PDF TOKSIKOLOGJIA USHQIMORE - Bachelor

Ushqimet Numri i substancave
Djath 160
Leng 250
Banane 325
Domate 350
Vere 475
Kafe 625
Mish gjedhi i gatuar 625

Toksikantet natyrale dhe semundjet e njerezve

Disa nga grupet e toksikanteve natyrale qe shkaktojne semundje ushqimore jane:

• Goitrogjenet
• Glikozidet cianogjenike
• Latirizmi

• Lektinat
• Alkaloidet
• Inhibitoret e proteazes

• Aminat vazoaktive

Page 101

Goitrogjenet

Goiter eshte qullosje e gushes e shkaktuar nga crregullimi i gjendres tiroide.

Gjendra tiroide eshte e lokalizuar ne bazen e gushes. Ajo thith nga gjaku jodine dhe e perdor
ate per te prodhura hormonet qe rregullojne shume funksione te organizmit duke perfshire
ketu rritjen, funksionin e nervave dhe absorbimin e vitaminave dhe kalciumit. Ne qofte se
gjendra tiroide nuk merr jodine te mjaftueshme nga gjaku, ajo mund te zmadhohet duke
shkaktuar sindromin “goiter”. Ky lloj sindromi zhvillohet ne individe te cilat kane zmadhim
te gjendres tiroide dhe nuk prodhojne ne sasi te mjaftueshme tiroine. Zmadhimi i gjendres
tiroide shkaktohet nga hipotiroidizmi dhe hipertirodizmi. Por sindromi “goiter” me i hasur
ne bote eshte pasoje e mungeses se jodit ne dieten ushqimore. Gjendra tiroide ka nevoje per
jod qe te prodhoje hormone tiroide dhe kur kjo sasi nuk eshte e mjaftueshme kjo gjender
zmadhohet sepse duhet te punoje me shume. Burimet e dietave me te mira per jodin jane
graminoret dhe zarzavatet qe rriten ne toka te pasura me jod, peshku dhe ushqimet e detit.
Doza e rekomanduar ne dite per jod ne nje te rritur eshte 150 mikrogram ne dite. Sot dhe qe
nga viti 1924 per te luftuar mungesen e jodit ne diete perdoret kripa e jodizuar ose kripa e
detit. Ka edhe crregullim te lindura (kongjenitale).

Ushqimi Madhesia e e perdorimit Jodi ne microgram

Dieta sipas studimit FDA (1982-1984)

Peshk i gatuar 100 g 175

Qumesht me cokollate 1 liter 158

Biftek i gatuar ne shtepi 100 g 123

Bizele e zier 90 g 104

Cokollate me akullore 1 filxhan caj (133 g) 94

Drithera te bluar, te gatuar (120 g) 86

Page 102

Ushqimi Madhesia e e perdorimit Jodi ne microgram

Qumesht cokollate pa yndyre 1250 g) 83

Kos me pak yndyre 1 filxhan caj ( (227 g) 73

Qumesht, me pak yndyre 1 filxhan caj ( (244 g) 66

Qumesht, ajke 1 filxhan caj (246 g) 64

Qumesht 1 filxhan caji (244 g) 61

Bimet kruciferae Glukozinolatet

Kjo klase e bimeve ka rreth 100 tioglukozide qe jane karakeristik e familjes cruciferae dhe
familjeve qe kane lidhje me kete grup. Dieta e njerzeve ne shume pjese te botes perfshin sasi
te konsiderueshme te mbjellave me crusifreae. Rrepat e kuqe dhe wasabi ne lindjen e mesme,
ne Europe dhe Ameriken Veriore jane bime qe permbajne glukozinolatet. Lakrat dhe
zarzavatet me rrenje ne Europe dhe Ameriken e Veriut jane bime qe permbajne nivele te
konsiderueshme te tioglukozideve. Bimet kanola, kale, rutabaga permbajne gjithashtu
glukozide qe frenojne formimin ehormoneve tiroide. Zberthimi i produkteve perfshin
nitrilet, tiocianatet, epitionitrilet. Gjendra tiroide sekreton tiroksinen (TY), trijodtironinen
(TII), tiroglobulinen (TH). Prodhimi i hormoneve kontrollohet nga hipotalamusi dhe
hipofiza. Hipotalamusi prodhon hormonin leshues tirotropine (TRH). Ky hormone stimulon
hipofizen qe te leshoje hormone stimuluese tiroide. Hormoni leshues stimulon marrjen e
jodit, sintezen e hormonit tirozine, leshimin e tiroksines dhe trijodtironines te cilat kane efekt
frenues per reduktuar hormonin leshues TSH. Hormonet tiroksine dhe trijodtironine ka
efekt ne konsumimin e oksigjenit, funksionet kardiovaskulare, aktivitetin neuromuskular,
metabolizmin e kolesterolit dhe funksionimin e trurit. Gjendra tiroide merre pjese dhe ne
kontrollin e hormoneve te rritjes dhe te zhvillimit.

Glukonozidet si goitrin and tiourea inhibon sintezen e hormonit tiroksinen. Tiocianatet,
oksazolidina dhe nitrilet inhibojne marrje e jodines nga tiroidet. Mongesa e jodines shkakton
zmadhimin e tiroideve dhe hipervaskularitet per te kapur me shume jodine.

Glikozidet cianogjenike

Bimet Glikozidet
Bajamet e hidhura Amigdalin

Page 103

Cassava root Linamarin
Sorgum Durin
Bizelja (Lima bean) Linamarin

Manihot esculenta (Cassava root)

Manihot esculenta (Cassava root) eshte nje shkurre e familjes Euphorbiacae qe kultivohet ne
menyre ekstensive si nje bime njevjecare ne zonat tropikale dhe subtropikale per rrenjet
masive te gjata qe jane nje burim i madh karbohidratesh. Shume kultivare te kesaj bime te
thate, si dhe gjate pergatitjes se ushqimeve permbajne shume glukozinolate. Kimikatet
toksike qe prodhohen gjate zberthimit te ketyre bimeve ne organizem jane cianidet e
hidrogjenuara. HCN prodhohet gjate pertypjes dhe tretjes se produkteve te kesaj bime. Ne
organizem prodhohen dy enzima te veprojne te ndara dhe keto jane beta-glukuronidaze dhe
hidroksinitril liaze. Te dyja enzimat veprojne ne menyre sinergjike ndaj grupeve kimike te
HCN te prodhuara ne organizem.

Amigaldina

Eshte nje perberje kimike antikancerogjene qe gjendet ne berthamat dhe frutat e pjeshkeve,
molleve, luleshtrydheve. Eshte zbuluar se kjo substance ka veti antikancerogjene. Nuk eshte
arritur te rregjistrohet ne SHBA per faktin se eshte toksik si substance pavaresisht vetive
antikancerogjene. Nga perdorimi i kesaj substance te ekstratuar nga berthamat jane
raportuar disa vdekje ne vende te ndryshme.

Helmimi akut me cianide

Cianaidet nderpresin ne menyre te menjehereshme frymarrjen qelizore si dhe prodhimin e
energjise ne mitokondri. Keto perberje lidhin jonet hekur te enzimes citokromoksidaze te
ciklit te Krebsit. Doza minimale letale eshte 0.5-3.5 mg HCN/kg peshe te gjalle.

Simptomat e helmimit akut me cianide

Gjate zhvillimit te toksicitetit te cianideve shkaktohen ne organizem paraliza muskulare,
konfuzion mendor, crregullim respirtaor dhe te sitemit kardiovaskular. Keto shfaqen
menjehere.

Mjekimi

Page 104

Mjekimi i ketij sindromi toksik behet duke perdorur nitrite ose amil nitrite. Keto substanca
jane ne gjendje te konvertojne hemoglobinen (Fe+2) ne metemoglobine (Fe3+) dhe te terheqin
jonet CN- nga citokromoksidaza. Pervec efekteve te mesiperme keto substanca shtojne
tiosulfatin per te formuar tiocianatin.

Helmimi kronik me cianide

Ndodh ne zonat gjeografike ku ne diten ushqimore perdoret si ushqim Manihot esculenta
(Cassava root). Ne fakt nuk eshte kuptuar mire sesi ndodh ky helmim. Ne shume persona qe
jane ne menyre kronike te ekspozuar ndaj cianideve qe prodhohen nga tretja e rrenjeve te
bimes shfaqen dy sindroma:

Ataksia tropikale neuropatike (TAN- Tropical Ataxia Neuropathy)

Ky sindrom toksik eshte i lidhur me atrofine e nervit optik, ataksine, crregullime mendore.
Me teper haset ne Afriken Perndimore, ku ka prevalence te larte te sindromit “goiter”. Ka nje
ulje te nivelit te aminoacideve qe permbajne S (squfur) dhe nje shtim ne plazem te
tiocianateve (gitrogene). Nuk shfaqet sindromi “goiter” kur ka jodine te pershtatshme. Rritja
e efekteve te kequshqyerit si deficenca proteinike sjellin uljen dhe mungesen e permbajtjes se
aminoacideve qe konvertojne CN- (cianatet) ne tiocianate.

Ambliopia tropikale

Edhe gjate zhvillimit te ketij sindromi haset atrofia e nervit optik, shikimi paqarte deri ne
verbim. Ne Afrike dhe Ameriken e Jugut ka nje incidence te larte te ketij sindromi si pasoje e
perdorimit ne dite te bimes Cassava. Jep te njejtat shenja edhe ne qengja.

Latirizmi

Konsumimi i bizeleve Lathyrus sativus shkakton sindromine latirizmit. Me pare nuk eshte
perdorur per ushqim ne Azi dhe Afrike. Sindromi qe shkaktohet nga ky konsumim eshte i
njohur si semundja neurodegjenerative . Mekanizmi i frenimitnga enzima ( -
aminopropionitrile BANP) i enzimes lisil oksidaze qe merr pjese ne katalizimin e aldehideve
qe prodhohen nga lizina qe transformohet ne kolagjen dhe elastine. Ne kete rast prodhohen
aminoacide neurotoksike kryesisht nga bimet qe rriten ne zona te thata.

Osteolatirizmi – ne kafshe

Page 105

Ne kete lloj semundje ndodh deformimi i kockave, dobesimi i murit arterial dhe indeve
lidhes. Enzima beta-L-glutamilaminoproprionitril (BAPN) inhibon enzimen lisil oksidaze.
Kjo enzime nevojitet per lidhjen e vargjeve te kolagjenit ne komponentin kryesor te te indeve
lidhes dhe kockave.

Neurolatirizmi – ne njerez

Shkaktohet nga konsumimi kronik i bimes Lathyrus sativus. Ne njerz shfaqet sindromi i
paralizes se kembeve e shoqeruar nga nje dobesim i pergjithshem i fortesise se muskujve. Ne
moshat e reja semundja mund te shfaqet papritur, ndersa ne vica vihen re spazma te
muskujve. Nuk ndonje model te ketij sindromi ne kafshe. Kjo lloj bime prodhon nje lloj acidi
B-N-oxalil-L-alfa B-diaminoproprionik qe eshte agjenti shkaktar qe interferon me funksionin
normal te sinapseve te nervave, Ky acid inhibon marrjen e acidit glutamik.

Inhibitoret e kolinesterazes

Ka disa substanca qe inhibojne kolinesterazen te cilat prodhohen ne gjendje natyrale nga
shume bime si patatja, domatja, patllixhani (Solanum melongena). Ne Afriken Perendimore nje
lloj bizeleje prodhon fisostigmine, karbamate natyrale, ndersa patatja prodhon solaninen qe
jane substanca te cilat jane glikoalkiloide dhe kane efekt frenues mbi kolinesterazen. Doza
toksike llogaritet nga 20 deri ne 100mg/kg peshe. Vlerat me te medha se 200mg/kg jane te
ndaluara ne ushqime. Nje lloj varieteti i patates qe permban me teper se 300mg/kg shkakton
helmim ne njerez. Nje koncentrim te larte te lendeve inhibuese te kolinesterazes kane lekuret
e bimeve. Kur ky nivel arrin nga 250 deri ne 700mg/kg ne 5 dite atehere inhibimi i
kolinesterazes eshte me i shprehur dhe shafet sindromi i njejte me ate te bllokuesve
kolinergjik.

Solanina nje bllokues i kolinesterazes

Nga veprimi i kesaj toksine qe prodhohet nga patatet jane dokumentuar raste toksike me
pasoja vdekjen. Patatet e paqeruara dhe me ngjyre jeshile jane nje nga burimet e permbajtjes
se solanines. Nga ky helmim shfaqen ne organizem, dhimbje stomaku, nauze, vjellje,
hiperestezi, frymarrje e shpejtuar. Afro 1/3 e rasteve te renda shoqerohen me vdekje.
Shkaktohet nga perqendime te solanines te panjohura dhe toksike. Zakonisht ka 420mg/kg
alkaloid ne patate ku rreth 50% (200mg/kg) eshte solanine. Per te shkaktuar toksicitet duhet
qe te konsumohet 1 kg patate. Kjo substance mund te veproje me glikoakaloide te tjere si
cakonina. Doza letale mesatare LD50 per kafshe eshte 500-1000 mg/kg.

Aminat vazoaktive

Page 106

Permbajtje me e madhe e ketyre substancave eshte gjetur ne djath te vjeteruar, birre, vere.
Permbajtje te ulet kane bananja, domatja, avokado, spinaqi, portokallja. Bananja dhe
advokado kane ne permbajtjen e tyre dopamine dhe tyramine. Gjithashtu permbajtje e larte
mund te gjendet ne mishin e prishur. Si pasoje e veprimit te mikroorganizmave prodhohen
putresina dhe kadaverina. Nje kategori substancash si katekolaminat (norepinephrine,
dopamine dhe serotonine) gjenden ne mish dhe shkaktoj ne vazokonstruksionin dhe si
pasoje shkaktojne edhe hipertensionin. Ne organizem ky grup lendesh zberthehet nga
enzima monoamine oksidaze duke i kthyer ato ne gjendje inaktive. Me perhapura gjate
ekspozimit te ushqimeve eshte amina tiramine e cila vepron direkt. Ne djath zakonisht kjo
ndodhet nga vlera 20-2000mg/kg.

Alkaloidet me baze pyrolizidine

Nje problem qe shkaktohet nga foragjeret si ushqime per kafshe eshte ai alkaloideve
pyrolizidine. Ka rreth 100 perberje te ndryshme kimike qe jane alkaloide te pyrolizidines ne
ushqime. Shume bime kane >5% kur jane ne gjendje te thate. Me shume njerezit jane te
ekspozuar nga caji nga barerat e ndryshem ose kontaminimi i te mbjellave. Ka nje ekspozim
te ulet nga ushqimet si mishi dhe qumeshti. Caji bush ne Xhamjaka eshte nje rast i
ekspozimit me nivele te larta te alkaloideve pyrlidiziline. Shumica e ketyre alkaloideve kane
efekt toksik ne melcine e kafsheve.

Hepatotoksiciteti: Semundja e demtimit te venave

Ne melci shkaktohen lezione qe lokalizohen ne venat centarle lobulare te melcice
(endoflebite). Ne venat central lobulare shkaktohen edema subendoteliale, ngushtim i
lumenit te venes, atrofi e nekroze te qelizave te melcise me nje hipertension portal.

Rasti i Taxhakistanit ne vitin 1992

Ne saje te bllokades ushtarake u grumbullua me vonese gruri ne fusha. Shumica e kokrrave
te grurit u shpendane neper fusha. Pjesa e grumbulluar permbante me teper Heliotropium
lasocarpium. Pas 6 javesh u konsumau buka e kontaminuar me farat me permbajtje
alkaloidesh pyrizidilinik. Ne pranveren e vitit 1993 rastet e toksikimeve u shtuan duke
arritur 3900 raste. Pacientet e stadit te I-re e kishin dhimbje barku, nauze, vjellje dhe asteni
(dobesi-debulese). Ne stadin e II shfaqet hepatomegalia (zmadhimi i melcise). Ne stadin e III-
te situate karakterizohet nga ashiti (grumbullim lengu ne peritoneum). Ne stadin final
shfaqet encefalopatia hepatike. Rastet fatale numerohen te jene deri ne 1, 3% dhe rriten me
rritjen e moshes se pacienteve.

Page 107

Inhibitoret e proteazes

Inhibitoret e proteazes jane substanca anti nutritive te perberjeve te ushqimeve te tilla si
perimet, drithera, patate, patllixhane, qepe. Keto substance inhibojne enzimat gastrike qe
zberthejne proteinat si per shembull tripsina. Te gjitha studimet eksperimentale mbi
toksicitetin jane kryer ne kafshe. Per njerezit situate eshte e paqarte. Mendohet dhe dyshohet
qe keto substanca shkaktojne hipertrofi te pankreasit duke beret e mundur hipersekretimin e
proteinave te pasuar me aminoacideve. Ne organizem shkaktohet deficenca e aminoacideve.
Mekanizmi i veprimit eshte i njejte si latirizmi.

Disa mundesi te tjera toksikantesh natyrale

Kafeina, erezat, likoricja, dhe bime te tjera prodhojne toksikante te ndryshem natyrale:

Vicina dhe konvicina

Alkaloide qe prodhohen nga bizelja (fava beans). Keto alkaloide shkaktojen sindromin e
favizmit ne njerezit qe kane te trasheguar deficencen e prodhimit te enzimes glukoze 6 fosfat
dehidrogjenaze (G6PD) ne qelizat e kuqe te gjakut. Kjo semundje shfaqet me dhimbje koke,
dobesi, nauze, vjellje, dhimbje barku dhe ethe. Ne kete pike simptomat jane spontane dhe
mund te shoqerohen nga anemia akute hemolitike e shkaktuar nga stresi oksidativ.

Lecitinat

Proteinat ose glikoproteinat qe lidhin karbohidratet mund te shkaktojne ne qeliza aglutinate.
Kjo mund te verifikohet me ane te testit te hemaaglutinacionit. Ky efekt i shkaktuar nga
lecitinat shkakton ne organizem uljen e thithjes se nutrienteve ne qelizat intestinale. Ka rreth
800 specie bimesh qe permbajne lecitina. Fasulet e zeza, bizelja, bizelet e ndryshme,
berthamat e frutave, thjerezat etj. Doza letele mesatare per recinin eshte 0,5mg/kg. Duhet qe
bizelet te zene deri ne 0,5% te dietes per disa jave. Lecitinat shkaktojne vonese ne rritjen e
organizmit. Trajtimi me temperature te larte ul ndjeshem toksicitetin.

Page 108

Toksikogjeneza bakteriale

• Percaktimi i toksigjenezes bakteriale
• Toksinat bakteriale, begraundi tyre dhe numeglatura
• Diferencimi i ekzotoksinave and endotoksinave
• Toksiciteti, vecorite dhe mode e veprimit te ekzotoksinave
• Te kuptuarit e toksicitetit, vecorive dhe menyres se veprimit te endotoksinave

(pirogjene)
• Te kuptuarit e origjines se sepsit
• Percaktimi i endotoksinave bakteriale

Toksikogjeneza bakteriale

Toksikogjeneza bakteriale eshte mundesia per te prodhuar toksina nga nje mekanizem i
semundjeve bakteriale.

Keshtu substancat me natyre lipopolosaharidesh te prodhuara nga qelizat bakteriale jane
toksina qe quhen endotoksina. Toksinat difuze ekstraqelizore jane ekzotoksina.

Toksinat bakteriale

Substancat qe jane toksike tek qelizat eukaryote dhe qe prodhohen nga qelizat bakteriale
thirren toksina bakteriale. Veprimi i tyre toksik mund te percaktohet me rruge te ndryshme.
Nje toksine bakteriale eshte ne gjendje te te shkaktoje demtime ne qelizen bujtese. Cdo
product organik mikrobial ose substance qe eshte e demeshme ose letale ne qelizat, kulturat
e indeve ose organizmat konsiderohet toksine bakteriale. Toksinat bakteriale jane te shumta
dhe shkaktojne demtim kryesisht gjate nje infeksioni bacterial. Semundja percaktohet nga
prodhimi i toksinave bakteriale. Keshtu qe toksinat bakteriale jane percaktues kryesor te
virulences bakteriale. Toksinat mikrobiale jane komponente ose produkte te
mikroorganizmave te cilat kur ekstraktohen dhe futen ne kafshet mund te prodhojne
semundje dhe simptomat shoqerohen normalisht me infeksion pa infestimin e ketyre
mikroorganizmave.

Page 109

Termat qe lidhen me toksinat mikrobiale:

-Ekzotoksina = toksina proteinike ekstraqelizore

-Endotoksina = porcion i lipideve A te membranes se bakterieve gramnegative

-Enterotoksina = toksina qe vepron ne traktin gastrointestinal duke prodhuar simptomat e
helmimit ushqimor

Nomeglatura

-Emra te vendosura sipas qelizave bujtese qe sulmon, per shembull; citotoksine,
neurotoksine.

-Emertim sipas semundjes qe prodhon apo emrit te bakterit: Cholera toksine, shiga toksine.

-Emertime sipas aktivitetit: lecitinaze, adenilate ciklaze.

-Emertime me shkronja: ekzotoksina A.

Endotoksinat dhe ekzotoksinat

Endotoksinat jane substanca qe shoqerojne qelizat bakteriale qe jane pjese e komponenteve
strukturale te membranes se jashtme te bakterieve gramnegative. Keto lloj substancash
prodhohen ose leshohen nga:

-rritja e qelizave bakteriale
-qelizat te cilat jane lizuar nga mbrojtja e qelizave bujtese (p.sh. lisozomet).

Page 110

-nga aktiviteti i antibiotikeve te vecante (penicilinat).

Ekzotoksinat zakonisht jane substanca te cilat sekretohen nga bakterie por ne disa raste ato
leshohen nga lizimi (shkrirja-demtimi) i qelizave bakteriale.

Ekzotoksinat

Jane toksinat me te hasuar dhe me karakterisike qe sekretohen nga bakterie ne formen e
proteinave te tretshme. Kane aftesi te hyjne ne qelizat eukaryote fillimisht nepermjet procesit
te endocitozes te mediatuar nga receptoret. Endotoksinat kane disa funksione te mediatuara
per infeksionet:

-Perfshihen ne kolonizimin local te qelizave bujtese
-Shkaktojne semundjet e mediatuara sistematike te cilat shpesh ndodhin ne distance ne vendi
i infeksionit.

Tipet e ekzotoksinave

1. Toksinat me veprim ne membrane
2. Toksinat me veprim target citozolik
Menyra e veprimit

Eksotoksinat e realizojne veprimin e tyre nepermjet:

• Demtimit te membranave te ndrsyhme kryeshisht atyre qelizore duke formuar pore.

Page 111

• Inhibojne ose frenojne sintezen e proteinave duke vepruar me ane te enzimec N-
glikosodaze.

• Aktivizojne mesaxheret e rrugeve te dyta metabolike te tilla me ane te enzimave ADP
ribosiltransferaze.

• Aktivizojne pergjigjien immune sepse konsiderohen superantigjne dhe kjo realizohet me
ane te veprimit te enzimave protease dhe zinkmetalproteaze.

Ekzotoksinat jane proteina tipikisht te treteshme qe sekretohen nga bakteriet e gjalla.

Te dyja grupet e mikroorganizmave Gram pozitiv dhe Gram negative prodhojne toksina
proteinike te tretshme. Nje toksine specifike prodhohet nga nje specie e caktuar e bakterieve.
Keshtu per shembull: Clostridium tetani prodhon toksinen tetanike. Vetem Corynebacterium
diphtheria prodhon toksinen difterike.

Ekzotoksinat: Virulenca

Zakonisht shtameve virulent te bakterieve prodhojne toksina ndersa shtamet jo virulent nuk
prodhojne toksina. Toksina eshet percaktuesi kryesor i virulences bakteriale.

Krahasimi i toksicitetit letal te ekzotoksinave

Toksina Doza Bujtesi Shkalla e Shkalla e Shkalla
toksike striknines
endotoksines ndaj helmit

(mg) te gjarperit

Botulisum 0.8x10-8 minj 3x10-6 3x10-7 3x10-5
1x10-7 1x10-5
Tetanus 4x10-8 minj 1x10-6 1x10-7 1x10-5

Shigella 2.3x10-8 lepuj 1x10-6
neourtoksine

Difteria 6x10-5 kavje 2x10-3 2x10-4 2x10-2

Page 112

Toksinat proteinike bakteriale jane helmet me te fuqishme ndaj njeriut te njohura deri tani
dhe permbajne aktivitet te larte ne hollime te medha.

Toksinat proteinike: Enzimat e ngjashme

Toksinat proteinike denatyrohen nga nxehtesia, acidet dhe enzimat proteolitike.
Karakteristike e tyre eshte fakti qe ato permbajne aktivitet te larte biologjik dhe shumica e
tyre vepron ne menyre katalitike. Pervec kesaj enzimat e ngjashme kane specifitet te larte ne
substratin qe perdorin si dhe ndaj qelizave te indeve, organeve, ose lengjeve te organizmit.
Ne mekanizmin e veprimit te tyre kane nje menyre specifike veprimi dhe veprimi i tyre
demtues toksik indikohet nga vendodhja e substratit. Keshtu mund te permendim
eneterotoksinat, neurotoksinat ose hemolizinat (sustratet ndodhen ne rajone te ndryshme te
organizmit).

Toksinat proteinike-aktiviteti citotoksik

Disa proteina toksike te prodhuara nga bakterie te ndryshme kane aktivitet citotoksik
specifik. Ato sulmojne ne menyre specifike tipet e ndryshme te qelizave. Per shembull:
toskinat tetanike (tetanus) dhe toksina botulinike (botulinum) sulmojne ne menyre specifike
neuronet.
Diosa toksina kane nje specter te gjere veprimi te aktivitetit citotoksik dhe shkaktojne vdekje
jo specifike te te gjithe llojeve te qelizave dhe indeve dhe eventualisht shkaktojne nekroze.
Keshtu gjinite Staphylococcus, Streptococcus, Clostridium prodhojne toksina me spekter te gjere
veprimi.
Ka edhe nje grup tjeter toksinsh te cilat kane veprim te gjere letal me veprim specific te
panjohur. Mund te permendim ne kete rast toksinen e plasjes (anthrax toxin LF).

Page 113

Toksinat proteinike-me veprim antigjenik i forte

Ne kushtet in vivo antitrupi neutralizon toksicitetin e proteinave bakteriale. Toksinat
bakteriale jane te paqendrueshme dhe me kalimin e kohes ato ehumbasin toksicitetin e tyre.
Pra me kalimin e kohes ato humbasin vecorite toksike por qendrojne vetite antigjenike.
Toksoidet jane toksina te detoksikuara te cilat permbajne vetite e tyre antigjenike dhe
kapacitetin imun.

Toksinat proteinike:Toksoidet
Ashtu si u permend me siper toksoidet jane toksina te detoksikuara te cilat permbajne vetite
e tyre antigjenike dhe kapacitetin imun. Formimi i toksoideve mund te pershpejtohet nga
trajtimi i toksinave me nje seri te ndryshem reagentesh. Formalina, jodina, pepsin, acidi
askorbik, ketonet marrin pjese ne formimin e toksoideve. Nje rol te rendesishen ne formimin
e toksoideve ka edhe temperatura dhe ph. Kur ka nje temeperature 37oC dhe pH 6-9 per disa
jave favorizohet formimi i toksoideve. Toksoidet mund te perdoren per imunizimin artificial
kur determinant per virulence bakteriale primare eshte prodhimi i toksines. Per shembull:
Per bakterine e difterise dhe tatanozit, toksoidet mundet qe te prodhohen nga inxhinieria
gjeneteike.

Bakteriet Gram Negative: Endotoksinat

Nje pjese e rendesishme e toksicitetit te ketyre organizmave arrihet nepermjet leshimit te
endotoksinave sic ndodh ne gjendjen e sepitisemise, sindromit te shokut toksik dhe
nganjehere nga helmimi i ushqimit.
Endotoksinat jane lipopolisaharide (endotoksinat=lipoplisaharide).Zakonisht jane pjese e
mbeshtjelljes se qelizes membranore. Por gjithashtu edhe bakteriet e vrara mund te leshojne
endotoksinat. Keshtu E. coli, Salmonella, Shigella, Pseudoonas, Neisseria, Haemophilus dhe
patogjene te tjere mund te leshojne endotksina edhe pas shkaterrimit te tyre.

Page 114

Endotoksinat (pyrogene)

Keto toksina shkaktojne nje sere reaksione te demshme serioze te tilla si ethet, shoku,
ndryshimi i presionit te gjakut dhe te funksioneve te tjera te qarkullimit te gjakut.

Endotoksinat

Endotoksinat jane toksike per shumicen e gjitareve. Duke patur parasysh burimin bacterial,
te gjitha endotoksinat prodhojne ten je njeten kuader te efekteve biologjike ne kafshet
bujtese. Njohurite me te medha per aktivitetin biologjik te endotoksinave nuk jane arritur
nga studimi i natyres se semundjes por nga sfidat e eksperimenteve ne kafshe. Injektimi i
qelizave te gjalla ose te vrara te bakterive gram negative ose lipoprotein ate purifikuara ne
kafshet e eksperimentit shkaktojne nje specter te gjere te reaksioneve jo specifike
pathofiziologjike. Keto perfshijne ethet, ndryshimin ne numrin e qelizave te bardhe te gjakut,
shperndarjen e kuangulimit intravskular, hypotension (tension i ulet) shok dhe vdekje.
Injektimi i dozave mjaft te vogla te endotoksinave rezulton me vdekje ne shumicen e
kafsheve. Sekuenca e ngjarjeve shoqerohet me sindromat e meposhtme:
(1) periudha latent (fshehte).
(2) crregullimi fiziologjik me shfaqjen e diarrese, crregullim te levizjeve dhe shok.
(3) vdekja.
Se sa shpejt ndodh vdekja kjo varet nga doza e endotoksines, rruga e administrimit, dhe
specia e kafshes. Lloje te ndryshme kafshesh kane ndjeshmeri te ndryshme.

Krahasimi i ekzotoksinave dhe endotoksinave

Duke i krahasuar me ekzotoksinat klasike te bakterieve, endotoksinat jane me pak potente
dhe me pak specifike ne veperimin e tyre dhe nuk veprojne ne menyre enzimatike.

Page 115

Endotoksinat jane rezistente ndaj nxehtesise (zieria per 30 minuta nuk destabilizon toksinen).
Endotoksinat mund te neutralizohen nga veprimi i agjenteve superokside, perokside dhe
hipokloritet.
Endotoksinat, megjithe antigjenike nuk mund te konvertohen ne toksikoide.

Karakteristikat e endotoksinave dhe ekzotoksinave

Cilesite Endotoksina Ekzotoksina
Natyra kimike Lipopolisaharide Proteina
(masa molare=10kDa)
Lidhja me qelizen Pjese e membranes se (masa molare=50-1000kDa)
Substance jashte qelizore,
Denatyrimi nga zierja jashtme
Veti antigjenike Jo difuze
Formim i toksoideve Shpesh
Potencimi Te dobta
Specifiteti Jo Po
Aktiviteti enzimatik Po
Pirogjeniteti i vogel >100mg Relativisht i larte(1µg)
Shkalle e ulet Shkalle e larte
Zakonisht
Jo Rrastesisht
Po

Page 116

Roli i toksinave ne semundjet me orgjine nga ushqimet (food borne diseases)

Toksinat luajne nje rol te rendesishme ne shkaktimin e semundjeve me origjine ushqimore.
Kur konsumohen ushqime me permbajte toksinash te prodhura nga bakteriet e kolonizuara
shkaktohet efekti lokal ose distal. Kur toksinat ne ushqime prodhohen nga baktere infektues
shkaktohet gjendja e pergjigjies autoimmune. Ekzotoksinat shkaktojne lindjen e pergjigjies
immune dhe shokun.

Mikroorganizamt e njohur si shkaktare te semundjeve me orgjine ushqimore

Me poshte jepen disa nga shkaktret e semundjeve me origjine ushqimore (intoksikacioneve
ushqimore):
Staphylococcus aureus
– Enterotoksina
• Clostridium botulinum
– Neurotoksina
• Clostridium perfringens
– Enterotoksina, toksina te tjera
• Bacillus cereus
– Toksina diarreike dhe emetike
• Vibrio cholerae
–Toksina e tipit Cholera
• E. coli entertoksikogjenik
– Toksina te qendrueshme ndaj nxehtesise dhe toksinat te ndjeshme ndaj nxehtesise

Page 117

Agjente te tjere mikrobik qe shkaktojne infeksione ushqimore dhe prodhojne toksine

• Shigella sp.
– Shiga toksine

• Listeria monocytogenes
– Listeriolisine

• Salmonella sp.
– Enterotoksine, cytotoksine

• E. coli enterohemorragjik
– Shiga-like toksine

• Vibrio parahaemolyticus
– Hemolisine

• Yersinia enterocolitica
– Enterotoksina

• Campylobacter jejuni
– Enterotoksina

• Aeromonas hydrophila
–Toksine multifuksionale

• Plesiomonas shigelloides
– Enterotoksina

Lipopolisaharidet (LPS) GNS

Jane perberes kryesor i membranes se jashtme te qelizes bakteriale. Mbulojne rreth 75% te
membranes se jashtme. U japin kolonive nje pamje te lemuar dhe zene rreth 3 deri ne 10% te
peshes se thate te qelizes. Njihen deri me sot 3 deri ne 4 million molekula per cdo qelize.

Page 118

Menyra e veprimit te lipopolisaharideve

Lipopolisaharidet veprojne me receptoret e monociteve dhe makrofageve dhe tipet e tjere te
receptorve te qelizave endoteliale. Ne monocite dhe makrofage ndodhin tre veprime
kryesore me lipoproteinave.

1) Prodhimi i citokinave, (IL, TNF, etc.) te cilat stimulojne prodhimin e prostaglandinave dhe
leukotrinave (mediatoret e fuqishem te infalmacionit dhe shokut septic).

2) Aktivizimi i kaskades se komplementit (shkakton leshimin e histamines dhe shkaktimin e
zgjerimit te enes se gjakut) dhe efektin e kimiotaksit te neutrofileve dhe akumulimin.
Rezultati eshte inflamacioni.

3) Aktivizimi i kaskades koanguluese:
-a. Koagulimi lizimi i fibrines dhe hemorragji gjak i mpiksur
Kaskada bradikininat dhe peptide vazoaktive te tjere koagulimi,
tromboza shperndarje e koagulimit ndervaskular deri ne gjakderdhje te brendshme.

– b. Inflamacioni
– c. Hipotension.

Inflamacioni-Sepsis

Lipopolisaharidet (LPS) kane aftesi te shkaktojne inflamacion, koagulim intravascular,
hemorragji dhe shok. Lipopolisharidet veprojne me sistemin imun sistemin e qelizave B
mitogene duke stimuluar dhe diferencimin poliklonal dhe shumezimin e qelizave B dhe
sekretimin e imunoglobulinave (IgG).

Page 119

Pergjigjia imunologjike

Sasite e endotoksinave te cilat shkaktojne pergjigjie immune jane shume te vogla. Ato mund
te jene te rendit pg/ml ne njerez dh eng/ml ne minj.

Sepsis

Kur ka kalim te qelizave bakteriale ne gjak athere ne organizem kemi gjendjen e sepsis.

Ne SHBA ka rreth 1milion raste ne vit me sepsis dhe vdekshmeria shkon nga 28 deri ne 50%
ose dhe me shume. Gjendja septike vret 215.000 njerez per cdo vit ne SHBA dhe kushton
rreth 17 dollare per shpenzimet e shendetit per cdo person.

Percaktimi i endotoksinave pirogene

Percaktimi i endotoksinave pirogene kryehet ne:

• Industrise farmaceutike:
• Per medikamentet qe perdoren ne rruge parenterale dhe venoze, pajisjet mjekesore.
• Industrine biomjekesore dhe farmaceutike. Gjurmimi i permbajtjes bakterieve gjate

proceseve te ndryshme.
• Monitorimin e mjedisit.
• Ne kontaminimin e ujit qe perdoret ne shtepi dhe jashte saj
• Ne mjekesi: percaktimi i infeksioneve nga infeksioni bacterial dhe diagnoza e sepsis.

Limitet e pirogenitetit

• Kripe Na e amoksicilines 0.25EU/mg

• Clindamicin hidrokloride 0.58EU/mg
• Uje per infusion intravenoz 0.25EU/ml
• Mjetet terapeutike per kontaktin cerebrospinal 0.06EU/ml

Page 120

– 1EU = 0.2 ng LPS
Percaktimi i endotoksinave

Teste biologjike:

– Testi i pirogenitetit ne lepuj
– Testi i lizimit amebociteve limulus
– Testi i kimiolumishences neutrofile

Percaktimi pirogenitetit me teste jo biologjike:

– Metodat e markereve kimike (Acidet yndyrore 3-OH).
– Percaktimi me ane te molekulave specifike te njohura si LPS.

Edhe pas shekullit te 20 testi i pirogenitetit ka qene metoda standarte per testimin e
pirogenitetit. Ky test i cili kerkon rreth 4 ore plotesohet nga injektimi i substances qe
analizohet ne veshin e lepurit. Ne qofte se lepuri shfaq ethe athere reaksioni konsiderohet
positive per pirogenitetin.

Niveli i endotoksinave ne mishin e grire te gjedhit

Log i Numrit te pergjithshem te bakterieve Endotoksina ng/g
aerobe (APC)

<5.50 51

5.50-5.99 100

6.00-6.49 1,100

6.50-7.00 5,100

>7.00 7,500

Page 121

Mbetjet e medikamenteve veterinare ne ushqime

Objektivat e leksionit:

• Njohja e mbetjeve te medikamenteve veterinare
• Njohja me lidhjen midis ushqimit te kafsheve dhe medikamenteve
• Njohja me klasat kryesore te medikamenteve qe perdoren ne ushqimet per kafshe
• Te kuptuarit e rrezikut qe shoqeron medikamentet qe perdoren ne ushqimin per

kafshe dhe si te vleresojme rrezikun duke perdorur tolerancat.
• Rishikimi i rolit te farmakokinetikes ne zhvillimin dhe kohen e terheqjes nga tregu.
• Njohuri mbi rezultatet e testimit te medikamenteve veterinare.
• Te kuptuarit e efektit potencial te demshem te medikamentve veterinare qe shfaqen

ne mbetjet e ushqimeve.
• Diskutimi i ceshtjes se rezistences se bakterieve ndaj antibiotikeve

Mbetjet e medikamenteve veterinare

Mbetjet e medikamentve veterinare perfshijne perberjet fillestare ose metabolitet e tyre ne
cdo porcion te mundshem ne produktet e kafsheve dhe perfshijne mbetjet qe shoqerohen me
medikamentet veterinare te papastra.

Literatura qe permban njohuri mbi mbetjet e medikamentve veteinare:

Codex Alimentarius Commission
Procedural Manual,
Fourteenth Edition (2004)

Page 122

Ushqimet per kafshe- Shendeti i ushqimeve per kafshe –medikamentet

Ushqimet e kafsheve konvertohen ne burim energjie (bari, drithrat, kashta) ne ushqime te
tjera si mish qumesht veze etj. Prodhimi i ushqimeve per kafshe kerkon menaxhimin e
shendetit te kafsheve dhe mund te kerkoje perdorimin e medikamenteve. Ceshtje te
rendesishme ne kete fushe jane:

– Menaxhimi i shendetit te kafsheve

– Ekonomia e indistrise se kafsheve

Efektet mbi shendetin human te medikamenteve veterinare mund te rriten kur nuk perdoren
medikamentet veterinare.

Mishi, peshku dhe produktet e qumeshtit

Nje amerikan konsumon mesatarisht ne vit rreth 100kg mish dhe peshk, 37 kg mish pule,
15kg veze dhe 300 kg produkte bulmeti. Te gjitha produktet e kafsheve jane te ekspozuara
nga mbetjet e medikamenteve veterinare. Ka nje sere agjensish dhe institucionesh kombetare
dhe nderkombetre per monitorimin dhe kontrollin e mbetjeve ne produktet blegtorale.

Speciet e kafsheve qe prodhojne ushqime

Speciet kryesore
– Gjedhi, lopa
– Derri
– Pulat
– Gjelat e detit

Page 123

Speciet e tjera
– Delja
– Dhia
– Lama/Deveja
– Dreri dhe kafshe te tjera te egra
– Kafshe te tjera: peshq, bretkosa, zvarranike, shpende etj.

Klasat kryesore te medikamenteve veterianre qe perdoren ne ushqimet per kafshe

1. Antiseptiket kryesore, baktericidet dhe fungicidet
2. Jonoforet
3. Steroidet anabolike promotore te rritjes dhe peptide qe stimulojne prodhimin
4. Medikamentet antiparazitare
5. Antibiotiket

Medikamente te tjere veterinare qe perdoren ne ushqimet per kafshe

Medikamentet qe modifikojne mjedisin gastrointestinal per reduktimin e shkumes dhe
bulzave te ajrit ne rumenin (plendesin) e gjedhit.
Medikamente per trajtimin organik dhe jo organik te ujit per reduktimin e shanceve per
infektimin e peshqeve ne akuakulture.
Medikamente te ndryshme dhe perberje qe perdoren me keshillimin e nje veterineri per
mjekimin ne kushte specifike.

Antiseptiket kryesore, baktericidet dhe fungicidet

Page 124

Perdoren per mjekimin e siperfaqeve te lekures ose infeksionet e thundrave, prerjeve dhe
gervishjeve. Ketu mund te permendim:

Neomicinen

Jonoforet

Perdoren per te alteruar mikroorganizmat e rumenit per te siguruar me teper energji nga
substartet nga shnderrimi i bakterive qe veprojne mbi ushqimin e pranishem.

Siguron nje lloj mbrojtje nga disa parazite

Nje perfaqesues i grupit te jonoforeve eshte monezina.

Anaboliket steroide promotore te rritjes dhe peptide qe permiresojne prodhimin

Keto lloj substancash kane nje mekenizem veprimi ne bashkepunim me estrogjenin,
progesteronin ose testosteronin dhe jane substanca te ngjashme me kete klase hormonesh
dhe me receptoret e tyre ne qelizat e kafsheve.

Somatotropina bovine rikombinante (BST) qe perdoret per rritjen e prodhimit te qumeshtit
ne lope eshte nje lloj substance me veti per permiresimin e prodhimit.

Mediakamentet veterinare antiparazitare

Keto perberje kimike perdoren per kontrollin e mushkonjave, rriqnave, mizave, dhe
krimbave si dhe parasite te tjere si: giardia, coccidia dhe parasite te tjere te brendshem. Nje
pervaqesues i ketij grupi eshte ivermectina.

Antibiotiket

Page 125

Perdoren gjeresisht ne veterinari per kontrollin e semundjeve te ndryshme dhe atyre
subklinike. Mjekimi i mastiteve subklinike dhe infeksioneve te tjera bakteriale. Perdoren
gjithashtu edhe si promotore te rritjes.

Medikamentet veterinare ne ushqimet me origjine nga kafshet
Jane substanca qe shkaktojne mbetje te rrezikshme ne ushqimet me orgjine nga kafshet.
Kerkohet qe te behet analiza e efektit te deshiruar dhe rrezikut te mundshem ne shendetin
human. Menaxhimi i rrezikut kerkon terheqjen e produktit dhe shmangjen e mbetjeve te
medikamenteve veterinare.

Ceshtje te rrezikut te shendetit human
• Alergjia nga mbetjet e medikamenteve veterinare
• Kancerid dhe probleme ne riprodhimin dhe efekte ne zhvillimin e organizmit te
njeriut
• Crregullim hormonal
• Zhvillimi i antibiotiko-rezistences bakteriale
• Keqperdorimi i medikamenteve veterinare

Nivelet e tolerancave ne medikamentet veterinare
Me poshte jepet menyra e menaxhimit te rrezikut si dhe percaktimi i tolerancave per
perdorimin e medikamenteve veterinare:

Page 126

Toleranca e mediamenteve veterinare dhe identifikimi i rrezikut
Ka dy grupe faktoresh ne percaktimin e tolerancave veterinare:

1. Me afat te shkurter:
– Aftesia alergjike
– Toksiciteti
2. Me afat te gjate:
– Efektet mikrobiologjike
– Karcinogjeniteti
– Efektet ne riprodhim
– Teratogjeniteti

Aftesia alergjike (Antibiotiket -Lakatame)

Page 127

Reaksionet anafilaktike nga mbetjet antibiotike te antibiotikeve -lakatame te raportuara nga
konsumimi i qumeshtit dhe mishit me permbajtje peniciline dhe amoksiciline.

Tosiciteti: Klenbuteroli

Disa nga substancat kane efekt steroid anabolik dhe pershpejtues te metabolizmit. Ne Spanje,
1990 ka patur raste te helmimeve ne 135 njerez te semure te cilet kishin ngrene melci te
kontaminuar me mbetje te klenbuterolit. Pacientet e semure u shtruan ne spital me shenja
klinike te tilla si: takikardi, dridhje te muskujve, nauze, ethe, ftohje etj. Ne Meksico ne vitin
2005 se paku 225 persona u semuren me shenje te toksicitetit duke konsumuar mish gjedhi
dhe melci. Dridhjet e muskujve, dhimbja e kokes dhe dobesia e pergjitheshme ishin shenjat
qe mbizoteronin ne kete rast.

Efektet mikrobiologjike

Nderprerja e punes normale te mikroflores se zorreve. Bakteriet qe zakonisht jetojne ne zorre
veprojne si je barriere per te mbrojtur organizmin nga infeksionet dhe semundjet bakteriale
pra nga veprimi i mikroorganizamave patogjene. Veprimi antibiotikeve dhe antimikrobikeve
ne zorre redukton numrin total te bakterieve te dobishme ose vrasin disa nga keto specie.

Karcinogjeniteti (nitrofuranet, nitroimadazolet)

Disa substanca qe perdoren per efektet mjekuese ne kafshe kane veti karcinogjene kur ato
gjenden si mbetje ne produktet e tyre ose dhe ne trupin e kafshes. Keshtu per shembull
furazolidoni dhe metabolitet e tij jane shfaqur si shkaktare te kancerit ne kafshe. Keto
substanca jane etiketuar dhe aprovuar per veprimin e tyre anti protozoal dhe gjejne
perdorim te gjere ne rritjen e shpendeve dhe derrave. Ne vitin 1991 FDA mori vendimin per
terheqjen nga perdorimi te kesaj substance dhe derivative te saj.

Efektet ne riprodhim

Page 128

Dietilstilbestroli: eshte nje estrogjen sintetik qe ne menyre komerciale perdoret si promoter i
rritjes ne blegtori. Si medikament eshte perdorur ne grate shtatzana ne vitin 1940.
Adenokarcina ne vaginen e femrave ka nje frekuence 1:1000 persona. Crregullimet
strukturore te mitres arrijne ne 69% te pacienteve.

Pergjigjia ndaj dozes dhe vleresimi i ekspozimit

Per te vleresuar testet toksikologjike perdoret modeli i pergjigjies ndaj dozes. Testet
toksikologjike ne kafshet bujqesore perdoren gjithashtu per te vleresuar zhvillimin
paraklinik te medikamentit. Gjithashtu per te vleresuar toksicitetin kerkohet vlersimi i
parametrave NOARL, faktoret e sigurise, ADI (acceptable daily intake) doza ditore qe
merret. Sensiviteti i nenpopullimit, vleresimi i ekspozimit, konsumimi i ushqimit, ekspozimi
i agregateve kimike. Te gjitha keta parametra perdoren per te fiksuar dhe percaktuar nivelin
e tolerances per cdo medikament.

Niveli i tolerances

Niveli maximal i lejuar i mbetjeve i cili mund te jete i pranishem ne inde dhe produktet e
kafsheve nuk eshte gje tjeter vecese tolerance e mbetjeve te nje medikamenti te caktuar.
Tolerancat jane specifike per specie dhe inde (melcia, veshkat, yndyra, muskuli) ose per
produkte te vecanta si qumesht, veze etj.

Koha e terheqjes

Koha e kerkuar per nje medikament ose perqendrimin e kimikatit qe te jete poshte nivelit te
tolerances se themeluar ne nje indi te caktuar specifik te kafshes. Kjo kohe varet gjithashtu
nga medikamenti, doza, formulimi, rruga e administrimit, specia, indi target dhe semundja
si dhe faktoret menaxhues. Farmakokinetika dhe toksikokinetika e medikamentit eshte
faktori kryesor. Niveli terapeutik si dhe eleminimi i medikamentit jane te ndryshem per cdo
medikament ne inde te ndryshme.

Koha e kerkuar qe koncentrimi ne te gjitha indet e produktet e kafsheve ose produktet e tyre
jane poshte tolerancave. Marxhinat ose kufijte e sigurise (MOS) rriten deri ne nivelin e
besueshmerise 95% ne 99% te populacionit.

Page 129

MOS=LD1/ED99
Vleresimi i ketij parameteri eshte shume i shtrenjte per produktet e limituara per kafshet e
shendeteshme
Ne konsiderata te tjera vleresohen ato estetike, rreziku per publikun, popullatat e ndjeshme
dhe indet si dhe gjthashtu lidhjet nderkombetare dhe barrierat tregetare.

Perdorimi i medikamenteve veterinare me etikete

Perdorimi i medikamenteve veterinare ka probeleme kur:
• Perdoret ne doza me te larta se ato te shkruara ne etikete
• Rruge te ndryshme se ato te pershkruara ne etikete
• Ne specie te ndrsyhme se ato ne etikete
• Semundje te ndryshme se ato qe pershkruhen ne etikete

Sanksionte ligjore per medikamentet veterinare

AMDUCA (Animal Medicinal and Drug Use Clarification Act 1996)
Pervec sanksioneve ligjore eshte e rendesishme te theksohet se perdorimi medikamenteve
veterinare pa etikete rrit mundesine e rritjes se nivelit dhe gjendjes se mbetjeve ne
produktet e kafsheve. Disa klasa medikamentesh jane perjashtuar nga mbajtja e etiketes.
Disa grupe te tjera nuk perdoren si aditive ne ushqime dhe ne uje. Ka edhe grupe te tjera
medikamentesh veterinare te cilat jan te ndaluar nga perdorimi ne ushqimet e kafsheve.
Keto jane: Klenbuteroli, kloramfenikoli, nitroimidazolet, nitrofuranet. Koha e terheqjes
per produkte te ndryshme eshte e njohur dhe varet nga procesi i vleresimit te
medikamentit.

Testimi per mbetjet e medikamenteve veterinare
Per kontrolin dhe monitorimin e mbetjeve te medikamenteve veterinare perdoren testime te
ndryshme te cilat peshkruhen me poshte:

Page 130

Testimi i indeve target
-Qumesht
-Veshkat te testuara ne thertore
-Teste swab
-Testi i shpejte skrin antimikrobik
-Testet CHARM II, SNAP
–mbetjet e qumeshtit
-Teste laboratori
– HPLC/GC/Mass Spectrometry

Data base per mbetjet e medikamenteve ne qumesht (FDA-2003)

Rreth 4,382,974 mostra qumesht u analizuan per mbetjete e medikamenteve veterinare gjate
vitit 2003. Ne kontroll jane perfshire qumesht nga tanke te grumbullimit, tanke te qumeshtit
te fresket ne cdo ferme, qumesht i pasterizuar, qumesht i paketuar, prodhues te ndryshem
qumeshti.

Page 131

Baza e të dhënave për mbetjet e medikamenteve në qumësht (FDA-2003)

Mostra Nr. Total i Numri i Perqindja e Dispozitat
mostrave mostrave mostrave rregullatore
pozitive pozitive
(paund)

Qumësht nga 3,571,834 1,899 0.053% 70,106,000
tanku kur
dorezohet

Qumësht i 54,932 8 0.015% 64,000

pasterizuar

Prodhuesi 665,627 1,009 0.152% 4,881,000

Te tjerë 90,581 29 0.032% 1,319,000

Totali 4,382,974 2,945 * 76,370,000

Testet screening per mbetejet ne qumesht sipas familjeve te medikamenteve

Grupi apo familja e Testet totale Rastet positive (totali)
medikamenteve

Aminoglikozidet 1,290 1

Neomicina 1,858 2

Amfenikolet 201 0

Beta laktamet 4,354,087 3,207

Kloksacilina 317 3

Makrolidet 64 0

Sulfonamidet 66,124 23

Sulfadimetoksine 4,478 3

Sulfametazine 17,466 3

Page 132

Tetraciklinat 10,138 4

Tetraciklina 118 0

Totali 4,456,141 3,246

Monitorimi i mbetjeve te medikamentve veterinare ne mish (2003-SHBA)

Mbetjet me te hasuara ne mish dhe nenproduktet e tij jane:

• Penicilina duke perfshire dhe ampicilinen
• Tetraciklinat duke perfshire klortetraciklinen dhe oksitetraciklinen
• Sulfonamidet duke perfshire ketu sulfadimetoksinen dhe sulfametoksazolin)
• Neomicina
• Gentamicina
• Fluniksina
• Streptomicina
• Arseniket
Penicilina dhe sulfonamidet jane me teper te percaktuara ne popullatat e derrave dhe te
gjedhit. Neomicina dhe gentamicina jane me te percaktueshme ne ne gjedhe dhe me teper
ne vica. Medikamente te tjera te percaktueshme ne gjedhe dhe derra perfshijne tilmicozina,
fluniksina dhe tetraciklinat. Arsenikalet jane me te percaktueshme ne shpende.

Penicilina

Penicilina dhe derivatet e saj (antibiotiket -laktame perdoren gjeresisht ne mjekime ne
gjedhe, derra dhe shpende per mjekimin e infeksioneve te ndryshme si dhe perdoren si
aditive ushqimore ne ushqimet per kafshe dhe ne uje per ti mbrojtur nga disa semundje.

Efektet e padeshiruara te penicilines

Ne urine, veshka, melci niveli i permbajtjes se penicilines eshte 100 here me i larte se
permbajtja ne muskuj

Page 133

Reaksionet alergjike percaktojne faktoret per vleresimin e sigurise se mbetjeve te penicilines
dhe antibiotikeve te ketij grupi. Alergjia ndaj penicilines luhatet nga 3 deri ne 10% te
individeve. Nuk ka evidence qe mbetjet e penicilines ne ushqime shkaktojne ndjeshmeri. Ne
disa raste personat me ndjeshmeri vuajne nga reaksioni alergjik ndaj penicilines. Eshte
vleresuar qe 10 IU ((0.6 g) mund te shkaktoje reaksion alergjik ne nje individe te ndjeshem.
0,01 IU/ml qumesht ne nje individ te ndjeshem shkakton nje reaksion alergjik. Ka patur dy
raste te renda nga alergjia e qumeshtit me mbetje te penicilines medemonstrim te
hipersensibilitetit; nje rast nga berxollat e vicit (1984) dhe tjetri nga mishi i derrit ne vitin
1972. Jane vleresuar qe ne qofte se mbetjet e penicilines ne mish jane ne nivelet e MRL qe per
mishin eshte 0,05mg/kg dhe per qumeshtin eshte 0,004mg/kg, doza e marjes ditore
maksimale per benzilpenicilinen per mbetjet eshte 29 g.

Tetraciklina

Oksitetraciklina eshte nje antibiotik me spekter te gjere veprimi qe perdoret per te mjekuar
nje mori infeksionesh dhe eshte gjithashtu perdorur si nje promotor i rritjes.

Efektet e padeshiruara te tetraciklinave

Ne trupin e njeriut tetraciklinat absorbohen ne masen 60% ne traktin gastro intestinal dhe
shperndahen ne te gjithe trupin dhe me teper ne melci, veshka, kocak dhe dhembe. Nga
metabolizmi i paket i ketyre medikamenteve ne njerez ose ne kafshe ndodh qe shumica e tij
te eksretohet ne urine. Nuk jane vene re dhe jane studier efektet mutagjenike, karcinogjenike
ose teratogjenike ne studimet e kafsheve. Jane vrejtur disa efekte toksike ne dozat e larte.
NOAEL 18mg/kg peshe e gjalle ne dite. Dozat terapeutike gjate aplikimeve te ketij
medikamenti zakonisht shoqerohen me cngjyrim te dhembeve, reaksione alergjike,
ndryshime periferike te gjakut. Oksitetraciklina nuk indukton antibiotiko rezistencen ne
koliformet e zorreve te njeriut kur ajo perdoret sipas MRL. Eshte vleresuar qe parametri
NOEL arrin te shfaqet ne dozen 2mg/person ne dite. Nga perdorimi I ketij medikamenti
jane raportuar reaksione alergjike por nuk jane raportuar rastet e perfshira gjate ekspozimit
te mbetjeve nga ushqimet.

Sulfonamidet

Page 134

Sulfonamidet jane medikamente veterinare qe perdoren gjeresisht per te mjekuar nje numer
te madh infeksionesh bakteriale dhe koksidiale ne ushqimet qe perdoren per kafshe dhe
perdoren gjithashtu si promotore te rritjes ne derra.

Efektet e padeshiruara te sulfonamideve

Ne organizem metabolite kryesor metabolizohet ne nje mori rruigesh te tjera metabolike ne
njerez, derra dhe gjedhe duke u transformuar ne derivate acetil. Sipas te dhenave tregohet qe
mekanizmi primar i toksicitetit te sulfonamideve shoqerohet me efekte toksike ne tiroide dhe
hipotalamus. Toksiciteti duhet te matet nga parametrat e funksionimit te tiroideve dhe
hipofizes. Efektet e padeshiruara (NOAEL) ndodhin qe me dozen 2,2mg/kg peshe te gjalle
ne dite. Reaksionet e hipersensivitetit kryesisht skuqja e lekures shfaqet ne dozat terapeutike.

Neomicina

Neomicina eshte nje aminoglikozid qe perdoret per mjekimin e infeksioneve intestinale,
respiratore dhe infektimet e plageve dhe mastiteve.

Efektet e padeshiruara te neomicines

Neomicina nuk metabolizohet lehte ne kafshe dhe ne njerez. Nuk eshte medikament
genotoksik. Si streptomicina dhe gentamicina jane raportuar raste qe shkaktojne deme ne
veshka dhe ne degjim. Te dhenat e fundit tregojne qe njerezit me muatcione te rralla ne
mitokondrite kryesisht ne AND e tyre jane te ndjeshme ndaj aminoglikozideve dhe
faktoreve te tjere te mjedisit sesa popullata ne pergjithesi. Doza makasimale ditore e marre
3,6mg/kg peshe te gjalle rezulton me humbje te degjimit ne kavje. Eshte kalkuluar qe doza e
vleresuar e neomicines nga mbetjet e medikamenteve veterinare eshte 3mg ne dite, ne
qumsht 2,25mg, ne veshka 0,5mg dhe muskuj 0,15mg. Kjo eshte rreth 3000 here me pak se
doza orale terapeutike e rekomanduar per neomicinen.

Gentamicina

Page 135

Gentamicina eshte nje antibiotic aminoglikozid

Efektet e padeshiruara te gentamicines

Ashtu si streptomicina dhe neomicina gentamicina eshte raportuar per shkaktimin e demeve
ne veshka dhe ne degjim. Nuk qendron gjate ne muskuj por depozitohet me shumice ne
veshka dhe melci. Nuk metabolizohet lehte ne kafshe dhe ne njerez. Rekomandohet qe nese
niveli I mbetjes ne mish eshte afer MRL, marrja ditore e gentamicines mund te shkoje deri ne
785 g, 30 g nga muskujt, 200 g nga melcia, 250 g nga veshkat, 5 g nga yndyra, 300 g
nga qumeshti.

Fluniksina

Fluniksina eshte nje medikament antinfalmator dhe analgjezik dhe eshte nje medikament qe
lejohet vetem per perdorim veterinar.

Efektet e padeshiruara te fluiksines

Fluniksina frenon sintezen e prostaglandinave sipas nje mekanizmi te ngjashem me ate te
aspirines. Megjithese nuk eshte perdorur ne njerez mendohet qe eshte medikament i sigurt
dhe mbetjet e saj nuk jane shume te demeshme. Megjithate nuk jane kryer tested he prova te
pershtatshme per njerez dhe ndodh qe jane me frekuente reaksionet e hipersensibilitetit.

Page 136

Streptomicina

Streptomicina eshte nje antibiotik aminoglikozid qe perdoret per mjekimin e
infeksioneve bakteriale ne kafshet qe prodhojne ushqime.

Efektet e demshme te streptomicines

Ky antibiotik nuk absorbohet me lehtesi ne traktin gastrointestinal per shkak te mases se
madhe molekulare dhe nuk ka ndonje metbolizim te mire.
Kur aplikohen dozat orale te medikamentit ai eleminohet me ane te feceve. Studimet ne
kafshe kane treguar qe pika me sensitive eshte ulje ne peshe. Jane rapotuar reaksione
alergjike te shkaktuara nga mbetjet e streptomicines ne njerez. Femijet e vegjel kur lindin
nga nena te trajtuara me streptomicine pesojne demtime te nervit cranial dhe difekte
kongjenitale. Streptomicina ka efekte ne veshka dhe jep demtime ne zhvillimin e fetusit.

Arseniket

Perberjet e arsenikut jane perdorur ne derra dhe shpende si promotore te rritjes dhe per
mbrojtjen nga infeksionet bakteriale te zorreve. Perberja e arsenikut me e perdoreshme ne
shpende eshte roksarson.

Efektet e demshme te arsenikeve
Shumica e permbajtjes se roksarsonit ekskretohet ne forme te pandryshueshme por disa
metabolite jane gjetur ne urine. Roksarson gjendet ne mishin e pules (Limiti i percaktuar nga
FDA eshte 0,5mg/kg muskul)
Arseniku inorganik eshte i njohur si karcinogjen dhe mund te shkaktoje deme ne sistemin
qendror dhe enet e gjakut. Perberjet inorganike te arsenikut jane me toksike se ato organike.

Page 137

Dietat qe permbajne 800mg/kg roksarson shkaktojne ulje te peshes ne minj. Minjte behen me
sensitiv dhe bien ne peshe kur dietat permbajne 200 deri ne 400mg/kg roksarson. Ka patur
evidence te qarte te rasteve te karcinogjenitetit ne minjte meshkuj kur ushqeheshin dhe ne
permbajtjen e ushqimt kishte 100mg/kg roksarson per rreth 2 vjet. Por duhet te theksojme se
ne minjte femra nuk pati shenja te karcinogjenitetit

Zhvillimi i antibiotiko rezistences bakteriale

“ Bad bugs no drugs”
Nje ceshtje kryesore n e perdorimine e medikamenteve veterinare ne ushqimet e kafsheve po
ashtu edhe ne njerez eshteperdorimi pa kriter i tyre.
Bakterie antibiotiko rezistente te izoluara nga mishi
Hipoteza konsiston ne faktin qe sa me shume antibiotike te perdoren aq me shume
zhvillohet antibiotiko rezistenca.
Ne mishin e gjedhit antibiotiket qe stimulojne dhe zhvillojne rezistencen bakteriale jane;

Tetraciklina, streptomicina, sulfametoksazoli, ampicilina, kloramfenikoli, cefalotina
Ne mishin e derrit:
Tetraciklina, streptomicina, sulfametoksazoli, ampicilina, kloramfenikoli, gentamicina
Ne pula
Tetraciklina, streptomicina, cfalotina, ampicilina, kloramfenikoli, gentamicina
Ne gjelin e detit:
Sulfametoksazoli, tetraciklina, streptomicina, ampicilina, cefalotina, gentamicina.

Sa me pak antibiotike te perdorur ne kafshe dhe ushqimet e tyre aq me pak e shprehur do
jete antibiotiko rezistenca bakteriale.

Page 138

Ne vendet e industralizuara infeksionet nga Campylobacter jane te veshtira per tu mjekuar
dhe mund te cojne ne nje rrezik te larte per shendetin deri ne semundje fatale. Australia ka
mdaluar perdorimin e fluorokuinolonit ne ushqimet e kafsheve si dhe ne shpende. Kerkimet
kane ekzaminuar izolatet te C. jejuni qe jane rezistent ndaj ciprofloksacines nje lloj
fluorokuinoloni.
Rreziku nga medikamentet veterinare

• Rrezik per shendetin e njeriut
• Rrezik per mjedisin
• Rrezik per preferencen e konsumatorit
• Humbje prodhimi
• Perdorim illegal

Zhiva (Merkuri) ne Zinxhirin Ushqimor te Njeriut

• Historia e merkurit ose zhives (merkurit).
• Te arrihet te kuptohet biogeokimia e Hg (zhives).
• Diferencimi i profilit toksik te metilmerkurit.
• Diskutimi i incidentit Minamata dhe roli i tij ne te kuptuarin e rrezikut nga zhiva

(merkuri).
• Rishikimi i rezultateve te Seikele dhe Ishujve Faroe ne studimet mbi zhvillimin e

femijeve .
• Te kuptuarit e arritjeve rregullatore per menaxhimine e merkurit ne zinxhirin

ushqimor.

Page 139

Historia e merkurit (zhives)

Historia mbi mekurin eshte e lashte dhe incidentet toksike kane qene te shumta. Ne formen e
lidhjeve sulfurike HgS jane shkaktuar helmime te ndryshme. Si element kimik ai ndodhet ne
forme te mineralizuar ne toke dhe gjendet ne shume forma te lidhjeve kimike. Helmimet nga
merkuri jane vene re ne minierat e Spanjes, Italise, Kines qe ne lashtesi. Mbetjet e merkurit
jane gjetur qe prepare 1500 vjeteve (BC) ne varret e egjyptianeve te lashte. Ne alkimine e
lashte perdorimi i Hg ka gjetur vend ne pergatitjen e inkonave dhe pikturave te ndryshme te
kishave dhe institucioneve te kultit fetar. Jane perdorur dekoracionet te perberjeve te zhives
per vete ngjyrat e vecanta qe ato japin kur pedoren ne artin e piktures.

Merkuri, nje element kimik misterioz

Merkuri eshte i vetmi metal unik qe eshte i lengshem ne temperature e dhomes dhe ka nje
pike ngrirje -40oC dhe shkrin ne 357oC. Ky metal i lengshem me ngjyre te argjente shume i
dendur ka nje tension siperfaqesor qe shkakton formimin e sferave te vogal ne poret e
shkembinjeve ku ai gjendet. Shume karakteristika mineralogjike nuk gjenden ne forme te
lengshme dhe ne kete kuptim merkuri nuk ka fortesi dhe nuk gervishet sepse nuk ka
strukturen e metalit te zakonshem. Ai nuk ngjitet dhe nuk thyehet ne temperature e dhomes.
Kur merkuri ngrin, ai formon kristale te sitemit rombohidral ne presion te ulet dhe ne
presion te larte formon struktura tetragonale te kristaleve. Merkuri primar eshte ne forme te
lidhur me squfurin HgS (cinnabar) dhe ka ngjyre te kuqe kur gjendet ne shkembinj. Gjate
trajtimit me nxehtesi ai dekompozohet dhe le ne fund te enes merkurin metalik. Shumica e
mostrave te merkurit jane mostra te tilla qe arrihen nga trajtimi me nxehtesi i mineraleve qe
permbajne merkur (zhive). Mekuri lidhet lehtesisht me nje mori metalesh duke perfshire
ketu arin dhe argjendin te cilet perdoren per mbushjen e dhembeve. Amalgama dentale
perbehet kryesisht nga argjend, baker dhe zink. Sot nuk perdoret me merkuri si perberes i
amalgames sepse njihet veprimi i tij neurotoksik. Sot lejohet qe amalgama qe perdoret per
mbushjen e dhembeve te mos permbaje me teper se 1% merkur (zhive). Gjate manipulimit
me merkur ose permbajtje te tij eshte mire qe te lani duart pasi njihet veprimi tij i fuqishem
toksik.

Cikli global i merkurit

Page 140

Merkuri ne ciklin global te tij ka nje mori rrugesh dhe faktoresh qe ndiojne ne qarkullimin
dhe gjendjen e tij ne natyre. Me poshte paraqitet ne forme skematike qarkullimi i Hg nga
toka ne ajer ne uje dhe anasjelltas.

Me poshte po paraqesim burimet e kontaminimit me merkur.
1. Dalja ne forme gazi e merkurit vjen kryesisht nga shkembinjte e tokes dhe pjese te
siperfaqes se ujit ose emetimi i tij nga vullkanet ose nga aktivitet e ndryshme
njerezore.
2. Levizja e formes se gazit (Hg) ne dhe nepermjet atmospheres.
3. Depozitimi i merkurit ne toke dhe ujin siperfaqesor.
4. Shnderrimi i merkurit ne element te tretshem ne formen e sulfidit te merkurit (HgS).
5. Precipitimi ose shnderrimi biologjik ne shume rruge te mundeshme ose ne forma te
treteshme te tilla si metilmerkuri.
6. Rihyrja ne hapsire ose bioakumulimi ne zinxhirin ushqimor.

Cikli akuatik i merkurit

Page 141

Ne toke merkuri eshte relativisht i demshem ne formen e tij kimike si element kur eshte
divalent ose ne forma te vecanta. Ai kur gjendet ne forme jonike Hg2+shnderrohet ne
metilmerkur (CH3Hg) qe eshte forme kimike e rrezikshme. Metilmerkuri prodhohet si
biopreparat i proceseve metabolike qe redukton bakteriet anaerobike ne mjedis. Nuk njihet
ekzaktesisht sa organik eshte merkuri gjate ketij procesi porn je hipoteze eshte qe
Hg2+kombinohet me jonet S dhe formon sulfidin e merkurit (HgS) i cili absorbohet nga
bakteriet.

HgS CH3Hg(II)X + H

Merkuri ne mjedisin modern

Rreth 70% e merkurit ne mjedis vjen nga burimet antropogjenike: minierat e metalit dhe
shkrirja e tyre, perpunimi dhe trajtimi i ujrave urbane, fabrikave qe perdorin qymyr dhe qe e
perpunojne ate. Nje burim tjeter jane fabrikat e cimentos. Minierat se bashku me vullkanet
jane burime te medha te merkurit. Ne 100 vjetet e kaluar niveli merkurit (zhives) ne mjedis
jane shtuar deri ne tre here dhe kjo ka ndodhur per shkak te industrializimit. Hg eshte i
qendrushem, biokakumulohet dhe eshte toksik.

Perdorimi i merkurit (Hg)

Sot merkuri perdoret per te prodhuar elektricitet, matjen e temperatures dhe presionit,
veprimin si biocid, preservative dhe dizinfektant dhe katalizatore te reaksioneve kimike. Ky
metal gjen perdorim te gjere ne prodhimin e aparateve shkencore dhe artikujve te tjere te
perditshem. Keshtu mund te permendim: kepucet e lehta atletike, baterite, doreza kundra
bojes dhe vajit, pompave te vakumit, celsave elektrike, solvente, pesticide, ngjyra dhe
pigmente te ndryshme, barometer dhe manometer, pocave te artit, vaksinat humane dhe te
kafsheve, fungicide per mbrojtjen e farave, kukulla dhe sete kimike si lodra.

Sindromi “Made Hatter”

Sindromi “Made Hatter” ashtu si permendet ne perrallen Liza ne Bote e Cudirave shkaktohej
nga helmimet me merkur. Nitrati i merkurit u perdor per te mbrojtur kapelet “beaver” qe
ishin popullore ne moden e Shekullit te 19-te. Punetoret ne keto lloj fabrikash shfaqen
simptomat duke perfshire nje irritim te larte si rezultat i frymarrjes se gazit me permbajtje
merkuri (Hg).

Merkuri mjekesor

Merkuri ne mjekesi u perdor gjate Shekullit te 19-te per mjekimin e sfilizit i cili shkaktonte
shume vdekje ne kete kohe. Perberjet e merkurit jane perdorur si diuretike, ani-infektive,

Page 142

laksative te syrit dhe ne mjekimin e lekures (pomade me permbajtje merkurokromi).
Spekulimi se merkuri eshte toksik ka dhene efektin ne perdorimin e tij ne kete fushe.

Nefrotoksiciteti i merkurit (Hg)

Merkuri shkakton nefrotoksicitetin e tij ne membranat e qelizave te tubulave proksimale te
nefronit te veshkave. Ne koncentrime te uleta, Hg lidhet me grupet sulfidril te proteinave te
membranave dhe vepronte si diuretik duke inhibuar thithjen e Na. Perberjet
organomerkuriale u perdoren klinikisht si diuretik nga vitet 1920-1960. Nje preparat i tille
eshte edhe “Mersalyl” C13H17HgNO6.

Neurotoksiciteti i MeHg

Te gjitha format e mekurit jane neurotoksike. Metilmerkuri MeHg ka veti neurotoksike te
larta. Nivelet e MeHg eshte shume i ulet per te shfaqur efektet pas lindjeve por mund te
shkaktoje efekte neurotoksike ne zhvillimin e fetusit.

Metilmerkuri dhe peshku

Burimet kryesore te ekspozimit human ndaj merkuri eshte konsumi i peshkut. Gjitaret e detit
dhe mulusqet permbajne metilmerkur (MeHg). Burimi kryesor i MeHg ne mjedisin ujor
eshte merkuri atmosferik i depozituar ne siperfaqen e ujit dhe qe me pas biometilohet nga
mikroorganizmat dhe biomagnifikohet ne zinxhirin ushqimor. Shumica e ujit nga merret
peshku ne SHBA ka <0.5 mg/kg. Peshku me i mire ne zinxhirin ushqimor ka>1mg/kg. Ka
lloje peshku si tuna, peshkaqeni dhe peshku shpate qe kane permbajtje te larte te
metilmerkurit.

Ekspozimet me metilmerkur te femijeve dhe fetuseve

Problemet me te medha te shendetit nga ekspozimet me metilmerkur ndodhin gjate jetes
intrauterine, megjithese te vegjelit dhe femijet mund te ekspozohen me metilmerkur nga
qumeshti gjate te ushqyerit me gji dhe nga konsumi i peshkut dhe produkteve te tij.

Incidente te helmimit me metilmerkur MeHg

Ne vitet 1950 helmimet me metilmerkur MeHg nga shkarkimet industrial kane ngjare ne
Minamata dhe Nigatat ne Japoni. Mbi 21,000 individe u ankuan dhe ishin viktima dhe kjo
ngjarje mori emrin si “semundja Minamata”. Rreth 3000 persona u verifikuan nga kontrollet
zyrtare si te semure nga helmimet me merkur dhe 600 persona gjeten vdekjen. Peshku i
kontaminuar nga shkarkimet ishte kapur dhe konsumuar nga rezidentet lokale. Personat e
semure vuanin nga crregullime te priparuershme neurologjike. Ne vittin 1971-1972 ka patur
nje shperthim ne Irak ku personat jane helmuar nga konsumimi i bukes se prodhuar nga
gruri i sperkatur me fungicide MeHg. Ka patur 6530 persona te prekur dhe 439 prej tyre
gjeten vdekjen.

Semundja Minamata

Page 143

“Semundja Minamata” konsiderohet nje crregullim neurologjik i shkaktuar nga marrja me
ane te apratit tretes te nje sasie te madhe te peshkut dhe molusqeve te kontaminuar me metil
merkur si pasoje e shkarkimeve industrial ne Minamata dhe Nigata, Japoni.
Mesimi nga eksperienca e Minamat-es
Ndotja me kerkur e mjedist ka krijuar disa problem serioze per njeriun. Shendeti dhe
konsideratat e mjedist duhet te integrohen ne zhvillimin e proceseve ekonomike dhe
industriale qe ne stadet e para te tyre.
Kerkime per Hg
Ekspozimet e merkurit ne njerez shoqerohen me shfaqjen e encefalitit te shoqeruar nga nje
toksikim kimik. Megjithate eshte e qarte qe semundja ndryshon nga intoksikacionet dhe
helmimet klasike te ushqimit. Burra, gra dhe femije behen viktima te ketij helmimi dhe
madje edhe macet me te njejtat shenja helmimi. Menjehere pas shfaqjes se helmimt
orjentohem per gjetjen e shkakut duke u fokusuar me teper tek peshku dhe molusqet.
Investigimi i semundjes
Duke marre ne konsiderate shperndarjen kronologjike dhe gjeografike te viktimave eshte
arritur ne konkluzionin qe per rastin e Minamates shkaku ka qene permbajtja e Hg ne
shkarkimet e ujrave te mbetjeve nga nje fabrike acetaldehidi te vendosur ne Gjirin e
Minamata. Fillimisht nuk u dyshuar per merkurin dhe kjo mori shume kohe madje disa vite
deri sa te formulohej teoria e merkurit dhe kjo u arrit per shkak te vecorise se vecante te kesaj
semundje.

Njohurite e mepareshme nuk dedikonin MeHg
Kjo semundje nuk mund te dallohet qarte nga helmimi tradicional me merkur. Duheshin 12
vjet per te arritur ne nje konkluzion qe shkaku i kesaj semundje te ishte pikerisht merkuri.
Kjo ndodhi sepse njohurite shkencore per transmentimin te perberjeve te merkurit ne

Page 144

zinxhirin ushqimor ishin te limituara ashtu sic ishin edhe teknikat per te analizuara nivele te
ulta te tij ne ushqime.
Konkluzionet
Qeveria Japoneze ne vitin 1968 grumbulloi te gjitha njohurite shkencore ne lidhje me rastin e
Minamates dhe njoftoi qe: Semundja e Minamates eshte nje helmim i sitemit nervor qendror
qe shkaktohet nga perberjet e metilmerkuri te cilat u prodhuan si nenprodukte ne fabriken e
prodhimit te acetaldehidit ne Chiso Co. Ltd ne qytetin Minamata.
Kontrolli i ndotjes mjedisore
Mbikqyrja dhe kontrolli i industrise qe perdor merkur ose qe formon perberje te merkurit.
Kontrolli i shkarkesave industriale eshte i rendesishem. Restaurimi i mjedisit duke hequr
permbajtjet e sedimentit te kontaminuara pakeson permbajtjen e merkurit ne mjedis.
Kufizime ne konsumin e peshkut dhe molusqeve ulin nivelet e ekspozimit ne njerez.

Pamje klinike I
Crregullimet sensore te gjymtyreve te poshteme si dhe te ekstremiteteve te tyre jane shenja
klinike qe vihen re gjate helmimeve me merkur (zhive). Ne paciente te semure vihet re
ataksia, ccregullime qendrore te levizjes se syrit, mungese qendrore e degjimit, disekulibrim
qendror.
Pamje klinike II
Semundja e Minamates ne femije u shoqerua me crregullime intelektuale. Ndryshime te
crregullimeve neurologjike ataksia dhe mungesa e ndjeshmerise ishin shenjat kryesore te
helmimit ne femije.
Kontraktimet muskulare ne gishta, Neuropatologjia kronike
Shenjat neuropatologjike te helmimit me merkur u pershkruan per here te pare nga Hunter-
Russell ne vitin 1954. Kjo lloj semundje shkakton nje sere shenjash neuropatologjike nga
stadet e hereshme deri ne stadet mesatare. Ndryshimet qe ndodhin ne lenden e bardhe te
trurit nuk vihen re zakonisht ne tre vitet e para, dhe me te dukeshme pas 10 vjetesh. Keto
ndryshime jane me te lokalizuara ne korteksin klakarin precentral dhe postcentral dhe ne
pjese te trurit te vogel ne rastet tipike. Ndryshimte karakterizohen nga tharja e indeve.
skleroza vihet re ne disa raste. Ne stadet e voneshme vihet re zvogelimi i trashesise se
mielines
Semundja kongjenitale e Minamates

Page 145

Ne Minamata, grate shtatzana qe konsumonin peshk te kontaminuar nuk manifestonin
simptoma por lindnin femije me difekte kongjenitale duke perfshire gjymtyret, zhvillimin e
trurit dhe madhesine e femijes.

Diagnoza

Per shkak te simtomave te ndryshme te semundjes Minamata ky sindrom mund te
shkaktohet edhe nga semundje te tjera dhe diagnoza e tyre mund te vendoset ne baze te disa
kritereve ne menyre qe te arrijme ne nivelin e percaktimit te diagnozes. Shpeshhere eshte e
veshtire qe diagnoza te diferrencohet nga semindje te tjera.

Studimi ne Ishujt Faroe mbi zhvillimin e femijeve

Studimi mbi zhvillimine e femijeve ne vitin 1998 permblodhi popullatat e femijeve qe
konsumonin sasi te madhe te prodhimeve te detit. Ne studi u perfshine femijet prenatal dhe
te cilat paten vonesa ne zhvillimin e tyre si dhe femijet e vegjel pas lindjes paten zhvillim te
vonuar te trupit dhe te intelektit. Te gjitha keto pasoja i dedikoheshin ekspozimit me Hg per
nje kohe te gjate.

Opinioni i Autoritetit Europian te Ushqimit (EFSA) per merkurin dhe metil merkurin
MeHg

Fish Hollande Portugali Irlande Greqi France Norvegji
µMeHg p. 10 50 20 41 35 80
gjalle/jave 0,1 0,6 0,3 0,5 0,4 0,1
I larte
Ekpozimi 0,1 1,6 1.0 0,9 3,5
dietor <0,1 0,5 0,3 0,4
I larte
0,4 2,2 1,8

Page 146

Legjislacioni i Bashkimit Evropian ne fokusin e sigurisë
ushqimore, toksikologjisë ushqimore

• Legjislacioni i pergjithshem i ushqimit
• Legjislacioni mbi te ushqyerit e kafsheve
• Etiketimi dhe te ushqyerit
• Bioteknologjia
• Ushqimet e reja
• Siguria kimike e ushqimeve
• Siguria biologjike
• Legjislacioni per kontrollin zyrtar

Legjislacioni i pergjithshem i ushqimit

Page 147

Letra e bardhe e sigurise ushqimore 12 Janar 2000 “Nga ferma ne tryezë”.

Parimet:

Rregullore per themelimin e Autoritetit Evropian te Ushqimit: 178/2002.

Legjislacioni mbi te ushqyerit e kafsheve

Rregullore 183/2005 mbi higjenen e prodhimit te ushqimeve per kafshe.

Legjislacioni mbi aditivet mbi kafshet , aditivet e medikuar, substancat e padeshiruara, rregjistrimi i
stabilimenteve, marrja emostrave dhe metodat e analizave, kontrollet zyrtare. Regullore mbi
marketingun dhe perberjen e ushqimeve per kafshe Reg. EC. 767/2009.

Lista e legjislacionit (website i BE)

Etiketimi dhe te ushqyerit
Etiketimi i ushqimit
Shendeti dhe ankimimi per te ushqyerit
Ujrat minerale
Suplementet ushqimore
Shtimi i lendeve mineraleve dhe vitaminave
Ushqimet dietike
Ushqimet per te porsalindurit dhe femijet
Ushqime per qellime mjekesore
Ushqime per njerez intolerant ndaj glutenit
Ushqime per njerez te sportit
Ushqime per diabetiket
Bioteknologjia
OMGJ si ushqime per kafshe dhe ushqime per njerez.

Page 148

Vleresimi i Legjislacionit te B. E per OMGJ.
Strategjia e B. E per OMGJ.
Ushqimet e reja
Rregullore EC/ 258/97
Legjislacioni baze dhe plotesues per ushqimet e reja.

Siguria kimike e ushqimeve
Aditivet
Ngjyruesit
Kontaminantet
Mbetjet
Mbetjet e pesticideve
Materialet nga kontakti me materialet
Hormonet ne mish
Kundravajtjet ligjore ne kete drejtim
Siguria biologjike e ushqimeve
Higjena e ushqimeve
BSE-lopa e cmedur
Nenproduktet e kafsheve
Salmonelat si zoonoza
Trikinelat ne mish
Kriteret mikrobiologjike
Laboratoret e references se B.E
Rrezatimi i ushqimeve
Aprovimi i stabilimentve te prodhimit te ushqimeve

Page 149

Lista e vendeve te treat
Lista sipas rregullores 2007/330 EC.
Rezistenca antimikrobike



Page 150