หนังสือเรียนสังคม ป.4

หน้าที่เบื้องต้นของเงิน 83 กิจกรรมการเรียนรู้ คำาถามพัฒนากระบวนการคิด ๑. นักเรียนร่วมกันอธิบายหน้าที่เบื้องต้นของเงินและบันทึกคำาตอบเป็น แผนภาพความคิดดังตัวอย่าง ๒. ครูให้นักเรียนดูเหรียญและธนบัตรของสกุลเงินต่าง ๆ จากสื่อต่าง ๆ จากนั้นร่วมกันสังเกตว่ามีลักษณะอย่างไร ๓. นักเรียนทำาบัตรคำาชื่อประเทศและชื่อสกุลเงิน เพื่อนำามาทำากิจกรรม เล่นเกมจับคู่ ๔. นักเรียนหาข้อมูลอัตราแลกเปลี่ยนของเงินสกุลต่าง ๆ เมื่อเทียบกับ สกุลเงินของประเทศไทยมา ๓ ประเทศ ๕. นักเรียนวิเคราะห์ความสำาคัญของเงิน ๑. เงินมีประโยชน์ต่อการดำาเนินชีวิตอย่างไร ๒. ถ้าไม่มีเงินใช้จะเกิดผลอย่างไร ๓. การมีความรู้เรื่องสกุลเงินต่างประเทศมีประโยชน์อย่างไร ๔. นักเรียนมีความคิดเห็นอย่างไรกับข้อความ“เงินทองเป็นของมีค่า” ๕. ถ้านักเรียนเดินทางไปเที่ยวประเทศเกาหลีใต้จะต้องแลกเงิน เป็นเงินสกุลใด หน้าที่เบื้องต้น ของเงิน ข้อใดกล่าวถึงเงินได้ถูกต้อง ๑ เจ้าของเงินสามารถซื้อสินค้าที่จำ เป็นได้ ๒ เงินไม่มีค่าเมื่อเกิดรอยชำรุดฉีกขาด ๓ เงินซื้อความสะดวกสบายไม่ได้ ๔ เงินซื้อได้ทุกสิ่งทุกอย่าง (เฉลย ๑ เพราะเงินมีไว้สำ�หรับซื้อสินค้า และบริการที่มีความจำ�เป็นในการดำ�เนิน ชีวิตประจำ�วัน) ส ๓.๒ ป.๔/๒ ตัวชี้วัด ๑. เป็นสื่อกลางแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการ ๒. ไม่ได้รับความสะดวกในการซื้อขายสินค้า ๓. ทำ�ให้สามารถแลกเปลี่ยนเงินได้ถูกต้อง ๔. เพราะเงินเป็นปัจจัยที่อำ�นวยความสะดวก ให้กับเรา ๕. สกุลเงิน วอน แนวค�ำตอบ ข้อสอบเน้นสมรรถนะ 83 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

84 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ภูมิศาสตร์ ๑ ๒ ๓ ๑ ๒ ๓ ตัวชี้วัดข้อ ตัวชี้วัดข้อ ตัวชี้วัดข้อ ตัวชี้วัดข้อ ตัวชี้วัดข้อ ตัวชี้วัดข้อ ผังสาระการเรียนรู้ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติในจังหวัด หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติในจังหวัด ส ๕.๑ ส ๕.๒ สืบค้นและอธิบายข้อมูลลักษณะทาง กายภาพในจังหวัดของตน ด้วยแผนที่ และรูปถ่าย ระบุแหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญ ในจังหวัดของตนด้วยแผนที่และรูปถ่าย อธิบายลักษณะทางกายภาพที่ส่งผลต่อ แหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญใน จังหวัด วิเคราะห์สิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่ส่งผล ต่อการดำาเนินชีวิตของคนในจังหวัด อธิบายการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม ในจังหวัดและผลที่เกิดจากการ เปลี่ยนแปลง นำาเสนอแนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อม ในจังหวัด

การใช้แผนที่เพื่อการศึกษาลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำาคัญในจังหวัด จังหวัด สงขลา ลักษณะทางกายภาพ ลักษณะทางภูมิประเทศ ทิศเหนือ ติดกับจังหวัดนครศรีธรรมราช ทิศใต้ ติดกับ จังหวัดยะลา และประเทศ มาเลเซีย ทิศตะวันออกเฉียงใต้ ติดกับจังหวัดปัตตานี ภูมิประเทศที่สูง มีแนวเขาสูงวางตัวยาวเหนือ-ใต้ ๓ แนว ภูมิประเทศชายฝั่ง • เป็นแหล่งทรัพยากรทางทะเล • เป็นแหล่งท่องเที่ยว ภูมิประเทศทะเลสาบ ทะเลสาบสงขลาและทะเลหลวง เป็นแหล่งนำ้าธรรมชาติที่สำาคัญ ผังสาระการเรียนรู้ ตัวชี้วัด การใช้แผนที่และรูปถ่าย เพื่อการเรียนรู้พื้นที่จังหวัด พื้นที่ภูมิสัมพันธ์สร้างสรรค์ สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ และการดำาเนินชีวิต การเข้าใจพื้นที่ จังหวัด ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด ลักษณะ ทางกายภาพ ของจังหวัด ๑. สืบค้นและอธิบายข้อมูลลักษณะ ทางกายภาพในจังหวัดของตน ด้วยแผนที่และรูปถ่าย (ส ๕.๑ ป.๔/๑) ๒. ระบุแหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญ ในจังหวัดของตนด้วยแผนที่และรูปถ่าย (ส ๕.๑ ป.๔/๒) ๓. อธิบายลักษณะทางกายภาพที่ส่งผลต่อ แหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญ ในจังหวัด (ส ๕.๑ ป.๔/๓) ๔. วิเคราะห์สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ ที่ส่งผลต่อการดำาเนินชีวิตของคน ในจังหวัด (ส ๕.๒ ป.๔/๑) สาระสำาคัญ ๑. จังหวัดเป็นหน่วยการปกครองส่วนภูมิภาคที่รวมเอาอำาเภอ ตำาบล หมู่บ้าน และชุมชนต่างๆ เข้าด้วยกัน ทำาให้มี อาณาเขตกว้างขวาง และมีสิ่งต่างๆ มากมายหลากหลายอยู่ภายในจังหวัด ๒. สิ่งทั้งหลายภายในจังหวัดมีความสัมพันธ์ระหว่างกันอย่างเป็นระบบ เป็นเหตุและปัจจัยแก่การเกิดขึ้นและการเปลี่ยนแปลง ๓. การศึกษาเรียนรู้จังหวัดจำาเป็นต้องอาศัยเครื่องมือที่มีศักยภาพ ได้แก่แผนที่ รูปถ่ายทางอากาศ และภาพจากดาวเทียม ที่สามารถแสดงข้อมูลและสาระทางพื้นที่ของจังหวัดได้ ๑ ลักษณะทางกายภาพของจังหวัดหนว่ ยการเรยีนรทู้่ี ทิศตะวันตก ติดกับจังหวัดพัทลุง และจังหวัดสตูล เป้าหมายการเรียนรู้ มาตรฐานการเรียนรู้ มาตรฐาน ส ๕.๑ เข้าใจลักษณะทางกายภาพของโลกและ ความสัมพันธ์ของสรรพสิ่งซึ่งมีผลต่อกัน ใช้แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ ในการค้นหา วิเคราะห์ และสรุปข้อมูล ตามกระบวนการทางภูมิศาสตร์ ตลอดจนใช้ ภูมิสารสนเทศอย่างมีประสิทธิภาพ มาตรฐาน ส ๕.๒ เข้าใจปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่ก่อให้เกิดการสร้างสรรค์ วิถีการดำ เนินชีวิต มีจิตสำนึกและมีส่วนร่วม ในการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน สมรรถนะสำ คัญของผู้เรียน ๑. ความสามารถในการสื่อสาร ๒. ความสามารถในการคิด ๓. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต ๔. ความสามารถในการใช้เทคโนโลยี คุณลักษณะอันพึงประสงค์ ใฝ่เรียนรู้ ตัวชี้วัดที่ ๔.๑ ตั้งใจ เพียรพยายามในการ เรียนและเข้าร่วมกิจกรรมการเรียนรู้ ตัวชี้วัดที่ ๔.๒ แสวงหาความรู้จากแหล่ง เรียนรู้ต่าง ๆ ทั้งภายในและภายนอกโรงเรียน ด้วยการเลือกใช้สื่ออย่างเหมาะสม บันทึก ความรู้ วิเคราะห์ สรุปเป็นองค์ความรู้ สามารถ นำ ไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ มุ่งมั่นในการทำงาน ตัวชี้วัดที่ ๖.๑ ตั้งใจและรับผิดชอบในการ ปฏิบัติหน้าที่การงาน ตัวชี้วัดที่ ๖.๒ ทำงานด้วยความเพียรพยายาม และอดทนเพื่อให้งานสำ เร็จตามเป้าหมาย บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันศึกษาและสำ รวจลักษณะทางกายภาพในชุมชนของตนเอง แล้วร่วมกันวิเคราะห์และอภิปราย และออกมาสรุปผลหน้าชั้นเรียน 85 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

86 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๑. การเข้าใจพื้นที่จังหวัด การเข้าใจจังหวัดของตนเองมีความสำาคัญต่อการดำารงชีวิต การเห็น รู้ และเข้าใจสิ่งที่เป็นอยู่ในจังหวัดว่ามีความสัมพันธ์กันอย่างไร ช่วยให้สามารถ ดำาเนินชีวิตอยู่ในพื้นที่จังหวัดได้อย่างเหมาะสม ปัจจัยสำาคัญเกี่ยวกับลักษณะของจังหวัด ๑.๑ ลักษณะทางกายภาพ คือ สิ่งที่ปรากฏให้เห็นในพื้นที่จังหวัด ที่เป็นสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติเช่น ภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ดิน แหล่งนำ้า พืชพรรณธรรมชาติแร่ สัตว์ป่า สิ่งเหล่านี้ถือเป็นทรัพยากรธรรมชาติของ จังหวัดที่ต้องรู้จักบริหารจัดการใช้ให้เกิดประโยชน์และคุ้มค่ามากที่สุด ๑.๒ ลักษณะทางวัฒนธรรม คือ สิ่งที่สร้างขึ้นจากความรู้ความคิด ของมนุษย์เพื่อปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมในพื้นที่มีการสั่งสมสืบทอด ต่อกันมาแสดงให้เห็นถึงความเจริญงอกงามได้แก่ วัฒนธรรมทางวัตถุ เป็นสิ่งที่มนุษย์ประดิษฐ์หรือสร้างสรรค์ขึ้น เพื่อใช้ในการดำาเนินชีวิต ที่อยู่อาศัย เครื่องนุ่งห่ม อาหาร เครื่องมือ เครื่องใช้ ในชีวิตประจำาวัน ลักษณะทางกายภาพ ลักษณะทางวัฒนธรรม ลักษณะทางสังคม ตัวชี้วัด ส ๕.๑ ป.๔/๑, ป.๔/๓ ภาระงาน/ชิ้นงาน แบบบันทึกการสำรวจข้อมูลเกี่ยวกับ ลักษณะของจังหวัด ๑. นักเรียนสังเกตแผนที่จังหวัด แล้ว ร่วมกันสนทนา โดยตอบคำถาม ดังนี้ • แผนที่ดังกล่าวเป็นแผนที่จังหวัด (จังหวัดกำ�แพงเพชร) • จังหวัดดังกล่าวมีอาณาเขตติดต่อ กับจังหวัดใดบ้าง (จังหวัดตาก จังหวัด สุโขทัย จังหวัดพิษณุโลก จังหวัดพิจิตร จังหวัดนครสวรรค์) • แผนที่จังหวัดมีประโยชน์ต่อ นักเรียนอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้ ทราบตำ�แหน่งที่ตั้งของจังหวัดต่าง ๆ) ๒. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง การเข้าใจ พื้นที่จังหวัดและลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด จากหนังสือเรียนและ แหล่งการเรียนรู้อื่นเพิ่มเติม บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันบอกลักษณะทางกายภาพกับลักษณะทางสังคมและ วัฒนธรรมของชุมชนที่นักเรียนอาศัยอยู่ว่ามีลักษณะเด่นอะไรบ้าง ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 สุดยอดคู่มือครู 86 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 87 ประเพณีสงกรานต์ การนับถือศาสนา คติ ความเชื่อเกี่ยวกับการทำาขวัญข้าว ปัจจัยสำาคัญทั้งสามลักษณะถือเป็นสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ในพื้นที่ ซึ่งคนที่อยู่ในพื้นที่จะต้องเห็น รู้และเข้าใจความสัมพันธ์ของ สิ่งต่างๆเหล่านั้น สังคมชาวเขา สังคมชาวประมง สังคมชาวนา ๑.๓ ลักษณะทางสังคม คือ การดำารงอยู่ของผู้คนในแต่ละพื้นที่ ที่มี การปรับตัวให้เข้ากับลักษณะทางกายภาพ และลักษณะทางวัฒนธรรม ที่สืบต่อกันมา วัฒนธรรมที่ไม่ใช่วัตถุเป็นสิ่งที่ไม่สามารถสัมผัสได้เช่นประเพณี ความคิดความเชื่อต่างๆ ๔. นักเรียนสังเกตภาพที่เกี่ยวข้องกับ ลักษณะทางกายภาพ ลักษณะทาง วัฒนธรรมและลักษณะทางสังคม จากนั้นให้นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์ จำแนกจัดกลุ่มให้สัมพันธ์กัน โดยนำ ภาพไปติดในตารางบนกระดาน ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับประเพณีและวัฒนธรรมในชุมชนของนักเรียน ที่เกิดจากลักษณะทางกายภาพ แล้วรวบรวมข้อมูลจัดทำ เป็นรูปเล่มรายงาน แล้วออกมานำ เสนอหน้าชั้นเรียน ๓. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับปัจจัย สำ คัญของจังหวัด โดยตอบคำ ถาม ดังนี้ • ปัจจัยสำคัญที่เกี่ยวกับลักษณะ ของจังหวัดมีอะไรบ้าง (ลักษณะทาง กายภาพ ลักษณะทางวัฒนธรรม และ ลักษณะทางสังคม) • ลักษณะทางกายภาพคืออะไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ สิ่งที่ปรากฏให้เห็น ในพื้นที่จังหวัดที่เป็นสิ่งแวดล้อมทาง ธรรมชาติ) • ลักษณะทางวัฒนธรรมคืออะไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ สิ่งที่สร้างขึ้นจากความรู้ ความคิดของมนุษย์เพื่อปรับตัวให้เข้ากับ สภาพแวดล้อม) • ลักษณะทางสังคมคืออะไร ( ตั ว อ ย่าง คำ � ต อ บ วิ ถี ชี วิ ต ข อ ง ผู้ ค น ในสังคมที่มีการปรับตัวให้เข้ากับลักษณะ ทางกายภาพ) ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 ลักษณะทาง กายภาพ ลักษณะทางวัฒนธรรม ลักษณะทาง สังคม ภาพภูเขา ภาพแม่นํ้า ภาพนํ้าตก ภาพบ้าน ภาพเครื่องมือเครื่องใช้ ภาพประเพณีสงกรานต์ ภาพชาวนา ภาพชาวประมง ภาพชาวเขา 87 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

88 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ทิวเขา ภูเขา ที่ลาดเชิงเขา และที่ดอน ๒. ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด ลักษณะทางกายภาพของจังหวัดที่มีบทบาทต่อสิ่งต่าง ๆ และการดำารงชีวิต ได้แก่ภูมิประเทศภูมิอากาศแหล่งนำ้า พืชพรรณธรรมชาติแร่สัตว์ป่า ๒.๑ ภูมิประเทศ คือ ลักษณะของพื้นผิวโลกที่แสดงให้เห็นถึง ความสูง-ตำ่าของพื้นที่ลักษณะภูมิประเทศมีหลายรูปแบบแบ่งออกได้ดังนี้ ๑) ภูเขา พื้นที่ภูเขามักอยู่รวมกันเป็นเทือกเขา ในเทือกเขามี แนวเขาหลายทิวเขา ในทิวเขาหนึ่ง ๆ มียอดเขาหลาย ๆ ภูเขา เป็นลักษณะ ของพื้นที่ที่มีระดับสูงขึ้นจากบริเวณโดยรอบ ระหว่างสันเขามีหุบเขาแทรก สลับอยู่เบื้องล่าง ในหุบเขามีลำาห้วยเป็นทางนำ้า พื้นที่เขาส่วนใหญ่มีป่าไม้ ปกคลุมเป็นต้นนำ้าลำาธาร เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า 88 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๕. นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์แผนที่ ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด ตนเอง แล้วร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยตอบคำถาม ดังนี้ • ปัจจุบันนักเรียนอาศัยอยู่ที่จังหวัด ใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ จังหวัดเชียงใหม่) • จังหวัดที่นักเรียนอาศัยอยู่มี ลักษณะภูมิประเทศเป็นอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ส่วนใหญ่เป็นที่สูงและ ภูเขาสูง) • ลักษณะภูมิประเทศดังกล่าวมีผล ต่อการดำ เนินชีวิตของคนในพื้นที่ อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้มีการ ประกอบอาชีพเพาะปลูกพืชเมืองหนาว ปลูกพืชแบบขั้นบันได) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ลักษณะภูมิประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หรืออาเซียน ประกอบด้วย ดินแดนส่วนที่เป็นภาคพื้นทวีป และหมู่เกาะ ซึ่งมีสภาพพื้นที่หลายแบบ เช่น ภูเขา และที่ราบสูง ซึ่งเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ และเป็นต้นกำ เนิดแม่น้ำ� สายต่าง ๆ ซึ่งเป็นแหล่งน้ำ�จืดที่มีประโยชน์ต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ ทั้งในด้าน เป็นแหล่งอาหาร ใช้ทำการเกษตรและการคมนาคม ตลอดจนที่ราบลุ่มแม่น้ำ� ซึ่งเป็นแหล่งเพาะปลูก รอบรู้อาเซียนและโลก สุดยอดคู่มือครู 88 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 89 ที่ราบ ที่ลุ่ม ชายฝั่งทะเล ๒) ที่ลาดเชิงเขาและที่ดอน เป็นพื้นที่ที่ต่อเนื่องจากภูเขา มีป่าไม้ ปกคลุม ลำานำ้าที่ไหลผ่านมักเป็นคลอง เป็นเขตที่มีดินตะกอนเนื้อหยาบ เช่น กรวดทรายดินปนทรายและดินร่วน พืชพรรณมักเป็นไม้ยืนต้น ๓) ที่ราบ เป็นเขตที่อยู่ถัดจากที่ลาดเชิงเขาและที่ดอนลงมา พื้นที่ มีลักษณะราบเรียบมีแม่นำ้าไหลผ่านดินตะกอนมีทั้งทรายทรายแป้งดินร่วน และดินเหนียว เป็นเขตที่มีการตั้งถิ่นฐานหนาแน่นโดยเฉพาะตามแนว แม่นำ้าลำาคลอง พืชพรรณส่วนใหญ่เป็นพืชผลเกษตร ภูมิประเทศที่ราบบริเวณภาคกลางของประเทศไทย ๖. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น เกี่ยวกับลักษณะภูมิอากาศ โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • ลักษณะภูมิอากาศมีผลต่อการ ดำ เนินชีวิตของคนในพื้นที่อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ลักษณะภูมิอากาศมี ผ ล ต่ อ การ แ ต่ ง กาย ข อ ง ค น ใ น พื้ น ที่ เพราะถ้ามีอากาศร้อนจะใส่เสื้อผ้าบาง ถ้าอากาศหนาวจะใส่เสื้อผ้าหนา) ข้อใดไม่สัมพันธ์กัน ๑ จังหวัดเชียงราย ทิวเขาสูง ๒ จังหวัดสุพรรณบุรี ที่ราบ ๓ จังหวัดภูเก็ต ที่ราบชายฝั่ง ๔ จังหวัดขอนแก่น ที่ราบชายฝั่ง (เฉลย ๔ เพราะจังหวัดขอนแก่นเป็น จังหวัดทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ไม่มีพื้นที่ติดกับชายฝั่งทะเล) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด 89 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

90 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๕) ชายฝั่งทะเล เป็นแนวพื้นที่ที่เป็นชายฝั่งและชายทะเล ประกบกัน ชายฝั่งมีหาดทราย สันทราย แหลม ชายทะเลมีอ่าว เกาะ สันดอนใต้นำ้าประกอบกันเป็นชายฝั่งทะเล พืชพรรณเป็นป่าชายหาดและ ป่าชายเลน ๔) ที่ลุ่ม เป็นพื้นที่ที่ต่อจาก ที่ราบ มีลักษณะเป็นที่ราบสลับกับที่ลุ่ม หรือเป็นที่ลุ่มปากแม่นำ้าที่ลุ่มสลับ สันทรายชายฝั่ง ตะกอนเป็นดินเหนียว ดินเลนดินโคลนทางนำ้าเป็นส่วนปากนำ้า ที่ไหลลงสู่ทะเล พืชพรรณเป็นพืชทนเค็ม หรือพืชนำ้ากร่อย การกักเก็บนำ้าบริเวณที่ลุ่ม เพื่อทำาบ่อเลี้ยงกุ้ง เลี้ยงปลา ภูมิประเทศชายฝั่งทะเลที่มีหาดทรายสวยงามของเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๗. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น เกี่ยวกับแหล่งนํ้า โดยตอบคำถาม ดังนี้ • แหล่งนํ้ามีผลต่อการดำ รงชีวิต ของคนในพื้นที่อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ วิถีชีวิตของคนที่อาศัย อ ยู่ ริ ม แ ม่ นํ้าจ ะ มี การเพาะ ป ลู ก มี การ สร้างบ้านยกพื้นสูง เพื่อป้องกันนํ้าท่วม มีการประกอบอาชีพจับสัตว์นํ้า) ๘. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น เกี่ยวกับพืชพรรณธรรมชาติ โดยตอบ คำถาม ดังนี้ • พืชพรรณธรรมชาติมีผลต่อ การดำรงชีวิตของคนในพื้นที่อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นแหล่งอาหารและ แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติของคน ในพื้นที่) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 สุดยอดคู่มือครู 90 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 91 ลักษณะภูมิอากาศมีผลต่อ การดำาเนินชีวิตของคนในพื้นที่ แม่นำ้าลำาคลองเป็นทรัพยากร ที่มีความสำาคัญต่อท้องถิ่น ๒.๒ ภูมิอากาศ ลักษณะภูมิอากาศ ในแต่ละจังหวัดมีความแตกต่างกันปัจจัย ที่กำาหนดลักษณะอากาศที่สำาคัญ คือ อุณหภูมิความชื้นและลมอุณหภูมิกับลม มีความสัมพันธ์กัน ส่วนความชื้นอยู่ใน รูปแบบของไอนำ้า เมฆ หมอก ฝน นำ้าค้าง นอกจากนี้ยังมีฤดูกาลเป็นปัจจัยที่กำาหนด ลักษณะภูมิอากาศ ลักษณะภูมิอากาศมีผลต่อการดำาเนินชีวิตของคนในพื้นที่ และมีผล ต่อการประกอบอาชีพเพาะปลูก เช่น เกษตรกรต้องมีความรู้ความเข้าใจ ในเรื่องอุณหภูมิเฉลี่ยและปริมาณฝนในรอบปีจำานวนวันที่ฝนตก เพื่อ เลือกปลูกพืชชนิดที่เหมาะสม ๒.๓ แหล่งนํ้า แหล่งนำ้าตามธรรมชาติเป็นทรัพยากรในท้องถิ่น เช่น ห้วย ลำาคลอง แม่นำ้า หนอง บึง มักอยู่ ในภูมิประเทศต่าง ๆ กัน ลำาห้วยอยู่ใน หุบเขาบนที่สูงแถบภูเขา คลองอยู่ใน ร่องนำ้าที่ไหลผ่านที่สูง ที่ดอน โคก โนน แม่นำ้าเป็นลำานำ้าที่ไหลผ่านที่ราบ หนอง บึงอยู่ในที่ลุ่มทุ่งนาที่ลุ่มปากแม่นำ้าและ ชายฝั่ง แหล่งนำ้าเป็นที่สำาหรับกักเก็บนำ้าในฤดูฝน ทำาให้มีนำ้าใช้ในฤดูแล้ง จังหวัดที่มีแหล่งนำ้าตามธรรมชาติมากถือว่ามีทรัพยากรแหล่งนำ้าอุดมสมบูรณ์ ส่งผลให้พืชพรรณมีความอุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การประกอบอาชีพเกษตรกรรม พื้นที่ที่ขาดแหล่งนำ้าตามธรรมชาติมนุษย์จะสร้างแหล่งนำ้าขึ้นมาเพื่อกักเก็บนำ้า ไว้ใช้เช่นเขื่อนอ่างนำ้าฝายบ่อนำ้า ๙. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • การเข้าใจพื้นที่จังหวัดก่อให้เกิด ผลดีอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทำ�ให้ วางตัวได้อย่างเหมาะสมและดำ�เนินชีวิต อย่างมีความสุข) • นักเรียนจะนำ ความรู้จากการ ศึกษาลักษณะทางกายภาพไปใช้ให้ เกิดประโยชน์อย่างไร(ตัวอย่างคำ�ตอบ ใช้ในการวางแผนการเพาะปลูกพืชและ สร้างที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมกับพื้นที่และ สภาพอากาศ) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 91 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

92 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ แผนที่แสดงแหล่งนํ้าในจังหวัดนครนายก แผนที่แสดงแหล่งนํ้าจังหวัดนครนายกแสดงให้เห็นความสัมพันธ์ ของแหล่งนํ้ากับภูมิประเทศโดยแหล่งนํ้าไหลจากที่สูงลงสู่ที่ตํ่า ๏ แหล่งนํ้าธรรมชาติเช่นห้วยนํ้าซับห้วยเขาฟ้าผ่าคลองวังตะไคร้ แม่นํ้านครนายกไหลคดโค้งไปตามร่องนํ้าตามธรรมชาติในพื้นที่ดอน ๏ แหล่งนํ้าที่มนุษย์สร้าง เช่น เขื่อนขุนด่านปราการชล อยู่ใน หุบเขาในเขตภูเขาสูง คลองส่งนํ้าชลประทานในพื้นที่เกษตรอยู่ในที่ราบ เช่น คลองต่างๆในทุ่งรังสิตองครักษ์ แหล่งนํ้าจัดว่าเป็นหัวใจสําคัญของการดําเนินชีวิต พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงให้ความสําคัญต่อการ จัดหาและสร้างแหล่งนํ้าในพื้นที่จังหวัดต่างๆทั่วทุกภูมิภาคของประเทศไทย แบบบันทึกการสำรวจข้อมูลเกี่ยวกับ ลักษณะของจังหวัด • จังหวัดที่ตนเองอาศัยอยู่ คือ • มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดใดบ้าง • มีลักษณะทางกายภาพเป็นอย่างไรบ้าง ภูมิประเทศ ภูมิอากาศ • มีลักษณะทางวัฒนธรรมเป็นอย่างไรบ้าง • มีลักษณะทางสังคมเป็นอย่างไรบ้าง • การศึกษาเกี่ยวกับลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด ก่อให้เกิดผลดีต่อนักเรียน อย่างไร เขื่อนที่ใหญ่ที่สุดในโลก คือ เขื่อนทรีจอร์จส์ ตั้งอยู่ที่เมืองยี่หลิง มณฑลหูเป่ย สาธารณรัฐประชาชนจีน สร้างขึ้นเพื่อกั้นแม่นํ้าแยงซีเกียง รอบรู้อาเซียนและโลก ๑๐. นักเรียนสำ รวจข้อมูลเกี่ยวกับลักษณะ ของจังหวัดตนเอง โดยใช้แผนที่และ รูปถ่าย แล้วตอบคำถามลงในแบบบันทึก แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ (จังหวัดอุบลราชธานี) จากนั้นนักเรียนร่วมกันอภิปรายผล การสำ รวจข้อมูลเกี่ยวกับลักษณะของ จังหวัดตนเองว่ามีความถูกต้องหรือไม่ ควรปรับปรุงแก้ไขเพิ่มเติมหรือไม่ อย่างไร จากนั้นปรับปรุงให้สมบูรณ์ (จังหวัดศรีสะเกษ จังหวัดอำ�นาจเจริญ และ จังหวัดยโสธร) (เป็นที่ราบสูง) (อากาศหนาวในช่วงฤดูหนาว อากาศร้อนอบอ้าวในช่วงฤดูร้อน และมีฝน ตกหนักในฤดูฝน) (มีการสร้างบ้านยกพื้นสูง เพื่อระบายความร้อน แ ล ะ ป้ อ ง กั น สั ต ว์ มี พิ ษ มี ป ร ะ เ พ ณี เ กี่ ย ว กั บ ความเชื่อทางศาสนา เช่น ประเพณีแห่เทียนพรรษา) (ในจังหวัดมีลักษณะภูมิประเทศเป็นที่ราบสูง มีภูมิอากาศที่เอื้อต่อการปลูกข้าว ปลูกพืชไร่ พืชสวน ประชาชนส่วนใหญ่ของจังหวัดจึง ประกอบอาชีพเกษตรกรรม) (ทำ�ให้เข้าใจลักษณะทางกายภาพของ จังหวัด และสามารถดำ�เนินชีวิตอยู่ในพื้นที่จังหวัด ได้อย่างมีความสุข) สุดยอดคู่มือครู 92 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 93 ๒.๔ พืชพรรณธรรมชาติพืชพรรณเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่อยู่ ในรูปของป่าไม้ต่างๆมีความสัมพันธ์กับภูมิประเทศภูมิอากาศและแหล่งนำ้า เช่น ป่าดิบอยู่ในเขตภูเขาที่มีความชื้นสูง ป่าเต็งรังอยู่ในเขตภูมิประเทศ โคก โนน เนิน ป่าเบญจพรรณอยู่ในเขตภูมิประเทศเชิงเขา ที่ดอนใน เขตที่ราบป่าไม้ตามธรรมชาติเหลือไม่มาก เนื่องจากถูกตัดเพื่อเป็นพื้นที่ เพาะปลูกและสร้างที่อยู่อาศัย ภาพจากดาวเทียม จังหวัดลำาพูน ๑๑. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด ส่งผลต่อลักษณะทางวัฒนธรรมและ สังคมของคนในพื้นที่ ที่ผู้คนในพื้นที่ ได้สร้างสรรค์ขึ้นเพื่อให้เหมาะสม ต่อการดำรงชีวิต Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Step4 ๑๒. นักเรียนออกมานำ เสนอแบบบันทึก ข้อมูลเกี่ยวกับลักษณะของจังหวัดให้ เพื่อนฟังหน้าชั้นเรียน 93 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

94 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ แผนที่แสดงพื้นที่ป่าไม้ จังหวัดลำาพูน ภาพจากดาวเทียม จังหวัดลำาพูน บริเวณภูมิประเทศที่เป็นภูเขา มีสีเข้มมากแสดงให้เห็นว่ามีป่าไม้หนาแน่นเข้มน้อยป่าไม้เบาบาง พื้นที่สีจาง เป็นบริเวณไหล่เขาและที่ราบมีการใช้ประโยชน์จากที่ดินเป็นพื้นที่สวนผลไม้ ไร่นาและที่อยู่อาศัย ๑๓. นักเรียนร่วมกันคัดเลือกชิ้นงาน ที่ทำ ได้สมบูรณ์ไปจัดทำป้ายนิเทศ เพื่อเผยแพร่ความรู้ Step5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคม และจิตสาธารณะ เสริมความรู้ ครูควรสอน ดาวเทียม ดาวเทียมไทยโชตหรือดาวเทียมธีออสในอดีต เป็นดาวเทียมสำ รวจ ทรัพยากรธรรมชาติดวงแรกของไทย ถูกส่งขึ้นสู่ชั้นอวกาศเมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ สามารถถ่ายภาพได้รอบโลกภายในเวลา ๑๓๐ วัน และข้อมูลจากดาวเทียม ไทยโชตยังสามารถนำมาจัดการบริหารทรัพยากรธรรมชาติและอีกหลายด้านเพื่อ การพัฒนาประเทศ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อ ดาวเทียมไทยโชต ซึ่งมีความหมายว่า ดาวเทียมที่ทำ ให้ประเทศไทยรุ่งเรือง สุดยอดคู่มือครู 94 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 95 สัตว์ที่เกิดตามธรรมชาติและอยู่ในป่า เรียกว่า สัตว์ป่า ๒.๕ สัตว์ป่า สัตว์ป่ามีมากมายหลายชนิด แตกต่างไปตามสภาพป่า สัตว์บกสัตว์อากาศสัตว์นำ้าล้วนมีอยู่ ในป่าทั้งสิ้น ปริมาณและชนิดของ สัตว์ป่าบอกคุณภาพความอุดมสมบูรณ์ของป่า และคุณภาพของคน ที่อยู่ในประเทศนั้น ประเทศที่มี พื้นที่ป่าเหลือมากและอุดมสมบูรณ์ แสดงว่าคนเจริญ ไม่เบียดเบียนสัตว์ และพืชพรรณธรรมชาติ ๓. พื้นที่ภูมิสัมพันธ์สร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ และการดำาเนินชีวิต ๓.๑ ลักษณะภูมิประเทศ ๑) ภูเขาและที่สูง เป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำาคัญ คือ เป็น แหล่งแร่และแหล่งหินชนิดต่างๆที่มีความสำาคัญทางเศรษฐกิจ แร่ ท้องถิ่นใดมีแหล่งแร่ จะเป็นปัจจัยให้ท้องถิ่นนั้นเกิดการ ทำาเหมืองแร่ เหมืองแร่ทำาให้มีการ จ้างงาน ผลผลิตจากเหมืองแร่ทำาให้ เกิดสินค้าและการค้าขาย หิน ใช้เป็นวัสดุก่อสร้าง เ ป็ น เ ห ตุ ทำาใ ห้ เ กิ ด เ ห มื อง หิ น อุตสาหกรรมย่อยหิน เช่น หินปูน ใช้ทำาหินเกล็ดขนาดต่าง ๆ ใช้ในการ ก่อสร้าง ผ่านกระบวนการเผา ใช้ทำา ปูนขาว เป็นส่วนผสมและเป็นวัตถุดิบ ในโรงงานปูนซีเมนต์ บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันยกตัวอย่างสิ่งแวดล้อมทางกายภาพของชุมชนนักเรียน ว่ามีจุดเด่นที่สำ คัญทางด้านใดบ้าง และจุดเด่นดังกล่าวส่งผลต่อคนในชุมชน อย่างไร ตัวชี้วัด ส ๕.๒ ป.๔/๑ ภาระงาน/ชิ้นงาน แผนภาพความคิดลักษณะทางภายภาพ ของจังหวัด ๑. นักเรียนสังเกตภาพวิถีการดำ เนินชีวิต แ บ บ ต่ า ง ๆ เ ช่ น ก า ร ป ลู ก พื ช แบบขั้นบันได การทำ ฟาร์มปศุสัตว์ การปลูกข้าวมาให้ แล้วร่วมกันสนทนา โดยตอบคำถาม ดังนี้ • จากภาพมีความสัมพันธ์กับ ลักษณะภูมิประเทศใดบ้าง (ตัวอย่าง คำ�ตอบ การปลูกพืชแบบขั้นบันได สัมพันธ์ กับภูมิประเทศ ภูเขาและที่สูง) ๒. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง พื้นที่ ภูมิสัมพันธ์สร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติและการดำ เนินชีวิต จากหนังสือเรียนและแหล่งการเรียนรู้อื่น เพิ่มเติม ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 95 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

96 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๒) ที่ลาดเชิงเขาและที่ดอน ระหว่างพื้นที่ภูเขาและพื้นที่ราบมี พื้นที่สูง ที่ลาดเชิงเขาเป็นโคก โนน เนิน เนินเขาบางลูกมีแร่ดินขาวใช้ทำา อุตสาหกรรมเซรามิก บริเวณเนินตะกอนรูปพัดเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์ด้วย ธาตุอาหารจึงเหมาะแก่การทำาสวน ผลไม้ การดำาเนินชีวิตของคน ในพื้นที่มักประกอบอาชีพทำาไร่ เช่น ไร่ข้าวโพด ไร่ข้าวฟ่าง ไร่ทานตะวัน ถ้าอยู่ใกล้แหล่งนำ้าจะทำาสวน เช่น สวนยางพารา สวนปาล์มนำ้ามัน บริเวณ ทุ่งหญ้าทำาฟาร์มปศุสัตว์ เขตภูเขาสูงเป็นแหล่งต้นนำ้าลำาธาร เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า จังหวัด ที่มีภูเขาจึงมีทรัพยากรอุดมสมบูรณ์บนภูเขามีอากาศที่เย็นสบายและมี ภูมิประเทศที่สวยงามเช่นนำ้าตกถำ้าจุดชมวิวหน้าผาทำาให้เกิดแหล่งท่องเที่ยว การดำาเนินชีวิตของคน ในพื้นที่มีความผูกพันใกล้ชิดกับ ธรรมชาติมีการประกอบอาชีพหาของป่า และสมุนไพร มีการเพาะปลูกพืชแบบ ขั้นบันไดเพื่อลดความลาดชันของพื้นที่ ปัจจุบันเขตภูเขาและที่สูง เป็นแหล่ง ธรรมชาติบำาบัดเพื่อให้ผู้คนได้มาสัมผัส ธรรมชาติเพื่อเสริมสร้างสุขภาพที่ดี เขตภูเขาสูงจึงมีความหมายต่อพื้นที่ทุก จังหวัด นำ้าตกทีลอซู อยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า อุ้มผาง จังหวัดตาก การทำาฟาร์มปศุสัตว์ บริเวณที่ลาดเชิงเขา จังหวัดนครราชสีมา ๓. ครูนำคำขวัญประจำจังหวัดต่าง ๆ มา ให้นักเรียนร่วมกันอ่าน ดังตัวอย่าง คำขวัญประจำจังหวัดสุราษฎร์ธานี เมืองร้อยเกาะ เงาะอร่อย หอยใหญ่ ไข่แดง แหล่งธรรมะ จากนั้นนักเรียนร่วมกันแสดงความ คิดเห็น โดยตอบคำถาม ดังนี้ • คำ ขวัญจังหวัดสุราษฎร์ธานีมี ลักษณะภูมิประเทศเป็นอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เป็นชายฝั่งทะเล มีเกาะ จำ�นวนมาก) • จากคำ ขวัญนี้แสดงให้เห็นถึง วิถีการดำ เนินชีวิตอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ประชาชนมีการประกอบ อาชีพปลูกเงาะ เลี้ยงหอย ทำ�ไข่เค็ม) ๔. นักเรียนสรุปลักษณะสำ คัญของ ภูมิประเทศแบบต่าง ๆ ลงในแผนภาพ ความคิด ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 มีการปลูกพืช แบบขั้นบันได มีแหล่งท่องเที่ยว ทางทะเล เป็นพื้นที่ตํ่ามีนํ้าขัง ตลอดปี ที่ลุ่ม มีการทำนา ที่ราบ ชายฝั่งทะเล มีการปลูกพืช อายุสั้น ที่ลาดเชิงเขา และที่ดอน ลักษณะสำคัญ ของภูมิประเทศ แบบต่าง ๆ ภูเขาและที่สูง ลักษณะภูมิประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หรืออาเซียน ประกอบด้วย ดินแดนส่วนที่เป็นภาคพื้นทวีป และหมู่เกาะ ซึ่งมีสภาพพื้นที่หลายแบบ เช่น ภูเขา และที่ราบสูง ซึ่งเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ และเป็นต้นกำ เนิดแม่น้ำ� สายต่าง ๆ ซึ่งเป็นแหล่งน้ำ�จืดที่มีประโยชน์ต่อการดำ รงชีวิตของมนุษย์ ทั้งในด้าน เป็นแหล่งอาหาร ใช้ทำ การเกษตรและการคมนาคม ตลอดจนที่ราบลุ่มแม่น้ำ� ซึ่งเป็นแหล่งเพาะปลูก รอบรู้อาเซียนและโลก สุดยอดคู่มือครู 96 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 97 ภูมิประเทศชายฝั่งและภูเขาที่มีลักษณะ โดดเด่นของหาดไร่เลย์ จังหวัดกระบี่ ๓) ที่ราบ เป็นพื้นที่ รองรับวัตถุต้นกำาเนิดดิน โดยมีนำ้า เป็นตัวพัดพามาจากเขตที่สูง ตะ ก อ น ที่ ทั บ ถ มใ น ที่รา บ มั ก เป็นตะกอนละเอียด อุดมด้วย ธาตุอาหารในดิน ที่ราบจึงเป็นพื้นที่ ที่มีความอุดมสมบูรณ์เหมาะสำาหรับ การเพาะปลูก เช่น ข้าว บริเวณ ริมแม่นำ้าใช้ทำาสวน ผู้คนส่วนใหญ่ นิยมตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณที่ราบ ส่งผลให้พื้นที่นี้เป็นแหล่งที่มีความเจริญ ในด้านต่างๆ ๔) ที่ลุ่ม เป็นพื้นที่ตำ่ามีนำ้าขังตลอดปีหรือบางช่วง ปัจจุบันหนองบึง ตื้นเขิน จึงใช้พื้นที่เป็นบ่อเลี้ยงปลา เลี้ยงกุ้ง ทำาฟาร์มบัว ปัจจุบันที่ลุ่มถูก พัฒนาเป็นสถานที่พักผ่อนสำาหรับชุมชนและใช้เป็นสถานที่ท่องเที่ยว แหล่งปลูกข้าวบริเวณที่ราบภาคกลาง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ๕) ชายฝั่งทะเล เป็นแหล่ง ทรัพยากรที่สำาคัญ เพราะมีสัตว์นำ้า อาศัยอยู่มาก ลักษณะชายฝั่งที่เป็น แนวยาวระหว่างพื้นดินกับผืนนำ้า ทำาให้ ลักษณะทางกายภาพเปลี่ยนแปลง อยู่ตลอดเวลา ผู้คนส่วนใหญ่ประกอบ อาชีพประมง และอาชีพให้บริการ ด้านการท่องเที่ยว นอกจากนี้ยังเป็น ที่ตั้งของท่าเทียบเรือและเป็นเส้นทาง การติดต่อค้าขายที่สำาคัญ อาชีพทำนาสัมพันธ์กับภูมิประเทศแบบใด ๑ ภูเขาลาดชัน ๒ ที่ราบและที่ลุ่ม ๓ ภูเขาลาดชันน้อย ๔ ชายฝั่งทะเล (เฉลย ๒ เพราะเป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีวัตถุต้นกำ�เนิดดินมาก เหมาะแก่การ เจริญเติบโตของข้าว และสามารถกักเก็บนํ้า ระบายนํ้าได้สะดวก) ๕. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • สิ่งแวดล้อมทางกายภาพต่าง ๆ ของชุมชนมีผลต่อการดำ เนินชีวิตของ ชุมชนทางด้านใดบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ การประกอบอาชีพ การตั้งถิ่นฐาน การสร้าง ที่อยู่อาศัย) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ลักษณะทางกายภาพ วิถีการดำ เนินชีวิต (ลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขา มีทรัพยากรป่าไม้มาก ในฤดูหนาวอากาศหนาวเย็น) (ผู้คนตั้งถิ่นฐานอยู่บนภูเขา มีการเพาะปลูกพืชแบบขั้นบันได พืชที่นิยมปลูกเป็นพืชเมืองหนาว มีวิถีชีวิตผูกพันกับธรรมชาติ) ๖. นักเรียนวิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัดที่ส่งผลต่อการดำ เนินชีวิต ของคนในจังหวัดลงในแผนภาพความคิด แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ จากนั้นนักเรียนอภิปรายผลจาก การวิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด ว่ามีความถูกต้องหรือไม่ ควรแก้ไขเพิ่มเติมหรือไม่ อย่างไร ข้อสอบเน้นสมรรถนะ 97 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

98 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๓.๒ แหล่งนํ้า แหล่งนำ้าธรรมชาติเช่น แม่นำ้า ลำาคลอง หนอง บึง และแหล่งนำ้าที่ มนุษย์สร้างขึ้นเช่นอ่างเก็บนำ้าฝายทดนำ้าถือเป็นแหล่งทรัพยากรที่หล่อเลี้ยง ชีวิตทุกชีวิต ทั้งพืชพรรณ สัตว์ป่า และมนุษย์จึงมีการตั้งถิ่นฐานอย่าง หนาแน่นตามบริเวณสองฝั่งลำาคลองหรือแม่นำ้า ผู้คนประกอบอาชีพเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ประมงนำ้าจืด แหล่งนำ้าก่อให้เกิดประเพณีและวัฒนธรรม เช่น ประเพณีลอยกระทงประเพณีไหลเรือไฟ แหล่งนำ้ายังเป็นทรัพยากรการท่องเที่ยว เช่น บึงบัว ตลาดนำ้า การล่องเรือตามแม่นำ้าลำาคลองสวนเกษตร ๓.๓ ป่าไม้ ป่าไม้เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่ช่วยให้เกิดทรัพยากรอื่น ๆ เช่น พืชพรรณ สัตว์ป่า แหล่งต้นนำ้าลำาธาร ป่าไม้ทำาให้อุณหภูมิเหนือป่าเย็นกว่า บริเวณโดยรอบ ทำาให้เกิดฝนตก เกิดนำ้าไหลซึมตามผิวดิน ทำาให้แร่ธาตุ ในหินผุสลาย พัดพาลงสู่ที่ตำ่าช่วยสร้างดินให้มีความอุดมสมบูรณ์กลายเป็น เขตเกษตรกรรมและมีการตั้งถิ่นฐานของผู้คน ป่าไม้ยังช่วยป้องกันการ พังทลายของแผ่นดินในเขตลาดชัน ความผูกพันระหว่างผู้คนกับป่าไม้ทำาให้ เกิดประเพณีบวชป่า ซึ่งเป็นภูมิปัญญาของคนในชุมชนที่จะอนุรักษ์ป่าไม้ ไม่ให้ถูกทำาลาย บึงบัวทะเลน้อย ทะเลสาบนำ้าจืด ในจังหวัดพัทลุง เขื่อนขุนด่านปราการชล จังหวัดนครนายก ๗. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำ ให้เกิด การดำ เนินชีวิตของคนในท้องถิ่นหรือ ชุมชนในจังหวัดต่าง ๆ มีความเหมือน และความแตกต่างกัน โดยภูมิประเทศ เป็นสิ่งแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อวิถี การดำ เนินชีวิตของมนุษย์ ดังนั้น การเข้าใจเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมของ ชุมชนในจังหวัดต่าง ๆ จะทำ ให้ปรับตัว เข้ากับสิ่งแวดล้อมและการดำ เนินชีวิต อย่างมีความสุข Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Step4 ๘. นักเรียนออกมานำ เสนอแผนภาพ ความคิดลักษณะทางกายภาพของ จังหวัดที่ส่งผลต่อการดำ เนินชีวิตของ คนในจังหวัดให้เพื่อนฟังหน้าชั้นเรียน Step5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคม และจิตสาธารณะ ๙. นักเรียนจัดป้ายนิเทศเพื่อเผยแพร่ ค ว า ม รู้ เ รื่ อ ง พื้ น ที่ ภู มิ สั ม พั น ธ์ สร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติและการดำ เนินชีวิตแก่ ผู้ที่สนใจ สุดยอดคู่มือครู 98 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 99 ๔. การใช้แผนที่และรูปถ่ายเพื่อการเรียนรู้พื้นที่จังหวัด ลักษณะทางกายภาพและทรัพยากรธรรมชาติของจังหวัด สามารถ ตรวจสอบและค้นหาข้อมูลเบื้องต้นได้จากแผนที่แสดงลักษณะภูมิประเทศ ซึ่งให้ข้อมูลเกี่ยวกับพื้นที่แต่ละจังหวัด การศึกษาความเปลี่ยนแปลงในพื้นที่ ต่าง ๆ สามารถตรวจสอบได้จากรูปถ่ายทางอากาศ หรือภาพจากดาวเทียม ข้อมูลทางภูมิศาสตร์เหล่านี้ช่วยให้เข้าใจพื้นที่เบื้องต้นเพื่อให้เห็น ความสัมพันธ์ของพื้นที่แหล่งนำ้าและทรัพยากรอื่นๆได้อย่างรวดเร็วนำาไปสู่ การวางแผนใช้พื้นที่อย่างมีประสิทธิภาพ พื้นที่ป่าไม้ยังใช้เป็นแหล่งท่องเที่ยว เช่น อุทยานแห่งชาติ วนอุทยานเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า จะเห็นได้ว่า ทั้งภูมิประเทศ และภูมิอากาศ เป็นปัจจัยสร้างสรรค์ ทรัพยากรธรรมชาติเช่น ภูเขา แร่ หิน ดิน ป่าไม้แหล่งนำ้า สัตว์ป่า เกิดเป็น แหล่งท่องเที่ยว ชุมชน แหล่งวัฒนธรรม ประเพณีนอกจากนี้ทรัพยากรที่ มีอยู่ในพื้นที่ต่าง ๆ ยังเป็นตัวกำาหนดวิถีชีวิตของผู้คน เป็นภูมิสังคมต่าง ๆ เช่นชาวนาชาวไร่ชาวสวนชาวประมงชาวเขาความสำาคัญของลักษณะพื้นที่ และวิถีชีวิตตามภูมิสังคมจะพัฒนาชุมชนเป็นชุมชนชนบท และชุมชนเมือง เป็นองค์ประกอบสำาคัญของจังหวัดภูมิภาคและประเทศชาติในที่สุด ชาวนามีวิถีชีวิตที่สอดคล้องกับภูมิประเทศที่ราบ ชายฝั่งทะเลทำาให้เกิดชุมชนชาวประมง (เฉลย ๒ เพราะแผนที่ และรูปถ่ายเป็นเครื่องมือ ที่ ช่ ว ย ใ ห้ เ ห็ น ลั ก ษ ณ ะ ทางกายภาพของพื้นที่ได้ ชัดเจน) ตัวชี้วัด ส ๕.๒ ป.๔/๑ ภาระงาน/ชิ้นงาน แบบบันทึกลักษณะทางกายภาพ ของจังหวัด ๑. นักเรียนสังเกตแผนที่ประเทศไทย แผนที่จังหวัดและรูปถ่ายจังหวัด แล้วให้นักเรียนร่วมกันสนทนา โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • สิ่งที่นักเรียนดูมีชื่อเรียกว่าอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ แผนที่และรูปถ่าย) • นักเรียนเคยใช้สิ่งใดมาแล้วบ้าง และใช้ทำอะไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เคยใช้ แผนที่ในการเดินทางไปต่างจังหวัดกับ ครอบครัว) • สิ่งที่ดู นักเรียนอยากเรียนรู้สิ่งใด มากที่สุด เพราะเหตุใด(ตัวอย่างคำ�ตอบ รูปถ่าย เพราะมีลักษณะคล้ายกับพื้นที่จริง แปลกตา จึงทำ�ให้อยากเรียนรู้มากที่สุด) ๒. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง การใช้แผนที่ และรูปถ่ายเพื่อการเรียนรู้พื้นที่จังหวัด จากหนังสือเรียนและแหล่งการเรียนรู้อื่น เพิ่มเติม ข้อใดกล่าวถูกต้องเกี่ยวกับการใช้แผนที่และรูปถ่าย ในการศึกษาข้อมูลของจังหวัด ๑ ทำ ให้ทราบจำนวนประชากรในจังหวัด ๒ ทำ ให้ทราบข้อมูลลักษณะทางกายภาพของจังหวัด ๓ ทำ ให้ทราบประวัติความเป็นมาของจังหวัด ๔ ทำ ให้ทราบอุปนิสัยของประชากรในจังหวัด ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ 99 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

100 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ 1,000 เมตร การระบุตำาแหน่ง การบอกระยะ สีแสดงสัญลักษณ์แสดง ภูมิประเทศ สัญลักษณ์แสดงสิ่งต่างๆ ที่ปรากฏบนผิวโลก ภูเขาสูง เช่น วัดหลวงพ่อเพชรตั้งอยู่บริเวณ อำาเภอเมืองอุตรดิตถ์อุทยานแห่งชาติภูสอยดาว อยู่บนภูเขาสูง ทางตะวันออกของจังหวัด ตัวอย่างการใช้แผนที่กายภาพจังหวัดอุตรดิตถ์ ระบุตำาแหน่ง ระยะ ทิศ ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำาคัญในจังหวัด เขตจังหวัด ห้วย คลอง แม่น้ำา ภูเขา ระดับสูง น้ำาตก มาตราส่วนใช้หาระยะทางจริง บนผิวโลก เครื่องหมายบอกทิศ ถนน อ่างเก็บน้ำา อุทยานแห่งชาติ วัด ทางรถไฟ ที่ตั้งจังหวัด วนอุทยาน สถานที่สำาคัญ จังหวัดอุตรดิตถ์ เช่น บึงช่ออยู่ใกล้เส้นทางรถไฟ การบอกระยะ ระหว่างสถานที่จริงด้วยแผนที่ สามารถทำาได้ อย่างแม่นยำาและถูกต้อง โดยการวัดระยะในแผนที่ และเทียบกับมาตราส่วน ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำาคัญในจังหวัด 1,500 เมตร 100 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๓. นักเรียนสังเกตแผนที่จังหวัดที่นักเรียน อยู่อาศัยที่มีรายละเอียดครบถ้วน โ ด ย ใ ห้ นั ก เ รี ย น ฝึ ก ใ ช้ แ ล ะ แ ป ล ความหมายจากแผนที่จังหวัดของ ตนเอง และให้นักเรียนร่วมกันระบุว่า สิ่งที่พบในแผนที่มีอะไรบ้าง จากนั้น ร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • แผนที่จังหวัดของนักเรียนให้ ข้อมูลเกี่ยวกับอะไรบ้าง (ตัวอย่าง คำ � ต อ บ ภู มิ ป ร ะ เ ท ศ แ ห ล่ ง นํ้า ถ น น สถานที่สำ�คัญ และบอกทิศ) • แผนที่จังหวัดแสดงเขตปกครอง อะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ เขตจังหวัด อำ�เภอ ตำ�บล และหมู่บ้าน) บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลวิธีการศึกษาและใช้แผนที่ให้เกิดประโยชน์ โดยเขียนแผนขั้นตอนการศึกษา วิเคราะห์และอภิปราย สรุปผล แล้วออกมา นำ เสนอหน้าชั้นเรียน ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 สุดยอดคู่มือครู 100 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 101 750 เมตร 500 เมตร ภูเขาสูงปานกลาง ที่ดอน ลาดเชิงเนิน ที่ราบ ที่ราบลุ่ม การบอกทิศ ที่ราบลุ่ม ที่ราบ แหล่งท่องเที่ยว จังหวัดใกล้เคียง ลองจิจูด ตำาแหน่ง น้ำาตก ทางรถไฟ ที่ตั้งวัด แม่น้ำา ถนน อ่างเก็บน้ำา ที่ดอนเชิงเขา ภูเขาสูง ละติจูด ประเทศ ใกล้เคียง อุทยาน แห่งชาติ ภูเขาสูง ปานกลาง เช่น จังหวัดอุตรดิตถ์ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตก ของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว และทิศเหนือของจังหวัดพิษณุโลก การระบุลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำาคัญ จังหวัดอุตรดิตถ์มีพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาและที่ดอน แหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญ เช่น• น้ำาตกแม่พลู • แม่น้ำาน่าน • อ่างเก็บน้ำาสิริกิติ์ • เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า • บ่อเหล็กน้ำาพี้ 250 เมตร 200 เมตร 150 เมตร 50 เมตร 0 เมตร ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 101 ๔. นักเรียนศึกษาสัญลักษณ์แสดง ลักษณะภูมิประเทศ และสัญลักษณ์ที่ ใช้แทนสิ่งต่าง ๆ ในแผนที่ ๕. นักเรียนสังเกตแผนที่จังหวัดอุตรดิตถ์ จากหนังสือเรียน แล้วให้นักเรียนระบุ ตำ แหน่ง ระยะ ทิศของสิ่งต่าง ๆ ในแผนที่ โดยตอบคำถาม ดังนี้ • ลักษณะภูมิประเทศส่วนใหญ่ ของจังหวัดอุตรดิตถ์เป็นอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ที่ราบและภูเขาสูง ปานกลาง) • ทางทิศเหนือของจังหวัดอุตรดิตถ์ มีอาณาเขตติดต่อกับจังหวัดใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ จังหวัดน่าน จังหวัดแพร่ จังหวัดสุโขทัย จังหวัดพิษณุโลก) • ถ้านักท่องเที่ยวต้องการไปเที่ยวที่ จังหวัดอุตรดิตถ์สามารถเดินทางด้วย วิธีใดได้บ้าง โดยดูจากสัญลักษณ์ บนแผนที่ (ตัวอย่างคำ�ตอบ สามารถ เดินทางได้โดยรถยนต์ส่วนตัว รถโดยสาร รถไฟ) • แหล่งนํ้าที่สำ คัญของจังหวัด อุตรดิตถ์ คือ (ตัวอย่างคำ�ตอบ อ่างเก็บนาํ้ สิริกิติ์ บึงช่อ บึงหล่ม อ่างเก็บนาํ้ห้วยคลองเหมือง นํ้าปาด แม่นํ้าน่าน) • สถานที่สำคัญของจังหวัดมีอะไร บ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ อุทยานแห่งชาติ คลองตรอน บ่อเหล็กนํ้าพี้) เสริมความรู้ ครูควรสอน จังหวัดอุตรดิตถ์ มีคำขวัญประจำจังหวัด คือ เหล็กน้ำ�พี้ลือเลื่อง เมืองลางสาดหวาน บ้านพระยาพิชัยดาบหัก ถิ่นสักใหญ่ของโลก ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 101 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

102 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๔.๑ การใช้แผนที่เพื่อศึกษาลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สําคัญในจังหวัด แผนที่จังหวัดสงขลา แสดงเขตการปกครองระดับอำาเภอและตำาบล บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับแหล่งทรัพยากรสำคัญ และ สถานที่สำคัญในจังหวัดหรือชุมชนของตนเอง โดยใช้แผนที่จังหวัดที่ตนเองอาศัย เป็นเครื่องมือในการศึกษา แล้วจัดทำ เป็นแผ่นพับหรือใบความรู้เพื่อเผยแพร่และ ประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับจังหวัดหรือชุมชนของตนเอง ๖. นักเรียนสังเกตแผนที่แสดงเขต การปกครองระดับอำ เภอ และตำบล แผนที่แสดงแหล่งทรัพยากรและ สถานที่สำ คัญ และแผนที่แสดง ลักษณะทางกายภาพของจังหวัดสงขลา แล้วร่วมกันสนทนา โดยตอบคำถาม ดังนี้ • แผนที่นี้เป็นของจังหวัดอะไร ใช้ สัญลักษณ์อะไรแทนจังหวัด (ตัวอย่าง คำ�ตอบ จังหวัดสงขลา ใช้รูปเรขาคณิต สี่ เ ห ลี่ ย ม ซ้ อ น สี ทึ บ ต ร ง ก ลาง เ ป็ น สัญลักษณ์) • มีจำนวนอำ เภอกี่อำ เภอ ชื่ออำ เภอ อะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ มี ๑๖ อำ�เภอ เช่น อำ�เภอสะเดา) • อ่างเก็บนํ้า เขื่อน หนอง บึง ที่สำ คัญของจังหวัดมีชื่อว่าอย่างไร และใช้สัญลักษณ์อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ อ่างเก็บนํ้าป่าบ่อ ใช้รูป สัญลักษณ์คล้ายอ่างเก็บนํ้า บอกที่ตั้ง ของอ่างเก็บนํ้าในแผนที่) • แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่ สำคัญของจังหวัดมีอะไรบ้าง (ตัวอย่าง คำ�ตอบ อุทยานนกนํ้าคูขุด หาดทรายแก้ว หาดสมิหลา อุทยานแห่งชาตินาํ้ตกทรายขาว อุทยานแห่งชาติเขานํ้าค้าง) • แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมที่ สำคัญของจังหวัดมีอะไรบ้าง (ตัวอย่าง คำ�ตอบ วัดพระเจดีย์งาม วัดชัยมงคล) • แหล่งทรัพยากรที่สำ คัญของ จังหวัดมีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทะเล ทะเลสาบ ป่าไม้ สัตว์ป่า) ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 สุดยอดคู่มือครู 102 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 103 แผนที่ลักษณะทางกายภาพ แสดงแหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญในจังหวัดสงขลา เสริมความรู้ ครูควรสอน แผนที่ แผนที่ราชอาณาจักรสยามหรือบริเวณที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบัน ฉบับแรก ๆ ที่ถูกตีพิมพ์ เป็นแผนที่ที่จัดทำ ขึ้นโดยนักแผนที่ชาวฝรั่งเศส ในสมัยพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ โดยมีการตีพิมพ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๙ ตรงกับ สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ๗. นักเรียนวิเคราะห์เชื่อมโยงให้เห็นถึง ความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะทาง กายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่ สำคัญของจังหวัดสงขลาว่าส่งผลต่อ การดำ เนินชีวิตของผู้คน การทำ กิจกรรมทางเศรษฐกิจอย่างไร โดยใช้ แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ๘. นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์ประโยชน์ของ การศึกษาแผนที่ โดยตอบคำถาม ดังนี้ • นักเรียนได้รับประโยชน์อย่างไร จากการศึกษาเรื่องแผนที่ (ตัวอย่าง คำ�ตอบ ทำ�ให้สามารถอ่านแผนที่ และรู้ ตำ�แหน่งของสถานที่ต่าง ๆ ได้) • นักเรียนมีแนวทางการใช้แผนที่ เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อการดำ เนินชีวิต อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เพื่อใช้ใน การ เ ดิ น ทาง ใ ช้ ใ น การ วางแผนการ เพาะปลูกพืชที่เหมาะสมกับพื้นที่) ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำคัญ จังหวัดสงขลา เกิดธุรกิจให้บริการ ด้านการท่องเที่ยว มีการทำประมง มีสังคมแบบชาวไทย พุ ท ธ แ ล ะ ช า ว ไ ท ย มุสลิม อยู่ร่วมกันเกิด ความหลากหลายทาง วัฒนธรรม มีทรัพยากรป่าไม้ สัตว์ป่าและแร่ต่าง ๆ ที่สำคัญทางเศรษฐกิจ 103 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

104 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ แผนที่แสดงลักษณะทางกายภาพ จังหวัดสงขลา บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์เปรียบเทียบความเหมือนและความแตกต่างระหว่าง ลักษณะสำคัญทางกายภาพของจังหวัดหรือชุมชนของตนเองกับลักษณะสำคัญ ทางกายภาพของจังหวัดหรือชุมชนใกล้เคียง ๙. นักเรียนวิเคราะห์รูปถ่ายเกี่ยวกับ ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำคัญในจังหวัดของตนเอง โดยตอบคำถาม ดังนี้ • จากการแปลความจากรูปถ่าย นักเรียนได้ข้อมูลอะไรบ้าง (ตัวอย่าง คำ�ตอบ ลักษณะทางกายภาพที่สำ�คัญ เช่น ภูมิประเทศ ปากนํ้า ชายฝั่งทะเล แม่นํ้า ลำ�คลอง ลักษณะทางสังคมและวัฒนธรรม ได้แก่ ชุมชน ถนน อ่างเก็บนํ้า บ้านเรือน) • นักเรียนใช้หลักการในการพิจารณา สิ่งที่ปรากฏอยู่บนรูปถ่ายอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ พิจารณาจากสีของภาพ รูปแบบ รูปร่าง ความสูง-ตํ่า และความ สัมพันธ์ของสิ่งต่าง ๆ ในภาพประกอบกัน เพื่อให้ได้ข้อมูลที่ถูกต้อง) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 สุดยอดคู่มือครู 104 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 105 จากแผนที่รัฐกิจและแผนที่กายภาพจังหวัดสงขลา ทำาให้ทราบลักษณะ ทางกายภาพ แหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญ ดังนี้ ๏ จังหวัดสงขลามีพื้นที่ติดกับจังหวัดนครศรีธรรมราช ทางทิศเหนือ ติดกับจังหวัดพัทลุงและสตูล ทางทิศตะวันตกติดกับจังหวัดปัตตานี ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ติดกับจังหวัดยะลาและประเทศมาเลเซียทางทิศใต้ ๏ จังหวัดสงขลามี๑๖อำาเภอ ๏ จังหวัดสงขลามีลักษณะภูมิประเทศที่หลากหลายสรุปได้ดังนี้ ๑. ภูมิประเทศที่สูงมีแนวเขาสูงวางตัวยาวเหนือ-ใต้๓ แนวคือ แนวเขาตะวันตก แนวเขาตอนกลาง แนวเขาตะวันออก ประกอบด้วย เขาเขียว เขาหลวง เขารูปช้าง เป็นแนวกั้นเขตแดน จังหวัดสตูลกับจังหวัด สงขลา ประกอบด้วยเขาเก้าเส้ง เขาคอหงส์ เขาเหรง ต่อเนื่องไปทางใต้ถึง เขานำ้าค้าง ควนสิเหร็ง ถึงชายแดนประเทศ มาเลเซีย ประกอบด้วย เขาสูง ควนแก้วถึงเขาปลายทัน ที่ชายแดนประเทศ มาเลเซีย ๒. ภูมิประเทศที่ราบ มีที่ราบระหว่างแนวเขาสูง ๓ แอ่งที่ราบคือ ที่ราบลุ่มนำ้าคลองหอยโข่ง ที่ราบลุ่มนำ้านาทวี-จะนะ ที่ราบ ลุ่มนำ้าเทพา-สะบ้าย้อย ที่ราบทั้งสามแอ่งต่อเนื่องกับที่ราบทะเลสาบสงขลา และที่ราบชายฝั่งทะเล เสริมความรู้ ครูควรสอน ๑. ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ ๒. ดอยผ้าห่มปก จังหวัดเชียงใหม่ ๓. ดอยหลวงเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ๔. ภูสอยดาว จังหวัดอุตรดิตถ์และจังหวัดพิษณุโลก ๕. ดอยลังกาหลวง จังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดลำปาง ๖. ดอยภูคา จังหวัดน่าน ๗. ดอยช้าง จังหวัดเชียงใหม่ ๘. ยอดเขาโมโกจู จังหวัดกำแพงเพชร ๙. ยอดเขาหลวง จังหวัดนครศรีธรรมราช ๑๐. ดอยลังกาน้อย จังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดลำปาง ยอดเขาที่สูงที่สุดในประเทศไทย ๑๐ อันดับ ได้แก่ ๑๐. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยตอบคำถาม ดังนี้ • การใช้รูปถ่ายเพื่อศึกษาลักษณะ ทางกายภาพ แหล่งทรัพยากรและ สถานที่สำ คัญในจังหวัด ต่างจาก การใช้แผนที่เพื่อศึกษาลักษณะทาง กายภาพ แหล่งทรัพยากรและสถานที่ สำ คัญในจังหวัดอย่างไร (ตัวอย่าง คำ � ต อ บ ใ ห้ ข้ อ มู ล ที่ ถู ก ต้ อ ง ชั ด เ จ น เหมือนกัน แต่มีข้อมูล รายละเอียด ที่ครอบคลุมทั้งหมดทุกพื้นที่ เห็นเป็น ภาพปรากฏบนผิวโลกตามสภาพจริง) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 105 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

106 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๓. ภูมิประเทศชายฝั่งทะเล จังหวัดสงขลามีชายฝั่งทะเลยาว ประมาณ ๒๐๐ กิโลเมตร จึงมีโอกาสใช้ประโยชน์จากทรัพยากรทางทะเล ได้มาก ทำาให้เกิดการพัฒนาทางเศรษฐกิจ อีกทั้งยังเป็นแหล่งท่องเที่ยว ที่สำาคัญของจังหวัดเช่นหาดทรายแก้วแหลมสมิหลา เกาะหนูเกาะแมว ๔. ภูมิประเทศทะเลสาบจังหวัดสงขลามีภูมิประเทศพิเศษแตกต่าง ไปจากจังหวัดอื่นๆตรงที่มีทะเลสาบสงขลา และบางส่วนของทะเลหลวง ซึ่ง เป็นทะเลสาบที่ด้านในเป็นนำ้าจืดด้านนอกเป็นนำ้ากร่อยทะเลสาบสงขลาและ ทะเลหลวงเป็นแหล่งนำ้าธรรมชาติที่สำาคัญของจังหวัด ๕. ภูมิประเทศเขาโดดและโคก โนนบริเวณโดยรอบเขตภูเขาใหญ่ จะมีกลุ่มเขาเล็กๆหรือลูกเขาโดดอยู่บริเวณใกล้ทิวเขาใหญ่หรือกระจายอยู่ บริเวณขอบที่ราบ แหล่งเขาโดดเหล่านี้เป็นแหล่งทรัพยากรหิน แร่ และดินที่ สำาคัญ ส่วนโคกและโนนจะอยู่ในภูมิประเทศกลุ่มเขาเล็กๆ ๏ จังหวัดสงขลามีแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำาคัญ สรุปได้ดังนี้ ๑. บริเวณที่ราบลุ่มทั้งสามลุ่มนำ้าเป็นพื้นที่เกษตรกรรม ๒. พื้นที่ชายฝั่งทะเลเป็นแหล่งประมงและแหล่งท่องเที่ยว ๓. ทะเลสาบสงขลาและทะเลหลวงเป็นแหล่งเลี้ยงปลาในกระชัง ๔. เขตภูเขาสูงเป็นแหล่งทรัพยากรป่าไม้ ๕. เขตเชิงเขา โคก โนน เป็นพื้นที่เกษตรกรรม เช่น สวนยาง ปาล์มนำ้ามัน แหล่งเลี้ยงปลาในกระชัง เกาะยอ จังหวัดสงขลา ชายหาดสมิหลา จังหวัดสงขลา ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ๑๑. นักเรียนสรุปความรู้ความเข้าใจ เกี่ยวกับประโยชน์ของการใช้แผนที่ และรูปถ่ายเพื่อสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับ จังหวัด เป็นแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ช่วยให้ทราบที่ตั้ง ของประเทศ อำ เภอ ภูเขา แหล่งนํ้า และ สิ่งต่าง ๆ ที่มนุษย์ สร้างขึ้น ช่วยให้เข้าใจลักษณะ ภู มิ ป ร ะ เ ท ศ ซึ่ ง มี ส่วนเกี่ยวข้องกับการ ดำรงชีวิตของมนุษย์ เป็นข้อมูลสำคัญใน การวางแผนพัฒนา ท้องถิ่น อำ เภอ จังหวัด ได้ข้อมูลที่ถูกต้อง ครบถ้วน ประหยัด ต้นทุนและเวลาใน การเดินสำ รวจพื้นที่ จริง ประโยชน์ของ แผนที่และ รูปถ่าย ข้อใดไม่ใช่ลักษณะของสิ่งแวดล้อมที่พบในภูมิประเทศชายฝั่งทะเล ๑ มีอากาศหนาวเย็น ๒ มีทรัพยากรสัตว์นํ้า ๓ มีแหล่งท่องเที่ยวทางทะเล ๔ มีการประกอบอาชีพประมง (เฉลย ๑ เพราะเป็นลักษณะภูมิประเทศที่สูงและภูเขาสูง) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ สุดยอดคู่มือครู 106 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 107 ๔.๒ การใช้รูปถ่ายเพื่อศึกษาลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสถานที่สําคัญในจังหวัด การศึกษาสำารวจภูมิประเทศในพื้นที่จังหวัดมีความสำาคัญต่อการ วางแผนการใช้ที่ดิน การรวบรวมลักษณะพื้นที่ด้วยรูปถ่ายมาแปลความหมาย จะช่วยให้เข้าใจสภาพแวดล้อมในพื้นที่ที่สัมพันธ์กับภูมิประเทศ พื้นที่ชายฝั่งทะเล ตำาบลเขาแดง อำาเภอกุยบุรีจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เป็นชุมชนชาวประมง เพราะมีคลองเขาแดงเป็นที่จอดเรือ ที่ปลอดภัยจาก ลมพายุมีพื้นที่ลุ่มโดยรอบใช้ทำานากุ้งและบ่อเลี้ยงปลา พื้นที่เกาะเต่าและเกาะนางยวน อำาเภอเกาะพะงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สวยงาม มีสันดอนทรายใต้นำ้าที่ขาวสะอาด ได้รับการ พัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำาคัญ บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันสืบค้นคำ ขวัญประจำ จังหวัดในภูมิประเทศชายฝั่งทะเล ในภาคต่าง ๆ ของประเทศไทยคนละ ๑ จังหวัด แล้ววิเคราะห์ว่าคำ ขวัญ ประจำจังหวัดดังกล่าวแสดงถึงลักษณะสภาพแวดล้อมทางกายภาพอย่างไรบ้าง ๑๒. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยตอบคำถาม ดังนี้ • นักเรียนสามารถนำความรู้จาก การศึกษาแผนที่และรูปถ่ายจังหวัด ของตนเองไปใช้ประโยชน์อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ วางแผนสร้างสถานที่ กักเก็บนํ้าไว้ทำ�การเกษตร เพราะชุมชน ตั้งอยู่บนที่ดอน เมื่อฝนตก นํ้าจึงไหล ลงไปในที่ตํ่าหมด จึงต้องหาที่กักเก็บนํ้า ไว้ใช้ทำ�การเกษตร และไว้อุปโภคบริโภค) ๑๓. นักเรียนแบ่งกลุ่มออกเป็น ๔ กลุ่ม เลือกศึกษาข้อมูลลักษณะทาง กายภาพและแหล่งทรัพยากรของ จังหวัดตนเอง ๑๔. นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันระบุ ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากร และสิ่งต่าง ๆ ที่ปรากฏบนแผนที่ ลักษณะทางกายภาพ ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 107 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

108 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ สันดอนจะงอย แหลมตะลุมพุก อำาเภอปากพนัง จังหวัด นครศรีธรรมราช เป็นสันดอนชายฝั่งยื่นไปในทะเลฝั่งอ่าวไทย ปลูกป่าชายเลน เพื่อป้องกันการกัดเซาะจากคลื่นลม แหลมสมิหลา และหาดชายฝั่ง อำาเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา เป็นหาดทรายที่สวยงาม มีแหลม ทะเลสาบ และเกาะ เป็นสถานที่ท่องเที่ยว ที่สำาคัญ แบบบันทึกแหล่งทรัพยากร และสถานที่สำคัญของจังหวัด • จังหวัด • แหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สำ คัญ (เช่น แม่นํ้าเจ้าพระยา ป่าห้วยขาแข้ง) ทรัพยากรนํ้า ได้แก่ ทรัพยากรป่าไม้ ได้แก่ • สถานที่สำคัญ แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ได้แก่ แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ได้แก่ • นักเรียนภาคภูมิใจสิ่งใดในจังหวัดของ ตนเองบ้าง เพราะเหตุใด ๑๕. นักเรียนสืบค้นข้อมูลจากแผนที่และ รูปถ่ายเพื่อศึกษาข้อมูลกายภาพของ จังหวัดตนเอง จากหนังสือแผนที่ต่าง ๆ แล้วระบุชื่อของแหล่งทรัพยากรและ สถานที่สำคัญลงในแบบบันทึก แล้วสรุป เป็นความคิดรวบยอด Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ (เชียงใหม่) จากนั้นนักเรียนร่วมกันอภิปรายผล การบันทึกแหล่งทรัพยากรและสถานที่ สำคัญของจังหวัดว่าสามารถนำ ข้อมูล จากการศึกษาไปพัฒนาตนเองทาง ด้านใดจึงจะเกิดประโยชน์ และการ พัฒนานั้นจะส่งผลต่อจังหวัดหรือ ชุมชนของนักเรียนอย่างไร ห้วยนํ้าดัง อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์) (อาบหลวง นํ้าตกแม่ยะ ถํ้าเชียงดาว นํ้าพุร้อน สันกำ�แพง) (ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ เพราะทำ�ให้จังหวัดมีความอุดมสมบูรณ์เป็น แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ) (แม่นํ้าปิง) (อุทยานแห่งชาติ (วัดเจดีย์หลวง หมู่บ้านชาวเขาเผ่าม้ง พระธาตุดอยสุเทพ พระบรมราชานุสาวรีย์- สามกษัตริย์) บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนแบ่งกลุ่มสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของภูมิประเทศ ชายฝั่งทะเล แล้วรวบรวมข้อมูล จัดทำ ป้ายนิเทศเพื่อเผยแพร่และเชิญชวนให้ นักท่องเที่ยวมาเที่ยวในภูมิประเทศชายฝั่งทะเลมากขึ้น สุดยอดคู่มือครู 108 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 109 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร กับพระอัจฉริยภาพด้านแผนที่ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ ๙ ทรงเป็นกษัตริย์นักพัฒนา หัวใจสำาคัญที่พระองค์ท่านทรงพัฒนา คือ แหล่งนํ้า เพราะแหล่งนำ้าให้กำาเนิดชีวิตและการมีชีวิตอยู่ได้ พระองค์ ทรงศึกษาภูมิประเทศของพื้นที่ต่าง ๆ ในประเทศ โดยใช้แผนที่ภูมิประเทศ เพื่อหาตำาแหน่งพื้นที่ที่เหมาะสมในการสร้างเขื่อน อ่างเก็บนำ้า นอกจากนี้ ยังมีแหล่งกักเก็บนำ้าที่เรียกว่า แก้มลิง ซึ่งเป็นพระราชดำาริของพระองค์ท่าน ที่นำาภูมิประเทศตามธรรมชาติ คือ หนอง บึง หรือทางนำ้าเก่าที่ตื้นเขิน มาขุดลอกให้ลึกจนจุนำ้าได้ ซึ่งเป็นการแก้ปัญหานำ้าท่วมในฤดูฝน และนำานำ้ามา ใช้ประโยชน์ในฤดูแล้ง ในเขตพื้นที่ที่มีภูมิอากาศแห้งแล้ง พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงวิเคราะห์ข้อมูลภูมิอากาศ และคิดค้น วิธีทำาให้ฝนตกที่เรียกว่า ฝนเทียม (ฝนหลวง) เพื่อแก้ปัญหาความแห้งแล้ง พระองค์ท่านทรงศึกษาภูมิประเทศ และภูมิอากาศ เพื่อให้มีแหล่งนำ้าสำาหรับ การทำาเกษตรกรรมช่วยให้ราษฎรมีอาชีพและรายได้เพียงพอสำาหรับการดำารงชีวิต และให้มีความสุขอย่างยั่งยืน เป็นการสร้างภูมิสังคมให้มั่นคงและยั่งยืน ภูมิสังคม หมายถึง ความสัมพันธ์ของผู้คนในชุมชนกับสภาวะแวดล้อม ที่ต้องพึ่งพาอาศัยกัน ทำาให้มีวิถีชีวิตเป็นลักษณะเฉพาะของแต่ละท้องถิ่น แต่ละสังคม พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงใช้แผนที่เป็นเครื่องมือสำาคัญ ในการทรงงาน ทรงนำาแผนที่ ติดพระองค์ทุกครั้ง เพื่อทรงใช้ ประกอบพระราชวินิจฉัยในการ พัฒนาที่ดินและแหล่งนำ้าสำาหรับ ราษฎร Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ๑๖. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • การใช้แผนที่และรูปถ่ายในการ ศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับจังหวัด ทำ ให้ ทราบลักษณะทางกายภาพแหล่ง ทรัพยากร และสถานที่สำ คัญ ในจังหวัด ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Step4 ๑๗. นักเรียนแต่ละกลุ่มออกมานำ เสนอ แบบบันทึกแหล่งทรัพยากรและ สถานที่สำคัญของจังหวัดหน้าชั้นเรียน 109 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

110 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ เว็บไซต์แนะนำา ผังสรุปสาระสำาคัญ สำานักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ www.gistda.or.th/main/ ลักษณะ ทางกายภาพ ของจังหวัด การเข้าใจพื้นที่จังหวัด ลักษณะทางกายภาพลักษณะทางวัฒนธรรมและลักษณะทาง สังคม เป็นปัจจัยสำาคัญที่ถือเป็นสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ในจังหวัด ผู้ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ต้องรู้และเข้าใจความสัมพันธ์ ระหว่างสิ่งต่าง ๆ เพื่อให้สามารถปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อม ได้อย่างเหมาะสม ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด ลักษณะทางกายภาพของพื้นที่จังหวัดที่สำาคัญ และมีบทบาทต่อสิ่งต่าง ๆ คือ ภูมิประเทศ ภูมิอากาศ แหล่งนำ้า พืชพรรณธรรมชาติสัตว์ป่าแร่ พื้นที่ภูมิสัมพันธ์สร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ และการดำาเนินชีวิต ภูมิประเทศภูมิอากาศเป็นลักษณะทางธรรมชาติที่สำาคัญ ในการกำาหนดทรัพยากรและสิ่งต่าง ๆ บนพื้นผิวโลก และ สิ่งต่างๆเหล่านี้เป็นตัวกำาหนดวิถีชีวิตของผู้คนในจังหวัด การใช้แผนที่และรูปถ่ายเพื่อการเรียนรู้พื้นที่จังหวัด ลักษณะทางกายภาพและทรัพยากรธรรมชาติของจังหวัดสามารถตรวจสอบ และค้นหาข้อมูลเบื้องต้นได้จากแผนที่ รูปถ่ายทางอากาศ และภาพจากดาวเทียม เพื่อให้เข้าใจพื้นที่และสามารถดำารงชีวิตได้อย่างเหมาะสม ๑๘. นักเรียนร่วมกันคัดเลือกชิ้นงาน นำ ไปจัดป้ายนิเทศ เพื่อเผยแพร่ ความรู้และประชาสัมพันธ์ข้อมูล เ กี่ ย ว กั บ แ ห ล่ ง ท รั พ ย า ก ร แ ล ะ สถานที่สำคัญในจังหวัดของตนเอง เพื่อเชิญชวนให้นักท่องเที่ยวมาเที่ยว ในจังหวัดของตนเองมากยิ่งขึ้น Step5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคม และจิตสาธารณะ สุดยอดคู่มือครู 110 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด 111 ประโยชน์ของ แผนที่และรูปถ่าย กิจกรรมการเรียนรู้ ๑. นักเรียนสืบค้นแผนที่และรูปถ่ายจังหวัดของตนเองเพื่อศึกษาข้อมูล ในประเด็นที่กำาหนดให้ดังนี้ • ลักษณะทางกายภาพของจังหวัด • แหล่งทรัพยากรในจังหวัด • สถานที่สำาคัญในจังหวัด ๒. นักเรียนศึกษาแผนที่และรูปถ่ายจังหวัดของตนเองอธิบายลักษณะ ทางกายภาพที่ส่งผลต่อแหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญในจังหวัด ๓. นักเรียนวิเคราะห์สิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่ส่งผลต่อการดำาเนินชีวิต ของคนในจังหวัด โดยยกตัวอย่างมาคนละ ๑ ตัวอย่าง แล้วออกมา นำาเสนอหน้าชั้นเรียน ๔. นักเรียนสรุปประโยชน์ของการใช้ แผนที่และรูปถ่ายเพื่อสืบค้นข้อมูล เกี่ยวกับจังหวัดเป็นแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ๕. นักเรียนเปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างลักษณะทางกายภาพ ที่มีผลต่อการดำาเนินชีวิตของคนในจังหวัดตนเอง กับจังหวัดที่สนใจ แล้วบันทึกข้อมูลเป็นแผนภาพความคิดดังตัวอย่าง จังหวัด สิ่งที่ จังหวัด เหมือนกัน ส ๕.๑ ป.๔/๑, ป.๔/๓ ส ๕.๑ ป.๔/๒ ส ๕.๒ ป.๔/๑ ตัวชี้วัด 111 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

112 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ คำาถามพัฒนากระบวนการคิด ๑. แผนที่ ภาพจากดาวเทียม และรูปถ่ายทางอากาศให้ข้อมูลเกี่ยวกับ เรื่องใดบ้าง ๒. แหล่งทรัพยากร และสถานที่สำาคัญในจังหวัดของนักเรียนมีอะไรบ้าง อยู่บริเวณใดและมีความสำาคัญอย่างไร ๓. ลักษณะทางกายภาพส่งผลต่อแหล่งทรัพยากรและสถานที่สำาคัญใน จังหวัดของนักเรียนอย่างไร ๔. ลักษณะทางกายภาพของจังหวัดส่งผลต่อการดำาเนินชีวิตของคนใน จังหวัดอย่างไร ๕. คำาขวัญประจำาจังหวัดของนักเรียนแสดงถึงลักษณะทางกายภาพ ทรัพยากรและสถานที่สำาคัญในจังหวัดอย่างไรบ้าง ๖. จากคำากล่าวที่ว่า “แผนที่เป็นเครื่องมือนำาทางและวางแผน” นักเรียน เห็นด้วยกับคำากล่าวนี้หรือไม่อย่างไร ๗. การดำาเนินชีวิตของคนในจังหวัดก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงลักษณะ ทางกายภาพของจังหวัดอย่างไร ๑. ลักษณะทางกายภาพ แหล่งทรัพยากรและ สถานที่สำ�คัญ ๒. ทรัพยากรป่าไม้ เช่น อุทยานแห่งชาติ ห้วยนํ้ำ�ดัง อำ�เภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ ความสำ�คัญ เป็นป่าต้นนาํ้ ลำ�ธารของจังหวัด สถานที่สำ�คัญ เช่น พระธาตุดอยสุเทพ เป็น วัดที่มีความสำ�คัญในจังหวัดเชียงใหม่ มีฐานะเป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิด ราชวรวิหาร ตั้งอยู่บนดอยสุเทพ และได้รับ การประกาศเป็นโบราณสถานสำ�หรับชาติ ๓. เป็นแหล่งท่องเที่ยวและแหล่งทรัพยากรที่มี ความสำ�คัญต่อการดำ�รงชีวิตของคนใน จังหวัด ๔. ลักษณะทางกายภาพส่งผลต่อการดำ�เนิน ชีวิต เช่น คนที่อาศัยอยู่ในภูมิประเทศ ภูเขามักจะมีการประกอบอาชีพปลูกพืช แบบขั้นบันได มีการสร้างบ้านทรงเตี้ย มีช่องระบายลมน้อยเพื่อป้องกันอากาศ หนาว ๕. “ไข่มุกอันดามัน สวรรค์เมืองใต้ หาดทราย สีทอง สองวีรสตรี บารมีหลวงพ่อแช่ม” ทำ�ให้ทราบว่ามีภูมิประเทศชายฝั่งทะเล เหมาะแก่การประกอบอาชีพประมงและให้ บริการการท่องเที่ยว ๖. เห็นด้วย เพราะแผนที่ให้ข้อมูลต่าง ๆ ได้ตาม ที่เราต้องการ ช่วยให้ประหยัดเวลาและ ค่าใช้จ่ายในการเดินทาง ๗. มีการปรับปรุงพื้นที่บริเวณที่อยู่ใกล้แหล่งนาํ้ มีการใช้ประโยชน์จากที่ดินและแหล่งนํ้า ในการเพาะปลูก การดำ�เนินชีวิตดังกล่าว จึ ง ทำ � ใ ห้ ลั ก ษ ณ ะ ทาง กาย ภาพ เ กิ ด การ เปลี่ยนแปลง แนวค�ำตอบ สุดยอดคู่มือครู 112 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด ๒ หนว่ ยการเรยีนรทู้่ี การจัดการ สิ่งแวดล้อม ในจังหวัด การตั้งถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐาน สิ่งแวดล้อมในจังหวัด การเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อม การเปลี่ยนแปลง และการอนุรักษ์ สิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติ ในจังหวัด ๑. อธิบายการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมใน จังหวัดและผลที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลง (ส ๕.๒ ป.๔/๒) ๒. นำาเสนอแนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อม ในจังหวัด (ส ๕.๒ ป.๔/๓) ผังสาระการเรียนรู้ สาระสำาคัญ ตัวชี้วัด สิ่งต่าง ๆ เป็นสิ่งแวดล้อมซึ่งกันและกัน เกี่ยวเนื่องกันและพึ่งพาอาศัยกัน มนุษย์เป็นสิ่งหนึ่งในสรรพสิ่งของโลก มนุษย์ต้องอาศัยสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติในการดำารงอยู่และสร้างสรรค์สิ่งแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม แต่มนุษย์ มักทำาให้สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติเสียสมดุลจึงเกิดการเปลี่ยนแปลงสิ่งต่าง ๆ ทั้งทางธรรมชาติและวัฒนธรรมจนเป็น ปัญหาสังคม มนุษย์ควรตระหนักในการรักษาสมดุลในสิ่งแวดล้อม และความพอดีในการดำาเนินชีวิตเพื่อให้สังคมและโลกคงอยู่ อย่างยั่งยืน ผลกระทบจาก การเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อม สภาพอากาศเปลี่ยนแปลง เช่น อากาศร้อนขึ้น แผ่นดินแห้งแล้ง ขาดความชื้นในดิน พืชเหี่ยวแห้ง เกิดไฟป่า ได้ง่ายขึ้น เมื่อฝนตกหนัก ไม่มีป่าไม้ ป้องกัน ทำาให้เกิดดินถล่ม ไม่มีป่าไม้ชะลอนำ้า ทำาให้เกิดนำ้าท่วม การตัดไม้ ทำาลายป่า เป้าหมายการเรียนรู้ มาตรฐานการเรียนรู้ มาตรฐาน ส ๕.๒ เข้าใจปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับ สิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่ก่อให้เกิด การสร้างสรรค์วิถีการดำ เนินชีวิต มี จิตสำ นึกและมีส่วนร่วมในการจัดการ ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมเพื่อการพัฒนา ที่ยั่งยืน สมรรถนะสำ คัญของผู้เรียน ๑. ความสามารถในการสื่อสาร ๒. ความสามารถในการคิด ๓. ความสามารถในการแก้ปัญหา ๔. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต คุณลักษณะอันพึงประสงค์ ใฝ่เรียนรู้ ตัวชี้วัดที่ ๔.๑ ตั้งใจ เพียรพยายามใน การเรียนและเข้าร่วมกิจกรรมการเรียนรู้ ตัวชี้วัดที่ ๔.๒ แสวงหาความรู้จากแหล่ง เรียนรู้ต่าง ๆ ทั้งภายในและภายนอก โรงเรียน ด้วยการเลือกใช้สื่ออย่าง เหมาะสม บันทึกความรู้ วิเคราะห์ สรุป เป็นองค์ความรู้ สามารถนำ ไปใช้ในชีวิต ประจำวันได้ มุ่งมั่นในการทำงาน ตัวชี้วัดที่ ๖.๑ ตั้งใจและรับผิดชอบใน การปฏิบัติหน้าที่การงาน ตัวชี้วัดที่ ๖.๒ ทำ งานด้วยความ เพียรพยายามและอดทนเพื่อให้งานสำ เร็จ ตามเป้าหมาย บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันเสนอแนวทางเพื่อการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น ของตนเองให้มีสภาพที่น่าอยู่อาศัย โดยเขียนแผนขั้นตอนแนวทางดังกล่าว ในรูปแบบโครงงาน แล้วนำ เสนอหน้าชั้นเรียน เพื่อนำ ไปปฏิบัติได้จริง 113 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

114 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๑. สิ่งแวดล้อมในจังหวัด ในแต่ละจังหวัดมีสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติ อยู่ในทุกพื้นที่ ต่อมาเมื่อมีผู้คนเข้ามาอาศัยอยู่เกิดการสร้างสรรค์ชุมชน สังคม ขึ้นมา จึงเกิดเป็นสิ่งแวดล้อมทางสังคมและวัฒนธรรม ส่วนมนุษย์เป็น ทรัพยากรบุคคลในพื้นที่ที่ได้สร้างกฎระเบียบประเพณีต่างๆขึ้นมาซึ่งเป็น ทรัพยากรทางวัฒนธรรม สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ มีอยู่ทั้งบนพื้นดิน ท้องฟ้าและผืนนํ้า บนพื้นดิน เช่น แร่ ลักษณะภูมิประเทศแบบต่าง ๆ พืชพรรณธรรมชาติ สัตว์ป่า ท้องฟ้ามีนํ้าค้าง เมฆ หมอกลมความร้อนความเย็น พลังงานแสงอาทิตย์ ผืนนํ้ามีสัตว์นํ้า พืชนํ้าทุกประเภท สิ่งแวดล้อมทางสังคม เช่น พืชไร่ ท้องนา บ่อปลา ฝูงสัตว์ท่าเรือ บ้านเรือนชุมชนเมืองชุมชนชนบทถนนสะพานชุมชนชาวเขาชุมชนชาวนา สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรม เช่น ระเบียบวินัย กฎเกณฑ์ประเพณี ความเชื่อความศรัทธา วิถีชีวิตวิธีประพฤติปฏิบัติศาสนาภาษา การปลูกข้าว การลงแขกเกี่ยวข้าว การบูชาแม่โพสพ ตัวชี้วัด ส ๕.๒ ป.๔/๒ ภาระงาน/ชิ้นงาน ภาพการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ๑. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับ สิ่งแวดล้อมในจังหวัดของตนเอง โดยตอบคำถาม ดังนี้ • สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติใน จังหวัดของนักเรียนมีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ พื้นดิน ป่าไม้ สัตว์ป่า) • สิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรมใน จังหวัดของนักเรียนมีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ ประเพณีผูกเสี่ยว) • สิ่งแวดล้อมทางสังคมในจังหวัด ของนักเรียนมีอะไรบ้าง (ตัวอย่าง คำ�ตอบ ชุมชนชนบท) • นักเรียนคิดว่าสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ ที่กล่าวมามีผลทำ ให้สิ่งแวดล้อม ใ น จั ง ห วั ด เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ห รื อ ไ ม่ เพราะเหตุใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ มีผล ทำ�ให้เปลี่ยนแปลง เพราะมนุษย์เป็นทั้ง ผู้สร้างและผู้ทำ�ลายสิ่งแวดล้อม) บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนยกตัวอย่างสิ่งแวดล้อมทางกายภาพของชุมชนนักเรียนว่ามีจุดเด่น ที่สำคัญทางด้านใดบ้าง และจุดเด่นดังกล่าวส่งผลต่อคนในชุมชนอย่างไรบ้าง ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 สุดยอดคู่มือครู 114 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 115 จะเห็นได้ว่า สิ่งแวดล้อมทางสังคมและสิ่งแวดล้อมทางวัฒนธรรม เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น และมนุษย์เองเป็นทรัพยากรบุคคลที่เป็นสิ่งแวดล้อม ทางสังคม และเป็นปัจจัยที่สําคัญในการทําลาย และสร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม อื่นๆ มนุษย์ใช้ทรัพยากรธรรมชาติเพื่อสร้างสรรค์วัฒนธรรมและสังคม จังหวัดใดๆมีทรัพยากรบุคคลที่มีคุณภาพย่อมใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่าง คุ้มค่า และสร้างคุณค่าทางวัฒนธรรมให้กับสังคมในจังหวัดให้เจริญงอกงาม และเกิดประโยชน์ จังหวัดในประเทศไทยส่วนใหญ่มีขนาดใหญ่กว่าสิงคโปร์ นักเรียนคิดว่าจะสามารถพัฒนาจังหวัดของตนเองให้เจริญก้าวหน้า โดยใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในจังหวัดได้อย่างไร ตัวอย่างที่เป็นแง่คิดสําคัญเรื่อง สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรที่เห็นชัดที่สุด คือ ประเทศสิงคโปร์ซึ่งเป็นประเทศที่ไม่มีสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ เหมือนประเทศอื่น ๆ มีต้นทุนทางธรรมชาติน้อย แต่มีทรัพยากรมนุษย์ที่มี คุณภาพ สามารถคิดสร้างสรรค์บริหารประเทศให้ก้าวหน้า เจริญงอกงามอยู่ ในอันดับต้นๆของโลก สิงคโปร์เป็นเกาะที่มีขนาดเล็กกว่าเกาะภูเก็ต ไม่มีทรัพยากรที่สําคัญ มากนัก นอกจากภูมิประเทศที่เป็นเกาะและชายฝั่ง สิงคโปร์ใช้ลักษณะ ธรรมชาติที่มีอยู่เล็กน้อยสร้างท่าเรือนํ้าลึก ใช้วิธีค้าขายผ่านท่าเรือ เป็น ศูนย์กลางการค้าและการขนส่งทางเรือของโลก ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดี ที่สุดประเทศหนึ่งของโลก ประเทศสิงคโปร์ เป็นประเทศที่เป็นหมู่เกาะ ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของคาบสมุทรมลายู เป็นศูนย์กลางการคมนาคมทางเรือของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รอบรู้อาเซียนและโลก ๒. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง สิ่งแวดล้อม และการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ในจังหวัด จากหนังสือเรียนและแหล่ง การเรียนรู้อื่นเพิ่มเติม น้ำ�ป่าทะลัก-ดินโคลนถล่ม น่านอ่วม ผู้สื่อข่าวรายงานว่า จากภาวะฝน ที่ตกหนักตลอดทั้งคืน ทำ ให้เกิดน้ำ�ป่า ไหลทะลักเข้าท่วมหลายหมู่บ้านใน ตำบลตาลชุม อำ เภอท่าวังผา จังหวัดน่าน รวมถึงยังพัดพาเอาดินโคลนมาด้วย ส่งผลให้บ้านเรือนประชาชนพังเสียหาย ทั้งนี้รายงานเบื้องต้นระบุว่ามีชาวบ้าน เสียชีวิต ๒ ราย สำหรับสภาวะอากาศโดยรวมท้องฟ้า ยังปกคลุมด้วยเมฆฝน โดยเจ้าหน้าที่ หลายฝ่ายเร่งให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัย ขณะที่ผู้ว่าราชการจังหวัดน่านประกาศ แจ้งเตือนประชาชนในพื้นที่เสี่ยงติดริมน้ำ� เชิงเขา ให้เฝ้าระวังน้ำ�ป่าอย่างใกล้ชิด รวมทั้งสั่งเตรียมพร้อมเจ้าหน้าที่เพื่อให้ ความช่วยเหลือได้ตลอด ๒๔ ชั่วโมง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ๓. นักเรียนยกตัวอย่างข่าวการเปลี่ยนแปลง ข อ ง สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ห รื อ ร่ ว ม กั น แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับปัญหา สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้น เช่น ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 115 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

116 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๒. การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม สิ่งแวดล้อมต่าง ๆ ล้วนมีการพึ่งพาอาศัยกันและมีการเปลี่ยนแปลงอยู่ ตลอดเวลา เช่นหินแร่มีการผุสลายเป็นดินดินมีการพัฒนาเป็นลักษณะดิน ต่าง ๆ ลักษณะดินทําให้พืชพรรณธรรมชาติเจริญเติบโตไม่เหมือนกัน พืชพรรณที่แตกต่างกันทําให้มีสัตว์หลากหลายชนิด เมื่อมนุษย์เข้ามาอาศัย ในสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่แตกต่างกันจะมีวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน เช่น ชาวเขา ชาวไร่ ชาวสวน ชาวนา ชาวประมง วิถีชีวิตต่างกันทําให้เกิดลักษณะ ทางสังคมที่ต่างกัน ลักษณะทางสังคมที่ต่างกันทําให้เกิดการสร้างสรรค์ วัฒนธรรมที่แตกต่างกัน โดยธรรมชาติทุกสิ่งล้วนมีความเกี่ยวเนื่องกัน และ มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา แต่การเปลี่ยนแปลงที่เกิดจากธรรมชาติ จะค่อยเป็นค่อยไปและมีความสมดุลกัน ในอดีตแม่นํ้าชีไหลคดโค้งไปมา ต่อมาเกิดการเปลี่ยนแปลง โดยธรรมชาติทําให้เกิดแนวแม่นํ้าใหม่ลัดหรือตัดจากแนวแม่นํ้าเดิม ร่องแม่นํ้าเดิมจึงกลายเป็นภูมิประเทศที่เรียกว่า “กุด” (อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม) ๔. นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์เกี่ยวกับข่าว โดยตอบคำถาม ดังนี้ • เนื้อหาข่าวกล่าวถึงเรื่องใด (ฝนตกหนัก เกิดนาํ้ป่าไหลหลาก ดินโคลน ถล่ม ทำ�ให้บ้านเรือนประชาชนเสียหาย และมีผู้เสียชีวิต) • ในข่าวพูดถึงปัญหาอะไร (ปัญหาสิ่งแวดล้อม) • ปัญหานี้มาจากสาเหตุธรรมชาติ อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เกิดฝนตกหนัก ทำ�ให้เกิดนํ้าป่าไหลหลาก ดินโคลนถล่ม ทำ � ใ ห้ บ้าน เ รื อ น ข อ ง ชาว บ้านเ สี ย หาย มีผู้เสียชีวิต) • สาเหตุที่ทำ ให้เกิดนํ้าป่าและ ดินโคลนถล่มมีสาเหตุมาจากมนุษย์ อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เพราะมนุษย์ บุกรุกธรรมชาติ เช่น ตัดไม้ทำ�ลายป่า ทำ�ให้ ไม่มีต้นไม้สำ�หรับยึดหน้าดินและดูดซับนํ้า ส่งผลให้เกิดนํ้าป่าและดินโคลนถล่ม) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันศึกษาและสำรวจการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน ว่าการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมใดที่เกิดผลดีและผลเสียต่อโรงเรียน โดยเขียน แผนขั้นตอนการศึกษาและสำรวจ แล้วนำ เสนอหน้าชั้นเรียน สุดยอดคู่มือครู 116 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 117 ๒.๑ ปัจจัยที่ทำ�ให้เกิดก�รเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมเกิดจากปัจจัยสําคัญ ดังนี้ ๑) การเปลี่ยนแปลงที่เกิดจากธรรมชาติ เป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดจากการกระทําของธรรมชาติมี ๒ ลักษณะ ได้แก่ ๑. การเปลี่ยนแปลงแบบช้าๆใช้เวลายาวนานเช่นการผุกร่อน ของหินจากการกระทําของฝนและนํ้าไหลการกัดเซาะชายฝั่งของคลื่นทะเล แหลมตะลุมพุก จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นลักษณะภูมิประเทศที่ เกิดจากการกระทําของคลื่น และลมบริเวณชายฝั่งทะเล อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ที่พัดผ่าน ส่งผลให้เกิด ฝนตกหนัก จนเกิดนํ้าท่วม ๒. การเปลี่ยนแปลงแบบฉับพลันในระยะเวลาสั้น ๆ เช่น แผ่นดินไหวนํ้าท่วมการทรุดถล่มของแผ่นดินบริเวณไหล่เขา บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ ๔-๕ คน สืบค้นข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับ การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม โดยให้แต่ละกลุ่มเลือกมา ๑ หัวข้อ แล้วสรุป สาเหตุและผลกระทบเป็นแผนภาพความคิด จากนั้นออกมานำ เสนอหน้าชั้นเรียน ดังตัวอย่างผลกระทบ น้ำ�เน่าเสีย สาเหตุ ๕. นั ก เ รี ย น อ่ า น บั ต ร คำ เ กี่ ย ว กั บ การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและ เ กิ ด จ า ก ก า ร ก ร ะ ทำ ข อ ง ม นุ ษ ย์ ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 แผ่นดินไหว การตัดต้นไม้ สึนามิ น้ำ�ฝน การระเบิดหิน การตัดถนน การสร้างเขื่อน น้ำ�ไหลบ่าหน้าดิน คลื่นทะเล การถมที่ดิน การทิ้งขยะ แสงแดด จากนั้นนักเรียนจำ แนกบัตรคำ ดังกล่าวลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง การถมที่ดิน สึนามิ การระเบิดหิน นํ้าไหลบ่าหน้าดิน การเปลี่ยนแปลงที่ เกิดจากการกระทำ ของมนุษย์ การเปลี่ยนแปลงที่ เกิดจากธรรมชาติ ปัจจัยที่ทำให้ เกิดการเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อม การตัดถนน คลื่นทะเล การสร้างเขื่อน แผ่นดินไหว การตัดต้นไม้ นํ้าฝน การทิ้งขยะ แสงแดด 117 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

118 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ๒) การเปลี่ยนแปลงที่เกิดจากการกระทำาของมนุษย์ มนุษย์เป็นปัจจัยสําคัญที่สุดในการเปลี่ยนแปลงของ สิ่งแวดล้อม เนื่องจากมนุษย์มีคุณสมบัติพิเศษในด้านการเรียนรู้ฝึกหัด และพัฒนาปัญญาได้ดีและมนุษย์มีเจตนาหรือแรงจูงใจในการกระทํา สิ่งต่าง ๆ เพราะสามารถประดิษฐ์และสร้างเครื่องมือ เครื่องทุ่นแรง เครื่องจักร ต่างๆซึ่งนําไปสู่การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมได้ เมื่อมนุษย์เข้ามาอยู่ในธรรมชาติและใช้ประโยชน์จาก ทรัพยากรธรรมชาติจนขาดความสมดุล เช่น การตัดไม้ทําลายป่าเพื่อนํามา สร้างที่อยู่อาศัย การทําลายป่าเพื่อขยายพื้นที่เพาะปลูก ทําให้ผืนป่าตาม ธรรมชาติลดน้อยลง สัตว์ป่าไม่มีที่อยู่อาศัย ถูกล่าทําลายจนสูญพันธุ์เมื่อ ฝนตกหนักไม่มีผืนป่าปกคลุมหน้าดิน ไม่มีรากไม้ยึดเกาะดิน จึงถูกนํ้า เซาะกร่อนพังทลายนํ้าจึงไหลหลากอย่างรวดเร็วเกิดนํ้าท่วมในที่ราบสุดท้าย มนุษย์จึงเป็นผู้ที่ได้รับความเดือดร้อน การพัฒนาเทคโนโลยีด้านต่าง ๆ ของมนุษย์เป็นสาเหตุสําคัญที่ทําให้ทรัพยากรธรรมชาติ ถูกทําลายลงอย่างรวดเร็ว ผลที่เกิดขึ้น ๖. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยตอบคำถาม ดังนี้ • ผ ล ก ร ะ ท บ ที่ เ กิ ด จ า ก ก า ร เปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมใน ปัจจุบันมาจากสาเหตุใดมากที่สุด (การกระทำ�ของมนุษย์) • การกระทำ ของมนุษย์ทำ ให้ สิ่งแวดล้อมเปลี่ยนแปลงอย่างไรบ้าง ( ตั ว อ ย่าง คำ � ต อ บ จำ � น ว น ป ร ะ ชาก ร เ พิ่ ม ขึ้ น การขยาย พื้ น ที่ ทำ � โ ร ง งาน - อุตสาหกรรมขนาดใหญ่ การอพยพถิ่นฐาน จากชนบทสู่สังคมเมืองเพิ่มขึ้น) ๗. นักเรียนยกตัวอย่างการเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อมที่มีปัจจัยมาจาก ธรรมชาติและปัจจัยที่เกิดจากการ กระทำ ของมนุษย์และวิเคราะห์ผลที่ เกิดขึ้นลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง • การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ที่มีผลมาจากการกระทำของธรรมชาติ • การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ที่มีผลมาจากการกระทำของมนุษย์ ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 สาเหตุ (แผ่นดินไหว ในมหาสมุทร) (การปะทุของภูเขาไฟ ในมหาสมุทร) คลื่นยักษ์สึนามิ พัดถล่มชายฝั่ง ผลที่เกิดขึ้น สาเหตุ (การทิ้งสิ่งปฏิกูล ลงในแหล่งนํ้า) (การปล่อยนํ้าเสียจาก โรงงานอุตสาหกรรม) (นํ้าเน่าเหม็น สัตว์นํ้าตาย) น้ำ�ในลำคลอง เน่าเสีย (สูญเสียชีวิตและ ทรัพย์สิน) สุดยอดคู่มือครู 118 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 119 จะเห็นได้ว่ามนุษย์เป็นตัวเร่งการเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติทําให้ เกิดความเสียหายต่อสิ่งแวดล้อมทั้งที่เป็นธรรมชาติสังคม และวัฒนธรรม ในพื้นที่ สภาพอากาศ เปลี่ยนแปลง เช่น อากาศร้อนขึ้น แผ่นดินแห้งแล้ง ขาดความชื้นในดิน พืชเหี่ยวแห้ง เกิดไฟป่า ได้ง่ายขึ้น เมื่อฝนตกหนักไม่มี ป่าไม้ป้องกันและไม่มี รากไม้ยึดเกาะหน้าดิน ทําให้เกิดดินถล่ม ไม่มีป่าไม้ชะลอนํ้า ทําให้เกิดนํ้าท่วมอย่าง รวดเร็วประชาชนได้รับ ความเดือดร้อน ๒.๒ ผลกระทบจ�กก�รเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม การตัดไม้ทําลายป่า ดินถล่มเนื่องจากฝนตกหนัก และไม่มีรากไม้ยึดเกาะหน้าดิน การตัดไม้ทําลายป่า ทําให้เกิดความแห้งแล้งมากขึ้น บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันยกตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมที่รุนแรง และส่งผลเสียต่อมนุษย์มากที่สุด พร้อมอธิบายเหตุผลประกอบ ๘. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • นักเรียนจะมีส่วนในการช่วยให้ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ใ น ชุ ม ช น เ กิ ด ก า ร เปลี่ยนแปลงไปในทางบวกได้อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ร่วมปลูกต้นไม้เพื่อเพิ่ม พื้นที่สีเขียว คัดแยกขยะก่อนทิ้ง ไม่ตัดไม้ ทำ�ลายป่า) ๙. นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ ๕-๗ คน จ า ก นั้ น ใ ห้ แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม ร่ ว ม กั น ยกตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงของ สิ่งแวดล้อมต่าง ๆ แล้วเลือก การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมมา ๑ ตัวอย่าง ๑๐.นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันศึกษา และวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของ สิ่งแวดล้อมที่กลุ่มเลือกไว้ ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 การเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อม 119 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

120 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ แก๊สพิษ เกิดภาวะ นำ้าเน่าเสีย ปัญหาอาชญากรรม สารเสพติด ขยะมูลฝอย การสร้างโรงงาน อุตสาหกรรม ชุมชนแออัด การจราจรหนาแน่น เกิดอุบัติเหตุ ตัวอย่าง การเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม ที่เกิดจากการกระทำาของมนุษย์ 120 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ • นักเรียนคิดว่าการเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อมเกิดจากปัจจัยใด มากที่สุด (การกระทำ�ของมนุษย์) • นักเรียนจะมีส่วนร่วมทำ ให้ สิ่งแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไปในทาง ที่ดีขึ้นอย่างไร (ดูแลรักษาความสะอาด ไม่ทิ้งขยะลงในแหล่งนํ้า) จากนั้นนักเรียนอภิปรายผลว่า จากภาพการเปลี่ยนแปลงของ สิ่งแวดล้อมดังกล่าว นักเรียนจะมี แนวทางป้องกันและแก้ไขอย่างไรบ้าง ๑๑. นั ก เ รี ย น แ ต่ ล ะ ก ลุ่ ม วิ เ ค ร า ะ ห์ การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ลงในแผนภาพความคิด แล้วสรุป เป็นความคิดรวบยอด Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันศึกษาและสำ รวจว่าการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมส่งผล กระทบต่อคนในจังหวัดหรือในชุมชนของตนเองอย่างไรบ้าง โดยเขียนแผน ขั้นตอนการศึกษาในรูปแบบโครงงาน อภิปรายและสรุปผล แล้วนำ เสนอและ เผยแพร่ความรู้ ผลที่เกิดขึ้น สาเหตุ (การปะทุของภูเขาไฟ ในมหาสมุทร) (แผ่นดินไหว ในมหาสมุทร) เกิดขึ้นเอง ตามธรรมชาติ ผลที่เกิดขึ้น สาเหตุ (การทิ้งขยะ ลงแม่นํ้า ลำ�คลอง) (การปล่อยนํ้าเสียจาก โรงงานอุตสาหกรรม) (สัตว์นํ้าตาย นํ้าในแม่นํ้า ลำ�คลองเน่าเสีย และใช้ประโยชน์ไม่ได้) เกิดจากมนุษย์ (สูญเสียชีวิต ทรัพย์สิน ที่อยู่อาศัย) (คลื่นสึนามิ) (นํ้าเน่าเสีย) สุดยอดคู่มือครู 120 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 121 ตัดไม้ทำาลายป่า โลกร้อน อุณหภูมิสูงขึ้น นำ้าท่วม สัตว์ป่า ไม่มีที่อยู่อาศัย ดินถล่ม ไฟไหม้ป่า นำ้าเซาะ หน้าดิน เกิด ความแห้งแล้ง การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 121 โลกร้อน การกระทำของมนุษย์ในข้อใดทำ ให้เกิดภาวะโลกร้อน ๑ การปลูกต้นไม้ตามป่าชายเลน ๒ การจับสัตว์น้ำ�ขนาดเล็ก ๓ การเผาทำลายขยะ ๔ การใช้น้ำ�อย่างประหยัด (เฉลย ๓ เพราะเป็นสาเหตุหลักของการเพิ่มแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศ จนเกิดภาวะเรือนกระจก ส่งผลให้อุณหภูมิสูงขึ้นทำ�ให้เกิดภาวะโลกร้อน) ๑๒. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม เกิดจากปัจจัยในธรรมชาติและปัจจัย จากมนุษย์ ซึ่งส่งผลกระทบทั้ง ด้านบวกและลบต่อการตั้งถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐาน และการประกอบ อาชีพของผู้คน ๑๓. นักเรียนแต่ละกลุ่มออกมานำ เสนอ ภาพการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม พร้อมทั้งอธิบายถึงสาเหตุ ผลกระทบ ที่เกิดขึ้นหน้าชั้นเรียน Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Step4 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ 121 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

122 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ การเปลี่ยนแปลงของ สิ่งแวดล้อมในจังหวัด ของเรา ส่งผลต่อ การดำาเนินชีวิตอย่างไร คาถามสา�คัญ ํ ํ การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ส่วนหนึ่งมนุษย์สามารถ ควบคุมได้สามารถกําหนดวางแผน หรือหาแนวทางสร้างสรรค์ให้เป็นการ เปลี่ยนแปลงในทางที่ดีไม่ทําลายสมดุลธรรมชาติและสร้างประโยชน์ต่อ ตนเองได้ การสร้างฝายชะลอนํ้าช่วยชะลอการไหลของนํ้า และเพิ่มความชุ่มชื้นให้แก่ผืนดิน เหตุจากฝนตกหนัก และป่าไม้บนภูเขาถูกตัดทําลาย ทําให้ดินโคลนถล่มลงมาทับบ้านเรือนของมนุษย์ ขณะเดียวกันก็มีการเปลี่ยนแปลงบางอย่างที่มนุษย์ไม่สามารถ ควบคุมหรือกําหนดได้แต่สามารถป้องกันหรือลดผลกระทบจากที่รุนแรง ให้เบาบางลงได้เช่นภัยจากแผ่นดินไหวสึนามิภัยที่เกิดจากนํ้าท่วม ๑๔. นักเรียนร่วมกันคัดเลือกชิ้นงาน การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม ไปจัดป้ายนิเทศ เพื่อกระตุ้นจิตสำนึก ในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม แล้ว ร่ ว ม กั น แ ส ด ง ค ว า ม คิ ด เ ห็ น ว่ า นักเรียนจะมีส่วนในการป้องกัน และแก้ปัญหาการเปลี่ยนแปลง สิ่งแวดล้อมอย่างไร ๑๕. นักเรียนคิดค้นนวัตกรรมที่สามารถ นำ ม า ใ ช้ เ พื่ อ ใ ห้ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม มีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น เช่น การคิดค้นวิธีการกำ จัดขยะใน ครัวเรือน โดยนำ เศษอาหารที่เหลือทิ้ง ใ น แ ต่ ล ะ วั น ม า ทำ เ ป็ น ปุ๋ ย ห มั ก ซึ่ ง เ ป็ น ก า ร เ ป ลี่ ย น ข ย ะ ใ ห้ เ กิ ด ประโยชน์ต่อสิ่งแวดล้อม Step5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคม และจิตสาธารณะ เสริมความรู้ ครูควรสอน สึนามิ เป็นภาษาญี่ปุ่น มีความหมายว่า คลื่นที่ท่าเรือ หรือคลื่นที่ชายฝั่ง สึนามิ เป็นกลุ่มคลื่นที่เกิดขึ้นในมหาสมุทรในบริเวณเขตทะเลนํ้าลึก โดยมักจะเกิดขึ้น ภายหลังการเกิดแผ่นดินไหว ภูเขาไฟใต้นํ้าปะทุ แผ่นดินถล่ม การเคลื่อนตัว ของแผ่นเปลือกโลก สุดยอดคู่มือครู 122 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 123 การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมย่อมส่งผลต่อการตั้งถิ่นฐาน การย้าย ถิ่นฐานและการดําเนินชีวิตของผู้คนในพื้นที่ดังนี้ ๓. การตั้งถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐาน ๓.๑ ก�รตั้งถิ่นฐ�น สิ่งแวดล้อมที่อุดมสมบูรณ์และมีทรัพยากรธรรมชาติที่จําเป็น ต่อการดํารงชีวิตของมนุษย์ เป็นปัจจัยสําคัญที่ทําให้มีการตั้งถิ่นฐาน อยู่รวมกันจนเกิดเป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่มีสาธารณูปโภคเช่นไฟฟ้านํ้าประปา และสิ่งอํานวยความสะดวกต่าง ๆ เช่น โรงเรียน โรงพยาบาล ตลาด สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้ล้วนเป็นผลมาจากการกระทําของมนุษย์ที่ทําให้สิ่งแวดล้อม เปลี่ยนแปลงไป ๓.๒ ก�รย้�ยถิ่นฐ�น การย้ายถิ่นฐาน หมายถึง การเคลื่อนย้ายทางประชากรจาก พื้นที่หนึ่งไปอยู่ยังอีกพื้นที่หนึ่ง ประชากร เป็นทรัพยากรบุคคลซึ่งเป็นองค์ประกอบสําคัญของ ชุมชน การเคลื่อนย้ายประชากรเป็นปรากฏการณ์ทางสังคมที่ทําให้เกิดการ เปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมในชุมชน ทั้งชุมชนเมืองและชุมชนชนบท ในแต่ละ จังหวัดมักประสบปัญหาความหนาแน่นของประชากรในเมือง และความ เบาบางของประชากรในชนบท สาเหตุสําคัญของการเคลื่อนย้าย คือ การไปหางานทําเพื่อสร้างรายได้ที่ดีกว่า และการหาโอกาสเพื่อให้ได้รับ การศึกษาที่ดีกว่า การย้ายถิ่นฐานมี๒ ลักษณะ ได้แก่ การย้ายเข้ามาและการย้าย ออกไป ๑. นักเรียนสังเกตภาพประชาชนอพยพ ย้ายถิ่นฐานเข้าไปอยู่ในกรุงเทพมหานคร แล้วร่วมกันสนทนา โดยตอบคำถาม ดังนี้ • จากภาพ นักเรียนคิดว่า เพราะ เหตุใดคนจึงอพยพย้ายถิ่นฐานไป อยู่ในกรุงเทพมหานครจำ นวนมาก (ตัวอย่างคำ�ตอบ เข้าไปทำ�งานหาเงิน มาเลี้ยงครอบครัว) • การอพยพเข้ามาในกรุงเทพมหานคร ส่งผลอย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ เกิดปัญหาชุมชนแออัด) • นักเรียนคิดว่าการเปลี่ยนแปลง ของสิ่งแวดล้อมส่งผลต่อการตั้ง ถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐานของประชาชน หรือไม่ เพราะเหตุใด (ตัวอย่างคำ�ตอบ ส่งผลต่อการตั้งถิ่นฐาน และการย้ายถิ่นฐาน เพราะประชาช น จ ะ เ ลื อ ก ตั้ ง ถิ่ น ฐาน ในบริเวณที่มีสิ่งแวดล้อมที่ดี มีความ ปลอดภัย) ๒. นักเรียนศึกษาเนื้อหาเรื่อง การตั้ง ถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐาน จากหนังสือเรียนและแหล่งการเรียนรู้อื่นเพิ่มเติม ส ๕.๒ ป.๔/๒ ภาระงาน/ชิ้นงาน แบบบันทึกการตั้งถิ่นฐานในจังหวัด ตัวชี้วัด ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 123 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

124 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ปัญหาที่เกิดจากการย้ายถิ่นฐาน บริเวณคลองเตย กรุงเทพมหานคร ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของชุมชนที่มีผู้คน มาอาศัยอยู่รวมกันจํานวนมาก ปัญหาบุตรหลานที่ถูกนํามาฝากเลี้ยง เป็นปัญหาสําคัญของสังคมชนบทในปัจจุบัน ๑. การย้ายเข้าเมืองทําให้เกิด ปัญหาชุมชนแออัด ที่อยู่อาศัย ไม่เพียงพอ เกิดปัญหาสังคม เช่น ปัญหาอาชญากรรม ปัญหาสารเสพติดปัญหาสุขภาพ ปัญหารายได้ ไม่เพียงพอกับรายจ่าย ทั้งการย้ายเข้าและการย้ายออก ถ้าขาดความพอดีความเหมาะสม ย่อมก่อให้เกิดผลกระทบต่าง ๆ ตามมา จํานวนประชากรและทรัพยากรใน แต่ละพื้นที่จึงควรมีความพอเหมาะสอดคล้องกัน ๒. การย้ายออกจากพื้นที่ ชนบท ทําให้ เ กิดปัญหา การ ขาดแคลนแรงงาน พื้นที่ทํากินเกิด การว่างเปล่า ไม่ได้ใช้ประโยชน์ เกิดปัญหาสังคม เช่น ผู้สูงอายุถูก ทอดทิ้ง ขาดคนดูแล ผู้สูงอายุมี ภาระต้องเลี้ยงดูบุตรหลานที่ถูกนํา มาฝากเลี้ยง เนื่องจากพ่อแม่ต้องไป ทํางานในเมือง สาเหตุผลกระทบ แนวทางการแก้ปัญหา การเคลื่อนย้าย ประชากร ๖. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า เกี่ยวกับการปลูกฝังทัศนคติให้คนใน ชุมชนรักถิ่นฐานบ้านเกิดของตนเอง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ๕. นักเรียนวิเคราะห์ปัญหา สาเหตุ ผลกระทบ และแนวทางการแก้ปัญหา ของการเคลื่อนย้ายประชากรลงใน แผนภาพความคิด แล้วสรุปเป็น ความคิดรวบยอด การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมในข้อใดเกิดจากการย้ายถิ่นฐานที่อยู่ของมนุษย์ ๑ การเกิดปัญหานํ้าท่วม ๒ การเกิดภาวะแห้งแล้ง ๓ การเกิดคลื่นสึนามิ ๔ การเกิดชุมชนแออัด (เฉลย ๔ เพราะการย้ายถิ่นฐานเข้ามาในชุมชนเมือง ทำ�ให้จำ�นวนประชากรเพิ่มมากขึ้น ทำ�ให้พื้นที่บางแห่งเกิดเป็นชุมชนแออัด) (เกิดปัญหาชุมชน แออัด) (ปลูกฝังทัศนคติให้คน ในชุมชนรักถิ่นฐานของ ตนเอง) (เพื่อการศึกษา) (ต้องการความสะดวก สบายในการดำ�เนินชีวิต) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ ๓. นักเรียนวิเคราะห์เชื่อมโยงให้เห็นถึง ปัจจัยที่มีผลต่อการตั้งถิ่นฐาน โดยใช้ แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง มีสภาพแวดล้อมดี ความไม่ปลอดภัย มีความปลอดภัย เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น มีสาธารณูปโภคที่จำ เป็น ต่อการดำรงชีวิต พื้นที่ทำกินขาดความอุดม สมบูรณ์ มีสิ่งอำนวยความสะดวก เพื่อแสวงหารายได้ที่ดีกว่า ปัจจัยที่มีผลต่อ การตั้งถิ่นฐาน ปัจจัยที่มีผลต่อ การย้ายถิ่นฐาน ๔. นักเรียนวิเคราะห์เชื่อมโยงให้เห็นถึง ปัจจัยที่มีผลต่อการย้ายถิ่นฐาน โดยใช้ แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง สุดยอดคู่มือครู 124 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 125 แผนที่ความหนาแน่นของประชากรในจังหวัดเชียงใหม่ จากแผนที่ความหนาแน่นของประชากรในจังหวัดเชียงใหม่ ทําให้ ทราบว่าบริเวณที่มีสีนํ้าตาลเข้มคือ อําเภอเมืองเชียงใหม่ มีจํานวนประชากร หนาแน่นมากที่สุด เนื่องจากเป็นแอ่งที่ราบและมีความเจริญในด้านต่าง ๆ บริเวณที่มีสีนํ้าตาลและสีอ่อนรองลงมาเป็นบริเวณที่มีความหนาแน่นของ ประชากรลดหลั่นลงมา เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาสูง แบบบันทึกการตั้งถิ่นฐานในจังหวัด • ชุมชนของนักเรียนมีลักษณะเป็นแบบใด ชุมชนเมือง ชุมชนชนบท • ชุมชนของนักเรียนมีการตั้งถิ่นฐาน หนาแน่น เบาบาง • สิ่งแวดล้อมในชุมชนส่วนใหญ่เป็น สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น • ชุมชนของนักเรียนมีลักษณะการย้ายถิ่นฐาน แบบใด การย้ายเข้ามา การย้ายออกไป เนื่องจาก • นักเรียนพอใจกับถิ่นฐานที่ตนเองและ ครอบครัวอาศัยอยู่หรือไม่ เพราะเหตุใด • นักเรียนต้องการให้ชุมชนมีสิ่งแวดล้อม ที่ดีขึ้นอย่างไร ๗. นักเรียนสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับลักษณะ การตั้งถิ่นฐานในจังหวัดของตนเอง แล้วบันทึกข้อมูลลงในแบบบันทึก Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ (เลย) (ความยากจน การขาดรายได้) จากนั้นนักเรียนอภิปรายผลการ บันทึกการตั้งถิ่นฐานในจังหวัด พร้อมทั้งตรวจสอบความถูกต้อง เรียบร้อยและปรับปรุงให้ดีขึ้น (พอใจ เพราะมีอากาศบริสุทธิ์ มีธรรมชาติ อุดมสมบูรณ์) (มีสิ่งอำ�นวยความสะดวกเพิ่มมากขึ้น) ✓ ✓ ✓ ✓ 125 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

126 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ การแก้ปัญหาการเคลื่อนย้ายประชากรสามารถทําได้ดังนี้ การแก้ปัญหา การเคลื่อนย้าย ประชากร การสร้างงานในชนบทเพื่อให้ ชาวบ้านมีงานทําและมีรายได้ สร้างความรู้ความเข้าใจ เกี่ยวกับหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง เพื่อให้ ประชาชนสามารถพึ่งพาตนเองได้ ปรับปรุงคุณภาพการศึกษาใน ชนบทให้เท่าเทียมกับในเมือง ปลูกฝังทัศนคติให้คนชนบท รักถิ่นฐานเห็นคุณค่าของพื้นที่ ชนบท การจัดการสิ่งแวดล้อมในจังหวัด หมายถึง กระบวนการนําสิ่งแวดล้อม มาใช้อย่างมีประสิทธิภาพ คุ้มค่า และก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด เพื่อให้ สิ่งแวดล้อมมีใช้อย่างยั่งยืน ยาวนาน ไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งต่าง ๆ ตามมาภายหลัง นักเรียนเป็นผู้มีส่วนร่วมในการใช้และได้รับประโยชน์จากสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรต่าง ๆ เป็นผู้มีส่วนทําให้สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรเกิด การเปลี่ยนแปลงไป และท้ายที่สุดจะต้องเป็นผู้รับผลดีหรือผลร้ายที่เกิดจาก การเปลี่ยนแปลงนั้น ๔. การจัดการสิ่งแวดล้อมในจังหวัด Step5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคม และจิตสาธารณะ Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ๘. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • สิ่งแวดล้อมที่อุดมสมบูรณ์ส่งผล ให้มีผู้คนเข้าไปตั้งถิ่นฐานอาศัยอยู่ อย่างหนาแน่น การตั้งถิ่นฐาน การย้าย ถิ่นฐาน จึงส่งผลให้สิ่งแวดล้อมเกิด การเปลี่ยนแปลงไป ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Step4 ๙. นักเรียนออกมานำ เสนอแบบบันทึก การตั้งถิ่นฐานในจังหวัดหน้าชั้นเรียน ๑๐. นักเรียนนำความรู้ที่ได้จากการศึกษา เรื่อง การตั้งถิ่นฐาน การย้ายถิ่นฐาน ไปเล่าให้สมาชิกในครอบครัวหรือ ชุมชนฟัง เพื่อเผยแพร่ความรู้ที่ เรียนมา บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนร่วมกันเสนอแนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติในจังหวัดหรือชุมชนของตนเอง โดยเชิญชวนสมาชิกในชุมชนเข้ามา มีส่วนร่วมในการดำ เนินกิจกรรมดังกล่าว สุดยอดคู่มือครู 126 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 127 การจัดการสิ่งแวดล้อมในจังหวัด ดิน ไม่ใช้สารเคมีใน การเพาะปลูกพืช เนื่อ งจากทำาให้ เกิดสารพิษตกค้าง ปลูกพืชคลุมดิน เพื่อรักษาหน้าดิน และธาตุอาหารใน ดิน น้ำา ไ ม่ ทิ้ ง ข ย ะ ห รื อ สิ่ ง ป ฏิ กู ล ล งใ น แหล่งน้ำา ใช้นำ้า อย่างประหยัด ให้ เ กิ ด ป ร ะ โ ย ช น์ สูงสุด แร่และเชื้อเพลิง ใช้อย่างประหยัด ค วบ คุ มป ริ ม าณ การใช้ หาพลังงานอื่น ทดแทน ป่าไม้ ปลูกต้นไม้ทดแทน ต้นไม้ที่ถูกตัดไป ดูแลและป้องกัน ไม่ให้มีการบุกรุก แ ล ะทำา ล า ยป่ า กำาหนดพื้นที่เพื่อ อนุรักษ์ป่าไม้ ใช้อย่างประหยัด คุ้มค่าและให้เกิด ประโยชน์สูงสุด มีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับ สิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติ ฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรธรรมชาติ ที่เสื่อมโทรมให้กลับมา สมบูรณ์ ออกกฎหมาย เพื่อควบคุมการใช้ ทรัพยากรธรรมชาติ การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 127 ๑. นักเรียนสังเกตภาพปัญหาสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ปัญหาป่า เสื่อมโทรมและปัญหานํ้าเน่าเสียตาม ลำ คลอง แล้วร่วมกันสนทนา โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • เพราะเหตุใดสิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติจึงเกิดการเปลี่ยนแปลง อย่างรวดเร็ว (ตัวอย่างคำ�ตอบ เกิดจาก มนุษย์นำ�มาใช้ประโยชน์ในการดำ�รงชีวิต และขาดจิตสำ�นึกในการอนุรักษ์) • ผลจากการนำ สิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ประโยชน์ เกินขอบเขต มีผลกระทบอย่างไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ สิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรม ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่เริ่มหมดไป) ๒. นักเรียนศึกษาเรื่อง การจัดการสิ่งแวดล้อม ในจังหวัด จากหนังสือเรียนและแหล่ง การเรียนรู้อื่นเพิ่มเติม จากนั้นครูพานักเรียนสำรวจสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรธรรมชาติในโรงเรียนและ ชุมชนของตนเองในประเด็นที่กำ หนด ดังนี้ • ลักษณะของสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน • ทรัพยากรธรรมชาติที่สำ คัญของ ชุมชน ตัวชี้วัด ส ๕.๒ ป.๔/๓ ภาระงาน/ชิ้นงาน แผนภาพความคิดแนวทางการจัดการ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ ในจังหวัดของตน บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนแบ่งกลุ่มร่วมกันสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับโครงการต่าง ๆ ในการอนุรักษ์ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติจากอินเทอร์เน็ต แล้วนำ มาอภิปราย แลกเปลี่ยนความรู้ภายในชั้นเรียน ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Step 1 127 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

128 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ แนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อม ในจังหวัดมีอะไรบ้าง คาถามสา�คัญ ํ ํ การดูแลจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติภายในท้องถิ่นหรือ ชุมชนของจังหวัดตนเองมีแนวทางดังนี้ การจัดการ สิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติ มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรธรรมชาติรวมทั้งตระหนักถึงความสําคัญ เพื่อไม่ให้เกิดการทําลายสิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติ ฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติที่ เสื่อมโทรมให้กลับมามีสภาพ ที่ดีขึ้นโดยการดูแลรักษา และควบคุมการใช้ ออกกฎหมายควบคุมการใช้ ให้เหมาะสม ทรัพยากรธรรมชาติเนื่องจากกฎหมาย เป็นข้อบังคับที่ทุกคนต้องปฏิบัติตามผู้ใดฝ่าฝืน จะได้รับโทษ การออกกฎหมายจึงเป็นการป้องกันไม่ให้ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติถูกทําลาย ใช้อย่างประหยัดคุ้มค่า และให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยพิจารณาให้รอบคอบ ก่อนตัดสินใจใช้เพื่อให้มี ทรัพยากรธรรมชาติไว้ใช้ได้ ยาวนานและยั่งยืน การปลูกป่าชายเลน การเก็บขยะในแหล่งนํ้า เป็นการจัดการสิ่งแวดล้อมให้เปลี่ยนไปในทางที่ดีขึ้น ๓. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็น โดยตอบคำถาม ดังนี้ • ปัญหาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติของชุมชนมีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำ�ตอบ ปัญหาขยะเพิ่มปริมาณ ป่าไม้ลดลง แหล่งนาํ้เน่าเสีย พื้นที่สาธารณะ เสื่อมโทรม) • นักเรียนมีแนวทางการจัดการ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ อย่างไร ครูบันทึกคำตอบของนักเรียนเป็น แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ใช้ทรัพยากรอย่างประหยัด และคุ้มค่า ทิ้งขยะลงในถังขยะ ปลูกป่าทดแทน แนวทางการจัดการ สิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติ ข้อใดไม่ใช่ปัจจัยที่ทำ ให้สิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรม ๑ การขยายตัวทางเศรษฐกิจ ๒ การเพิ่มจำนวนของประชากร ๓ การดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ ๔ ความเจริญก้าวหน้าด้านเทคโนโลยี (เฉลย ๓ เพราะเป็นการรักษาสิ่งแวดล้อมให้สมบูรณ์) ข้อสอบเน้นสมรรถนะ สุดยอดคู่มือครู 128 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 129 ตัวอย่างการจัดการสิ่งแวดล้อมในจังหวัดต่าง ๆ โครงการกำาจัดขยะต้นทางสร้างความสะอาดบ้านเมืองอย่างยั่งยืน จังหวัดสระแก้ว จังหวัดสระแก้วได้คํานึงถึงปัญหาขยะมูลฝอยและของเสียที่ทวีความ รุนแรงมากขึ้นจึงได้จัดอบรมเชิงปฏิบัติการ“การคัดแยกขยะที่ต้นทางและ การจัดการขยะตามความเหมาะสม” ตามนโยบาย จังหวัดสะอาด โดยได้ ดําเนินโครงการส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการคัดแยกขยะและการ จัดการขยะอย่างเหมาะสมเช่นกิจกรรมธนาคารรีไซเคิลตลาดนัดขยะผ้าป่า ขยะรีไซเคิลการทํานํ้าหมักชีวภาพจากเศษอาหารการเลี้ยงไส้เดือนเพื่อลด ปริมาณขยะอินทรีย์ในครัวเรือนโดยมีชุมชนต้นแบบที่เป็นแหล่งเรียนรู้และ ถ่ายทอดประสบการณ์ให้กับพื้นที่อื่น โครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูคลองแม่ข่า จังหวัดเชียงใหม่ ในอดีตคลองแม่ข่าเป็นแหล่งนํ้าธรรมชาติที่มีความสําคัญ และเอื้อ ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ ต่อมาการเจริญเติบโตของเมืองเชียงใหม่ ส่งผลให้ คลองแม่ข่าเกิดความเสื่อมโทรมเน่าเสียและกลายเป็นสาเหตุหนึ่งของการ เกิดอุทกภัยที่สร้างความเสียหายอย่างรุนแรง อีกทั้งคุณภาพของนํ้าที่เน่าเสีย จนเป็นอันตรายต่อสุขภาพของประชาชน ตลอดจนความเสื่อมโทรมทางด้าน กายภาพสุนทรียภาพและระบบนิเวศของแหล่งนํ้าเพื่อแก้ไขปัญหาดังกล่าว ชาวเมืองเชียงใหม่จึงได้จัดทําแผนแม่บทการบริหารจัดการนํ้าแม่ข่าแบบ บูรณาการ โดยทุกภาคส่วนได้เข้ามาร่วมมือกันเพื่อพัฒนาฟื้นฟูและแก้ปัญหา ในทุก ๆ ด้าน ให้ครอบคลุมพื้นที่ตั้งแต่ต้นนํ้าจนถึงปลายนํ้า ทั้งในด้าน ปริมาณนํ้าคุณภาพนํ้าภูมิทัศน์โดยรอบรวมถึงปลูกฝังและกระตุ้นจิตสํานึก ให้ทุกฝ่ายร่วมมือร่วมใจกันอนุรักษ์ดูแลรักษา พัฒนา และฟื้นฟูคลองแม่ข่า อย่างยั่งยืน ๔. นักเรียนสังเกตภาพปัญหาสิ่งแวดล้อม ที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน จากนั้นนักเรียน ร่วมกันวิเคราะห์สาเหตุ และแนวทาง แก้ไขปัญหาเป็นแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ๕. นักเรียนวิเคราะห์เกี่ยวกับการดูแล จัดการสิ่งแวดล้อมในจังหวัดต่าง ๆ โดยใช้แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง ผลที่เกิดขึ้น ผลที่เกิดขึ้น ผลที่เกิดขึ้น สาเหตุ สาเหตุ สาเหตุ การกำจัดขยะ ที่ไม่ถูกวิธี การลักลอบตัดไม้ ทำลายป่า การปล่อยควันเสีย จากรถยนต์ ปัญหาขยะ ในทะเล ปัญหาป่าไม้ ถูกทำลาย ปัญหามลพิษ ทางอากาศ การดูแลจัดการ สิ่งแวดล้อมใน จังหวัดต่าง ๆ ผลที่เกิดขึ้น ผลที่เกิดขึ้น สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม อ ยู่ ใ น ส ภ า พ ดี ธรรมชาติเกิดความสมดุล สิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมลง ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของคน และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ถ้าปฏิบัติ ถ้าไม่ปฏิบัติ การทิ้งขยะ ไม่เป็นที่ การขยายพื้นที่อยู่อาศัย และพื้นที่เพาะปลูก การปล่อยควันเสียจาก โรงงานอุตสาหกรรม ลดการใช้ขยะ พลาสติก ทิ้งขยะ ให้เป็นที่ การปลูกป่าเพิ่ม การกำหนดเขต อนุรักษ์พื้นที่ป่า ลดการปล่อยมลพิษ นำ พลังงานที่ไม่ก่อ ให้เกิดมลพิษมาใช้ แทนพลังงาน เชื้อเพลิงจากฟอสซิล 129 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

130 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ ศาสตร์พระราชากับการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมเพื่อการพัฒนา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ ๙ ทรงนำาความรู้ทางภูมิศาสตร์มาใช้ในการแก้ปัญหา และบริหารสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย พระองค์เสด็จพระราชดำาเนินไปยัง พื้นที่ต่าง ๆ ทั่วทุกจังหวัด ทรงทอดพระเนตรเห็นปัญหาของแต่ละพื้นที่ เห็นปัญหาของราษฎร ทรงตระหนักว่าภัยแล้งและนำ้าเพื่อการเกษตร และอุปโภคบริโภคเป็นปัญหาสำาคัญ ดังพระราชดำารัส ณ สวนจิตรลดา เมื่อวันที่ ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๙ ความตอนหนึ่งว่า “...หลักสำาคัญว่า ต้องมีนำ้าบริโภค นำ้าใช้ นำ้าเพื่อการเพาะปลูก เพราะว่าชีวิตอยู่ที่นั่น ถ้ามีนำ้า คนอยู่ได้ ถ้าไม่มีนำ้าคนอยู่ไม่ได้ ไม่มีไฟฟ้า คนอยู่ได้ แต่ถ้ามีไฟฟ้าไม่มีนำ้า คนอยู่ไม่ได้...” ในการจัดการทรัพยากรนำ้าทรงมุ่งขจัดปัญหาความแห้งแล้ง อันเนื่องมาจากสภาพของป่าต้นนำ้าเสื่อมโทรม โดยมีหลักสำาคัญ คือ พัฒนา แหล่งนำ้าให้เหมาะสมกับสภาพภูมิประเทศ ลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคม ของแต่ละท้องถิ่น ๖. นักเรียนร่วมกันวิเคราะห์และแสดง ความคิดเห็นเกี่ยวกับศาสตร์พระราชา กับการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมเพื่อ การพัฒนา โดยตอบคำถาม ดังนี้ • ถ้าทุกคน ทุกชุมชน และทุก จังหวัดในประเทศนำศาสตร์พระราชา เกี่ยวกับการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม เพื่อการพัฒนาไปปฏิบัติจะเกิดผลดี อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ทุกคน ทุกชุมชนและ ทุกจังหวัด ได้อยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี เมื่อ เกิดปัญหาเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมก็จะสามารถ แก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมได้อย่างถูกวิธี ไม่เกิด ปัญหาสิ่งแวดล้อมเหมือนเดิมอีก) ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 นักเรียนสืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับโครงการในพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ด้านสิ่งแวดล้อม แล้วรวบรวม ข้อมูลที่ได้จัดทำ เป็นรูปเล่มรายงาน แล้วออกมานำ เสนอผลงานหน้าชั้นเรียน สุดยอดคู่มือครู 130 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ

การเปลี่ยนแปลงและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในจังหวัด 131 การแก้ปัญหาเรื่องนํ้า เป็นศาสตร์พระราชาที่สําคัญเรื่องหนึ่งของ ประเทศไทย เป็นการแก้ปัญหาแบบบูรณาการสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย เป็นโครงการพระราชดําริที่ดําเนินการมายาวนานตลอดพระชนม์ชีพของ พระองค์ วิถีชีวิตชาวบ้านเริ่มเปลี่ยนแปลง ทุกคนเริ่มมองเห็นคุณค่ามากขึ้น ๆ ต่างประเทศสนใจมาศึกษาและนําไปทดลองใช้ในประเทศของตน นับเป็น พระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระองค์ มีพระราชดําริให้สร้างเขื่อน ฝาย ไว้เป็นแหล่งนํ้า พระองค์ สร้างฝนหลวงเพื่อให้มีนํ้าขังในแหล่งนํ้า พระองค์ ให้ประชาชนใช้นํ้าในแหล่งนํ้าเพื่อไปประกอบอาชีพเลี้ยงชีวิต พระองค์ “ทรงภูมิรู้” มาตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ว่า “นํ้าคือชีวิต” พระองค์ทรงดําริการสร้างเขื่อนกักเก็บนํ้า เขื่อนทดนํ้า ฝายนํ้าล้น ฝายชะลอนํ้า สร้างอ่างเก็บนํ้า ขุดลอกทางนํ้าเก่า ทําคูคลองส่งนํ้าในระบบ ชลประทาน พัฒนาที่ลุ่มหนองบึงเก่าให้เป็นที่กักเก็บนํ้า (โครงการแก้มลิง) ทรงบําบัดนํ้าเสียให้เป็นนํ้าดีด้วยกังหันนํ้า ข้อใดไม่ใช่ประโยชน์ของแหล่งนํ้า ๑ ใช้เป็นเส้นทางคมนาคม ๒ ใช้ระบายของเสีย ๓ ใช้ในการพักผ่อน ๔ ใช้ในการเกษตร (เฉลย ๒ เพราะแหล่งนํ้าไม่ใช่ที่ระบายของเสีย ถ้าทุกคนทิ้งขยะหรือของเสียลงใน แหล่งนํ้าจะทำ�ให้แหล่งนํ้าเน่าเสียและสกปรก) ๗. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดย ตอบคำถาม ดังนี้ • หากทุกคนมีส่วนร่วมในการ จัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติจะก่อให้เกิดประโยชน์ อย่างไร (ตัวอย่างคำ�ตอบ ได้อากาศ บริสุทธิ์ มีสถานที่พักผ่อน เป็นสถานที่ ท่องเที่ยว) ๘. นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ ๕ คน แล้วให้แต่ละกลุ่มศึกษาและสำ รวจ สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ ของจังหวัดที่ต้องการอนุรักษ์ แล้ว เลือกมา ๑ อย่าง ที่จำ เป็นต้อง ร่วมมือกันจัดการในทันที ๙. นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันเสนอ แนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติที่เลือกไว้ แล้ว ร่วมกันวางแผนขั้นตอนการจัดการ ขั้นคิดวิเคราะห์ และสรุปความรู้ Step 2 ข้อสอบเน้นสมรรถนะ 131 สุดยอดคู่มือครู สุดยอดคู่มือครู รอบรู้อาเซียนและโลก ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า Self-Regulating เสริมความรู้ ครูควรสอน ตัวชี้วัด ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ Applying and Constructing the Knowledge ขั้นสื่อสารและน�ำเสนอ Applying the Communication Skill asean

132 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ป.๔ เกษตรกรรม ชลประทาน บริโภค อุตสาหกรรม ค้าขาย ประมง ป่าไม้ ปศุสัตว์ วิถีชุมชน พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงใช้ทรัพยากรธรรมชาติพัฒนาภูมิสังคม ในการแก้ปัญหาท้องถิ่นอย่างยั่งยืน แหล่งนํ้า ฝนหลวง ที่กักเก็บนํ้า ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ ภูมิสังคม ๑๐. นักเรียนแต่ละกลุ่มเสนอแนวทาง การจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร ธรรมชาติในจังหวัดของตน ลงใน แผนภาพความคิด แล้วสรุปเป็น ความคิดรวบยอด Step 3 ขั้นปฏิบัติ และสรุปความรู้ หลังการปฏิบัติ ผลที่เกิดขึ้น ผลที่เกิดขึ้น สิ่งแวดล้อมหรือ ทรัพยากรธรรมชาติ ในจังหวัด วิธีการอนุรักษ์ ถ้าไม่ปฏิบัติ ถ้าปฏิบัติ เสริมความรู้ ครูควรสอน ฝนหลวง เป็นโครงการที่เกิดจากพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เพื่อสร้างฝนเทียม เพื่อบรรเทาปัญหา ความแห้งแล้งขาดแคลนนํ้าในการทำการเกษตร จากนั้นนักเรียนอภิปรายผลว่า วิธีการอนุรักษ์ดังกล่าวสามารถปฏิบัติ ได้จริงหรือไม่ พร้อมทั้งตรวจสอบ ความถูกต้องและปรับปรุงแก้ไข ให้ดียิ่งขึ้น ๑๑. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็น ความรู้ร่วมกัน ดังนี้ • การจัดการสิ่งแวดล้อมและ ทรัพยากรธรรมชาติเป็นหน้าที่ ของทุกคนที่ต้องช่วยกันเพื่อให้คงอยู่ สืบต่อไป (ป่าไม้อุดมสมบูรณ์เป็น แหล่งอาหารและแหล่ง ที่อยู่อาศัยของสัตว์) (ดูแลรักษา ไม่บุกรุกทำ�ลายป่า) (ป่าไม้เสื่อมโทรม สัตว์ป่าสูญพันธุ์ เกิดภัยธรรมชาติ) (ป่าไม้) สุดยอดคู่มือครู 132 บูรณาการทักษะศตวรรษที่ 21 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล Gathering ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ Processing GPAS 5 Steps ข้อสอบเน้นสมรรถนะ