คู่มือเล่มประกอบการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำ

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

5.4 การใช้ประโยชนท์ ีด่ นิ ในพื้นทีส่ ถานภาพวิกฤต

จากการซ้อนทับข้อมูลผลการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำหลัก และลุ่มน้ำสาขากับแผนที่การใช้
ประโยชน์ที่ดิน พบว่า การใช้ประโยชน์ที่ดินประเภทเกษตรกรรม (Agricultural Land) มีพ้ืนท่ีวิกฤตมากที่สุด
เม่ือเทียบกับการใช้ประโยชน์ท่ีดินประเภทอ่ืน คิดเป็นพ้ืนท่ี 3,033.02 ตารางกิโลเมตร หรือร้อยละ 82.11
ของพ้นื ท่ีวิกฤตทั้งหมดในพื้นท่ีลุม่ น้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง โดยลุ่มน้ำที่มกี ารใช้ประโยชน์ท่ีดินประเภท
เกษตรกรรมในพื้นที่วกิ ฤตมากทีส่ ุด ไดแ้ ก่ ลุ่มน้ำแม่กลอง เท่ากบั 1,129.03 ตารางกิโลเมตร รอ้ ยละ 37 ของ
พ้ืนท่ีวิกฤตท้ังหมด สำหรับการใช้ประโยชน์ที่ดินประเภทอื่นที่อยู่ในพ้ืนที่วิกฤต ได้แก่ พื้นท่ีเบ็ดเตล็ด
(Miscellaneous) 258.54 ตารางกิโลเมตร (ร้อยละ 7) พื้นท่ีป่าไม้ (Forest) 167.54 ตารางกิโลเมตร ร้อยละ 4.54
พ้ืนที่ชุมชนและส่ิงปลูกสร้าง (Urban and Built-up Land) และพ้ืนที่น้ำ (Water) 167.54 ตารางกิโลเมตร
รอ้ ยละ 4.54

อย่างไรก็ตามในพื้นท่ีวิกฤตของแต่ละลุ่มน้ำ พ้ืนท่ีลุ่มน้ำสะแกกรัง มีการใช้ประโยชน์ท่ีดินประเภท
เกษตรกรรมมากท่ีสุด ถึงร้อยละ 90.03 รองลงมาคือ ลุ่มน้ำท่าจีน ร้อยละ 87.50 ลุ่มน้ำเจ้าพระยา ร้อยละ
85.69 ลมุ่ น้ำแมก่ ลอง ร้อยละ 76.79 และลมุ่ น้ำเพชรบุรี ร้อยละ 55.63 ตามลำดบั

ในระดบั ลมุ่ นำ้ สาขาทั้ง 22 ลุ่มนำ้ พบวา่ ลุ่มนำ้ ทม่ี ีการใชป้ ระโยชนท์ ี่ดินประเภทเกษตรกรรมในพื้นท่ี
วิกฤตมากที่สุด 3 ลำดับแรก ได้แก่ ลุ่มน้ำสาขาที่ราบแม่น้ำท่าจีน คิดเป็นพ้ืนที่ 40.75 ตารางกิโลเมตร
ร้อยละ 98.96 ของพื้นท่ีลุ่มน้ำ ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำสะแกกรังตอนล่าง คิดเป็นพื้นที่ 398.33 ตารางกิโลเมตร
ร้อยละ 92.53 ของพ้ืนที่ลุ่มน้ำ และลุ่มน้ำสาขาที่ราบแม่น้ำเจ้าพระยา คิดเป็นพื้นท่ี 313.30 ตารางกิโลเมตร
ร้อยละ 91.99 ของพน้ื ท่ลี ุม่ น้ำ

รายละเอียดของขนาดพ้ืนที่และประเภทการใช้ประโยชน์ท่ีดินในพื้นท่ีวิกฤต ของลุ่มน้ำหลัก 5 ลุ่มน้ำ
และ 22 ลุ่มน้ำสาขา ดังแสดงในตารางที่ 5-13 และแผนท่ีการใช้ประโยชน์ท่ีดินประเภทต่าง ๆ ในพ้ืนท่ีวิกฤต
ดงั แสดงในภาพท่ี 5-57 ถึง 5-61

โครงการเพมิ่ ประสทิ ธิภาพการบริหารจดั การช้นั คณุ ภาพล่มุ น้ำ 131

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ตารางท่ี 5-13 ประเภทการใชป้

ลุ่มน้ำหลัก ลุ่มนำ้ สาขา เกษตรกรรม(A) ปา่ ไม้(F)
ลุม่ นำ้ แมก่ ลอง
ล่มุ น้ำเพชรบุรี แม่นำ้ แควใหญ่ตอนบน พ้นื ที่ ร้อยละ พน้ื ที่ ร้อยละ
แม่นำ้ แควใหญ่ตอนล่าง (ตร.กม) (ตร.กม)
แมน่ ำ้ แควนอ้ ยตอนบน 63.74 28.
แม่นำ้ แควน้อยตอนลา่ ง 29.81 33.22 13.44 10.
ทรี่ าบแม่นำ้ แม่กลอง 19.62 50.97 5.95 28.
ลำภาชี 1.57 54.99 0.87 24.
หว้ ยแม่จนั 45.24 72.73 19.92 0.
ห้วยแม่ละมงุ 0.08 64.67 0.00 22.
หว้ ยขาแขง้ 98.58 50.00 34.66 16.
หว้ ยตะเพิน 0.03 5.26 0.01 90.
ห้วยปลิ อ๊ ก 0.15 20.00 2.58 60.
0.01 83.12 0.03 3.
รวม 933.94 0.00 40.10 50.
แม่น้ำเพชรบุรตี อนบน 0.00 76.79 0.01 8.
แม่นำ้ เพชรบุรตี อนลา่ ง 1,129.03 46.39 117.57 9.
ห้วยแม่ประจนั ต์ 52.33 0.00 10.99 0.
0.00 47.48 0.00 13.
รวม 3.30 46.45 0.92 9.
55.63 11.91

ตารางท่ี 5-13 ประเภทการใชป้ ระ

ลมุ่ น้ำหลัก ล่มุ นำ้ สาขา เกษตรกรรม(A) ป่าไม้(F)

โครงการเพ่มิ ประสิทธภิ าพการบริหารจดั การช้ันคณุ ภาพลมุ่ น้ำ

ประโยชน์ที่ดินในพื้นท่ีวิกฤต

ประเภทของการใชป้ ระโยชน์ที่ดนิ ในพื้นทวี่ ิกฤติ

เบด็ เตล็ด(M) ท่อี ย่อู าศยั และ แหลง่ น้ำ(W) รวมท้ังหมด
ส่งิ ปลกู สรา้ ง(U)

ะ พื้นที่ รอ้ ยละ พืน้ ที่ ร้อยละ พ้นื ท่ี รอ้ ยละ รวมพน้ื ที่ รวม
(ตร.กม) (ตร.กม) (ตร.กม) (ตร.กม) ร้อยละ
0.51 100.00
.74 0.06 0.13 3.22 6.88 0.24 31.23 46.77 100.00
18.44 2.27 59.05 100.00
.08 2.60 4.40 12.44 21.07 0.07 1.12 3.08 100.00
0.92 0.00 82.26 100.00
.25 0.07 2.28 0.50 16.23 0.00 0.79 0.11 100.00
1.20 0.00 152.42 100.00
.22 11.13 13.53 5.05 6.14 0.00 0.00 0.06 100.00
0.00 20.00 2.85 100.00
.00 0.01 9.09 0.02 18.18 0.01 1.23 0.05 100.00
13.80 0.00 1,123.63 100.00
.74 6.78 4.45 11.20 7.35 0.00 2.36 0.02 100.00
34.68 17.10 1,470.30 100.00
.67 0.00 0.00 0.02 33.33 19.29 0.00 112.81 100.00
0.00 0.58 0.00 100.00
.53 0.00 0.00 0.12 4.21 0.04 16.14 6.95 100.00
19.33 119.76
.00 0.00 0.00 0.00 0.00

.57 80.03 7.12 55.76 4.96

.00 0.00 0.00 0.01 50.00

.00 100.68 6.85 88.34 6.00

.74 17.67 15.66 12.53 11.11

.00 0.00 0.00 0.00 0.00

.24 1.29 18.56 1.40 20.14

.94 18.97 15.83 13.93 11.63

ะโยชน์ทดี่ นิ ในพ้ืนที่วิกฤต (ต่อ)

ประเภทของการใช้ประโยชนท์ ด่ี นิ ในพืน้ ท่ีวิกฤติ

เบ็ดเตลด็ (M) ทอี่ ยู่อาศัยและ แหลง่ นำ้ (W) รวมทัง้ หมด

132

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

พื้นที่ ร้อยละ พ้ืนที่ ร้อยละ
(ตร.กม) (ตร.กม)
0.
ลุ่มน้ำท่าจีน ทร่ี าบแม่น้ำท่าจนี 40.75 98.96 0.00 2.
หว้ ยกระเสยี ว 132.59 84.48 3.20
1.
รวม 173.34 87.50 3.20
1.
แม่น้ำสะแกกรงั ตอนลา่ ง 397.33 92.53 5.44 2.
5.14 2.
ลมุ่ นำ้ สะแกกรัง คลองโพธ์ิ 200.21 90.34 4.72 14.
น้ำแมว่ งก์ 209.88 90.78 13.14 2.
28.44 0.
หว้ ยทบั เสลา 67.35 75.27 0.15 1.
6.27 0.
รวม 874.77 90.03 6.42 4.5
167.54
ลมุ่ น้ำเจ้าพระยา ทรี่ าบแม่น้ำเจา้ พระยา 313.30 91.99
บึงบอระเพด็ 486.95 82.07

รวม 800.25 85.69

รวมทั้งหมด 3,033.02 82.11

ทม่ี า : การวเิ คราะห์ด้วยระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์, บริษัทที่ปรกึ ษา 2562

โครงการเพ่ิมประสทิ ธภิ าพการบริหารจดั การชนั้ คณุ ภาพลุ่มน้ำ

สิ่งปลูกสร้าง(U)

ะ พนื้ ท่ี ร้อยละ พื้นที่ รอ้ ยละ พนื้ ท่ี ร้อยละ รวมพ้ืนที่ รวม
(ตร.กม) (ตร.กม) (ตร.กม) (ตร.กม) ร้อยละ

.00 0.07 0.17 0.22 0.53 0.14 0.34 41.18 100.00

.04 1.75 1.12 8.47 5.40 10.92 6.96 156.93 100.00

.62 1.82 0.92 8.69 4.39 11.06 5.57 198.11 100.00

.27 12.00 2.79 11.61 2.70 3.04 0.71 429.42 100.00

.32 6.00 2.71 8.92 4.02 1.35 0.61 221.62 100.00

.04 6.72 2.91 8.82 3.82 1.03 0.45 231.17 100.00

.69 3.28 3.67 2.04 2.28 3.66 4.09 89.47 100.00

.93 28.00 2.88 31.39 3.23 9.08 0.93 971.68 100.00

.04 18.24 5.36 6.95 2.04 1.94 0.57 340.58 100.00

.06 90.84 15.31 5.02 0.85 4.20 0.71 593.28 100.00

.69 109.08 11.68 11.97 1.28 6.14 0.66 933.86 100.00

54 258.54 7.00 154.32 4.18 80.29 2.17 3,693.71 100.00

133

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ภาพที่ 5-57 การใช้ประโยชน์ท่ีดนิ ในพ้นื ท่สี ถานภาพวกิ ฤต ลุ่มน้ำแม่กลอง

โครงการเพ่ิมประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การชั้นคณุ ภาพลุ่มน้ำ 134

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 5-58 การใช้ประโยชน์ท่ีดนิ ในพนื้ ทสี่ ถานภาพวกิ ฤต ลมุ่ นำ้ เพชรบรุ ี

โครงการเพ่มิ ประสิทธิภาพการบริหารจดั การชน้ั คณุ ภาพลุม่ น้ำ 135

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 5-59 การใช้ประโยชน์ทดี่ นิ ในพ้ืนท่ีสถานภาพวกิ ฤต ลุม่ นำ้ ท่าจีน

โครงการเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การชั้นคุณภาพล่มุ น้ำ 136

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ภาพที่ 5-60 การใชป้ ระโยชน์ท่ีดนิ ในพนื้ ทสี่ ถานภาพวกิ ฤต ลมุ่ นำ้ สะแกกรัง

โครงการเพมิ่ ประสิทธภิ าพการบรหิ ารจดั การช้ันคุณภาพลุ่มน้ำ 137

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 5-61 การใช้ประโยชนท์ ่ดี ินในพ้นื ที่สถานภาพวิกฤต ลุม่ นำ้ เจ้าพระยา 138

บทท่ี 6

โครงการเพม่ิ ประสิทธภิ าพการบริหารจดั การชน้ั คุณภาพลมุ่ น้ำ

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

แบบจำลองเพือ่ การประเมินสถานภาพลมุ่ น้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

สำหรับแบบจำลองชุดน้ี เป็นแบบจำลองที่สร้างข้ึนโดยใช้เครื่องมือที่มีชื่อว่า “Model builder”
ร่วมกับการปรับแต่งเครื่องมือ “Tools” ด้วยโปรแกรม ArcGIS 10.5 โดยแบบจำลองมี 5 แบบจำลอง
จำแนกตามลุ่มน้ำหลัก ได้แก่ ลุ่มน้ำแม่กลอง เพชรบุรี สะแกกรัง ท่าจีน และเจ้าพระยา โดยการวิเคราะห์
ข้อมูลสามารถปรับค่าคะแนนค่าถ่วงน้ำหนัก และจำนวนตัวชี้วัด ให้ทันสมัยตามการเปล่ียนแปลงเชิงพ้ืนท่ีได้
อย่างอิสระและสะดวกรวดเร็ว เหมาะสมกับผู้ปฏิบัติท่ีมีพื้นฐานระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ระดับเบ้ืองต้นถึง
ระดบั สูง หรือองคก์ รหรือหน่วยงานระดับท้องถิ่นท่ีจะนำข้อมูลสถานภาพลุ่มน้ำไปใช้ใหเ้ กิดประสทิ ธิภาพในการ
วางแผนจดั การ หรอื การแกไ้ ขปญั หาเชิงพ้นื ที่ต่อไป

โดยแบบจำลองดังกล่าว สามารถใช้กับ ArcGIS Version 10.5 เป็นต้นไป ซ่ึงคอมพิวเตอร์ที่
แนะนำควรมีคุณสมบัติคือ CPU-I7, RAM 16GB เป็นต้นไป โดยข้อมูลเบื้องต้นของแบบจำลอง เคร่ืองมือและ
ข้นั ตอนการวิเคราะห์ ดงั นี้

6.1 คณุ ลักษณะและเครอื่ งหลกั ของแบบจำลอง

แบบจำลองเพื่อการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง สร้างขึ้นจากการนำ
ข้อมูลท่ีได้รวบรวมจากหน่วยงานต่าง ๆ ท้ังในรูปแบบของข้อมูลเชิงเส้น (Vector) และข้อมูลแบบจุดภาพ
(Raster) มีการกำหนดค่าคะแนนและค่าถ่วงน้ำหนักที่แตกต่างกันตามตัวช้ีวัด และการให้ความสำคัญของ
ตัวช้ีวัดท่ีแตกต่างกันในแต่ละลุ่มน้ำ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยเทคนิคการวิเคราะห์แบบหลายปัจจัย (Multicriteria
Analysis) แลว้ ปรบั ค่าคะแนนให้มีชว่ ง 1–100 คะแนน เพอ่ื จำแนกสถานภาพลุม่ น้ำตามเกณฑ์มาตรฐาน ไดแ้ ก่
วิกฤต เสี่ยงภยั เตือนภัย และสมดุล โดยมีลำดับขั้นตอนการวเิ คราะหข์ ้อมูลแบบจำลอง ดังแสดงในภาพที่ 6-1
และหน้าจอหลักพรอ้ มปุ่มเครอื่ งมอื ดงั แสดงในภาพที่ 6-2

โครงการเพิ่มประสิทธภิ าพการบรหิ ารจดั การชนั้ คุณภาพลมุ่ น้ำ 139

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

กกาารรปปรระะเเมมินนิ ลน.แม่กลอง ตัวชว้ี ัด 30 ตัว DATA Vector
สสถถาานนภภาาพพลุ่ ลน.เพชรบุรี ทง้ั หมด 36 ตวั
ลน.ทา่ จนี 58 ตวั 29 ตัว
ลมมุ่ นนา้้ำ ลน.สะแกกรัง 31 ตวั
ลน.เจา้ พระยา 23 ตัว
Raster Clip ดว้ ยขอบเขตล่มุ น้า

Weighting Raster Calculator Reclassify Feature to Raster แบง่ ชว่ งคา่ คะแนน
Raster overlay
ลุ่มน้าสาขา
Min-max สถานภาพลุ่มนา้ identity ลุ่มนา้ ย่อย
Normalization (0-100)
ตาบล
ผลวิเคราะห์สถานภาพ อาเภอ
ลมุ่ นา้ เชิงพ้ืนท่ี จงั หวดั

ภาพที่ 6-1 แสดงลำดบั ขัน้ ตอนและวิธีการทำงานของแบบจำลอง

ขั้นตอนการทำงานของแบบจำลองประกอบด้วย การรวบรวมตัวชี้วัดของทั้ง 5 ลุ่มน้ำ มาจัดทำ
ข้อมูลเชิงพื้นท่ี (DATA) ท้ังในรูปแบบของข้อมูลเชิงเส้น (Vector) เช่น พื้นท่ีป่าไม้ พ้ืนท่ีคุ้มครองสิ่งแวดล้อม
หรือตำแหน่งที่ต้ังโรงงานอุตสาหกรรม เป็นต้น และข้อมูลจุดภาพ (Raster) เช่น ข้อมูลดัชนีพืชพรรณ หรือ
ข้อมูลปริมาณน้ำฝนที่ได้จากการประมาณค่า interpolation ของข้อมูล เป็นต้น ในการวิเคราะห์ครั้งนี้เน้น
การวิเคราะห์เชิงจุดภาพ เพื่อลดพ้ืนท่ีและระยะเวลาในการวิเคราะห์ข้อมูลให้เร็วขึ้น สามารถปรับแก้ข้อมูลได้
อย่างรวดเร็วและสร้างแนวทางเลือกในการประเมินได้หลากหลาย โดยการปรับค่าคะแนนสามารถทำได้ท้ังใน
รปู แบบ Vector และ Raster

หลังจากน้ันนำข้อมูลตัวชี้วัดในรูปแบบ Raster มากำหนดค่าถ่วงน้ำหนัก (weighting) แล้ว
ซอ้ นทับข้อมูลเข้าดว้ ยกัน (Raster Overlay) ผลลพั ธท์ ่ีได้นำมาจัดช่วงคา่ คะแนนใหม่จาก 0-100 ด้วยเคร่ืองมือ
Raster Calculator ได้สถานภาพลุ่มน้ำท้ัง 4 สถานะ คือ วิกฤต เสี่ยงภัย เตือนภัย และสมดุล โดยแสดงใน
รูปแบบของรอ้ ยละของพน้ื ท่ีแต่ละสถานะ พร้อมตารางแสดงขนาดพน้ื ที่ (ตารางกโิ ลเมตร)

โครงการเพิม่ ประสทิ ธิภาพการบริหารจดั การช้ันคุณภาพลมุ่ น้ำ 140

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

1
2

3 5 7
4 6

ภาพที่ 6-2 หนา้ จอหลักและป่มุ เครอ่ื งมอื ท่ใี ชใ้ นการวเิ คราะหส์ ถานภาพล่มุ น้ำ

หน้าต่างหลักของโปรแกรม ArcMap ท่ีเพ่ิมเครื่องมือวิเคราะห์สถานภาพลุ่มน้ำ ได้แก่ เคร่ืองมือ
จดั การและให้ค่าคะแนนตวั ช้ีวัด เครื่องมือปรับค่าคะแนนตัวช้ีวดั และเครื่องมือวิเคราะห์สถานภาพล่มุ น้ำ โดย
มรี ายละเอียดประกอบ ดงั นี้

หมายเลข
1) ชื่อแบบจำลอง แบ่งเป็น 5 แบบจำลอง ได้แก่ 1mk 2pc 3sa 4tc และ 5ch แบ่งตามลุ่มน้ำ
แมก่ ลอง เพชรบุรี สะแกกรงั ทา่ จนี และเจ้าพระยา ตามลำดับ
2) Main Menu แสดงแถบเคร่ืองมือหลักทใ่ี ชส้ ำหรับโปรแกรม ArcMap
3) Tools Menu Bar แสดงเคร่อื งมือหลกั ในการแสดงผลขอ้ มูลและจดั การข้อมูลเบอ้ื งตน้
4) Table of content (TOC) แสดงชัน้ ขอ้ มลู พรอ้ มคำอธบิ ายข้อมูล
5) ส่วนแสดงเนื้อหาแผนท่ี
6) หน้าต่างเพ่อื การจัดการข้อมูล (ArcCatalog) หน้าต่างเครื่องมอื (ArcToolbox) และหน้าต่าง
คน้ หา (Search)
7) Menu Bar เพื่อวิเคราะห์สถานภาพลุ่มน้ำ ประกอบด้วย ส่วนนำเข้าข้อมูลและค่าคะแนน
ส่วนแก้ไขค่าคะแนน ส่วนวิเคราะห์สถานภาพลุ่มน้ำและส่วนจำแนกสถานภาพลุ่มน้ำตามขอบเขตพ้ืนที่
(ลมุ่ นำ้ สาขา ลมุ่ น้ำย่อย ขอบเขตตำบล อำเภอ จงั หวัด)

ขน้ั ตอนการทำงานของแบบจำลอง

โครงการเพิม่ ประสิทธภิ าพการบรหิ ารจดั การชัน้ คุณภาพลุ่มนำ้ 141

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

1) ติดตั้งโปรแกรม ArcMap พร้อมคัดลอกไฟล์แบบจำลองประเมินสถานภาพ โดยเลือกลุ่มน้ำ
ที่ต้องการจากอุปกรณ์จัดเก็บข้อมูล โดยกำหนดปลายทางการคัดลอกข้อมูลใน Drive คอมพิวเตอร์ที่ต้องการ
แบง่ เป็น ดงั แสดงในภาพที่ 6-3

ลำดบั ที่ ล่มุ น้ำหลกั ชอ่ื folder
1 แมก่ ลอง 1mk
2 เพชรบุรี 2pc
3 สะแกกรงั 3sa
4 ท่าจีน 4tc
5 เจ้าพระยา 5ch

ภาพที่ 6-3 การเลือกข้อมูลลุ่มนำ้ จากอุปกรณ์จดั เกบ็ ข้อมูล

1. เปิดโปรแกรม ArcMap.exe เวอร์ชั่น 10.5 แล้วเลือก MapDocument ตาม

ลมุ่ น้ำหลกั ทีต่ อ้ งการ (โดยเลือกจาก folder หลักทเี่ กบ็ ขอ้ มลู ของแต่ละลุ่มน้ำ) ดังแสดงในภาพท่ี 6-4

โครงการเพิ่มประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การช้นั คุณภาพลุม่ น้ำ 142

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 6-4 การเลือกข้อมลู ลุ่มนำ้ ตามลมุ่ น้ำหลกั
2. จากตัวอยา่ งลุม่ น้ำสะแกกรัง หนา้ ตา่ งหลักหลังจากเปิด Map Document แสดงดังแสดงในภาพท่ี 6-5

ภาพท่ี 6-5 ภาพหน้าต่างแบบจำลองเพ่ือประเมินสถานภาพล่มุ น้ำ 143

โครงการเพ่มิ ประสิทธภิ าพการบรหิ ารจดั การชัน้ คุณภาพล่มุ น้ำ

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

3. การวิเคราะห์ข้อมูลสถานภาพลุ่มน้ำมีขั้นตอนหลัก 4 ขั้นตอน ได้แก่ การเตรียมตัวชี้วัดและค่าคะแนน
การปรับค่าคะแนน การปรับคา่ ถ่วงนำ้ หนักและการวเิ คราะห์สถานภาพลุ่มนำ้ และการวิเคราะหส์ ถานภาพ
ลุ่มน้ำตามขอบเขตทสี่ นใจ โดยมีเครอ่ื งมือหลักแสดง ดงั นี้

ลำดับที่ เครอ่ื งมอื คำอธิบาย
1 เตรยี มตัวช้วี ัดและคา่ คะแนน

2 เปล่ียนแปลงค่าคะแนน

3 วเิ คราะห์สถานภาพลุ่มนำ้ โดยการกำหนด
ตัวช้ีวดั คา่ ถว่ งน้ำหนัก และการวิเคราะห์หา
ขนาดและสดั สว่ นสถานภาพลมุ่ น้ำ

4 การวเิ คราะหผ์ ลสถานภาพลมุ่ น้ำรายขอบเขต
พน้ื ที่ท่ีต้องการ ได้แก่ รายลมุ่ นำ้ สาขา
ลมุ่ นำ้ ย่อย ตำบล อำเภอ และจงั หวดั

4. การเตรยี มตวั ช้วี ดั ประกอบดว้ ยเครอื่ งมือรองจำนวน 4 เครอ่ื งมือ ได้แก่

4.1. New Boundary ใช้เพ่ือปรบั ขอบเขตของตัวช้วี ดั ใหม้ ีขนาดเท่ากบั ลมุ่ นำ้ โดยมหี นา้ ต่างคำส่ังให้

เลือกช้นั ข้อมลู ดังภาพ ดังแสดงในภาพท่ี 6-6 ถงึ ภาพท่ี 6-7

โครงการเพิม่ ประสทิ ธิภาพการบรหิ ารจดั การชนั้ คุณภาพลมุ่ นำ้ 144

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ชอื่ ไฟลท์ ต่ี อ้ งการปรับขอบ (vector) เทา่ นน้ั
x basin.shp ขอบเขตลุม่ น้ำหลกั (อยใู่ น folder vector ในแต่ละล่มุ น้ำหลกั )
ชือ่ ไฟลท์ ีต่ ้องการจัดเก็บ

ภาพท่ี 6-6 ภาพหน้าต่างการกำหนดคา่ เพ่ือเตรียมตัวช้วี ัด (กำหนดขอบเขตพื้นทศ่ี กึ ษา)

ภาพท่ี 6-7 แบบจำลองคำสง่ั Model Builder เพ่ือกำหนดขอบเขตพืน้ ที่ศกึ ษา

4.2. Add field เมนูเพ่ิมตารางค่าคะแนน ในกรณีท่ียงั ไม่มคี า่ คะแนนหรอื ต้องการกำหนดคา่ คะแนน
ตวั ช้ีวดั ใหม่ ดงั แสดงในภาพท่ี 6-8 ถึงภาพท่ี 6-9

โครงการเพิม่ ประสิทธภิ าพการบรหิ ารจดั การชัน้ คุณภาพลุม่ น้ำ 145

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ชื่อไฟลท์ ต่ี อ้ งการเพ่มิ ตารางค่าคะแนน
ช่ือหวั ตารางท่ีตอ้ งการสร้าง

ภาพที่ 6-8 ภาพหนา้ ต่างการกำหนดคา่ คะแนนตวั ช้วี ัด

ภาพท่ี 6-9 แบบจำลองคำสัง่ Model Builder เพือ่ กำหนดค่าคะแนน
4.3. Cal-Score ปมุ่ เลอื กชน้ั ขอ้ มูลเพ่อื ใส่คา่ คะแนน ดงั แสดงในภาพที่ 6-10 ถงึ ภาพที่ 6-11

โครงการเพม่ิ ประสทิ ธิภาพการบริหารจดั การช้ันคุณภาพลุ่มนำ้ 146

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ชอ่ื ไฟลท์ ี่ต้องการแบ่งชว่ งคา่ คะแนน
การเขยี นคำสั่งเงื่อนไขเพอื่ กำหนด ค่าคะแนนทต่ี อ้ งการ (ifelse)

ภาพที่ 6-10 ภาพหนา้ ต่างการแกไ้ ขคา่ คะแนนตวั ชีว้ ัด

ภาพที่ 6-11 แบบจำลองคำสงั่ Model Builder เพื่อการแก้ไขค่าคะแนนตวั ชว้ี ดั
4.4. แปลงขอ้ มลู ท่ีมีคา่ คะแนนแลว้ เปน็ ข้อมูล Raster ดงั แสดงในภาพท่ี 6-12 ถึงภาพท่ี 6-13

โครงการเพิ่มประสทิ ธภิ าพการบริหารจดั การชน้ั คณุ ภาพลมุ่ นำ้ 147

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ช่ือไฟล์ที่ต้องการแปลงเป็น Raster
เลือกพน้ื ท่ีจัดเก็บขอ้ มลู
เลอื กตารางทแ่ี สดงคา่ คะแนน (ชอ่ื หัวตาราง หรอื field)

ภาพที่ 6-12 ภาพหนา้ ตา่ งเตรยี มตวั ช้ีวัดแบบจุดภาพ (raster) เพ่ือวิเคราะห์สถานภาพ

ภาพที่ 6-13 คำสงั่ Model Builder การเตรียมตวั ช้ีวัดแบบจุดภาพ (raster) เพ่ือวเิ คราะหส์ ถานภาพ

5. การปรับค่าคะแนนตัวชีว้ ดั แบบจุดภาพ (Raster) ดังแสดงในภาพท่ี 6-14 ถงึ
ภาพท่ี 6-15 148

โครงการเพ่มิ ประสทิ ธิภาพการบรหิ ารจดั การชนั้ คณุ ภาพลุม่ นำ้

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

เลือกไฟล์ (raster) ท่ีต้องการปรับคา่ คะแนน
เลอื กพนื้ ทจ่ี ัดเกบ็ ไฟล์

ค่าคะแนนเกา่ ค่าคะแนนใหม่

ภาพที่ 6-14 ภาพหน้าต่างเพื่อปรบั ค่าคะแนนตวั ช้ีวดั แบบจุดภาพ (raster)

ภาพท่ี 6-15 คำสั่ง Model Builder เพอ่ื ปรับค่าคะแนนตัวชีว้ ดั แบบจดุ ภาพ (raster)

โครงการเพม่ิ ประสิทธภิ าพการบริหารจดั การช้นั คุณภาพลมุ่ นำ้ 149

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

6. วเิ คราะหส์ ถานภาพลุ่มนำ้ โดยการเลอื กตัวชี้วัดพร้อมกำหนดค่าถ่วงนำ้ หนัก (raster

base) และการแปลงข้อมลู เชงิ เสน้ (vector) เพ่ือวิเคราะห์สดั สว่ น (ร้อยละ) และขนาดพ้ืนที่ ดงั แสดงใน

ภาพที่ 6-16 ถึงภาพที่ 6-18

6.1. การปรับค่าถ่วงนำ้ หนกั และตัวชี้วดั

กำหนดคา่ เลือกตัวชี้วัด
ถ่วงน้ำหนัก ลบตวั ชวี้ ดั

เลอื กพ้ืนทจี่ ัดเกบ็ ไฟล์

ภาพที่ 6-16 ภาพหนา้ ตา่ งเพ่อื กำหนดตัวชี้วัดและค่าถว่ งนำ้ หนกั เพอ่ื วิเคราะหส์ ถานภาพลุ่มน้ำ

โครงการเพมิ่ ประสิทธิภาพการบริหารจดั การชัน้ คณุ ภาพลมุ่ นำ้ 150

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 6-17 คำส่ัง Model Builder เพอื่ กำหนดตัวชี้วัดและค่าถ่วงน้ำหนักเพ่อื วิเคราะหส์ ถานภาพลุ่มนำ้

ภาพท่ี 6-18 ผลการประเมินสถานภาพแบบจดุ ภาพ (raster)

6.2. แปลงค่าสถานภาพลุ่มน้ำแบบ Raster เป็นแบบ Vector และคำนวณขนาดพื้นที่และร้อยละของ
แต่ละสถานภาพลมุ่ น้ำ ดังแสดงในภาพที่ 6-19 ถึงภาพท่ี 6-21

โครงการเพ่มิ ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การชน้ั คณุ ภาพลมุ่ น้ำ 151

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

เลือกไฟลท์ ตี่ อ้ งการแปลงคา่ จาก raster เปน็ polygon
เลอื กพนื้ ท่จี ัดเกบ็ ไฟล์

ภาพท่ี 6-19 ภาพหน้าต่างเพ่ือแปลงผลประเมินสถานภาพลุ่มนำ้ จาก raster เป็น vector

ภาพที่ 6-20 คำสั่ง Model Builder เพ่อื แปลงผลประเมนิ สถานภาพลุ่มน้ำจาก raster เปน็ vector

โครงการเพ่มิ ประสิทธภิ าพการบริหารจดั การชนั้ คุณภาพลุม่ น้ำ 152

คมู่ ือการประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวันตกและภาคกลาง

ภาพท่ี 6-21 ผลการประเมินสถานภาพแบบเชิงเสน้ (vector) พรอ้ มสัดส่วนสถานภาพล่มุ น้ำ

7. การวิเคราะห์ผลสถานภาพลุ่มน้ำรายขอบเขตพ้ืนท่ีที่ต้องการ ได้แก่ รายลุ่มน้ำสาขา

ลุ่มน้ำย่อย ตำบล อำเภอ และจังหวัด ผลการวิเคราะห์ได้แก่ สถานภาพลุ่มน้ำตามพ้ืนที่ท่ีต้องการจำแนก

แสดงในรูปแบบตาราง (พ้ืนที่หน่วยตารางกิโลเมตรและไร่) และรูปแบบแผนท่ีสถานภาพ ดังแสดงใน

ภาพท่ี 6-22 ถงึ ภาพท่ี 6-23

ภาพท่ี 6-22 ภาพหน้าตา่ งเพือ่ จำแนกผลการประเมนิ สถานภาพตามขอบเขตทต่ี ้องการ (ลุ่มน้ำสาขา)

โครงการเพ่ิมประสิทธิภาพการบริหารจดั การช้ันคณุ ภาพลมุ่ น้ำ 153

คมู่ อื การประเมินสถานภาพลุ่มน้ำภาคตะวนั ตกและภาคกลาง

ภาพที่ 6-23 คำสง่ั Model Builder เพอื่ จำแนกผลการประเมนิ สถานภาพตามขอบเขตท่ตี ้องการ
(ลุ่มน้ำสาขา)
ผลการวิเคราะห์ข้อมูลท่ีได้จากการซ้อนทับตัวชี้วัดจากเคร่ืองมือประเมินสถานภาพลุ่มน้ำ

ได้สถานภาพลุ่มน้ำและสัดส่วนในลุ่มน้ำหลัก ซ่ึงสามารถนำไปคำนวณหาพื้นที่รายลุ่มน้ำสาขา หรือตาม
เขตการปกครองอ่ืน ๆ ต่อไป เพ่ือสนับสนุนการตัดสินใจในการวางแผนจัดการ เพ่ือฟื้นฟู ดูแลและอนุรักษ์
ทรัพยากรธรรมชาติ ตามมาตรการทเี่ หมาะสมในพื้นทตี่ ่อไป

โครงการเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพการบรหิ ารจดั การชั้นคณุ ภาพล่มุ นำ้ 154