ชาดก เรื่องทานบารมี

100 àÃÍè× §

ลำดับนั้น พระเถระจึงกลาวกะราหุลสามเณรนั้นวา
“ดกู อ นราหลุ เหตไุ รหนอ? เธอจงึ มหี นา ระทมทกุ ขอ ย.ู ”
ราหลุ สามเณรกลา ววา “ขา แตท า นผเู จรญิ โรคลมในทอ ง
แหงพระเถรีผเู ปนมารดาของกระผม กำเรบิ ขึ้น.”
พระเถระถามวา “ไดอะไรจงึ จะควร?”
ราหลุ สามเณรเรยี นวา “พระมารดาเลา ใหฟ ง วา ‘มคี วาม
ผาสกุ ไดด ว ยรสมะมว งทปี่ รงุ ประกอบดว ยนำ้ ตาลกรวด.”
พระเถระจึงกลาววา “ชางเถอะ เราจักไดมา
เธออยาคิดไปเลย.”
ในวันรุงข้ึน พระเถระพาราหุลสามเณรน้ันเขาไป
ในเมืองสาวัตถี ใหสามเณรนั่งที่โรงฉันแลวไดไปยังประตู
พระราชวัง. พระเจาโกศลเหน็ พระเถระ จึงนมิ นตใหน ั่ง.
ในขณะน้ันเอง นายอุทยานบาลนำเอามะมวงหวาน
ทส่ี กุ ทง้ั พวง จำนวนหอ หนงึ่ มาถวาย. พระราชาทรงปอกเปลอื ก
มะมว งแลว ใสน ำ้ ตาลกรวดลงไป ขยำดว ยพระองคเ อง แลว ได
ถวายพระเถระจนเต็มบาตร.
พระเถระออกจากพระราชนเิ วศน ไปยงั โรงฉนั แลว ได
ใหแกสามเณร โดยกลาววา “เธอจงนำรสมะมวงนั้นไปให
มารดาของเธอ.”
ราหลุ สามเณรนัน้ ไดนำไปถวายแลว .
พอพระเถรบี รโิ ภคแลว เทา น้นั โรคลมในทอ งกส็ งบ.
ฝา ยพระราชาทรงสง คนไปดว ยดำรสั สง่ั วา “พระเถระ
ไมน ง่ั ฉนั รสมะมว งในทนี่ ้ี เธอจงไปดใู หร วู า พระเถระใหใ คร?”

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 101

ราชบรุ ษุ คนนน้ั จงึ ไปพรอ มกบั พระเถระ ทราบเหตนุ นั้
แลว จึงมากราบทูลพระราชาใหทรงทราบ.

พระราชาทรงพระดำรวิ า ‘ถา พระศาสดาจกั อยคู รองเรอื น
จักไดเปนพระเจาจักรพรรดิ ราหุลสามเณรจักไดเปน
ขุนพลแกว พระเถรีจักไดเปนนางแกว ราชสมบัติในสกล
จกั รวาฬจกั เปน ของทา นเหลา นที้ เี ดยี ว ควรทเี่ ราจะพงึ อปุ ฏ ฐาก
บำรุงทานเหลานี้ บัดน้ี เราไมควรประมาทในทานเหลานี้
ผบู วชแลวเขามาอาศัยเราอยู.’

จำเดิมแตน้ัน พระเจาโกศลรับส่ังใหถวายรสมะมวง
แกพ ระเถรีเปน ประจำ.

ค ว า ม ที่ พ ร ะ ส า รี บุ ต ร เ ถ ร ะ ถ ว า ย ร ส ม ะ ม ว ง แ ก
พระพิมพาเถรี เกดิ ปรากฏในหมูภกิ ษสุ งฆ.

อยูมาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายน่ังสนทนากันในโรง
ธรรมสภาวา “ดกู อ นอาวโุ สทง้ั หลาย ไดย นิ วา พระสารบี ตุ ร
เถระไดก ระทำพระพมิ พาเถรีใหอ ิ่มหนำดวยรสมะมวง.”

พระศาสดาเสด็จมาแลวตรัสถามวา “ดูกอนภิกษุ
ทัง้ หลาย พวกเธอนง่ั ประชุมสนทนากนั ดวยเรอื่ งอะไร?”

เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นนั้ กราบทลู ใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย สารีบุตรใหมารดาของราหุล
อมิ่ หนำดว ยรสมะมว ง ในบดั นเ้ี ทา นน้ั กห็ ามไิ ด แมใ นกาลกอ น
สารบี ตุ รนก้ี ไ็ ดใ หม ารดาของราหลุ นอ้ี มิ่ หนำมาแลว เหมอื นกนั ”
แลวทรงนำเอาเร่ืองในอดตี มาสาธก ดงั ตอ ไปนี้.

www.kalyanamitra.org

102 àÃ×èͧ

เน้ือหาชาดก
ในอดีตกาล เม่ือพระเจาพรหมทัตครองราชสมบัติ

ในเมืองพาราณสี พระโพธิสัตวบังเกิดในตระกูลพราหมณ
ในหมูบานแควนกาสี พอเจริญวัยแลวก็ไปเรียนสรรพ
ศลิ ปศาสตรในเมอื งตกั กสิลา แลว ดำรงฆราวาสอยู

ตอ มาบดิ ามารดาลว งลบั ไป จงึ บวชเปน ฤๅษี ทำอภญิ ญา
และสมาบตั ใิ หเ กดิ ในหมิ วนั ตประเทศ อนั คณะฤๅษหี อ มลอ ม
เปนครูของคณะ. ตอเม่ือระยะกาลอันยาวนานลวงไป
เพื่อตองการจะเสพรสเค็มและเปร้ียว จึงลงจากเชิงเขา
เที่ยวจาริกไปจนถึงเมืองพาราณสี จึงสำเร็จการอยูใน
พระราชอทุ ยาน.

ครั้งน้ัน ภพของทาวสักกะเทวราชก็สะทานหว่ันไหว
ดวยเดชแหงศีลของคณะฤๅษีน้ัน. ทาวสักกะทรงรำพึงอยู
กไ็ ดท รงทราบเหตนุ นั้ จงึ ทรงดำรวิ า ‘เราจกั ตะเกยี กตะกาย
ทำใหด าบสเหลา นอี้ ยไู มไ ด เมอื่ เปน เชน นน้ั ดาบสเหลา นนั้
ถูกทำลายที่อยู ก็จะวุนวายเที่ยวไป จักไมไดเอกัคคตาจิต
เม่ือเปนเชนน้ัน ความผาสุกจักมีแกเรา’ แลวทรงพิจารณา
วา ‘จะมีอบุ ายอยางไรหนอ?’ ก็ไดทรงเห็นอุบายขอนวี้ า

‘ในเวลาติดตอกับมัชฌิมยาม เราจักเขาไปหองสิริ
ไสยาศนของพระอัครมเหสีของพระราชา ยืนในอากาศ
บอกแกพระนาง “ดูกอนพระนางผูเจริญ ถาพระองคจะได
เสวยมะมวงสุกอันมีช่ือวา ‘อัพภันตระ’ จักไดพระโอรส
และพระโอรสนน้ั จักไดเปน พระเจาจกั รพรรดิ”

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 103

พระราชาไดทรงสดับถอยคำของพระเทวีแลว จักสง
คนไปพระราชอุทยานเพ่ือตองการใหไดเอามะมวงสุกมา
เมื่อเปนเชน นัน้ เราก็จกั ทำใหม ะมว งอนั ตรธานหายไป’

ราชบรุ ษุ จกั กลับมากราบทลู พระราชาวา
“มะมว งในพระราชอุทยานไมม ”ี
เมื่อพระราชาตรสั ถามวา “ใครกนิ หมด?”
พวกราชบุรษุ จักกราบทูลวา “พวกดาบสกนิ หมด”
ครั้นพระราชาทรงสดับดังน้ัน จักรับส่ัง “ใหโบยตี
พวกดาบสแลวขับไลออกไป” แมเม่ือเปนอยางน้ัน ดาบส
เหลา น้ันจกั เปนอันถกู เรารบกวนใหว นุ วาย.’
ในกาลติดตอกับมัชฌิมยาม ทาวสักกะนั้นจึงเสด็จ
เขา ไปยงั หอ งสริ ไิ สยาศน ประทบั ยนื อยใู นอากาศ แสดงตน
ใหร ูวาเปน ทาวเทวราช
เมื่อจะทรงปราศัยกับพระอัครมเหสีของพระราชานั้น
ไดต รัสคาถา ๒ คาถาแรกวา :-
ผลของตนไมชื่อ ‘อัพภันตระ’ เปนผลไมทิพย นารีผู
แพทองไดเสวยผลไมทิพยน้ันแลว จะประสูติพระโอรสเปน
พระเจาจกั รพรรด.ิ
ดูกอนพระนางผูเจริญ แมพระนางก็จะไดเปน
พระอัครมเหสี ท้ังจะเปนท่ีโปรดปรานของพระสวามี
พระราชาจกั ทรงนำผลไมช อื่ ‘อพั ภนั ตระ’ นมี้ าใหแ กพ ระนาง.

www.kalyanamitra.org

104 àÃ×èͧ

ทา วสกั กะตรสั คาถา ๒ คาถานดี้ ว ยประการอยา งนแ้ี ลว
ทรงพร่ำสอนพระเทวีวา “พระองคจงอยาประมาทอยาได
ชักชา พึงกราบทูลพระราชาใหทรงทราบในวันพรุงน้ี”
แลว เสดจ็ กลับไปสถานทอ่ี ยขู องพระองคทเี ดยี ว.

วนั รงุ ขน้ึ พระนางแสดงอาการวา ทรงประชวร ทรงให
สญั ญาแกน างบำเรอทงั้ หลาย แลว ทรงบรรทมอย.ู

พระราชาประทับน่ังบนสีหาศน ภายใตเศวตฉัตร
ท่ียกข้ึน ทอดพระเนตรดูเหลานางนักสนมทั้งหลาย ไมเห็น
พระเทวี จึงตรัสถามนางขาบาทบริจาริกาท้ังหลายวา
“พระเทวไี ปไหน?”

นางขา บาทบริจารกิ าทั้งหลายกราบทลู วา
“พระนางทรงพระประชวร พระเจา ขา.”
พระราชาจึงเสด็จไปยงั สำนักของพระเทวี ประทับนัง่
บนขางพระทบ่ี รรทมแลว ทรงลูบพระปฤษฎางค ตรสั ถาม
วา “นองนางผเู จริญ เธอไมมีผาสกุ สำราญอะไรหรือ?”
พระเทวีทูลวา “ขาแตมหาราช ชื่อวาความไมผาสุก
สำราญอยางอื่นไมมี แตกระหมอมฉันเกิดการแพพระ
ครรภ พระเจาขา .”
พระราชาตรสั ถามวา “นอ งนางผูเจริญ เธอตองการอะไร?”
พระเทวีทูลวา “กระหมอมฉันตองการผลมะมวงชื่อ
‘อพั ภันตระ’ พระเจาขา.”
พระราชาตรัสถามวา “เทวี มะมวงชื่อ ‘อัพภันตระ’ มีอยู
ท่ีไหน?”

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 105

พระเทวีทูลวา “ขอเดชะ กระหมอมฉันจะรูจักมะมวงช่ือวา
‘อัพภันตระ’ ก็หามิได เปนแตวา เม่ือกระหมอมฉันไดผล
ของตน มะมว งชอื่ วา ‘อพั ภนั ตระ’ นนั้ กจ็ ะมชี วี ติ อยู เมอื่ ไมไ ด
คงจะไมมีชวี ิตพระเจาขา.”

พระราชาตรสั วา “ถา อยา งนน้ั เราจกั ใหน ำมา เธออยา
เสียใจไปเลย.” พระราชา ครั้นทรงปลอบโยนพระเทวีให
เบาพระทยั แลว จงึ เสด็จลกุ ขนึ้ ไปประทับน่ังบนราชบัลลงั ก
รับสง่ั ใหเ รียกอำมาตยท ง้ั หลายมาแลว ตรัสถามวา

“พระเทวีเกิดการแพพระครรภ อยากจะเสวยมะมวง
ช่อื วา ‘อพั ภนั ตระ’ ควรจะทำอยางไร?”

อำมาตยท งั้ หลายกราบทลู วา
“ขาแตสมมติเทพ มะมวงท่ีตั้งอยูระหวางกลาง
มะมว ง ๒ ตน ชอ่ื วา ‘มะมว งอพั ภนั ตระ’ พวกขา พระพทุ ธเจา
จกั สง คนไปยงั พระราชอทุ ยาน ใหนำผลจากมะมวงทีต่ งั้ อยู
ในระหวา งตน มะมว งทัง้ สองตน มาใหป ระทานแกพระเทว.ี ”
พระราชาตรสั วา “ดแี ลว พวกทา นจงนำเอาผลมะมว ง
เห็นปานนน้ั มา” แลวทรงสงราชบุรษุ ไปยังพระราชอุทยาน.
ทาวสักกะทรงบันดาลใหผลมะมวงทั้งหลายใน
พระราชอุทยานอันตรธานไป เหมือนอยางถูกคนเคี้ยวกิน
ดวยอานภุ าพของพระองค.
ราชบรุ ษุ ทง้ั หลายผไู ปเพอ่ื ตอ งการผลมะมว ง เทย่ี วไป
ตลอดพระราชอุทยานทั้งสิ้น ไมไดแมมะมวงกับผลเดียว
จึงกลับมากราบทูลพระราชา ถึงความที่ผลมะมวงไมมีใน
พระราชอุทยาน.

www.kalyanamitra.org

106 àÃ×Íè §

พระราชาตรัสถามวา “ใครกนิ มะมว งหมด?”
พวกราชบุรุษกราบทูลวา “พวกดาบส พระเจาขา.”
พระราชาตรัสวา “พวกทานจงโบยตีดาบสทั้งหลาย
นำออกไปจากพระราชอุทยาน.”
พวกราชบุรุษรับพระบัญชาแลว พากันนำพระดาบส
ทงั้ หลายออกไปจากพระราชอุทยาน.
เปนอันวา มโนรถของทาวสักกะบรรลุถึงท่ีสุดสม
ประสงค.
พระเทวีก็ยังทรงบรรทมอยูนั่นแหละโดยผูกพระทัย
เพื่อจะเสวยผลมะมวงใหได. เม่ือพระราชาไมทรงเห็น
ลูทางท่ีจะพึงกระทำ จึงสั่งใหอำมาตยและพราหมณ
ทง้ั หลายประชมุ กนั แลว ตรสั ถามวา
“ทา นทง้ั หลายยงั จะทราบวา มะมว งอพั ภนั ตระ มอี ยหู รอื ?”
พราหมณทั้งหลายกราบทลู วา
“ขอเดชะ ชอื่ วา ‘มะมว งอพั ภนั ตระ’ เปน เครอ่ื งบรโิ ภค
ของเทวดาท้ังหลาย มีอยูภายในถ้ำทองในปาหิมพานต
พวกขา พระพุทธเจา ไดยนิ สืบๆ กนั มาดังน”้ี
พระราชาตรัสถามวา “ก็ใครเลา จักสามารถนำเอา
มะมว งจากปา หมิ พานตน น้ั มาได? ” พวกพราหมณก ราบทลู วา
“ผูท่ีเปนมนุษยไมสามารถจะไปในที่นั้นได ควรจะสง
สวุ โปดกลกู นกแขกเตาตวั หนง่ึ ไป.”
กส็ มยั นน้ั ในราชสกลุ มลี กู นกแขกเตา ตวั หนงึ่ ตวั ใหญ
ประมาณเทาดุมลอแหงยานของพวกเด็กๆ สมบูรณดวย
เรี่ยวแรงมีปญ ญา ฉลาดในอบุ าย.

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 107

พระราชาจงึ ใหนำสวุ โปดกนั้นมาแลวตรสั วา
“ดูกอนพอสุวโปดก เรามีอุปการะเปนอันมากแกเจา
เจาไดอยูในกรงทอง กินขาวตอกคลุกน้ำผึ้งในจานทอง
ดมื่ นำ้ เจอื นำ้ ตาลกรวด แมเ จา กค็ วรจะชว ยเหลอื ทำกจิ อนั หนง่ึ
ของเรา.”
สวุ โปดกถามวา “ขา แตส มมตเิ ทพ กจิ อะไรพระเจา ขา ?”
พระราชาตรสั วา “ดกู อ นพอ พระเทวเี กดิ แพพ ระครรภ
อยากจะเสวยมะมว งอพั ภนั ตระ กม็ ะมว งนน้ั มอี ยใู นระหวา ง
กาญจนบรรพตในปาหิมพานต เปนเคร่ืองบริโภคของ
เทวดาท้งั หลาย ผเู ปน มนษุ ยไ มอ าจไปในท่นี นั้ ทานควรนำ
ผลมะมวงจากปาหมิ พานตนั้นมา.”
สุวโปดกกราบทูลวา “ขา แตส มมตเิ ทพ ไดพ ระเจา ขา
ขา พระองคจ กั นำมาถวาย.”
ลำดับน้ัน พระราชาจึงใหสุวโปดกนั้นกินขาวตอก
เคลา นำ้ ผงึ้ ในจานทอง ใหด มื่ นำ้ เจอื นำ้ ตาลกรวด ทาระหวา ง
ปกของสุวโปดกน้ันดวยน้ำมันอันสุกไดรอยคร้ัง แลวอุม
เสดจ็ ไปประทบั ยืนท่สี ีหบญั ชร แลว ปลอยไปในอากาศ.
ฝา ยสวุ โปดกนนั้ แสดงการเคารพตอ พระราชาแลว บนิ
ไปในอากาศ ลวงเลยถิ่นมนษุ ยไปถงึ สำนกั ของนกแขกเตา
ทั้งหลายผูอยูในระหวางภูเขาท่ีหน่ึง ในหิมวันตประเทศ
แลว ถามวา “มะมว งชอื่ อพั ภนั ตระมอี ยทู ไี่ หน? ทา นทงั้ หลาย
จงบอกสถานทีน่ ้นั แกข าพเจา.”
พวกนกแขกเตากลาววา “พวกเราไมรูจัก พวกนก
แขกเตา ในระหวางภูเขาที่สองคงจักร.ู ”

www.kalyanamitra.org

108 àÃÍ×è §

สุวโปดกน้ันไดฟงดังน้ัน จึงไดบินจากนั้นไปถึง
ระหวางเขาท่ีสอง ท่ีสาม ที่สี่ ที่หา ท่ีหก ก็ถามเหมือน
อยางนั้น. นกแขกเตาทั้งหลายในระหวางภูเขาท่ีหกแมนั้น
กลาวกะสุวโปดกนั้นวา “พวกเราไมรู พวกนกแขกเตา
ในระหวา งภเู ขาท่ี ๗ คงจกั ร.ู ”

สุวโปดกนั้นจึงบินในระหวางภูเขาที่ ๗ แมนั้นแลว
ถามวา “มะมวงชื่อ ‘อพั ภันตระ’ มีอยูที่ไหน?”

นกแขกเตาเหลาน้ันกลาววา “มีอยูในระหวาง
กาญจนบรรพตในทชี่ ่อื โนน .”
สุวโปดกกลาววา “ขาพเจามาเพื่อตองการผลของมะมวง
อัพภันตระน้ัน ทานทั้งหลายโปรดนำขาพเจาไปท่ีน้ันแลว
จงใหผ ลจากมะมว งชอ่ื วา อพั ภนั ตระนน้ั แกข า พเจา ดว ยเถดิ .”

หมูนกแขกเตากลา ววา “สหาย มะมว งอัพภนั ตระนน้ั
เปนเคร่ืองบริโภคของทาวเวสวัณมหาราช ใครๆ ไมอาจ
เขา ไปใกล ตน ไมท ง้ั สนิ้ ลอ มดว ยตาขา ยเหลก็ ๗ ชน้ั ตง้ั แตร าก
มีกุมภัณฑแ ละรากษสจำนวนพนั รักษาอยู ผูท่หี มูก ุมภณั ฑ
และรากษสเหลานั้นเห็นแลว จะไมมีชีวิตรอด สถานท่ีน้ัน
เหมอื นอเวจมี หานรก ประดจุ ไฟลกุ อยตู ลอดกปั ทา นอยา ได
กระทำความปรารถนาในที่นั้นเลย.”

สุวโปดกกลาววา “ถาทานท้ังหลายไมไป ขอจงบอก
ทนี่ น้ั แกข า พเจา .”

นกแขกเตา ทง้ั หลายกลา ววา “ถา อยา งนน้ั ทานจงไป
ทางโนน ๆ.”

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 109

สุวโปดกน้ันทรงจำหนทางไดแมนยำ ตามที่นกแขก
เตาเหลานั้นบอก จึงบินไปยังท่ีน้ัน ไมแสดงตนในตอน
กลางวนั ในระหวา งมชั ฌมิ ยาม ในเวลาทพี่ วกรากษสนอนหลบั
จึงเขาไปใกลตนมะมวงอัพภันตระเริ่มคอยๆ ปนขึ้นทาง
ระหวา งโคนตน หนงึ่ ตาขา ยเหลก็ กก็ ระทบกนั เสยี งดงั กรก๊ิ ๆ.

พวกรากษสเหลาน้ันต่ืนข้ึนแลเห็นสุวโปดกอยูขางใน
จึงจับเอาไวโดยหาวาเปนโจรลักมะมวง แลวจัดแจงจะลง
เครอ่ื งกรรมกรณ๒๑. รากษสตนหนงึ่ กลาววา “เราจะใสปาก
กลืนกินมัน. รากษสอีกตนหน่ึงกลาววา “เราจะขยี้ดวยมือ
ท้ังสอง ทำมันใหแหลกกระจาย” รากษสอีกตนหนึ่ง
กลาววา “เราจะผาใหเปนสองซีกปงที่ถานไฟแลวกินเสีย.”

สุวโปดกน้ัน แมจะไดยินการจัดแจงลงกรรมกรณ
ของรากษสเหลาน้ัน ก็มิไดหวาดเสียวเลย เรียกพวก
รากษสเหลานั้นมาแลวกลาววา “ทานรากษสผูเจริญ
พวกทานเปนราชบุรษุ ของใคร?.”
พวกรากษสกลา ววา “เปน ราชบรุ ษุ ของทา วเวสวณั มหาราช.”

สุวโปดกกลาววา “แมพวกทานก็เปนราชบุรุษของ
พระราชาองคหน่ึง แมเราก็เปนราชบุรุษของพระราชา
ผูเปนมนุษยเหมือนกัน พระเจาพาราณสีทรงสงเรามาเพื่อ
ตองการผลมะมวงอัพภันตระ เรานั้นไดสละชีวิตเพ่ือ
พระราชาของเราในเมืองพาราณสีนั้นนั่นแล จึงไดมา
กบ็ คุ คลใดสละชวี ติ เพอื่ ประโยชนแ กบ ดิ ามารดาและเจา นาย
ของตน

๒๑ กรรมกรณ [กำมะกอน] น. อาญา เครอ่ื งสำหรบั ลงอาญา. ก. ลงโทษ

www.kalyanamitra.org

110 àÃÍ×è §

บคุ คลนน้ั ยอ มบงั เกดิ ในเทวโลกเทยี่ งแท เพราะฉะนนั้
แมเราพนจากกำเนิดดิรัจฉานน้ีแลว จักบังเกิดในเทวโลก
เทานัน้ ”

แลว กลาวคาถาที่ ๓ วา :-
บคุ คลผกู ลา หาญ ยอมเสยี สละตน พากเพยี รพยายาม
ในประโยชนของทานที่ไดเล้ียงตนมา ยอมถึงฐานะอันใด
ขา พเจาเปน ผูจะไดฐ านะอันนัน้ .

สุวโปดกนั้นแสดงธรรมแกพวกรากษสเหลาน้ันดวย
คาถานี้ดวยประการอยางนี้. พวกรากษสเหลานั้นฟงธรรม
ของสวุ โปดกนัน้ แลว มีจิตเล่อื มใสกลา ววา “สวุ โปดกนเ้ี ปน
ผูตั้งอยูในธรรม ใครๆ ไมอาจฆาใหตาย พวกเราจงปลอย
สวุ โปดกนนั้ เสยี เถดิ ” วา แลว กป็ ลอ ยสวุ โปดกพลางกลา ววา

“ดกู อ นสวุ โปดกผเู จรญิ ทา นเปน ผพู น ภยั แลว ทา นจง
ไปจากมือของพวกเราโดยความสวสั ดีเถดิ .”
สุวโปดกกลาววา “ทานทั้งหลายอยาไดกระทำการมาของ
ขาพเจาใหเปลาประโยชนเลย จงใหผลมะมวงแกขาพเจา
สักผลหนงึ่ .”

รากษสทงั้ หลายกลา ววา “ดกู อ นสวุ โปดก ชอ่ื วา การให
ผลมะมว งผลหนง่ึ แกท า น หาไดเ ปน ภาระหนา ทข่ี องพวกเรา
ดว ยวา มะมว งบนตน น้ี ทา วเวสวณั มานบั ไวๆ เมอ่ื ขาดหาย
ไมมีแมแตผลเดียว ชีวิตของพวกเราก็จะไมมี เพราะเมื่อ
ทาวเวสวัณโกรธแลดูคราวเดียว พวกเราก็จะเปนเหมือน

www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 111

เมล็ดงาท่ีใสลงในกระเบ้ืองอันรอน กุมภัณฑท้ังพันตนก็จะ
แตกละเอียดกระจายไป ดวยเหตุน้ัน พวกเราจึงไมอาจให
แกท าน แตพวกเราจกั บอกสถานที่ท่พี อจะหาได. ”

สุวโปดกกลาววา “คนใดคนหนึ่งผูสามารถจะใหได
ทานท้งั หลายจงบอกสถานท่ีทไ่ี ดเถิด.”

รากษสเหลานั้นจึงบอกวา “ในระหวางตาขายแหง
กาญจนบรรพตนี้ มีดาบสช่ือ ‘โชติรส’ ทานบูชาไฟอยูใน
บรรณศาลาชอ่ื วา ‘กาญจนปน ต’ี ทา นเปน กลุ ปุ กะคอื นกั บวช
ประจำตระกลู ของทา วเวสวณั และทา วเวสวณั สง ผลมะมว ง
ไปถวายเปนประจำ วันละ ๔ ผล ทานจงไปยังสำนักของ
พระดาบสนั้นเถิด.”

สุวโปดกรับคำแลวบินไปยังสำนักของดาบสนั้นไหว
แลวจับอยู ณ ท่ีควรสว นขา งหนงึ่ .

ลำดบั นนั้ ดาบสจงึ ถามสวุ โปดกนนั้ วา “เธอมาจากไหน?”
สวุ โปดกเรยี นวา “มาจากสำนกั ของพระเจา พาราณส.ี ”
พระดาบสถามวา “มาเพอ่ื ตอ งการอะไร?”
สุวโปดกเรียนวา “พระเทวีของพระราชาแหงกระผม
เกดิ ความแพพ ระครรภ อยากเสวยมะมว งสกุ ชอื่ ‘อพั ภนั ตระ’
กระผมจงึ ไดม าเพอ่ื ตอ งการมะมว งชอื่ ‘อพั ภนั ตระ’ นนั้ แตพ วก
รากษสจะใหม ะมว งสกุ ชอื่ วา ‘อพั ภนั ตระ’ แกผ ม ดว ยตนเอง
ไมไ ด จึงสงมายงั สำนกั ของพระคุณเจา.”
พระดาบสกลา ววา “ถา อยา งนน้ั เธอจงนง่ั คอยกอ นจงึ จกั ได. ”

www.kalyanamitra.org

112 àÃÍ×è §

ลำดับน้ัน ทาวเวสวัณสงผลมะมวง ๔ ผลมาถวาย
พระดาบสน้ัน. พระดาบสฉันไป ๒ ผล จาก ๔ ผลนั้น
ไดใ หส วุ โปดกกนิ ผลหนง่ึ เมอื่ สวุ โปดกนน้ั กนิ มะมว งผลนนั้ แลว
พระดาบสจึงเอามะมวงอีกผลหนึ่งใสสาแหรกคลองคอ
สุวโปดก แลวกลาว “เธอจงไปในบัดเดี๋ยวน้ี” แลวก็ปลอย
สวุ โปดกนน้ั ไป.

สุวโปดกน้ันไดนำผลมะมวงน้ันมาถวายพระเทวี.
พระเทวีเสวยผลมะมวงนั้นแลวก็ยังความแพพระครรภ
ใหส งบระงับลงได.

พระราชาทรงช่ืนชมโสมนัสอันมีการไดมะมวง
อัพภันตระนั้นมาเปนเหตุ แตพระราชเทวีน้ันมิไดมี
พระราชโอรส.
ประชมุ ชาดก
พระเทวีในกาลนัน้ ไดเ ปน ราหุลมารดา ในบัดนี้
สุวโปดกในกาลน้นั ไดเ ปน ราหลุ
พระราชาในกาลนน้ั ไดเปน พระอานนท
ดาบสผใู หม ะมว งสกุ ในกาลนน้ั ไดเ ปน พระสารีบตุ ร
สว นดาบสผอู ยใู นพระราชอทุ ยานในครง้ั นนั้ ไดเ ปน เราตถาคต

www.kalyanamitra.org

113

ñó

ÁѧʪҴ¡òò

Ç‹Ò´ÇŒ  ÇÒ·ÈÔÅ»Š¢Í§¤¹¢Í

สถานทต่ี รสั พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ บิณฑบาตอันมีรสท่ีพระสารีบุตรเถระใหแก

ภิกษุทัง้ หลายทด่ี ม่ื ยาถาย
สาเหตทุ ต่ี รัส

ไดย นิ วา ในกาลนน้ั ภกิ ษบุ างพวกในพระวหิ ารเชตวนั
พากันด่ืมยาถาย อันปรุงดวยยางเหนียว ภิกษุเหลานั้น
จึงมคี วามตองการดว ยบิณฑบาตอันมรี ส.

ภกิ ษผุ เู ปน คลิ านปุ ฏ ฐากทงั้ หลายคดิ วา ‘จกั นำภตั ตาหาร
อันมีรสมา จึงเขาไปในนครสาวัตถี’ แมจะเที่ยวบิณฑบาต
ไปในถนนทมี่ บี า นเรอื นสมบรู ณด ว ยขา วสกุ กไ็ มไ ดภ ตั ตาหาร
อันมีรสจงึ พากนั กลบั .

พระเถระเขา ไปบณิ ฑบาตในตอนสายเหน็ ภกิ ษเุ หลา นนั้
จึงถามวา “ผูมีอายทุ ั้งหลาย ทำไมจงึ กลับสายนัก?.”

ภกิ ษเุ หลา นนั้ จงึ บอกเนอ้ื ความนน้ั . พระเถระกลา ววา
“ถา อยา งนนั้ ทา นทง้ั หลายจงมา” แลว พาภกิ ษเุ หลา นน้ั ไปยงั ถนน
นนั้ นน่ั แหละ. คนทง้ั หลายไดถ วายภตั ตาหารอนั มรี สจนเตม็ บาตร.

พวกภกิ ษผุ เู ปน คลิ านปุ ฏ ฐากนำมายงั พระวหิ ารแลวได
ถวายแกพ วกภกิ ษไุ ข. ภกิ ษไุ ขเ หลา นนั้ ไดบ รโิ ภครสเปน ทยี่ นิ ด.ี

๒๒ ตนฉบับ ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก จตกุ กนบิ าต,
ล.๕๘, น.๔๗๖, มมร.

www.kalyanamitra.org

114 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ó ÁѧʪҴ¡ 115

อยูมาวันหน่ึง ภิกษุทั้งหลายน่ังสนทนากันในโรง
ธรรมสภาวา “ทา นผอู าวโุ สทง้ั หลาย ไดย นิ วา ‘พระอปุ ฏ ฐาก
ของพวกภิกษุผูดื่มยาถายไมไดภัตตาหารอันมีรสจึงกลับ
ออกมา’ พระเถระจึงพาเที่ยวไปในถนนที่มีบานเรือนซ่ึง
มขี า วสกุ สง บณิ ฑบาตอนั มรี สเปน อนั มากไปให. ”

พระศาสดาเสด็จมาแลว ตรัสถามวา “ภิกษุทั้งหลาย
บัดนี้พวกเธอน่ังประชมุ กันดว ยเรอื่ งอะไรหนอ?”

เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นน้ั กราบทลู ใหท รงทราบวา “ดว ยเรอ่ื งชอื่
พระเจาขา”

จงึ ตรสั วา “ภกิ ษทุ ง้ั หลาย สารบี ตุ รไดเ นอื้ อนั ประเสรฐิ
ในบัดน้ีเทาน้ันหามิได แมในกาลกอน บัณฑิตทงั้ หลายผมู ี
วาจาออ นโยนฉลาดกลา วถอ ยคำทน่ี า รกั กไ็ ดแ ลว เหมอื นกนั ”
แลว ทรงนำเอาเรอ่ื งในอดตี มาสาธก ดงั ตอ ไปน้ี :-

เนอ้ื หาชาดก
ในอดีตกาล เม่ือพระเจาพรหมทัตครองราชยสมบัติ

อยูใ นนครพาราณสี พระโพธสิ ัตวไดเ ปนบตุ รเศรษฐี.
อยูมาวันหน่ึง นายพรานเน้ือคนหนึ่งไดเน้ือมาเปน

อันมาก จึงบรรทุกเต็มยานนอยมายังนคร ดวยหวังใจวา
จักขาย. ในกาลนั้น บุตรเศรษฐี ๔ คนชาวเมืองพาราณสี
ออกจากนครแลว นั่งสนทนากันถึงเร่ืองที่ไดเห็นไดยินได
ฟงมาบางเรอื่ ง ณ สถานท่ที ม่ี ีหนทางมาบรรจบกัน.

www.kalyanamitra.org

116 àÃ×èͧ

บรรดาเศรษฐีบุตร ๔ คนนนั้ เศรษฐบี ตุ รคนหนึ่งเหน็
พรานเนอ้ื นน้ั บรรทกุ เนอ้ื มา จงึ กลา ววา “เราจะใหน ายพราน
นีน้ ำช้นิ เนอื้ มา.”

เศรษฐบี ตุ รเหลา นน้ั กลา ววา “ทา นจงไปใหน ำมาเถดิ .”
เศรษฐีบุตรน้ันเขาไปหานายพรานเน้ือแลวกลาววา
“เฮยพราน จงใหช้ินเน้อื แกขา บาง.”
นายพรานกลาววา “ธรรมดาผูจะขออะไรๆ กะผูอื่น
ตองเปนผูมีคำพูดอันเปนที่นารัก ทานจักไดช้ินเนื้ออัน
สมควรแกว าจาท่ที า นกลาว” แลว ไดก ลา วคาถาที่ ๑ วา :-
วาจาของทานหยาบคายจริงหนอ ทานขอเนื้อ วาจา
ของทา นเชน กบั พงั ผดื ดกู อ นสหาย เราจะใหพ งั ผดื แกท า น.

ลำดับนั้น เศรษฐีบุตรอีกคนหน่ึงถามเศรษฐีบุตร
คนนน้ั วา “ทานพูดวาอยา งไรแลว จึงขอ?.”

เศรษฐีบุตรน้ันกลาววา “เราพูดวาเฮยแลวจึงขอ.”
เศรษฐบี ตุ รนน้ั กลา ววา “แมเ รากจ็ กั ขอเขา” แลว ไปกลา ววา

“พ่ีชาย ทานจงใหช ิน้ เนือ้ แกฉ นั บา ง.”
นายพรานกลาววา “ทานจักไดช้ินเนื้ออันสมควรแก
คำพูดของทา น” แลว กลาวคาถาที่ ๒ วา :-
คำวา พี่นองชายหรือพ่ีนองหญิงนี้เปนสวนประกอบ
ของมนษุ ยท ง้ั หลาย อนั เขากลา วกนั อยใู นโลก วาจาของทา น
เปนเชนกับสวนประกอบ ดูกอนสหาย เราจะใหชิ้นเนื้อ
แกท าน..

www.kalyanamitra.org

ñ ó ÁѧʪҴ¡ 117

ก็แหละคร้ันกลา วอยางนแี้ ลว นายพรานจึงไดย กเนือ้
อนั เปนอวยั วะสว นประกอบใหไ ป.

เศรษฐีบุตรอีกคนหนึ่งถามเศรษฐีบุตรคนน้ันวา
“ทา นพูดวา อยางไรแลว จึงขอ?.”
เศรษฐบี ตุ รน้นั กลา ววา “เราพดู วา พชี่ าย แลวจงึ ขอ.”
เศรษฐบี ตุ รนนั้ กลา ววา “แมเ รากจ็ กั ขอเขาแลว ” ไปกลา ววา
“ขา แตพ อ ทา นจงใหช ้ินเนือ้ แกฉ ันบา ง.”
นายพรานกลาววา “ทานจักไดชิ้นเนื้ออันสมควรแก
คำพูดของทา น” แลว จึงกลาวคาถาที่ ๓ วา :-
บตุ รเรยี กบดิ าวา พอ ยอ มทำใหห วั ใจของพอ หวนั่ ไหว
วาจาของทา นเชน กับน้ำใจ ดูกอนสหาย เราจะใหเนื้อหัวใจ
แกท าน.
ก็แหละครั้นกลาวอยางนี้แลว จึงไดยกเน้ืออันอรอย
พรอมกับเน้อื หวั ใจใหไป.
เศรษฐีบตุ รคนที่ ๔ จงึ ถามเศรษฐีบตุ รคนน้ันวา
“ทานพดู วา กระไรแลว จึงขอ?.”
เศรษฐบี ตุ รคนนน้ั กลา ววา “เราพดู วา พอ แลว จึงขอ.”
เศรษฐีบุตรคนท่ี ๔ น้ันจึงกลาววา “แมเราก็จักขอเขา”
แลว จงึ ไปพูดวา “สหาย ทา นจงใหชิน้ เน้ือแกฉ นั บาง.”
นายพรานกลาววา “ทานจักไดชิ้นเนื้ออันสมควรแก
คำพดู ของทา น” แลวกลาวคาถาท่ี ๔ วา :-

www.kalyanamitra.org

118 àÃ×èͧ

ในบา นของผใู ดไมม เี พอ่ื น บา นของผนู นั้ กเ็ ปน เหมอื น
กบั ปา วาจาของทา นเปน เชน กบั สมบตั ทิ งั้ มวล ดกู อ นสหาย
เราจะใหเน้อื ทั้งหมดแกท าน.

ก็แหละคร้ันกลาวอยางนี้แลว นายพรานจึงกลาววา
“มาเถิดสหาย ขาพเจาจักนำยานบรรทุกเน้ือน้ี
ท้งั หมดทีเดยี วไปยังบานของทา น.”
เศรษฐบี ตุ รใหน ายพรานนน้ั ขบั ยานไปยงั เรอื นของตน
ใหข นเนอ้ื ลง กระทำสกั การะสมั มานะแกน ายพราน ใหเ รยี ก
แมบุตรและภรรยาของนายพรานนั้นมา ใหเลิกจากกรรม
อันหยาบชา ใหอยูในทามกลางกองทรัพยสมบัติของตน
เปนสหายท่ีแนนแฟนกับนายพรานนั้นอยูสมัครสมานกัน
จนตลอดชีวติ .

ประชุมชาดก
นายพรานในคร้งั น้ัน ไดเปน พระสารบี ตุ ร
สว นเศรษฐบี ตุ รผไู ดเ นอ้ื ทง้ั หมดในครงั้ นน้ั ไดเ ปน เราตถาคต

www.kalyanamitra.org

119

ñô

¤Ø³ªÒ´¡òó

Ç‹Ò´ÇŒ  ÁÔμøÃÃÁ

สถานที่ตรัส พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ พระอานนทเถระไดผา สาฏกพนั ผนื
สาเหตุทต่ี รัส

เรื่องพระเถระบอกธรรมภายในพระราชวังของ
พระเจากรุงโกศลมาแลวใน มหาสารชาดก ในตอนหลัง
พระเถระเมื่อบอกธรรมอยูภายในพระราชวังของพระราชา
ไดม ผี นู ำผา สาฎกพนั ผนื ราคาผนื ละพนั มาถวายแดพ ระราชา
พระราชาไดพระราชทานผาสาฎก ๕๐๐ ผืนแกพระเทวี
๕๐๐ นางทกุ ๆ นางเกบ็ ผาสาฎกเหลา นัน้ ไว

ในวนั รงุ ขน้ึ ไดน ำไปถวายแดพ ระอานนทเถระ ตนเอง
หมผา สาฎกเกาๆ ไปเฝา ปฏิบัติพระราชาในตอนเชา .

พระราชาตรัสถามวา “เราใหผาสาฎกราคาตั้งพันแก
พวกเจา เพราะเหตุไร? พวกเจาจงึ ไมหมผาเหลา น้นั มา.”

“ขอเดชะฝา ละอองทลุ พี ระบาท พวกหมอ มฉนั ไดถ วาย
ผา เหลา นั้นแกพ ระเถระเสียแลวเพคะ.”

“พระอานนทเถระรับไวท ง้ั หมดหรือ.?”
“รับไวทัง้ หมดเพคะ.”

๒๓ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ทุกนิบาต,
ล.๕๗, น.๔๔, มมร.

www.kalyanamitra.org

120 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 121

พระราชาทรงกรวิ้ พระเถระวา ‘พระสัมมาสัมพทุ ธเจา
ทรงอนญุ าตจวี รเพยี ง ๓ ผนื พระอานนทเถระเหน็ จกั ทำการ
คาผา ทานจึงรับผาไวมากมายนัก’ เสวยพระกระยาหาร
เชาเสร็จแลว จึงเสด็จไปพระวิหาร เสด็จไปยังท่ีอยูของ
พระเถระ ทรงนมสั การพระเถระ แลว ประทบั นง่ั ตรสั ถามวา

“พระคณุ เจา พวกหญงิ ในเรอื นของขา พเจา ยงั ฟง ธรรม
หรอื เรียนธรรมในสำนกั ของทา นอยูหรือ?”

“ยังฟงธรรมหรือเรียนธรรมอยู พวกหญิงเหลานั้น
เรียนส่ิงทคี่ วรเรียน ฟง สงิ่ ทีค่ วรฟง ถวายพระพร.”

“พวกเธอฟง เทา นนั้ หรอื ถวายผา นงุ ผา หม แกพ ระคณุ เจา
ดว ย.”

“ขอถวายพระพร วันนี้ พวกหญิงเหลาน้ันไดถวาย
ผาสาฎกราคาหนง่ึ พันประมาณ ๕๐๐ ผืน.”

“พระคุณเจารบั ไวห รอื ?”
“ขอถวายพระพร อาตมารบั ไว.”
“พระคณุ เจา พระศาสดาทรงอนญุ าตผา ไวเ พยี ง ๓ ผนื
เทา นั้นมิใชห รอื ?”
“ขอถวายพระพร ถูกแลว พระผูมีพระภาคเจาทรง
อนุญาตจีวร ๓ ผืนเทาน้ันแกภิกษุรูปหน่ึง โดยหลักการ
สำหรบั ใช แตม ไิ ดทรงหามการรับ เพราะฉะน้นั อาตมารบั
ผานน้ั ไว ก็เพอ่ื ถวายแกภ ิกษซุ ่งึ มจี ีวรเกา รูปอ่ืน.”
“ก็ภิกษุเหลาน้ันไดผาไปจากพระคุณเจาแลว จักทำ
อะไรกับจีวรผืนเกา ?”
“ขอถวายพระพร จักทำจวี รผืนเกา เปน ผาหม .”
“พระคุณเจา ผาหม ผืนเกาเลา จกั ทำเปนอะไร?”

www.kalyanamitra.org

122 àÃ×èͧ

“ขอถวายพระพร จักทำเปนผานุง .”
“พระคณุ เจา ผานุงผนื เกา เลา จักทำเปน อะไร?”
“ขอถวายพระพร จกั ทำเปนผา ปูนอน.”
“พระคุณเจา ผาปนู อนผืนเกาเลา จักทำเปนอะไร?”
“ขอถวายพระพร จกั ทำเปนผา ปูพนื้ .”
“พระคณุ เจา ผา ปพู ้ืนผืนเกา เลาจกั ทำเปน อะไร?”
“ขอถวายพระพร จกั ทำเปน ผา เช็ดเทา .”
“พระคุณเจา ผา เชด็ เทา ผนื เกาเลา จกั ทำเปนอะไร?”
“ขอถวายพระพร ธรรมดาของท่ีถวายดวยศรัทธาจะ
ทำใหเสียไปไมควร เพราะฉะน้ัน ภิกษุทั้งหลายจักสับ
ผา เชด็ เทาผืนเกา ผสมกับดินเหนยี วฉาบทาท่ีเสนาสนะ.”
“พระคุณเจา ของท่ีถวายทานแลวยอมไมไดความ
เสยี หาย โดยที่สดุ แมก ระทงั่ ผา เชด็ เทา หรอื ?”
“ขอถวายพระพร ถูกแลว แมผา ทถี่ วายอาตมาก็มไิ ด
เสยี หาย ยอ มเปน ของใชสอยท้งั นั้น.”
พระราชาทรงชนื่ ชมโสมนัสยง่ิ นกั รับสัง่ ใหจา ยผาอกี
๕๐๐ ผนื ท่ีเกบ็ ไวใ นพระตำหนัก มาถวายพระเถระ
ครน้ั ทรงฟง อนโุ มทนาแลว จงึ ทรงนมสั การพระเถระกระ
ทำประทักษิณ แลวเสดจ็ กลับ.
พระเถระกไ็ ดถ วายผา สาฎก ๕๐๐ ผนื ทไี่ ดม าครง้ั แรก
แกภ กิ ษผุ มู จี วี รเกา อนงึ่ พระเถระมสี ทั ธงิ วหิ ารกิ อยปู ระมาณ
๕๐๐. บรรดาทานเหลานัน้ ภิกษุหนมุ รปู หน่ึงมอี ุปการะแก
พระเถระมาก เชน กวาดบรเิ วณสถานท่ี เขา ไปตง้ั นำ้ ใชน ำ้ ฉนั
ถวายไมสีฟน น้ำลางหนาและน้ำสรง ชำระลางวัจจกุฏี
จดั เรอื นไฟและเสนาสนะ นวดมอื นวดเทา นวดหลงั เปน ตน .

www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 123

พระเถระไดถ วายผา ๕๐๐ ผืน ที่ไดคร้ังหลงั ทัง้ หมด
แกภิกษุหนุมรูปน้ันดวยเห็นเหมาะสมวา ‘ภิกษุหนุมรูปนี้
เปนผมู ีอปุ การะมาก.’

แมภ กิ ษุรูปนนั้ กไ็ ดแ บงผาเหลา นนั้ ทงั้ หมด ถวายแก
ภกิ ษุผูรวมอปุ ชฌายของตน.

ภิกษุทั้งหลายผูไดผาสาฎกเหลานั้นทั้งสิ้น ก็ตัดยอม
แลวนุงและหมผากาสายะอันมีสีดุจดอกกรรณิกา พากัน
เขาไปเฝาพระศาสดา นั่ง ณ สวนขางหน่ึง แลวกราบทูล
อยางนวี้ า “ขาแตพ ระองค พระอริยสาวกชั้นโสดาบัน ยงั มี
การใหเ หน็ แกหนา อยูหรือ?”

พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย
พระอรยิ สาวกใหเพราะเห็นแกห นา นน้ั ไมมี.”

ภิกษุท้ังหลายกราบทูลวา “ขาแตพระองคผูเจริญ
พระเถระผูเปนธรรมภัณฑาคาริก (คลังธรรม) อุปชฌายะ
ของขาพระองคท้ังหลาย ใหผาสาฏก ๕๐๐ ผืนราคาหนึ่ง
พันแกภิกษุรูปเดียวเทาน้ัน แตภิกษุหนุมรูปนั้นไดแบงผา
ท่ตี นไดใ หแ กพ วกขา พระองค พระเจาขา.”

พระศาสดาตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย อานนทม ไิ ด
ใหแกภิกษุเพราะเห็นแกหนา แตวาภิกษุหนุมรูปน้ันมี
อุปการะแกเธอมาก เพราะฉะนั้นเธอคิดเห็นดวยอำนาจ
อุปการะของผูอุปการะแกตนวา ขึ้นชื่อวา ‘ผูมีอุปการะ’
เราควรทำอุปการะตอบดวยอำนาจคุณและดวยอำนาจ
การกระทำอันเหมาะสม จึงไดใหดวยความกตัญูกตเวที
ดว ยประการฉะน้ี.

www.kalyanamitra.org

124 àÃÍè× §

อันท่ีจริง บัณฑิตแตกอน ก็ยังทำอุปการะตอบแก
ผูมอี ุปการะแกตนเหมือนกนั .”

เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นนั้ ทลู อาราธนา จงึ ทรงนำเรอื่ งในอดตี
มาตรัสวา

เน้ือหาชาดก
ในอดตี กาล ครงั้ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั อิ ยใู น

กรงุ พาราณสี พระโพธสิ ตั วเ สวยพระชาตเิ ปน ราชสหี  อาศยั
อยใู นถำ้ เขา. วนั หนง่ึ ราชสหี น น้ั ออกจากถำ้ ยนื อยบู นยอด
เขามองดเู ชงิ เขา ไดม สี ระใหญล อ มรอบเชงิ เขานนั้ ในทดี่ อน
แหง หนงึ่ ของสระนน้ั มหี ญา เขยี วออ นเกดิ ขนึ้ บนหลงั เปอ กตม
อันแหง จำพวกเน้ือเล็กๆ เปนตนวากระตาย แมว และ
สนุ ขั จงิ้ จอก เทยี่ วและเลม็ หญา เหลา นน้ั บนหลงั เปอ กตมแหง .

แมในวันนั้น เน้ือตัวหน่ึงก็เท่ียวและเล็มหญานั้น
ราชสหี ค ดิ วา ‘จกั จบั เนอ้ื นนั้ กนิ เสยี ’ จงึ กระโดดลงจากยอดเขา
วง่ิ ไปดว ยกำลงั ของราชสหี  เนอื้ กลวั ตายสง เสยี งรอ งหนไี ป.

ราชสีหไมสามารถย้ังความเร็วไวได จึงตกจมลงไป
เหนอื เปอ กตมแหง ไมสามารถจะข้ึนได ไดยืนปกเทาทั้งส่ี
เหมือนเสา อดอาหารอยูเจ็ดวนั .

ลำดบั นนั้ สนุ ขั จง้ิ จอกตวั หนงึ่ เทยี่ วหาอาหาร ครนั้ เหน็
ราชสหี น ัน้ เขา จึงหนไี ปดวยความกลวั .

ราชสหี เห็นสนุ ขั จงิ้ จอก จึงรอ งเรียกแลวพดู วา
“พอ มหาจำเรญิ สนุ ขั จง้ิ จอกอยา หนเี ลย ขา พเจา ตดิ หลม
ชวยขา พเจาดวยเถดิ .”

www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 125

สนุ ขั จิ้งจอกจงึ ว่ิงเขาไปหาราชสีหแ ลว พูดวา
“ขาพเจาจะชวยยกทานขึ้น แตเมื่อขาพเจายกทาน
ขน้ึ มาแลว ขาพเจา เกรงวา ทานจะกนิ ขา พเจาเสียนะ ซิ.”
ราชสหี พ ดู วา “อยา กลวั เลย ขา พเจา จะไมก นิ ทา นดอก
แตข า พเจา จกั สนองคณุ ทา น ทา นจงหาทางยกขา พเจา ขนึ้ เถดิ .”
สุนัขจิ้งจอกรับคำปฏิญญาของราชสีหแลว จึงตะกุย
เลนรอบเทาทั้งสี่ ขุดเปนลำรางสี่ตอนของเทาท้ังสี่แลว
ทำใหน ้ำไหลเขาไป น้ำไหลเขาไปทำใหเ ลนออน
ขณะนน้ั สนุ ขั จง้ิ จอกจงึ เขา ไประหวา งทอ งของราชสหี 
รอ งบอกวา “พยายามเถดิ นาย” เอาศรี ษะดุนทอ ง.
ราชสีหออกกำลังโดดข้ึนจากหลมวิ่งไปยืนอยูบนบก.
ราชสหี พ กั อยคู รหู นงึ่ จงึ ลงไปสสู ระอาบนำ้ ชำระโคลนตม
หายเหน่ือยแลวจึงฆาควายไดตัวหนึ่ง จึงเอาเข้ียวฉีกเน้ือ
วางไวข า งหนา สนุ ขั จง้ิ จอกพรอ มกบั พดู วา “กนิ เสยี เถดิ สหาย”
เมอื่ สนุ ขั จงิ้ จอกกนิ แลว ตวั จงึ กนิ ภายหลงั . สนุ ขั จง้ิ จอก
กัดชน้ิ เนือ้ ชน้ิ หนงึ่ คายไว.
ราชสีหถามวา “ทำดังนเ้ี พ่ือประสงคอ ะไร? สหาย.”
สุนัขจิ้งจอกตอบวา “ทาสีของขาพเจายังมีอยู ช้ินนี้
จกั เปน สว นของเธอ.”
ราชสหี ก ลา ววา “เอาไปเถดิ แมต นเองกค็ าบเนอ้ื ไปเพอื่
นางราชสหี ” แลว กลา ววา “มาเถดิ สหาย เราจกั ไปบนยอดเขา
ไปยงั ทอ่ี ยขู องนางสหายของเรา” แลว พากนั ไป ณ ทนี่ นั้ ให
นางราชสหี ก นิ เนอื้ แลว ปลอบสนุ ขั จง้ิ จอกและนางสนุ ขั จง้ิ จอก
วา “ตง้ั แตน ไี้ ป เราจกั ปฏบิ ตั ทิ า น” แลว นำไปยงั ทอ่ี ยขู องตน
ใหส ุนขั จงิ้ จอกสองผวั เมยี อยูใ นถำ้ อีกถ้ำหนึ่งใกลประตถู ้ำ.

www.kalyanamitra.org

126 àÃ×èͧ

ตง้ั แตน นั้ มา เมอื่ ราชสหี ไ ปหาอาหาร กใ็ หน างราชสหี 
และนางสุนัขจิ้งจอกอยูเฝาถ้ำ ตนเองไปกับสุนัขจ้ิงจอก
ฆา เนอ้ื ตา งชนดิ ทง้ั สองตวั กนิ เนอ้ื ดว ยกนั ณ ทน่ี น้ั แลว นำมา
ใหน างราชสีหและนางสนุ ขั จ้งิ จอก.

เมอื่ กาลเวลาผา นไป นางราชสหี ค ลอดลกู ออกสองตวั
แมนางสุนัขจิ้งจอกก็คลอดลูกออกสองตัวเหมือนกัน
สตั วเหลา นน้ั ทัง้ หมดอยูกลมเกลยี วกันเปน อยางดี.

อยูม าวนั หนึง่ นางราชสหี ไดเ ฉลยี วใจวา ‘ราชสีหนี้ดู
รกั นางสนุ ัขจ้ิงจอกและลกู สนุ ัขจงิ้ จอกเสยี เหลือเกนิ ชะรอย
ราชสหี น จ้ี ะมกี ารเชยชมกบั นางสนุ ขั จง้ิ จอกกเ็ ปน ได จงึ รกั กนั
ถงึ อยา งนี้ ถา กระไร เราจะเบยี ดเบยี นคกุ คามใหส นุ ขั จง้ิ จอก
หนีไปจากทีน่ ้ีใหได. ’

คร้ันถึงเวลาท่ีราชสีหพาสุนัขจ้ิงจอกไปหาอาหาร
นางราชสีหจงึ เบยี ดเบยี นคกุ คามนางสนุ ขั จิ้งจอกวา

“ทำไมเจา จึงอยูในท่นี ้ไี มห นไี ปเสีย?”
แมลกู ๆ ของนางราชสหี ก ็คกุ คามลูกๆ ของนางสนุ ขั
จ้งิ จอกเหมือนกัน.
นางสุนัขจ้ิงจอกจึงบอกเรื่องน้ันแกสุนัขจ้ิงจอกแลว
กลา ววา “เรารไู มไ ดว า นางราชสหี น ไี้ ดท ำตามคำของราชสหี 
เราอยมู านานแลว เรากลบั ไปท่อี ยูของเราเถิด.”
สุนัขจ้ิงจอกฟงคำของนางสุนัขจิ้งจอก จึงเขาไปหา
ราชสีหกลาววา “นาย เราอยูในสำนักของทานมานานแลว
ธรรมดาผทู อ่ี ยนู านๆ นกั ยอ มไมเ ปน ทพี่ อใจ ในเวลาทเี่ ราออก

www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 127

ไปหาอาหารกนั นางราชสหี เ บยี ดเบยี นขนู างสนุ ขั จงิ้ จอกวา
‘ทำไมเจา จงึ อยใู นทน่ี ?ี้ ไมห นไี ปเสยี ’ แมล กู ราชสหี ก ค็ กุ คาม
ลูกสุนัขจิ้งจอก ผูใดไมชอบใหผูใดอยูในสำนักตน ผูนั้นพึง
ขบั ไลเขาวา ‘จงไปเสยี ดกี วา ’ รบกวนกันมีประโยชนอ ะไร.”
แลวกลาวคาถาแรกวา :-

ผูเปนใหญยอมขับไลผูนอยได ตามความตองการ
ของตน น่ีเปนธรรมดาของผูมีกำลัง นางมฤคีผูมีฟนคม
แหลมของทาน ไดคุกคามบุตรภรรยาของเรา ขอทาน
จงทราบเถิด ภัยเกดิ แตท ่ีพงึ่ แลว.

ราชสีหไดฟงคำของนางสุนัขจ้ิงจอกแลว จึงกลาวกะ
นางราชสหี วา “น่แี นะ นอ ง เมอื่ ครัง้ กระโนน เจายงั ระลกึ ได
ไหมวา เราไปหาอาหาร พอถงึ วนั ทเ่ี จด็ ไดม ากบั สนุ ขั จงิ้ จอก
และนางสนุ ัขจิง้ จอกน้ี.”

“จำไดจ ะ .” “เจา รถู งึ เหตทุ เ่ี รามไิ ดม าตลอด ๗ วนั หรอื ?”
“ไมรูจะ .”
“น่ีแนนอง เราไปดวยตั้งใจวาจักจับเน้ือสักตัวหนึ่ง
แลวพลาดลงไปติดหลม ไมอาจจะข้ึนมาได จากน้ันไดยืน
อดอาหารอยู ๗ วนั เรารอดชวี ติ มาไดเ พราะอาศยั สนุ ขั จงิ้ จอกน้ี
สุนัขจ้ิงจอกนีเ้ ปนสหายชวยชวี ิตเรา จริงอยูผูสามารถจะตงั้
อยใู นธรรมของมติ ร ชอ่ื วา ‘มกี ำลงั นอ ยไมม เี ลย’ ตง้ั แตน ไ้ี ป
เจา อยา ไดด หู มน่ิ สหายของเรา นางสนุ ขั จงิ้ จอกและลกู นอ ย”
แลว ราชสีหจึงกลาวคาถาท่ีสองวา :-

www.kalyanamitra.org

128 àÃè×ͧ

ถา ผใู ดเปน มติ ร แมจ ะมกี ำลงั นอ ย แตต งั้ อยใู นมติ รธรรม
ผูน้ันชื่อวาเปนญาติ เปนเผาพันธุ เปนมิตรและเปนสหาย
ของเรา แนะนางมฤคี ทานอยาดูหมิ่นสหายของเราอีกนะ
เพราะวาสุนขั จงิ้ จอกตัวน้ีใหชวี ติ เรา.

นางราชสหี ฟ ง คำของราชสหี แ ลว จงึ ขอโทษสนุ ขั จงิ้ จอก
ตง้ั แตน น้ั มา กอ็ ยกู ลมเกลยี วกนั กบั นางสนุ ขั จงิ้ จอกนน้ั พรอ ม
ทง้ั ลกู แมล กู ราชสหี ก เ็ ลน หวั กบั ลกู สนุ ขั จงิ้ จอก แมเ มอื่ พอ แม
ซ่ึงชื่นชอบกันไดลวงลับไปแลว ก็ไมทำลายความเปนมิตร
ตอ กนั อยูกนั อยา งรืน่ เรงิ บนั เทิงใจ.

นยั วา ไมตรขี องสตั วเ หลา นนั้ มไิ ดแ ตกทำลายไดเ ปน ไป
ชวั่ เจด็ ตระกูล.

พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนาน้ีมา แลวทรง
ประกาศอริยสจั ทรงประชุมชาดก.

เมอ่ื จบอรยิ สจั ภกิ ษบุ างพวกไดเ ปน โสดาบนั บางพวก
ไดเปนสกทาคามี บางพวกเปนพระอนาคามี บางพวก
ไดเปนพระอรหตั .

ประชุมชาดก
สนุ ขั จิง้ จอกในครง้ั นนั้ ไดเปน อานนท.
สวนราชสีห ไดเ ปน เราตถาคต

www.kalyanamitra.org

129

ñõ

μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡òô

Ç‹Ò´ÇŒ  ¤Çú٪ҼÁŒÙ ¾Õ ÃФس

สถานทตี่ รัส พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภ การท่ีทานพระอานนทไดผาถึง ๑,๐๐๐ ผืน

คือไดจากมือแหงพระสนมของพระเจาโกศล
๕๐๐ ผืน ไดจากพระหัตถของพระราชา
๕๐๐ ผืน
สาเหตทุ ่ตี รสั
รายละเอียดของเรื่องนี้มาใน สิคาลชาดก ทุกนิบาต
มีเร่ืองเลามาวา พระอานนทไดเปนอาจารยสอนสนมของ
พระเจา โกศล เมื่อเหลานางสนมไดผ า จากพระราชาก็ไดน ำ
ไปถวายพระอานนทจนหมดดวยความเล่ือมใส พระเถระ
จงึ ไดนำผา เหลา น้นั ไปถวายแกเหลาพระสงฆ
พระราชาเมอื่ ทราบวา ‘พระอานนทร บั ผา ทง้ั ๕๐๐ ผนื ’
จึงกร้ิว เขาไปหาพระเถระสอบถามถึงเหตุผลวาทำไมตอง
รับผา มากมายถงึ ปานน้นั เม่ือไดฟ ง การใชผ า อยา งรูคณุ คา
จงึ เกิดความเลอื่ มใสถวายผา แดพระเถระอกี ๕๐๐ ผืน

๒๔ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต,
ล.๕๘, น.๘๑, มมร.

www.kalyanamitra.org

130 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ õ μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡ 131

วนั หนง่ึ ภกิ ษทุ ง้ั หลายนง่ั คยุ กนั ในเรอื่ งนี้ พระบรมศาสดา
ผานมา เม่ือทรงทราบเร่ืองจึงไดนำเร่ืองในอดีตมาตรัสเลา
ใหฟง ดังตอ ไปนี้

เนอื้ หาชาดก
ในอดตี กาล พระเจา พรหมทตั ครองราชยส มบตั อิ ยใู น

พระนครพาราณสี มีพราหมณคนหน่ึงช่ือวา ‘ติรีติวัจฉ
กุมาร’ ในแควนกาสี เมื่อบิดามารดาถึงแกกรรมเกิดความ
สลดใจไดออกบวชเปนฤๅษี

ขณะนนั้ ชายแดนของพระเจา พาราณสเี กดิ จลาจลขนึ้
พระราชาเสดจ็ ไปปราบแตท รงรบแพจ งึ เสด็จหนีดว ยชาง

ไปทางอาศรมของพระฤๅษนี ้ัน ชวงน้นั เปนเวลาเชา
ติรีติวจั ฉฤๅษไี ดอ อกไปหาผลไมอยใู นปา

พระราชาทรงกระหายน้ำทอดพระเนตรเห็นบอน้ำ
จงึ เอาเชอื กทตี่ ดิ มารดั ทอ งชา งแลว ทรงไตล งไปเสวยนำ้ ในบอ
เมอื่ ไมส ามารถจะกลบั ขน้ึ มาได จึงประทับยืนเกาะเชือกอยู
ในบอ น้ำ

ในเวลาเยน็ ฤๅษกี ลบั มาเมอื่ เหน็ ชา งทรงยนื อยแู ถวนน้ั
จึงรูทันทีวามีพระราชาเสด็จมา เมื่อทานเดินไปชะโงกดู
ท่ีปากบอน้ำไดพบพระราชาในบอน้ำจึงปลอบโยนและได
ชวยใหพระองคเสด็จขึ้นมา นวดพระวรกายใหพระราชา
ทำใหพระราชาทรงประทบั อยูอยางทรงสบายพระทัย

www.kalyanamitra.org

132 àÃÍ×è §

พระราชาทรงพกั อยู ๒ - ๓ วนั ไดน มิ นตใ หพ ระฤๅษี
ไปโปรดทานท่ีในเมืองแลว ไดนมัสการกราบลาพระฤๅษี
เสด็จกลบั มายังพระนครของพระองค

ขณะน้ัน กองทัพของพระราชาต้ังคายรอพระราชา
อยูในท่ไี มไกลพระนคร เมื่อเห็นพระราชาปลอดภยั กลับมา
จงึ ไดเ ขาไปหอมลอ มพากนั กลับเขาไปยังพระนคร

ครึ่งเดือนผานไป พระฤๅษีจึงจาริกไปยังพระนคร
พาราณสีและพักอยูในอุทยาน รุงเชาทานเท่ียวภิกขาจาร
จนไปถึงประตูวัง ในขณะนั้น พระราชาทอดพระเนตรอยู
ทางพระแกล เมื่อเห็นพระฤๅษีทรงจำไดจึงรีบเสด็จลงมา
จากปราสาท ไหวแ ลว พาทา นขน้ึ ไปยงั ทอ งพระโรง ใหน งั่ บน
ราชบัลลังกถวายอาหาร จากน้ัน พระองคไดพาพระฤๅษี
ไปจำวดั ทพี่ ระราชอทุ ยาน ทรงมอบหมายใหน ายอทุ ยานบาล
เปน ผคู อยดูแล

ตง้ั แตน น้ั มา พระฤๅษไี ดไ ปฉนั อาหารในพระราชนเิ วศน
ไดรับการเคารพยกยองจากพระราชาอยางสูงสุด จนพวก
อำมาตยท้ังหลายเกิดความริษยาไดพากันไปเฝาอุปราช
กราบทูลวา

“ขอเดชะ พระราชาของพวกเราไดเ คารพในพระดาบส
รูปน้ีเหลือเกิน พวกขาพระองคอยากทราบวา ‘ดาบสรูปน้ี
มีคุณความดีอะไร?’ ขอพระองคไดโปรดทูลถามพระราชา
ดวยเถิด พระเจาขา ”

www.kalyanamitra.org

ñ õ μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡ 133

อุปราชจึงเขาไปเฝาพระราชาพรอมพวกอำมาตย
ถวายบังคมแลว ทูลถามดว ยคาถาท่ี ๑ วา

กรรมอะไรๆ ที่สำเร็จดวยวิชาของดาบสนี้ มิไดมีเลย
ดาบสนนั้ กไ็ มใ ชเ ผา พนั ธุ ไมใ ชพ ระสหายของพระองค
เมอื่ เปน เชน นน้ั เพราะเหตอุ ะไร ทา นตริ ตี วิ จั ฉดาบสผู
มมี อื ถอื ไม ๓ อนั จงึ ไดบ รโิ ภคอาหารคอื กอ นขา วอนั เลศิ เลา
พระราชาไดท รงสดบั ดงั นน้ั จงึ ตรสั เรยี กพระโอรสผเู ปน
อปุ ราชมาแลวตรัสสอนวา
“ลูกเอย เจาจำไดหรือไม? ในเวลาที่พอไปรบแพที่
ชายแดนแลว หายตวั ไปถงึ ๓ วนั พอ กไ็ ดอ าศยั ดาบสรปู นแ้ี หละ
จงึ ทำใหไ ดร อดชวี ติ กลบั มา เมอ่ื ทา นผใู หช วี ติ เราไดม าสำนกั
ของเรา แมเม่ือเราจะตองมอบราชสมบัติถวายแกทาน
พอคิดวายงั ไมค ุมกะบญุ คุณที่ทานมีตอเราเลย”
จากนน้ั พระองคไดตรัส ๒ คาถาเหลา น้ีวา
เมอ่ื พอ รบพา ยแพโจร ตกอยูใ นอนั ตรายทง้ั หลาย
ตริ ีตวิ จั ฉดาบสรปู น้ี ไดก ระทำความอนุเคราะห
แกพ อ คนเดียวในราวปาท่ไี มม นี ้ำ นาหวาดเสียว
เมือ่ พอไดรับความลำบาก กไ็ ดพ าดพะองใหพอ
ดังนนั้ พอผูไดร ับความลำบากจึงขน้ึ จากบอนำ้ มาได
พอไดม าถึงเมอื งน้ไี ดโ ดยความยากก็เพราะอานภุ าพ

www.kalyanamitra.org

134 àÃèÍ× §

ดาบสผูน ี้ พอ ถึงจะอยใู นมนุษยโลกกเ็ หมอื น
ไปยงั ปรโลกอนั เปนอำนาจของมัจจุราช
ลูกรกั ติรตี ิวจั ฉดาบสเปนผูค วรปจจยั ลาภ
ทา นทง้ั หลาย จงพากนั ถวายของควรบรโิ ภคและ
ของทค่ี วรบูชาแกพระคณุ เจา ติรีติวจั ฉดาบสรปู น้เี ถิด

พระราชาทรงดำรงอยใู นโอวาทของพระฤๅษี บำเพญ็
บุญท้ังหลายมีทานเปนตน สวนพระฤๅษีทำสมาบัติและ
อภญิ ญาใหเ กิดเม่อื มรณภาพไดไปเกิดในพรหมโลกแลว

ประชมุ ชาดก
พระราชาในกาลนน้ั คอื อานนทใ นบดั น้ี
สวนพระดาบสในกาลนน้ั คือตัวเราตถาคตนน่ั เอง

www.kalyanamitra.org

135

ñö

¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡òõ

Ç‹Ò´ŒÇ ãË·Œ Ò¹äÁ‹ä´àŒ ¾ÃÒÐàËμØ ò ÍÂÒ‹ §

สถานท่ตี รสั พระวิหารเชตวนั
ทรงปรารภ ภิกษผุ มู ีทานเปน เคร่ืองปลม้ื ใจรปู หน่งึ
สาเหตุที่ตรัส

ไดยินวา ภิกษุรูปน้ันฟงพระธรรมเทศนาของ
พระผมู พี ระภาคเจา แลว บวชในพระศาสนา

จำเดิมแตบวชแลว เปนผูมีทานเปนเคร่ืองปล้ืมใจ
มีอัธยาศัยยนิ ดใี นการใหท าน ยงั ไมไดใ หบิณฑบาตทตี่ กลง
ในบาตรแกผูอ่ืนกอนแลวก็ไมฉัน โดยท่ีสุดไดแมน้ำดื่มมา
ยังไมใหแกผูอ่ืนแลวก็ไมดื่ม ไดเปนผูยินดีย่ิงในทานดวย
อาการอยางน.้ี

คร้งั นั้นภกิ ษทุ ้ังหลายพากันพรรณนาคณุ ของภกิ ษรุ ปู
นนั้ ในธรรมสภา

พระศาสดาเสดจ็ มาตรสั ถามวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย
บดั น้ี พวกเธอน่ังสนทนากันถึงเร่ืองอะไร?”

๒๕ ตน ฉบบั ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ทสกนิบาต,
ล.๕๙, น.๙๑๖, มมร.

www.kalyanamitra.org

136 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 137

เม่อื ภิกษเุ หลานั้นกราบทลู ใหท รงทราบแลว รบั สง่ั ให
เรยี กภกิ ษนุ นั้ มา ตรสั ถามวา “ดกู อ นภกิ ษุ ไดย นิ วา เธอมที าน
เปน เครื่องปลมื้ ใจ มอี ธั ยาศัยยินดีในการใหทาน จรงิ หรือ?”

เมื่อภิกษนุ ั้นกราบทูลวา “จรงิ พระเจาขา ”
จงึ ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ งั้ หลาย เมอื่ กอ นภกิ ษนุ ้ี ไมม ี
ศรัทธา ไมมีความเล่ือมใส แมแตหยดน้ำมันก็ไมเอา
ปลายหญา คาจม้ิ ใหใ คร คราวนน้ั เราทรมานเขาทำใหห มดพยศ
ใหตัง้ อยูในผลแหงทาน แมใ นภพตอ ๆ มา กย็ งั ละทานวตั ร
นัน้ ไมไ ด”
ภิกษทุ ัง้ หลายทูลอาราธนาใหตรสั เรอ่ื งราว จงึ ทรงนำ
เอาเรอื่ งในอดตี มาสาธกดังตอ ไปน้ี :-

เนอ้ื หาชาดก
พระโพธิสัตวเกิดในตระกูลเศรษฐี ท่ีมีช่ือเสียงเร่ือง

การบริจาคทาน ทุกคนในตระกูลน้ีไมนิยมการกินการใช
อยา งฟมุ เฟอ ย เพราะเหน็ วา ‘เศรษฐนี นั้ ตอ งมนี ำ้ ใจอนั ประเสรฐิ
เอื้อเฟอ เผือ่ แผแ กคนอ่นื ไมค วรเอาเปรียบใคร’

เมอ่ื บดิ ามารดาเสยี ชวี ติ ลง พระโพธสิ ตั วจ งึ รบั ตำแหนง
เศรษฐีสบื ตอมา

www.kalyanamitra.org

138 àÃÍ×è §

ในสมยั นนั้ ไดม กี ารสรา งโรงทานและบรจิ าคมากกวา
สมัยมารดาและบิดา และปฏิบัติเรื่อยมาจนวาระสุดทาย
ของชวี ติ หลงั จากนนั้ กไ็ ดถ งึ แกช วี ติ และไปเกดิ เปน พระอนิ ทร
มชี อ่ื วา “ทา วสกั กะหรอื สกั กเทวราช” อยบู นสวรรคช นั้ ดาวดงึ ส
และบุตรก็ไดสืบตอการบริจาคทานเร่ือยมาจนกระท่ังตาย
ไปเกดิ เปน จนั ทเทพบตุ ร เมอื่ บตุ รตายหลานกด็ ำเนนิ การตอ
ไมขาด จนกระทั่งตายไปเกิดเปนสุริยาเทพบุตร จากนั้น
เปนรุนเหลน ดำเนินการตอจนชีวิตหาไมแลวไปเกิดเปน
มาตลีเทพบุตร จากเหลนตายไปเปนโหลนก็รับชวงตอ
บริจาคทรัพยนับไมถวนเหมือนกัน จนกระท่ังเกิดเปน
ปญจสิขเทพบุตร และไดมีการเลิกการทำบุญบริจาคทาน
โดยสิ้นเชิงในผูทส่ี ืบเชอื้ สายชนั้ ท่ี ๖

วันหน่ึงทาวสักกะอยากรูวา ‘สกุลวงศของตนยัง
ทำบุญบริจาคทานอยูเหมือนเดิมหรือไม?’ จึงรูวาผูสืบ
เชอ้ื สายละมานานแลว จงึ ชวน จนั ทเทพบตุ ร สรุ ยิ เทพบตุ ร
มาตลีเทพบุตร และปญจสิขเทพบุตร ไปที่บานของเศรษฐี
ผเู ปน ตน เช้อื สาย จึงปลอมเปน พราหมณ เศรษฐีนัน้ มนี าม
วา “พลิ ารโกสิยะ”

ทาวสักกะเขาไปในบานเศรษฐีเปนคนแรกท่ีเหลือ
กท็ ยอยตามเขา ไป กวา จะเขา ไดก ย็ ากแสนเขญ็ เศรษฐไี มย อม
ใหเ ขาบาน บอกวา “ในบานไมม ีอะไรกนิ ”

www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 139

ทาวสักกะทำเปนไมไดยินคำของเศรษฐี ไดตรัส
คาถา ๒ คาถาวา :-

สัตบุรุษทั้งหลายแมไมหุงกินเอง ไดโภชนะมาแลว
ก็ไมปรารถนาจะบริโภคผูเดียว ทานหุงโภชนะไวมิใชหรือ
การที่ทานไมใ หน นั้ ไมส มควรแกท าน.

บุคคลใหท านไมไ ดด ว ยเหตุ ๒ อยางน้ี คือ
ความตระหน่ี ๑ ความประมาท ๑
บัณฑติ ผูร ูแจงเมอ่ื ตอ งการบุญพึงใหทานแท.

จันทเทพบุตรไดก ลา วคาถา ๒ คาถาวา :-
คนผูตระหน่ีกลัวความยากจน ยอมไมใหอะไรๆ
แกผูใดเลย ความกลัวจนนั่นแหละจะเปนภัยแกคนผูไมให
คนตระหน่ียอมกลัวความอยากขาวอยากน้ำ ความกลัว
นน่ั แหละจะกลบั มาถกู ตอ งคนพาลทง้ั ในโลกนแี้ ละโลกหนา .
เพราะเหตนุ ั้น บณั ฑิตพึงครอบงำมลทิน กำจัดความ
ตระหน่ีเสียแลว พึงใหทานเถิด เพราะบุญยอมเปนท่ีพึ่ง
ของสตั วทง้ั หลายในโลกหนา.

สุริยเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหน่ึงแลวมา
เม่ือขอภัตไดกลา วคาถา ๒ คาถาวา :-

www.kalyanamitra.org

140 àÃÍè× §

ทานผูใหใหไดยาก เพราะตองครอบงำความตระหนี่
กอ นแลว จึงใหไ ด การทำทานนัน้ ทำยากแท
อสัตบุรษุ ทง้ั หลายยอมไมท ำทานตามทีส่ ตั บรุ ษุ ทำแลว
ธรรมของสตั บุรุษอันคนอ่ืนรไู ดยาก.

เพราะเหตนุ น้ั การไปจากโลกนข้ี องสตั บรุ ษุ กบั อสตั บรุ ษุ
จงึ ตา งกัน อสตั บุรุษยอ มไปนรก สตั บรุ ษุ ยอมไปสวรรค.

มาตลีเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหนึ่งแลว
มาขอภตั ในระหวา งทเ่ี ศรษฐตี อบวา ไมม นี นั่ แหละ ไดก ลา ว
คาถาท่ี ๗ วา :-

บัณฑิตพวกหนึ่งใหไทยธรรมแมมีสวนเล็กนอยได
สัตวบางพวกแมมีไทยธรรมมากก็ใหไมได ทักษิณาทาน
ทบ่ี คุ คลใหจ ากของเลก็ นอ ย กน็ บั วา เสมอดว ยการใหจ ำนวนพนั .

ปญจสิขเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหน่ึง
แลว มาขอภตั จึงกลา วคาถาที่ ๘ วา :-

แมผ ใู ดเทยี่ วไปขออาหารมา ผนู น้ั ชอ่ื วา ประพฤตธิ รรม
อนงึ่ บคุ คลผเู ลยี้ งบตุ รและภรรยาของตน เมอ่ื ไทยธรรมมนี อ ย
กเ็ ฉลย่ี ใหแ กส มณะและพราหมณ บคุ คลนน้ั ชอ่ื วา ประพฤตธิ รรม

เมื่อคนตั้งแสนฆาสัตวมาบูชาแกคนผูควรบูชา
จำนวนพนั อสิ รภาพนบั ต้ังแสนน้ัน ยอ มไมถงึ แมเส้ยี วแหง
ผลทานของคนเข็ญใจผยู ังไทยธรรมใหเกดิ โดยชอบใหอ ยู.

www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 141

ไดกลาวคาถาสดุ ทา ยวา :-
เพราะวา คนบางพวกต้ังอยูในกายกรรมเปนตน
อนั ไมเสมอกนั ทำสตั วใ หลำบากบา ง ฆาใหต ายบา ง ทำให
เศราโศกบาง แลว จงึ ใหท าน ทักขณิ าทานนัน้ มีหนาชุมไป
ดวยน้ำตา พรอมท้ังอาชญา จึงไมเทาถึงสวนเสี้ยวแหง
ผลทานท่บี คุ คลใหแ ลวโดยชอบธรรม
เพราะอยางน้ี อิสรภาพนับดวยแสนของผูท่ีบูชา
มากมายหลายพนั เหลา นน้ั จงึ ไมเ ทา ถงึ สว นเสย้ี วแหง ผลทาน
ของคนเข็ญใจผยู ังไทยธรรมใหเกดิ โดยชอบใหอ ย.ู

เมื่อฟงเหตุผลของเทวดาแลว ก็ยอมใหเขาอยาง
ไมเ ตม็ ใจ ดว ยความตระหนถี่ เ่ี หนยี วของเศรษฐี ไดส ง คนให
ตวงขา วเปลอื กใหพ ราหมณค นละ ๑ ทะนานใหไ ปหงุ กนิ เอง

พวกพราหมณพูดวา “พวกเราไมต อ งการขาวเปลอื ก
ท่ีเจา ใหนี”้

เศรษฐกี ลา ววา “ถา ไมต อ งการขา วเปลอื ก ถา อยา งนน้ั
เอาขา วสารไปกแ็ ลว กัน”

พราหมณตอบกลับวา “พวกเราไมรบั ของดบิ ”
จงึ สงั่ ใหค ดขา วทเ่ี ลย้ี งววั ของเขาใหพ ราหมณไ ปตกั กนิ เอง
พราหมณท ้งั หลายแกลง ทำเปน ขาวติดคอตาย

www.kalyanamitra.org

142 àÃ×Íè §

คนใชของเศรษฐีเห็นพราหมณนึกวาตายจริงๆ
จงึ รีบไปบอกทานเศรษฐวี า “พวกพราหมณก ินขา วเลยี้ งวัว
แลว ตาย”

จากน้ันก็ไดสั่งใหคนใชเทขาวเล้ียงวัวท้ิงแลวเอา
ขาวดีๆ ใสจานไปไวหนาพราหมณแทน แลวเรียกคนผาน
ไปมาแถวนั้นมาดูวา “พราหมณเห็นอาหารดีๆ อรอยๆ
กินอยางตะกละตะกลามไมทันระวังจงึ ตดิ คอตาย”

ชาวบานมามุงดูกนั จนเต็มบา น พราหมณเ หลานั้นจึง
ลุกข้นึ มาแลวพดู วา

“พวกทา นทงั้ หลาย เศรษฐพี ดู โกหกบอกวา ’ ใหอ าหาร
ดีๆ แกพ วกเรา’ แตจรงิ ๆ แลวเอาขาวเลยี้ งวัวแก ใหพวก
เรากินตางหาก เราจึงแกลงตาย ก็เลยใหคนใชคดขาว
โอชารสมาใสแทน” วาแลว พราหมณก็คายขาวที่อมไว
ในปากออกมาใหชาวบา นเหน็

ชาวบา นจึงตอ วาทา นเศรษฐี
“เศรษฐีอันธพาลสั่งใหคนเผาโรงทาน ขับไลคน
ยากจนไมม จี ะกนิ หนำซำ้ ยงั ทำใหว งศต ระกลู ของตนพนิ าศ
ขนาดพราหมณผูละเอียดออน ทานยังเอาขาววัวมาใหกิน
เหน็ ทตี อนทา นไปปรโลก คงจะเอาสมบตั ิเรือนชาน ผูกคอ
ไปดว ยกระมัง?”

www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 143

จากนั้นทาวสกั กะจึงแสดงตนใหรวู า พราหมณทงั้ ๕
ไมใชใคร ลวนเปนเศรษฐีท่ีอยูตนตระกูลน้ีมาแลวทั้งนั้น
จึงไลเ ลียงวา เปน พอลกู กันมาอยา งไร ท้งั ๕ จึงเหาะขึ้นบน
ทอ งฟา แลว ประณาม พลิ ารโกสยิ ะเศรษฐที ไ่ี มม ศี ลี และไมใ ห
ทานจะไปเกิดในนรก ท่ีมานี่เพื่อจะอนุเคราะหทานเศรษฐี
วา “อยา ใชช วี ติ อยา งประมาท จงชักชวนชาวบานใหรกั ษา
ศีลและใหทาน แลวจะเกดิ ความสวสั ดีตอชวี ิตตลอดกาล”

พิลารโกสิยะเศรษฐีประนมมือและใหปฏิญญาวา
‘จะไมทำลายวงศตระกูล จะบำเพ็ญทาน ต้ังแตน้ีตอไป
ถา วันใดยังไมไ ดใหทานจะไมทานอาหาร’

เมอ่ื ทรมานเศรษฐใี หห ายตระหนแ่ี ลว เทวดาทง้ั ๕ กก็ ลบั
สสู วรรคไปวมิ านตน จากนนั้ มา พิลารโกสิยะเศรษฐกี ็ไดใ ห
ทานรักษาศีลมาโดยตลอด จนกระทั่งเสียชีวิตแลวไปเสวย
ผลแหงการทำดขี องตนในสวรรคช นั้ ดาวดึงสตอ ไป

พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนาน้ีมาแสดง
แลว ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย เมอ่ื กอ นภกิ ษนุ ไ้ี มม ศี รทั ธา
ไมใ หท านแกใ ครๆ แตเ ราไดท รมานเธอใหร จู กั ผลทานอยา งนี้
แมเกิดในภพตอๆ มากย็ ังละจิตคดิ จะใหทานนั้นไมได”

www.kalyanamitra.org

144 àÃè×ͧ

ประชมุ ชาดก

เศรษฐใี นครง้ั นน้ั ไดม าเปน ภกิ ษผุ เู ปน ทานบดรี ปู น้ี ในบดั น้ี
จันทเทพบุตรในครัง้ นน้ั ไดม าเปน พระสารีบุตร ในบดั น้ี
สรุ ยิ เทพบตุ รในครง้ั นน้ั ไดม าเปน พระโมคคลั ลานะ ในบดั น้ี
มาตลีเทพบุตรในคร้งั นัน้ ไดมาเปน พระกสั สปะ ในบดั นี้
ปญ จสขิ เทพบตุ รในครงั้ นนั้ ไดม าเปน พระอานนท ในบดั นี้
สวนทา วสักกเทวราช ไดมาเปน เราตถาคต ฉะนีแ้ ล.

www.kalyanamitra.org

145

ñ÷

ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡òö

Ç‹Ò´ŒÇ ¢Í§¡¹Ô Í¹Ñ à»š¹·¾Ô 

สถานที่ตรสั พระเชตวันมหาวหิ าร
ทรงปรารภ ภิกษุผูมีอัธยาศัยในการบำเพ็ญทานรูปหน่ึง
สาเหตุที่ตรสั

ไดย นิ วา ภกิ ษรุ ปู นน้ั เปน กลุ บตุ รคนหนงึ่ ในเมอื งสาวตั ถี
ไดฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา มีจิตเล่ือมใสแลว
จึงออกบวช กระทำศีลใหบริบูรณ ประกอบดวยธุดงคคุณ
มเี มตตาจติ แผไ ปในเพอ่ื นพรหมจรรยท ง้ั หลาย เปน ผไู มป ระมาท
ในการบำรงุ พระพทุ ธเจา พระธรรม และพระสงฆ วนั ละ ๓ ครง้ั
เปนผูถึงพรอมดวยมรรยาท มีอัธยาศัยชอบในการใหทาน
ไดบ ำเพญ็ สาราณยี ธรรมจนครบบรบิ ูรณแลว

ภิกษุรูปน้ันเม่ือปฏิคาหกทั้งหลายยังมีอยู ยอมให
ส่ิงของท่ีตนไดแลวจนหมดส้ิน แมตนเองถึงกับอดอาหาร
เพราะฉะนน้ั เธอจงึ ไดป รากฏในหมภู กิ ษวุ า เปน ผมู อี ธั ยาศยั
ในการจำแนกทาน ยนิ ดียิง่ ในทาน.

๒๖ ตนฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขุททกนกิ าย ชาดก อสตี ินบิ าต,
ล.๖๒, น.๔๖๒, มมร.

www.kalyanamitra.org

146 àÃ×èͧ

www.kalyanamitra.org

ñ ÷ ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡ 147

ตอ มาวนั หนงึ่ ภกิ ษทุ งั้ หลายสนทนากนั ในโรงธรรมสภา
วา “ดกู อ นทา นผมู อี ายทุ งั้ หลาย ภกิ ษชุ อื่ โนน เปน ผมู อี ธั ยาศยั
ในการจำแนกทาน ยนิ ดยี ง่ิ แลว ในทาน ตดั ความโลภเสยี ไดแ ลว
มีนำ้ ประมาณเพียงซองมอื หนึ่งทตี่ นไดม า ก็ถวายแกเพ่ือน
พรหมจรรยท งั้ หลายจนหมด เธอมอี ธั ยาศยั ดจุ พระโพธสิ ตั ว. ”

พระศาสดาทรงไดยินถอยคำนั้น ดวยพระโสตธาตุ
เพียงดังทิพย จึงเสด็จออกจากพระคันธกุฎี เสด็จมาตรัส
ถามวา “ดูกอนภิกษุท้ังหลาย บัดน้ีพวกเธอน่ังประชุม
สนทนากนั ดว ยเรอ่ื งอะไร?”

เมอ่ื ภกิ ษเุ หลา นน้ั กราบทลู ใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา
“ดูกอนภิกษุท้ังหลาย ภิกษุน้ีเม่ือชาติกอน เปนผู
ไมใ หท านเปน ประจำ เปน ผตู ระหน่ี ไมใ หข องอะไรๆ แกใ ครๆ
แมหยาดนำ้ มนั ดวยปลายหญา
ตอ มา เราไดท รมานเธอกระทำใหห มดพยศ พรรณนา
ผลแหงทาน ใหต้ังอยูในทานแลว เธอไดรับพรในสำนัก
แหงเราวา ‘แมไดน้ำมาเล็กนอยเพียงซอง มือหน่ึงยังมิได
ใหทานแลว ก็จักไมดื่มน้ำน้ัน’ ดวยผลแหงการท่ีไดรับพร
ในสำนกั ของเรานี้ เธอจงึ เปน ผมู อี ธั ยาศยั ในการจำแนกทาน
เปน ผูย ินดีย่งิ แลวในทาน.”
ครน้ั ตรสั ฉะนแี้ ลว ทรงดษุ ณภี าพนง่ิ อย.ู เมอื่ พวกภกิ ษุ
ผฉู ลาดดว ยอนสุ นธใิ นเรอ่ื งเทศนาเหลา นนั้ กราบทลู อาราธนา
จึงทรงนำอดตี นิทานมาตรัสดงั ตอ ไปนี้.

www.kalyanamitra.org

148 àÃ×Íè §

เนื้อหาชาดก
ในอดตี กาล เมอ่ื ครงั้ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั ิ

ในพระนครพาราณสี พระโพธิสัตวบังเกิดเปนคฤหบดี
ผูม่งั คัง่ มีทรพั ยม าก มโี ภคสมบัติประมาณ ๘๐ โกฏิ

ภายหลงั พระราชาไดท รงพระราชทานตำแหนง เศรษฐี
ประจำเมืองแกพระโพธิสัตว เศรษฐีเองก็ไดรับการเคารพ
ยกยอ งจากชาวเมือง และชาวชนบทเปนอันมากวา ‘เปนผู
สมควรทจี่ ะไดร บั ตำแหนง น้ี เพราะเปน ผมู จี ติ ใจโอบออ มอารี
มคี วามเออ้ื เฟอ เผอ่ื แผ’ ตง้ั แตน นั้ มาพระโพธสิ ตั วก เ็ ปน ทรี่ กั
ของคนท้งั เมอื ง

วันหน่ึง ทานเศรษฐีไดพิจารณาดูสมบัติของตัวเอง
พลางคิดวา ‘ยศตำแหนงน้ีเรามิไดมาเพราะการนอนหลับ
หรอื วา ทำกายทจุ รติ แตเ พราะไดบ ำเพญ็ กายสจุ รติ วจสี จุ รติ
มโนสุจริตใหบริบูรณ ปจจุบันที่เราเปนอยูสะดวกสบาย
กเ็ พราะบญุ ในอดตี และบญุ ปจ จบุ นั ทเี่ ราทำนี้ ตอ ไปจะกลาย
เปนบุญในอดีตของอนาคต ดังนั้น เราจึงควรทำที่พึ่ง
ในอนาคตใหก บั ตนเอง ดว ยการสง่ั สมบญุ ในปจ จบุ นั ใหม าก
ทสี่ ุดเทาท่ีจะมากได จะได มีอนาคตที่ดียิ่งๆ ข้ึนไป’

คิดเชนนั้นแลว จึงนำทรัพย ๘๐ โกฏิ ออกใหทาน
ทา นเศรษฐใี หส รา งศาลาโรงทานขนึ้ ๖ แหง คอื ทป่ี ระตเู มอื ง
๔ แหง ที่ใจกลางเมือง ๑ แหง และที่ประตูบานของทาน
เองอกี ๑ แหง ทา นไดบ รจิ าคทรพั ยว นั ละ ๖๐๐,๐๐๐ กหาปณะ
บำเพ็ญมหาทานบารมีทุกๆ วันมิไดขาดแมแตวันเดียว
ทา นใหทานเชนนีจ้ นตลอดชีวิต

www.kalyanamitra.org

ñ ÷ ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡ 149

กอนละสังขารไดสั่งลูกหลานวา “อยาไดเลิกในการ
บริจาคทาน ใหธำรงรักษาอริยประเพณีอันดีงามน้ีไวให
ยาวนานทส่ี ดุ ” เมอ่ื ใหโ อวาทแลว ทา นกล็ ะสงั ขาร ไดไ ปบงั เกดิ
เปนทา วสักกเทวราชในสวรรคช นั้ ดาวดงึ ส

สว นลกู ของเศรษฐไี ดใ หท านเหมอื นบดิ า ครน้ั แตกกาย
ทำลายขันธไดไ ปบังเกดิ เปน จันทเทพบุตร
บตุ รของจันทเทพบตุ รไดบ งั เกิดเปนสุรยิ เทพบุตร
สวนบุตรของสุริยเทพบุตรไดไปบังเกิดเปนมาตลีเทพบุตร
บตุ รของมาตลเี ทพบุตรก็บำเพญ็ ทานเหมอื นบดิ าไดบังเกดิ
เปนปญ จสิขเทพบุตร

สว นบตุ รคนที่ ๖ ของปญ จสขิ เทพบตุ รนน้ั ไดเ ปน เศรษฐี
มีนามวา ‘มัจฉริยโกสิยะ’ ถึงแมทานจะมีทรัพยสมบัติ
ถงึ ๘๐ โกฏิ แตย งั มคี วามตระหนี่

คนื หนงึ่ เศรษฐเี กดิ อกศุ ลเขา สงิ จติ คดิ ดว ยความโลภวา
‘พอ แมป ยู า ของเรา เปน คนไมฉ ลาดเลย มวั แตข นทรพั ยส มบตั ิ
ที่แสวงหามาดวยความยากลำบากเอาออกบริจาคใหทาน
ทรพั ยข องใครกข็ องมนั ไมเ หน็ จำเปน จะตอ งไปแบง ใหค นอน่ื
ใชเ ลย เราจะเปน เจา ของทรพั ยส มบตั ิ ซงึ่ เปน มรดกตกทอด
ทง้ั หมดนเ้ี พยี งผเู ดยี ว จะไมย อมแบง ปน ใหใ คร เราจะรกั ษา
ทรัพยเหลานี้ไวจ นกวา ชีวิตจะหาไม’

วันรุง ขึ้นจึงส่งั ใหรอื้ และเผาโรงทานทั้ง ๖ แหง เมอื่ มี
พวกยาจกมาประชุมออนวอนอยูหนาบาน เศรษฐีก็ให
คนใชข ับไลไ ป

www.kalyanamitra.org