ชาดก เรื่องทานบารมี

50 àÃÍè× §
ขอคดิ จากชาดก
ทา วสกั กะมสี ว นชว ยเสรมิ บารมพี ระโพธสิ ตั วอ ยหู ลายพระชาติ
เชน มโหสถชาดก, จันทกุมารชาดก, วสิ ยั หชาดก
ชาดกเร่ืองนดี้ าบสโพธสิ ัตว อดอาหารเพราะใหทาน ๓ วนั
สว นวสิ ยั หชาดก เศรษฐโี พธสิ ตั ว หาบหญา อดอาหาร ๗ วนั

www.kalyanamitra.org

51

ö

ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ñò (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ)

ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¼ŒÙÊÅЪÕÇÔμ໹š ·Ò¹

สถานทต่ี รัส พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ การถวายบริขารทุกอยา ง
สาเหตทุ ต่ี รัส

ไดยินวา ในนครสาวัตถี มีกฎมพีคนหน่ึงตระเตรียม
การถวายบริขารทุกอยางแกภิกษุสงฆมีพระพุทธเจาเปน
ประธาน ใหสรางมณฑปท่ีประตูเรือนแลวนิมนตภิกษุสงฆ
มีพระพุทธเจาเปนประธาน ใหนั่งบนบวรอาสนในมณฑป
ที่ไดจัดแจงไวดีแลว ถวายทานอันประณีตมีรสเลิศตางๆ
แลว นิมนตฉ นั อกี ตลอด ๗ วนั .

ในวันท่ี ๗ ไดถวายบริขารทั้งปวงแกภิกษุ ๕๐๐
มพี ระพุทธเจาเปนประธาน.

ในเวลาเสร็จภัตกิจ พระศาสดา เมื่อจะทรงกระทำ
อนุโมทนา จึงตรัสวา “ดูกอนอุบาสก ควรท่ีทานจะกระทำ
ปติโสมนัส ก็ช่ือวา ทานน้ีเปนวงศของโบราณกบัณฑิต
ท้ังหลาย ดวยวาโบราณกบัณฑิตท้ังหลายไดบริจาคชีวิต
แกเ หลา ยาจกผมู าถงึ เฉพาะหนา แมช วี ติ ของตนกไ็ ดใ หแ ลว .”

๑๒ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก จตกุ กนบิ าต,
ล.๕๘, น.๔๘๒, มมร.

www.kalyanamitra.org

52 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ö ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ) 53

อันอุบาสกนั้นทูลอาราธนาแลว จึงทรงนำเอาเรื่อง
ในอดีตมาสาธก ดังตอ ไปนี้ :-

เน้ือหาชาดก
ในอดีตกาล เมื่อพระเจาพรหมทัตครองราชสมบัติ

อยใู นนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ กดิ เปน กระตา ยอาศยั อยู
ในปา แหง หนงึ่ ทา มกลางหบุ เขาและแมน ำ้ ลอ มรอบ มสี ตั วเ ปน
เพอ่ื นกันอัก ๓ ตัว คือ ลิง สุนขั จิ้งจอก และนาก สัตวท ้ัง ๔
เปนสัตวมีศีลธรรม ทุกเย็นจะมาพบกันและฟงโอวาทของ
กระตายเสมอ

ตอมาวันหนึ่ง กระตายมองดูจันทรรูวาพรุงนี้จะเปน
วนั อโุ บสถ จงึ ใหโ อวาทวา “วนั พรงุ น้ี พวกเราจงพากนั รกั ษา
ศลี ใหทานเถดิ เพราะมีผลบุญกุศลมาก ฉะนั้นพวกทา นจง
เตรยี มอาหารไวแ บง ปน คนขอทานเถดิ ”

สตั วท ง้ั ๓ รบั คำแลว กลบั ไปยังท่อี ยูของตน
ครนั้ รงุ ขน้ึ มนี ายพรานคนหนงึ่ ตกเบด็ ไดป ลาตะเพยี น
๗ ตวั ฝง ทรายกลบไวแ ลว กข็ า มไปทางใตน ำ้ ตอ ไป
นากออกหาอาหารไดก ลน่ิ ปลานน้ั แลว จงึ รอ งขนึ้ ๓ ครงั้
รวู า ไมม เี จา ของแลว จงึ คาบเอาปลาทงั้ ๗ ตวั ไปยงั ทอ่ี ยขู องตน
นอนรกั ษาศีลอยู
ฝายลิงเขาไปในปาไดมะมวงมาแลว ก็กลับท่ีอยูตน
นอนรกั ษาศีลอยู

www.kalyanamitra.org

54 àÃ×Íè §

สวนเจากระตายรักษาศีลอยูท่ีอยูของตนไมไดออก
ไปหาอาหารมาไวใหทาน คิดท่ีจะสละชีวิตใหทานวา
‘ถามีคนมาขออาหาร งา และขาวสารของเราก็ไมมี
ถาเชนน้ันเราจะใหเน้ือของเราแกเขาก็แลวกัน’ คิดแลว
กน็ อนรักษาศีลอยู

ดวยอานุภาพแหงศีลของกระตายเปนเหตุใหบัลลังก
ของทาวสักกะเรารอน ทาวเธอจึงลงมาพิสูจนคุณของศีล
ของสัตวทั้ง ๔ ดวยการแปลงรางเปนพราหมณไปยังท่ีอยู
ของนากกอ น รอ งขออาหารกับนาก นากจึงกลา ววา

“พราหมณ. . เรามปี ลาตะเพยี นอยู ๗ ตวั ขอเชญิ ทา น
บรโิ ภคเถดิ ”

พราหมณรับไวแลวก็ไปที่อยูของสุนัขจ้ิงจอก เอย
ปากขออาหารอกี สนุ ขั จงิ้ จอกกม็ อบอาหารใหพ รอ มกบั พดู วา

“พราหมณ.. ขาพเจามีเนื้อยาง ๒ ไม เหี้ย ๑ ตัว
นมสม ๑ หมอ เชิญทานบรโิ ภคเถดิ ”

พราหมณร บั ไวแ ลว กไ็ ปทอ่ี ยขู องลงิ เอย ปากขออาหาร
เชนเคย ลงิ ก็มอบอาหารใหพ รอมกบั พูดวา

“พราหมณ.. มะมวงสุก น้ำเย็น รมเงาไมอันรมรื่น
ขอเชญิ ทานบริโภคและพกั ผอ นกอนเถดิ ”

พราหมณรับไวแลวก็ไปท่ีอยูของกระตายพรอม
รอ งขออาหารเชน เดมิ

กระตา ยดใี จจงึ พดู วา “พราหมณข อเชญิ ทา นกอ ไฟเถดิ
เราไมมีอะไรจะใหทาน นอกจากเน้ือของเรานี่แหละ
ขอเชิญทานบริโภคเราเถดิ ” วาแลวก็กลา วเปน คาถาวา

www.kalyanamitra.org

ö ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ) 55

“กระตายไมม ีงา ไมม ีถวั่ ไมมีขา วสาร ทา นจงบริโภค
เราผสู กุ ดวยไฟน้ี แลวเจริญสมณธรรมอยูในปา เถิด”

ทา วสกั กะจงึ เนรมติ ใหม กี องไฟขน้ึ แลว บอกใหก ระตา ย
ทราบ กระตายลุกขึ้นจากหญาแพรกสลัดขนไลสัตวอ่ืนๆ
๓ ครั้ง มีความดีใจ ไมกลัวตอความตาย กระโดดเขา
กองไฟไป แตก ต็ องแปลกใจวา ‘ไฟทำไมเยน็ ย่งิ นัก’

จงึ ถามพราหมณด ู ทา วสกั กะในรา งพราหมณจ งึ กลา ววา
“ทา นบณั ฑติ เรามใิ ชพ ราหมณด อก เราเปน ทา วสกั กะ
มาเพอ่ื ทดลองศลี ของทา นเทา นั้นเอง”
กระตายพูดวา “ทานทาวสักกะ ทานหวังจะทดลอง
ขาพเจาเทาน้ันเองหรือ? แลวชาวโลกจะรูวาขาพเจา
ปรารถนาใหชีวติ เปน ทานไดอ ยางไรกนั เลา ”
ทาวสักกะตอบวา “คุณความดีในการเสียสละชีวิต
เปนทานของทานครั้งนี้จะมีปรากฏตลอดไป” วาแลว
กเ็ ขยี นรปู กระตา ยไวบ นดวงจนั ทรเ ปน สญั ลกั ษณใ หช าวโลก
ไดเ ห็นตงั้ แตน ้ันเปน ตนมา แลวกห็ ายวบั กลับเทวโลกไป
สตั วท งั้ ๔ ตวั พากนั บำเพญ็ ศลี รักษาอโุ บสถกรรม
จนตราบสิ้นชวี ติ
พระศาสดา คร้ันทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแลว
จึงทรงประกาศสจั จะ ประชมุ ชาดก.
ในเวลาจบสัจจะ คฤหบดีผูถวายบริขารทุกอยาง
ดำรงอยใู นโสดาปต ตผิ ล.

www.kalyanamitra.org

56 àÃèÍ× §
ประชมุ ชาดก
นากในกาลนัน้ ไดเปน พระอานนท
สนุ ัขจิง้ จอก ไดเ ปน พระโมคคลั ลานะ
ลิง ไดเ ปน พระสารีบุตร
ทาวสกั กะ ไดเ ปน พระอนุรทุ ธะ
สวนสสบัณฑติ ไดเ ปน เราตถาคต

www.kalyanamitra.org

57

÷

Êѧ¢ªÒ´¡ñó

ÇÒ‹ ´ŒÇ ÍÒ¹ÊÔ §Ê¶ÇÒÂÃͧ෌Ò
ÍÃö¡¶ÒÊѧ¢¾ÃÒ˳ªÒ´¡·Õè ô

สถานท่ีตรัส พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ การถวายบรขิ ารทง้ั ปวง
สาเหตุท่ีตรัส

ไดยินวา ในพระนครสาวัตถี มีอุบาสกคนหนึ่ง
ฟงธรรมเทศนาของพระตถาคตแลว มีจิตเลื่อมใสใน
พระศาสดา จึงเขาไปนิมนตเพ่ือฉันในวันรุงขึ้น แลวใหทำ
มณฑปใกลป ระตูเรอื นของตน ประดบั ตกแตง เปน อยา งดี

วันรุงขึ้นใหคนไปกราบทูลภัตกาลตอพระตถาคต
พระศาสดามีภิกษุ ๕๐๐ เปนบริวาร เสด็จไป ณ ที่นั้น
ประทับนัง่ บนบวรพทุ ธาอาสนทีอ่ ุบาสกปลู าดไว

อุบาสกพรอมดวยบุตรภรรยาและบริวารชน ถวาย
มหาทานแดภิกษุสงฆมีพระพุทธเจาเปนประมุข ไดนิมนต
ฉันถวายมหาทานอยางนี้ตอไปถึง ๗ วัน ในวันที่ ๗
ไดถวายเครื่องบรขิ ารทกุ อยา ง.

๑๓ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนิกาย ชาดก ทสกนิบาต,
ล.๕๙, น.๘๐๒, มมร.

www.kalyanamitra.org

58 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

÷ Êѧ¢ªÒ´¡ 59

แลเมอ่ื จะถวายนน้ั ไดจ ดั ทำรองเทา ถวายเปน พเิ ศษคอื
คทู ถี่ วายแดพ ระทศพล ราคาพนั หนงึ่ ทถ่ี วายพระอคั รสาวก
ทั้งสอง ราคาคูละ ๕๐๐ ท่ีถวายพระภิกษุ ๕๐๐ นอกนั้น
ราคาคลู ะ ๑๐๐.

อบุ าสกนั้นคร้นั ถวายเคร่อื งบริขารทุกอยาง ดงั นี้แลว
ไดไปนัง่ อยูใ นสำนกั พระผมู พี ระภาคกับบริษัทของตน.

ครง้ั นนั้ พระศาสดาเมอื่ จะทรงอนโุ มทนาดว ยพระสรุ เสยี ง
อนั ไพเราะแกอ บุ าสกนน้ั ไดต รสั วา “นแ่ี นะ อบุ าสก การถวาย
เครอ่ื งบรขิ ารทกุ อยา งของทา นโอฬารยงิ่ ทา นจงชนื่ ชมเถดิ
คร้ังกอนเมื่อพระพุทธเจายังไมเกิดข้ึน ชนท้ังหลายถวาย
รองเทา คหู นงึ่ แดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา เรอื ไปแตกในมหาสมทุ ร
ซง่ึ หาทพี่ ง่ึ มไิ ด เขายงั ไดท พ่ี งึ่ ดว ยผลานสิ งสท ถ่ี วายรองเทา

กต็ วั ทา นไดถ วายเครอ่ื งบรขิ ารทกุ อยา งแกภ กิ ษสุ งฆม ี
พระพุทธเจาเปนประธาน ผลแหงการถวายรองเทาของ
ทา นนั้น ทำไมจักไมเ ปนทพี่ ึ่งเลา ” ดงั นี้ แลวอบุ าสกนนั้ ทูล
อาราธนาใหต รัสเร่ืองราว

จงึ ทรงนำเอาเรือ่ งในอดตี มาสาธก ดงั ตอไปน้ี :-
เนื้อหาชาดก

ในอดีตกาล พระนครพาราณสีนี้มีนามวา ‘โมลินี’
พระเจา พรหมทตั ครองราชสมบตั อิ ยใู นกรงุ โมลนิ ี มพี ราหมณ
คนหนงึ่ ชอ่ื ‘สงั ขะ’ เปน ผมู งั่ คงั่ มโี ภคทรพั ยม าก มเี ครอ่ื งทท่ี ำ
ใหป ลมื้ ใจ เชน ทรพั ยข า วเปลอื กและเงนิ ทองมากมาย ใหส รา ง

www.kalyanamitra.org

60 àÃè×ͧ

โรงทาน ๖ แหง คอื ประตเู มอื ง ๔ ประตู ทกี่ ลางเมอื งและ
ที่ประตูเรอื น สละทรัพยว นั ละ ๖ แสนใหท านเปน การใหญ
แกคนกำพราและคนเดินทางเปน ตน ทุกวนั

วนั หนงึ่ เขาคดิ วา ‘เมือ่ ทรัพยใ นเรอื นสน้ิ แลว เราจกั
ไมอาจใหทานได เมื่อทรัพยยังไมสิ้นไปน้ี เราจักลงเรือไป
สุวรรณภูมิ นำทรัพยมา’ คิดดงั นีแ้ ลว จงึ ใหต อ เรือ บรรทุก
สนิ คา จนเตม็ แลวเรยี กบุตรภรรยามาสั่งวา

“พวกทา นจงใหท านของเราเปน ไปโดยไมข าดจนกวา
เราจะกลับมา” แลวก็แวดลอมไปดวยทาสและกรรมกร
กนั้ รม สวมรองเทา เดนิ ตรงไปยงั บา นทา เรอื จอดในเวลาเทยี่ ง.

ในสมัยนั้น มีพระปจเจกพุทธเจาองคหน่ึง ณ ภูเขา
คันธมาทน พจิ ารณาเห็นสงั ขพราหมณก ำลังจะเดนิ ทางนำ
ทรพั ยม า จงึ ตรวจสอบวา ‘บรุ ษุ นไี้ ปหาทรพั ย จะมอี นั ตราย
ในทะเลหรือไมหนอ?’ ก็ทราบวา ‘จะมีอันตราย’ จึงคิดวา
‘บรุ ษุ นน้ั เหน็ เราแลว จะถวายรม และรองเทา แกเ รา เมอ่ื เรอื
อปั ปางกลางทะเล เขาจะไดท พ่ี ง่ึ ดว ยอานสิ งสท ถ่ี วายรองเทา
เราจะอนุเคราะหเขา’ แลวเหาะมาลง ณ ท่ีใกลพราหมณ
เดนิ เหยยี บทรายรอ นเชน กบั ถา นเพลงิ เพราะ ลมแรงแดดกลา
ตรงมาหาสงั ขพราหมณ

สงั ขพราหมณนนั้ พอเหน็ พระปจเจกพุทธเจา เทาน้ัน
เกิดความยนิ ดวี า ‘บญุ เขต (เนื้อนาบุญ) ของเรามาถึงแลว
วันน้ีเราควรจะหวานพืช คือถวายทานลงในบุญเขตน้ี’
จึงรบี เขา ไปนมสั การพระปจเจกพทุ ธเจา แลว กลาววา

www.kalyanamitra.org

÷ Êѧ¢ªÒ´¡ 61

“ทานผูเจริญ เพื่ออนุเคราะหขาพเจา ขอทานไดลง
จากทางสักหนอ ยแลวเขา ไปทีโ่ คนตนไมน้”ี

เมื่อพระปจเจกพุทธเจาเขาไปท่ีโคนตนไม ก็พูน
ทรายขึ้นแลวเอาผาหมปูลาดนมัสการพระปจเจกพุทธเจา
แลวลางเทาดวยน้ำท่ีอบและกรองใสสะอาด ทาเทาดวย
น้ำมันหอม ถอดรองเทาท่ีตนสวมออกเช็ด ทาดวยน้ำมัน
หอมแลวสวมรองเทาใหพระปจเจกพุทธเจา ถวายรมและ
รองเทาดวยวาจาวา

“ทานผเู จริญขอทานสวมรองเทา กั้นรมไปเถดิ ”
พระปจ เจกพทุ ธเจา เพอื่ จะอนเุ คราะห สงั ขพราหมณ
จงึ รบั รม และรองเทา และเพอื่ จะใหค วามเลอื่ มใสเจรญิ ยง่ิ ขน้ึ
จงึ เหาะไปภเู ขาคนั ธมาทน ใหสงั ขพราหมณแลเหน็
ดวยอานิสงสของการถวายทานนั้น เม่ือเรืออัปปาง
สังขพราหมณจึงไดรับการชวยเหลือจากนางเทพธิดามณี
เมขลา ผพู ทิ กั ษร กั ษาทะเล และไดเ รอื แกว หนงึ่ ลำ พรอ มทงั้
ทรัพยสมบัตอิ ีกเปน อนั มาก
พราหมณก็ครอบครองคฤหาสน อันมีทรัพยนับ
ประมาณมไิ ด ใหท านรกั ษาศลี จนตลอดชวี ติ ครนั้ สน้ิ ชวี ติ แลว
พรอ มดวยบริษัทไดไ ปเกดิ ในเทพนคร.
พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแสดง
แลว ทรงประกาศสัจธรรม เวลาจบสจั จะ อบุ าสกดำรงอยูใน
โสดาปต ติผล.

www.kalyanamitra.org

62 àÃÍè× §
ประชมุ ชาดก
นางเทพธดิ าในครง้ั นน้ั ไดม าเปน นางอบุ ลวณั ณาเถรี ในบดั นี้
บุรุษอุปฏฐากในคร้ังน้ัน ไดมาเปน พระอานนท ในบัดน้ี
สวนสังขพราหมณ ไดมาเปน เราตถาคต ฉะนี้แล.

www.kalyanamitra.org

63

ø

ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ñô

Ç‹Ò´ÇŒ  ¡ÒÃãË·Œ ҹ㹷‹Ò¹ã´ ÁÕ¼ÅÁÒ¡

สถานท่ีตรสั พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภ กฎุ ม พีผใู ดผหู น่ึง
สาเหตุที่ตรัส

เร่ืองมีวา กุฎมพีนั้นเปนผูมีสัทธาเล่ือมใส กระทำ
มหาสกั การะแดพ ระตถาคตเจา และแดพ ระสงฆเ นืองๆ.

ครน้ั วนั หนงึ่ เขาไดค ดิ วา ‘เราถวายโภชนะอนั ประณตี
และเนื้อละเอียด แดพระพุทธรัตนะและพระสงฆ กระทำ
มหาสักการะเนืองๆ คราวนี้ตองกระทำมหาสักการะแก
พระธรรมรัตนะบาง เม่ือกระทำสักการะแกพระธรรมรัตนะ
น้นั ตองทำอยา งไรเลาหนอ.?’

เขาถือของหอมและมาลาเปนตนมาก ไปสูพระวิหาร
เชตวนั ถวายบังคมพระศาสดา กราบทลู ถามวา

๑๔ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ชาดก ปกณิ ณกนบิ าต,
ล.๖๐, น.๕๓๓, มมร. “ปรมั ปรโภชน” หมายถงึ โภชนะทหี ลงั คอื
ภกิ ษรุ บั นมิ นตใ นทแ่ี หง หนง่ึ ดวยโภชนะท้ัง ๕ อยางใดอยางหน่ึงแลว
ไมไ ปฉนั ในทร่ี บั นมิ นตน น้ั แตไ ปฉนั ในทอ่ี น่ื ทเ่ีขานมิ นตท หี ลงั ซง่ึ พอ งเวลากนั

www.kalyanamitra.org

64 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 65

“ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ ขา พระองคป รารถนาจะกระทำ
สักการะแก พระธรรมรัตนะนั้น ควรกระทำอยางไรเลา?
พระเจาขา .”

ครั้งนน้ั พระศาสดาตรสั กบั เขาวา
“ถา เธอปรารถนาจะกระทำสกั การะแกพ ระธรรมรตั นะไซร
จงกระทำสกั การะแกอ านนท ผูเ ปนคลงั พระธรรมเถดิ .”
เขากราบทูลวา “สาธุ” นิมนตพระเถระในวันรุงขึ้น
นำไปสเู รอื นของตนดว ยสกั การะใหญ ใหท า นนงั่ เหนอื อาสนะ
มคี ามาก บูชาดว ยของหอมและมาลาเปนตน ถวายโภชนะ
มีรสเลิศตางๆ แลวไดถวายผาราคาแพงพอแกไ ตรจวี ร
พระเถรเจาก็ดำริวา ‘สักการะทั้งนี้กุฎมพีกระทำ
แกพระธรรมรัตนะ ไมสมควรแกเรา สมควรแกพระธรรม
เสนาบดี’ จึงนำบิณฑบาตและผาไปสูพระวิหาร ถวายแด
พระสารบี ุตรเถรเจา
พระคณุ ทา นนนั้ เลา กด็ ำรวิ า ‘สกั การะทง้ั นเ้ี ขากระทำ
แกพระธรรมรัตนะ ควรแดพระสัมมาสัมพุทธเจาผูเปน
เจาของแหงพระธรรมพระองคเดียวโดยแท’ จึงถวายแด
พระทศพล
พระศาสดาไมทรงเห็นผูยิ่งกวาพระองค จึงเสวย
บิณฑบาต ทรงรับผาจีวร

www.kalyanamitra.org

66 àÃ×èͧ

พวกภกิ ษยุ กเรอ่ื งขนึ้ สนทนาในธรรมสภาวา
“ผมู อี ายทุ ง้ั หลาย กฎุ ม พชี อ่ื โนน คดิ จะกระทำสกั การะ
แกพระธรรมรัตนะ ไดถวายแดพระอานนทเถรเจา ผูเปน
คลังพระธรรม พระเถรเจาดำริวา ‘นี้ไมสมควรแกตน’
ไดถ วายแดพ ระธรรมเสนาบดี ถงึ ทา นนนั้ กด็ ำรวิ า ‘นไ้ี มส มควร
แกตน’ ไดถวายแดพระตถาคต ทีน้ันพระตถาคตมิไดทรง
เห็นผูอื่นที่ยิ่งกวาพระองค ทรงพระดำริวา ‘สักการะน้ัน
สมควรแกเราเทานั้น’ และทรงรับผาเพื่อจีวร ดวยอาการ
อยางน้ี บิณฑบาตบรรลุถึงพระบาทมูลของพระธรรมสามี
ทีเดยี ว เพราะพระองคเปน ผสู มควร”
พระศาสดาเสด็จมาตรสั ถามวา “ดกู อนภกิ ษุทงั้ หลาย
เมื่อกพ้ี วกเธอสนทนากันดวยเรื่องอะไร?”
เมือ่ พวกภกิ ษกุ ราบทูลใหท รงทราบแลว
ตรัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชในบัดน้ีเทานั้น
ทบี่ ณิ ฑบาตไปตอ ๆ กนั จนถงึ ผทู สี่ มควรจนได ในครงั้ กอ น
แมเ มือ่ พระพทุ ธเจา ยังไมอ บุ ตั ิ ก็ไดถ งึ แลวเหมือนกนั .”
พวกภิกษุพากันกราบทูลอาราธนา ทรงนำอดีต
นทิ านมา ดังตอ ไปน้ี.
เน้ือหาชาดก
ในอดตี กาล พระเจา พรหมทตั ทรงละการลอุ คติ ไมใ ห
พระราชธรรมทั้งสิบประการเส่ือมเสีย เสวยราชสมบัติ
โดยธรรม ณ พระนครพาราณสี เมอื่ เปน เชน นี้การวนิ ิจฉยั
ของพระองคไมต อ งมี เปนดุจวา งเปลา

www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 67

พระราชาทรงแสวงหาโทษของพระองค ทรงกำหนดดู
แมท้ังภายในพระราชนิเวศนเปนตน มิไดทรงเห็นผูกลาว
ถงึ โทษของพระองค ในภายในพระราชวงั ในภายในพระนคร
และในหมูบานใกลประตูพระนคร ทรงดำริวา ‘จะตอง
แสวงหาในชนบท’ ทรงมอบราชสมบัติใหแกมวลอำมาตย
ปลอมพระองคจ ารกิ ไปในกาสกิ รฐั กบั ทา นปโุ รหติ ไมท รงพบ
ผูที่กลาวโทษของพระองคเลยสักคน เสด็จไปถึงนิคมหน่ึง
ในชายแดน ประทบั น่ังทีศ่ าลานอกประตู

ขณะนนั้ กฎุ ม พผี มู สี มบตั ิ ๘๐ โกฏิ ชาวนคิ มไปสทู า นำ้
กบั บรวิ ารมากมาย เหน็ พระราชาผมู พี ระสรรี ะละเอียดออน
มผี วิ พรรณเพยี งดงั ทองคำ ประทบั นง่ั ทศ่ี าลาเกดิ ความสเิ นหา
เขาไปสูศาลา กระทำปฏสิ นั ถารแลวทูลวา

“เชิญทานอยูตรงน้ีเทาน้ันเถิดนะ” ไปเรือนจัดแจง
โภชนะมีรสเลิศตางๆ ใหบริวารมากคนถือภาชนะใสภัตไป

ขณะน้ัน ดาบสผูอยูในหิมวันตประเทศ ไดอภิญญา
๕ มานั่ง ณ ศาลานั้นเหมือนกัน ยังมีพระปจเจกพุทธเจา
มาทางอากาศจากเง้ือมเขานันทมูลกะ นั่ง ณ ศาลาน้ัน
อกี องคห นงึ่

กฎุ ม พถี วายนำ้ ชำระพระหตั ถแ กพ ระราชา เตรยี มถาด
ใสภ ตั พรอ มแกงและกบั มรี สเลศิ ตา งๆ พลางนอ มเขา ไปถวาย

www.kalyanamitra.org

68 àÃÍè× §

พระราชาทรงรับภัตนนั้ แลว พระราชทานแกป ุโรหิต
พราหมณร บั ถาดภัตนั้นแลว ถวายแดด าบส
ดาบสรับถาดภัตน้ันแลวไปสูสำนักของพระปจเจก
พทุ ธเจา ถอื ถาดภตั ไวด ว ยหตั ถเ บอ้ื งซา ย ถอื เตา นำ้ ดว ยหตั ถ
เบอ้ื งขวา ถวายทักษิโณทกแลว ใสภตั ลงในบาตร
ทา นมไิ ดเ ชอ้ื เชญิ มไิ ดไ ตถามใครๆ ฉนั แลว
ในเวลาที่ทานเสร็จภัตกิจ กุฎมพีดำริวา ‘เราถวาย
ภตั แกพ ระราชา พระราชาพระราชทานภตั แกป โุ รหติ ปโุ รหติ
ถวายแดด าบส ดาบสถวายแดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ไมไ ตถ าม
ใครเลยทเี ดยี ว ฉนั แลว
อะไรเลา หนอเปน เหตบุ งั คบั แหง การใหข องทา นเหลา น้ี
ผูม ีเทา น?้ี
อะไรเลาเปนเหตุบังคับใหมิตองไตถามใครๆ ฉันเลย
ของพระปจ เจกพุทธเจาน?้ี
เราตอ งถามทา นเหลานัน้ ตามลำดับ’
เขาเขา ไปหาทีละทาน ไหวแลวถาม.
แมทา นเหลาน้นั กบ็ อกเขา ดังตอ ไปน้ี
“ขา พระพทุ ธเจา ไดเ หน็ พระองคผ ทู รงเปน สขุ มุ าลชาติ
เคยประทับในพระตำหนักอันประเสริฐ ทรงบรรทมเหนือ
พระย่ีภูอันใหญโต เสด็จจากแวนแควนมาสูดง จึงไดทูล
ถวายขา วสกุ อยา งดแี หง ขา วสาลเี ปน ภตั อนั วจิ ติ ร มแี กงเนอ้ื

www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 69

อนั สะอาด ดว ยความรกั ตอ พระองค พระองคท รงรบั ภตั นน้ั แลว
มไิ ดเ สวยดว ยพระองคเอง ใหพระราชทานแกพราหมณ

ขาพระพุทธเจาขอถวายบังคมพระองค ขอน้ีเปน
ธรรมอะไรของพระองค? ”

“พราหมณเปนอาจารยของฉัน เปนผูขวนขวาย
ในกิจนอยกิจใหญ ทั้งเปนครู และผูคอยตักเตือน ฉันควร
ใหโ ภชนะ.”

“บดั นี้ ขา พเจา ขอถามทา นพราหมณผ โู คดม อนั พระราชา
ทรงบูชา พระราชาทรงพระราชทานภัต อันมีแกงเนื้อ
อยา งสะอาดแกท า น ทา นรบั ภตั นนั้ แลว ไดถ วายโภชนะแกฤ ๅษี
ชะรอยทานจะรวู า ตนมิไดเปนเขตแหง ทาน

ขา พเจา ขอนอบนอ มแกท า น ธรรมขอ นเ้ี ปน ธรรมอะไร
ของทาน?”

“ขา พเจา ยงั กำหนดั อยใู นเรอื นทงั้ หลาย ตอ งเลย้ี งบตุ ร
และภรรยา ถวายอนุศาสนแกพระราชา เชิญใหเสวยกาม
อันเปนของมนุษย ขาพเจาควรถวายโภชนะแกฤๅษีผูอยู
ในปา สนิ้ กาลนาน ผเู รอื งตบะ เปน วฒุ บิ คุ คลอบรมตนแลว .”

“บัดนี้ ขาพเจาขอถามทานฤๅษีผูซูบผอม สะพรั่ง
ไปดว ยเสนเอ็น มีเล็บและขนรกั แรงอกยาว ฟนเขลอะ มีธุลี
บนศีรษะ ทานอยูในปาผูเดียวไมหวงใยชีวิต ภิกษุท่ีทาน
ถวายโภชนะนน้ั ดกี วา ทานดวยคณุ ขอ ไหน?”

www.kalyanamitra.org

70 àÃÍè× §

“อาตมภาพยังขุดเผือก มันมือเสือ มันนก ยังเก็บ
ขาวฟางและลูกเดือยมาตากตำ เท่ียวหาฝกบัวเหงาบัว
นำ้ ผง้ึ เนอื้ สตั ว พทุ รา และมะขามปอ มมาบรโิ ภค ความยดึ ถอื
นน้ั ของอาตมายงั มีอยู

เมื่ออาตมายังหุงตม ก็ควรถวายโภชนะแกทาน
ผไู มห งุ ตม

ยงั มกี ังวล ก็ควรถวายโภชนะแกผ ไู มมคี วามหวงใย
ยังมีความถือมั่น ก็ควรถวายโภชนะแกทานผูไมมี
ความถือม่นั .”
“บัดน้ี กระผมขอถามทานภิกษุผูนั่งนิ่ง มีวัตรอันดี
พระฤๅษีถวายภัตตาหารอันปรุงดวยเน้ือสะอาดแกทาน
ดังน้ัน ทานรับภัตตาหารนั้นแลวน่ังน่ิงฉันอยูองคเดียว
ไมเ ช้อื เชญิ ใครๆ อ่นื
กระผมขอนมัสการแดพ ระคุณทาน นเ้ี ปนธรรมอะไร
ของพระคณุ ทา น?”
“อาตมาไมไ ดห งุ ตม เอง ไมไ ดใ หใ ครหงุ ตม ไมไ ดต ดั เอง
ไมไ ดใ หใ ครตดั ฤๅษรี วู า อาตมาไมม คี วามกงั วล เปน ผหู า งไกล
จากบาปท้ังปวง จึงถือภิกษาหารดวยมือซาย ถือเตาน้ำ
ดว ยมอื ขวา ถวายภตั ตาหารอนั ปรงุ ดว ยเนอื้ สะอาดแกอ าตมา
บุคคลเหลาน้ียังมีความหวงใย ยังมีความยึดถือ จึงสมควร

www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 71

จะใหท าน อาตมาเขาใจเอาวา การที่บุคคลเชอื้ เชิญผใู หน นั้
เปนการผดิ .”

กุฎมพฟี ง คำนั้นของทา นแลวดใี จ กลาวคาถาสดุ ทาย
๒ คาถาวา

วนั นีพ้ ระราชาผปู ระเสริฐเสดจ็ มา ณ ทีน่ ้ี
เพื่อประโยชนแ กขา พระพุทธเจา หนอ
ขาพระพทุ ธเจาเพิง่ ทราบชัดวันนี้เองวา
ทานที่ใหในทานผูใดจกั มผี ลมาก
พระราชาทง้ั หลายทรงกงั วลอยูในแวนแควน
พราหมณทั้งหลายกงั วลอยใู นกจิ นอ ยกิจใหญ
ฤๅษกี งั วลอยใู นเหงามนั และผลไม
สวนพวกภกิ ษหุ ลดุ พน ไดแ ลว .

พระปจเจกพุทธเจาแสดงธรรมแกเขาแลว ก็กลับ
ไปสสู ถานแหง ตนทเี ดยี ว.

ดาบสก็เหมือนกัน สวนพระราชาทรงพักอยูในสำนัก
ของเขาสองสามวนั แลว เสดจ็ ไปสพู ระนครพาราณสเี หมอื นกนั .

พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานม้ี าแลว ตรสั ยำ้ วา
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชแตในบัดนี้เทาน้ันที่
บิณฑบาตไปถึงที่สมควรจนได แมในคร้ังกอน ก็ไดไป
ถงึ แลว เหมอื นกนั ”

www.kalyanamitra.org

72 àÃè×ͧ
ประชมุ ชาดก
กุฎม พีผบู ชู าธรรมครง้ั นนั้
ไดมาเปน กุฎมพีผูทำสกั การะแกพระธรรมรตั นะ
พระราชา ไดม าเปน พระอานนท
ปโุ รหิต ไดมาเปน พระสารบี ุตร
พระปจ เจกพทุ ธเจา ไดปรนิ พิ พานแลว
สว นดาบสจากหิมพานต ไดมาเปน เราตถาคต แล.

www.kalyanamitra.org

73

ù

¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ñõ

ÇÒ‹ ´ŒÇ ÁÕÍÂÒ‹ §äáԹÍÂÒ‹ §¹¹Ñé

สถานทตี่ รสั พระนครสาวตั ถี
ทรงปรารภ บรุ ษุ ผเู ขญ็ ใจอยา งหนกั
สาเหตุทีต่ รสั

ความพสิ ดารวา ในพระนครสาวตั ถี บางครง้ั สกลุ เพยี ง
สกลุ เดยี วเทา นนั้ ถวายทานแตภ กิ ษสุ งฆม พี ระพทุ ธเจา เปน
ประมุข บางคร้ังสาม-สี่ตระกูลรวมกัน บางคร้ังดวยความ
รว มมอื กนั เปน คณะ บางครงั้ ดว ยความรว มใจกนั ของผทู อี่ ยู
รว มถนน บางครงั้ รวมคนทมี่ ฉี นั ทะความพอใจหมดทง้ั เมอื ง
ถวายทานแตพ ระสงฆม พี ระพทุ ธองคเ ปน ประมขุ .

ก็ในครั้งนั้น มีภัตรที่ชื่อวา ‘วิถีภัตร’ (คือการถวาย
ภตั ตาหารของผทู อ่ี ยรู ว มถนนกนั ) ไดม ขี นึ้ .

ครงั้ นนั้ พวกมนษุ ยก ลา วเชญิ ชวนกนั วา

๑๕ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาชาดก เอกนิบาตชาดก, ล.๕๖,
น.๔๑๘, มมร.

www.kalyanamitra.org

74 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 75

“เชิญทานท้ังหลายถวายขาวยาคู นำของขบเค้ียวมา
ถวายแดภ กิ ษสุ งฆม พี ระพทุ ธองคเ ปน ประมขุ กนั เถดิ .”

ในกาลนั้น ยงั มลี ูกจางของคนเหลาอื่นผหู น่ึง เปนคน
ยากจนอยใู นถนนนน้ั คดิ วา

‘เราไมอ าจถวายขา วยาคไู ด ของขบเคย้ี วพอจดั ถวายได’
แลวนวดรำชนิดละเอียด ใหชุมดวยน้ำ หอดวยใบรัก
เผาในกองเถา คิดวา ‘เราจกั ถวายขนมนแี้ ดพ ระพุทธเจา’

ถือขนมนน้ั ไปยนื อยูในสำนกั พระศาสดา
พอพระศาสดาตรสั ครง้ั เดียววา
“พวกทานจงนำของขบเคี้ยวมาเถิด”
กไ็ ปกอ นคนทงั้ ปวง ใสข นมนน้ั ในบาตรของพระศาสดา
แลว ยนื อยู พระศาสดาไมท รงรบั ของขบเคยี้ วทค่ี นอน่ื ๆ ถวาย
ทรงเสวยของขบเค้ียว คือ ขนมน้ันเทา นน้ั .
ในขณะนนั้ เองทว่ั ทงั้ พระนคร กไ็ ดม เี สยี งลอื ตลอดไปวา
‘ไดยินวา พระสัมมาสัมพุทธเจาไมทรงรังเกียจ
ของขบเคยี้ วทำดว ยรำของมหาทคุ คตบรุ ษุ ทรงเสวยเหมอื น
เสวยอมฤต’

www.kalyanamitra.org

76 àÃÍ×è §

ฉะนั้น อิสสรชน๑๖มีพระราชา และมหาอำมาตยแหง
พระราชาเปนตน โดยท่ีสุดตลอดถึงคนเฝาประตู ประชุม
กันท้ังหมดทีเดียว ถวายบังคมพระศาสดาแลว เขาไปหา
มหาทคุ คตบรุ ษุ พากนั กลา ววา

“พอ มหาจำเรญิ เชญิ พอ รบั เอาทรพั ยร อ ยหนงึ่ สองรอ ย
หารอยแลว ใหส ว นบุญแกพวกเราเถดิ .”

เขาตอบวา “ตองกราบทูลสอบถามแลวถึงจะรู”
แลว ไปสสู ำนักของพระศาสดา กราบทลู เนอ้ื ความน้นั

พระศาสดาตรัสวา “ทานจงรบั ทรัพย แลว ใหส วนบญุ
แกสรรพสตั วเ ถิด”

เขาเรม่ิ รบั ทรพั ย พวกมนษุ ยพ ากนั ใหด ว ยการประมลู
เปนทวีคูณ จตุรคูณ และอัฏฐคูณเปนตน ไดใหทรัพยกัน
ถึงเกาโกฏิ. พระศาสดาทรงกระทำอนุโมทนา แลวเสด็จไป
วหิ าร.

๑๖ อสิ สรชน ว. เปน ใหญ เปน ไทแกต วั เชน อสิ รชน ทป่ี กครองตนเอง
เชน รฐั อสิ ระ ไมข น้ึ แกใ คร ไมส งั กดั ใคร เชน อาชพี อสิ ระ นกั เขยี นอสิ ระ.
น. ความเปน ไทแกต วั เชน ไมม อี สิ ระ แยกตวั เปน อสิ ระ.

www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 77

เม่ือพวกภิกษุแสดงวัตตปฏิบัติถวายแลว ประทาน
พระสุคโตวาท เสด็จเขา พระคนั ธกฎุ ี

เวลาเย็นวันน้ัน พระราชารับส่ังใหมหาทุคคตบุรุษ
เขาเฝา ทรงบูชาดวยตำแหนงเศรษฐี

พวกภกิ ษุตง้ั เรอื่ งสนทนากันในโรงธรรมวา
“ทานผูมีอายุท้ังหลาย พระศาสดามิไดทรงรังเกียจ
ขนมรำ ทม่ี หาทคุ คตบรุ ษุ ถวายเลย ทรงเสวยเหมอื นอมฤต
ฝายมหาทุคคตบุรุษเลาไดทั้งทรัพยจำนวนมาก ไดทั้ง
ตำแหนงเศรษฐี ถึงสมบัติอนั ยง่ิ ใหญแ ลว.”
พระศาสดาเสด็จมาตรสั ถามวา
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย บัดน้ี พวกเธอสนทนากันดวย
เรื่องอะไร?”
เม่ือภิกษุท้ังหลายกราบทูลใหทรงทราบแลวตรัสวา
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชแตในบัดนี้เทานั้น ที่เรา
ไมรงั เกียจ บรโิ ภคขนมรำของเขา ถงึ ครัง้ ทเี่ ปนรุกขเทวดา
ในกาลกอน ก็เคยบริโภคเหมือนกัน แมในครั้งน้ันเลา
เขาก็อาศยั เราไดต ำแหนง เศรษฐเี หมือนกนั .”

www.kalyanamitra.org

78 àÃ×èͧ

แลวทรงนำเอาเร่อื งในอดตี มาสาธก ดังตอไปน้ี :-

เนื้อหาชาดก
ในอดีตกาล ครั้งพระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบัติ

อยใู นพระนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ สวยพระชาตเิ ปน เทวดา
สถติ ณ ตน ละหงุ ตนหน่ึง.

คร้ังน้ัน พวกมนุษยในหมูบานน้ัน พากันยึดเอา
รุกขเทวดาเปนมงคล เม่ือถึงงานมหรสพคราวหนึ่ง
พวกมนษุ ยต า งพากนั กระทำพลกี รรมแกร กุ ขเทวดาของตนๆ

คร้ังน้ัน มีทุคคตมนุษยผูหนึ่งเห็นคนเหลานั้นพากัน
ปรนนิบตั ิรกุ ขเทวดา กป็ ฏบิ ตั ิตนละหุง ตน หนงึ่

ผคู นทง้ั หลายพากนั ถอื เอาดอกไม ของหอม เครอื่ งลบู ไล
และของขบเคย้ี วของบรโิ ภคเปน ตน นานปั การไปเพอ่ื เทวดา
ทัง้ หลายของตน.

ฝายเขามีแตขนมรำ ก็ถือไปพรอมกระบวยใสน้ำ
หยดุ ยนื ไมไ กลตนละหงุ คดิ วา

‘ธรรมดารกุ ขเทวดายอ มเสวยแตข องขบเคย้ี วอนั เปน ทพิ ย
เทวดาคงจักไมเสวยขนมรำน้ีของเรา เราจะยอมใหขนม
เสียหายไปดวยเหตุน้ีทำไม? เรานั่นแหละจักกินขนมนั้น
เสยี เอง’ แลว ก็หวลกลับไปจากทน่ี นั้ .

www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 79

พระโพธสิ ตั วสถิตเหนือคาคบกลาววา
“บุรุษผูเจริญ หากทานเปนใหญเปนโต ก็ตองให
ของขบเคี้ยวท่ีอรอยแกเรา แตทานเปนทุคคตะ เราไมกิน
ขนมของทานแลว จักกินขนมอื่นไดอยางไร? อยาใหสวน
ของเราตองเสยี หายไปเลย.”
แลว กลาวคาถาน้ี ความวา :-
“บุรุษกินอยางไร คนของบุรุษก็กินอยางน้ัน ทานจง
เอาขนมรำนัน้ มา อยาใหส วนของเราเสียไปเลย” ดังน้.ี
เขาหนั กลบั มามองพระโพธสิ ตั ว แลว กระทำพลกี รรม
พระโพธสิ ตั วกบ็ รโิ ภคโอชาจากขนมนน้ั แลวกลา ววา
“ดกู อ นบรุ ุษ ทา นปฏิบตั ิเราเพอ่ื ตอ งการอะไร?”
เขากลาววา “ขาแตทานผูเปนใหญ ขาพเจาเปน
คนเข็ญใจ มาปรนนิบัติ ก็ดวยหมายใจวา ‘จะอาศัยทาน
แลวพนจากความเปนทคุ คตะ’.”
พระโพธิสตั วกลาววา
“ดูกอนบุรุษผูเจริญ ทานอยาคิดเสียใจไปเลย
ทานทำการบูชาเราผูมีกตัญูกตเวที รอบตนละหุงนี้
มหี มอใสข ุมทรพั ยต ัง้ ไวเรียงราย จวบจนจรดถงึ คอ

www.kalyanamitra.org

80 àÃè×ͧ

ทานจงกราบทูลพระราชา เอาเกวียนมาขนทรัพย
กองไว ณ ทองพระลานหลวง พระราชาก็จักโปรดปราน
ประทานตำแหนงเศรษฐแี กท า น.”

ครั้นบอกแลว พระโพธิสัตวก็อันตรธานไป เขาได
กระทำตามนน้ั แมพ ระราชากโ็ ปรดปราน ประทานตำแหนง
เศรษฐแี กเ ขา เขาอาศยั พระโพธสิ ตั วถ งึ สมบตั อิ นั ใหญห ลวง
แลว ไปตามยถากรรม ดวยประการฉะน้.ี
ประชมุ ชาดก
ทุคคตบุรษุ ในครงั้ นนั้ มาเปน ทคุ คตบรุ ษุ ในคร้ังนี้
สวนเทวดาผูสิงอยู ณ ตนละหุง
ไดมาเปน เราตถาคต ฉะน้ีแล.

www.kalyanamitra.org

81

ñð

¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ñ÷

ÇÒ‹ ´ŒÇ ÍÒ¹Ôʧʶ ÇÒ¢¹Á¡ÁØ ÁÒÊ

สถานท่ตี รสั พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ พระนางมลั ลิกาเทว
สาเหตุที่ตรสั

มเี รอ่ื งเลา วา ในวยั เยาว พระนางมลั ลกิ าเปน ธดิ าของ
หวั หนา ชา งดอกไมใ นเมอื งสาวตั ถี มรี ปู สวยและมปี ญ ญามาก
วนั หน่งึ ขณะทม่ี อี ายไุ ด ๑๖ พรรษา นางไดไปสวนดอกไม
พรอมบรรดาสาวผูเปนเพื่อนโดยไดใสขนมกุมมาส๑๘
๓ กอ นไวใ นตะกรา ตอ มา ไดพ บพระพทุ ธเจา จงึ ถวายขนม
ท้ังหมดแดพระพุทธองคก อ นจะเขา ไปในสวนกับเพอ่ื นๆ

พระพทุ ธเจา ปรารภเหตนุ จ้ี งึ ทำการยม้ิ แยม ใหป รากฏ
ในขณะนนั้ พระอานนทเถระจงึ กราบทลู ถามถงึ เหตนุ ้นั

๑๗ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ชาดก สตั ตกนบิ าต,
ล.๕๙, น.๔๒๐, มมร.
๑๘ กมุ มาส : ขนมสด คอื ขนมทเ่ี กบ็ ไวน านเกนิ ไปจะบดู เชน ขนมดว ง
ขนมครก ขนมถว ย ขนมตาล เปน ตน
พระโพธสิ ตั ว หลงั จากเลกิ บำเพญ็ ทกุ รกริ ยิ ากเ็ สวยขา วสกุ และกมุ มาส

www.kalyanamitra.org

82 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 83

ลำดับน้ัน พระพุทธเจา ไดตรัสพยากรณว า
“สตรีผูน้ีจะไดเปนอัครมเหสีของพระเจาโกศล
ในวนั นเี้ พราะผลแหง การถวายกอ นขนมกุมมาสเหลา น้ี”
วนั นน้ั เอง พระเจา โกศลทรงรบแพต อ พระเจา อชาตศตั รู
เมื่อทรงลาถอยไดทรงมาตนหนีไป ในขณะท่ีควบมามาได
สดบั เสยี งเสยี งรอ งของนางเกดิ มพี ระทยั ปฏพิ ทั ธ เมอ่ื ทราบ
วา ‘นางยงั ไมม สี าม’ี จงึ ไดเ สดจ็ ลงจากหลงั มา ตน บรรทมหลบั
มพี ระเศยี รหนนุ ตกั ของนาง เมอ่ื ตน่ื ขนึ้ ไดใ หน างนงั่ บนหลงั มา
มีพลนิกายแวดลอมเสด็จเขาพระนครและทรงสงนางกลับ
ไปยังบา นของนาง
ในเวลาเย็น พระเจาปเสนทิโกศลทรงสงราชพาหนะ
ไปรบั นางมาทำการอภเิ ษกและไดต งั้ พระนางใหด ำรงตำแหนง
พระอคั รมเหสี
นับแตแตน้ันมา พระนางทรงเปนท่ีโปรดปรานของ
พระราชา ทรงเปน เทพดาของสามผี ปู ระกอบดว ยกลั ยาณธรรม
๕ ประการ มีการต่ืนกอน เปนตน ไดทรงเปนผูใกลชิด
พระสัมมาสัมพุทธเจา
เรอื่ งราวทงั้ หมดเปน ทเ่ี ลอื่ งลอื ไปทว่ั พระนคร วนั หนงึ่
ภิกษุท้ังหลายพากันสนทนากันในเรื่องนี้ ในขณะนั้น
พระพุทธเจา เสด็จผานมาเมอ่ื ทราบเรอ่ื งไดตรสั วา

www.kalyanamitra.org

84 àÃèÍ× §

“ดูกอนภิกษุท้ังหลาย ไมนาอัศจรรยเลยท่ีพระนาง
มัลลิกาเทวีทรงถวายขนมกุมมาสแดพระสัพพัญูพุทธเจา
พระองคเดียวและทรงไดรับความเปนพระมเหสีของ
พระเจาโกศล ท้ังนี้ก็เพราะพระพุทธเจาทั้งหลายทรงเปน
ผมู พี ระคณุ มาก สว นบณั ฑติ ในปางกอ น ไดถ วายขนมกมุ มาส
จดื ไมผสมเกลือ ไมมนี ำ้ มัน ไมผ สมนำ้ ออย แดพ ระปจเจก
พระพุทธเจา ทั้งหลาย แลว ไดรับสิรริ าชสมบตั ใิ นแควนกาสี
ประมาณ ๓ โยชน ในชาติที่ ๒ เพราะผลการถวายขนม
นน้ั กลบั นา อัศจรรยก วา”

จากนน้ั ไดท รงนำเอาเรอื่ งในอดตี ชาตมิ าตรสั เลา ใหฟ ง
ดงั ตอ ไปนี้

เน้ือหาชาดก
ในอดีตกาล เมื่อพระเจาพรหมทัตครองราชยสมบัติ

อยูในพระนครพาราณสี มีชายยากจนเข็ญใจคนหนึ่งไดมี
โอกาสถวายอาหารเชา คอื ขา วกมุ มาส ๔ กอ นแดพ ระปจ เจก
พุทธเจา ๔ รูปแลวอธิษฐานจิตขออยาใหเกิดมาจนและ
จงไดบ รรลเุ ปน พระพทุ ธเจาในอนาคต

เมื่อเขาถึงแกกรรมแลวไดไปเกิดในพระครรภของ
พระอัครมเหสีของพระเจากรุงพาราณสี เม่ือทรงดำเนิน
ไดด วยพระบาท ทรงระลึกชาตแิ ตหนหลังได

www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 85

ตอ มาไดท รงครองราชยต อ จากพระราชบดิ าและไดท รง
อภิเษกกับพระราชธดิ าทเ่ี ลอโฉมของพระเจาโกศล

ในขณะน้ัน ทรงระลึกถึงบุญกรรมท่ีพระองคไดทรง
กระทำคือการถวายขนมกุมมาสแคเพียง ๔ กอนแตไดรับ
สมบตั ใิ หญถ งึ ปานนม้ี พี ระทยั ชมุ เยน็ ดว ยปต ไิ ดท รงรอ งเพลง
ขับนี้ ในวนั ฉัตรมงคลดวยการตรัส ๒ คาถาเหลา นี้วา

ไดยินวา การปรนนิบัติพระปจเจกพุทธเจาชื่อวา
‘อโนมทัสสี’ มีคุณมาก เชิญดูผลแหงกอนขนมกุมมาสแหง
มีรสจืดชืด โปรดดูผลแหงการถวายกอนขนมกุมมาสท่ีเปน
เหตุใหเรา มี ชาง โค มา ทรัพยและขาวเปลือกมากมาย
ตลอดแผน ดนิ ทงั้ สนิ้ และนางนารเี หลา นเี้ ปรยี บดว ยนางอปั สร
เชิญดูผลแหงกอนขนมกุมมาสเถิด

ชนทัง้ หลายพากนั รองเพลงน้ีดว ยเขาใจวา เปน เพลง
โปรดของพระราชา วันหนง่ึ พระมเหสีไดร บั พรจึงทูลขอให
ทรงอธิบายความหมายของเพลงน้ี พระราชาจึงมีรับส่ังให
ประชมุ คนทงั้ เมอื งเพอื่ จะไดต รสั บอกความหมายของเพลงนนั้
พระมเหสีไดท ูลถามดว ยคาถาที่ ๓ วา

ขา แตพ ระองคผ ปู ระเสรฐิ ผทู รงทำความยง่ิ ใหญเ พราะ
กศุ ลธรรม พระองคต รสั คาถาทรงรอ งเพลงเสมอ ขา แตพ ระองค
ผูทรงพัฒนารัฐ หมอมฉันขอทูลถามพระองค ขอพระองค
ผูมีพระทัยเต็มเปยมดวยปติอันแรงกลาไดโปรดตรัสบอก
หมอ มฉันดวยเถิด

www.kalyanamitra.org

86 àÃ×Íè §

ลำดับนั้น พระราชาไดตรัสอธิบายความหมายของ
เพลงขับดว ย ๔ คาถาเหลา น้วี า

เราไดเกิดในตระกูลหน่ึงในนครนี้แหละ เปนลูกจาง
ทำงานใหค นอนื่ แตม ศี ลี สงั วร เราออกไปทำงานไดเ หน็ สมณะ
๔ รปู ผปู ระกอบไปดว ยอาจาระและศลี เปน ผเู ยอื กเยน็ ไมม ี
อาสวะ ไดท ำจติ ใหเ ลอื่ มใสในสมณะเหลา นนั้ นมิ นตใ หท า น
เหลา นน้ั นงั่ บนอาสนะทลี่ าดดว ยใบไมแ ลว ไดถ วายขนมกมุ มาส
แกพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ทงั้ หลายดว ยมอื ของตน ดว ยผลแหง
กุศลกรรมน้ันของเรานั้นจึงไดเปนเชนน้ี คือเราจึงไดเสวย
ราชสมบตั ินอ้ี ันมแี ผนดนิ แผไพศาล

พระมเหสีไดฟงแลวมีพระทัยเล่ือมใสศรัทธาไดทูล
สรรเสรญิ ดวยคาถาน้ีวา

ขา แตพ ระองคผ เู ปน ใหญใ นเพราะกศุ ลธรรม ขอพระองค
ไดโ ปรดพระราชทานแลว จงึ คอ ยเสวยเถดิ ขอพระองคอ ยา ทรง
ประมาท ทรงหมนุ ลอ คอื พระธรรมเถดิ

ขาแตพระราชาผูเปนใหญในเพราะกุศลธรรม
ขอพระองคขอพระองคอยาไดทรงดำรงอยูในอธรรมเลย
โปรดรกั ษาทศพธิ ราชธรรมเอาไวเ ถิด

www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 87

พระราชาทรงอนโุ มทนาตอ พระมเหสไี ดต รสั คาถานว้ี า
ดกู อ นพระราชธดิ าของพระเจา โกศลผเู ลอโฉม เรานนั้
จักประพฤติตามทางท่ีพระอริยเจาประพฤติมาแลวเสมอ
พระอรหันตทั้งหลายเปนที่พอใจของเราแท เราปรารถนา
จะไดเหน็ ทาน
จากนนั้ พระราชาไดต รสั ถามถงึ กศุ ลกรรมในอดตี ชาติ
ของพระมเหสดี วยคาถาน้ีวา
ดูกอนนองนางผูเจริญคนสวยชาวโกศล เธอเปรียบ
เหมือนนางเทพอัปสรสวยงามในทามกลางหมูนารี เหมือน
เทพเทวีของพระอินทรประมาณนั้น เธอไดทำกรรมดีงาม
อะไรไว เพราะเหตุไรจึงมีผิวพรรณผุดผองอยา งนี้?
พระมเหสีเพราะความท่ีพระนางระลึกชาติไดเชนกัน
จึงกราบทูลดว ยคาถานว้ี า
ขา แตพ ระมหากษตั รยิ  หมอ มฉนั เปน ทาสรี บั ใชต ระกลู
กฏุ ม พเี ปน ผสู ำรวมระวงั เลยี้ งชพี โดยชอบธรรม รงั เกยี จบาป
คราวนน้ั หมอ มฉนั มจี ติ โสมนสั ไดถ วายอาหารของหมอ มฉนั
แดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ผกู ำลงั เทย่ี วบณิ ฑบาตอยู ดว ยผลแหง
กรรมนน้ั หมอ มฉนั จงึ เปน เชน นี้

www.kalyanamitra.org

88 àÃè×ͧ
พระราชาและพระมเหสโี ตต อบเลา ถงึ อดตี ชาตขิ องกนั
และกนั เพอื่ พรรณนาใหเ หน็ คณุ ความดขี องการทำบญุ มกี าร
ใหท าน เปนตน
พระราชาและพระมเหสีไดกระทำบุญมากมาย
เมื่อสวรรคตไดไ ปเกิดในสวรรคแลว
พระพทุ ธเจา คร้ันทรงนำพระธรรมเทศนาน้มี าแลว
ประชมุ ชาดก
พระมเหสี คือมารดาของราหลุ
สว นพระราชา คือเราตถาคตนัน่ เอง

www.kalyanamitra.org

89

ññ

ÊØ»˜μμªÒ´¡ñù

Ç‹Ò´ÇŒ  ¹Ò§¡Òá¾·Œ ÍŒ §

สถานที่ตรัส พระวหิ ารเชตวนั
ทรงปรารภ ภัตขาวสาลีเจือดวยเนยใสใหมในรสปลา

ตะเพียนแดง ท่ีพระสารีบุตรเถระถวายแก
พระพมิ พาเทวี
สาเหตุทต่ี รสั
เรอื่ งนเ้ี ปน เหมอื นเรอื่ งใน อพั ภนั ตรชาดก ซงึ่ ไดก ลา ว
ไวใ นหนหลังนน่ั แล.
ก็แมในกาลนั้น โรคลมในทองของพระเถรีกำเริบข้ึน.
พระราหลุ ภทั ระจงึ บอกแกพ ระเถระ. พระเถระใหพ ระราหลุ ภทั ระ
นงั่ ในโรงฉนั แลว ไปยงั พระราชนเิ วศนข องพระเจา โกศลราช
นำเอาภตั ขา วสาลเี จอื ดว ยเนยใสใหมใ นรสปลาตะเพยี นแดง
แลว ไดใ หแกพระราหลุ ภทั ระนนั้ .
พระราหลุ ภทั ระไดน ำไปถวายพระเถรผี เู ปน พระชนน.ี
พอพระเถรนี ้ันเสวยเทา นั้น โรคลมในทอ งก็สงบระงบั .
พระราชาทรงสง พวกราชบรุ ษุ ไปใหส อดแนมดู ตง้ั แตน นั้
มาไดถ วายภตั เห็นปานนนั้ แกพระเถรี.

๑๙ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต,
ล.๕๘, น.๓๒๖, มมร.

www.kalyanamitra.org

90 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 91

อ ยูม า วัน ห น่ึ ง ภิ ก ษุ ทั้ ง ห ล า ย นั่ง ส น ท น า กั น
ในโรงธรรมสภาวา “ดกู อ นอาวโุ สทง้ั หลาย พระธรรมเสนาบดี
ยงั พระเถรีใหอิม่ หนำดว ยโภชนะเห็นปานน.ี้ ”

พระศาสดาเสด็จมาแลว ตรัสถามวา “ดูกอนภิกษุ
ทงั้ หลาย บัดนี้ พวกเธอน่งั สนทนากนั ดว ยเรื่องอะไร?”

เมอื่ ภกิ ษทุ ง้ั หลายกราบทลู ใหท รงทราบแลว
จงึ ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ งั้ หลาย สารบี ตุ รใหส ง่ิ ทม่ี ารดา
ของราหลุ ปรารถนา ในบดั นเี้ ทา นนั้ กห็ ามไิ ด แมใ นกาลกอ น
กไ็ ดใ หแ ลว เหมอื นกนั ”
แลว ทรงนำเอาเรอ่ื งในอดตี มาสาธก

เนื้อหาชาดก
ในอดตี กาล เมอ่ื พระเจา พรหมทตั ครองราชสมบตั อิ ยู

ในพระนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วบ งั เกดิ ในกำเนดิ กา พอเจรญิ วยั
ไดเ ปน หวั หนา กาแปดหมืน่ ตัว ไดเปน พระยาช่ือวา ‘สปุ ต ต’
สวนอัครมเหสีของพระยากาสุปตต ไดเปนนางกาช่ือวา
‘สปุ ส สา’ เสนาบดชี อ่ื วา ‘สมุ ขุ ะ’ พระยากาสปุ ต ตน นั้ แวดลอ ม
ดวยกาแปดหมนื่ ตัว อาศัยเมอื งพาราณสีอย.ู

วันหน่ึง พระยากาสุปตตพานางกาสุปสสาไป
หาอาหาร ไดบินไปทางเหนือโรงครัวของพระเจาพาราณสี
พอครัวปรุงโภชนะอันมีปลาและเน้ือชนิดตางๆ เปนเคร่ือง
ประกอบ

www.kalyanamitra.org

92 àÃèÍ× §

เมื่อพระราชาเสด็จแลว เปดภาชนะไวหนอยหนึ่ง
ใหไอรอนระเหยออกไปอย.ู นางกาสุปส สาสูดกล่ินปลาและ
เน้ือแลว ประสงคจะกินโภชนะของพระราชา ตลอดวันนั้น
ไมพ ูดเลย.

ในวันท่ีสองอันพระยากาสุปตตกลาววา “มาเถิด
นางผเู จริญ พวกเราจักไปหากนิ กนั ”

จงึ กลา ววา “ทา นไปเถดิ ดฉิ นั มกี ารแพท อ งอยา งหนงึ่ ”
เม่อื พระยากาสุปตตกลา ววา “แพท องอะไร?”
นางจึงกลาววา “ดิฉันอยากกินโภชนะของพระเจา
พาราณสี แตไ มส ามารถจะไดโ ภชนะนนั้ ขา แตท า นผปู ระเสรฐิ
เพราะฉะน้นั ดฉิ ันจงึ จักสละชีวติ .”
พระโพธิสัตวกำลังนั่งคิดอยู พอดีสุมุขเสนาบดีมา
ถามวา “ขาแตมหาราช ทานไมสบายใจเพราะอะไร?”
พระราชาจงึ บอกเนือ้ ความนั้น.
เสนาบดีจึงทูลใหพระราชาและพระอัครมเหสี แมท้ัง
สองนนั้ เบาใจวา “ขา แตม หาราช พระองคอ ยา คดิ รอ นใจไปเลย”
แลว ทลู ไปวา “วนั นี้ ทา นทง้ั สองจงอยทู นี่ แี้ หละ ขา พเจา จกั ไป
นำภตั นน้ั มา” แลวก็หลีกไป.
เสนาบดีนั้นใหพวกกาประชุมกันแลวบอกเหตุน้ัน
ใหท ราบ แลว กลา ววา “มาเถอะทา นทง้ั หลาย พวกเราจกั ไป
นำภตั มา” จงึ พรอ มกบั พวกกาบนิ เขา ไปยงั พระนครพาราณสี
แบง กาเปน พวกๆ ไวใ นทไี่ มไ กลโรงครวั แลว วางไว เพอื่ ตอ งการ

www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 93

อารักขาในที่นั้นๆ สวนตนเองนั่งจับอยูบนหลังคา โรงครัว
พรอมกับกานักสูรบ ๘ ตัว และเม่ือกำลังคอยเวลาท่ี
พอครัวจะนำพระกระยาหารไปถวายพระราชา ไดกลาวกะ
กาเหลานั้นวา

“เมื่อพอครัวนำพระกระยาหารของพระราชามาอยู
เราจักทำภาชนะใหตกลงมา ก็เมื่อภาชนะตกลงไปแลว
ชวี ติ ของเราจะไมม ี ทา นทง้ั หลาย ๔ ตวั จงคาบภตั ใหเ ตม็ ปาก
อีก ๔ ตัวจงคาบปลาและเน้อื แลวนำไปใหพระยากาพรอม
ทั้งภรรยาบริโภค เม่ือพระราชาถามวา ‘เสนาบดีไปไหน?’
พวกทา นพึงบอกวา ‘จกั มาขางหลัง.’ ”

ลำดับน้ัน พอครัวจัดแจงชนิดโภชนะของพระราชา
เสรจ็ แลว จึงเชิญภาชนะไปดว ยหาบ เขาไปยังราชตระกลู .

ในเวลาที่พอครัวไปถึงพระลานหลวง กาเสนาบดี
จึงใหสัญญาแกกาทั้งหลาย แลวตนเองโฉบลงจับท่ีอกของ
คนเชิญเคร่ือง กระหน่ำดวยกรงเล็บ เอาจะงอยปากเชน
กับปลายหอก จิกปลายจมูกของคนเชิญเคร่ืองนั้น บินขึ้น
เอาปก และเทา ทัง้ สองปดปากของเขาไว.

พระราชาเสดจ็ ดำเนนิ อยบู นทอ งพระโรง ทอดพระเนตร
ไปทางพระแกลใหญ ทรงเหน็ กริ ยิ าของกานน้ั จงึ ทรงใหเ สยี ง
แกค นเชญิ เครอื่ งตรสั วา “แนะ ภตั ตาหารกะผเู จรญิ เจา จงทง้ิ
ภาชนะทง้ั หลายเสยี จบั เอาเฉพาะกาเทา นน้ั .”

คนเชญิ เครอ่ื งนนั้ จงึ ทง้ิ ภาชนะทงั้ หลายแลว จบั กาไวแ นน .
ฝายพระราชากต็ รสั วา “จงมาทางน.้ี ”

www.kalyanamitra.org

94 àÃÍè× §

ขณะนนั้ กาเหลาน้นั มากนิ จนเพยี งพอแกตน แลว ได
คาบเอาสวนทเ่ี หลอื ไปโดยทำนองที่กลา วแลว นัน่ แหละ.

ลำดับน้ัน พวกกาท่ีเหลือจึงมากินสวนท่ีเหลือ.
สวนกาทั้ง ๘ ตัวนั้นบินไปใหพระยากาพรอมทั้งปชาบดี
บริโภคภตั นนั้ . ความแพท องของนางกาสปุ สสากส็ งบลง.

คนเชิญเครื่องนำกาเขา ไปถวายพระราชา.
ลำดบั น้ัน พระราชาไดต รัสถามกานนั้ วา
“กาผูเจริญ เจาไมละอายเราท้ังยังจิกจมูกของคน
เชญิ เครอื่ งใหแ หวง ดว ย ทำลายภาชนะภตั ตาหารใหแ ตกดว ย
และไมร กั ษาชวี ติ ของตนดว ย เพราะเหตไุ ร? เจา จงึ ไดก ระทำ
กรรมเหน็ ปานน้ี.”
กา กราบทูลวา “ขาแตมหาราช ราชาของพวก
ขา พระพทุ ธเจา อาศยั กรงุ พาราณสอี ยู ขา พระพทุ ธเจา เปน
เสนาบดีของพระราชานั้น ภรรยานามวา ‘สุปสสา’ ของ
พระราชานน้ั แพท อ ง ประสงคจ ะบรโิ ภคโภชนะของพระองค
พระราชาจงึ บอกการแพท อ งของภรรยานนั้ แกข า พระพทุ ธเจา
ขาพระพุทธเจาจึงสละชีวิตเพื่อพระราชานั้นนั่นแลจึงไดมา
บัดน้ี ขาพระพุทธเจาไดสงโภชนะไปใหแกภรรยาของ
พระยากานน้ั แลว ความปรารถนาแหง ใจของขา พระพทุ ธเจา
ถึงที่สุดแลว ดวยเหตุน้ี ขาพระพุทธเจาจึงไดกระทำกรรม
ปานน.ี้ ”

www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 95

เม่ือจะแสดงเนื้อความใหแจมแจง จึงกลาวคาถา
เหลา นี้วา :-

ขาแตมหาราช พระยากาชื่อ ‘สุปตตะ’ เปนกาอยูใน
เมอื งพาราณสี อันกาแปดหมน่ื แวดลอมแลว.

นางกาสุปสสาชายาของพระยากาน้ันแพทอง
ปรารถนาจะกนิ พระกระยาหารอนั มีคา มาก ทีค่ นหงุ ตมแลว
ในหองเครือ่ ง.

ขาพระพุทธเจาเปนทูตของพระยากาท้ังสองนั้น
ถูกนายใชใหมาจึงไดเปนผูมาในท่ีน้ี ขาพระพุทธเจา
จะกระทำความจงรักตอเจานาย จึงไดจิกจมูกของคน
เชญิ เครื่องใหเปน แผล.

ขาพระพุทธเจาไดกระทำจงรักตอพระราชาของ
ขาพระพุทธเจาแลว บัดน้ี ขอพระองคจงลงพระอาญาแก
ขา พระพทุ ธเจา ตามทท่ี รงพระประสงคเ ถดิ พระพทุ ธเจา ขา .

พระราชาไดสดับคำของกานั้นแลว ทรงพระดำริวา
‘กอ นอนื่ พวกเรากเ็ ปน มนษุ ยเ หมอื นกนั ใหย ศใหญแ กค น
ผูเปนมนุษย ก็ยังไมอาจทำความสบายใจแกเราได แมจะ
ใหบ า น เปน ตน กย็ ังไมไดบคุ คลผจู ะเสยี สละชีวติ ใหแกเรา
สัตวน้ีเปนกา ยังสละชีวิตแกพระราชาของตนได นับวา
เปนสัปบุรุษชน้ั เยยี่ ม มเี สยี งไพเราะ เปนธรรมกถกึ จึงทรง
เลื่อมใสในคุณท้ังหลายของกานั้น และทรงบูชากานั้นดวย
เศวตฉัตร.’ กาน้ันก็บูชาพระราชานั้นแหละดวยเศวตฉัตร
ของตนทีไ่ ดแลว กลาวคณุ ทั้งหลายของพระโพธสิ ตั ว.

www.kalyanamitra.org

96 àÃ×èͧ

พระราชารับส่ังใหเรียกพระโพธิสัตวน้ันมาแลว ทรง
สดับธรรม ไดทรงต้ังภตั ตาหารตามทำนองเครอ่ื งเสวยของ
พระองค เพอื่ พระยากาและประชาบดแี มท ง้ั สองนนั้ ทรงใหห งุ
ขาวสุกจากขาวสารทะนานหน่ึงทุกวัน เพ่ือพวกกาที่เหลือ
นอกนี้ และพระองคเ องทรงตงั้ อยใู นโอวาทของพระโพธสิ ตั ว
ทรงประทานอภยั แกส ตั วท งั้ ปวง ทรงรกั ษาศลี หา เปน ประจำ.

อน่ึง โอวาทของพระยากาสุปตตดำเนินไปอยูถึง
เจด็ รอยป.

พระศาสดา ครนั้ ทรงนำพระธรรมเทศนานมี้ าแลว

ประชุมชาดก
พระราชาในคร้งั นน้ั ไดเ ปน พระอานนท ในบดั นี้
กาเสนาบดใี นครง้ั น้ัน ไดเ ปน พระสารบี ตุ ร ในบดั นี้
กาสปุ ส สาในคร้งั น้ัน ไดเ ปน มารดาพระราหุล ในบัดนี้
สวนกาสปุ ตตะ คือ เราตถาคต

www.kalyanamitra.org

97

ñò

ÍѾÀѹμêҴ¡òð

ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¼ÅäÁŒ·¾Ô 

สถานท่ีตรสั พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ การที่พระสารีบุตรเถระถวายรสมะมวง

แกพ ระพมิ พาเถรี
สาเหตุทีต่ รสั

ไดยินวา เม่ือพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงประกาศ
พระธรรมจักรอันควร แลวประทับอยู ณ กูฏาคารศาลา
ในเมืองเวสาลี พระนางมหาปชาบดีโคตมีพานางสากิยานี
จำนวน ๕๐๐ นางไปขอบรรพชาแลว ไดบ รรพชาและอปุ สมบท.

ในกาลตอมา ภิกษุณี ๕๐๐ รูปเหลานน้ั ไดฟ ง โอวาท
ของพระนนั ทกะไดบ รรลุพระอรหตั .

อนึ่ง เม่ือพระศาสดาเสด็จเขาไปอาศัยประทับอยู
ในเมืองสาวัตถี พระเทวีชนนขี องพระราหลุ ทรงดำรวิ า

‘พระสวามขี องเราบวชไดบ รรลพุ ระสพั พญั ตุ ญาณแลว
แมโอรสของเราก็บวชอยูในสำนักของพระสวามีแหงเราน้ัน

เราจักกระทำอะไรอยูในทามกลางเรือน แมเราบวชแลวไป

๒๐ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต,
ล.๕๘, น.๒๓๙, มมร.

www.kalyanamitra.org

98 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 99

อยใู นเมอื งสาวตั ถี จกั เหน็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา และพระโอรส
อยูเปนเนืองนิตย’ จึงเสด็จเขาไปยังสำนักของนางภิกษุณี
บวชแลวไดไปยังเมืองสาวัตถีพรอมกับอุปชฌายอาจารย.
เห็นพระศาสดาและบุตรผูเปนที่รัก สำเร็จการอยูในสำนัก
ภิกษุณีแหงหนึ่ง ราหลุ สามเณรไดม าเยี่ยมพระชนนี.

ครั้นวันหน่ึง ลมในพระอุทรของพระเถรีกำเริบข้ึน.
เมอื่ พระโอรสเสดจ็ มาเพอ่ื จะเยย่ี มเยยี น พระเถรนี นั้ ไมส ามารถ
จะออกมาพบได ภกิ ษณุ อี นื่ ๆ จงึ มาบอกวา “พระเถรไี มส บาย.”

ราหุลสามเณรนั้นจึงไปยังสำนักของพระมารดา
แลวทูลถามวา “พระองคค วรจะไดยาอะไร?”

พระเถรผี ชู นนตี รสั วา “ดกู อ นพอ ในคราวยงั ครองเรอื น
มารดาดื่มรสมะมวงที่เขาปรุงประกอบดวยน้ำตาลกรวด
เปนตน โรคลมในทองก็สงบระงับไป แตบัดน้ี พวกเรา
เที่ยวบณิ ฑบาตเลย้ี งชพี จักไดร สมะมวงนนั้ มาจากไหน?”

ราหุลสามเณรทูลวา “เม่ือหมอมฉันได จักนำมา
แลว กอ็ อกไป.”

ก็ทานผูมีอายุน้ันมีสมบัติมากมาย คือ มีพระธรรม
เสนาบดีเปนอปุ ช ฌาย มีพระมหาโมคคลั ลานะเปนอาจารย
มพี ระอานนั ทเถระเปน อาว มพี ระสมั มาสมั พทุ ธเจา เปน บดิ า.

แมเ มอื่ เปน อยา งนนั้ ทา นกไ็ มไ ปยงั สำนกั อนื่ ไดไ ปยงั
สำนกั ของอุปช ฌายไ หวแลว ไดยืนมีอาการหนา เศรา อย.ู

www.kalyanamitra.org