Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA SINTAKSIS: SATU PENGENALAN

(vi) Bahasa Malagas"i (KOS) sesuatu atau kelompok perkataan dan kebolehan berubah tempat
dalam sesuatu binaan ayat juga memperlihatkan ciri perbezaan.
Contohnya: Nividy ny vavy ny vehivavy Bahasa Latin, misalnya, mempunyai aturan kedudukan perkataan
yang amat bebas. Dalam contoh ketiga-tiga ayat yang berikur,
(kata kerja + objek + subjek) walaupun masing-masing mempunyai urutan kata yang berbeza,
namun ketiga-tiga ayat tersebut membawa pengertian yang sama,
beli itu beras itu perempuan iaitu "Paul melihat Mary".

"Perempuan itu membeli beras." 41. (a) Paulus Mariam vidit.
Paul Mary lihat
(vii) Bahasa Nitinaht (KSO) "Paul melihat Mary."

Contohnya: Ch'ixwat-sa?ap?a bowach ?aq bowachq Ralph. 41. (b) Paulus vidit Mariam.
41. (c) Vidit Paulus Mariam.
(kata kerja + subjek + objek)
Dalam hubungan ini, akhiran -us dan -am menentukan kata nama
takut kancil itu Ralph subjek dan kata nama objek; oleh itu tidak kira di mana-mana pun
kedudukan kata kerjanya, pengertian ayat tersebut tidak terjejas.
"Kancil itu menakuti Ralph." Sebaliknya, dalam bahasa Melayu, ayat "Paul melihat Mary" hanya
boleh berubah menjadi "Melihat Mary, Paul" tanpa mengubah
(viii) Bahasa Arab (KOS) ertinya. Jika diubah menjadi "Mary melihat Paul" atau "Melihat
Paul, Mary" maka pengertian ayat tersebut akan berubah. Ayat
Contohnya: Kataba Ahmadu risala-tan . "Paul Mary melihat" sama sekali tidak gramatis dalam bahasa
Melayu. Dalam bahasa Inggeris, ayat "Paul looked at Mary"
(Kata kerja subjek objek) juga tidak boleh menjadi "Paul Mary looked at". Sebaliknya,
ayat "Mary looked at Paul" atau "looked at Paul, Mary" akan
tulis-kala Ahmad surat membawa erti yang berbeza daripada ayat asal "Paul looked at
Mary".
"Ahmad telah menulis surat."
11.8 Ragam Ayat
(ix) Bahasa Hixkaryana (OKS)
Satu lagi perbezaan yang terdapat dalam binaan ayat pelbagai
Contohnya: Toto yahosiye kamara bahasa melibatkan kejadian ayat aktif dan ayat pasif. Dalam
bidang sintaksis, kejadian ayat aktif dan pasif tergolong dalam
(objek + kata kerja + subjek) huraian ragam ayat. Ayat aktif mengandungi kata kerja yang
mengutamakan subjek asal sebagai judul, manakala ayat pasif pula
lelaki terkam-dia jaguar mengutamakan subjek terbitan sebagai judul. Bagi bahasa-bahasa
seperti bahasa Melayu dan bahasa Inggeris, hubungan antara ayat
"Jaguar menerkam lelaki itu."
349
Walaupun dikatakan bahawa urutan kata dalam bahasa adalah
berbagai-bagai, iaitu pilihan salah satu daripada urutan yang
berikut: SKO, SOK, KOS, KSO, OKS, dan OSK, namun daripada
penyelidikan dan kajian, kita mendapati urutan kata SKO dan
SOK sebagai yang paling banyak berlaku. Sehingga kini, masih
belum terdapat bahasa yang mempunyai urutan kata OSK.

11.7 Perpindahan Kata

Selain pola ayat dasar yang jelas terdapat perbezaan urutan dalam
pelbagai bahasa, seperti yang kita lihat di atas, hal kedudukan

348

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA SINTAKSIS: SATU PENGENALAN

aktif dengan ayat pasif, .'Jmumnya, melibatkan perpindahan tempat 11.9 Jenis Ayat
frasa nama yang menjadi subjek dan objek ayat berkenaan, seperti
yang terdapat dalam contoh ayat yang berikut: Selain ragam ayat, kitajuga membezakan pembentukan atau binaan
ayat melalui jenis-jenisnya. Dalam kebanyakan bahasa, termasuk
42. (a) Ali membaca buku itu. bahasa Melayu, jenis-jenis ayat umumnya dapat dibahagikan
"o. kepada empat, bergantung pada lagu bahasa atau intonasi dan
subjek objek juga tujuannya. Empat jenis ayat yang dimaksudkan ialah ayat
penyata, ayat tanya, ayat perintah, dan ayat seruan.
42. (b) Buku itu dibaca oleh Ali.
Ayat penyata ialah ayat yang diucapkan untuk tujuan me-
43. (c) Ali read the book. ;~ lakukan suatu penyataan atau mengemukakan keterangan tentang

subjek objek sesuatu perkara. Oleh itu, ayat penyata sering juga disebut ayat
keterangan. Antara contoh ayat ialah:
43. (d). The book was read by Ali.
44. Bapa saya wartawan di Utusan Melayu.
Tetapi bagi bahasa-bahasa seperti bahasa Latin dan Rusia pula, 45. Mereka meninggalkan kota raya itu semalam.
hubungan ayat aktifdengan ayat pasifdilakukan melalui penandaan
kasus yang berbeza pada frasa nama yang sarna. Contohnya adalah Jenis kedua ialah ayat tanya, iaitu ayat untuk tujuan menge-
seperti yang berikut: mukakan sesuatu pertanyaan. Contohnya:

(i) Bahasa Latin 46. Anda sudah melabur dalam syarikat itu?
47. Siapakah gurunya?
(a) Magister pueros landat. 48. Who lives in this house?

"Guru memuji budak lelaki itu." Jenis yang ketiga, iaitu ayat perintah, diucapkan untuk
tujuan memberikan arahan atau untuk tujuan menimbulkan suatu
(b) Pueri a magistro laudantur tindakan. Ayat perintah dapat diucapkan sarna ada dalam bentuk
suruhan, larangan, silaan, atau permintaan, bergantung pada
"Budak lelaki itu dipuji oleh guru." jenis perkataan (perintah) yang digunakan. Contohnya:

(ii) Bahasa Rusia 49. Siapkan kerja itu deHgan segera. (suruhan)
50. Jangan berludah di sini. (larangan)
(a) Car' soslal Puskina. 51. Sila buat laporan di balai polis. (silaan)
"Raja Czar membuang (negeri) Pushkin." 52. Tolong tutup pintu itu. (permintaan)
53. Please come in. (silaan)
(b) Pushkin byl soslan cavem. 54. Read the book now! (suruhan)
"Pushkin telah dibuang (negeri) oleh Raja Czar."
I 55_ No smoking in this room. (larangan)
(iii) Bahasa Inggeris
I Jenis keempat ialah ayat seruan yang diucapkan secara bemada
The book wa.o. presented to Ahmad. seru untuk menyatakan sesuatu keadaan 'perasaan, seperti marah,
"Buku itu dihadiahkan kepada Ahmad."
351
(iv) Bahasa Arab

Ku-tiba 'alai-kum as-siyam.
"Difardukan kamu berpuasa."

350

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA SINTAKSIS: SATU PENGENALAN

takut, geram, takjub, dan sebagainya. Biasanya, dalam tulisan, Dalam contoh ayat di atas, bentuk kata nama jenis tunggal
ayat seruan berakhir dengan tanda seru (!). Contohnya: maskulin memerlukan penanda kasus akusatif -a sekiranya kata
nama itu juga jenis hidup, tetapi tidak memerlukan penanda
56. Oh, Tuhanku! kasus tersebut sekiranya bukan jenis hidup. Satu lagi contoh
57. Amboi, garangnya! penggunaan penanda kasus terdapat dalam bahasa Turki, seperti
58. Cis, berani kamu mengganggu dial ayat yang berikut:
59. My, what a fine day!
60. Wow, that's a lovely dress! 62. Hasan okuz-u aldi.
Hasan keldai (akusatif) beIi
11.10 Sintaksis dan Aspek Tataba~sa yang Lain "Hasan membeli keldai itu."

! Ayat di atas menunjukkan bahawa dalam bahasa Turki
hanya objek langsung menerima penanda kasus akusatif dalam
Kita telah melihat bagaimana ayat seita pembentukannya me- bentuk imbuhan -i (atau vokal keselarasan yang menjadi
lahirkan pelbagai ragam danjenis, selain perlu mematuhi peraturan varian); objek langsung yang lain tidak menerima penanda
atau rumus pembinaannya. Sebenarnya, selain kehadiran unsur kasus tersebut.
seperti subjek dan predikat sebagai penentu pembentukan sesuatu
ayat serta urutan perkataan, terdapat juga ciri-ciri lain yang Perlu diingat bahawa dalam bahasa Melayu tidak terdapat
harus diberikan perhatian dan pertimbangan dalam pembinaan penanda kasus, sebagaimana yang berlaku pada bahasa
ayat. Ciri-ciri lain yang dimaksudkan ini sering dinyatakan Inggeris, bahasa Arab, bahasa Rusia, dan bahasa Turki.
dalam bidang sintaksis sebagai penanda tatabahasa. Antara pe-
nanda tatabahasa yang sering terdapat dalam pembinaan ayat Satu lagi penanda tatabahasa yang sering terdapat dalam
termasuklah penanda kasus, kala, dan unsur keserasian. Dalam proses pembentukan ayat dalam beberapa bahasa ialah penanda
bahasa Inggeris, misalnya, penanda kasus memainkan peranan kala, iaitu penanda atau perubahan yang teijadi pada bentuk kata
penting bagi menentukan kegramatisan sesuatu ayat. Contohnya, kerja sebagai menentukan kala atau waktu kejadian, sarna ada
bagi bahasa Inggeris, ayat 1 kicked the ball yang membawa kasus akan, sedang, atau sudah berlaku. Bahasa Inggeris dan bahasa
nominatif untuk subjek I, tidak boleh diubah atau ditukar menjadi Jerman merupakan contoh bahasa yang jelas menggunakan
*Me kicked the ball, yang frasa nama subjeknya me membawa penanda kala, seperti yang terdapat dalam contoh ayat-ayat yang
kasus akusatif, oleh sebab kasus akusatif hanyalah untuk merujuk berikut:
objek langsung. Oleh itu, ayat 1 like him yang membawa kasus
akusatif untuk objek langsung him tidak boleh dijadikan ayat *1 Bahasa Inggeris
like he, oleh sebab he tidak membawa kasus akusatif tetapi kasus
nominatif. 63. (a) I will see the dentist tomorrow.
(b) I see the dentist today.
Demikian juga halnya dengan bahasa Rusia yang memerlukan (c) I saw the dentist yesterday.
penanda kasus bagi menentukan kegramatisan ayat, seperti yang
terdapat dalam contoh yang berikut: 64. (a) I will kick the ball tomorrow.
(b) I kick the ball today.
61. la videl mal'cik-a/begemot-a/dub/stol. (c) I kicked the ball yesterday.
"Saya nampak budak lelaki/hipopotamus/pokok/meja."
353
352

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA SlNTAKSlS: SATU PENGENALAN

Bahasa Jerman 68. Careless soldiers and politicians are dangerous.

65. (a) Der mann sah den jungen Ayat 68 dapat membawa dua makna bergantung pada analisis
struktur unsurnya, seperti yang tergambar dalam rajah berikut:
art. lelaki lihat .art. budak
68. (a) Careless soldiers and politicians are dangerous.
(kala lampau) lelaki

"Orang lelaki itu telah melihat budak lelaki itu."

Unsur keserasian' juga menjadi salah satu ciri penanda careless soldiers and politicians are dangerous
tatabahasa dalam pembentukan ayat sesetengah bahasa. Dalam
bahasa Inggeris dan Arab, misalnya, unsur keserasian antara kata ~ ~
nama subjek dengan kata kerja adalah penting, oleh sebab tanpa careless soldiers and politicians are dangerous
mempertahankan keserasian, ayat yang terbentuk tidak akan
menjadi gramatis. Contohnya adalah seperti yang berikut: /I~
soldiers and politicians
66. (a) He helps the old man.
(b) They help the old man. 68. (b) Careless soldiers and politicians are dangerous.
(e) The boys help the old man.
(d) *He help the old man.
(e) *The boys helps the old man.

67. (a) Huma yaz-habani. careless soldiers and politicians are dangerous

dia dual kini pergi. careless soldiers and politicians ~

"Dia pergi." /~ are dangerous

(b) Hum yaz-habuna. careless soldiers

Mereka kini pergi.

"Mereka pergi."

(e) * Huma yazhabuna.
(d) * Hum Yazhani.

Akhir sekali, satu aspek lain yang juga termasuk dalam Dalam rajah pohon yang pertama, 68(a), perkataan careless
analisis atau persoalan sintaksis ialah ayat-ayat yang tidak me- termasuk dalam unsur binaan frasa yang mengandungi kedua-
nentu maknanya atau, dengan kata lain, terdapat binaan yang dua perkataan soldiers dan politicians. Oleh itu, binaan ayat ini
menghasilkan ketaksaan ayat. Dalam hubungan ini juga daya pe- membawa makna bahawa kedua-dua pihak, iaitu careless soldiers
ngetahuan atau keeekapan berbahasa yang ada pada seseorang dan careless politicians adalah dangerous. Sebali1<:nya, dalam
penutur tentang struktur unsur membolehkannya mengatasi mas- rajah pohon yang kedua, 68(b), perkataan careless menjadi unsur
alah ketaksaan ayat yang berlaku. Dalam bahasa Inggeris, terdapat binaan frasa yang termasuk hanya perkataan soldiers. Oleh itu,
ayat, seperti 68, yang mempunyai ketaksaan makna. binaan 68(b) membawa makna yang berbeza daripada binaan
',') 68(a), iaitu politicians dan careless soldiers adalah dangerous.
354
355

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA SINTAKSIS: SATU PENGENALAN

Dalam kebanyakan kejadian ketaksaan ayat, perbezaan makna penderita dalam suatu binaan ayat pasif. Contoh dalam bahasa
dapat dikesan dengan mengenal pasti struktur permukaan yang Melayu pula dapat dilihat pada ayat: Ibu bapa Ali telah meninggal
berbeza, seperti yang berlaku pada ayat 69. Tetapi bukan semua dunia. Ibu bapa boleh bererti ibu kepada bapa Ali (neneknya) atau
binaan ketaksaan ayat mempunyai struktur unsur permukaan yang kedua-dua ibu dan bapa kepada Ali.
berbeza. Dalam ayat 69, misalnya,
11.11 Kesimpulan
69. Flying planes can be dangerous.
Jelas bahawa bidang sintaksis, yang mengkaji persoalan bentuk,
frasa flying planes hanya mempunyai satu bentuk struktur unsur struktur, dan binaan ayat, merupakan bidang yang amat penting
pemukaan, seperti rajah pohon yang berikut: dalam penganalisisan sesuatu bahasa. Dalam bab-bab yang
berikutnya, kita akan menumpukan perhatian pada bidang sintaksis
Flying planes can be dangerous bahasa Melayu. Antara yang akan dibincangkan ialah konsep ayat
dalam bahasa Melayu, jenis dan binaannya. Huraian tentang ayat
flying planes can be dangerous majmuk, jenis-jenis frasa, dan proses penerbitan ayat akan juga
diberikan perhatian.
~ ~
flying planes can be dangerous 357

/~
can be

Tetapi jelas bahawa ayat 69 juga membawa dua makna, iaitu
bergantung sama ada flying planes bererti planes yang sedang
terbang atau pekerja menerbangkan (memandu) planes. Ada
kalanya kita tidak dapat membezakan dua ayat yang kelihatan
mempunyai struktur permukaan yang sama dan makna yang
berbeza semata-mata kerana dasar perbezaan struktur unsur,
seperti yang berlaku pada dua ayat bahasa Inggeris yang berikut:

70. John is eager to please.
71. John is easy to please.

Walaupun struktur permukaan ayat 70 dan 71 kelihatan
serupa, tetapi sebenarnya kedua-duanya berbeza. Dalam ayat 70,
John menjadi pelaku atau merupakan subjek. asal ayat tersebut,
manakala dalam ayat 71 pula, John menjadi subjek terbitan atau

356

BAB12
Frasa Nama

12.1 Pendahuluan

Frasa nama (FN) ialah binaan yang, dari sudut nahu, boleh terdiri
daripada satu perkataan atau beberapa perkataan yang boleh
berfungsi sebagai satu konstituen dalam binaan ayat. Binaan
ayat dasar dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua konstituen
utama, iaitu subjek dan predikat. Unsur-unsur yang membentuk
dua konstituen utama ayat-ayat dasar bahasa Melayu, seperti
yang telah diterangkan dalam Bab 11, terdiri daripada yang
berikut:

(i) FN + FN
(ii) FN + FK
(iii) FN + FA
(iv) FN + FS

} ..

,~": : Dalam semua pola ayat di atas, frasa nama berfungsi sebagai
subjek; frasa nama hanya berfungsi sebagai predikat dalam pola
FN + FN. Lihatlah contoh-contoh di bawah ini:

Subjek Frasa Nama Predikat Frasa Nama

1. Bapa guru.
2. Bapa budak itu guru.
3. Bapa budak itu guru sekolah agama.
4. Kelang bandar diraja.
5. Bandar Kelang bandar d~raja.

359

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

lelas daripada ayilt-ayat di atas bahawa frasa nama boleh Predikat
terdiri daripada satu perkataan sahaja ataupun beberapa per-
kataan. Selain konstituen subjek dan konstituen predikat frasa Subjek Frasa. Keterangan
nama, frasa nama boleh juga hadir dalam konstituen objek,
iaitu konstituen yang hadir sesudah kata kerja transitif dalam 19. Mereka Frasa Kerja Kata Sendi Frasa Nama
frasa kerja (FK), seperti yang terdapat dalam contoh-contoh 20. Pena itu Nama
berikut: 21. Semua makhluk bekerja
22. Penumpang- ada di bandar.
Predikat Frasa Kerja bergantung pada saya.
penumpang meletakkan pada Tuhan.
23. Pembangunan dalam bas itu.
beg mereka di .
ekonomi memerlukan
Subjek Kata Kerja Objek 24. Vmat Islam daripada semua rakyat.
25. Dia sumbangan
6. Orang itu memanggil saya. 26. Seutas rantai berpegang pada takdir Ilahi.
7. Mereka semua melambaikan tangan. memotong buah itu dengan pisau.
8. Kanak-kanak itu menaiki bas sekolah. terlilit di lehernya.
9. Para siswazah memohon jawatan itu.
10. Kedamaian memerlukan kekuatan pertahanan. 12.2 Konstituen Frasa Nama
11. Tanah air meminta pengorbanan anak watan.
12. Cahaya matahari menyinari alam semesta. Konstituen atau unsur yang menjadi pengisi frasa nama terdiri
daripada kata nama sebagai unsur intinya. Unsur inti ini boleh
Satu lagi tempat yang diduduki oleh frasa nama adalah di wujud secara bersendirian ataupun dengan sederetan penerang
bahagian unsur nama dalam frasa sendi nama. Frasa sendi nama yang hadir sebelum frasa nama atau sesudahnya, atau sebelum
boleh wujud sebagai unsur dalam predikat frasa sendi nama dan sesudah frasa nama.
(FS) seperti yang terdapat dalam contoh ayat 13-18 ataupun
dalam frasa keterangan seperti yang terdapat dalam contoh ayat Ada pendapat yang mengatakan bahawa unsur-unsur bukan
19-26. nama boleh juga menjadi pengisi frasa nama jika unsur-unsur itu
boleh saling berganti dengan unsur-unsur nama. Misalnya:
Subjek Predikat Frasa Sendi Nama
27. Senaman menyihatkan badan.
13. Mereka Sendi Nama Frasa Nama
14. Hadiah itu Kata nama senaman sebagai pengisi frasa nama boleh diganti
15. Lukisan tersebut di Kuala Lumpur. oleh kata kerja bersenam, seperti dalam contoh yang berikut:
16. Tabung simpanan itu daripada Ahmad.
17. Kereta itu oleh Syed Jamal. 28. Bersenam menyihatkan badan.
18. Keluarnya untuk masjid.
ke Kota Bharu. Contoh-contoh unsur bukan nama yang lain yang dianggap
dari pintu besar. boleh menjadi pengisi frasa nama ialah kata kerja seperti ber-
olahraga, merokok, bersawah, dan perli-memerli, frasa kerja
360 seperti berlagak ke sana ke mari dan makan suap, dan kata adjektif
seperti putih, misalnya dalam ayat-ayat yang berikut:

361

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

29. Berolahraga menjadi kegemaran remaja. 12.3 Binaan Frasa Nama
30. Merokok amalan yang tidak digalakkan.
31. Bersawah kurang menarik perhatian para belia. Binaan frasa nama boleh terbentuk daripada satu perkataan
32. Beriagak ke sana ke mari tabiat orang sombong. sahaja ataupun sederetan perkataan. Jika dibentuk oleh sederetan
33. Perli-memerli boleh mengakibatkari pergaduhan. perkataan, maka terdapat dua jenis hubungan antara perkataan itu.
34. Makan suap perbuatan yang keji. Jenis pertama ialahjenis yang terdiri daripada satu perkataan yang
35. Putih melambangkan kesucian. merupakan inti bagi seluruh frasa nama itu, sementara perkataan
~: ' atau perkataan yang lain mel}lpakan penerang atau penerang-
Pendapat lain pula mengatakan bahawa unsur-unsur yang men- penerangnYa. Jenis yang kedua ialah jenis yang terdiri daripada
duduki tempat subjek frasa nama dalam ayat-ayat di atas bukanlah dua unsur inti di dalamnya.
merupakan pengisi sejati, tetapi pada hakikatnya ialah penerang
kepada unsur inti yang telah dihilangkan. Jika unsur-unsur inti Inti ialah unsur yang diberi penumpuan makna dan mewakili
frasa nama bagi ayat-ayat 28-29 dinyatakan, maka binaannya ada- seluruh frasa itu dari segi makna, sementara penerang merupakan
lah seperti ayat-ayat berikut: unsur yang menerangkan makna dalam inti itu. Misalnya, dalam
frasa nama bapa budak itu intinya ialah bapa, sementara budak
28. (a) Kegiatan bersenam menyihatkan badan. dan itu ialah penerang-penerang yang menerangkan bapa. Contoh-
29. (a) Aktiviti berolahraga menjadi kegemaran remaja.
contoh bagi frasa nama mengandungi binaan inti + penerang
Contoh-contoh lain adalah seperti yang berikut:
adalah seperti yang berikut:
36. Tabiat merokok amalan yang tidak digalakkan.
37. Pekerjaan bersawah padi kurang menarik perhatian para Frasa Nama Subjek

belia. Inti Penerang Predikat
38. Kebiasaan beriagak ke sana ke mari tabiat orang som-
42. Askar Melayu Diraja berbaris di padang.
bong. 43. Guru sekolah agama itu guru saya.
39. Kegiatan perli-memerIi'boleh mengakibatkan pergaduh- 44. Berlagak ke sana ke mari menjadi tabiatnya.
45. Perbuatan makan suap akan menjejaskan
an.
40. Perbuatan makan suap perbuatan yang keji. 46. Kelakuan baik ekonomi negara.
41. Warna putih melambangkan kesucian. selalu mendapat pujian.

Oleh yang demikian, unsur-unsur inti yang menjadi pengisi Contoh-contoh frasa nama yang mengandungi binaan inti +
inti frasa nama adalah daripada golongan kata nama juga, iaitu inti adalah seperti yang berikut:
kegiatan, aktiviti, tabiat, pekerjaan, kebiasaan, perbuatan, dan
warna. Namun jika dipandang dari sudut kehadirannya, ayat di Frasa Nama Subjek Predikat
atas boleh juga dianggap sebagai inti subjek frasa nama.
Inti Inti untuk pelajar-pelajar sahaja.
Kesimpulannya, inti frasa nama pada hakikatnya dibentuk tidak perlu datang.
oleh kata nama, tetapi di peringkat kewujudannya inti frasa nama 47. Kerusi meja boleh ikut serta.
itu dapat juga dibentuk oleh kata kerja dan kata adjektif. 48. Ibu bapa tersusun dengan rapi di atas para.
49. Pemuda pemudi hendaklah bertolak ansur.
362 50. Pinggan mangkuk
51. Suami isteri

363

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

Di bawah ini akan 'diterangkan satu per satu konstituen frasa Contohnya: FrasaNama
nama yang mengan9ungi binaan inti + penerang dan inti + inti.
Inti 0
12.3.1 Binaan Frasa Nama: Inti + Penerang orang
pelajar Penerang Nama Keturunan
Frasa nama yang mengandungi unsur-unsur yang mempunyai askar
bangsa Melayu
hubungan inti + penerang boleh terbentuk daripada jenis-jenis suku bangsa Amerika
bahasa British
hubungan berikut: masyarakat Belanda
(i) Inti + penerang nama. kaum Kadazan
(ii) Inti + penerang bukan nama. keturunan Melayu
Cina
(i) Inti + penerang nama Banjar
Jawa
Dalam binaan frasa nama jenis ini, semua konstituen terdiri
daripada kata nama; intinya terdiri daripada kata nama dan (b) Inti + penerang nama jenis
penerangnya juga kata nama. Kata nama yang mengisi unsur
penerang boleh merupakan: Penerang nama jenis ini menerangkan jenis-jenis tertentu bagi
nama-nama itu. Contohnya:
(a) Penerang nama keturunan.
(b) Penerang nama jenis. Inti FrasaNama
(c) Penerang nama penyambut.
(d) Penerang nama kegunaan. harimau Penerang Nama Jenis
(e) Penerang nama kelamin. kelapa
(f) Penerang nama tempat. pokok bintang
(g) Penerang nama arah. air sawit
(h) Penerang nama anggota badan. buah getah
(i) Penerang nama tenaga penggerak. baju limau
(j) Penerang nama hal atau perkara. kerusi mangga
(k) Penerang nama milik. gelang kemeja
(I) Penerang nama khas. kasut rotan
(m) Penerang nama panggilan atau gelaran. kipas emas
beg getah
Penerang-penerang nama ini sebenarnya memberikan ke- pingat kain
terangan lanjut tentang aspek-aspek tertentu pada inti kata nama. kulit
gangsa
(a) Inti + penerang nama keturunan
Penerang nama keturunan menerangkan aspek salasilah pada inti (c) Inti + penerang nama penyambut
kata nama.
Penerang nama penyambut menerangkan perkara atau benda yang
364 menjadi objek atau penyambut kepada alat atau pelaku yang ada
pada inti, misalnya penyabit rumput; rumput ialah penyambut
kerja dengan alat penyabit.

365

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA

FRASANAMA

. Contohnya: Contohnya:

Frasa Nama Inti
ayam
Inti Perieqmg Nama Penyambut lembu Frasa Nama
(Sebagai Alat atau Pelaku) orang
pintu kaum Penerang Nama Kelamin
penyendal stor budak
penjaga air anak jantan
pam kain betina
gunting pejabat lelaki
penyelenggara cerpen perempuan
pengarang bangunan lelaki
pengawal teksi perempuan
pemandu syarikat
pengurus tetamu (f) Inti + penerang nama tempat
pelayan
Penerang tempat ialah unsur yang menerangkan lokasi bagi inti:
misalnya tamadun timur. Timur ialah tempat tamadun, sarna ada
tempat asal ataupun tempat wujud. Contohnya:

(d) Inti + penerang nama kegunaan Inti Frasa Nama

Penerang nama kegunaan ialah unsur yang menerangkan makna penduduk Penerang Nama Tempat
fungsi atau peranan kepada inti,misalnya serbuk perasa. Perasa anak
ialah kegunaan yang ditimbulkan oleh bahan serbuk. Contohnya: orang bandar
Melayu lohor
Inti FrasaNama kawasan tempatan
tepi Pulau Pinang
alat Penerang Nama Kegunaan anak luar bandar
sabun Cina pantai
kayu pemadam pinggir desa
minyak pencuci Melaka
tali pengukur kota
getah pelincir
jamu penyidai (g) Inti + penerang nama arah
batu pemadam
batu pengawet Penerang nama arah ialah unsur yang menerangkan hala bagi inti.
kayu penanda Contohnya:
pengasah
pemukul FrasaNama

(e) Inti + penerang nama kelamin Inti Penerang Nama Arah

Penerang nama kelamin ialah nama yang menerangkan jenis kawasan barat
jantina bagi inti. wilayah selatan
angin timur

366 367

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

Inti Frasa Nama Inti FrasaNama

jalan Penerang Nama Arah kipas Penerang Nama Tenaga Penggerak
simpang kereta
ruang tengah kapal elektrik
pintu kanan kapal motor
kulit dalam mesin layar
tingkat hadapan perahu api
rumah luar kaki
atas galah
belakang

(h) Inti + penerang nama anggota badan (j) Inti + penerang nama perihal atau perkara

Penerang nama anggota badan menentngkan bahagian tubuh Penerang nama perihal ialah unsur yang menerangkan hal atau
badan yang berkaitan dengan inti itu. Contohnya: perkara tentang inti, misalnya sijil persekolahan. Persekolahan
ialah perkara tentang sijil itu. Contohnya:
Frasa Nama
Inti Inti FrasaNama
Penerang Nama Anggota Badan
jam lesen Penerang Nama Perihal atau Perkara
gelang tangan surat
tali kaki borang perniagaan
tudung pinggang hari kebenaran
sarung kepala garis pendaftaran
rantai kaki surat perayaan
barah leher majlis permulaan
penyakit kulit bilik perjanjian
kepala jantung perasmian
batang lutut persidangan
hidung

(i) Inti + penerang nama tenaga penggerak (k) Inti + penerang nama milik

Penerang nama tenaga penggerak ialah unsur yang menyatakan Penerang nama milik menerangkan makna kepunyaan bagi benda
daya yang menggerakkan benda dalam inti. Misalnya jam bateri; dalam inti. Contohnya:
bateri ialah tenaga yang menggerakkan jam. Contohnya:

Inti Frasa Nama Inti FrasaNama

lampu Penerang Nama Tenaga Penggerak rumah Penerang Nama Milik
. dapur pekerjaan
seterika minyak bumbung saya
gas mereka
arang sekolah

368 369

TATABAHASA DEWAN EOISI KETIGA

FRASANAMA

FrasaNama Contohnya:

Inti Penerang Nama Milik Frasa Nama

kemajuan Malaysia Penerang Nama Inti
keluaran Jepun Panggilan Gelaran
belalai gajah
pakaian Amlnah Haji Ahmad
harta kerajaan
kawasan Jerman Yang Arif Hakim Mohd. Yusof
penduduk -nya
Si Belang

Nik Abdullah

YBhg. Datuk Ali

(1) Inti + penerang nama khas Syed Nasir
..0', Doktor Majid
Penerang nama khas ialah jenis perkataan yang merujuk kata
nama khas bagi menerangkan inti. Contohnya: Profesor Harun

YB Senator Fatimah

Tan Sri Abdullah

Sang Kancil

FrasaNama (ii) Inti + penerang bukan nama

Inti Penerang Nama Khas Frasa nama juga boleh terbentuk daripada inti yang menerima
penerang bukan daripada jenis kata nama. Penerang bukan nama
bandar Ipoh terdiri daripada penerang-penerang yang dibentuk oleh perkataan
kampung Sungai Penchala yang bukan daripada kelas kata nama, iaitu:
Republik Indonesia
planet Marikh (a) Penerang penentu.
Teluk Siam
Terusan Suez (b) 'Penerang kata kerja atau akar kata kerja.
Negeri Sabah
Kerajaan Arab Saudi (c) Penerang kata adjektif.
Sungai Pahang
Gunung Kinabalu (d) Penerang kata adverba.

(e) Penerang frasa sendi nama.

(f) Penerang bilangan ordinal.

.i,I' (a) Inti + penerang penentu

(m) Inti + penerang nfJma panggilan atau gelaran i

Penera.ng nama panggilan atau gelaran ialah unsur yang merujuk ,)
nama Julukan atau penghormatan kepada makhluk atau benda
Penerang penentu ialah unsur yang memberikan sifat ketentuan
misaln~a Si Belang, Tan Sri, dan sebagainya. Bentuk ini merupaka~
kecuahan. k.epada bentuk Susunan inti + penerang nama, iaitu kepada kata nama dan kedudukannya boleh di hadapan atau di

penerang 1m terletak di hadapan inti. belakang inti.

Ada dua golongan penerang penentu kata nama, iaitu:

(I) Penentu hadapan.
(II) Penentu belakang.

370

371

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

(I) Penentu hadapan (b) Inti + penerang kata kerja

Penentu hadapan ialah unsur-unsur yang hadir di hadapan kata Penerang kata kerja atau akar kerja umumnya menerangkan
nama, dan unsur-unsur itu terdiri daripada kata bilangan yang perlakuan* kepada inti. Misalnya tempat menari; menari ialah
boleh diikuti oleh penjodoh bilangan, seperti yang terdapat dalam perlakuan yang berkaitan dengan tempat itu. Contohnya:
contoh berikut:
FrasaNama
FrasaNama Inti
Penerang Kata Kerja
Penentu Hadapan mesin
meja jahit
Bilangan Penjodoh Inti wad makan
Bilangan kamar bersalin
bilik tidur
lima orang askar kolam menunggu
sepuluh buah bangunan tarikh renang
beratus-ratus orang penonton tuala lahir
beberapa pucuk senapang majlis mandi
segala kelengkapan kedai bahas
kesemua - pekerja meja guntinb
I kelima-lima kambing tulis
-

ekor

Kata abstrak tidak boleh menerima penjodoh bilangan, misalnya (c) Inti + penerang kata adjektif
*sebuah keb(;ranian. Demikian juga, beberapa kata bilangan jenis
tak tentu, misalnya semua, segala, sedikit, dan selainnya tidak Penerang kata adjektif ialah unsur yang menerangkan makna sifat
boleh diikuti oleh penjodoh bilangan, umpamanya *semua batang
sungai, *segala orang manusia, dan *sedikit helai kertas. bagi inti. Contohnya:

FrasaNama

Inti Penerang Kata Adjektif

(II) Penentu belakang anak muda
warna merah tua
Penentu belakang ialah unsur-unsur yang hadir sesudah kata minyak wangi
nama, dan unsur-unsur itu terdiri daripada kata penentu itu dan bulan terang
ini, seperti yang terdapat dalam contoh berikut: tahun baharu
kulit putih
Inti FrasaNama rumah haram
penutur asli
orang Penentu Belakang emas tulen
rumah sekolah rendah
pemenang itu
calon ini * Makna perlakuan dibezakan daripada makna kegunaan atas dasar kegunaan
itu
ialah sifat. yang khusus bagi inti itu, sementara perlakuan ialah aksi yang
Inl berkaitan dengan inti itu. Misalnya meja makan boleh juga dijadikan meja
tulis, sementara serbuk perasa khusus untuk menimbulkan rasa.

372 373

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

(d) Inti + penerang kata adverba kesepuluh, keseratus, dan sebagainya. Unsur-unsur demikian ha-
dir sesudah inti. Contohnya:
Penerang kata adverba ialah unsur yang nienerangkan cara atau
masa bagi kata nama inti. Contohnya: FrasaNama

Inti FrasaNama Inti Penerang Bilangan Ordinal

masa Penerang Kata Adverba tempat pertama
cara tingkat kesepuluh
hari serentak bab ketiga
ketibaan demikian rukun kelima
hujan lusa anak kedua
lawatan nanti pelawat keseribu
kedatangan begitu
jawapan julung kali 12.3.2 Binaan Frasa Nama: Inti + Inti
kemasukan sering kali
sekali gus Binaan frasa nama inti + inti tidak mempunyai unsur penerang,
kemudian kerana makna kese.luruhan frasa nama itu didukung oleh kedua-
dua kata nama inti. Oleh itu, binaan jenis ini tidak mempunyai
(e) Inti + penerang frasa sendi nama makna penerang.

Penerang frasa sendi nama ialah unsur-unsur yang mengandungi Ada dua golongan frasa nama dari jenis .inti + inti, iaitu ber-
kata sendi nama diikuti kata nama atau frasa nama, dan mendukung dasarkan makna yang didukung oleh perkataan-perkataan:
antaranya makna tempat, waktu, bahan asal, dan matlamat.
Contohnya: (i) Inti + inti dengan maksud sarna erti.
(ii) Inti + inti dengan maksud lawan erti.
FrasaNama

Penerang Frasa Sendi Nama (i) Inti + inti dengan maksud sama erti

Inti Sendi Nama Nama Perkataan-perkataan yang mengisi kedua-dua inti dalam binaan
frasa nama demikian membawa makna sarna erti, iaitu merupakan
rumah di bandar semacam ulangan. Contohnya:
wang pada saya
kehidupan pada masa ini Inti FrasaNama .
sumbangan kepada negara
surat dari kampung tubuh Inti
hadiah untuk ibu rakan
kebisingan di dewan makan wang badan
kiriman daripada abang ribut taulan
lawatan ke Muzium Negara hutan ringgi(
pinggan taufan
(1) Inti + penerang bilangan ordinal rimba
mangkuk
Penerang bilangan ordinal ialah kata bilangan yang menunjukkan
kedudukan dari segi urutan oilangan, misalnya pertama, kedua,

374 375

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

Inti Frasa Nama Contohnya: FrasaNama

sawah Inti Diterangkan (D) Menerangkan (M)
hamba
kampung ladang orang lelaki
abdi askar Melayu
halaman kelapa sawit
baju kemeja
Frasa Nama pam angin
penulis buku
Inti guru bahasa
jentera pendingin
meja serbuk perasa
perempuan lampu gas
betina Sabarudin tukang kasut
adik
Inti bapa Mengikut peraturan ini, penggunaan susunan unsur-unsur
" nenek frasa nama yang bertentangan dengan peraturan D-M adalah
dara salah dan tidak dapat diterima, seperti dalam contoh-contoh yang
kerusi saudari berikut: *Aminah Restoran, *Gigi Klinik, *Koh Klinik, *Militari
lelaki puan Polis, *Kerinting Rambut Salon, *Tenggara Asia, kerana intinya
jantan terletak di bahagian belakang.
abang
ibu 12.4.2 Kecualian Hukum D-M
datuk
teruna Kecualian peraturan D-M, iaitu penerang mendahului unsur yang
saudara diterangkan, boleh berlaku akibat kebiasaan dalam penggunaan,
tuan terutama pada nama-nama jawatan. Contohnya:

12.4 Susunan Konstituen Frasa Nama Penerang (M) Frasa Nama

Dalam pembinaan frasa nama, ada peraturan tertentu yang meng- perdana Yang Diterangkan (D)
atur susunan kedudukan konstituen-konstituennya, iaitu apa yang timbalan
boleh hadir dahulu dan apa yang kemudian. Peraturan-peraturan naib menteri
itu adalah seperti yang berikut: naib menteri
naib presiden
12.4.1 Peraturan D-M (Hukum D-M) timbalan yang dipertua
pembantu canselor
D-M bermaksud diterangkan (D) dan menerangkan (M). Dalam ibu pengerusi
peraturan ini unsur yang diterangkan itu merupakan unsur inti penyelidik
yang hadir pada kedudukan pertama dan unsur menerangkan me- pejabat
·rupakan unsur penerang yang hadir pada kedudukan yang kedua.
377
376

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA

FRASANAMA

12.4.3 Bilangan dan Panggilan 12.4.4 Penerang

Ap~bila unsu.r penerang itu terdiri daripada perkataan yang me- Inti mungkin juga mempufl~i penerang lebih daripada satu. Per-
aturan kedudukan penerang-penerang ini adalah seperti yang
nunJukkan bzlangan atau nama panggilan dan gelaran, maka berikut:
penerang demikian boleh juga mendahului inti, iaitu hadir di
bahagian hadapan frasa nama, seperti yang terdapat dalam contoh- (i) Penerang adjektifyang menerangkan inti harns hadir sesudah
contoh berikut: inti itu diikuti oleh penerang-penerang yang lain, manakala penentu
belakang hadir di belakang sekali. Secara aturan, susunannya
(i) Bilangan

Bilangan FrasaNama Inti adalah seperti yang berikut:
Inti + Penerang Adjektif + Penerang + Penentu Belakang*
dua Penjodoh Bilangan calon
beberapa binatang Contohnya:
sekawan orang burung
sekalian ekor hadirin FrasaNama
segelintir penduduk
semua - pasukan Inti Penerang Penerang Penentu
ketiga-tiga - sapu tangan
segala - perkakas Adjektif Kata Nama Belakang
para tetamu
sepuluh - rumah kereta baharu ayah itu
se- helai bunga pengurus itu
pejabat lama tentera
- asrama lUI
- ·I pegawai tinggi polis
negara itu
buah pintu besar pesawat ini
kuntum orang itu
pegawai tinggi itu
ini
keluaran kasar

kotak hitam

baju tebal

(ii) Nama panggilan dan gelaran Namun sekiranya kata adjektif bertugas sebagai penerang

Frasa Nama kepada kata inti yang berbentuk kata majmuk, maka perkataan itu
boleh hadir di belakang kata majmuk. Misalnya pasaran sekuriti
PanggilaniGelaran Inti Zengkap; lengkap ialah kata adjektif yang menerangkan kata maj-

Puan Juriah muk pasaran sekuriti. Contoh-contoh lain ialah:
Tun Abdul Razak
Raja Zainal Kata Inti Majmuk Penerang Adjektif
Engku Ali
Megat Terawih tawaran bayaran balik penuh
Kak Timah modal pulangan sarna
Datuk Menteri margin untung kasar
Si Belang sistem pemercik kekal
Sang Sapurba zon ekonomi eksklusif

378 , i * Walau bagaimanapun, terdapat penggunaan bentuk nama khas seperti ~e~abat

Pas Besar (General Post Office) yang bertentangan dengan peraturan Ill!.

379

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA

FRASANAMA

(ii) Unsur penerang boleh juga merupakan satu binaan frasa pegawai tinggi polis daerah itu
tersendiri yang mengandungi unsur-unsur inti dan penerang. Da- I II
lam keadaan demikian, unsur penerang itu menerangkan unsur II
inti yang ada pada frasa penerang, dan bukan menerangkan unsur
inti bagi frasa nama. Dalam kehadiran begini, kata adjektif wujud Kelainan daripada bentuk-bentuk di atas ialah binaan yang
juga sesudah inti, seperti contoh berikut: terdapat di dalamnya dua unsur penerang atau lebih, yang terdiri
daripada frasa-frasa. Dalamkewujudan begini, frasa penerang yang
Inti Penerang I Frasa Nama Penentu menerangkan sifat hadir selepas inti, sementara yang menerangkan
(Adjektif) Penerang II (Frasa) Beiakang "' ;', milik, hasil, jenis, dan sebagainya wujud selepasnya. Contohnya:
kereta
pejabat baharu itu .r .~
pegawai lama ini
pintu tinggi Inti Penerang itu Frasa Nama
pegawai besar itu
keluaran tinggi ayah saya itu Inti Penerang I (Frasa) Penerang II (Frasa) Penentu
kotak kasar pengurus syarikat ini
baju hitam tentera darat itu Inti Penerang Inti Penerang Beiakang
tebal asrama puteri itu
polis daerah pakaian kain kapas buatan Malaysia ini
negara membangun rumah harga murah binaan kerajaan -
pesawat Boeing bangunan pencakar langit bentuk piramid itu
orang Jepun buku kulit nipis harga murah ini
guru sekolah menengah lepasan universiti -
Hubungan unsur-unsur yang ada pada frasa nama di atas penghuni rumah pangsa keturunan India itu
boleh ditunjukkan melalui gambar rajah berikut. Garis-garis pada pegawai pangkat tinggi tentera laut -
gambar rajah itu menghubungkan unsur-unsur yang paling rapat kereta jenis mahal pengurus besar itu
dari segi makna. tingkap bilik kecil rumah kami ini

kereta baharu ayah saya itu Hubungan unsur-unsur dalam frasa nama di atas dapat digam-
barkan melalui gambar rajah berikut:
II I I
paktan kayas buatan Malaysia ini
pejabat lama pengurus syarikat ini I II
I II
I I

I

pegawai tinggi tentera darat itu rumah harga murah binaan kerajaan
I II I I I I~~IL._ _ I I I. I

I

pintu besar asrama puteri itu bangunan pencakar langit bentuk • piramid itu
I II
II I I I LI--~-----,I

380 381

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASANAMA

buku kuIit nipis harga murah ini 12.5 Kesimpulan
I1 1I
I Daripada yang telah dibincangkan dalam bab ini, bolehlah di-
simpulkan bahawa frasa nama dalam bahasa Melayu mempunyai
I binaan yang kompleks. Namun demikian, jika dipandang dari
sudut kedudukan unsur-unsumya, binaan frasa nama boleh di-
guru sekolah menengah lepasan universiti gambarkan seperti yang berikut:
I1 I I
I Bil + Penj Bil + Gel + KNIn + KNIn + Pen + Pent*
Walau bagaimanapun, tidak semua frasa nama mesti mengan-
penghuni rumah pangsa keturunan India itu dungi setiap unsUf yang digambarkan di atas. ladual di sebelah
ialah contoh unSUf-unsur frasa nama yang disebutkan itu, tetapi
1~-:1==r-~1 ~I~~I tidak semuanya boleh hadir bersama-sama.

pegawai pangkat tinggi tentera laut T

I ,-I~~-.JI 1 1 I

kereta jenis mahal pengurus besar itu j

II ~I_____I~_____I __-.J 1 I

tingkap bilik kecil rumah kami ini 1

II 1
: II I
\l
(iii) Dua frasa nama boleh juga wujud serentak, iaitu dengan
* Untuk bentuk penuh bagi singkatan-singkatan ini, sila rujuk halaman liii-liv.
unsur yang kedua dar unsur yang pertama merujuk benda yang 383

serupa. Contohnya:

,

Frasa Nama Subjek Predikat

FrasaNama FrasaNama

Seorang wanita Melayu pemenang hadiah itu telah tampil ke

hadapan.

Sebuah jentera kecil alat pendingin udara terpasang di dinding

itu.

Dua orang lelaki tua penjamin pelajar itu telah membayar

hutangnya.

Sepinggan nasi goreng pengalas perut kosong masih terletak di atas

meja.

Sebilah pisau lipat alat pencukur janggut terselit pada sakunya.

382

-=~ I I oE ,.§ .,§ .,§
"ca
Q.c " ,9

-@ ..... '" ''""0c.0 c til
CI .....
0 ..c til I '"..><: BAB 13
~ :::I Frasa Kerja
Q.c E c0.0 ..><<I.l: >0
..c
Q'"3
'"0.0
en
C
0.0 °Ca<I.l .....
C c<I.l
:::I 'r": 0.0 ';:::
C ;>, <I.l "0 <I.l
..c C '"C "3
~ E
'"Q.c '"Z ..c 's ..><:
.0.0
<I.l ~

til

C 13.1 Pendahuluan
'",a:;
= ~~ til '"d:s c ..... '" '"c 0c.0 ..c Frasa kerja ialah binaan yang boleh terdiri daripada satu perkataan
'"0. .t..i.l. "0 '0 atau lebih dan kata intinya kata kerja. Kata kerja boleh merupakan
Q.c til °2 E<I.l ':-::I, .'8" kata kerja tak transitif atau kata kerja transitif. Kata kerja tak
<I.l ..><: transitif boleh hadir bersendirian atau diikuti oleh satu atau
<I.l ~ 0. sederetan perkataan, manakala kata kerja transitif mesti diikuti
'-' <I.l oleh objek serta unsur-unsur lain. Contoh frasa kerja adalah seperti
til ayat-ayat yang berikut:

'" '", C C ·"c0
C , :''t:""i::l
'"til 0.0 .,;, :::I
= :::I '"....c... "0 :..>.'a"<: C ·c
c0.0 :~.s E
~ ,§ <I.l '"."c0;; :::I
'0". E
0...
I
=.z.... I c I ''0"' '0". Subjek Frasa Kerja
..'"c
::.::: '"2til I E
:::I
:::I l. Ali menang.
:S
..c til 2. Mereka sedang tidur.
..... I
=..... ..c 2
''""c0.0 C 2c<I.l
~ 2 'E" '""a<I.l til 3. Hujan turon dengan lebatnya.
0.0
:::I 2 0. '-' <I.l ..><<I.l: 4. Belukar itu terbakar perlahan-lahan.
0.0 0.
..><:
5. Hang lebat bertikam dengan Hang Tuah.
~I
Q; ..><: II 6. Kami makan ayam goreng itu.
"0
C!l B I "t 7. Budak itu sedang membaca buku.

, ~.: 8. Anaknya menghidangkan sedulaag makanan.

'".~= c0.0 -@ '" '"c0.0 c0.0 ..c 9. Pemburo menembak harimau itu dengan senapangnya.

Q.c ~ ..... ..::c:I I-< ~ '"I ..::c:I I 10. Dia menjalankan tugasnya dengan baik.

0 0 ..c

'" ,0. til til '" ''"":::I 0. ',}
..... .3 '"d:s
0.0 00;::.:0 @< E ..... a'" 13.2 Binaan Frasa Kerja
'" '" ~..<cI.l..... .~ ..<cI.l
=s ..OcJ ..<cI.l .~ 0. Dalam ayat-ayat di atas temyata bahawa binaan frasa kerja boleh
..><: <I.l ..<cI.l dirumuskan sebagai terdiri daripada dua jenis, iaitu:
til til
g:; (i) Frasa kerja yang tidak mengandungi objek, yang kata

; "~";

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

kerjanya tidak perlu disambut oleh sesuatu frasa nama dengan frasa kerja tanpa objek, unsur-unsur kata bantu dan
sebagai objek untuk melengkapkannya. Frasa kerja yang keterangan boleh juga hadir dalam frasa kerja dengan objek.
demikian mengandungi kata kerja tak transitif.
13.3 Binaan Frasa Kerja Tanpa Objek
Antara ayat-ayat dalam Ceraian 13.1 yang mengandungi frasa
kerja tanpa objek ialah: Frasa kerja yang tidak mengandungi frasa nama sebagai objek
terdiri daripada satu jenis kata kerja sebagai intinya, yang disebut
1. (a) Ali menang. kata kerja tak transitif. Kata kerja tak transitif· ialah sejenis kata
2. (a) Mereka sedang tidur. kerja yang tidak perlu disambut oleh sebarang frasa nama sebagai
3. (a) Hujan turun dengan lebatnya. objek untuk melengkapkannya.
4. (a) Belukar itu terbakar perlahan-lahan.
5. (a) Hang Jebat bertikam dengan Hang Tuah. Frasa nama sebagai objek boleh ditakriflcan sebagai unsur
yang mengikuti kata kerja transitif dalam ayat aktif, dan ayat
Dalam ayat di atas, walaupun kata kerja tidak mempunyai demikian boleh mengalami proses pasif.
frasa nama sebagai objek, namun unsur-unsur yang lain, iaitu kata
bantu dan unsur keterangan boleh hadir bersama-samanya. Ini Jika sesuatu ayat aktif tidak dapat dipasifkan, maka itu bererti
akan diterangkan dalam Bahagian 13.4 dan 13.6 selanjutnya. kata kerja dalam ayat tersebut bukan kata kerja transitif dan, oleh
itu, tidak berobjek.
(ii) Frasa kerja yang mengandungi objek, yang kata kerjanya
mesti disambut oleh frasa nama sebagai objek untuk Ada tiga jenis kata kerja tak transitif, seperti yang berikut:
melengkapkan kata kerjanya. Frasa kerja yang demikian
mengandungi kata kerja transitif. Seterusnya objek boleh (i) Kata kerja tak transitif yang tidak menerima unsur pe-
juga diikuti oleh bahagian keterangan. lengkap.

Antara ayat-ayat pada Ceraian 13.1 yang mengandungi frasa (ii) Kata kerja tak transitif yang dapat menerima pelengkap
kerja dengan objek ialah: sesudahnya.

Subjek Frasa Kerja (iii) Kata kerja tak transitifyang dapat diikuti oleh kata nama
sebagai penerang.
Kata Kerja Objek Keterangan
13.3.1 Kata Kerja Tak TransitifTanpa Pelengkap
6. (a) Kami makan ayam goreng itu.
Kata kerja tak transitif jenis ini tidak memerlukan apa-apa unsur
7. (a) Budak itu menbaca buku.
1 sebagai pelengkap. Contohnya:
8. (a) Anaknya menghidangkan sedulang makanan.
II 11. Semua penonton bangun.
9. (a) Pemburu menembak harimau itu dengan 12. Pokok itu tumbang.
13. Mereka semua puiang.
senapangnya 14. Kanak-kanak itu menangis.
15. Bendera-bendera berkibaran.
10. (a) Dia menjalankan tugasnya dengan baik. 16. Kami semua terpegun.
17. Padi menguning.
Dalam ayat-ayat di atas, kata kerja diikuti oleh frasa nama yang 18. Pelajar-pelajar bergotong-royong.
menjadi penyambut kepada kata kerja sebelumnya. Sebagaimana
3.87
386

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

19. Seluruh rakyat"memberontak. Contoh ayat:
20. Dia tercengang. 28. Mereka berada di Kuala Lumpur.
29. Saya tinggal di kampung.
Contoh-contoh kata kerja tak transitif yang tidak memerlukan 30. Pendatang itu menetap di Selangor.
pelengkap ialah kata kerja yang mempunyai makna yang sem- 31. Keluarga kami bermastautin di sini.
puma. 32. Keretanya membelok ke kiri.
33. Kapal terbang itu singgah di Kota Bharu.
13.3.2 Kata Kerja Tak Transitif dengan Pelengkap
(iii) Kata nama sebagai pelengkap
Kata kerja tak transitif yang dapat menerima pelengkap ialah kata Ada kata kerja tak transitif tertentu yang mesti diikuti oleh
kerja yang tidak mempunyai makna yang lengkap sekiranya tidak pelengkap kata nama. Pelengkap yang demikian boleh dibezakan
diikuti oleh unsur pelengkap. Namun, unsur-unsur itu bukanlah daripada kata nama sebagai objek atas dasar pelengkap tidak boleh
objek kerana ayatnya tidak boleh dipasifkan. Antara contoh kata dijadikan subjek dalam ayat pasif. Ada dua kumpulan kata kerja
kerja tak transitif demikian termasuklah beransur, tinggal, men- tak transitif yang memerlukan pelengkap demikian. Pertama, kata
jadi, berbuat, ada, berbantalkan, bertilamkan, dan sebagainya. kerja yang berimbuhan ber-...-kan. Contohnya:

Unsur-unsur yang menjadi pelengkap kepada kata kerja tak 34. Dia berbantalkan lengan.
transitif demikian boleh dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu: 35. Pengemis itu bertilamkan rumput.
36. Pak Kaduk berbajukan kertas.
(i) Kata adjektifsebagai pelengkap 37. Pengembara itu berselimutkan embun.
38. Pokok padi Wan Empuk berbatangkan tembaga.
Pelengkap kata adjektif seperti genting, kukuh,jahat, baik, lemah,
miskin, adil dan selainnya hadir sesudah kata kerja tak transitif Kata kerja tak transitifkumpulan kedua yang boleh diikuti oleh
untuk melengkapkannya. Contohnya: kata nama sebagai pelengkap ialah menjadi dan ada. Contohnya:

21. Keadaannya menjadi genting. 39. Dia menjadi guru.
22. Kesihatan bapanya beransur baik. 40. Orang itu ada harta.
23. Orang kampung itu masih tinggal miskin. 41. Negara kita kini menjadi pengeksport barang-barang
24. Badannya menjadi lemah.
25. Ekonomi negara kita bertambah kukuh. kilang.
26. Mereka tidak berbuat jahat.
27. Semua pemimpin hendaklah berlaku adil. 13.3.3 Kata Kerja Tak Transitifdengan Kata Nama Sebagai
Penerang
(ii) Frasa sendi nama sebagai pelengkap
Kata nama sebagai penerang yang mengikuti kata kerja tak
Frasa sendi nama sebagai pelengkap yang hadir selepas kata kerja transitif bukanlah objek kerana ayat yang mengandunginya tidak
tak transitif mendukung makna 'tempat' sebagai unsur-unsur yang boleh dipasifkan. Kata nama tersebut hanya menjadi penerang
melengkapkan kata kerja tak transitif. Contoh kata kerja demikian bagi kata kerja tak transitif dan bukan pelengkap kerana kata
ialah berada, tinggal, menetap, bermastautin, membelok dan nama penerang boleh ditiadakan tanpa merosakkan kesempuma-
singgah. an makna kata kerja demikian.

388 389

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

Contohnya: Perkataan-perkataan yang condong dalam ayat (b) di atas
menjadi subjek atau unsur yang diterangkan dalam ayat yang telah
Frasa Kerja dipasifkan.

Subjek Kata Kerja Penerang Frasa kerja yang mengandungi frasa nama sebagai objek boleh

42. Lelaki itu berseluar jean. ,:. ,
43. Kanak-kanak itu berbaju Melayu.
44. Mereka bersawah padi. pula dibahagikan kepada dua jenis:
45. Keluarganya berkedai kopi.
46. Peladang itu berkebun kelapa. (i) Frasa kerja yang mengandungi satu objek.
47. Kerjanya bergunting rambut. (ii) Frasa kerja yang mengandungi dua objek.
48. Kegemarannya bermain bola.
49. Bapanya berniaga ayam. 13.4.1 Frasa Kerja dengan Satu Objek
50. Orang tua itu berjaja kain.
51. Mereka belajar bahasa Jepun. Frasa kerja dengan satu objek adalah seperti yang terdapat dalam
ayat-ayat berikut:
13.4 Binaan Frasa Kerja dengan Objek
57. Saya menjawab surat itu.
Frasa kerja yang mengandungi frasa nama sebagai objek ialah yang 58. Mesin itu mengepam air.
dibentuk oleh kata kerja transitif sebagai intinya dan frasa nama 59. Dia tidak mengabaikan tugasnya.
yang mengikuti kata kerja itu sebagai objek atau penyambutnya. 60. Ketua pasukan terus menenangkan suasana itu.
Contohnya ialah ayat-ayat dalam Ceraian 13.1. Ayat-ayat yang 61. Letupan born itu mengacau-bilaukan keadaan.
mengandungi frasa nama sebagai objek itu boleh dipasifkan men- 62. Dbat itu dapat menyihatkan badan.
jadi ayat (b). Contohnya: 63. Penumpang itu terus menaiki kapaZ terbang.
64. Kami mendekati bangunan itu.
52. (a) Kami makan ayam goreng itu. 65. Perahu-perahu itu menyusuri pantai.
(b) Ayam goreng itu kami makan. 66. Sebatang kayu melintangi jaZan itu.

53. (a) Pemburu menembak harimau itu dengan senapang- Terdapat sejumlah perkataan yang berbentuk kata kerja tetapi
(b) nya. membawa makna adjektif. Perkataan ini boleh menerima kata
Harimau itu ditembak oleh pemburu dengan se- penguat, dan frasa nama yang mengikutinya boleh digugurkan.
napangnya. Contohnya:

54. (a) Dia menjalankan tugasnya dengan baik. 67. Filem itu sungguh menyeramkan (kami).
(b) Tugasnya dijalankan olehnya dengan baik. 68. Kejadian itu sangat menyedihkan (kita).
69. Keputusannya amat menggembirakan (saya).
55. (a) Budak itu membaca buku. 70. Saya percaya peristiwa semalam sangat menakutkan
(b) Buku dibaca oleh budak itu.
anda.
56. (a) Anaknya menghidangkan sedulang makanan. 71. Betulkah pemeriksaan ketat imigresen di negara itu me-
(b) SeduZang makanan dihidangkan oleh anaknya.
nyulitkan awak?
390 j 72. Tingkah laku pelawak itu sangat menggembirakan ka-

nak-kanak di pesta itu.

391

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

73. Berita baik teritang kejayaan anak-anak di sekolah amat 74. (b) Ali dihadiahi buku oleh Ahmad.
menyenangkan para ibu bapa. 75. (b) Anaknya dibelikan baju oleh wanita itu.

Dalam contoh ayat di atas, ayat yang frasa kerjanya menerima Sebaliknya ayat-ayat pasif berikut, yang menjudulkan objek
objek yang terdiri daripada orang pertama (ayat 67-69), secara sipi, tidak dianggap gramatis.
pilihan boleh digugurkan, manakala objek yang terdiri daripada
orang kedua dan ketiga (ayat 70-73) tidak boleh digugurkan, 74. (c) *Buku dihadiahi Ali oleh Ahmad.
keranakalau digugurkan, ini mengandaikan objek yang digugurkan 75. (c) *Baju dibelikan anaknya oleh wanita itu.
itu ialah orang pertama.
Yang berikut ialah contoh-contoh ayat yang mengandungi
13.4.2 Frasa Kerja dengan Dua Objek frasa kerja dengan dua objek; bentuk-bentuk yang condong ialah
objek tepat.
Frasa kerja yang dibentuk oleh kata kerja transitif sebagai intinya
boleh mengandungi dua frasa nama yang menjadi objek kepada .~ ;,' 76. Dia mencarikan isterinya buah nangka.
kata kerja itu. Objek-objek ini mempunyai fungsi yang berbeza- '.' ~ 77. Tuhan mengurniai makhluknya rahmat.
beza dan boleh disebut sebagai objek tepat dan objek sipi. Objek
tepat ialah objek yang menjadi penyambut secara langsung kepada 78. Baginda menganugerahipahlawan itu bintang kehormat-
kata kerjanya, sementara objek sipi ialah yang tidak menjadi an.
penyambut secara langsung kepada kata kerjanya. Perhatikan
contoh ayat-ayat yang berikut: 79. Ibu memasakkan tetamu makanan..
80. Anaknya menghidangi kami sedulang kuih.
74. Ahmad menghadiahkan buku kepada Ali.
75. Wanita itu membeli baju untuk anaknya. Ayat-ayat di atas jelas mengandungi binaan yang meletakkan
objek tepat sesudah kata kerja dan objek sipi mengikuti objek tepat.
Ayat-ayat di atas boleh diubah menjadi ayat berikut: Apabila ayat-ayat di atas diubah susunannya, iaitu objek tepat asal
diletakkan di bahagian belakang ayat dengan didahului oleh kata
74. (a) Ahmad menghadiahi Ali buku. sendi nama untuk atau kepada, dan menjadikannya frasa selldi
75. (a) Wanita itu membelikan anaknya baju. nama, maka ayat-ayat yang terhasil akan hanya mengandungi satu
objek. Contohnya:
Dalam kedua-dua ayat di atas, terdapat frasa nama yang
berfungsi sebagai objek kepada kata kerja, iaitu Ali dan buku 76. (a) Dia mencari buah nangka untuk isterinya.
dalam 74 (a) dan anaknya dan baju dalam 75 (a). Dalam binaan di 77. (a) Tuhan mengurniakan rahmat kepada makhluknya.
atas, frasa nama yang mengikuti secara langsung kata kerja ialah 78. (a) Baginda menganugerahkan bintang kehormatan ke- .
objek tepat kepada kata kerja, iaitu Ali dalam 74 (a) dan anaknya
dalam 75 (a), manakala frasa nama yang mengikuti objek tepat pada pahlawan itu.
disebut objek sipi. Apabila ayat-ayat sede~ikian dipasifkan hanya 79. (a) Ibu memasak makanan untuk tetamu.
frasa nama yang menjadi objek tepat akan mengalami penjudulan, '.; 80. (a) Anaknya menghidangkan sedulang kuih untuk
iaitu menjadi subjek atau unsur yang diterangkan.
kami.
392
Sesungguhnya binaan ayat 76 (a)-80 (a) ialah binaan dasar
yang daripadanya wujud ayat-ayat seperti 76-80.

393

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA 'D" •

Ada juga frasa kerja yang seolah-olah mengandungi dua ..:; FRASAKERJA
objek, seperti ayat-ayat yang berikut:
13.5 Frasa Kerja dengan Kata Bantu
81. Sultan menamai tempat itu Melaka.
82. Dia menjadikan budak itu anak angkatnya. Dalam ayat, unsur kata bantu boleh disertai oleh kata penguat.
83. Anak itu menyangka orang itu bapanya. Kata bantu menerangkan kata kerja dari dua sudut makna mengikut
84. Dia menganggap saya lawannya. makna yang didukung oleh kedua-dua jenis kata bantu, iaitu:
85. Saya menamai kucing itu Si Belang.
(i) Kata bantu aspek, yang menerangkan aspek waktu bagi
Sebenarnya ayat-ayat di atas mengandungi hanya satu objek, kata kerja, dan
iaitu frasa nama yang mengikuti kata kerja secara langsung,
m~nakala Melaka, anak angkatnya, bapanya, lawannya, dan Si (ii) Kata bantu ragam, yang menerangkan ragam perasaan
Belang hanya berfungsi sebagai penerang kepada objek dan tidak bagi kata kerja.
boleh dijadikan objek tepat seperti dalam contoh yang berikut:
13.5.1 Kata Bantu Aspek
81. (a) *Sultan menamakan Melaka untuk tempat itu.
82. (a) *Dia menjadikan anak angkatnya bagi budak itu. Kata bantu aspek menerangkan waktu pada kerja yang dilakukan,
83. (a) *Anak itu menyangka bapanya untuk orang itu. iaitu sarna ada kerja itu akan, sedang, sudah, masih, baru, mula
84. (a) *Dia menganggapkan lawannya kepada saya. atau belum dilakukan. Kata bantu aspek tergolong kepada tiga
85. (a) *Saya menamakan Si Belang untuk kucing itu. jenis aspek masa berdasarkan sarna ada perbuatan itu sudah,
sedang, atau belum dilakukan. Contohnya:
Untuk menjelaskan lagi, bagi ayat 81-85 di atas, perkataan
sebagai boleh diletakkan di hadapan unsur-unsur penerang itu. Kata Bantu Aspek
Contohnya:
Sudah Dilakukan Sedang Dilakukan Belum Dilakukan
81. (b) Sultan menamai tempat itu sebagai Melaka.
82. (b) Dia menjadikan budak itu sebagai anak angkatnya. sudah sedang belum
83. (b) Anak itu menyangka orang itu sebagai bapanya. telah masih akan
84. (b) Dia menganggap saya sebagai lawannya. ;' ;. pernah mula
85. (b) Saya menamai kucing itu sebagai Si Belang. f. '. baru

Kedua-dua bentuk frasa kerja yang dibincangkan dalam 13.2 Kehadiran kata bantu aspek dalam ayat adalah seperti yang
dan 13.3 boleh mengandungi unsur-unsur yang lain di dalam berikut:
binaan, iaitu:
86. Mereka sudah menonton wayang gambar itu.
(i) Kata bantu 87. Majapahit telah melanggar Singapura.
(ii) Unsur keterangan 88. Saya pernah melihat orang itu.

394 '\ c •

.:' ;". 89. Mereka baru mendapat cahaya mata.
90. Ibu sedang memasak nasi.
91. Adik kecil masih tidur lagi.
92. Kumpulan kami mula mendaki gunung itu pada pukul
.7.00 pagi.
93. Matahari belum terbit lagi.
94. Murid itu akan menulis surat kepada ibunya.

395

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

Dalam bahasa Melayu kata bantu aspek tertentu boleh hadir Kehadiran kata bantu ragam dalam ayat adalah seperti yang
berderetan, seperti contoh di bawah ini: berikut:

Bole'h hadir bersama-sama 95. Encik Yahya hendak mengembara ke Afrika.
96. Mereka mahu berikhtiar lagi.
belum T pemah 97. Kerani itu harus menyiapkan kerja dengan segera.
masih + belum 98. Saksi itu enggan memberikan kerjasama.
masih + sedang 99. Dia mungkin hadir ke majlis tersebut.
sudah pemah 100. Mereka boleh pergi sekarang.
telah + pemah 101. Pelajar itu dapat melanjutkan pelajaran ke Jepun.
barn + sudah 102. Awak mesti berehat dahulu.
sudah + mula 103. Rakyat Malaysia patut bersyukur kerana hidup dalam
+
aman.
Tidak boleh hadir bersama-sama

*akan + belum *sedang + pemah Boleh hadir bersama-sama
*akan + sedang *sedang + telah
*belum + akan *sedang + sudah hams + mahu patut + dapat
*sedang + akan *pemah + akan hams + dapat patut + boleh
*sedang + belum *pemah + belum mesti + mahu mungkin + boleh
*sedang + masih *telah + masih mesti + dapat mungkin + dapat
*pemah + masih *telah + akan
*pemah + sedang *sudah + sedang Tidak boleh hadir bersama-sama
*telah + sedang *sudah + belum
*telah + belum *sudah + barn

*hendak + mahu *hendak + boleh

13.5.2 Kata Bantu Ragam *hendak + harns *hendak + dapat

Kata bantu ragam yang hadir sebelum kata kerja dalam frasa kerja ·1·::', *hendak + mesti *mahu + hendak
ialah perkataan yang menerangkan ragam atau suasana perasaan
sesuatu perbuatan itu dilakukan, misalnya sama ada seseorang :; t; *mahu + mesti *mahu + hams
itu mesti melakukan, hendak melakukan, atau berkeupayaan
melakukan sesuatu perbuatan itu. Antara kata bantu jenis ini ..' *mahu + dapat *mahu + boleh
termasuklah:
, ~.

*mesti + hams *boleh + hams

*boleh + mesti *dapat + mahu

*dapat + hendak *dapat + boleh

mungkin boleh *dapat + hendak *enggan + patut
hendak dapat
mahu mesti Kata bantu aspek tertentu boleh juga hadir bersama-sama
harus patut kata bantu ragam secara berderetan, baik secara mendahului atau
enggan mengikutinya.

396 397

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

Contohnya: (ii) Frasa kerja tak transitif dengan ayat komplemen

Kata Bantu Aspek + Kata Bantu Ragam 119. Pak Abu berkata bahawa tetamu anaknya dari kota.
120. Mereka berhujah bahawa projek itu dapat diselesaikan
104. 'Ahm~d sedang hendak ke bandar ketika kami sampai.
105. Dia belum hendak makan kerana masih kenyang. dalam masa dua tahun.
106. Aminah akan dapat menjawab soalan itu. 121. Penduduk kampung itu beranggapan bahawa penghulu
107. Musa masih dapat tidur walaupun bilik itu panas.
108 Encik Ibrahim belum boleh tahu akan hal itu kerana mereka sudah berpindah.
122. Penceramah itu berasa bahawa tajuk itu sesuai untuk
masih rahsia.
para pendengar.
Kata Bantu Ragam + Kata Bantu Aspek 123. Ibu Ali berpendapat bahawa sumbangan PIBG sekolah

109. Mereka mesti akan datang lagi. anaknya berkesan.
110. Mariam harus sudah tidur kerana malam sudah larut.
111. Pada waktu itu bapa mesti sudah pergi ke pejabat. 13.7 Unsur Keterangan dalam Frasa Kerja
112. Datuk Penghulu harus telah menyelesaikan pergaduh-
Unsur keterangan dalam frasa kerja terdiri daripada unsur yang
an itu. menerangkan kata kerja itu dengan lebih lanjut lagi. Unsur
113. Polis mesti t-r!lah menangkap pencuri itu sesudah men- keterangan ini juga berfungsi sebagai frasa adverba. Dalam ayat
susunan biasa, unsur keterangan hadir sesudah kata kerja. Bagi
dapat maklumat. kata kerja transitif, unsur keterangan hadir selepas objek. Dari segi
struktur binaannya, unsur keterangan terdiri daripada frasa sendi
13.6 Frasa Kerja dengan Ayat Komplemen nama, frasa adjektif, frasa nama dan kata adverba. Contohnya:

Frasa kerja, sarna ada mengandungi kata kerja transitif atau tak 124. Kerajaan mengeluarkan kenyataan tentang kenaikan
transitif, boleh menerima ayat komplemen. Apabila ini berlaku,
ayat yang terbentuk ialah ayat majmuk. Contohnya: ,- gaji.

(i) Frasa kerja transitif dengan ayat komplemen 125. Sungai Perak mengalir dengan tenangnya.
126. Pemimpin yang sudah berumur itu bercakap perlahan-
114. Orang itu menafikan bahawa barang-barangnya telah
hilang. lahan.
127. Bunga rampai itu berbau sungguh harum.
115. Pemuda itu mengakui bahawa dia telah memenangi 128. Rombongan pengantin itu tiba pada malam tadi.
peraduan mengarang cerpen. 129. Kumpulan pelajar Malaysia itu bertolak esok pagi ke

116. Berita itu menyatakan bahawa semua penufnpang ter- Jepun.
selamat. 130. Mereka berjuang mati-matian.
131. Murid-murid itu menjawab serentak apabila ditanya.
117. Kami menegaskan bahawa kejayaan bergantung pada
usaha gigih. Dilihat dari segi makna, frasa keterangan terbahagi kepada
lapan kumpulan, iaitu:
118. Kerajaan mengumumkan bahawa rakyat luar bandar
akan diberikan lebih banyak kemudahan di bawah ran- (i) Keterangan tempat atau arah.
cangan pembangunan itu.
399
398

TATABAHASA DEWAN EDIS! KETIGA FRASAKERJA

(ii) Keterangan 'waktu pada kata adjektif yang berfungsi sebagai kata adverba. Yang
(iii) Keterangan cara kedua terdiri daripada frasa sendi nama yang mengandungi kata
(iv) Keterangan tujuan atau harapan sendi nama dengan diikuti oleh kata adjektif yang menerima kata
(v) Keterangan alat pembenda -nya. Contohnya:
(vi) Keterangan penyertaan
(vii) Keterangan hal 144. Kereta api itu bergerak laju. (KA berfungsi KAdv)
(viii) Keterangan bagai 145. Bas itu bergerak dengan lajunya. (FS)
146. Mereka berjuang mati-matian. (KAdv)
(i) Keterangan tempat atau arah 147. Dia suka bercakap lantang. (KA berfungsi KAdv)
148. Pembahas itu berhujah dengan lantangnya. (FS)
Keterangan tempat atau arah ialah unsur yang membincangkan 149. Adiknya datang dahulu daripada saya. (KAdv)
lokasi terjadinya sesuatu peristiwa atau keadaan yang bentuknya
terdiri daripada frasa sendi nama. Kata sendi namanya ialah di, ke, (iv) Keterangan tujuan atau harapan
dari, daripada, kepada, dan pada. Contohnya:
Keterangan tujuan atau harapan ialah unsur yang menerangkan
132. Ramai wanita bekerja di kilang. maksud sesuatu perbuatan atau kejadian yang bentuknya terdiri
133. Mereka berasal dari Sarawak. daripada frasa sendi nama. Kata sendi namanya ialah demi, untuk,
134. Tembakannya kena pada sasarannya. dan bagi. Contohnya:
135. Adik menerima surat daripada sahabat penanya.
136 Juragan itu terjun ke dalam laut. 150. Kita berjuang demi keadilan undang-undang.
137. Hadiah ini diberikan kepadanya. 151. Mereka bertindak untuk kepentingan bersama.
152. Rakyat harus berusaha untuk kejayaan masa depan
(ii) Keterangan waktu
negara.
Terdapat dua bentuk keterangan waktu. Yang pertama ialah frasa 153. Kerajaan membina pusat kesihatan desa bagi faedah
sendi nama yang mengandungi kata sendi nama pada, dalam,
sejak, dan hingga. Yang kedua terdiri daripada frasa nama, seperti orang-orang kampung.
semalam dan dua dekad yang lalu. Contohnya: 154. Berjuanglah demi kepentingan agama, bangsa, dan

138. Kuliah itu tamatpada pukul5.00 petang. negara.
139. Kursus itu bermula sejak 12 tahun yang lalu. 155. Dasar baharu itu dilaksanakan bagi kesejahteraan
140. Kami menunggu ketibaannya hingga pukul 12.00
rakyat.
malam.
141. Dia menyelesaikan kerjanya dalam masa tiga jam. (v) Keterangan alat
142. Perwakilan negara-negara asing tiba semalam.
143. Peristiwa itu berlaku dua dekad yang lalu. Keterangan alat ialah unsur yang menentngkan perkakas atau
benda yang digunakan yang bentuknya terdiri daripada frasa sendi
(iii) Keterangan cara nama. Kata sendi namanya ialah dengan. Contohnya:

Terdapat dua bentuk keterangan cara. Yang pertama terdiri dari- 156. Rombongan pelajar itu datang dengan bas.
157. Dia memukul ular itu dengan buluh.
400 158. Mereka menyeberangi sungai itu dengan rakit.
159. Saya memotong tali itu dengan pisau belati.

401

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASAKERJA

(vi) Keterangan penyertaan Namun demikian, satu kesimpulan boleh dibuat tentang binaannya
dengan berdasarkan kedudukan unsur-unsur yang ada di dalamnya,
Keterangan penyertaan ialah unsur yang menerangkan maksud iaitu seperti yang terdapat dalam rajah berikut:
ikut bersama-sama yang bentuknya terdiri daripada frasa sendi
nama. Kata sendi namanya ialah dengan. Contohnya: Kata kerja Objek )
transitif +
160. Pelajar baharu itu datang dengan ayahnya.
161. Menteri Pengajian Tinggi tiba dengan pegawai-pega- Kata 1 ( + (Keterangan)
[ bantu + Ayat Komplemen
wainya.
162. Murid-murid melawat muzium dengan guru mereka. p )
163. Pengerusi majlis masuk ke dewan dengan setiausaha + (pelengka
Kata kerja
persatuan kita.
tak
(vii) Keterangan hal
transitif Ayat
Keterangan hal ialah unsur yang menerangkan keadaan yang
bentuknya terdiri daripada frasa sendi nama. Kata sendi namanya Komplemen
ialah tentang, mengenai, dan terhadap. Contohnya:
Binaan Frasa Kerja
164. Mereka sedang berbincang tentang perkara itu.
165. lawatankuasa membuat teguran terhadap laporan ke- Maksud rajah di atas antaranya ialah bahawa frasa kerja boleh
mengandungi binaan-binaan berikut:
wangan.
166. Kerajaan akan mengeluarkan kenyataan mengenai ke- (i) Kata kerja transitif + objek.
(ii) Kata kerja transitif + ayat komplemen.
kecohan yang berlaku di bank tersebut. (iii) Kata bantu + kata kerja transitif + objek + keterangan
(iv) Kata bantu + kata kerja transitif + ayat komplemen +
(ix) Keterangan bagai
(v) keterangan.
Keterangan bagai ialah unsur yang menerangkan keserupaan yang (vi)
bentuknya terdiri daripada frasa sendi nama. Kata sendi namanya (vii) Kata kerja tak transitif.
ialah seperti, bagai, sebagai, dan bak. Contohnya: (viii)
Kata kerja tak transitif + pelengkap.
167. Dia berlagak seperti pegawai. (ix) Kata kerja tak transitif + ayat komplemen.
168. Pasangan suami isteri itu bagai pinang dibelah dua. Kata bantu + kata kerja tak transitif + pelengkap +
169. Saya berperanan sebagai bapanya.
170. Muka tuan puteri bercahaya bak bulan purnama. keterangan.
Kata bantu + kata kerja tak transitif + ayat komplemen
13.8 Kesimpulan
+ keterangan.
Daripada perbincangan dalam bab ini, jelas bahawa frasa kerja,
seperti juga frasa nama, merupakan satu binaan yang kompleks. Daripada contoh binaan di atas, jelas bahawa tidak semua
frasa kerja mengandungi setiap unsur yang disenaraikan dalam
402 rajah. Unsur-unsur seperti kata bantu dan keterangan dan juga

403

TATABAHASf. DEWAN EDISI KETIGA

ayat komplemen bagi ·kata kerja tak tra,.nsitif, boleh digugurkan
secara pilihan.

Contoh beberapa frasa kerja dengan kedudukan unsur-unsur-
nya adalah seperti yang terdapat dalam rajah berikut:

Kata Bantu Kata Kerja Objek atau Ayat Keterangan BAB 14
Transitif Komplemeni Frasa Adjektif
Pelengkap -
-
- menjelaskan tugasnya 14.1 Pendahuluan
menjelaskan bahawa tugasnya kepada ketua
- baharunya Frasa adjektif ialah susunan perkataan yang terdiri daripada
menjelaskan sudah diubah satu perkataan atau beberapa perkataan yang mengandungi kata
akan tugasnya sejak tahun lalu adjektif atau kata sifat sebagai kata intinya. Kata inti merupakan
bahagian utama dalam susunan frasa tersebut. Frasa adjektif .
akan menjelaskan bahawa tugasnya yang dibincangkan ialah yang berfungsi sebagai predikat dan
sudah diubah juga sebagai unsur keterangan dalam predikat. Sebagai unsur
keterangan, kata adjektif hadir sesudah frasa kerja dan frasa
Kata Bantu Kata Kerja Tak Ayat Keterangan sendi nama.
Transitif Komplemen
- di serambi Contohnya:
- tidur -
berada di Kuala Lumpur - (i) jrasa adjektifsebagai predikat
telah berada di Kuala Lumpur
- berasa bahawa keputusan pada waktu itu

masih berasa itu wajar -
bahawa keputusan
pada ketika itu
itu wajar

Subjek (FN) Predikat (FA)

l. Adiknya sangat pandai.
2. Markahnya tinggi.
3. Orang muda itu kacak sungguh.
4. Anaknya masih kecillagi.
5. Sekolahnya jauh dari situ.

404 405

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

(ii) jrasa adjektifsebagai unsur keterangan dalam predikat Kata Bantu Penguat Kata Adjektif Penguat

Subjek Predikat - - pandai -
- nakal
Frasa Utama Frasa Adjektif terlalu besar -
Sebagai Unsur Keterangan sudah - tua
- masak -
(a) Frasa Kerja - jahat sekali
- kecil sangat
6. Dia berjalan sangat cepat. belum kecil betul
7. Bayi itu tidur nyenyak sekali. - cantik
8. Pemidato itu berucap sungguh lantang. - ganas -
agak
(b) Frasa Sendi Nama masih amat
masih - sungguh
-
- -
- amat

9. Duta Besar itu di Beijing paling lama.
amat kerap.
10. Pegawai belia kami ke pusat latihan panjang sungguh. pada kata adjektif. Bahagian inti pula terdiri daripada dua jenis,
mengikut binaannya:
II. Surat daripada sahabat
(i) Binaan satu perkataan.
penanya (ii) Binaan dua perkataan.

Walau bagaimanapun, unsur frasa adjektif sebagai keterangan 14.2.1 Binaan Satu Perkataan
dapat hadir sebelum frasa kerja dan frasa sendi nama.
Contohnya: Binaan ini terdiri daripada satu kata adjektif, seperti rajin, tinggi,
nakai, baik, pucat, kosong, sederhana, cemas, dan sebagainya,
6. (a) Dia sangat cepat berjalan. seperti contoh-contoh di bawah:
7. (a) Bayi itu nyenyak sekali tidur.
8. (a) Pemidato itu sungguh lantang berucap. 12. Pelayan kedai Pak Ali rajin.
9. (a) Duta Besar itu paling lama di Beijing. 13. Kawan-kawan Ahmad cerdik.
10. (a) Pegawai belia kami amat kerap ke pusat latihan. 14. Adiknya sangat cergas.
11. (a) Panjang sungguh surat daripada sahabat penanya. 15. Warna kulit buku saya merah.
16. Wanita itu baik sungguh.
14.2 Binaan Frasa' Adjektif: Unsur Pengisi Frasa 17. Mukanya pucat.
Adjektif 18. Bilik tetamu itu kosong.
19. Hidup seniman itu amat sederhana.
Frasa adjektif boleh terdiri daripada satu perkataan adjektif 20. Hati mereka cemas.
sahaja atau deretan perkataan yang mengandungi kata adjektif 21. Pada malam ini bulan sungguh terang.
dengan kata bantu dan kata penguat, sarna ada di hadapan atau di
belakangnya. Perhatikan contoh-contoh di bawah ini: Contoh-contoh di atas ialah contoh kata adjektif yang ter-
diri daripada satu kata dasar, iaitu perkataan tanpa imbuhan.
Seperti yang telah disebutkan, inti frasa adjektif terletak
407
406

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

Kata adjektif boleh juga terdiri daripada perkataan berimbuhan, (b) Dua kata adjektif yang maknanya berlawanan. Contohnya:
misalnya: sepandai, kemerah-merahan, terbaik, keinggeris-ing-
gerisan, setinggi, seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut: tinggi rendah
pahit manis
22. Aminah tidak sepandai adiknya. baik buruk
23. Dalam darjah ini markah Husnilah yang terbaik. tua muda
24. Langit kemerah-merahan pada waktu senja. kecil besar
25. Gaya pertuturannya agak keinggeris-inggerisan. miskin kaya
26. Bangunan ini tidak setinggi bangunan itu.
(c) Deretan dua kata adjektif dengan perkataan yang kedua
Bentuk adjektif yang berimbuhan seperti yang terdapat digunakan oleh sebab unsur rima, yakni keindahan bunyi. Con-
dalam ayat-ayat di atas telah dibincangkan dalam Bab 8, bidang tohnya:
morfologi.
tinggi lampai
14.2.2 Binaan Dna Perkataan gemuk gedempol
kaya raya
Binaan jenis ini terdiri daripada dua perkataan, iaitu: lemah gemalai
(i) Kata Adjektif + Kata Adjektif kering kontang

(ii) Kata Adjektif + Kata Nama (ii) Binaan kata adjektif + kata nama

Cantuman kata adjektif dengan kata adjektif atau kata adjektif Binaan adjektif yang terdiri daripada kata adjektif + kata nama
dengan kata nama membentuk konstituen baharu dengan makna
baharu. Di bawah ini dibincangkan binaan adjektif yang terdiri mengandungi kata adjektif yang menjadi inti frasa dengan kata
daripada dua perkataan. nama sebagai penerangnya. Binaan kata adjektif jenis ini boleh
terdiri daripada:
(i) Binaan kata adjekti/.+ kata adjektif
(a) Frasa adjektif yang membawa maksud keserupaan:
Binaan adjektif yang terdiri daripada kata adjektif + kata adjektif
boleh terdiri daripada: merahjambu
hijau daun
(a) Dua kata adjektif yang menekankan unsur keserasian makna, biru laut
contohnya: kuning langsat
manis buah
riang gembira muda remaja
letih lesu
cantik molek (b) Frasa adjektif yang membawa maksud kiasan:
lemak manis
gagah berani panjang tangan
penat lelah besar kepala
kurus kering ringan tulang

408 409

TATABAHASA DEWAN' EDISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

terang hati 34. (a) Pahlawan itu sungguh berani.
rabun ayam (b) Pahlawan itu berani sungguh.
buta huruf
terang tanah Dua unsur penguat boleh juga hadir berderetan sebelum kata
banyak mulut adjektif. Contohnya, sungguh amat merdu, sangat kT.trang sopan,
tua keladi terlalu amat pedih, seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut:

14.3 Unsur Penguat dalam Frasa Adjektif 35. Suaranya sungguh amat merdu.
36. Perangainya sangat kurang sopan.
Frasa adjektif boleh terdiri daripada hanya satu kata adjektif 37. Bisanya terlalu amat pedih.
dan boleh juga terdiri daripada kata adjektif yang disertai unsur
penguatnya. Ada tiga jenis unsur penguat: 14.4 Kata Bantu dalam Frasa Adjektif

(i) Penguat hadapan Frasa adjektif boleh juga terdiri daripada kata adjektif yang
(ii) Penguat belakang disertai oleh kata bantu, misalnya, sudah besar, belum cerdik,
(iii) Penguat bebas masih kecil, dan harus pandai, seperti yang terdapat dalam ayat-
ayat berikut:
Penguat hadapan ialah perkataan yang terletak di hadapan
kata adjektif. Contohnya, terlalu nakaI, paling sedap, sangat in- 38. Anak itu sudah besar.
dah, seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut: 39. Dia belum cerdik lagi.
40. Anak kucingnya masih kecil.
27. Anak kecil itu terlalu nakal. 41. Semua pegawai harus pandai.
28. Masakan ibunya paling sedap.
29. Pemandangan di tasik itu sangat indah. Ada kata bantu tertentu yang boleh hadir sebelum atau sesudah
penguat, misalnya: masih amat kecil, belum terlalu jauh, belum
Penguat belakang pula ialah perkataan yang terletak di be- sangat pandai, sungguh masih letih, tentu sudah masak, dan benar
lakang kata adjektif, contohnya, baik sekali, lambat benar, indah telah pandai, seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut:
nian, seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut:
42. Anak-anak jiran saya belum bersekolah kerana masih
30. Perangai budak itu baik sekali. amat kecil.
31. Kereta api itu lambat benar.
32. Istana di atas bukit itu indah nian. 43. Kami dapat mengejar Ali kerana dia belum terlalu jauh.
44. Pemain itu belum sangat pandai kerana belum lama
Penguat bebas ialah perkataan yang kedudukannya bebas, iaitu
sarna ada di hadapan atau di belakang kata adjektif. Contohnya: dilatih.
amat indah dan indah amat, sungguh berani dan berani sungguh, 45. Kami terasa sungguh masih letih walaupun telah lama
seperti yang terdapat dalam ayat-ayat berikut:
berehat.
33. (a) Pemandangan di pantai itu amat indah. 46. Buah yang diperam itu tentu sudah masak.
(b) Pemandangan di pantai itu indah amat. 47. Sesudah mengikuti latihan berkali-kali, mereka benar
" telah pandai.
410
,l c

411

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA

14.5 Susunan Frasa" Adjektif dalam Ayat FRASA ADJEKTIF

Ada tiga jenis kedudukan frasa adjektif d'alam ayat susunan biasa 57. (a) Mukanyapucat.
58. (a) Kerani pejabat kami rajin.
iaitu: '
Susunan songsang:
(i) Selepas subjek sebagai predikat.
(ii) Selepas frasa kerja sebagai keterangan. 49. (b) Letih lesu badannya.
(iii) Selepas frasa nama sebagai penerang. 50. (b) Gelap benar malam inL
51. (b) Amat sederhana hidup penyair agung itu.
14.5.1 Frasa Adjektif Sebagai Predikat 52. (b) Sunyi senyap jalan raya itu.
53. (b) Tinggi lampai tubuh gadis itu.
Dalam susunan ayat biasa, frasa adjektif sebagai predikat hadir 54. (b) Hijau muda wama kereta Musa.
se1epas subjek, seperti yang terdapat dalam contoh berikut: 55. (b) Nyenyak benar tidumya.
56. (b) Masih kecil anak Ali.
Subjek Predikat 57. (b) Pucat mukanya.
48. (a) Rumah Ali sangat sederhana. 58. (b) Rajin kerani pejabat kamL

Susunan ini boleh disongsangkan, iaitu frasa adjektif yang 14.5.2 Frasa Adjektif Sebagai Keterangan

berfungsi sebagai predikat mendahului subjek, seperti yang Frasa adjektif boleh juga hadir selepas frasa kerja, iaitu menjadi
berikut: keterangan. Contohnya:

Predikat

Predikat Subjek SUbjek Frasa Kerja Keterangan
48. (b) Sangatsederhana rumah Ali. (Frasa Adjektif)
59. Dia
Perhatikan contoh-contoh seterusnya: 60. Mereka berjalan sangat cepat.
61. Kanak-kanak itu pulang segera.
Suslman biasa: 62. Adik-adiknya tidur sungguh nyenyak.
63. Jalan itu datang kerap sangat.
49. (a) Badannya letih lesu. 64. Burung helang menurun curam sekali.
50. (a) Malam ini gelap benar. 65. Baginda terbang tinggi.
51. (a) Hidup penyair agung itu amat sederhana. 66. Mereka hidup amat sederhana.
52. (a) lalan raya itu sunyi senyap. 67. Amin berlari sangat pantas.
53. (a) Tubuh gadis itu tinggi lampai. 68. Sungai itu bergerak cergas sekali.
54. (a) Warna kereta Musa hijau muda. mengalir tenang.
55. (a) Tidumya nyenyak benar.
56. (a) Anak Ali masih keci!. Perlu diingat bahawa kata adjektif dalam unsur keterangan di
atas, iaitu cepat, segera, nyenyak, kerap, curam, tinggi, sederhana,
412 pantas, cergas dan tenang, berfungsi sebagai kata adverba. (Uhat
9.2.3.9).

413

TATABAHASA DEWAN EOISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

14.5.3 Kata Adjektif Sebagai Penerang Kata Nama (i) Keterangan cara, contohnya:
Kata adjektif juga boleh hadir dalam frasa nama, iaitu sebagai 74. Badannya lemah dengan tiba-tiba.
penerang kepada kata nama. Contohnya: 75. Lukanya baik dengan sendirinya.
76. Pokok itu segar dengan cepatnya.
FrasaNama
(ii) Keterangan bandingan, contohnya:
KataNama Penerang 77. Buahnya manis ibarat gula.
(Kata Adjektif) 78. Badannya kurus bagai lidi.
pelajar 79. Suaranya merdu seperti buluh perindu.
warna baharu
minyak merah (iii) Keterangan hal atau keadaan, contohnya:
bulan wangi 80. Pegawai itu selalu sibuk dengan pekerjaannya.
baju terang 81 . Ramai penduduk desa masih melarat dalam kemis-
rumah putih kinan.
kopi haram 82. Budak itu pandai dalam semua mata pelajaran.
penutur segera
emas asli (iv) Keterangan tujuan, contohnya:
pangkat tulen 83. Rumah harus bersih demi kesihatan hidup kita.
bangunan rendah 84. Rakyat mesti cergas untuk kemajuan masa depan.
tinggi 85. Juruterbang harus hati-hati demi keselamatan semua
penumpang.
14.6 Unsur Keterangan dalam Frasa Adjektif
(v) Keterangan kekerapan, contohnya:
Dalam frasa adjektif, unsur keterangan boleh hadir sesudah kata 86. Dia sakit selalu.
adjektif. Contohnya: 87. Pekerja itu jarang-jarang lewat.
88. Wanita itu sering sedih.
Subjek Predikat (Frasa Adjektif)
(vi) Keterangan terhadap, contohnya:
69. Pegawai itu selalu sibuk dengan pekerjaannya. 89. Anak itu sangat rindu akan emaknya.
70. Rumah harus bersih demi kesihatan hidup kita. 90. Kita harus cinta akan tanah air.
71. Keadaannya tetap cergas pada bulan puasa. 91. Hang Tuah amat setia kepada rajanya.
72. Buahnya manis ibarat gula.
73. Badannya lemah dengan tiba-tiba. (vii) Keterangan musabab, contohnya:
92. Budak itu lemah oleh sebab 1!-eletihan.
Dari segi makna, keterangan bagi kata adjektif boleh digo-
longkan ke dalam beberapa golongan, iaitu: . 415

414

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

93. Murid-m'urid itu lembap kerana tiada bimbingan. Kata Bantu + Kata Penguat + Kata Adjektif + Kata Adjektif +
94. Makanan itu sedap kerana cukup bahan-bahannya. Kata Penguat + Unsur Keterapgan + Ayat Komplemen

(viii) Keterangan waktu, contohnya: Maksud jadual di atas ialah bahawa frasa adjektif boleh
mengandungi kata bantu, dua kata penguat, dua kata adjektif, unsur
95. Ali selalu sakit ketika masih kecil dahulu. keterangan, dan ayat komplemen. Kata adjektif yang pertama
96. Pegawai itu sungguh cekap pada masa sekarang merupakan unsur inti yang wajib bagi seluruh binaan itu, sementara
unsur-unsur yang lain ia1ah unsur tambahan yang bersifat pilihan
lnl. yang menerangkan unsur inti.

97. Pelatih-pelatih itu telah mahir dalam masa dua Jika dua kata adjektif hadir berderetan yang membawa
bulan sahaja. makna berlawanan, maka kedua-duanya tidak bo1eh digugurkan,
misa1nya tinggi rendah. Seba1iknya,jika unsur adjektifyang kedua
(ix) Keter(lngan tempat, contohnya: membawa maksud keserasian atau berunsur rima, maka perkata-
an yang kedua boleh digugurkan. Contohnya, riang gembira atau
98. Kanak-kanak itu sakit pada kakinya. hitam legam.
99. Buah nanas manis di bahagian pangkalnya.
100. Bunyinya kuat daripada pembesar suara sebelah Di bawah ini diberikan contoh frasa adjektif dengan pelbagai
keadaan binaan unsur-unsumya.
kanan.
(i) Kata bantu + kata adjektif
14.7 Frasa Adjektif dengan Ayat Komplemen masih kuat
sudah kurus
Frasa adjektif sebagai predikat dapat diikuti oleh ayat komp1emen, belum sihat
menjadikan ayat yang terhasil itu ayat majmuk. Contohnya: mahu cantik
telah gering
Ayat Induk dengan Frasa Ayat Kompiemen
Adjektif (ii) Kata penguat + kata adjektif
bahawa persiapan mereka tidak
101. Para peserta amat sedar mencukupi. sungguh cantik
amat dalam
102. Ali tetap percaya bahawa anaknya masih hidup. lebih baik
103. Mereka pasti yakin bahawa pasukan sekolah mereka paling tinggi
agak kecil
104. Dia cukup insaf akan menang.
bahawa dia perlu membaiki pres- (iii) Kata bantu + kata penguat + kata adjektif
105. Mereka agak ragu
tasinya. masih agak kecil
bahawa berita itu benar. belum terlalu lewat
mahu benar pandai
14.8 Kesimpulan masih terlalu banyak
sudah amatjelas
Frasa adjektif sebagai predikat ia1ah satu binaan yang boleh terdiri
daripada beberapa unsur yang dapat digambarkan seperti dalam 417
jadual di sebelah.

416

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA ADJEKTIF

(iv) Kata adjektif + kata penguat insaf benar bahawa kelemahannya menyebabkan kekalah-
an itu
besar sekali
cantik betul· percaya sungguh bahawa ayahnya akan pulang
baik benar
banyak sungguh (x) Kata bantu + kata adjektif + kata adjektif
panjang sangat masih riang gembira
tetap gagah berani
(V) kata bantu + kata adjektif + kata penguat sudah besar panjang
pasti letih lesu
masih awal sangat
sudah baik sungguh Frasa adjektif yang terdiri daripada dua kata adjektif boleh
belum masak benar didahului oleh kata bantu tetapi tidak boleh disertai kata penguat.
mahu pandai sekali
sudah tua betul Untuk lebihjelas lagi, contoh-contoh di atas dapat digambarkan
seperti jadual yang berikut:

(vi) Kata penguat + kata adjektif + kata penguat Kata Kata Kata Kata Kata Unsur Ayat
Bantu Penguat Adjek- Adjek- Pe- Kete- Kom-
amat cantik sekali rangan plemen
sangat baik benar tif tif nguat
sungguh indah nian

(vii) Kata penguat + kata adjektif + unsur keterangan belum - sihat - - - -
- -
sangat manis pada bahagian pangkalnya - sungguh cantik - -
sungguh cinta akan tanah aimya
sangat sibuk deEgan pekerjaan belum terlalu Iewat - - - -
amat malas oleh sebab kejemuan
sungguh haJus ibarat sutera -- - besar sekali - -

i belum - - masak benar - -
1
- -
Kata penguat + kata adjektif + ayat komplemen - sungguh - indah nian

(viii) sungguh yakin bahawa mereka telah tiba - sangat - manis - pada -
amat percaya bahawa budak itu pemah datang
sangat sedar bahawa kita masih lemah i bahagian
amat insafbahawa kelemahannya menyebabkan
it pangkalnya
kekalahan itu - sungguh yakin - - - bahawa
agak ragu bahawa berita itu benar
~ mereka
telah tiba
!

-- - sedar sungguh - bahawa
persiapan-
(ix) Kata adjektif + kata penguat + ayat komplemen nya tidak
mencukupi
sedar sungguh bahawa persiapannya tidak mencukupi
percaya benar bahawa anaknya telah berjaya sudah - besar panjang - - -
yakin betul bahawa pasukannya akan menang

418 419

BAB 15

Frasa Sendi Nama

15.1 Pendahuluan
Frasa sendi nama ialah satu binaan dalam ayat yang terdiri daripada
satu kata sendi nama dan satu frasa nama yang menjadi pelengkap
kepada kata sendi nama itu. Kata sendi nama ialah bentuk morfem
atau kata yang letaknya di hadapan frasa nama. Antara kata sendi
nama yang sering digunakan dalam bahasa Melayu termasuklah:
di, ke, dari, daripada, pada, kepada, untuk, akan, bagi, hingga,
oleh, dengan, tentang, sampai, dan sebagainya. Frasa sendi nama
boleh juga, sebagai pilihan, didahului oleh kata bantu.

15.2 Binaan Frasa Sendi Nama
Frasa sendi nama boleh terbentuk daripada salah satu binaan
berikut:

(i) Kata Sendi Nama + Frasa Nama
(ii) Kata Sendi Nama + KataArah + Frasa Nama
(iii) Kata Sendi Nama + Frasa Nama + Frasa Keterangan
(iv) Kata Sendi Nama + Kata Arah + Frasa Nama + Frasa

Keterangan

15.2.1 Kata Sendi Nama + Frasa Nama
Kata sendi nama dalam frasa sendi nama wujud sebagai perkataan
yang letaknya di hadapan suatu frasa nama. Contohnya seperti
yang terdapat dalam rajah berikut:

421

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA SENDI NAMA

Frasa Sendi Nama 15.2.3 Kata Sendi Nama + Frasa Nama + Frasa Keterangan

Kata Sendi Nama FrasaNama Satu lagi binaan frasa sendi nama terbentuk apabila frasa nama
yang menjadi pelengkap kepada kata sendi nama itu diikuti
di jambatan keterangan, sebagai unsur frasa pilihan. Contohnya:
ke sekolah rendah
dari JohorBahru Frasa Sendi Nama
daripada kapas
kepada ibu Fatimah Frasa Nama
pada waktu itu
untuk pelajar-pelajar baharu Kata Sendi Nama KataArah Frasa Keterangan
dengan kebijaksanaannya
sejak zaman dahulu ke negeri Jepun pada tahun lalu
tentang negara maju dari Johor dengan bapanya
sampai subuh di pangkuanibunya setiap waktu
bagi kanak-kanak cacat dengan rombongannya pada sepanjang hari
dalam perlawanan di sekolah kami

15.2.2 Kata Sendi Nama + Kata Arah + Frasa Nama 15.2.4 Kata Sendi Nama + Kata Arah + Frasa Nama + Frasa
Keterangan
Kata sendi nama dalam frasa sendi nama wujud juga sebagai
perkataan yang letaknya di hadapan frasa nama yang didahului Frasa sendi nama boleh juga terbentuk daripada kata sendi nama
ole~ kata arah. Walau bagaimanapun, frasa sendi nama boleh juga diikuti oleh kata arah, frasa nama dan frasa keterangan. Contohnya
wUJud tanpa kata arah. Contohnya: seperti yang terdapat dalam rajah berikut:

Frasa Sendi Nama Frasa Sendi Nama
KataArah Frasa Nama
Kata Sendi Frasa Nama
Frasa Nama Nama Keterangan
ke
Kata Sendi Nama KataArah Frasa Nama selatan negeri Jerman pada musim
dari panas
di belakang rumah belakang rumah
ke dalam bilik gelap di dengan cara
dari hujung balai pada atas pangkuanibu tiba-tiba
dengan belakang parang hujung minggu
untuk luar negara saban hari
untuk

kepentingan
keluarga

422 423

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA SEND! NAMA

15.3 Kedudukan Frasa Sendi Nama dalam Ayat 17. Kita harns berusaha demi keutuhan kita. (tujuan)

Frasa sendi nama boleh hadir sebagai predikat dalam pola ayat (ii) Frasa sendi nama keterangan frasa adjektif
dasar bahasa Melayu (sila lihat Bab 16 Ceraian 16.6) dan sebagai
unsur keterangan dalam ayat-ayat yang lain. Frasa jenis ini dapat, antara lain, mendukung makna keterangan
bandingan, hal, masa, dan tujuan. Contohnya:
15.3.1 Predikat Frasa Sendi Nama
18. Budak itu kurus seperti galah. (bandingan)
Predikat frasa sendi nama ialah konstituen yang hadir sele- 19. Pelajar itu bijak dalam semua mata pelajaran. (hal)
pas subjek dalam ayat yang mempunyai susunan yang biasa. 20. Rumah itu cantik seperti mahligai. (bandingan)
Contohnya: 21. Dia selalu sibuk dengan pekerjaannya. (hal)
22. Mereka bingung pada mulanya. (masa)
1. Mereka ke sawah setiap pagi. 23. Pekerja-pekerja harus cekap demi ketinggian hasil penge-
2. Hadiah itu untuk pe/ajar yang terbaik.
3. Surat itu daripada ibu tersayang. luaran. (tujuan)
4. Kain itu daripada benang sutera. 24. Bayi itu selalu lapar pada waktu pagi. (masa)
5. Blok asrama itu untuk pe/ajar-pelajar lelaki sahaja. 25. Rumah kita harns bersih untuk kesihatan hidup kita.
6. Rumahnya di pinggir bandar.
7. Biasiswa itu bagi anak-anak yatim kampung ini. (tujuan)
8. Orang itu dari Korea Selatan.
9. Bapanya daripada keluarga bangsawan. (iii) Frasa sendi nama keterangan frasa nama
10., Asal kapas daripada benang.
Frasa sendi nama yang menjadi unsur keterangan bagi frasa
15.3.2 Frasa Sendi Nama Sebagai Keterangan nama dapat, antara lain, mendukung makna keterangan tempat,
pembuat, sumber, masa, asal, dan tujuan. Contohnya:
Frasa sendi nama boleh wujud sebagai unsur keterangan kepada
frasa kerja, frasa adjektif dan frasa nama. 26. Rumah-rumah di bandar tidak semuanya besar. (tempat)
27. Kampung Geting ialah kampung di seberang muara
(i) Frasa sendi nama keterangan frasa kerja
Sungai Golok. (tempat)
Frasa sendi nama yang menjadi keterangan kepada frasa kerja boleh 28. Wang pada saya ini ialah wang .baki simpanannya.
mendukung beberapa makna, antaranya keterangan masa, tempat,
bandinga,:, tujuan, hal, penyertaan, dan alat. Contohnya: (tempat)
29. Panggilan telefon untuk ayah itu datang dari Singapura.
11. Kereta api bertolak pada pukul lima pagi. (masa)
12. Dia berbicara tentang perkara itu. (hal) (tujuan)
13. Budak-budak itu berehat di bawah pokok. (tempat) 30. Itu sejenis pakaian pada zaman kerajaan Melaka. (masa)
14. Sayadatang dengan isteri. (penyertaan) 31. Perbelanjaan di Mekah pada musim haji sangat tinggi.
15. Bapanya memukul ular itu dengan kayu. (alat)
16. Pembahas itu bercakap seperti murai. (bandingan) (tempat dan masa)
32. Kain daripada sutera mahal harganya. (asal)
424 33. Saya sudah membeli pakaian untuk hari raya. (tujuan)
34. SUI~ber bekalan air penduduk Singapura adalah dari

Johor. (sumber)
35. Lukisan oleh Ibrahim telah memenangi hadiah pertama.

(pembuat)

425

TATABAHASA DEWAN EDIS! KETIGA FRASA SENDI NAMA

15.4 Penggtmaan Kata Sendi Nama Secara Umum 54. Tuan hendak pergi ke Melaka ~tau ke Muar?
*Tuan hendak pergi ke Melaka atau Muar?
Dalam penggunaan sesuatu frasa sendi nama dalam ayat, dua
kata sendi nama yang serupa boleh digabungkan dalam bentuk 55. Katakanlah, ke bintang atau ke bulan.
setara dengan menggunakan kata hubung seperti dan, atau, tetapi. *Katakanlah, ke bintang atau bulan.
Kecuali dalam penggabungan frasa sendi nama yang menggunakan
kata hubung tetapi, kata nafi bukan digunakan sebelum kata sendi Kata sendi nama pada kedudukan unsur yang kedua tidak
nama pertama. Contohnya: ; . boleh digugurkan dalam frasa sendi nama setara yang tidak

36. Serangan itu datang dari dalam dan dari luar kota. menggunakan kata hubung. Contohnya:
37. Cahaya laser itu menuju ke kiri atau ke kanan bangunan?
38. Hadiah itu untuk ayah dan untuk ibu. 56. (a) Ia berjalan ke hulu ke hilir.
39. Mereka bersembunyi bukan di bawah tetapi di atas (b) * Ia berjalan ke hulu hilir.

bangunan. 57. (a) Keluarga itu berpindah dari bandar ke desa.
40. Ia makan dengan Ali atau dengan Ahmad? (b) *Keluarga itu berpindah dari bandar desa.
41. Kita berkhidmat bukan untuk diri sendiri tetapi untuk
58. (a) Matanya bergerak-gerak ke atas ke bawah.
negara. (b) *Matanya bergerak-gerak ke atas bawah.
42. Tanda harga ada di dalam dan di luar kotak.
43. Bungkusan ini dikirimkan oleh abang atau oleh kakak? 59. (a) Ayat tersebut diubahdaripada bentuk aktif kepada
44. Ali bukan ke Singapura tetapi ke Johor. bentuk pasif.
45. Kerusi itu diperbuat daripada kayu dan daripada rotan.
(b) *Ayat tersebut diubah daripada bentuk aktif
Dalam penggabungan frasa sendi nama dengan kata hubung bentuk pasif.
dan dan atau, kata sendi nama pada unsur kedua, secara pilihan,
boleh digugurkan. Bagaimanapun, kata sendi nama pada unsur .-," 60. (a) Saya berjalan kaki dari rumah ke pekan.
yang kedua tidak boleh digugurkan kalau kata sendi nama dalam (b) *Saya berjalan kaki dari rumah pekan.
bentuk setara itu ialah ke. Contohnya:
Binaan frasa sendi nama yang mengandungi frasa nama dengan
46. Serangan itu datang dari dalam dan luar kota. bentuk se- mempunyai peraturan seperti yang berikut. Binaan
47. Hadiah itu untuk ayah dan ibu. yang demikian yang menggunakan kata sendi nama dari dan ke
48. Ia makan dengan Ali atau Ahmad? tidak membenarkan pengguguran bentuk se- secara berasingan.
49. Kita pergi dengan bas atau kereta api? Sekiranya pengguguran se- dilakukan pada satu bahagian frasa
50. Tanda harga ada di dalam dan di luar kotak. sendi nama, maka pengguguran bentuk yang sarna hendaklah
51. Makanan ini untuk adik atau kakak? dilakukan juga pada frasa nama yang kedua·untuk keseimbangan.
52. Ahmad bukan ke Perlis tetapi ke Kedah. Contohnya:

*Ahmad bukan ke Perlis tetapi Kedah. 61. (a) Perkara itu akan diteliti dari semasa ke semasa.
53. Ia melihat ke atas dan ke bawah. (b) Perkara itu akan diteliti dari masa ke masa.
(c) *Perkara itu akan diteliti dari semasa ke masa.
* Ia melihat ke atas dan bawah. (d) *Perkara itu akan diteliti dari masa ke semasa.

426 62. (a) Warna itu berubah dari sedetik ke sedetik.
(b) Wama itu berubah dari detik ke detik.

427

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA FRASA SENDI NAMA

(c) *Warna itu berubah dari sedetik ke detik. Dalam binaan di atas, kehadiran unsur kata sendi nama dan frasa
(d) *Wama itu berubah dari detik ke sedetik. nama adalah wajib, manakala kehadiran unsur-unsur kata bantu,
63. (a) Kekayaannya bertambah dari setahun ke setahun. kata arah, dan frasa keterangan ialah secara pilihan. Di bawah ini
(b) Kekayaannya bertambah dari tahun k"e tahun. diberikan contoh-contoh yang mengandungi pelbagai jenis frasa
(c) *Kekayaannya bertambah dari setahun ke tahun. sendi nama tersebut:
(d) *Kekayaannya bertambah dari tahun ke setahun.
Frasa Sendi Nama
Frasa sendi nama boleh didahului oleh kata bantu seperti yang
terdapat dalam contoh berikut: Kata Bantu Kata FrasaNama Frasa
Sendi Keterangan
64. Mereka akan ke dalam hutan untuk memburu penjahat- Nama Kata Frasa
penjahat itu. Nama Nama untuk memburu
Arah penjahat-penjahat
65. Sampan itu masih di tepi tasik. itu
66. Abang telah ke Jakarta dengan keluarganya. i. (a) telah ke dalam hutan -

Walaupun semua kata sendi nama hadir di hadapan kata (b) telah ke dalam hutan untuk memburu
nama atau frasa nama, namun setiap kata sendi nama mempunyai (c) telah ke - hutan penjahat-penjahat
tugas serta fungsi yang berbeza, dan penggunaannya ditentukan
oleh peraturan-peraturan yang rapi, yang telah dijelaskan secara (d) ke - hutan , itu
terperinci dalam Bab 9.
11. (a) masih di tepi tasik -
15.5 Kesimpulan (b) masih di tepi tasik
(c) masih di setiap petang
Sebagai kesimpulan, frasa sendi nama ialah satu binaan yang (d) di - tasik -
boleh dibentuk daripada beberapa unsur, sebagaimana yang dapat - tasik
digambarkan dalam rajah berikut: setiap petang
-
(kata bantu) + (kata sendi nama) + (kata arab) + (frasa nama) + (frasa keterangan)
429
Maksud daripada rajah di atas ialah bahawa frasa sendi nama
dapat mengandungi binaan-binaan berikut:

(i) Kata bantu + kata sendi nama + kata a,rah + frasa nama
+ frasa keterangan

(ii) Kata bantu + kata sendi nama + kata arah + frasa nama
(iii) Kata bantu + kata sendi nama + frasa nama
(iv) Kata sendi nama + frasa nama

428

,.

BAB 16

.,;

Ayat

16.1 Pendahuluan

Setiap bahasa mempunyai tatabahasanya. Tatabahasa ialah per-
aturan berdasarkan sesuatu teori tertentu yang menghuraikan
ayat-ayat dalam sesuatu bahasa dengan kaedah yang paling
mudah, tepat, dan lengkap. Ayat mengandungi unsur klausa,
manakala klausa terbentuk daripada unsur frasa, dan frasapula
terdiri daripada bentuk-bentuk perkataan. Jadi, ayat terletak pada
peringkat susunan yang tertinggi dalam tatabahasa, manakala
perkataan pula terletak pada peringkat susunan yang paling bawah,
seperti yang terdapat dalam jadual berikut:

AYAT ~ Anak orang itu sedang tidur.

KLAUSA ~ anak orang itu sedang tidur
FRASA
~ anak orang itu sedang tidur

PERKATAAN ~ anak orang itu sedang tidur

Dalam jadual di atas, bermula dari bawah, bentuk-bentuk kata

.l anak, orang dan itu, masing-masing tergolong sebagai perkataan;
demikian juga, bentuk sedang dan tidur ialah perkataan oleh sebab
sifatnya sebagai bentuk yang terkecil dqn bebas, yakni bentuk

431

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA .\ \ AYAT
:.-"~
yang dapat berdiri sendiri dengan membawa erti atau fungsi ragam ayat aktif sahaja yang boleh menjadi ayat dasar.
tatabahasa. Pada peringkat kedua, kelima-lima bentuk kata .i, Sebagaimana yang telah dinyatakan, unsur atau konstituen
atau perkataan itu boleh disusun menjadi dua rangkai kata yang
disebut frasa; anak orang itu merupakan satu unit binaan atau yang terkandung dalam ayat ialah klausa, dan bilangan klausa
konstruksi yang mengandungi hanya subjek tanpa predikat. Pada yang terkandung dalam sesuatu ayat akan menentukan jenis ayat
peringkat ketiga, frasa anak orang itu diperluas menjadi klausa tersebut, iaitu sarna ada jenis ayat tunggal atau ayat majmuk.
anak orang itu sedang tidur yang mengandungi subjek anak
orang itu dan predikat sedang tidur. Akhir sekali, pada peringkat Ayat tunggal ialah ayat yang mengandungi hanya satu klausa,
tertinggi, klausa tersebut akan menjadi ayat apabila terkandung seperti yang terdapat dalam contoh berikut:
di dalamnya satu unit pengucapan yang lengkap dengan lagu
bahasa (intonasi) yang sempurna. Di bawah ini diberikan 1. Ali guru.
penjelasan lanjut tentang ayat, klausa, frasa, dan perkataan. 2. Anak itu lapar.
3. Selendang ini untuk ibu.
16.2 Ayat 4. Mereka berkumpul di dewan.
5. Anak orang itu sedang tidur.
Ayat ialah unit pengucapan yang paling tinggi letaknya dalam
susunan tatabahasa dan mengandungi makna yang lengkap, Ayat majmuk pula mengandungi lebih daripada satu klausa,
yang pengucapannya dimulai dan diakhiri dengan kesenyapan, iaitu bentuk yang berhuruf condong dalam contoh berikut:
serta mengandungi intonasi yang sempurna.
6. Ali guru tetapi adiknya kerani.
Setiap bahasa mempunyai jumlah ayat yang tidak terhad 7. Anak itu lapar kerana belum diberi susu.
bilangannya. Namun demikian, daripada bilangan yang tidak 8. Selendang ini untuk ibu manakala songkok itu untuk
terhad itu, ayat-ayat tersebut sebenarnya terbahagi kepada hanya
dua golongan, iaitu golongan yang disebut ayat dasar dan satu ayah dan baju ini untuk adik.
golongan lagi yang disebut ayat terbitan. Ayat dasar adakalanya 9. Mereka berkumpul di Dewan Besar untuk mendengar
disebut juga sebagai ayat inti yang daripadanya dapat dibentuk
atau diterbitkan berbagai-bagai ayat yang lain, yang disebut ceramah.
ayat terbitan, atau dalam istilah ilmu bahasa moden, disebut 10. Anak orang itu sedang tidur ketika kami sampai
ayat transformasi. Proses perubahan atau penerbitan ayat ini
boleh berlaku melalui proses seperti peluasan, penggantian, sementara kakaknya sedang bermain.
pengguguran, atau penyusunan semula unsur-unsur (konstituen)
yang terkanduJ1g dalam sesuatu ayat dasar. Proses penerbitan 16.3 Klausa
ayat akan dibincangkan dalam Bab 19. Setiap ayat, baik ayat
dasar mahupun ayat terbitan, mengandungi berbagai-bagai jenis Klausa ialah satu unit rangkaian perkataan yang mengandungi
dan ragam ayat, seperti ayat penyata, ayat tanya, ayat perintah, subjek dan predikat, yang menjadi konstituen kepada ayat.
ayat seruan, ayat majmuk, ayat aktij, ayat pasif, dan sebagainya.
Daripada berbagai-bagai jenis dan ragam ayat ini, kesemuanya Sebagai konstituen dalam pembentukan ayat, klausa
boleh bersifat ayat terbitan, tetapi hanya jenis ayat penyata dan terbahagi kepada dua jenis, iaitu klausa bebas dan klausa tak
bebas.
432
Klausa bebas ialah klausa yang dapat berdiri sendiri dan
bersifat sebagai ayat lengkap apabila diucapkan dengan intonasi
yang sempurna.

433

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

Antara contoh klausa adalah seperti yang berikut: 16.4 Frasa

11. kamu pandai Frasa ialah unit yang boleh terdiri daripada satu susunan yang
12. saya akanhadir mengandungi sekurang-kurangnya dua perkataan, ataupun satu
13. mereka mogok : perkataan yang berpotensi untuk diperluas menjadi dua perkataan
14. dia sedang bekerja atau lebih. Frasa berbeza daripada klausa kerana binaan frasa
15. kami sudah makan boleh mengandungi hanya subjek atau hanya predikat, dan dalam
suatu susunan tatabahasa frasa boleh menjadi konstituen kepada
Dalam ayat 11, klausa kamu pandai mengandungi subjek klausa ataupun konstituen frasa itu sendiri.
kamu dan predikat pandai, dan sekiranya diucapkan dengan
intonasi yang sempunia dan betul, klausa tersebut akan menjadi Dalam ayat-ayat berikut, susunan perkataan yang ditulis con-
ayat lengkap: Kamu pandai. dong ialah contoh frasa:

Klausa bebas dengan sifatnya sebagai ayat yang sempurna 21. Burung merpati terbang melayang.
boleh juga menjadi sebahagian daripada ayat yang lebih luas dan 22. Anak kecil itu sedang tidur.
kompleks, seperti contoh yang berikut: 23. Ali mengahwini anak Pak Haji Osman.
24. Polis memburu penjenayah di hutan rimba itu.
16. Kamu pandai kerana kamu rajin belajar. 25. Di dalam gua itu tersimpan harta karun.
17. Saya akan hadir kalau waktu mengizinkan.
18. Mereka mogok kerana mereka membantah sikap ma- Sebagaimana yang telah dinyatakan, frasa dapat juga difahami
sebagai binaan daripada satu perkataan yang mempunyai potensi
jikan. untuk menjadi unit yang mengandungi dua perkataan atau lebih.
19. Janganlah ganggu orang itu kerana dia sedang bekerja.
20. Katakan kepada ibu bahawa kami sudah makan. l Misalnya, bentuk kata burung ialah frasa kerana bentuk tersebut

Dalam ayat 16, konstituen kamu pandai merupakan klausa I boleh diperluas menjadi seekor burung, burung merpati, seekor
bebas yang terbentuk dalam ayat yang mengandungi satu klausa
lain, iaitu kerana kamu rajin belajar. Bagaimanapun, klausa I
kerana kamu rajin belajar yang mengandungi subjek kamu,
predikat rajin belajar dan kata hubung kerana ialah klausa tak burung merpati, seekor anak burung merpati, dan sebagainya,
bebas, kerana klausa tersebut tidak dapat berdiri sendiri. seperti yang berikut:

Klausa yang tidak dapat berdiri sendiri disebut klausa tak Frasa
bebas. Dalam ayat yang mengandungi klausa bebas dan tak bebas, burung
klausa bebas disebut klausa utama, manakala klausa tak bebas seekor burung
disebut klausa kedl, sebagaimana yang terdapat dalam rajah burung merpati
berikut: seekor anak burung
seekor anak burung merpati
Kamu pandai kerana kamu rajin belajar
Oleh itu, dalam binaan seekor anak burung merpati, kita
~ bertemu dengan sebuah frasa, burung merpati, yang dipancangkan
ke dalam sebuah frasa yang lain, anak burung merpati, dar).
klausa bebas klausa tak bebas seterusnya ke dalam sebuah Iagi frasa yang lain, seekor anak
klausa utama klausa kecil
435
434

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

burung merpati. Hubungan frasa-frasa dalam binaan ini dapat bahasa, tiap-tiap perkataan itu boleh tergolong kepada jenis-
digambarkan seperti yang berikut: jenisnya. Dalam bahasa Melayu, terdapat beberapa golongan
perkataan yang utama seperti kata nama, kata kerja, kata adjektif,
seekor anak burung merpati dan beberapa golongan perkataan bukan utama seperti kata sendi
nama, kata hubung, dan sebagainya.
frasa
16.6 Ayat Dasar
16.5 Perkataan
Ayat dasar ialah ayat yang menjadi dasar atau sumber bagi
Jikalau konstituen klausa ialah frasa, maka konstituen frasa ialah pembentukan semua ayat lain dalam sesuatu bahasa. Walaupun
perkataan. Perkataan boleh ditakrifkan sebagai bentuk bebas yang terdapat berbagai-bagaijenis ayat dari segi binaan dan susunannya,
terkecil yang boleh berdiri sendiri dan binaannya tidak boleh dan dari segi panjang pendeknya dalam sesuatu bahasa, namun
dibahagi atau dipisahkan kepada bentuk tatabahasa yang lebih kecil jika dikaji asas binaannya maka semua ayat itu boleh dikesan
lagi. Sebagai contoh, bentuk seperti baju, orang, negeri, mana, dia, rangka dasamya sebagai berasal daripada beberapa pola tertentu.
dan itu masing-masing merupakan bentuk perkataan oleh sebab Pola-pola rangka ayat itulah yang disebut pola ayat dasar bagi
sifatnya sebagai bentuk tatabahasa yang bebas dan terkecil serta sesuatu bahasa. Daripada pola-pola ayat itulah terbit ayat yang
mengandungi erti. Sebaliknya, bentuk-bentuk ujaran seperti orang lain, sarna ada ayat tunggal atau ayat majmuk, ayat pendek atau
ramai, bunga api, jalan mati, menggunakannya, terserahlah, ayat panjang, ayat aktif atau ayat pasif, dan sebagainya.
tidak boleh digolongkan sebagai bentuk perkataan kerana masing-
masing masih boleh dibahagi atau diperkecil kepada bentuk yang Dalam bahasa Melayu, pola ayat dasar boleh dibahagikan
lebih kecil dengan membawa erti atau fungsi tatabahasa, iaitu kepada empat jenis, dengan berpandu pada jenis-jenis unsur yang
orang + ramai, bunga + api, jalan + mati, menggunakan + nya, hadir sebagai konstituen ayat-ayat itu, iaitu jenis-jenis subjek
terserah + -lah yang kesemuanya merupakan frasa. Dalam hal ini, dan predikatnya (untuk huraian subjek dan predikat lihat Bab 11
perlu juga diingat bahawa bentuk-bentuk seperti meng-, -kan, ter-, dan Bab 17). Konstituen subjek, pada umumnya, diisi oleh frasa
-lah, dan sebagainya, tidak boleh dianggap sebagai perkataan oleh nama, sementara konstituen predikat pula diisi oleh empat jenis
sebab masing-masing tidak boleh berdiri sendiri, walaupun tiap- unsur yang berbeza, iaitu frasa nama, frasa kerja, frasa adjektif,
tiap satu daripadanya membawa fungsi tatabahasa. Dalam huraian dan frasa sendi nama (untuk huraian frasa-frasa ini, lihat bab yang
teori tatabahasa, bentuk-bentuk seperti ini tidak dianggap sebagai berkenaan). Empat jenis unsur pengisi konstituen predikat inilah
perkataan, tetapi sebagai morfem, dan oleh sebab bentuk-bentuk yang menubuhkan empat jenis pola ayat dasar bahasa Melayu,
ini tidak boleh berdiri sendiri, maka disebut morfem terikat, seperti yang berikut:
,manakala bentuk-bentuk terkecil yang bebas dan mengandungi
erti, yang kita sebut perkataan, dikenal sebagai morfem bebas. Pola Ayat Dasar Bahasa Melayu

BerasaskRn fungsinya atau peranannya dalam aturan tata- Pola Subjek Predikat

436 Pola 1 FrasaNama FrasaNama
EncikAhmad guru sekolah.

Pola 2 FrasaNama Frasa Kerja
Bapa mereka sedang berehat.

437

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

sambungan - Predikat Konstituen-konstituen di atas boleh juga mengandungi
Pola satu perkataan atau lebih, asalkan binaan-binaan itu masih lagi
Subjek Frasa Adjektif berbentuk frasa. Contoh-contoh pola ayat dasar yang mengandungi
sihat sungguh. lebih daripada satu perkataan dalam subjek dan predikatnya adalah
Pola 3 FrasaNama seperti yang berikut:
Anak itu

Pola4 FrasaNama Frasa Sendi Nama Pola Subjek Predikat
Pejabat saya di Kuala Lumpur. Pola 1
FrasaNama FrasaNama
EncikAhmad guru sekolah menengah.

Ringkasnya, empat pola ayat dasar dengan unsur-unsumya Pola 2 FrasaNama Frasa Kerja
adalah seperti yang berikut: Padi huma sedang menguning di lereng

bukit.

I Pola 1: Frasa Nama + Frasa Nama (FN +FN) Pola 3 FrasaNama Frasa Adjektif
Pola 2: Frasa Nama + Frasa Kerja Murid-murid sungguh raj in.
"-'- Pola 3: Frasa Nama + Frasa Adjektif (FN +FK)
Frasa Nama + Frasa Sendi Nama mereka
.Pola 4: (FN + FA)

(FN +FS)

"" Pola4 FrasaNama Frasa Sendi Nama

Walaupun dalam contoh-contoh pola ayat dasar, seperti yang di Bandar Ipoh di Perak Darul Ridzuan.
atas, konstituen-konstituen terbentuk daripadadua perkataan, namun
tiap-tiap konstituen b9leh mengandungi hanya satu perkataan, 16.7 Ayat ThnggaI
kecuali pola (4) yang konstituen predikatnya mesti terdiri daripada
kata sendi nama diikuti oleh kata nama atau frasa nama, seperti Ayat tunggal ialah ayat yang mengandungi satu klausa sahaja,
yang terdapat dalam contoh-contoh berikut: iaitu yang mempunyai satu konstituen subjek dan satu konstituen
predikat. Oleh yang demikian, ayat tunggal, seperti ayat-ayat jenis
Pola Subjek Predikat lain juga, terbit daripada ayat dasar. Jika diperhatikan bahagian
Pola 1 ayat dasar di atas, binaan ayat dasar mempunyai konstituen subjek
Pola 2 FrasaNama FrasaNama
Pola 3 Ahmad guru. ":1
Pola4
FrasaNama Frasa Kerja yang mendahului konstituen predikatnya. Binaan ayat yang
438 Padi menguning. tunggal menyamai binaan ayat dasar, iaitu terkandung di dalamnya
satu konstituen subjek dan satu konstituen predikat, seperti yang
FrasaNama Frasa Adjektif berikut:
Murid-murid rajin.
FrasaNama Frasa Sendi Nama Subjek Predikat
Ipoh di Perak.

439

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

Contoh-contoh dalam ayat: 16.8 Jenis Ayat
Dengan berdasarkan lagu bahasa dan tujuannya, ayat bahasa
Subjek Predikat Melayu boleh dibahagikan kepada empat jenis seperti yang
berikut:
26. Ayah Ali peguam.
27. Dia membaca akhbar itu. (i) Ayat penyata.
28. Pelumba lari itu sangat letih. (ii) Ayat tanya.
29. Fatimah ke Melaka pagi tadi.
J (iii) Ayat perintah.
Contoh-contoh dalam rajah Ceraian 16.6 juga merupakan (iv) Ayat seruan.
contoh ayat tunggal dalam bahasaMelayu. Walau bagaimanapun,
tidak semua ayat tunggal terdiri daripada subjek yang diikuti 16.8.1 Ayat Penyata
oleh predikat. Ada susunan yang berbeza, iaitu predikat (seluruh Ayat penyata ialah ayat yang diucapkan dengan maksud membuat
atau sebahagian) mendahului subjek, seperti yang terdapat dalam satu penyataan. Ayat penyata mempunyai tujuan menyatakan atau
ayat songsang berikut: memberikan keterangan tentang sesuatu hal. Ayat jenis ini disebut
juga ayat berita atau ayat keterangan.
30. (a) Fatimah ke Melaka pagi tadi.
(b) Ke Melaka Fatimah pagi tadi. Yang berikut ialah contoh-contohnya:
Buku itu di atas meja. 34. Nadiah jurutaip.
31. (a) Di atas meja buku itu. 35. Dia wartawan.
(b) Dia membaca akhbar. 36. Abdullah sedang tidur.
Membaca akhbar dia. 37. Penjual ikan itu sentiasa tersenyum.
32. (a) Anak itu dikucupnya. 38. Guru mengajar murid.
(b) Dikucupnya anak itu. 39. Norlia membeli pakaian dari kedai itu.
40. Pesakit itu berada di hospital.
33. (a) 41. Musa menjadi pegawai polis.
(b) 42. Bunga cempaka itu wangi.
43. Pokok di hadapan sekolah itu amat tinggi.
Perbezaan seterusnya antara ayat tunggal dengan ayat dasar ialah
semua ayat dasar terdiri daripada ayat penyata, manakala ayat- 16.8.2 Ayat Tanya
ayat tunggal boleh juga terdiri daripada jenis lain seperti ayat ta- Ayat tanya ialah ayat yang digunakan untuk tujuan menanyakan
nya, ayat perintah, ayat seruan, dan sebagainya. sesuatu hal. Dengan berdasarkan nada suara dan penggunaan
perkataan tertentu, ayat tanya dapat digolongkan kepada dua
Kesimpulannya, persamaan antara ayat dasar dengan jenis, iaitu:
ayat tunggal terletak pada kenyataan bahawa kedua-duanya
mengandungi satu konstituen subjek dan satu konstituen predikat. (i) Ayat tanya tanpa kata tanya.
Kedua-duanya sarna kalau terdiri daripada ayat penyata. Jika ayat (ii) Ayat tanya dengan unsur tanya.
tunggal yang berbentuk ayat penyata itu mengalami perubahan
seperti pertukaran kedudukan subjek-predikatnya, maka ayat 441
tunggal itu tidak lagi menjadi ayat dasar.

440

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

(i) Ayat tanya tanpa kata tanya Dalam bahasa tulisan unsur fokus dalam sesuatu ayat meng-
alami proses penjudulan, iaitu pendepanan konstituen-konstituen
Ayat tanya tanpa kata tanya ialah ayat yang lazimnya diucapkan yang menjadi fokus itu. Struktur ayat berubah, iaitu mempunyai
dengan nada suara meninggi sebelum kesenyapan pada akhir ayat. susunan yang berikut:
Dalam tulisan, nada tanya ini dilambangkan oleh tanda soal (?).
konstituen yang dijadikan + subjek + unsur predikat
Contohnya:
fokus diikuti oleh -kah lain (jika ada)
44. Encik Zulkifli pengurus syarikat itu?
45. Puan Mariam guru sekolah? Ayat Dia ke sekolahkah?, misalnya, berubah menjadi Ke
46. Adik masih menangis? sekolahkah dia? Frasa ke sekolahkah merupakan konstituen yang
47. Dia terperanjat? dikedepankan, iaitu mendahului konstituen subjek dia. Unsur
48. Emak membasuh kain? predikat yang lain wujud dalam ayat ini.
49. Kamal memandu lori?
50. Anuar menjadi pelukis? Seterusnya, pendepanan ayat 57-58 disertai partikel -kah
51. Mereka berada di negara Jepun? menghasilkan ayat-ayat yang berikut:
52. Rumah di atas bukit itu terbakar?
53. Buah pisang itu masih belum masak? Konstituen yang dijudulkan + Subjek Unsur predikat
lain
-kah
-
Ayat tanya jenis ini boleh disertai partikel tanya -kah, yang 54. (c) Ke sekolahkah dia?
diletakkan pada unsur yang dijadikan fokus atau judul ayat. Dalam berlepas?
bahasa Melayu lisan partikel-kah biasanyadiletakkan pada hujung 55. (c) Pagi tadikah mereka
ayat seperti dalam ayat-ayat (b) dalam cont€>h yang berikut:
56. (c) Sekarang jugakah mereka hendak membaca
54. (a) Dia ke sekolah? akhbar?
(b) Dia ke sekolahkah? 57. (c) Cantikkah istana raja
Mereka berlepas pagi tadi? 58. (c) Ke Melakakah itu? .,..
55. (a) Mereka berlepas pagi tadikah?
(b) Ayah hendak membaca akhbar sekarang juga? kamu minggu laIu?
Ayah h~ndak membaca akhbar sekarang jugakah?
56. (a) Istana raja itu cantik? Ayat-ayat di atas telah mengalami proses pendepanan kons-
(b) Istana raja itu cantikkah? tituen predikat atau bahagian-bahagiannya. Subjek tidak boleh
Minggu lalu kamu ke Melaka? sarna sekali mengalami proses pendepanan dengan partikel -kah.
57. (a) Minggu lalu kamu ke Melakakah? Namun demikian, ada beberapa ayat yang subjeknya kelihatan
(b) mengalami pendepanan dengan partikel -kah seperti contoh-
contoh yang berikut:
58. (a)
(b) 59. Encik Alikah guru itu?
60. Orang muda itukah pengurusnya?
Ayat (b) dalam kelima-lima contoh di atas mengandungi 61. Mariamkah ibunya?
unsur yang dijadikan fokus yang ditandai oleh partikel -kah, iaitu
ke sekolahkah, pagi tadikah, sekarang jugakah, cantikkah, dan ke 443
Melakakah. Kelihatan bahawa tidak berlaku apa-apa perubahan
pada struktur ayat apabila -kah dimasukkan.

442

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

Sebenarnya kesemua ayat di atas merupakan ayat songsang (b) Bukan, Puan Mariam bukan guru sekolah.
hasil daripada proses pendepanan predikat. Ayat-ayat asalnya 66. (a) Adikkah yang menangis?
adalah seperti yang berikut: Ya, adiklah yang menangis.
(b) Cantikkah istana raja itu?
59. (a) Guru itu Encik Ali. 67. (a) Tidak, istana raja itu tidak cantik.
60. (a) Pengurusnya orang muda itu. Kamukah yang ke Melaka?
61. (a) Ibunya Mariam. (b) Ya, sayalah yang ke Melaka.
68. (a)

(b)

Selain itu, ada juga ayat-ayat yang mengandungi kata hubung (ii) Ayat tanya dengan unsur tanya
relatifyang yang kelihatan mengalami pendepanan dengan partikel
-kah. Contohnya: Ayat tanya dengan unsur tanya ialah ayat tanya yang mengandungi
unsur seperti apa, siapa, mengapa, bagaimana, di mana dan sejak
54. (d) Diakah yang ke sekolah? bila. Ayat-ayat jenis ini terdiri daripada tiga golongan, iaitu:
55. (d) Merekakah yang berlepas pagl tadi?
57. (d) Istana raja itukah yang cantik? (a) Ayat tanya dengan kata tanya.
(b) Ayat tanya dengan kata ganti nama diri tanya.
Sebenarnya ayat di atas ialah ayat songsang, sebagai hasil (c) Ayat tanya dengan frasa sendi nama tanya.
daripada proses pendepanan predikatnya, iaitu yang b~rasal dari-
pada ayat berikut: (a) Ayat tanya dengan kata tanya

54. (e) Yang ke sekolah dia. Ayat tanya dengan kata tanya ialah ayat yang mengandungi kata
55. (e) Yang berlepas pagi tadi mereka. tanya seperti berapa, bagaimana, bila, mengapa dan kenapa.
57. (e) Yang cantik istana raja itu. Dalam susunan biasa kata tanya menduduki onsur predikat seperti
yang terdapat dalam contoh berikut:
Demikian juga halnya dengan ayat-ayat pasif seperti yang
ternyata dalam contoh berikut: 69. Harga barang ini berapa?
70. Keadaan ayahnya sesudah pembedahan bagaimana?
62. (a) .Surat itu ditulis oleh Ahmad. 71. Hari perkahwinannya bila?
(b) Surat itu ditulis oleh Ahmad? 72. Adiknya tidak mahu pergi mengapa?
(c) Ditulis oleh Ahmadkah surat itu? 73. Awak datang lambat kenapa?
Yang ditulis oleh Ahmad surat itu.
63. (a) Surat itukah yang ditulis oleh Ahmad? Ayat di atas lazimnya mengalami proses pendepanan untuk
(b) Yang ditulis oleh Ahmadkah surat itu? menghasilkan ayat yang.berikut:
(c)

Kesemua ayat di atas, yang merupakan ayat tanya tanpa kata 69. (a) Berapa harga barang ini?
tanya, boleh dijawab dengan jawapan ya, tidak, atau bukan seperti 70. (a) Bagaimana keadaan ayahnya sesudah pembedah-
yang terdapat dalam contoh berikut:
71. (a) an?
64. (a) Encik Zulkifii pengurus syarikat itu? 72. (a) Bila hari perkahwinannya?
(b) Ya, Encik Zulkifii pengurus syarikat itu. 73. (a) Mengapa adiknya tidak mahu pergi?
Kenapa awak datang lambat?
65. (a) Puan Mariam guru sekolah?

444 445

TATABAHASA DEWAN EDISI KETIGA AYAT

Bagi bentuk bahasa tulisan, ayat di atas perlu menerima 78. Siapakah yang patut saya temui?
partikel -kah pada unsur yang dikedepankan, seperti contoh yang 79. Manakah yang dipilih olehnya?
berikut:
(c) Ayat tanya dengan jrasa sendi nama tanya

69. (b) Berapakah harga barang ini? Ayat jenis ini terdiri daripada ayat yang didahului oleh frasa
70. (b) Bagaimanakah keadaan ayahnya sesudah pem- sendi nama tanya seperti di mana, dari mana, ke man'a, sejak
bila, sampai bila, dengan siapa, daripada siapa, dan sebagainya.
71. (b) bedahan? Dalam susunan biasa, frasa sendi nama tanya hadir dalam predikat.
72. (b) Bilaka '1 hari perkahwinannya? Contohnya:
73. (b) Mengapakah adiknya tidak mahu pergi?
Kenapakah awak datang lambat? 80. (a) Tuan tinggal di mana?
81. (a) Mereka datang dari mana?
(b) Ayat tanya dengan kata ganti nama diri tanya 82. (a) Ali hendak ke mana?
83. (a) Penyakit ini merebak sejak bila?
Ayat jenis ini terdiri daripada ayat yang mengandungi kata ganti 84. (a) Ali boleh memegang jawatan itu sampai bila?
nama tanya seperti apa, siapa, dan mana. Dalam susunan biasa, 85. (a) Anak Encik Ali berkahwin dengan siapa?
kata ganti nama tanya menduduki bahagian predikat seperti contoh
yang berikut: Seperti biasa, ayat di atas boleh mengalami proses pendepanan
predikat dengan partikel -kah untuk menghasilkan ayat yang
74. Benda itu apa? berikut:
75. Gurunya siapa?
76. Adik awak mana?

Bentuk ini boleh mengalami proses pendepanan predikat, 80. (b) Di manakah tuan tinggal?
menghasilkan ayat-ayat yang berikut: 81. (b) Dari manakah mereka datang?
82. (b) Ke manakah Ali hendak pergi?
74. (a) Apa benda itu? 83. (b) Sejak bilakah penyakit itu merebak?
75. (a) Siapa gurunya? 84. (b) Sampai bilakah Ali boleh memegang jawatan itu?
76. (a) Mana adik awak? 85. (b) Dengan siapakah anak Encik Ali berkahwin?

Walau bagaimanapun, ayat-ayat di atas merupakan bentuk 16.8.2.1 Ayat tanya terbuka dan ayat tanya tertutup
bahasa lisan. Bagi bentuk bahasa tulisan, ayat-ayat tersebut perlu
menerima partikel -kah pada unsur yang dikedepankan seperti Selain cara penggolongan yang berdasarkan struktur, ayat tanya
contoh yang berikut: boleh juga dilihat dari segi jawapan yang dikehendaki, iaitu sarna
ada ayat tanya tertutup ataupun ayat tanya terbuka. Ayat tanya
74. (b) Apakah benda itu? tertutup ialah ayat yang memerlukan jawapan ya atau tidaklbukan,
75. (b) Siapakah gurunya? dan ayat tanya terbuka ialah ayat tanya yang jawapannya tidak
76. (b) Manakah adik awak? terhad kepada perkataan ya atau tidaklbukan tetapi sebaliknya
bergantung pada maksud yang terkandung dalam ayat tanya
Seperti ayat tanya tanpa kata tanya, ayat tanya dengan kata tersebut. Berikut ialah contoh ayat tanya tertutup dan ayat tanya
ganti nama tanya boleh juga wujud dalam ayat pasif. Contohnya: terbuka:

77. Apakah yang kamu buat? 447

446