอทุ ยั , 2561)

2. ทฤษฎีควำมสูงอำยุเชิงจิตสังคม
2.1 ทฤษฎีกำรถดถอยจำกสังคม Disengagement theory
ผู้สูงอายุกลุ่มน้ีจะมีลักษณะแยกตัวเองออกมา (withdrawal) หรือต้องการ

ปล่อยวางเป็นอิสระ(Disengagement) ท้ังนี้เป็นผลจากการที่รู้สึกว่าตนเองมี
ความสามารถลดลง และการท่ผี สู้ ูงอายกุ ลุ่มน้ไี มเ่ ก่ียวขอ้ งกับกจิ กรรม และมีบทบาท
ทางสังคมเพราะต้องการคืนสภาพหรือบทบาทให้คนหนุ่มสาว หรือคนท่ีจะทา
บทบาทหน้าท่ีได้ดีกว่าทฤษฎีน้ีเชื่อว่าการแยกตัวเองออกจากสังคมเป็นเรื่องปกติ
และเป็นความภาคภูมิใจในส่วนบุคคลของผู้สูงอายุที่จะแสวงหา บทบาท
ของความเงียบสงบ ลดการเกี่ยวข้องกับผู้อ่ืนลง และมีเวลาว่างเป็นของตนเอง (ศิริ
รัตน์ ปานอุทยั , 2561)

2.2 ทฤษฎกี ำรมกี จิ กรรมรว่ มกนั Activity theory
ให้ผู้สูงอายุมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ๆ เม่ือเข้าสู่วัยสูงอายุก็ยังพยายามที่จะ
คงไวใ้ นการทากิจกรรมต่าง ๆ เหมือนเมื่อก่อนเท่าท่ีโอกาสจะอานวย และนอกจากนี้
การที่ได้มีโอกาสเข้าร่วมกิจกรรมในวัยสูงอายุ ยังถือเป็นบทบาทใหม่ที่เข้ามาทดแทน
บทบาทของสงั คมเดิมทสี่ ญู เสยี ไป
คำแนะนำ : แนะนาญาติให้ชักชวนทากิจกรรมร่วมในครอบครัว (ศิริรัตน์ ปานอุทัย,
2561)
2.3 ทฤษฎีควำมต่อเน่อื ง Continuity theory
การปรับตัวทางสังคมของผู้สูงอายุแสวงหาบทบาททางสังคมใหม่มาทดแทน
บทบาททางสังคมเก่าท่ีตนสูญเสียไป และยังคงสภาพท่ีจะพยายามปรับตนเองให้เข้า
กบั สภาพแวดล้อมใหมอ่ ย่างต่อเนื่องอยู่เสมอตามแนวคดิ เช่ือวา่ บุคคลไม่ว่าจะหนุ่มสาว
หรือสูงอายุจะมีบุคลิกภาพและมีรูปแบบของความพึงพอใจในการดาเนินชีวิตที่
แตกต่างกันไป โดยท่ีบุคลิกภาพและรูปแบบในการคาเนินชีวิตของ แต่ละบุคคลนั้น
จะสง่ ผลต่อเน่อื งไปถึงการดาเนนิ ชวี ติ และความพงึ พอใจเม่อื บคุ คลนน้ั อยู่ในวัยสงู อายุ
* คนทช่ี อบอยเู่ งียบๆ พอสูงอายกุ ็จะอยู่บ้านไมย่ ุง่ เก่ยี วกบั ใคร
* คนชอบสมาคมพอสงู อายกุ จ็ ะเข้ารว่ มกจิ กรรม ถ้าสภาพร่างกาย และโอกาส
อานวย
คำแนะนำ : ส่งเสรมิ สนบั สนุนเปน็ กรรมการท่ปี รึกษาในโรงเรียน
ตัวอย่ำง เช่น เป็นข้าราชการครูเม่ือเกษียณไปเป็นครูสอนจิตอาสาบนดอย (ศิริรัตน์
ปานอุทยั , 2561)

2.4 ทฤษฎอี ีรกิ สนั (Erikson’s Epigenetic theory)
ทฤษฎีน้เี ช่ือวา่ การพัฒนาดา้ นจติ วิทยาสงั คมของผสู้ งู อายุเปน็ ชว่ งชวี ิตท่ี
ผสู้ ูงอายจุ ะรูส้ กึ ว่าชวี ิตมคี ุณคา่ ม่นั คง หรอื ท้อแท้ หมดหวงั สาหรบั บุคคลท่รี สู้ ึกวา่
ชีวิตนนั้ มีคุณคา่ ถ้ามีความม่นั คงก็จะมีความรูส้ ึกความพงึ พอใจในผลของความสาเร็จ
จากชว่ งชวี ติ ทีผ่ ่านมาในสถาบันครอบครัว และเกดิ ความรสู้ กึ สขุ สงบทางใจ
และสามารถยอมรบั ได้ในเร่ืองต่าง ๆ ท่ีอาจเกิดขน้ึ ได้
2.5 ทฤษฎพี ฒั นำกำรของเพค็ (Peck’s Developmental Theory)
เช่ือวา่ ผู้สูงอายุวัยต้นคืออายุ 55-75 ปี ผู้สูงอายวุ ยั ปลายคอื 75 ปขี ้ึนไป มี
ความแตกต่างกนั ทงั้ ลกั ษณะนิสยั และการปฏสิ ัมพนั ธ์ทางด้านจติ วทิ ยาสงั คม โดยมี
การพฒั นา 3 ประการ
• ความรสู้ กึ ของผ้สู ูงอายขุ ึน้ อยูก่ ับงานท่มี ที าอยผู่ ู้สูงอายจุ ะรูส้ กึ ภาคภมู ิใจ
และเหน็ ว่าตนเองมคี ณุ คา่ แต่เมอื่ เกษียณอายุแลว้ ความร้สู กึ น้ีจะลดลง ดงั นน้ั บางคน
จะสรา้ งความพงึ พอใจตอ่ ไปโดยการหางานอน่ื ทาแทน
• ผู้สูงอายยุ อมรับวา่ เมอ่ื อายุมากขน้ึ สมรรถภาพของร่างกายเปล่ยี นแปลงไปตาม
ธรรมชาตริ ่างกายมีความแขง็ แรงลดลงหากปรบั ตวั ไมไ่ ดจ้ ะเกิดความทกุ ข์ แต่ในทาง
ตรงกนั ข้ามชวี ิตจะมีความสขุ ถ้าสามารถยอมรับและปรบั ความรู้สกึ นไี้ ด้
• ผสู้ ูงอายยุ อมรบั ว่ารา่ งกายต้องเปล่ยี นแปลงไปตามธรรมชาติยอมรบั เร่อื งความ
ตายโดยไมร่ ู้สกึ กลวั

2.6 ทฤษฎคี วำมต้องกำรพ้นื ฐำนของมำสโลว์ (Maslow’s theory)
• แรงจูงใจ (Motivation) เปน็ ส่วนสาคญั ทจ่ี ะทาใหม้ นุษย์พัฒนาตนเอง
• Maslow ได้อธิบายลาดบั ข้ันความต้องการของมนุษย์ 5 ขน้ั ซ่ึงตอ้ งเป็นไป
ตามลาดบั จากข้นั พ้ืนฐานหากไม่ไดร้ บั การตอบสนองความตอ้ งการอยา่ งเพยี งพอ กไ็ ม่
สามารถบรรลุความต้องการในขน้ั ถดั ไปได้ โดยเรยี งลาดบั จากความต้องการดา้ น
รา่ งกาย ความต้องการความปลอดภัย ความต้องการมีส่วนร่วม และเปน็ ส่วนหน่งึ ของ
สงั คมความต้องการเกียรตยิ ศศกั ด์ิศรี และข้นั สุดท้ายคือความต้องการบรรลุสจั จะแห่ง
ตน (รูจ้ กั เข้าใจตนเองอย่างแท้จรงิ )
• ตามทฤษฎีความต้องการมนษุ ย์วัยผู้สูงอายคุ วรจะบรรลคุ วามตอ้ งการในขนั้
4 หรือ 5 จึงจะเป็นผสู้ ูงอายทุ มี่ คี วามพงึ พอใจในชวี ิต
2.7 ทฤษฎีของจุง (Jung’s theory of individualism)
ทฤษฎีน้ีอธิบายวาบุคคลเม่ือเขาวัยกลางคน มักจะเริ่มถามตัวเองเก่ียวกับ
คุณคา่ ความเชือ่ ของตนเอง หรือความฝันตางๆ ที่ยังไม่ได้ทาซึ่งจะเป็นช่วงที่บุคคลจะ
ค้นหาเป้าหมายในชีวิตของตนเอง มักจะถามว่าอะไรที่เขารู้สึกว่าอยากจะทาแต่ยัง
ไมไ่ ด้ทาและมักพยายามค้นหาคาตอบน้ันผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะสามารถยอมรับในการ
กระทาที่ผ่านมาไม่ว่าจะเปน็ ความสาเร็จ หรือขอ้ บกพรอ่ งที่เกดิ ขนึ้ กบั เขาในอดตี

2.8 ทฤษฎขี องบูเลอร์ (Course of human life theory)
Buhler ได้อธิบายเก่ียวกับบุคลิกภาพของผู้สูงอายุว่าแต่ละคนจะมีเป้าหมาย
ในชีวิตที่แตกต่างกัน ซึ่งทุกคนจะใช้ประสบการณ์ท่ีเกิดข้ึนในอดีต ไม่ว่าจะเป็น
ประสบการณ์ท่ีดีท่ีเขาสามารถบรรลุเป้าหมายท่ีตั้งไว้หรือประสบการณ์ท่ีผิดพลาด
หรือล้มเหลวเพ่ือนามาปรับปรุงแก้ไขปัจจุบันโดยผ่านกระบวนการทบทวนชีวิต
เรียกว่า “Life review process” ซ่ึงเป็นกระบวนการที่ผู้สูงอายุทบทวนถึงช่วงวัย
ต่าง ๆ ในชีวิตต้ังแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน และนาประสบการณ์ต่าง ๆ มาปรับปรุง
หรือคงไวเ้ พื่อท่ีจะทาให้บรรลุเปา้ หมายในชวี ิตได้

อ้ำงองิ
ศิริรัตน์ ปานอุทยั . (2561). การพยาบาลผูส้ ูงอายุ เลม่ 1. พิมพค์ รงั้ ท่ี 2.

เชียงใหม่: บรษิ ทั สมาร์ทโคตติ้ง แอนด์ เซอรว์ ิส จากัด

บทที่ 4
กระบวนกำรเปลยี่ นแปลงของผสู้ ูงอำยุ

เมื่อเข้าสู่วยั สูงอายุจะมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกาย จิตใจ และสังคม ซ่ึง
เป็นไปในทางทเ่ี สือ่ มถอย และอาจเกดิ ขึ้นแตกต่างกนั ไปในแตล่ ะบคุ คล

4.1 ปัจจัยที่มีผลตอ่ กระบวนกำรเปล่ียนแปลงของผสู้ ูงอำยุ
1) ปัจจยั ภำยใน: สุขภาพและพฤตกิ รรมสขุ ภาพ ประสบการณ์ชวี ิต ความเช่ือ

และวัฒนธรรม
2) ปจั จัยภำยนอก: การศึกษาเศรษฐานะ และการเกษยี ณการทางาน
2.1) ปญั หำทำงดำ้ นสขุ ภำพกำย ผสู้ งู อายมุ กั จะมปี ัญหาดา้ นสขุ ภาพเสอื่ ม

โทรม มีโรคภัยต่าง ๆ เบียดเบียนท้ังโรคทางกาย และทางสมอง ผู้มีอายุเกิน 65 ปี
มีการเปล่ียนแปลงทางสมอง คือ โรคสมองเสอื่ ม โรคหลงลมื โรคซึมเศร้า

2.2) ปัญหำทำงด้ำนเศรษฐกิจ ผู้สูงอายุที่มีฐานะไม่ดี ไม่มีลูกหลานดูแล
อุปการะเลี้ยงดู อาจจะไม่มีรายได้หรือรายได้ไม่เพียงพอสาหรับการเล้ียงชีพ
อาจจะไม่มีที่อยูอ่ าศัยทาให้ไดร้ บั ความลาบาก

2.3) ปัญหำทำงด้ำนควำมรู้ ผู้สูงอายุไม่มีโอกาสได้รับความรู้เพ่ือการ
พัฒนาตนเองใหเ้ หมาะสมกับวัยและสังคมที่เปล่ียนแปลงไป และเพื่อให้เข้ากันได้กับ
เยาวชนรุน่ ใหม่

2.4) ปัญหำทำงด้ำนสังคม ผู้สูงอายุอาจจะไม่ได้รับการยกย่องจากสังคม
เหมือนเดิมโดยเฉพาะผู้ท่ีเคยเป็นข้าราชการตาแหน่งสูงซึ่งเคยมีอานาจ และบริวาร
แวดลอ้ มเม่ือเกษียณอายรุ าชการอาจเสยี ดายอานาจ และตาแหนง่ ทเี่ สียไป

2.5) ปญั หำทำงดำ้ นจติ ใจ ผสู้ ูงอายุจะไมไ่ ด้รับความเอาใจใส่ และความอบอ่นุ
จากลูกหลานอยา่ งเพียงพอ ทาให้รู้สึกหว้าเหว่ อ้างว้าง และอาจจะมีความวิตกกังวล
ต่าง ๆ เชน่ กังวลวา่ จะถูกลกู หลานและญาติพน่ี อ้ งทอดท้งิ เป็นตน้

2.6) ปัญหำเก่ียวกับครอบครัว ปัญหาผู้สูงอายุท่ีน่าเป็นห่วง คือ
การเปล่ียนแปลงทางสังคม และวัฒนธรรมทาให้มีความสัมพันธ์แน่นแฟ้น และเกิด
ความอบอุ่นระหว่างพ่อแม่ และลูกหลานในปัจจุบันครอบครัวคนไทย โดยเฉพาะใน
เขตเมอื งจะเป็นครอบครัวเด่ียวเป็นส่วนใหญ่ลูกหลานจะมาทางานในเขตเมืองทิ้งพ่อ
แม่ให้เฝา้ บา้ น ทาให้ผู้สงู อายุอยูอ่ ยา่ งโดดเดีย่ วไมไ่ ดร้ บั การดูแล และไดร้ ับความอบอุ่น
ดงั เช่นอดีตทผ่ี ่านมา

2.7) ปัญหำค่ำนิยมที่เปล่ียนแปลง ปัจจุบันความเปล่ียนแปลงจากภาวะ
ทางด้านเศรษฐกิจและสังคม ทาให้เยาวชนมีความกตเวทีต่อพ่อแม่ ครูอาจารย์
นอ้ ยลง ผู้สงู อายุไม่ไดร้ ับการดูแลตอ้ งอาศัยสถานสงเคราะห์ คนชราในอนาคตเม่ือ
ประเทศไทยเป็นประเทศอุตสาหกรรมแบบใหม่ สังคมไทยอาจกลายเป็น คือ
ต่างคนตา่ งอยู่ ไม่มกี ารเอือ้ เฟื้อ ซง่ึ กันและกัน ไม่มีการทดแทนบุญคุณ บุตรหลาน
โตขน้ึ กจ็ ะไม่เล้ยี งดูพ่อแมเ่ มื่อแกช่ รา

4.2 กำรเปล่ียนแปลงดำ้ นรำ่ งกำยที่มผี ลตอ่ ปญั หำสขุ ภำพ
1) กำรเปล่ียนแปลงในระบบประสำทในผู้สงู อำยุ การเปลี่ยนแปลงทีเ่ ห็น

ได้ชดั เจน คอื การมองเหน็ ลดลง ภาวะสายตายาวการได้ยนิ ลดลง การรบั กล่ินและ
รบั รสลดลง ผู้สงู อายุจึงมคี วามเสย่ี งตอ่ การเกดิ ภาวะทพุ โภชนาการ เน่ืองจากการ
รบั รู้การรบั รสลดลง นอกจากนี้ เม่อื ผูส้ งู อายมุ อี ายุมากข้ึนการตอบสนองของรมู า่ น
ตาลดลงการรบั รู้ของประสาทรับความรสู้ กึ ในผ้สู ูงอายุจะลดลง และยังพบว่ามกี าร
เส่ือมสลายของเซลลป์ ระสาท (Neurons) ในสับสะแทนเทียไนกรา
(Substantianigra) ซ่ึงเปน็ กลุม่ เซลล์ประสาทท่ีอยู่สว่ นบนของกา้ นสมอง (Brain
stem) ทาใหป้ ริมาณโดปามนี (Dopamine) ลดลงทาให้เกิดปัญหาของโรคพาร์กิน
สัน และมีการเคลอ่ื นไหวท่ีเชอื่ งช้า (ประเสริฐอัสสนั ตชยั , 2552)

2) กำรเปล่ียนแปลงในระบบกล้ำมเนื้อและกระดูกกล้ำมเนื้อ ในผู้สูงอายุ
จะมีจานวน และขนาดเส้นใยลดลง การทางานของเอนไซม์ในกล้ามเน้ือลดลง
ปริมาณของไกลโคเจน และโปรตีนที่สะสมในกล้ามเน้ือลดลง ตามขนาดของ
กลา้ มเน้ือทาใหร้ า่ งกายของผสู้ งู อายเุ สียสมดุลของไนโตรเจน ส่งผลทาให้กล้ามเน้ือ
มอี าการส่ัน เนื่องจากระบบเสื่อมสภาพ เอ็นแข็งตัวทาให้รีเฟล็กซ์ลดลง และทาให้
กลา้ มเน้อื อาจมีอาการแขง็ เกรง็ ได้ (ประเสรฐิ อสั สนั ตชัย, 2552)

3) กำรเปล่ียนแปลงในระบบหำยใจ ในผู้สูงอายุพบว่า จะมีการ
เปล่ียนแปลงโครงสร้างภายนอกของปอด (Extrapulmonarystructure) ซ่ึงมี
ซี่โครงเป็นส่วนท่ีห่อหุ้มปกป้องอวัยวะภายในช่องอก เช่น ปอด หัวใจ และหลอด
เลอื ดในผูส้ งู อายุกระดูกซี่โครง กระดูกสันหลังจะมีแคลเซียมไปเกาะเป็นเหตุทาให้
ซ่ีโครงแขง็ การเคลื่อนไหวของซ่ีโครงลดลง ผู้สูงอายุท่ีมีหลังโก่ง หรือหลังคดมีการ
เสือ่ มของหมอนรองกระดูกสันหลงั (ประเสรฐิ อสั สนั ตชยั , 2552)

4) กำรเปลย่ี นแปลงในระบบตอ่ มไรท้ อ่ ในผสู้ งู อายุมีการเปล่ียนแปลงของต่อม
ไร้ท่อ ทาให้มีการผลิตฮอร์โมนต่าง ๆ ลดลงได้ เช่น ต่อมธัยรอยด์มีพังผืดมาจับสะสม
อยู่มากทาใหก้ ารทางานของตอ่ มลดลง

5) กำรเปลยี่ นแปลงในระบบทำงเดนิ อำหำร การเปลี่ยนแปลงในระบบทางเดนิ
อาหารในผู้สูงอายุเริ่มต้นต้ังแต่ฟัน คือ ฟันของผู้สูงอายุจะมีสีคล้า เน่ืองจากมีโปรตีน
จากน้าลายหรอื มกี ารดูดซึมสารท่มี ีสไี ปสะสมที่ฟัน ตัวเคลือบฟันจะมีลักษณะบางแตก
ง่าย ฟนั ผุหลุดร่วง หลอดอำหำรมีการเคล่ือนไหวที่ลดลง ส่งผลทาให้ผู้สูงอายุมีอาการ
แสบยอดอก หรือเกิดการสาลักอาหารเข้าไปในปอดจนเกิดภาวะปอดอักเสบจากการ
สาลักอาหาร (Aspirate pneumonia)

6) กำรเปล่ียนแปลงในระบบผิวหนัง ผิวหนังของผู้สูงอายุจะบางลงเห่ียว
และมีรอยย่นเนื่องจากน้า และไขมันใต้ผิวหนังลดน้อยลงเส้นใยอีลาสติน (Elastin)
ลดลงแต่คอลลาเจน (Collagen) เพิ่มขึ้นทาให้ผิวหนังขาดความยืดหยุ่นต่อมเหง่ือมี
ขนาดเล็กลง มีจุดตกกระ (Lentigosenillis) ตามบริเวณใบหน้า แขน และหลังมือ
จากการสะสมของรงควตั ถุสีดำหรือสีน้ำตำลท่ีเรียกว่ำสำรไลโปฟัสซิน (Lipofusin)
การเสื่อมของผิวหนัง (Photoaging) จากการเปลี่ยนแปลงจากความสูงอายุ และการ
เสื่อมของผวิ หนังทาให้มผี ลต่อผิวหนังของผู้สงู อำยุ คือ ผิวหนังผู้สูงอำยุแห้งแตกง่ำย
กำรหำยของแผลช้ำลง ผิวหนังไม่สามารถคลายความร้อนเพื่อควบคุมอุณหภูมิของ
รา่ งกายใหค้ งท่ไี ด้ดี (ประเสริฐ อสั สันตชยั , 2552)

7) กำรเปล่ียนแปลงในระบบหัวใจและหลอดเลือด การเปลี่ยนแปลงของ
กล้ามเนื้อหัวใจในผู้สูงอายุ เป็นผลมาจากการสะสมของไขมันการเปลี่ยนแปลงของ
เซลล์กล้ามเน้ือหัวใจจะทาให้เกิดการฝ่อ หรือการหนาตัวของกล้ามเน้ือหัวใจ
(ประเสริฐ อสั สันตชยั , 2552)

8) กำรเปลี่ยนแปลงในระบบอวัยวะสืบพันธุ์และทำงเดินปัสสำวะ ใน
ผู้สูงอายุจึง พบว่า ผู้สูงอายุมปี ัสสาวะบ่อย นอกจากนีใ้ นผ้สู งู อายสุ ตรยี ังมีกล้ามเน้ืออุ้ง
เชิงกรานหย่อนตัว และกล้ามเน้ือหูรูดบริเวณปลายท่อปัสสาวะหย่อนตัวทาให้เกิด
ปญั หากลัน้ ปัสสาวะไมอ่ ยู่ และผู้หญิงจะมีรังไขฝ่ อ่ เล็กลง ปีกมดลูกเหย่ี ว มดลูกมีขนาด
เลก็ ลง ปากมดลกู เห่ียว และขนาดเลก็ ลง ช่องคลอดแห้ง ความยืดหยุ่นของช่องคลอด
ลดลง ทาใหม้ คี วามรสู้ กึ เจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์ ส่วนในผู้ชายจะมีปัญหาต่อมลูกหมาก
โตไปกดเบยี ดทอ่ ปัสสาวะ ทาใหป้ สั สาวะลาบากต้องถ่ายปสั สาวะบ่อยครงั้

4.3 กำรเปล่ียนแปลงด้ำนจติ ใจคมและด้ำนสังคม
กำรเปล่ียนแปลงด้ำนจิตใจ ที่พบบ่อยในวัยสูงอำยุ เช่น
1) กำรรบั รู้ : มักยึดม่ันกับความคิดและเหตุผลของตนเอง การรับรู้ต่อส่ิงใหม่

เป็นไปได้ยาก และประสิทธิภาพของอวัยวะรับรู้ รู้สึก สื่อสาร เส่ือมสภาพ ลง
ใช้ประสบการณ์ที่ผ่านมาเป็นเคร่ืองประกอบการตัดสินการรับรู้ของตนทาให้ขัดแย้ง
กบั ผู้อ่ืนไดง้ า่ ย

2) กำรแสดงทำงอำรมณ์ : จากสถานภาพ บทบาททางสังคมท่ีเปลี่ยนไป
ทาใหค้ วามรสู้ กึ มีคณุ ค่าในตนเองลดลง ท้อแท้ นอ้ ยใจงา่ ย

3) กำรสร้ำงวิถีดำเนนิ ชวี ิตของตนเอง : การยอมรับสภาพความตายมีการใช้
ชีวติ ตามทตี่ นเองปรารถนา

4) ควำมสนใจตอ่ ส่งิ แวดล้อม : เลอื กเฉพาะสง่ิ ท่ตี รงกับความสนใจของตนเอง
หรือทาให้เกิดความพึงพอใจต่อตนเองเท่านั้น มักเลือกสิ่งท่ีตนเองคุ้นเคยไม่ชอบส่ิง
แปลกใหม่

กำรเปล่ียนแปลงด้ำนสังคม ได้แก่ ภาระหน้าท่ีและบทบาททางสังคมลด
น้อยลง ทาให้ผู้สูงอายุห่างจากสังคม ผู้สูงอายุมีสมรรถภาพและความสามารถลด
น้อยลงจงึ ไมใ่ หค้ วามสาคญั หรือใสใ่ จมาก นอกจากน้ยี งั เปล่ียนแปลงบทบาทจากการ
เป็นผู้นาครอบครัว กลายเป็นเพียงผู้อาศัย หรือเป็นสมาชิกของครอบครัวเท่าน้ัน
และเม่ือสมรรถภาพร่างกายลดลง ทาให้ความสามารถในการช่วยเหลือตัวเอง
หรือกิจวตั รประจาวนั เป็นไปได้ยากลาบาก จะส่งผลกระทบต่อจติ ใจเกดิ ความไม่มั่นใจ
ในตนเอง หดหู่กับสภาพตัวเอง อีกท้ังยังทาให้ผู้สูงอายุไม่กล้ามีสังคมหรือมีกิจกรรม
รว่ มกบั ผ้อู ่นื

อ้ำงอิง
ผอ่ งพรรณ อรุณแสง. (2550). การบันทกึ กระบวนการพยาบาลผู้สงู อายุ: จาก

แนวคดิ ส่กู ารปฏบิ ัต.ิ ขอนแก่น:โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา.
ปราณี ทไู้ พเราะ และคณะ. (2553). การพยาบาลอายรุ ศาสตร์ 1: โครงการตารา

คณะพยาบาลศาสตรม์ หาวิทยาลัยมหดิ ล: เอน็ พีเพรส.
ประเสริฐ อัสสนั ตชยั และคณะ. (2552). การเปล่ยี นแปลงทางสรรี วทิ ยาเน่อื งจาก

ความชรา. ตาราอายรุ ศาสตร์:โรคตามระบบ I. กรุงเทพฯ: หมอ
ชาวบ้าน
ศริ ิพันธุ์ สาสัตย์. (2554). การพยาบาลผู้สูงอายุ: ปัญหาที่พบบอ่ ยและแนวทางใน
การดูแล.กรงุ เทพมหานคร:สานกั พมิ พแ์ ห่งจุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย.
อรวรรณ แผนคง. (2553). การพยาบาลผสู้ งู อาย.ุ กรุงเทพฯ: ยทุ ธรินทร์การพมิ พ์.
Miller, C. A. (2009). Nursing for Wellness in Older Adult (5th ed.). St.
Louis: Mosby.

บทท่ี 5
กำรประเมนิ ภำวะสขุ ภำพผู้สงู อำยแุ บบสมบูรณ์
(Comprehensive Geriatric Assessment)

เป็นการประเมินภาวะสุขภาพผู้สูงอายุ โดยประเมินตั้งแต่สุขภาพทางกาย
ประเมินสภาพสมอง การคิดและจิตใจ ประเมินการสนับสนุนทางสังคม รวมถึง
ประเมินด้านความสามารถในการใช้ชีวิตประจาวัน เพ่ือนาไปใช้ประโยชน์ใน
การวางแผน การดูแลรักษา การวินิจฉัย การติดตามผล รวมทั้งการประเมิน
ผลการรกั ษา
1. กำรประเมนิ สขุ ภำพกำย (Evaluation of Physical Status)

เป็นการประเมินความสมดุล (homeostasis) ของระบบต่าง ๆ ของผู้สูงอายุ
และความทนทาน (endurance) ในการทาหน้าที่ของร่างกาย โดยใช้แบบประเมิน
Time Up and Go test (TUGT)

เดินดว้ ยอัตราเรว็ ปกตริ ะยะ 3 เมตร เลยี้ วหมนุ ตวั กลับ แลย้อนกลับมานัง่
เกา้ อต้ี วั เดิม

แปลผล
เดินไดม้ ากวา่ 10 วินาที = ปกติ
เดินไดม้ ากวา่ 29 วนิ าที = เส่ียงต่อการหกลม้

2. ประเมนิ สภำพสมอง กำรคดิ และจิตใจ
(Evaluation of cognitive and mental status)

การคัดกรองความสามารถในการทาหน้าท่ีด้านน้ีของผู้สูงอายุมีความสาคัญมา ก
เนื่องจากสถิติในผู้สูงอายุที่มีอายุมากกว่า 85 ปี พบโรคสมองเส่ือม ซึ่งแบบประเมิน
ทใี่ ชใ้ นการคัดกรอง มีดังน้ี

2.1 แบบทดสอบสภำพสมองเบ้อื งตน้ ฉบบั ภำษำไทย MMSE – Thai 2002
1. Orientation for time : ถามเกีย่ วกับวนั เดอื น ปี ฤดู ปจั จุบนั
2. Orientation for place : ถามเกย่ี วกับสถานท่ีปจั จบุ นั
3. Registration : เป็นการทดสอบความจา ให้พูดทวนส่ิงของ 3 อย่าง

และให้จา “ดอกไม้ แม่น้า รถไฟ” ถ้ามีการประเมินซ้าใน 2 เดือน ให้ใช้คาใหม่
“ตน้ ไม้ ทะเล รถยนต์”

4. Attention/ Calculation
4.1 ใหผ้ ู้สูงอายุ ลบเลขถอยหลัง “ให้คิดในใจเอา 100 ตง้ั ลบออกทลี ะ 7 ไปเร่ือย ๆ”
4.2 ใหผ้ ู้สูงอายุสะกดถอยหลัง “มะนาว : ว-า-น-ะ-ม

5. Recall : ใหผ้ ูส้ งู อายบุ อกสิง่ ของ 3 อย่างทใี่ ห้จาในขอ้ ที่ 3
“ดอกไม้ แมน่ ้า รถไฟ”

6. Naming : ให้ผู้สงู อายอุ ายุดูสิง่ ของแล้วให้ตอบว่าส่ิงของคอื อะไร
7. Repetition : ใหผ้ สู้ ูงอายุพูดตาม “ใครใคร่ขายไก่ไข่

8. Verbal command
ใหผ้ สู้ ูงอายทุ าตามคาบอก โดยยืน่ กระดาษให้ผูส้ งู อายุ แล้วบอกให้รับ

ดว้ ยมอื ขวา พับครึ่งแลว้ วางไวท้ ่ี (พื้น/โตะ๊ /เตยี ง)
9.Written command

เขียนคาคพั ท์ใหผ้ สู้ ูงอ่าน แลว้ ทาตาม

หลบั ตำ ผสู้ งู อำยุหลบั ตำ

10. Writing
ให้ผ้สู งู อายเุ ขยี นประโยคท่ีมีความหมาย

11. Visuoconstruction
ใหผ้ ูส้ งู อายุ “จงวาดภาพใหเ้ หมือนภาพตวั อย่าง ”