7_LA21201_ความรู้เบื้องต้นกฎหมาย

วชิ า กม. (LA) ๒๑๒๐๑

ความรูเ้ บือ้ งตน้ เกย่ี วกบั กฎหมาย

ตําราเรียน

หลักสูตร นักเรยี นนายสบิ ตาํ รวจ

วชิ า กม. (LA) ๒๑๒๐๑ ความรเู บือ้ งตน เก่ียวกบั กฎหมาย

เอกสารน้ี “໚¹¤ÇÒÁÅѺ¢Í§·Ò§ÃÒª¡ÒÔ หามมิใหผูหน่ึงผูใดเผยแพร คัดลอก ถอดความ
หรอื แปลสว นหนง่ึ สว นใด หรอื ทงั้ หมดของเอกสารนเี้ พอื่ การอยา งอนื่ นอกจาก “à¾Íè× ¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒͺÃÁ”
ของขาราชการตํารวจเทานั้น การเปดเผยขอความแกบุคคลอ่ืนที่ไมมีอํานาจหนาที่จะมีความผิดตาม
ประมวลกฎหมายอาญา

กองบัญชาการศกึ ษา สาํ นักงานตํารวจแหง ชาติ

พ.ศ.๒๕๖๔

คํานํา

หลักสูตรนักเรียนนายสิบตํารวจ (นสต.) เปนหลักสูตรการศึกษาอบรมท่ีมีเปาหมาย
เพื่อเสริมสรางใหบุคคลภายนอกผูมีวุฒิประกาศนียบัตรมัธยมศึกษาตอนปลาย (ม.๖) หรือ
ประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) หรือเทียบเทา ที่เขารับการฝกอบรมมีความรู ความสามารถ และ
ทักษะวิชาชีพตาํ รวจ รวมถึงพัฒนาบุคลิกภาพรางกายใหเหมาะสมสําหรับการปฏิบัติงานตํารวจ
ในกลุมสายงานปองกันปราบปราม ตลอดจนเตรียมความพรอมทางดานจิตใจและวุฒิภาวะใหมี
จติ สํานกึ ในการใหบ ริการเพอ่ื บําบัดทกุ ขบ ํารุงสขุ ของประชาชนเปน สาํ คญั

กองบัญชาการศึกษา ไดรวมกับ ครู อาจารย และครูฝก ในสังกัดกองบังคับการ
ฝกอบรมตาํ รวจกลาง และกลมุ งานอาจารย กองบัญชาการศึกษา ศูนยฝกอบรมตํารวจภูธรภาค ๑ - ๙
และกองบัญชาการตาํ รวจตระเวนชายแดน ตลอดจนผูทรงคุณวุฒิจากภายนอก จัดทําตาํ ราเรียน
หลกั สตู รนกั เรยี นนายสบิ ตาํ รวจชดุ นี้ ซงึ่ ประกอบดว ยองคค วามรตู า งๆ ทจ่ี ําเปน ตอ การพฒั นาศกั ยภาพ
ของนกั เรยี นนายสบิ ตํารวจใหเ ปน ขา ราชการตาํ รวจทพี่ งึ ประสงคข องประชาชน เพอ่ื ใชส ําหรบั ประกอบ
การเรียนการสอนนักเรียนนายสิบตํารวจใหมีความพรอมทั้งดานความรู ความสามารถ กําลังกาย
และจติ ใจ จนสามารถเปน ขา ราชการตาํ รวจทป่ี ฏบิ ตั งิ านใหบ รกิ ารสงั คมและประชาชนไดอ ยา งตรงตาม
ความตอ งการอยางแทจ รงิ และมคี วามพรอมในการเขาสปู ระชาคมอาเซยี น

ขอขอบคุณครู อาจารย ครูฝก และผูทรงคุณวุฒิทุกทาน ที่ไดรวมกันระดมความคิด
ใหคาํ ปรึกษา คาํ แนะนาํ ประสบการณที่เปนประโยชน รวมถึงการถายทอดองคความรู
ที่เปนประโยชน จนทาํ ใหการจัดทําตาํ ราเรียนหลักสูตรนักเรียนนายสิบตาํ รวจสําเร็จลุลวงไดดวยดี
ซ่ึงกองบัญชาการศึกษาหวังเปนอยางย่ิงวาตําราเรียนชุดน้ีคงเปนประโยชนตอการจัดการเรียน
การสอนและการจัดการฝกอบรมของครู อาจารย และครูฝก รวมตลอดถึงใชเปนคูมือการปฏิบัติงาน
ของขาราชการตํารวจ อันจะสงผลทาํ ใหสํานักงานตํารวจแหงชาติสามารถสรางความเชื่อมั่น ศรัทธา
และความผาสุกใหแ กประชาชนไดอ ยา งแทจ ริง

พลตํารวจโท
( อภิรตั นยิ มการ )
ผูบ ัญชาการศกึ ษา

ÊÒúÞÑ Ë¹ÒŒ

ÇªÔ Ò ¤ÇÒÁÃàŒÙ º×éÍ§μŒ¹à¡ÕÂè ǡѺ¡®ËÁÒ ñ
๑
ʋǹ·Õè ñ ¤ÇÒÁÃÙ·Œ ÑÇè ä» ๒
๔
º··èÕ ñ Å¡Ñ É³Ð·ÑÇè 仢ͧ¡®ËÁÒ ๕
- ความหมายของกฎหมาย ÷
- ลักษณะทส่ี ําคัญของกฎหมาย ๗
- ความสาํ คัญของกฎหมาย ๗
- ประโยชนข องกฎหมาย ๙
๑๔
º··Õè ò ºÍ‹ à¡Ô´¢Í§¡®ËÁÒÂáÅÐÃкº¢Í§¡®ËÁÒ ñõ
- บอ เกิดของกฎหมาย ๑๕
- บอ เกดิ จากกฎหมายที่บญั ญตั ิขน้ึ ๑๙
- บอเกดิ จากกฎหมายทีไ่ มไ ดบัญญัติข้นึ ๒๕
- เปรียบเทยี บความแตกตา งระหวางระบบกฎหมายลายลักษณอ ักษร ๒๙
และระบบกฎหมายไมเ ปน ลายลักษณอ กั ษร óó
๓๓
º··èÕ ó ¡ÒÃầ‹ »ÃÐàÀ·¢Í§¡®ËÁÒ ๔๓
- การแบงประเภทของกฎหมาย ๔๕
- การจดั ทํากฎหมายในแตละรปู แบบ
- หลกั การตีความกฎหมาย
- หลักการตคี วามกฎหมายพิเศษ

ʋǹ·èÕ ò ¡®ËÁÒ·Õèà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§¡ºÑ ªÇÕ Ôμ»ÃÐจําÇѹ

º··èÕ ô ËÅÑ¡¡®ËÁÒÂᾧ‹ áÅоҳªÔ 
- หลกั ทวั่ ไป
- กฎหมายวา ดวยครอบครัว
- กฎหมายวา ดวยมรดก

º··èÕ õ ¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ÇŒ ¡Ò÷ÐàºÕ¹ÃÒɮà ˹ŒÒ
- การแจง เกดิ õñ
- การแจงตาย ๕๑
- การยา ยท่ีอยู ๕๔
- การทะเบยี นบา น ๕๖
- บัตรประจําตวั ประชาชน ๕๘
๖๑
ʋǹ·èÕ ó ¡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ Ô¸ÃÃÁáÅÐÃкºÈÒÅä·Â
ö÷
º··Õè ö ¡Ãкǹ¡ÒÃÂØμ¸Ô ÃÃÁ ๖๗
- ความหมายของกระบวนการยตุ ธิ รรม ๖๙
- สิทธใิ นกระบวนการยุตธิ รรม ๗๐
- กระบวนการดําเนินงานขององคกรในกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ๗๓
- หนว ยงานในกระบวนการยตุ ธิ รรม ๗๓
- สํานักงานตาํ รวจแหง ชาติ ๗๘
- อัยการ ๘๐
- ศาล ๘๔
- คุมประพฤติ ๘๖
- ราชทณั ฑ ๙๐
- องคกรอื่นๆ ท่ีมบี ทบาทและหนา ท่เี กยี่ วขอ งกบั กระบวนการยุติธรรม ñðñ
๑๐๒
º··èÕ ÷ ÃкºÈÒÅä·Â ๑๐๒
- ศาลไทยในปจจบุ ัน ๑๐๔
- ศาลยุติธรรม ๑๐๔
- ศาลรฐั ธรรมนูญ
- ศาลปกครอง

ÊÇ‹ ¹·èÕ ñ
¤ÇÒÁ÷ŒÙ ÑèÇä»

๑

º··Õè ñ

ÅѡɳзÇÑè 仢ͧ¡®ËÁÒÂ

“¡®ËÁÒ” เปนสิ่งผูกพันกับชีวิตประจําวันของทุกๆ คน เร่ิมต้ังแตคลอดและอยูรอด
เปน ทารกจนกระทงั่ ถงึ แกค วามตาย การเรยี นวชิ ากฎหมาย นบั วา เปน ประโยชนอ ยา งมหาศาล เปน การ
สรา งเสริมจิตใจและสามัญสาํ นกึ ใหม คี วามยุตธิ รรม นกั กฎหมายทด่ี ีจะตองมจี ิตใจเปน ธรรม ไมเ หน็ แก
ประโยชนสวนตน และใหก ารชว ยเหลือผทู ่ีไดร ับความเดอื ดรอ นใหไ ดร ับความเปนธรรม

การเรียนวิชากฎหมาย หากผูเรียนไดรูถึงรากฐานท่ีมาของกฎหมายเสียกอนท่ีจะเรียน
รายละเอียดในตัวบทกฎหมายแลว จะทําใหมีความเขาใจถึงจุดมุงหมายในการออกกฎหมายของรัฐ
ท่ีไดกําหนดขึ้น เพ่ือบังคับหรือนําทางใหสังคมในรัฐของตนน้ันรวมตัวกันอยางแนนแฟน และสราง
ความสงบสขุ ใหก บั กลมุ ในรฐั ของตน ดงั นน้ั จงึ ตอ งมกี ารเรยี นวชิ าความรเู บอ้ื งตน เกย่ี วกบั กฎหมายทว่ั ไป
กอนท่ีจะเรียนกฎหมายอน่ื ๆ ตอไป

“¤ÇÒÁÃÙŒàº×éÍ§μŒ¹à¡èÕÂǡѺ¡®ËÁÒ·ÑèÇä»” มีมาตั้งแตสมัยโรมัน โดยเฉพาะในสมัยของ
กษัตริย Justinian ซึ่งไดทรงรวบรวมนักกฎหมายไวในสมัยของพระองคเปนจํานวนมาก และไดทรง
บญั ญัติกฎหมายลายลกั ษณอ ักษร โดยเฉพาะในทางกฎหมายแพง “Jus Civiles” พระองคกไ็ ดทรง
บัญญัตคิ าํ วา “Jurisprudentia” ซึ่งแปลวา The knowledge of Law ¤×ÍÇÔªÒ¸ÃÃÁÈÒÊμÏ อนั เปน
ศาสตรเบ้ืองตนในกฎหมาย ถือกันวาวิชานี้เปนกุญแจสําคัญในการที่จะใชไขใหความสวางในความ
เขาใจในวิชากฎหมายลักษณะตางๆ ทําใหศึกษาวิชากฎหมายไดงายและสะดวกข้ึน สามารถเขาใจ
หลกั กฎหมายทวั่ ไปไดด ี ทงั้ เปน เครอ่ื งชว ยชแ้ี นวทางเหตผุ ลและความจาํ เปน ในการรา งกฎหมาย ทาํ ใหเ หน็
เจตนาของผรู าง วิธกี ารรา ง และการใชกฎหมาย การตคี วาม และสภาพบงั คับ รวมตลอดถงึ การยกเลิก
กฎหมาย ตอมาÇÔªÒ¸ÃÃÁÈÒÊμÏ ไดเปล่ียนมาเรียกช่ือวา ¤ÇÒÁÃÙŒàº×éÍ§μŒ¹à¡èÕÂǡѺ¡®ËÁÒ·èÑÇä»
ซงึ่ หมายถึง วิชาที่วา ดว ยความรสู ึกนกึ คิดและหลักเกณฑที่เปน รากฐานของกฎหมาย

¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧ¡®ËÁÒÂ

ประชาชนทกุ คนตอ งรกู ฎหมาย การศกึ ษากฎหมายทดี่ ี ผศู กึ ษาตอ งรวู า อะไรคอื กฎหมาย
ความหมายของกฎหมายจงึ มคี วามสาํ คญั อยา งยง่ิ ตอ การบงั คบั ใชก ฎหมาย ซงึ่ คาํ วา “¡®ËÁÒ” มผี ใู ห
คาํ จาํ กดั ความไวหลากหลาย ไดแก

¡ÃÁËÅǧÃÒªºÃØ ´Õ àÔ Ã¡Ä·¸ìÔ พระบิดาแหงกฎหมายไทย กลา ววา “กฎหมาย” คอื คาํ สัง่
ท้ังหลายของผปู กครองวาการแผนดินตอ ราษฎรทั้งหลาย เมอ่ื ไมทาํ ตาม ธรรมดาตอ งลงโทษ

โธมสั ฮอบส และ จอหน ออสติน กลา ววา กฎหมาย หมายถึง คาํ สัง่ หรือคาํ บญั ชาของ
รัฏฐาธปิ ต ย (ผมู ีอาํ นาจสูงสุดในรัฐ) ส่ังแกราษฎรทั้งหลาย ถา ใครฝาฝนไมป ฏิบตั ิตาม ตอ งถูกลงโทษ

จากคําจํากัดความของกฎหมายขางตน สามารถสรุปความหมายของกฎหมายไดวา
หมายถงึ ระเบยี บขอ บงั คบั บทบญั ญตั ซิ ง่ึ ผมู อี าํ นาจสงู สดุ ในรฐั หรอื ประเทศไดก าํ หนดมา เพอื่ ใชใ นการ
บริหารกจิ การบานเมอื งหรอื บังคับความประพฤตขิ องประชาชนในรฐั หรอื ในประเทศนนั้ ใหปฏบิ ัตติ าม

๒

สรุป ¡®ËÁÒ คือ คําสั่งหรือขอบังคับของรัฏฐาธิปตยที่ไดบัญญัติข้ึน เพื่อใชบังคับ
ความประพฤตขิ องพลเมอื งทอี่ ยใู นรฐั หากผใู ดฝา ฝน ไมป ฏบิ ตั ติ ามกจ็ ะมคี วามผดิ และถกู ลงโทษ กฎหมาย
ยังเปน สญั ลักษณแ ละเครอื่ งมอื ในการแสดงออกซ่งึ ความยุตธิ รรมอีกดว ย

ÅѡɳзÕèสาํ ¤ÞÑ ¢Í§¡®ËÁÒÂ

กฎเกณฑใ ดเปน กฎหมายหรอื ไมน น้ั มคี วามสาํ คญั มาก เนอื่ งจากหากกฎเกณฑน นั้ มสี ถานะ
เปน “กฎหมาย” ก็ตอ งอยูภายใตข อ สนั นิษฐานที่วา “ทุกคนจะตอ งรกู ฎหมาย จะแกต วั วาไมร ูกฎหมาย
เพื่อใหพนผดิ ไมได” กลบั กนั หากกฎเกณฑน้ัน ไมไดมีสถานะเปนกฎหมาย บุคคลยอมแกต ัววาไมรไู ด

นอกจากนี้ หากกฎเกณฑใดเปน กฎหมาย ศาลตองรับรูถึงความมีอยูของกฎหมายน้ัน
กลาวคือ ศาลจะตองปฏิบัติตามกฎหมาย และตองพิพากษาคดีตามกฎหมาย แมคูความจะไม
นาํ สบื พยานวา มกี ฎหมายบญั ญตั วิ า อยา งไร ขอ กฎหมายนน้ั ศาลตอ งรบั รซู งึ่ ตา งกบั ขอ เทจ็ จรงิ ทจ่ี ะตอ ง
มกี ารสบื พยานใหศาลรบั รเู สมอ

สรุปองคประกอบของกฎหมาย
๑. กฎหมายเปน กฎเกณฑท ่มี าจากรฏั ฐาธิปตย (soverienty)
๒. กฎหมายเปนกฎเกณฑท ใ่ี ชบ ังคบั แกบคุ คลโดยท่ัวไป (equality)
๓. กฎหมายเปนกฎเกณฑท่ใี ชบังคับไดเ สมอไป (enaction)
๔. กฎหมายเปนกฎเกณฑท่ีทุกคนจําตอ งปฏิบตั ิตาม (recognition)
๕. กฎหมายเปนกฎเกณฑท ่มี สี ภาพบงั คบั (sanction)
ñ. ¡®ËÁÒÂ໹š ¡®à¡³±· ÁèÕ Ò¨Ò¡Ãѯ°Ò¸Ô»μ˜  (soverienty)

รัฏฐาธิปตย คือ สถาบัน หรือกลุมบุคคล หรือบุคคล ผูมีอํานาจสูงสุดแหงรัฐ
ในขณะทมี่ อี าํ นาจออกกฎหมาย เชน การปกครองระบอบสมบรู ณาญาสทิ ธริ าชยม อี งคพ ระมหากษตั รยิ 
เปนรฏั ฐาธิปต ยหรอื การปกครองระบอบประชาธปิ ไตยมีประชาชน (สภานติ บิ ญั ญัต)ิ เปน รัฏฐาธปิ ต ย
เปน ตน

สําหรับในประเทศที่ใชกฎหมาย Anglo Saxon ไดแก กฎหมายไมมีลายลักษณ
อกั ษร หรอื กฎหมายจารตี ประเพณี ไดแ ก ประเทศองั กฤษ ประเทศในเครอื จกั รภพองั กฤษและประเทศ
สหรฐั อเมรกิ า น้นั ไดถือเอาคาํ พิพากษาศาลสูงสุดเปน กฎหมาย ดงั นนั้ ศาลจึงเปนรฏั ฐาธปิ ตย ในขณะ
เดียวกัน ประเทศตา ง ๆ เหลาน้กี ็มีสภานิตบิ ญั ญัติ สภานิตบิ ัญญตั จิ งึ เปนรัฏฐาธิปตยด ว ย

ò. ¡®ËÁÒÂ໚¹¡®à¡³±·èÕ㪌ºÑ§¤Ñºá¡‹ºØ¤¤Åâ´Â·ÇèÑ ä» (equality)
กฎเกณฑที่จะเปนกฎหมายจะตองบังคับความประพฤติของมนุษยในรัฐโดยทั่วไป

อยางเสมอภาคกัน (equality) คือ ทุกคนอยูภายใตกฎหมายเทาเทียมกัน กฎหมายจึงมิใชเพ่ือกลุม
ชนใดหรือคณะใดโดยเฉพาะ ขอบเขตท่ีกฎหมายใชบังคับมนุษยในแง “สถานท่ี” ไดแก บุคคลทุกคน
ท่ีอยูในรฐั ภายในอาณาเขตของรฐั น้นั ไมวา เปนสัญชาตใิ ด เชอื้ ชาติใด หากอยูในอาณาเขตแหงรัฐแลว
ตองอยูภายใตก ฎหมายเทา เทียมกันอยางเสมอภาค

๓

โดยขอบเขตของการบงั คบั ใชก ฎหมาย อาจเปน ขอบเขตทเี่ ลก็ กวา ระดบั รฐั กไ็ ด ไดแ ก
กฎหมายท่ีบังคับแกสังคมใดสังคมหนึ่ง เชน พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรมีขอบเขต
เฉพาะกิจการทีบ่ คุ คลภายในสงั คมมหาวิทยาลยั เกษตรศาสตรเทา น้นั หรือขอ บังคับทองถ่ินกใ็ ชบงั คบั
กบั บคุ คลในทอ งถนิ่ นนั้ ๆ เชน ขอ บงั คบั ของกรงุ เทพมหานคร ใชบ งั คบั กบั คนในพนื้ ทใ่ี นกรงุ เทพมหานคร
เทา น้ัน เปนตน

ó. ¡®ËÁÒÂ໚¹¡®à¡³±· ãèÕ ªŒºÑ§¤ºÑ ä´ŒàÊÁÍä» (enaction)
กฎเกณฑท จ่ี ะเปน กฎหมายจะไมม ชี ว งเวลาทก่ี ฎหมายใชบ งั คบั หมายความวา กฎหมาย

จะตอ งใชไ ดเ สมอไป นบั ตงั้ แตว นั ทม่ี ผี ลบงั คบั ใชไ ปจนถงึ วนั ยกเลกิ กฎหมาย ดงั นนั้ ตราบใดทก่ี ฎหมาย
ยงั ไมไ ดถ กู ยกเลกิ กฎหมายจะตอ งใชบ งั คบั อยตู ลอดไป แมก ฎหมายนน้ั จะบญั ญตั มิ าแลว เปน เวลานาน
เพียงใด

ô. ¡®ËÁÒÂ໚¹¡®à¡³±·èÕ·¡Ø ¤¹จาํ μŒÍ§»¯ºÔ ÑμμÔ ÒÁ (recognition)
กฎเกณฑท จ่ี ะเปน กฎหมายนน้ั ทกุ คนในสงั คมจาํ ตอ งปฏบิ ตั ติ าม โดยมแี นวคดิ มาจาก

การที่ทุกคนไดทําสัญญาประชาคมไววา จะตองปฏิบัติตามกฎเกณฑกลางของสังคมเสมอ เพ่ือความ
สงบเรียบรอยของสงั คม หากผใู ดฝา ฝนตองไดรบั ผลรา ยทางกฎหมาย

õ. ¡®ËÁÒÂ໹š ¡®à¡³±·èÁÕ ÕÊÀÒ¾ºÑ§¤ºÑ (sanction)
กฎเกณฑท่ีจะเปนกฎหมายจะตองมีสภาพบังคับเสมอ กลาวคือ เมื่อมีการฝาฝน

หรอื ไมป ฏบิ ตั ติ ามกฎเกณฑก ลางดงั กลา วจะตอ งดาํ เนนิ การตามสภาพบงั คบั ของกฎหมาย ซงึ่ จะแบง เปน
สภาพบงั คับทางอาญาและทางแพง

ÊÀÒ¾º§Ñ ¤ºÑ ·Ò§ÍÒÞÒ หมายถงึ สภาพบงั คบั ใหเ ปน ไปตามทกี่ ฎหมายอาญากาํ หนด
หากผใู ดฝา ฝน หรอื กระทาํ ความผดิ กฎหมายในคดอี าญาจะตอ งถกู ลงโทษ โดยโทษทางอาญามี ๕ สถาน
คอื ประหารชีวติ จาํ คกุ กกั ขงั ปรับ ริบทรพั ยสนิ เชน นายกนกระทาํ ความผดิ ฐานฆาคนตาย ศาลจะ
พิพากษาจาํ คุก หรือประหารชีวติ นายกน เปนตน

ÊÀÒ¾º§Ñ ¤ºÑ ·Ò§á¾§‹ หมายถงึ สภาพบงั คบั ใหเ ปน ไปตามทกี่ ฎหมายแพง และพาณชิ ย
กําหนด หากบคุ คลใดผดิ สัญญา หรือกระทําละเมิดตามประมวลกฎหมายแพง และพาณิชยไ ดก ําหนด
ใหผูน้ันจะตองชําระหนี้ หรือชดใชคาสินไหมทดแทน เชน นายนกยืมเงินนายจรแลวไมชําระหนี้คืน
ศาลจะพิพากษาใหนายนกชําระหน้ีใหแก นายจร หากไมชําระ นายจรสามารถบังคับคดี
จากทรัพยสนิ ของนายนกได เปนตน

จะเหน็ ไดว า “สภาพบงั คบั ” เปน เงอ่ื นไขสาํ คญั ของกฎหมาย ถา กฎหมายใดปราศจาก
สภาพบังคบั บคุ คลยอ มไมเ กรงกลัว หรือไมปฏิบตั ติ ามกฎหมาย

จากการทก่ี ลา วมาทงั้ หมดน้ี การวนิ จิ ฉยั วา “กฎเกณฑท ใ่ี ชบ งั คบั ใดเปน กฎหมายหรอื ไม”
จะตองพิจารณาวามีองคประกอบครบท้ัง ๕ ประการดังกลาวหรือไม หากครบองคประกอบทั้ง
๕ ประการ กฎเกณฑน้ันยอ มมีสถานะเปน กฎหมาย

๔

¤ÇÒÁสํา¤ÞÑ ¢Í§¡®ËÁÒÂ

กฎหมายมีความสาํ คญั ยงิ่ ตอการอยูรว มกันของสงั คม จงึ มคี วามสาํ คญั ดงั นี้
๑. เปน เครอ่ื งมือในการบริหารประเทศ
๒. เปน เครอื่ งมือในการรักษาความสงบเรียบรอยในสงั คม
๓. เปน ตวั กาํ หนดความสมั พนั ธระหวา งประชาชนดวยกนั และประชาชนกบั รัฐ
๔. เปน เครอ่ื งมือในการพัฒนาสังคม
“¤ÇÒÁäÁ‹ÃÙŒ¡®ËÁÒ äÁà‹ »š¹¢ŒÍá¡ŒμÑÇ” (Ignorantia legis neminem excusat)
กฎหมายมวี ตั ถปุ ระสงคใ นการควบคมุ ความสงบเรยี บรอ ย ดงั นนั้ จงึ เปน หนา ทข่ี องสมาชกิ
ในสงั คมทุกคนทต่ี องรกู ฎหมาย เพราะหากยอมใหบ คุ คลแกตวั วา ตนไมรกู ฎหมายแลว กฎหมายยอ ม
ไมมคี วามศกั ดส์ิ ิทธิ์ สงั คมกไ็ มอ าจดาํ รงอยูไดอยางสงบสุขเพราะบุคคลสามารถทาํ อะไรไดตามชอบใจ
รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. ๒๕๖๐ มาตรา ๕๐ และประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๖๔
เปน ตวั อยางทส่ี ะทอ นสภุ าษิตขางตน
รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. ๒๕๖๐ มาตรา ๕๐ บญั ญัตวิ า
“บุคคลมหี นาท่ี ดังตอไปนี้
(๓) ปฏบิ ตั ิตามกฎหมายอยา งเครงครัด”
»ÃÐÁÇÅ¡®ËÁÒÂÍÒÞÒ ÁÒμÃÒ öô ºÑÞÞÑμÔÇÒ‹
“º¤Ø ¤Å¨Ðá¡μŒ ÇÑ ÇÒ‹ äÁË ¡ŒÙ ®ËÁÒÂà¾Íè× ã˾Œ ¹Œ ¨Ò¡¤ÇÒÁÃºÑ ¼´Ô ã¹·Ò§ÍÒÞÒäÁä‹ ´Œ แตถ า ศาล
เห็นวา ตามสภาพและพฤติการณผูกระทําความผิดอาจจะไมรูวากฎหมายบัญญัติวา การกระทําน้ัน
เปน ความผดิ ศาลอาจอนญุ าตใหแ สดงพยานหลกั ฐานตอ ศาล และถา ศาลเชอื่ วา ผกู ระทาํ ไมร วู า กฎหมาย
บัญญตั ไิ วเชน น้ัน ศาลจะลงโทษนอ ยกวา ที่กฎหมายกาํ หนดไวสําหรับความผดิ น้ันเพยี งใดก็ได”
บุคคลมีหนาท่ีในการรูและปฏิบัติตามกฎหมายโดยจะอางความไมรูกฎหมายเพ่ือเปน
ขอแกตัวไมได โดยเฉพาะกรณีความผิดทางอาญาท่ีเรียกวา “¡ÒáÃÐทํา·Õè໚¹¤ÇÒÁ¼Ô´ã¹μÑÇàͧ
(Mala in se ËÃÍ× malum in se)” อันเปนความผดิ ทงั้ ในแงกฎหมายและศลี ธรรม ท้ังการกระทาํ
ลักษณะดังกลาวน้ัน สังคมเห็นวาเปนเรื่องรายแรงและไมอาจยอมรับได เพราะขัดกับสามัญสํานึก
ของมนษุ ยป ถุ ชุ น เชน การฆาผูอ ื่น หรอื การลกั ทรพั ย แตก ระนั้นในกรณีของความผดิ ทางอาญาที่เปน
“¡ÒáÃÐทํา·Õè¡®ËÁÒÂกํา˹´ãˌ໚¹¤ÇÒÁ¼Ô´ (Mala Prohibita)” ซึ่งเปนความผิดท่ีไมผิดตอ
ศีลธรรมแตรัฐกําหนดเอาวาเปนความผิดอาญาเพ่ือประโยชนของรัฐ อาทิ พระราชบัญญัติจราจร
ทางบก พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๑๐๔ บัญญัติวา “ภายในระยะไมเกินหนึ่งรอยเมตรนับจากทางขาม
หา มมใิ หค นเดนิ เทา ขา มทางนอกทางขา ม” ในทน่ี ปี้ ระมวลกฎหมายอาญากอ็ นญุ าตใหผ กู ระทาํ ความผดิ
สามารถแสดงพยานหลักฐานตอศาลเพ่ือใหศาลมีดุลพินิจในการลดโทษได แตเหตุดังกลาวก็เปน
เพียงแต “àËμØÅ´â·É” เทาน้ัน ศาลจึงยังตองลงโทษผูกระทําผิดดังกลาวอยูน้ันเอง เพื่อธํารงไว
ซ่ึงความศกั ดิ์สิทธข์ิ องหลกั “ความไมร ูกฎหมาย ไมเ ปน ขอ แกตวั ”

๕

»ÃÐ⪹¢ ͧ¡®ËÁÒÂ

๑. ประโยชนของกฎหมายมหาชน มีดังนี้
๑) กําหนดโครงสรา งและการบริหารของรฐั เชน กฎหมายรฐั ธรรมนญู เปน ตน
๒) จดั ระเบยี บการปกครองของรฐั เชน พ.ร.บ.ระเบยี บราชการบรหิ ารแผน ดนิ เปน ตน
๓) ลงโทษผเู ปนภยั ตอสังคม เชน ประมวลกฎหมายอาญา เปน ตน

๒. ประโยชนของกฎหมายเอกชน มีดังน้ี
๑) สรางความเปน ปกแผนของครอบครวั
๒) รับรองเร่อื งกรรมสทิ ธิ์ หรอื สทิ ธิของบคุ คล
๓) ใหการแกไข เมื่อมีการฝาฝน หรอื เสยี หายเกดิ ข้ึน

๗

º··èÕ ò

º‹Íà¡Ô´¢Í§¡®ËÁÒÂáÅÐÃкº¢Í§¡®ËÁÒÂ

º‹Íà¡Ô´¢Í§¡®ËÁÒÂ

การอยูรวมกันของมนุษยในสังคมนั้น จําเปนตองมีกฎเกณฑ กติกา หรือแบบแผนท่ีใช
ควบคมุ ความประพฤตขิ องคนในสงั คม เพอื่ ใหส มาชกิ ของสงั คมสามารถอยรู ว มกนั ไดโ ดยสงบเรยี บรอ ย
ซึง่ กฎเกณฑหรือกตกิ านน้ั ก็คอื “กฎหมาย”

เม่ือสังคมมีปญหาพิพาทเกิดขึ้น ผูตัดสินคดีใชกฎหมายในการชี้ขาด จึงเกิดปญหาวา
“กฎหมายทจี่ ะนาํ มาใชใ นการตดั สนิ คดใี นแตล ะเรอ่ื งมาจากไหน” คาํ ถามดงั กลา วนจ้ี งึ จาํ เปน ตอ งพจิ ารณา
แหลง ที่มา หรือบอ เกิดของกฎหมาย โดยทวั่ ไปบอ เกิดของกฎหมายสามารถแบง ออกเปน ๒ ลักษณะ
ไดแ ก บอ เกดิ จากกฎหมายที่บัญญตั ขิ น้ึ และบอ เกดิ จากกฎหมายท่ไี มมกี ารบัญญตั ิขึน้

ñ. º‹Íà¡´Ô ¨Ò¡¡®ËÁÒ·ºèÕ ÞÑ ÞÑμ¢Ô ¹éÖ
กฎหมายบัญญัติ (enacted law) หรือกฎหมายลายลักษณอักษร เปนบอเกิด

ที่มีความสําคัญโดยเฉพาะในระบบกฎหมายของไทยและตองใชกอนกฎหมายอื่น ๆ โดยกฎหมาย
บัญญัติ หรือกฎหมายท่ีตราขึ้นเปนลายลักษณอักษรนั้น เกิดจากกระบวนการตรากฎหมาย
แบงออกเปน ๓ ประเภท คอื

๑.๑ กฎหมายนติ ิบัญญตั ิ
๑.๒ กฎหมายบรหิ ารบญั ญตั ิ
๑.๓ กฎหมายองคกรบญั ญัติ
ñ.ñ ¡®ËÁÒ¹ÔμºÔ ÞÑ ÞμÑ Ô

กฎหมายนติ บิ ญั ญตั ิ เปน กฎหมายทต่ี ราขนึ้ โดยองคก รทม่ี อี าํ นาจในการนติ บิ ญั ญตั ิ
หรือฝายนติ ิบัญญตั ิ (รฐั สภา) เรียกอีกอยา งหนง่ึ วากฎหมายโดยแท ไดแ ก พระราชบญั ญตั ิ (พ.ร.บ.)

การตราพระราชบญั ญตั นิ นั้ โดยหลกั ทวั่ ไป “รา งพระราชบญั ญตั จิ ะตราขน้ึ เปน กฎหมาย
ไดก แ็ ตโ ดยคาํ แนะนาํ และยนิ ยอมของรฐั สภา” ดงั นน้ั การตราพระราชบญั ญตั จิ งึ ตอ งไดร บั ความเหน็ ชอบ
จากรฐั สภา กลา วคอื เมอ่ื รฐั สภาใหค วามเหน็ ชอบในรา งพระราชบญั ญตั ใิ ดแลว จะตอ งนาํ ขน้ึ ทลู เกลา ฯ
ถวายพระมหากษตั รยิ ท รงลงพระปรมาภไิ ธย และประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา เพอื่ ใหพ ระราชบญั ญตั นิ น้ั
มีผลบังคบั ใชต อไป

ñ.ò ¡®ËÁÒºÃÔËÒúÞÑ ÞÑμÔ
กฎหมายบริหารบัญญัติ เปนกฎหมายที่ตราขึ้นโดยฝายบริหาร ซึ่งโดยปกติ

ฝายบรหิ ารไมมอี ํานาจในการออกกฎหมาย ดังน้นั ฝายบรหิ ารจะตรากฎหมายไดจ ะตองอาศัยอาํ นาจ

๘

จากกฎหมายทฝี่ า ยนติ บิ ญั ญตั ใิ หไ ว (การตรากฎหมายของฝา ยบรหิ ารน้ี จงึ เปน เรอื่ งยกเวน และมอี าํ นาจ
จํากดั ) กฎหมายบริหารบญั ญัติในระบบกฎหมายไทย แบง ออกเปน ๒ ประเภท ไดแก พระราชกาํ หนด
และกฎหมายลาํ ดับรอง

¾ÃÐÃÒªกาํ ˹´
พระราชกําหนด (พ.ร.ก.) เปน กฎหมายท่ฝี า ยบรหิ าร คณะรัฐมนตรี ตราขึ้นโดยอาศัย
อํานาจตามรัฐธรรมนญู โดยมีฐานะทางกฎหมาย หรือลําดบั ศักดิ์เทียบเทากับพระราชบัญญัติ ดงั นัน้
พระราชกําหนดจึงมีผลเปนการแกไขเพ่ิมเติม หรือยกเลิกพระราชบัญญัติได ท้ังนี้ เน่ืองจากพระราช
กําหนดมิใชกฎหมายโดยแทจึงมีขอกําจัดในการตรา กลาวคือ ฝายบริหารจะตราพระราชกําหนดได
เฉพาะในกรณีพเิ ศษตามที่รฐั ธรรมนูญกาํ หนดเงอ่ื นไขไวเทา นนั้ ดงั น้ี
- เพ่อื ประโยชนในอันท่ีจะรกั ษาความปลอดภัยของประเทศ
- เพ่ือประโยชนใ นอนั ที่จะรกั ษาความปลอดภัยสาธารณะ
- เพ่ือประโยชนใ นอนั ที่จะรกั ษาความม่นั คงในทางเศรษฐกิจของประเทศ หรอื
- เพ่อื ประโยชนใ นอนั ทีจ่ ะปกปอ งภัยพบิ ัติสาธารณะ
นอกจากเง่อื นไขอยา งใดอยา งหนงึ่ ใน ๔ ประการท่ีกลาวมา การทีฝ่ ายบรหิ ารจะตรา
พระราชกําหนดไดตองเปนกรณีที่คณะรัฐมนตรีเห็นวา “ฉุกเฉินท่ีมีความจําเปนเรงดวนอันมิอาจจะ
หลกี เล่ียงได” มิฉะนัน้ พระราชกาํ หนดน้จี ะขัดตอรัฐธรรมนญู และไมม ผี ลทางกฎหมาย
¡®ËÁÒÂลํา´ºÑ Ãͧ
การตรากฎหมายลําดับรองเปนการรับรองอํานาจของฝายบริหารตามหลักของ
รัฐธรรมนูญ เนอ่ื งจากการตราพระราชบญั ญตั ิ หรอื พระราชกําหนดน้ัน ถอื เปนการวางหลักกฎหมาย
ในภาพรวม หรือเปนการกําหนดแนวทางกวาง ๆ เทานั้น เพราะขอจํากัดท่ีฝายนิติบัญญัติไมอาจ
ทราบถึงสภาพตามความเปนจริงและปญหาในการบังคับกฎหมายได ประกอบกับเม่ือเวลาเปลี่ยนไป
ขอเท็จจริงในเรื่องตาง ๆ ท่ีกฎหมายจะใชบังคับก็อาจมีการเปลี่ยนแปลงได ดังนั้น จึงเปนขอจํากัด
ท่ีฝายนิติบัญญัติไมสามารถกําหนดรายละเอียดในกฎหมายไดจึงมีความจําเปนตองมอบอํานาจ
แกฝายบริหารใหสามารถตรากฎหมายบริหารบัญญัติ เชน พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง หรือ
ประกาศกระทรวง ซง่ึ เปน กฎหมายลาํ ดบั รองทบี่ ญั ญตั ใิ หส อดรบั กบั กฎหมายแมบ ท กฎหมายลาํ ดบั รอง
จึงขัดหรอื แยงกับกฎหมายแมบ ทท่ีใหอาํ นาจไมได
ñ.ó ¡®ËÁÒÂͧ¤¡ÃºÞÑ ÞÑμÔ

ในปจจุบันการบริหารราชการแผนดินไดมุงเนนการกระจายอํานาจใหองคกร
ปกครองสว นทอ งถนิ่ เพอื่ เปดโอกาสใหป ระชาชนในแตล ะพื้นที่ไดมสี วนรวมในการปกครอง และแกไ ข
ปญหาในพื้นที่ของตนดวยตนเอง กลาวคือ มีอิสระจากการ “บังคับบัญชา” ของการบริหารราชการ
สว นกลางและสวนภูมิภาค แตอยภู ายใต “การกํากบั ดแู ล” เทา นัน้

๙

องคก รปกครองสวนทอ งถ่นิ ในประเทศไทยปจจุบันแบง ออก ๕ ประเภท คือ
เทศบาล องคการบริหารสว นจังหวัด (อบจ.) องคก ารบริหารสวนตาํ บล (อบต.) กรงุ เทพมหานคร และ
เมืองพทั ยา

การท่ีรัฐไดมอบอํานาจใหแกทองถิ่นน้ัน รัฐธรรมนูญไดรับรองใหองคกรปกครอง
สว นทอ งถนิ่ เหลา น้ี มอี าํ นาจในการออกกฎหมายใชบ งั คบั ขน้ึ เองในพนื้ ทรี่ บั ผดิ ชอบ หรอื เรยี กวา “อาํ นาจ
ในการตราขอ บงั คบั หรอื ขอ บญั ญตั ”ิ เปน ตน ทงั้ นเ้ี พอ่ื ใหว ตั ถปุ ระสงคข องการกระจายอาํ นาจสทู อ งถนิ่
และการใหป ระชาชนของทอ งถ่นิ มีสว นรวมในการบรหิ ารราชการอยางเต็มท่ี

ò. ºÍ‹ à¡´Ô ¨Ò¡¡®ËÁÒ·èäÕ Á‹ä´ŒºÞÑ ÞÑμÔ¢é¹Ö
นอกจากกฎหมายที่ใชบังคับในรูปแบบที่บัญญัติขึ้นเปนลายลักษณอักษรแลวน้ัน

ศาลอาจนํากฎหมายทไ่ี มไดบัญญตั เิ ปนลายลกั ษณอักษรมาบังคับได เชน ในมาตรา ๔ แหง ประมวล
กฎหมายแพงและพาณิชย กลา วคือ

๒.๑ หลกั กฎหมายจารตี ประเพณี
๒.๒ หลักกฎหมายท่ีใกลเ คียงอยา งย่งิ และ
๒.๓ หลักกฎหมายทัว่ ไป
ò.ñ ËÅ¡Ñ ¡®ËÁÒ¨ÒÃÕμ»ÃÐླÕ

หลักกฎหมายจารตี ประเพณี หมายถงึ กฎหมายตา ง ๆ ทป่ี รากฏอยใู นรูปของ
จารตี ประเพณี แตม ไิ ดห มายความวาจารีตประเพณที ุกอยา งจะเปน กฎหมาย โดยจารตี ประเพณที ีเ่ ปน
กฎหมายตองมลี กั ษณะสําคญั ดงั นี้

(๑) เปนจารีตประเพณีที่ประชาชนในสังคมนั้น ๆ ปฏิบัติกันอยางตอเนื่อง
สมํ่าเสมอและยาวนาน

(๒) เปนจารีตประเพณีท่ีประชาชนเห็นวาถูกตองและจะตองปฏิบัติตาม
(เชอื่ มัน่ วา เปน กฎหมาย)

จารีตประเพณีเหลาน้ีอาจมีความเหมือน หรือตางกันตามแตละทองถิ่น
หรอื ธรรมเนยี มปฏบิ ตั ใิ นแตล ะอาชพี ได เชน ธรรมเนยี มของพอ คา ขา ว ธรรมเนยี มการลงแขกเกยี่ วขา ว
หรอื ธรรมเนียมกติกาการแขงขนั กีฬา เปนตน

ò.ò ËÅÑ¡¡®ËÁÒÂã¡ÅàŒ ¤ÂÕ §Í‹ҧÂè§Ô
หลกั กฎหมายใกลเ คยี งอยา งยง่ิ หมายถงึ กรณที ไ่ี มม หี ลกั กฎหมายมาบงั คบั กบั

กรณเี หลานนั้ และยังไมมจี ารตี ประเพณีเกย่ี วกับเร่อื งนน้ั ๆ มาใช ศาลกส็ ามารถนาํ กฎหมายใกลเ คยี ง
อยา งย่ิงมาพิจารณาก็ได เชน

นายแดงและนายฟา เปนเพื่อนบานกัน ปรากฏวา ตนไมบานนายฟา
กําลังจะลมทับบานนายแดง แตยังไมลม นายแดงจึงตองฟองใหนายฟาตัดตนไมเพ่ือปองกัน
อนั ตรายนน้ั อยางไรก็ตาม ประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ย มาตรา ๔๓๕ บัญญตั ิวา

๑๐

“บุคคลใดจะประสบความเสียหายอันพึงเกิดจากโรงเรือนหรือส่ิงปลูกสรางอยางอ่ืน
ของผูอ่นื บุคคลผนู ัน้ ชอบทจ่ี ะเรยี กใหจ ัดการตามท่ีจําเปนเพ่ือบําบัดปดปอ งภยันตรายนัน้ เสียได”

ประเด็นที่เกิดข้ึน คือ นายแดงไมไดกําลังจะประสบความเสียหายจากโรงเรือน
หรอื สง่ิ ปลกู สรา ง แตก าํ ลงั ประสบความเสยี หายจากตน ไม ยอ มไมส ามารถใชส ทิ ธติ ามมาตรา ๔๓๕ ได
แตอยางไรก็ตาม สามารถอางมาตรา ๔๓๕ เปนกฎหมายใกลเคียงอยางย่ิงมาพิจารณาและบังคับให
นายฟาแกไ ขอันตรายอนั เกิดจากตน ไมได

ò.ó ËÅ¡Ñ ¡®ËÁÒ·ÇÑè ä»
หลกั กฎหมายท่วั ไป เปน บอ เกดิ กฎหมายทีม่ ิไดบ ัญญัติข้นึ แตก ม็ คี วามสําคัญ

ตอ การอดุ ชอ งวา งของกฎหมาย ในกรณที ไ่ี มม กี ฎหมายลายลกั ษณใ หน าํ มาปรบั ใชก บั คดไี ด หลกั กฎหมาย
ท่ัวไปถือเปนหลักเกณฑที่ใหความยุติธรรมตามธรรมชาติ (Natural Justice) ไดแก ความเปนธรรม
ท่ีอยูในความรูสึกผิดชอบชั่วดีของมนุษย และความเปนเหตุเปนผล หลักกฎหมายที่ผูพิพากษาคนหา
มาจากแหลงตา ง ๆ อาทิ สภุ าษิตกฎหมาย เชน หลกั “ผูรับโอนไมมีสทิ ธิดกี วาผูโอน” เชน ทีด่ นิ พพิ าท
เปนของนายแดง นายดําไมมีสิทธินําไปจดทะเบียนโอนกรรมสิทธ์ิแกนายเขียว หากนายเขียวไดที่ดิน
ไปยอมไมไดกรรมสิทธ์ิ เพราะผูรับโอน (นายเขียว) ไมมีสิทธิดีกวาผูโอน (นายดํา) เน่ืองจากนายดํา
ไมมีกรรมสิทธ์ิเหนือที่ดิน จึงโอนที่ดินใหผูอื่นไมได หรือศาลอาจ “คนหา” หลักกฎหมายท่ัวไป
ดวยการนํากฎหมายหลาย ๆ มาตราหรือหลาย ๆ ฉบับมาพิจารณา เชน ศาลปกครองเคยคนหา
หลักกฎหมายทั่วไปจากพระราชบัญญัติและอนุบัญญัติจนสกัดหลักกฎหมายที่วา “กฎหมายจะตอง
มีความชัดเจนแนนอนและหลักที่วานิติกรรมทางปกครองไมมีผลยอนหลัง” อันเปนหลักประกัน
ความมนั่ คงของนติ สิ มั พนั ธร ะหวา งองคก รของรฐั หรอื เจา หนา ทขี่ องรฐั ฝา ยปกครองกบั ประชาชนหรอื ผอู ยู
ในบงั คบั ของนติ กิ รรมทางปกครอง (คาํ พพิ ากษาศาลปกครองสงู สดุ คดหี มายเลขแดงที่ อ. ๓๕๕/๒๕๕๑)

Ãкº¡®ËÁÒÂ
ระบบกฎหมาย (Law System) หมายถึง ลักษณะรวมกันของกฎเกณฑของกฎหมาย
ตลอดจนกระบวนการพิจารณาคดีซึ่งแตละประเทศจะมีความแตกตางกันออกไป โดยสามารถ
แบงระบบของกฎหมายในโลกน้ีได ๒ ระบบ คือ
๑. ระบบกฎหมายลายลักษณอ ักษร
๒. ระบบกฎหมายทีไ่ มเปน ลายลักษณอ ักษร
ñ. Ãкº¡®ËÁÒÂÅÒÂÅѡɳÍÑ¡ÉÃ

ระบบกฎหมายลายลกั ษณอ กั ษร (Civil Law) หรอื ระบบประมวลกฎหมาย ระบบน้ี
มีประวัติความเปนมาจากกฎหมายโรมันท่ีสําคัญ เชน กฎหมายสิบสองโตะ และกฎหมายของ
จักรพรรดิจัสติเนียน ระบบกฎหมายลายลักษณอักษรเปนกฎหมายท่ีใชในประเทศภาคพื้นยุโรป เชน
เยอรมนั ฝรงั่ เศส อิตาลี สวิตเซอรแ ลนด เบลเยยี ม สเปน โปแลนด เปนตน และยงั ไดแ พรห ลายเขาสู
ประเทศแถบลาตินอเมริกา ประเทศในเอเชีย เชน จีน ญ่ีปุน ไทย และประเทศในแถบอินโดจีน

๑๑

นอกจากนี้ยังแพรไปในรัฐบางรัฐของประเทศสหรัฐอเมริกาที่เคยเปนอาณานิคมของฝรั่งเศส เชน
รฐั ลุยเซียนา เปน ตน

เน้ือหาของกฎหมายระบบกฎหมายลายลักษณอักษร เปนกฎหมายท่ีไดมีการ
บญั ญตั ขิ นึ้ หรอื ตราขน้ึ โดยรวบรวมบทบญั ญตั เิ กยี่ วกบั กฎหมายทเ่ี ปน เรอื่ งเดยี วกนั แตอ ยกู ระจดั กระจาย
ไมเ ปนระเบยี บใหมารวมอยเู ปนหมวดหมู วางหลักเกณฑและมขี อ ความเก่ยี วเนอ่ื งกนั อยางเปน ระบบ
เพอ่ื ประโยชนใ นการศกึ ษาและสะดวกตอ การนาํ ไปใช ตวั อยา งประมวลกฎหมายทสี่ าํ คญั ของไทย ไดแ ก
ประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา
ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความแพง ประมวลกฎหมายทีด่ ิน และประมวลรัษฎากร เปน ตน

ò. Ãкº¡®ËÁÒ·äèÕ Á‹à»š¹ÅÒÂÅѡɳ͏ Ñ¡ÉÃ
ระบบกฎหมายท่ีไมเปนลายลักษณอักษร (Common Law) หรือระบบกฎหมาย

จารตี ประเพณเี กดิ ขน้ึ จากจารตี ประเพณแี ละคาํ พพิ ากษาของศาล โดยจะนาํ เอาหลกั เกณฑแ ละเหตผุ ล
จากคาํ พพิ ากษาของศาลเปน บอ เกดิ ของกฎหมาย หรอื อาจกลา วไดว า ตวั คาํ พพิ ากษาเปน ตวั บทกฎหมาย
ดงั น้นั คําพพิ ากษาตอๆ มาในกรณีอยา งเดยี วกันยอ มตองตดั สินตามแนวคําพิพากษากอ นๆ น้ันเสมอ
การศกึ ษากฎหมายก็ศกึ ษาจากคําพพิ ากษาของศาลนน่ั เอง

ประเทศที่ใชระบบกฎหมายท่ีไมเปนลายลักษณอักษร เชน ประเทศอังกฤษ และ
เครือจักรภพอังกฤษ รวมทั้งประเทศสหรัฐอเมริกาดวย ประเทศเหลานี้นอกจากจะใชจารีตประเพณี
และคาํ พพิ ากษาของศาลในการพจิ ารณาคดแี ลว ยงั นาํ หลกั ความยตุ ธิ รรมมาใชเ พอ่ื ใหเ กดิ ความเปน ธรรม
อกี ดว ย สว นกฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรทรี่ ฐั ตราออกมาใชบ งั คบั นนั้ ถอื เปน กฎหมายเฉพาะเรอื่ ง ดงั นน้ั
กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรจงึ เปน กฎหมายทอ่ี อกมาเพอื่ แกไ ขเพม่ิ เตมิ หรอื เปลย่ี นแปลงยกเลกิ กฎหมาย
ทมี่ อี ยแู ลวเทานั้น

๑๒

สาํ หรบั ระบบกฎหมายทใี่ ชอ ยใู นประเทศไทยเปน ระบบประมวลกฎหมาย แตผ ศู กึ ษา
ควรจะทราบถงึ ลกั ษณะ ตลอดจนความเปน มาของกฎหมายทใี่ ชอ ยใู นประเทศไทยตง้ั แตต น กอ นทจี่ ะมา
ใชร ะบบประมวลกฎหมาย ในการศึกษานั้นแบง การศกึ ษากฎหมายไทยเปน ๒ ภาค คือ

ñ. ÀÒ¤¡®ËÁÒÂä·Â´éѧà´ÔÁ เปนชวงระยะเวลา ต้ังแตกอนสมัยสุโขทัย สมัย
กรุงศรีอยุธยาเรอื่ ยมาจนสิ้นรชั กาลที่ ๓ ซึง่ อาจแยกการศกึ ษาไดเ ปน

๑) กฎหมายมาจากวฒั นธรรมและสงั คมไทยแท ในการศกึ ษานต้ี อ งศกึ ษาเกยี่ วกบั
โครงสรางของสังคมไทย โดยพิจารณาจากขอมูลทางประวัติศาสตรที่ยังเหลืออยู และตองพิจารณา
จากชนเผาไทยอน่ื ๆ ทม่ี คี วามสมั พันธใกลช ดิ กบั ราชอาณาจักรไทย พบวา สังคมไทยดัง้ เดมิ เปนสังคม
“มาตาธิปไตย” คือ ถอื แมเปนใหญ ทงั้ นีเ้ นื่องจากเมื่อชายหญงิ ไดทําการสมรสกันแลว ชายตองเขามา
อยูในครอบครัวของหญิง ชายจึงตองปลอยใหหญิงเปนผูอบรมเลี้ยงดูบุตร เปนผูเก็บรักษาทรัพยสิน
ทั้งหมด และเมื่อมีการหยาขาดจากกัน การแบงทรัพยสินระหวางกัน กฎหมายจะใหชายไดมากกวา
เพราะชายเปน ผูทาํ มาหาไดม ากกวา หญงิ แตอยางไรกต็ ามเมือ่ หญงิ นาํ ทรัพยสนิ ทไี่ ดไปรวมกบั สนิ เดมิ
หญงิ ยอ มไดมากกวา ชายอยูดี

๒) กฎหมายมาจากวัฒนธรรมของอินเดีย ซึ่งแพรเขามาทางดานวรรณคดี
และศาสนา วัฒนธรรมและสังคมอินเดียเปนลกั ษณะสังคมทีเ่ รยี กวา “ปต าธปิ ไตย” คือ ชายเปน ใหญ
ในระยะแรกท่ีแพรเขามาในประเทศไทยเขามาในหมูชนช้ันสูงกอน ตอมาจึงขยายสูชนชั้นลาง
ของสงั คม

พรอ มกนั นก้ี ฎหมายทส่ี าํ คญั ของอนิ เดยี กเ็ ขา มามอี ทิ ธพิ ลตอ กฎหมายในสงั คมไทย
คือ กฎหมายพระมนู หรือ พระธรรมศาสตร ซึ่งไทยรับผานมาทางมอญและเรียกกฎหมายฉบับนี้วา
“พระธรรมสตั ถมั ” กฎหมายนถ้ี อื ไดว า มคี วามสมบรู ณถ กู ตอ งทสี่ ดุ และมคี วามศกั ดสิ์ ทิ ธ์ิ แมแ ตพ ระมหา
กษตั รยิ ก เ็ ปลยี่ นแปลงไมไ ด เชน ในสมยั รชั กาลท่ี ๑ มกี ารตดั สนิ คดเี กยี่ วกบั การฟอ งหยา ของสามภี รยิ า
คหู นงึ่ ซงึ่ ใชห ลกั การของกฎหมายพระธรรมศาสตร แตผ ลการตดั สนิ คดกี ลบั ไมเ ปน ธรรม เมอื่ เปน เชน น้ี
พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหวั รชั กาลท่ี ๑ ก็ไมอ าจทรงแกไขใหเปน อยางอ่นื ได อยา งไรกด็ ีพระองคทรง
โปรดเกลา ฯ ใหช าํ ระกฎหมายใหม เรยี กวา “กฎหมายตราสามดวง” หรือนกั กฎหมายบางทานเรยี กวา
“ประมวลกฎหมายรชั กาลท่ี ๑” ตอ มาพระเจาบรมวงศเ ธอฯ กรมหลวงราชบรุ ดี ิเรกฤทธิ์ พระบิดาแหง
กฎหมายไทยไดท รงชาํ ระแกไ ขกฎหมายตราสามดวง และใหม กี ารจดั พมิ พข น้ึ เรยี กวา “กฎหมายราชบรุ ”ี

ò. ÀÒ¤¡®ËÁÒÂÊÁÂÑ ãËÁ‹ ตงั้ แตสมัยรชั กาลที่ ๔-๕ เปนตนไป เปนชว งเวลาทีไ่ ทย
รับอารยธรรมจากตะวนั ตกเขามาปรับปรงุ ประเทศในทกุ ๆ ดาน รวมทั้งทางดา นกฎหมายดวย ถือวา
สมัยน้เี ปน “ยุคนิตบิ ัญญตั ขิ องไทย” มกี ารบญั ญัตกิ ฎหมายขนึ้ มาใชในเรอื่ งตา งๆ มากขนึ้ พัฒนาการ
ทางดา นกฎหมายไทยในสมัยนี้มีการเปลยี่ นแปลงทสี่ าํ คัญดงั นี้

๑) มกี ารรบั เอากฎหมายองั กฤษเขา มาใชเ พอื่ เพมิ่ เตมิ กฎหมายไทยใหส มบรู ณข น้ึ
โดยรบั เขา มาใชเ ปน เรอ่ื งๆ ซงึ่ ศาลจะนาํ หลกั กฎหมายขององั กฤษเขา มาเปน สว นประกอบกฎหมายไทย

๑๓

และรับเอาเขามาโดยทางโรงเรียนสอนกฎหมาย กลาวคือ ไดมีการสงคนไทยไปเรียนกฎหมาย
หรือสงนักกฎหมายไปเรียนเพ่ิมเติมที่ประเทศอังกฤษ โดยเฉพาะอยางย่ิงเมื่อสมเด็จพระบิดาแหง
กฎหมายไทย พระเจา บรมวงศเธอฯ กรมหลวงราชบุรดี ิเรกฤทธ์ิ ทรงสาํ เรจ็ การศกึ ษาวชิ ากฎหมายจาก
ประเทศอังกฤษ และไดก ลับมาตง้ั โรงเรียนสอนกฎหมายในประเทศไทย อทิ ธิพลของกฎหมายอังกฤษ
จึงเขา มาสสู งั คมไทยในลกั ษณะน้ี

๒) มีการจัดทํากฎหมายที่เรียกวา “ประมวลกฎหมาย” โดยเลียนแบบฝรั่งเศส
ซงึ่ มสี าเหตมุ าจากปญ หาเรอ่ื งสทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขต ทาํ ใหไ ทยไดร บั ความเดอื ดรอ นและไมเ ปน ธรรม
ไทยจึงขอยกเลิกสทิ ธิสภาพนอกอาณาเขต ซ่ึงชาติตะวนั ตกก็ยนิ ยอมโดยดี แตมเี ง่ือนไขวาไทยจะตอง
ปรบั ปรงุ ระบบกฎหมายใหเ หมอื นอารยประเทศ ไทยจงึ ตดั สนิ ใจจดั ทาํ ประมวลกฎหมาย โดยเลยี นแบบ
ฝรง่ั เศสซง่ึ สะดวกทสี่ ดุ จงึ ไดม กี ารทดลองรา งประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยบ รรพ ๑-๒ ใน พ.ศ.๒๔๖๖

๓) มกี ารจดั ทาํ ประมวลกฎหมาย โดยเลยี นแบบกฎหมายเยอรมนั แทนกฎหมายฝรง่ั เศส
เพราะขาดผูรางที่มีความเชี่ยวชาญทางกฎหมายฝร่ังเศส พระยามานวราชเสวีไดถวายความคิดเห็น
ตอพระเจา อยูห ัวรัชกาลท่ี ๖ วา ควรลอกแบบของประมวลกฎหมายเยอรมัน ซ่ึงญ่ีปนุ นํามาดัดแปลง
ไวแลว โดยเราลอกตอจากญี่ปุนอีกทอดหนึ่งจึงจะกระทําไดรวดเร็ว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
จงึ โปรดเกลา ฯ ใหดําเนินการไปตามนั้น ในท่สี ุดการรางประมวลกฎหมายเลยี นแบบเยอรมันไดส าํ เรจ็
ลุลวงไปดวยดีในระยะเวลาอันรวดเร็ว และมีการประกาศใชประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยในตน
รชั กาลท่ี ๗ ใน พ.ศ.๒๔๖๘ และไดม กี ารประกาศใชครบ ๖ บรรพ ใน พ.ศ.๒๔๗๕

แตประมวลกฎหมายฉบับแรกของไทย คือ “กฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ.๑๒๗”
ซึง่ ประกาศใชบ ังคบั มาเปนเวลานานหลายปแลว คอื ตั้งแต พ.ศ. ๒๔๕๑ จนถึง พ.ศ.๒๔๙๙ ทําให
บทบญั ญตั ใิ นบางมาตราอาจจะไมเ หมาะสมหรอื สอดคลอ งกบั สภาพสงั คมทเ่ี ปลยี่ นแปลงไปอยา งรวดเรว็
จงึ ไดม กี ารปรบั ปรงุ แกไ ขประมวลกฎหมายอาญาฉบบั ใหมใ น พ.ศ. ๒๕๐๐ และใชเ รอ่ื ยมาจนถงึ ปจ จบุ นั

๑๔

à»ÃÕºà·ÂÕ º¤ÇÒÁáμ¡μÒ‹ §ÃÐËÇÒ‹ §Ãкº¡®ËÁÒÂÅÒÂÅ¡Ñ É³ÍÑ¡ÉÃ
áÅÐÃкº¡®ËÁÒÂäÁ‹à»š¹ÅÒÂÅѡɳ͏ Ñ¡ÉÃ

Ãкº¡®ËÁÒÂÅÒÂÅ¡Ñ É³Í¡Ñ Éà Ãкº¡®ËÁÒÂäÁà‹ »š¹ÅÒÂÅ¡Ñ É³ÍÑ¡ÉÃ

๑. การใชแ ละการ ถูกวิพากษวิจารณวามีความแข็งกระดาง มีความไดเ ปรยี บกวา เพราะเปนกฎหมายที่
ตีความกฎหมาย ไมยืดหยุน ไมเหมาะสมท่ีจะปรับใชแก ยดื หยนุ ออ นตวั สามารถนาํ ปรบั แกค วามผดิ ได

ความผิดไดทุกกรณี เพราะเปนการราง กบั ความผดิ ทต่ี า ง ๆ เกดิ ขน้ึ และเปลย่ี นแปลง
โดยคาดการณไ วล ว งหนา การใชก ฎหมาย เหมาะสมกับกาลเวลา
ตองอาศัยการตีความเพ่ือใหกฎหมาย
สามารถนาํ ไปปรบั ใชไดกับทกุ กรณี

๒. การศกึ ษาและ มีการรวบรวมกฎหมายไวเปนลายลักษณ มีความไดเปรียบกวา เพราะเปน กฎหมายท่ี
คนควา อา งอิง อักษร โดยจัดหัวขอเรียบเรียงลําดับเปน ยดื หยนุ ออ นตวั สามารถนาํ ปรบั แกข อ เทจ็ จรงิ

หมวดหมู จึงสะดวกแกการศึกษาคนควา ตา ง ๆ ทเี่ กดิ ขนึ้ และเปลย่ี นแปลงเหมาะสม
และการอางอิง ประชาชนทั่วไปสามารถ กบั กาลเวลา
เขา ถงึ กฎหมายไดโดยงาย

๓. การคุมครอง มีการรางเปนลายลักษณอักษร โดยมี ไมส ามารถตรวจสอบไดลวงหนา ประชาชน
เ ส รี ภ า พ ข อ ง หลกั การใชว า ตอ งยดึ ถอื ตวั บทในประมวล ไมอาจรูลวงหนาวาการกระทําใดกฎหมาย
ประชาชน เปนหลัก จึงเหมาะแกการที่จะคุมครอง หา ม แตอ าจเหมาะสมเฉพาะประเทศองั กฤษ
เสรภี าพของประชาชน สามารถตรวจสอบ ในฐานะเปน บิดาแหงความยุตธิ รรม ปญ หา
ไดล ว งหนา วา ทาํ อะไรไดห รอื ทาํ อะไรไมไ ด การใชกฎหมายท่ีกระทบกระเทือนเสรีภาพ
เมื่อมีการหามเปนลายลักษณอักษร ของประชาชนจึงไมเ กิด
หากมีผูละเมิดก็ยอมตองถือวาเปน
ความผดิ อยา งชดั เจน

๔. การพฒั นาบท เปนระบบกฎหมายท่ีงายตอการพัฒนา กฎหมายสว นใหญม บี อ เกดิ จากจารตี ประเพณี
กฎหมาย กฎหมาย เนอื่ งจากกฎหมายสว นใหญเ ปน และคําพิพากษาจึงยากตอการพัฒนา และ
กฎหมายลายลักษณอักษร จึงมีรูปธรรม ตอ งใชเ วลามากกวา
ชัดเจนแนนอน

๑๕

º··Õè ó

¡ÒÃầ‹ »ÃÐàÀ·¢Í§¡®ËÁÒÂ

¡ÒÃẋ§»ÃÐàÀ·¢Í§¡®ËÁÒÂ

กฎหมายที่ใชอยูภายในประเทศเปนระบบกฎหมายซีวิล ลอว กฎหมายท่ีใชอยูจึงเปน
กฎหมายลายลักษณอักษร มีรูปแบบและลักษณะท่ีแตกตางกันมากมายหลายลักษณะ จึงจําเปน
ตอ งมกี ารแบง กฎหมายออกเปน ประเภท เพอื่ ใหง า ยตอ ความเขา ใจและเพอื่ ประโยชนใ นการใชก ฎหมาย
น้ันๆ อีกดวย ในเร่ืองการแบงประเภทกฎหมายน้ีมีการแบงแยกไดหลายวิธีขึ้นอยูกับวาจะยึดอะไร
เปน หลักเกณฑ

สําหรับหลักเกณฑในการแบงประเภทของกฎหมายที่สําคัญและนิยมใชกันมากมีอยู
๒ วธิ ี คือ

๑. การแบงประเภทของกฎหมายตามลักษณะแหง การใช
๒. การแบง ประเภทของกฎหมายตามลักษณะของความสมั พนั ธข องคูก รณี

ñ. ¡ÒÃầ‹ »ÃÐàÀ·¢Í§¡®ËÁÒÂμÒÁÅѡɳÐáË‹§¡ÒÃ㪌
ถา ใชเ กณฑก ารแบง กฎหมายตามลกั ษณะแหง การใชก ฎหมาย สามารถแบง กฎหมาย

ออกได ๒ ประเภท คือ กฎหมายสารบัญญตั ิ และกฎหมายวธิ สี บัญญตั ิ
ñ.ñ ¡®ËÁÒÂÊÒúÑÞÞÑμÔ ไดแก กฎหมายที่วาดวยเน้ือหาสาระของบทบัญญัติ

ตางๆ ทีก่ ําหนดข้นึ ไวเ พ่ือใชบ ังคับแกค วามประพฤติปฏบิ ัตขิ องประชาชน หรอื เพอ่ื กําหนดสิทธหิ นาท่ี
และความรับผิดของบุคคล กลาวคือ เปนกฎหมายที่กําหนดเฉพาะเนื้อหาของกฎเกณฑลวนๆ เชน
กฎหมายอาญา กฎหมายแพง และพาณชิ ย กฎหมายอาญาทหาร พระราชบัญญัติที่มีโทษทางอาญา
ตางๆ เปน ตน

ñ.ò ¡®ËÁÒÂÇÔ¸ÕʺÑÞÞÑμÔ ไดแก กฎหมายที่กําหนดวิธีการบังคับใหเปนไปตาม
สิทธิหนาที่หรือกฎเกณฑท่ีกําหนดไวในกฎหมายสารบัญญัติ กฎหมายวิธีสบัญญัติจึงเปนกฎหมาย
ที่จะทําใหกฎหมายสารบัญญัติมีผลใชบังคับแกกรณีที่เกิดข้ึนได กฎหมายประเภทนี้ ไดแก กฎหมาย
วธิ พี จิ ารณาความอาญา ซงึ่ เปน กฎหมายวธิ สี บญั ญตั ขิ องกฎหมายสารบญั ญตั ทิ างอาญา หรอื กฎหมาย
กําหนดวิธีการบังคับใหเปนไปตามกฎหมายสารบัญญัติทางอาญา กฎหมายวิธีพิจารณาความแพง
ซงึ่ เปน กฎหมายวธิ สี บญั ญตั ขิ องกฎหมายสารบญั ญตั ทิ างแพง หรอื กฎหมายกาํ หนดวธิ กี ารบงั คบั ใหเ ปน ไป
ตามกฎหมายสารบัญญัติทางแพง พระธรรมนูญศาลยุติธรรม กฎหมายลักษณะพยานและธรรมนูญ
ศาลทหาร เปน ตน

๑๖

ò. ¡ÒÃẋ§»ÃÐàÀ·¢Í§¡®ËÁÒÂμÒÁÅѡɳТͧ¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹¸¢Í§¤Ù‹¡Ã³Õ ËÃ×ÍμÒÁ
¢ŒÍ¤ÇÒÁ¢Í§¡®ËÁÒÂ
กฎหมายบางประเภทกําหนดความสัมพันธระหวางรัฐกับเอกชน และเกี่ยวของกับ

ผลประโยชนของคนหมูมาก กฎหมายบางประเภทกําหนดความสัมพันธระหวางเอกชนกับเอกชน
และเกย่ี วขอ งกบั เอกชนเปน รายๆ ไป และกฎหมายบางประเภทกาํ หนดความสมั พนั ธร ะหวา งรฐั ตอ รฐั
ดังน้ัน เมื่อใชหลักเกณฑการแบงประเภทของกฎหมายตามลักษณะความสัมพันธหรือตามขอความ
ของกฎหมาย มี ๓ ประเภท คือ

๒.๑ กฎหมายมหาชน
๒.๒ กฎหมายเอกชน
๒.๓ กฎหมายระหวางประเทศ
ò.ñ ¡®ËÁÒÂÁËÒª¹ คือ กฎหมายที่กําหนดความสัมพันธระหวางรัฐ หรือ
หนวยงานของรัฐกบั ราษฎร ในฐานะที่รฐั เปนฝา ยปกครองราษฎร กลาวคือ ในฐานะที่รัฐมฐี านะเหนอื
ราษฎร จึงจําเปนตองตรากฎหมายขึ้นเพื่อใชบังคับความประพฤติพลเมืองภายในรัฐ ในที่น้ีจะแบง
ประเภทของกฎหมายมหาชนทสี่ ําคัญ ดงั นี้

๒.๑.๑ รัฐธรรมนูญ/กฎหมายรฐั ธรรมนญู
๒.๑.๒ กฎหมายปกครอง
๒.๑.๓ กฎหมายอาญา
๒.๑.๔ กฎหมายวา ดว ยธรรมนูญศาลยตุ ิธรรม
๒.๑.๕ กฎหมายวา ดว ยวิธีพิจารณาความอาญา
๒.๑.๖ กฎหมายวาดวยวิธพี จิ ารณาความแพง
ò.ñ.ñ ÃÑ°¸ÃÃÁ¹ÞÙ /¡®ËÁÒÂÃÑ°¸ÃÃÁ¹ÞÙ

คาํ วา “รฐั ธรรมนญู ” กบั “กฎหมายรฐั ธรรมนญู ” มคี วามหมายตา งกนั
กลาวคือ รัฐธรรมนูญเปนกฎหมายท่ีวางระเบียบในการปกครองประเทศซ่ึงเปนเสมือนชื่อเฉพาะ
ของกฎหมายประเภทนั้นๆ และแสดงเนื้อหาสาระ ตลอดจนฐานะความสําคัญพรอมกันในตัวเอง
สว นกฎหมายรฐั ธรรมนญู เปน คาํ ทกี่ วา งมคี วามหมายเปน การทวั่ ไปและครอบคลมุ เนอื้ หาสาระกฎหมาย
ตลอดจนทฤษฎแี ละกฎเกณฑต า งๆ กวา งขวางกวา รฐั ธรรมนญู ในทางวชิ าการถอื วา กฎหมายรฐั ธรรมนญู
เปนเรื่องของทฤษฎีหรือหลักการมากกวารัฐธรรมนูญ ซ่ึงเปนเร่ืองกฎหมายโดยเฉพาะ อยางไรก็ตาม
ในการปฏิบตั ิ อาจมีการใชส ลบั จนดเู หมือนจะเปน คาํ เดียวกันอยบู า ง

รัฐธรรมนูญ คือ กฎหมายที่วาดวยระเบียบแหงอํานาจสูงสุดของรัฐ
และการกาํ หนดความสมั พนั ธร ะหวา งอาํ นาจตา งๆ เหลา นน้ั เพอื่ ใชเ ปน หลกั เกณฑใ นการปกครองประเทศ

๑๗

ขอความของรัฐธรรมนูญตองกําหนดระเบียบแหงอํานาจสูงสุด
โดยกําหนดวาอํานาจสงู สดุ ที่เรียกวาอํานาจอธิปไตยนใี้ ครเปนเจาของ เชน กาํ หนดวาอํานาจอธปิ ไตย
มาจากปวงชนชาวไทย มีการแบงแยกอํานาจหรือไม เชน แบงแยกออกเปนอํานาจนิติบัญญัติ
อํานาจบริหาร และอํานาจตุลาการ ใครเปนผูใชและใชโดยทางใด และตองมีขอความกําหนดถึง
ความสัมพันธระหวางอํานาจเหลานั้น ตลอดจนบทบัญญัติที่กลาวถึงสิทธิหนาที่ขององคพระประมุข
ของประเทศ ทั้งยังบัญญัติถึงสิทธิและหนาที่ของราษฎรอันเปนหลักประกันความเสมอภาคของ
บุคคลตามกฎหมาย และโดยเหตุท่ีรัฐธรรมนญู เปน กฎหมายสงู สดุ ของประเทศ ดังนน้ั บทบัญญัติของ
กฎหมายอื่นใดจะขัดหรือแยงกับรัฐธรรมนูญมิได มิฉะนั้นแลวกฎหมายดังกลาวยอมตกเปนโมฆะ
ใชบ ังคบั ไมไ ด

ò.ñ.ò ¡®ËÁÒ»¡¤Ãͧ
กฎหมายปกครอง คือ กฎหมายท่ีวางหลักเกี่ยวกับการจัดระเบียบ

บริหารราชการของรัฐ การดําเนินกิจกรรมของฝายปกครองในการจัดบริการสาธารณะ การวางหลัก
ความเก่ียวพันในทางปกครองระหวางฝายปกครองกับเอกชนและฝายปกครองดวยกันเอง และการ
ควบคมุ การดาํ เนินงานของฝา ยปกครอง

ò.ñ.ó ¡®ËÁÒÂÍÒÞÒ
กฎหมายอาญา คอื กฎหมายทบี่ ญั ญตั วิ า การกระทาํ หรอื ไมก ระทาํ การ

อยา งใดเปน ความผิด และกําหนดโทษท่จี ะลงแกผกู ระทาํ ความผิดไวดวย
กฎหมายใดทมี่ โี ทษถอื วา กฎหมายนนั้ เปน กฎหมายอาญา คาํ วา “โทษ”

เปน คาํ พเิ ศษในกฎหมาย มคี วามหมายเฉพาะตา งจากความหมายทเี่ ขา ใจกนั โดยทวั่ ไป โทษทางกฎหมายน้ี
ไดแ ก สภาพบังคบั หรอื วธิ กี ารบังคับเอาแกผูก ระทําผิด เรียงตามลาํ ดับความหนกั เบา ดงั น้ี

(๑) ประหารชีวิต
(๒) จําคุก
(๓) กกั ขงั
(๔) ปรับ
(๕) ริบทรัพยส นิ
คาํ วา กฎหมายอาญานีเ้ ปน คํารวม หมายความถงึ กฎหมายทุกอยาง
ซึง่ กาํ หนดโทษทางอาญาดังกลาวแลว ซ่งึ อาจแบง ไดเ ปน ๒ ประเภท คือ
(๑) พระราชบญั ญตั ทิ ม่ี โี ทษทางอาญา เชน พระราชบญั ญตั กิ ารพนนั
พระราชบญั ญตั ยิ าเสพตดิ ใหโ ทษ พระราชบญั ญตั โิ รงรบั จาํ นาํ พระราชบญั ญตั ปิ อ งกนั และปราบปราม
การคา ประเวณี พระราชบัญญัตจิ ราจรทางบก เปน ตน
(๒) ประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายอาญาเปนประมวล
กฎหมายทร่ี วบรวมเอาความผดิ ทว่ั ๆ ไป ตลอดจนหลกั เกณฑในการลงโทษมารวมกนั ไวเปนหมวดหมู

๑๘

ในฉบับเดียวกัน ประมวลกฎหมายอาญาฉบับแรกของประเทศไทย คือ กฎหมายลักษณะอาญา
ร.ศ. ๑๒๗ ใชบังคับตั้งแต พ.ศ.๒๔๕๑ จนถึง พ.ศ.๒๔๙๙ จึงไดมีการประกาศใชประมวลกฎหมาย
อาญาฉบับใหม เริ่มใชต ้ังแตวันท่ี ๑ มกราคม ๒๕๐๐ จนถงึ ปจจุบัน

ò.ñ.ô ¡®ËÁÒÂÇ‹Ò´ŒÇ¸ÃÃÁ¹ÞÙ ÈÒÅÂØμ¸Ô ÃÃÁ
กฎหมายวา ดว ยธรรมนญู ศาลยตุ ธิ รรม คอื กฎหมายทว่ี า ดว ยการจดั ตง้ั

ศาลและวาดวยอํานาจในการพิพากษา และพิพากษาคดีของศาลของผูพิพากษา กฎหมายนี้ไดแก
พระธรรมนญู ศาลยตุ ธิ รรม

ò.ñ.õ ¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ÇŒ ÂÇ¸Ô ¾Õ ¨Ô ÒóҤÇÒÁÍÒÞÒ
กฎหมายวาดวยวิธีพิจารณาความอาญา คือ กฎหมายที่วาดวย

วธิ ปี ฏบิ ตั ขิ องเจา พนกั งานของรฐั เพอื่ เอาตวั ผกู ระทาํ ผดิ ตามกฎหมายอาญามาลงโทษ กฎหมายนไ้ี ดแ ก
ประมวลกฎหมายวธิ พี ิจารณาความอาญา

ò.ñ.ö ¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ŒÇÂÇ¸Ô Õ¾¨Ô ÒóҤÇÒÁᾧ‹
กฎหมายวา ดว ยวธิ พี จิ ารณาความแพง คอื กฎหมายทว่ี า ดว ยระเบยี บ

วธิ ีการดําเนินการฟองรองคดี และบังคบั คดีในกรณที มี่ ขี อพิพาทโตแ ยงสทิ ธิกนั ในทางแพง หรือกลาว
อกี นยั หนึ่ง คือ กฎหมายท่ีวา ดวยการบงั คบั สทิ ธิและหนาทีข่ องเอกชนในทางแพง นนั่ เอง กฎหมายนี้
ไดแก ประมวลกฎหมายวิธพี จิ ารณาความแพง

ò.ò ¡®ËÁÒÂàÍ¡ª¹
กฎหมายเอกชน คอื กฎหมายทกี่ าํ หนดความสมั พนั ธร ะหวา งเอกชนตอ เอกชน

ในฐานะทเี่ ทา เทยี มกัน เชน การซือ้ ขายซงึ่ เปนเร่อื งระหวา งผูซ ื้อกบั ผูขายเทาน้นั หรอื การกยู ืม ซ่งึ เปน
เร่อื งระหวา งผูก กู บั ผูใหก ู เปน ตน

สาขากฎหมายเอกชนมีกฎหมายดงั ตอไปนี้
- กฎหมายแพง
- กฎหมายพาณิชย
ò.ò.ñ ¡®ËÁÒÂᾋ§ คือ กฎหมายที่บัญญัติถึงสิทธิและหนาท่ีของเอกชน
โดยทวั่ ไป เชน ความมสี ภาพบคุ คล ทรพั ย หนี้ นติ กิ รรม ครอบครวั และมรดก ความสมั พนั ธข องเอกชน
ดังกลาวนี้ ถามีการละเมิดสิทธิและเสรีภาพของกันและกันแลว จะไมกระทบกระเทือนไปถึงบุคคล
สว นใหญ ฉะนัน้ สภาพบังคบั ในทางแพง จึงเปนเพยี งชดใชความเสียหายใหแ กกนั เทานั้น
ò.ò.ò ¡®ËÁÒ¾ҳԪ คือ กฎหมายที่กลาวถึงความสัมพันธของบุคคล
บางจําพวกเปนพิเศษตางหากจากบุคคลธรรมดาทั่วไป ไดแก ผูประกอบการคา มีธุรกิจมากกวา
คนธรรมดา ธรุ กจิ ท่ที ํา ไดแ ก การลงทุนในรปู ของหางหุนสว น หรือบรษิ ัทการขนสง การประกอบธรุ กิจ
และการประกันภยั เปน ตน

๑๙

ในบางประเทศไดมีการแยกกฎหมายแพงและพาณิชยไวตางหาก
จากกนั เชน ประเทศฝรั่งเศสและเยอรมนี ประเทศเหลา นีจ้ ะมีศาลพาณชิ ย แยกตา งหากจากศาลแพง
แตสําหรับประเทศไทยไดรวบรวมเอากฎหมายแพงกับกฎหมายพาณิชยไวดวยกันเรียกวา “ประมวล
กฎหมายแพงและพาณิชย”

ò.ó ¡®ËÁÒÂÃÐËÇ‹Ò§»ÃÐà·È
กฎหมายระหวางประเทศ คือ กฎหมายท่ีกําหนดความสัมพันธระหวาง

รัฐตอรฐั ในฐานะท่เี ทา เทียมกนั
ความจริงแลวไมมีตัวบทกฎหมายระหวางประเทศบัญญัติไวเปนลายลักษณ

อักษร เพียงเปนธรรมเนียมประเพณีที่ถือกันมา หรืออยางมากก็เปนสนธิสัญญาท่ีทํากันข้ึนระหวาง
ประเทศ ดงั นน้ั จงึ อาจกลา วไดว า กฎหมายระหวา งประเทศเปน เพยี งธรรมเนยี มปฏบิ ตั ริ ะหวา งประเทศ
เทานั้นเอง

กฎหมายระหวา งประเทศแบงแยกออกเปน ๓ สาขา ไดแก
ò.ó.ñ ¡®ËÁÒÂÃÐËÇ‹Ò§»ÃÐà·Èá¼¹¡¤´ÕàÁ×ͧ เปนขอบังคับกําหนด
ความสมั พนั ธระหวา งรัฐ ทงั้ ในยามสงบและยามสงครามโดยแบง ออกเปน

(๑) กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื งภาคสนั ติ เปน ขอ กาํ หนด
เก่ียวกับรัฐ เชน ลกั ษณะของรฐั อาณาเขตของรัฐ หรอื หลกั เกณฑใ นการทาํ สนธิสัญญาตางๆ เปนตน

(๒) กฎหมายระหวา งประเทศแผนกคดเี มอื งภาคสงคราม เปน ขอ ความ
เก่ียวกับการทําสงคราม

ò.ó.ò ¡®ËÁÒÂÃÐËÇÒ‹ §»ÃÐà·Èá¼¹¡¤´ºÕ ¤Ø ¤Å เปน ขอบังคบั กําหนดสทิ ธิ
หนาที่ และความสัมพันธระหวางบุคคล ซ่ึงเปนพลเมืองของประเทศท่ีตางกันในกรณีท่ีมีขอพิพาท
เกย่ี วกบั ตา งประเทศในเรอื่ งตา งๆ เชน การไดส ญั ชาติ การแปลงสญั ชาติ การสมรส ทรพั ยส นิ นติ กิ รรม
สญั ญา มรดก เปน ตน

ò.ó.ó ¡®ËÁÒÂÃÐËÇ‹Ò§»ÃÐà·Èá¼¹¡¤´ÕÍÒÞÒ เปนขอบังคับที่กําหนด
ความสมั พนั ธร ะหวา งรฐั ในทางอาญาเกยี่ วกบั เขตอาํ นาจ การรบั รคู าํ พพิ ากษาทางอาญาของประเทศอน่ื
ตลอดจนการสงตวั ผูรา ยขา มแดน เปนตน

¡Òè´Ñ ทํา¡®ËÁÒÂã¹áμ‹ÅÐû٠Ẻ

ประเทศไทยเปนประเทศท่ีใชระบบกฎหมายซีวิล ลอว กฎหมายท่ีใชอยูจึงเปนกฎหมาย
ลายลักษณอักษรอันเปนกฎหมายที่เกิดข้ึนจากการบัญญัติกฎหมายซ่ึงมีวิธีการบัญญัติหรือการจัดทํา
ทแ่ี ตกตา งกนั ดว ยเหตนุ ้ี กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรจงึ มชี อื่ เรยี ก รปู แบบ และมคี วามสาํ คญั แตกตา งกนั
ออกไปตามฐานะขององคกรที่มีอํานาจบัญญัติกฎหมายนั้นๆ เพราะฝายนิติบัญญัติ ซ่ึงมีหนาท่ี
ในการจดั ทาํ กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษร อาจจะมอบอาํ นาจในการจดั ทาํ กฎหมายใหแ กอ งคก รฝา ยบรหิ าร

๒๐

เพ่ือความสะดวกรวดเรว็ และความคลองตวั ในการบรหิ ารประเทศ หรอื อาจจะมอบอาํ นาจใหองคการ
บริหารสวนทองถ่ิน เพื่อใหสามารถออกกฎหมายมาใชในการบริหารราชการในทองถิ่นของตนได
นอกจากนี้ ในกรณที ม่ี กี ารปฏวิ ตั หิ รอื รฐั ประหารเพอ่ื ยดึ อาํ นาจในการปกครองประเทศ อาํ นาจในการจดั ทาํ
กฎหมายซง่ึ เคยเปน ของฝา ยนติ บิ ญั ญตั ิ หรอื ผซู ง่ึ ฝา ยนติ บิ ญั ญตั มิ อบหมายใหม อี าํ นาจออกกฎหมายได
ยอ มตกอยกู บั คณะปฏวิ ตั หิ รอื คณะรฐั ประหารทรี่ วบอาํ นาจการปกครองแผน ดนิ อยใู นขณะนนั้ ๆ เนอื่ งจาก
ในภาวะเชน นน้ั ตอ งถอื วา คณะปฏวิ ตั หิ รอื รฐั ประหารอยใู นฐานะรฏั ฐาธปิ ต ย ดงั นน้ั คาํ สง่ั หรอื ขอ บงั คบั
ตา งๆ ท่ีคณะบุคคลดังกลา วประสงคจ ะใหเ ปนกฎหมาย ยอ มมผี ลใชบังคบั เปนกฎหมายได

ในการศึกษาเร่ืองการจัดทํากฎหมายลายลักษณอักษรนี้ จึงไดพิจารณาโดยแบงประเภท
การจัดทํากฎหมายออกเปนการจัดทํากฎหมายลายลักษณอักษรในกรณีปกติ และการจัดทํากฎหมาย
ลายลกั ษณอ กั ษรในกรณพี เิ ศษ ดงั น้ี

¡Òè´Ñ ทํา¡®ËÁÒÂÅÒÂÅѡɳ͏ Ñ¡ÉÃ
กฎหมายลายลักษณอักษรที่ออกมาใชบังคับน้ี อาจจะออกโดยอาศัยอํานาจจากองคกร
ท่ีตางกัน ดังกลาวมาแลว ดังน้ัน หากจะแบงกฎหมายลายลักษณอักษรออกเปนประเภทตามการ
จัดทําโดยใชเกณฑองคกรท่ีมีอํานาจออกกฎหมาย กฎหมายลายลักษณอักษรสามารถแบงออกเปน
ประเภทใหญๆ ได ๓ ประเภท ดงั นี้
๑. กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรทีอ่ อกโดยฝายนิตบิ ัญญตั ิ ไดแก

๑.๑ รฐั ธรรมนญู
๑.๒ พระราชบัญญัติ
๑.๓ ประมวลกฎหมาย
๑.๔ กฎมนเทียรบาล
๒. กฎหมายลายลกั ษณอักษรท่ีออกโดยฝา ยบรหิ าร ไดแก
๒.๑ พระราชกําหนด
๒.๒ พระราชกฤษฎีกา
๒.๓ กฎกระทรวง
๓. กฎหมายลายลักษณอ กั ษรทอ่ี อกโดยองคการบรหิ ารสวนทองถนิ่ ไดแก
๓.๑ ขอบัญญตั ิจงั หวัด
๓.๒ เทศบญั ญตั ิ
๓.๓ ขอ บงั คับตําบล
๓.๔ ขอบญั ญตั ิกรงุ เทพมหานคร
๓.๕ ขอ บญั ญัตเิ มืองพัทยา
ดังท่จี ะไดอธิบายถึงลักษณะและข้นั ตอนในการจัดทาํ กฎหมายแตล ะประเภท ดงั ตอไปน้ี

๒๑

ñ. ¡®ËÁÒÂÅÒÂÅѡɳ͏ Ñ¡É÷ÕÍè Í¡â´Â½Ò† ¹ÔμºÔ ÞÑ ÞÑμÔ
มีลกั ษณะและขนั้ ตอนในการจดั ทาํ ดงั นี้
ñ.ñ Ã°Ñ ¸ÃÃÁ¹ÙÞ
รฐั ธรรมนญู เปน กฎหมายสงู สดุ ในการปกครองประชาชน เปน กฎหมายทก่ี าํ หนด

รูปแบบการปกครองและระเบียบการบริหารประเทศ ผูท่ีมีอํานาจจัดหาสูงสุดในการปกครองประเทศ
ขณะนั้น ไมวาจะไดอํานาจมาโดยวิธีใดก็ตาม อาจจะเปนประมุขของประเทศหรือหัวหนาคณะปฏิวัติ
หรือรัฐประหาร ทีต่ องการเปลยี่ นการปกครองจากการใชกาํ ลงั มาเปนการปกครองภายใตร ฐั ธรรมนญู
ในสถานการณท ม่ี กี ารปฏวิ ตั ริ ฐั ประหารยดึ อาํ นาจการปกครอง การจดั ทาํ รฐั ธรรมนญู อาจกระทาํ อยา ง
รวบรดั ตั้งแตก ารยกราง การพิจารณาโดยไมเปดเผยแลว ประกาศใชเ ลยกไ็ ด แตโดยหลกั การแลวเทาที่
ผา นมา หวั หนา คณะปฏวิ ตั จิ ะถวายอาํ นาจการตรารฐั ธรรมนญู แดพ ระมหากษตั รยิ  โดยนาํ ขน้ึ ทลู เกลา ฯ
ใหท รงลงพระปรมาภไิ ธย โดยมหี วั หนา คณะปฏวิ ตั เิ ปน ผลู งนามรบั สนองพระบรมราชโองการประกาศใช
เชน พระราชบญั ญตั ธิ รรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยาม ฉบบั ชวั่ คราว พ.ศ.๒๔๗๕ ซงึ่ เปน รฐั ธรรมนญู
ฉบับแรกของประเทศไทย ธรรมนญู ปกครองราชอาณาจกั ร พ.ศ.๒๕๐๒ และ พ.ศ.๒๕๒๐ เปน ตน

ในสถานการณป กติ การจดั ทาํ รฐั ธรรมนญู จะมกี ารแตง ตง้ั หรอื เลอื กคณะบคุ คล
ขึ้นมาทําหนาท่ียกรางและพิจารณา อาจเรียกวาสภานิติบัญญัติแหงชาติ สภารางรัฐธรรมนูญ หรือ
อาจมชี อ่ื เรยี กเปน อยา งอนื่ กไ็ ด เมอื่ ยกรา งและพจิ ารณาเสรจ็ แลว กจ็ ะนาํ ขนึ้ ทลู เกลา ฯ พระมหากษตั รยิ 
ทรงลงพระปรมาภไิ ธยและประกาศใชโ ดยมสี ภาดงั กลา วเปน ผรู บั สนองพระราชโองการ เชน การจดั ทาํ
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๑๑ และรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พทุ ธศักราช ๒๕๔๐ เปน ตน

ñ.ò ¾ÃÐÃÒªºÑÞÞÑμÔ
พระราชบัญญัติเปนกฎหมายท่ีมีความสําคัญรองลงมาจากรัฐธรรมนูญ

เปนกฎหมายท่ีออกโดยฝายนิติบัญญัติ โดยพระมหากษัตริยทรงตราขึ้นตามคําแนะนําและยินยอม
ของรฐั สภา

¡ÒûÃСÒÈ㪾Œ ÃÐÃÒªºÞÑ ÞμÑ Ô
พระราชบญั ญตั ทิ พ่ี ระมหากษตั รยิ ท รงลงพระปรมาภไิ ธย เมอ่ื นาํ ไปประกาศใน
ราชกจิ จานเุ บกษาแลวใหใ ชบงั คบั เปน กฎหมายได
ò. ¡®ËÁÒÂÅÒÂÅ¡Ñ É³Í ¡Ñ É÷ÕèÍÍ¡â´Â½Ò† ºÃËÔ ÒÃ
ò.ñ ¾ÃÐÃÒªกํา˹´
พระราชกําหนดเปนกฎหมายที่ออกโดยฝายบริหาร ซ่ึงพระมหากษัตริย
ทรงตราขนึ้ ใหใ ชบ งั คบั เชน เดยี วกบั พระราชบญั ญตั ิ โดยคาํ แนะนาํ ของคณะรฐั มนตรี แลว นาํ เสนอใหร ฐั สภา
พจิ ารณาอนุมตั ิ พระราชกําหนดแบง ออกเปน ๒ ประเภท คอื
๑. พระราชกําหนดทั่วไป จะออกไดในกรณีฉุกเฉินที่มีความจําเปน
รีบดว นอนั มอิ าจหลกี เล่ยี งได เพือ่ ประโยชนในการรักษาความปลอดภัยของประเทศ หรือความม่นั คง
ทางเศรษฐกจิ หรอื ปองปด พบิ ัติสาธารณะ

๒๒

๒. พระราชกําหนดเกี่ยวกับภาษีอากรหรือเงินตรา จะออกไดในระหวาง
สมัยประชุม กรณีที่มีความจําเปนท่ีจะตองมีกฎหมายเก่ียวกับภาษีอากรหรือเงินตรา ซึ่งตองไดรับ
พิจารณาโดยดว นและลบั เพอ่ื รักษาผลประโยชนข องแผน ดนิ

¡ÒûÃСÒÈ㪌¾ÃÐÃÒªกํา˹´
พระราชกําหนดที่พระมหากษัตริยทรงลงพระปรมาภิไธย เมื่อนําไปประกาศ
ในราชกจิ จานเุ บกษาแลว จงึ จะมผี ลบงั คบั ใชเ ปน กฎหมายพระราชกาํ หนดทป่ี ระกาศใชแ ลว คณะรฐั มนตรี
จะตองเสนอพระราชกําหนดน้ันตอรัฐสภา ถาเปนพระราชกําหนดทั่วไปจะตองเสนอโดยไมชักชา
ถาอยูนอกสมัยประชุมรัฐสภาสมัยวิสามัญเพื่อพิจารณาอนุมัติหรือไมอนุมัติพระราชกําหนดนั้น
โดยเรว็ ถา เปน พระราชกาํ หนดทเ่ี กย่ี วกบั ภาษอี ากรหรอื เงนิ ตราตอ งนาํ เสนอตอ สภาผแู ทนราษฎรภายใน
๓ วัน การพิจารณาพระราชกําหนดของสภาจะพิจารณาเชนเดียวกับการพิจารณาพระราชบัญญัติ
แลวลงมติอนุมัติหรือไมอนุมัติ ถารัฐสภาไมอนุมัติ พระราชกําหนดน้ันตกไป ส้ินผลบังคับใชไมเปน
กฎหมายอกี ตอ ไป แตไ มก ระทบกระเทอื นถงึ กจิ การทไ่ี ดเ ปน ไประหวา งทใ่ี ชพ ระราชกาํ หนดนน้ั ถา รฐั สภา
อนมุ ัติพระราชกาํ หนดนั้นมีผลบังคบั ใชเ ปน พระราชบญั ญตั ิตอไป
ò.ò ¾ÃÐÃÒª¡ÄɮաÒ
พระราชกฤษฎีกาเปนกฎหมายที่ออกโดยฝายบริหารที่พระมหากษัตริย
ทรงตราขึ้นตามคําแนะนําของคณะรัฐมนตรี พระราชกฤษฎีกาเปนกฎหมายท่ีมีศักดิ์รองลงมาจาก
พระราชบญั ญตั ิ การออกพระราชกฤษฎกี าตอ งอาศยั กฎหมายอน่ื ทมี่ ศี กั ดสิ์ งู กวา ซง่ึ เปน กฎหมายแมบ ท
ใหอ าํ นาจใหอ อกได เชน การจดั ใหม กี ารเลอื กตงั้ ทว่ั ไป รฐั ธรรมนญู บญั ญตั ใิ หต ราเปน พระราชกฤษฎกี า
หรือพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผนดิน พ.ศ.๒๕๓๔ บัญญัติใหการแบงสวนราชการ
ในสํานักเลขานกุ ารรัฐมนตรี กรม หรือสว นราชการทเี่ รยี กชอ่ื อยางอนื่ และมีฐานะเปน กรม ใหต ราเปน
พระราชกฤษฎีกา เปน ตน ดงั น้นั การออกพระราชกฤษฎกี าจะขดั ตอ กฎหมายแมบทไมไ ด
¡ÒûÃСÒÈ㪌¾ÃÐÃÒª¡ÄÉ®¡Õ Ò
พระราชกฤษฎีกาที่พระมหากษัตริยทรงลงพระปรมาภิไธย เมื่อประกาศ
ในราชกิจจานุเบกษาแลวจงึ จะมผี ลใชบงั คับเปนกฎหมายได
ò.ó ¡®¡ÃзÃǧ
กฎกระทรวงเปนกฎหมายที่ออกโดยฝายบริหาร ซึ่งรัฐมนตรีผูรักษาการตาม
พระราชบัญญัติ ไดออกเพ่ือดําเนินการใหเปนไปตามพระราชบัญญัติที่กฎหมายแมบทใหอํานาจไว
ดังน้ันกฎหมายจะตอ งไมขัดตอ กฎหมายแมบ ท
¡ÒûÃСÒÈ㪡Œ ®¡ÃзÃǧ
กฎกระทรวงทร่ี ฐั มนตรลี งนามแลว เมอ่ื นาํ ไปประกาศในราชกจิ จานเุ บกษาแลว
จงึ จะมผี ลใชบ งั คบั เปน กฎหมาย นอกจากนย้ี งั มปี ระกาศกระทรวง ซงึ่ รฐั มนตรวี า การกระทรวงมอี าํ นาจ
ออกไดโดยอาศัยกฎหมายแมบทเชนเดียวกับกฎกระทรวง แตไมตองเสนอใหคณะรัฐมนตรีพิจารณา
โดยรัฐมนตรวี าการกระทรวงผรู บั ผดิ ชอบเปนผูลงนาม แลวประกาศในราชกิจจานเุ บกษาใชบ ังคับเปน
กฎหมายได

๒๓

ó. ¡®ËÁÒÂÅÒÂÅѡɳÍ¡Ñ É÷ÍèÕ Í¡â´Âͧ¤¡ ÒúÃÔËÒÃÊÇ‹ ¹·ŒÍ§¶Ôè¹
ó.ñ ¢ŒÍºÑÞÞμÑ Ô¨§Ñ ËÇÑ´
ขอบัญญัติจังหวัด คือ กฎหมายที่องคการบริหารสวนจังหวัดตราขึ้นเพื่อใช

บงั คบั ในเขตจงั หวดั นอกจากเขตเทศบาล และเขตตาํ บลในกรณที มี่ กี ารจดั ตง้ั องคก ารบรหิ ารสว นตาํ บล
องคการบริหารสวนจังหวัดจะตราขอบัญญัติจังหวัดไดในกรณีทําเพ่ือปฏิบัติ

ใหเ ปน ไปตามหนา ทข่ี ององคก ารบรหิ ารสว นจงั หวดั พ.ศ.๒๕๔๐ หรอื เมอ่ื มกี ฎหมายใหอ งคก ารบรหิ าร
สว นจงั หวัดตราขอ บัญญตั ิจังหวัด หรือมอี ํานาจตราขอบญั ญัติจงั หวัดได

การประกาศใช เม่ือไดประกาศขอบัญญัติจังหวัดไวโดยเปดเผยที่ศาลากลาง
จงั หวดั เปนเวลา ๑๕ วัน กใ็ ชบังคบั เปนกฎหมายได เวนแตใ นกรณีฉกุ เฉนิ ถามีขอ ความระบุไวในขอ
บัญญัตินั้นวา ใหใชบังคับไดทันทีก็ใชบังคับในวันถัดจากประกาศนั้น ท้ังนี้นอกจากจะไดมีกฎหมาย
บญั ญัตไิ วเปนอยางอนื่

ó.ò à·ÈºÞÑ ÞÑμÔ
เทศบญั ญตั ิ คอื กฎหมายท่ีเทศบาลตราขนึ้ ใชบ งั คบั ในเขตเทศบาล
เทศบาลจะตราเทศบัญญัติได โดยมีเงื่อนไขเพ่ือปฏิบัติใหเปนไปตามหนาที่

ของเทศบาล ตามทีก่ าํ หนดไวในพระราชบญั ญตั ิเทศบาล แกไ ขเพมิ่ เตมิ (ฉบบั ท่ี ๑๑) พ.ศ.๒๕๔๓
การประกาศใช เมอ่ื ประกาศโดยเปด เผย ณ สาํ นกั งานเทศบาล ครบ ๗ วนั แลว

กใ็ หใ ชบ งั คบั เปน กฎหมายได เวน แตใ นกรณฉี กุ เฉนิ หากระบใุ หเ ทศบญั ญตั นิ นั้ มผี ลบงั คบั ใชท นั ทกี ใ็ หใ ช
เทศบัญญัตนิ นั้ ตั้งแตวันประกาศเปน ตนไป

ó.ó ¢ŒÍº§Ñ ¤ÑºμíÒºÅ
ขอบงั คับตาํ บล คอื กฎหมายซ่งึ องคก ารบริหารสวนตาํ บลออกใชใ นเขตตําบล
เง่ือนไขท่ีจะออกขอบังคับตําบล คือ ตองมีพระราชบัญญัติสภาตําบล

และองคการบริหารสวนตําบล พ.ศ.๒๕๓๗ หรือกฎหมายอื่น ใหอํานาจองคการบริหารสวนตําบล
ออกขอบังคับตําบล และจะออกใหเทาท่ีไมขัดตอกฎหมายหรืออํานาจหนาที่ขององคการบริหารสวน
ตําบล ในการน้ีจะกําหนดคาธรรมเนียมท่ีจะเรียกเก็บและกําหนดโทษปรับผูฝาฝนดวยก็ได แตมิให
กาํ หนดโทษปรบั เกนิ หารอยบาท

การประกาศใช เม่ือไดมีการประกาศขอบังคับตําบลแลวก็ใหใชบังคับเปน
กฎหมายได

ó.ô ¢ÍŒ ºÑÞÞμÑ ¡Ô Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã
ขอบัญญัติกรุงเทพมหานคร คือ กฎหมายที่กรุงเทพมหานครออกขึ้น

เพ่ือใชบงั คับในเขตกรุงเทพมหานคร
พระราชบญั ญตั ริ ะเบยี บบรหิ ารราชการกรงุ เทพมหานคร พ.ศ.๒๕๒๘ กาํ หนด

ใหกรุงเทพมหานครออกขอ บัญญตั กิ รุงเทพมหานคร ซ่งึ เหมือนกับเทศบญั ญตั แิ ตเรียกชือ่ ตางกนั

๒๔

การประกาศใช เมอ่ื ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษาแลว กใ็ หใ ชบ งั คบั เปน กฎหมายได
ó.õ ¢ŒÍºÑÞÞμÑ àÔ Á×ͧ¾·Ñ ÂÒ

ขอ บัญญตั ิเมอื งพทั ยา คือ กฎหมายทเี่ มืองพทั ยาตราขึน้ ใชบังคบั ในเขตเมอื ง
พัทยา ตามพระราชบัญญัตริ ะเบยี บบรหิ ารราชการเมอื งพัทยา พ.ศ.๒๕๔๒

การประกาศ ใหประกาศไวโดยเปดเผย ณ ศาลาวาการเมืองพัทยา และให
มผี ลใชบ ังคบั ไดด งั นี้

(๑) ถาเปนขอบัญญัติวาดวยงบประมาณรายจาย ใหมีผลใชบังคับต้ังแต
วันถัดจากวนั ประกาศเปนตนไป

(๒) ถาเปนขอบัญญัติอื่น ใหมีผลใชบังคับเมื่อพนเจ็ดวันนับแตวันประกาศ
เวนแตขอบญั ญัตนิ นั้ จะกําหนดไวเ ปน ประกาศอื่น แตต อ งไมเร็วกวาวนั ถดั จากวนั ประกาศ

È¡Ñ ´ìԢͧ¡®ËÁÒÂÅÒÂÅ¡Ñ É³Í Ñ¡ÉÃ
หากจะจัดลําดับความสําคัญตามศักด์ิของกฎหมายหรือลําดับชั้นของกฎหมาย
ยอมจะจดั กฎหมายลายลักษณอกั ษรเรยี งลําดับลดหล่นั กนั ไปได ดังตอไปน้ี
๑) รัฐธรรมนูญ
๒) พระราชบญั ญัติ ประมวลกฎหมาย พระราชบัญญตั ปิ ระกอบรฐั ธรรมนญู
๓) พระราชกฤษฎีกา
๔) กฎกระทรวง
๕) ขอบัญญัติจังหวัด เทศบัญญัติ ขอบังคับตาํ บล ขอบัญญัติกรุงเทพมหานคร
ขอบัญญตั ิเมอื งพัทยา
ประกาศของคณะปฏิวัติ คําสั่งคณะปฏิรูปการปกครองแผนดิน ประกาศของคณะรักษา
ความสงบเรียบรอยแหงชาติ หรือท่ีเรียกช่ืออยางอื่นซ่ึงถือวาเปนกฎหมายดวยนั้น จะมีศักดิ์เทากับ
กฎหมายได ก็ตองพิจารณาจากเนื้อความของประกาศของคณะปฏิวัติ หรือคําส่ังคณะปฏิรูป
การปกครองแผนดินฉบับนั้นๆ กลาวคือ ประกาศของคณะปฏิวัติท่ีใหยกเลิกพระราชบัญญัติยอมมี
ศักด์ิเทากับรัฐธรรมนูญ ประกาศของคณะปฏิวัติท่ีใหแกไขเพิ่มเติมหรือยกเลิกพระราชบัญญัติยอมมี
ศักดิ์เทากับพระราชบัญญัติ ประกาศของคณะปฏิวัติท่ีใชแกไขเพิ่มเติมหรือยกเลิกพระราชกฤษฎีกา
ยอ มมศี กั ดเิ์ ทา กบั พระราชกฤษฎกี า และเคยมปี ระกาศของคณะปฏวิ ตั บิ างฉบบั มศี กั ดเ์ิ ปน เพยี งประกาศ
ใหป ระชาชนไดทราบเทา นัน้ จงึ ไมม ีศักดเิ์ ปนกฎหมายแตอยางใด
การทราบศักด์ิของกฎหมายมีประโยชนในทางปฏิบัติ คือ การแกไขเพ่ิมเติมหรือยกเลิก
กฎหมายใด ตองกระทําโดยกฎหมายท่ีมีศักดิ์เทากันหรือสูงกวา เชน การแกไขรัฐธรรมนูญตองทํา
โดยตรารัฐธรรมนูญฉบับแกไขเพิ่มเติม การยกเลิกพระราชกฤษฎีกา ตองทําโดยตราพระราชบัญญัติ
หรอื พระราชกฤษฎกี าฉบบั ใหมอ อกมายกเลกิ จะออกกฎกระทรวงมายกเลกิ พระราชกฤษฎกี าไมไ ด เปน ตน

๒๕

ËÅ¡Ñ ¡ÒÃμÕ¤ÇÒÁ¡®ËÁÒÂ

¤ÇÒÁËÁÒÂ
การตีความกฎหมาย (Interpretation of law) หมายถึง การคนหาความหมายของ
กฎหมายทมี่ ถี อ ยคาํ ทไี่ มช ดั เจนหรอื อาจแปลความไดห ลายทาง เพอ่ื ทราบวา ถอ ยคาํ ในบทกฎหมายนน้ั
มีความหมายอยางไร
¡Ã³Õã´¨§Ö ¨ÐÁÕ¡ÒÃμÕ¤ÇÒÁ¡®ËÁÒÂ
การตคี วามกฎหมายถอื วา เปน สว นหนง่ึ ของการใชก ฎหมายในการปฏบิ ตั ิ แตก ม็ คี วามเหน็
ของนกั นติ ศิ าสตรเ กย่ี วกบั เงอ่ื นไขเวลาวา เมอื่ ใดหรอื กรณใี ดจงึ จะตอ งตคี วามกฎหมาย ซงึ่ แบง ออกเปน
๒ ฝาย คือ
½Ò† Â˹§Öè ใหค วามเหน็ วา ¶ÒŒ ¡®ËÁÒÂÁºÕ ·ºÞÑ ÞμÑ ·Ô ªèÕ ´Ñ ਹÍÂá‹Ù ÅÇŒ ¡äç Áจ‹ าํ ໹š μÍŒ §μ¤Õ ÇÒÁ
¡®ËÁÒ¹éѹ ¡ÒÃμÕ¤ÇÒÁ¡®ËÁÒ¨СÃÐทําàÁ×èÍ¡®ËÁÒ¹Ñé¹ ÁÕ¢ŒÍ¤ÇÒÁ·Õèà¤Å×ͺá¤Å§áÅÐ໚¹·Õè
ʧÊÂÑ à·Ò‹ ¹¹Ñé เชน คาํ พพิ ากษาศาลฎกี าที่ ๙๒๖/๒๕๐๘ โจทกฟ อ งเรยี กคา โดยสารเครอ่ื งบนิ อายคุ วาม
เรียกรอ งมีกาํ หนด ๑๐ ป ตามประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยม าตรา ๑๖๔ มใิ ช ๒ ป ตามประมวล
กฎหมายแพง และพาณชิ ยม าตรา ๑๖๕ (๓) คดนี ศี้ าลฎกี าเหน็ วา มกี ฎหมายทจ่ี ะยกมาปรบั คดไี ดแ ละระบุ
ไวช ดั เจนแลว ไมจ ําเปนตองวนิ จิ ฉัย ตามครรลองจารตี ประเพณหี รอื ตามความมงุ หมายของบทบัญญตั ิ
กฎหมาย
½†Ò·èÕÊͧใหความเห็นวา ¡ÒÃμÕ¤ÇÒÁ¡®ËÁÒ¹éѹäÁ‹จํา¡Ñ´à©¾ÒÐ㹡óշèÕ¶ŒÍÂคําã¹
¡®ËÁÒÂäÁ‹ªÑ´à¨¹à·Ò‹ ¹¹éÑ แมในกรณีท่ถี อ ยคาํ ในกฎหมายชัดเจนอยูแลวกต็ อ งมีการตีความกฎหมาย
นนั้ วา มคี วามหมายทแ่ี ทจ รงิ อยา งไร กลา วคอื ตอ งพจิ ารณาถงึ ถอ ยคาํ ตวั อกั ษรทช่ี ดั เจนนนั้ ประกอบกบั
เจตนารมณของกฎหมายน้ันพรอมกันไป เชน ที่สนามหญาในมหาวิทยาลัยมีปายปกไวมีขอความวา
“หามเดินลัดสนาม” มีปญหาวาจะว่ิงหรือขี่จักรยานลัดสนามไดหรือไม สามัญชนทั่วไปคงตอบเปน
เสียงเดยี วกนั วาไมไ ด แตน กั กฎหมายบางคนอาจจะตีความตามตวั อกั ษรขอความ “หา มเดินลัดสนาม”
วาทุกคนมีความหมายชัดเจนไมเปนปญหา ดังน้ันการวิ่ง การข่ีจักรยานซ่ึงไมใชการเดิน สามารถ
ลดั สนามไดซ ง่ึ คาํ ตอบเชน นคี้ นทว่ั ไปคงไมเ หน็ ดว ย เพราะวตั ถปุ ระสงคข องการหา มนนั้ ตอ งการรกั ษาหญา
หามวิ่งหรือข่ีจักรยานลัดสนามก็ถือวากระทําไมไดเชนกัน ฝายที่สองสรุปวา การที่คิดวาตองมีการ
ตคี วาม เมอ่ื ถอ ยคาํ ในกฎหมายไมช ดั เจนนนั้ เปน หลกั การตคี วามกฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรแบบองั กฤษ
ซึ่งตองการใหการตีความกฎหมายลายลักษณอักษรใหมีผลกระทบกระเทือนตอหลักของกฎหมาย
คอมมอนลอว (Common Law) นอ ยทส่ี ดุ โดยถอื วา กฎหมายลายลกั ษณอ กั ษรในระบบคอมมอนลอว
เปน ขอยกเวน ของหลักกฎหมายคอมมอนลอว หลักการตีความแบบนี้ คอื ตอ งอา นจากตัวอกั ษรกอ น
เมอื่ ไมไ ดค วามหรอื ความหมายขดั กนั จงึ ใหไ ปดเู หตผุ ลหรอื ความมงุ หมาย ซงึ่ หลกั นจี้ ะนาํ มาใชก บั ประเทศ
ท่ีใชระบบประมวลกฎหมายไมได และปญหาของการใชกฎหมายในระบบน้ีในปจจุบันก็เปนปญหา
ในเรอ่ื งของการตคี วามกฎหมายนัน่ เอง

๒๖

¼ÙŒμÕ¤ÇÒÁ¡®ËÁÒ แยกพจิ ารณาออกไดเ ปน ๓ ประเภท ไดแก
๑. ผใู ชกฎหมาย
๒. ผบู ัญญัติกฎหมาย
๓. นักนติ ิศาสตร
๑. การตคี วามโดยผใู ชก ฎหมาย ในกลมุ ของผใู ชก ฎหมายแยกออกไดเ ปน ๓ ประเภท คอื

๑.๑ ประชาชน ตองใชกฎหมายเพือ่ การดาํ รงชีวิตของตน และในสวนทีม่ กี ฎหมาย
เขามาเก่ียวของประชาชนตองเขาใจความหมายของกฎหมายน้ัน หากบทกฎหมายไมชัดเจนก็ตอง
ตีความเพ่ือใหทราบวาบทบัญญัติน้ันใหสิทธิหรือกําหนดหนาที่และความคุมครองตนเพียงใด เชน
การทํานิติกรรมในทางแพง การตีความกฎหมายจะชวยใหทราบวาตนมีสิทธิและหนาท่ีอะไรบาง
หรอื ในทางอาญาหากจะกระทาํ การหรอื งดเวน การกระทาํ อยา งใดอยา งหนงึ่ อนั มขี อ สงสยั วา มบี ทบญั ญตั ิ
กฎหมายอาญาวา เปนความผิดหรือไมก ็อาจปรกึ ษาผรู กู ฎหมายหรือทนายกอ นได

๑.๒ เจาพนักงาน เปนผูตองใชกฎหมายในการปฏิบัติหนาที่ซ่ึงข้ึนอยูกับลักษณะ
ของงานและขอบขา ยความรบั ผดิ ชอบของตาํ แหนง หนา ท่ี เมอ่ื เกดิ ปญ หากฎหมายมขี อ ความคลมุ เครอื
ไมช ดั เจน เจา พนกั งานกต็ อ งตคี วามเพอื่ ใหท ราบความหมายทถี่ กู ตอ งของกฎหมายนนั้ กอ นทจี่ ะนาํ ไปใช
เนือ่ งจากการใชกฎหมายของเจา พนกั งานอาจมีผลกระทบกระเทอื นตอ ประชาชนหรือเอกชนอนื่ ๆ ได
การตคี วามกฎหมายของเจา พนักงานถา ประชาชนเห็นวา การตคี วามของเจาพนักงานเปน การตัดสทิ ธิ
หรือเสรีภาพของตนอาจฟองรองตอศาลเพ่ือวินิจฉัยช้ีขาดได แตในบางกรณีกฎหมายไดใหอํานาจแก
เจา พนกั งานในการตคี วามและถือวา เดด็ ขาด จะมีการอทุ ธรณต อไปไมไ ด เชน โทษทม่ี คี วามผิดเพยี ง
การปรับเจาพนักงานมีอํานาจปรับผูกระทําผิด และถือวาความผิดนั้นเปนอันสิ้นสุดเม่ือผูกระทําผิด
ชําระคา ปรับ เปนตน

๑.๓ ศาลยุติธรรม เปนองคกรผูใชกฎหมายซึ่งมีหนาท่ีนํากฎหมายใชปรับกับคดี
ตางๆ ท่ีมีผูยื่นฟองตอศาล และในการพิจารณาคดีก็มีบทบัญญัติของกฎหมายเปนหลัก แตบางคร้ัง
ในบางกรณีอาจประสบกับปญหาที่กฎหมายมีขอความไมชัดเจน หรือตัวบทบัญญัติกฎหมายที่มีอยู
ไมสามารถนําไปปรับกับคดีท่ีเกิดขึ้นได ศาลจะตองตีความเพ่ือนํากฎหมายมาวินิจฉัยช้ีขาดแกคดี
ใหเปนไปในทางใดทางหนึ่งเพื่อรักษาไวซ่ึงความยุติธรรมและความสงบเรียบรอยของประชาชน
และการตคี วามของศาลถอื วา มคี วามสาํ คญั มากกวา ผใู ชก ฎหมายอนื่ ๆ เนอ่ื งจากผลการตคี วามจะมผี ล
บงั คบั ตอคูกรณที ่ยี ่นื ฟอ งคดตี อ ศาล

๒. การตีความโดยผูบัญญัติกฎหมาย ในกรณีบทบัญญัติของกฎหมายเกาคลุมเครือ
ไมชัดเจน และศาลแตละแหงตีความแตกตางกัน จนอาจจะทําใหเสียประโยชนตอการใชกฎหมาย
ลายลกั ษณอ กั ษร ซงึ่ ตอ งเปน ขอ บงั คบั ทม่ี คี วามหมายใชบ งั คบั อยา งเดยี วกนั ทว่ั ราชอาณาจกั ร ผบู ญั ญตั ิ
กฎหมายอาจแกไขปญ หานไี้ ดโ ดยการออกกฎหมายฉบบั ใหมอ อกมาตีความกฎหมายเกา โดยอธิบาย
ขอ ความทไี่ มช ดั เจนนน้ั และใหใ ชข อ ความใหมต ามกฎหมายใหม ซงึ่ จะชว ยใหป ญ หาความไมช ดั เจนของ
ขอ ความตามกฎหมายเกา หมดไป

๒๗

๓. การตีความโดยนักนิติศาสตร นักนิติศาสตรคือบุคคลที่เขียนคําอธิบายบทบัญญัติ
ของกฎหมายตางๆ พรอมทั้งใหความเห็นหรือตีความบทกฎหมายนั้นๆ วาควรจะเปนอยางไร
จึงจะถูกตองและใหความยุติธรรมมากท่ีสุด การตีความของนักนิติศาสตรถือวามีประโยชน เน่ืองจาก
ชว ยใหบุคคลสามัญสามารถเขา ใจกฎหมายไดดีข้ึน และชวยเหลอื การพิจารณาของศาลและชวยเหลือ
ผูบัญญัติกฎหมายใหร ูวา บทบัญญัตใิ ดมีขอบกพรอ งควรแกไ ขเปล่ียนแปลงหรอื ไมอยางไร

ËÅ¡Ñ à¡³±ã ¹¡ÒÃμ¤Õ ÇÒÁ¡®ËÁÒ โดยทวั่ ไปการตคี วามกฎหมายอาจกระทาํ ได ๒ ประเภท
คอื

๑. โดยการออกกฎหมาย เพื่อตีความ อธิบายหรือกําหนดความหมายที่แนนอนของ
ถอ ยคาํ บางคาํ ซงึ่ ยงั คลมุ เครอื ไมแ นน อนใหม คี วามหมายชดั เจนยงิ่ ขน้ึ กรณนี ไี้ ดแ ก มกี ารออกกฎหมาย
มาใชใ นตอนแรก แลว มขี อ ความหรอื ถอ ยคาํ บางตอนไมช ดั เจน หรอื ทาํ ใหอ าจแปลความหมายผดิ ผดิ ไป
จากเจตนารมณของผูบัญญัตกิ ฎหมายได ดังน้ันเพ่ือแกไขขอ บกพรองดังกลาวตอ งมีการออกกฎหมาย
อีกฉบับหน่ึงเพื่ออธิบายหรือใหความหมายที่ชัดเจนแกไขจุดน้ันและกฎหมายที่ออกมาจะบัญญัติใหมี
ผลยอนหลังไปจนกระทั่งวันเริ่มใชบังคับกฎหมายฉบับแรกดวย เพ่ือตัดปญหาความยุงยากไมใหเกิด
ความลกั ลนั่ กัน

๒. การตีความกฎหมายโดยอาศัยหลักวิชา โดยหลักแลวใหตีความตามตัวอักษรกอน
หากยังมีขอถกเถียงกันในเร่ืองความหมายท่ีแทจริงของตัวบทกฎหมายนั้นอยู ก็ใหตีความตาม
ความมุงหมายแหงบทบัญญัติตอไปอีกช้ันหนึ่ง ซึ่งสรุปการตีความกฎหมายตามหลักวิชามีหลัก
๒ ประการ คอื

๒.๑ การตีความตามตัวอกั ษร หมายถึง การแปลความหมายของกฎหมายจากตวั
หนงั สือที่บญั ญัตไิ วในตวั บทกฎหมายนั้นๆ ซึ่งมหี ลักท่ีควรคํานึงไดแ ก

๒.๑.๑ ในกรณที กี่ ฎหมายใชภ าษาสามญั กใ็ หเ ขา ใจตามความหมายสามญั ท่ี
ใชก ันอยูโดยทัว่ ไปหรอื ใหถ ือตามพจนานกุ รม เชน คําพิพากษาศาลฎกี า ๗๙/๒๕๐๙ พระราชบัญญตั ิ
ปาไม มาตรา ๔๐ บัญญัติหามมิใหผูใดนําไมหรือของปาผานดานปาไม ในระหวางเวลาต้ังแต
พระอาทติ ยต กถงึ เวลาพระอาทติ ยข นึ้ เวน แตจ ะไดร บั อนญุ าต แตพ ระราชบญั ญตั ปิ า ไมฯ ไมไ ดว เิ คราะห
ศัพทคําวา “ผาน” ก็ตองตีความตามความหมายธรรมดา (ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน)
ซ่ึงหมายถึงกิริยาท่ีลวงพนไป ตัดไป ลัดไปหรือขามไป ฉะนั้นเมื่อคดีไดความวาจําเลยเพียงแตนําไม
เขา มาในเขตปา ไมจะแปลวาจําเลยไดน าํ ไมผ า นปา ไมไมได จําเลยไมม คี วามผิดตามมาตรา ๔๑

๒.๑.๒ ในกรณีท่ีกฎหมายใชศัพทวิชาการหรือศัพทเทคนิคไมวาจะเปนทาง
วชิ าชพี ใดกต็ ามใหถ อื ตามความหมายอยา งทเี่ ปน ทเี่ ขา ใจกนั ในสาขาวชิ านนั้ ๆ เชน กฎหมายทเ่ี กย่ี วกบั
เรอื่ งวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยสี มยั ใหมต า งๆ หากมกี ารใชถ อ ยคาํ หรอื ศพั ทเ ทคนคิ บางประการกต็ อ ง
ถอื ตามความหมายซง่ึ เปน ทเี่ ขา ใจกนั ในหมผู ปู ระกอบวชิ าชพี นนั้ เชน คาํ วา “เคม”ี “ธาต”ุ “กรด” เปน ตน

๒๘

๒.๑.๓ ในกรณีท่ีกฎหมายประสงคจะใชขอบัญญัติใดมีความหมายพิเศษ
ตา งไปจากทเี่ ขา ใจกนั ตามธรรมดาสามญั กฎหมายจะทาํ บทวเิ คราะหศ พั ท นยิ ามหรอื คาํ อธบิ ายปรากฏ
อยใู นมาตราแรกๆ ของกฎหมายนนั้ เพอื่ ใหร คู วามหมายและเขา ใจตรงกนั กอ นทจ่ี ะอา นบทมาตราอน่ื ๆ
ตอไป การตีความจะตองถือความหมายตามท่ีกฎหมายบัญญัติ เชนคําวา กลางคืน ตามประมวล
กฎหมายอาญามาตรา ๑(๑๑) หมายความวา เวลาระหวา งพระอาทติ ยต กและพระอาทติ ยข น้ึ เปนตน

กรณที ต่ี วั บทกฎหมายภาษาไทยไมช ดั เจน ใหด ตู วั บทภาษาองั กฤษประกอบดว ย
ซึง่ อาจจะไดค วามหมายท่ีชดั เจนขึ้น

๒.๒ การตคี วามตามความมงุ หมายหรอื เจตนารมณ หมายถงึ การแปลความหมาย
จากเจตนารมณของผูบัญญัติกฎหมายวามีเจตนาท่ีแทจริงในการบัญญัติกฎหมายอยางไร สิ่งท่ี
จะชว ยคนหาเจตนารมณของผูบ ัญญตั ิกฎหมายไดแ ก

๒.๒.๑ ชื่อของกฎหมาย จะชวยบอกใหเราทราบไดวากฎหมายฉบับน้ีจะวา
ดว ยเรอื่ งอะไร อยา งไรบาง

๒.๒.๒ คาํ ขน้ึ ตน ของกฎหมายนน้ั ไมว า จะเปน พระราชปรารภ หรอื คาํ ปรารภ
มักจะแสดงเหตุความเปนมาของกฎหมายฉบับนั้นไว เชน พระราชปรารถนาในกรณีการประกาศใช
รัฐธรรมนูญ จะกลา วถงึ ประวตั คิ วามเปนมาของรัฐธรรมนญู น้ันไวอ ยา งละเอยี ด

๒.๒.๓ หมายเหตทุ า ยกฎหมาย คอื ขอ ความทพี่ มิ พอ ยตู อนทา ยของกฎหมาย
ขณะลงพมิ พใ นราชกจิ จานเุ บกษา ซง่ึ จะแสดงหลกั การและเหตผุ ลวา เหตใุ ดจงึ ตอ งมกี ฎหมายฉบบั นข้ี น้ึ

๒.๒.๔ การพจิ ารณามาตราตา งๆ ในกฎหมายฉบบั นปี้ ระกอบกนั หรอื พจิ ารณา
กฎหมายอ่นื ในเร่ืองที่คลา ยคลงึ กนั หลายๆ ฉบับประกอบกัน

๒.๒.๕ พจิ ารณาสภาพการณเ ปน ไปกอ นหรอื ขณะทก่ี ฎหมายฉบบั นน้ั ใชบ งั คบั
การพจิ ารณาในขอ นเี้ ปน การมองไปนอกตวั บทกฎหมาย คอื ดจู ากขา วหนงั สอื พมิ พบ า ง คาํ พพิ ากษาศาล
หรือบทความทางวชิ าการบา ง

๒.๒.๖ รายงานการประชุมในการยกรางหรือพิจารณากฎหมายนั้น ก็เปน
แนวทางชว ยในการแสวงหาเจตนารมณของกฎหมายได

นอกจากตีความตัวอักษรและการตีความเจตนาแลว การตีความกฎหมาย
ยงั ควรยดึ หลกั เกณฑ ๒ ประการตอไปน้ีคอื

๑. การตีความกฎหมายน้ันจะตองถือหลักวา จะตองตีความใหกฎหมาย
มผี ลบงั คับได ไมใ ชตีความเพ่อื ใหกฎหมายส้นิ ผลบงั คับ

๒. บทกฎหมายทจ่ี าํ กดั ตดั สทิ ธเิ สรภี าพของบคุ คล จะตอ งตคี วามอยา งเครง ครดั
เพราะเปน ขอ ยกเวน ของหลกั ทว่ั ๆ ไป ทต่ี อ งถอื วา ทกุ คนมสี ทิ ธเิ สรภี าพ เชน ตามประมวลกฎหมายแพง
และพาณชิ ย มาตรา ๑๕๖๒ หา มมใิ หบ คุ คลยน่ื ฟอ งบพุ การขี องตน เรยี กวา “คดอี ทุ ลมุ ” ซง่ึ เปน ขอ จาํ กดั
การใชส ทิ ธทิ างศาลประการหนงึ่ ขอ หา มนตี้ อ งตคี วามโดยเครง ครดั ตอ งหมายถงึ บพุ การี คอื ผทู ที่ าํ การ
อุปการะมากอน ไดแ ก บิดา มารดา เปน ตน รวมถงึ ปู ยา ตา ยาย และทวด จะตองมีความสัมพันธใน
ฐานะนิตินยั ที่ชอบดว ยกฎหมายเชนเดยี วกนั (ฎกี าท่ี ๕๔๗/๒๕๔๘)

๒๙

ËÅ¡Ñ ¡ÒÃμ¤Õ ÇÒÁ¡®ËÁÒ¾ÔàÈÉ

ในขณะนมี้ เี ฉพาะประมวลกฎหมายอาญาเทา นนั้ ทจี่ ดั วา เปน กฎหมายพเิ ศษซงึ่ มหี ลกั เกณฑ
ดังน้ี

๑. ตองตีความตามตัวอักษรโดยเครงครัด เพราะกฎหมายอาญาเปนกฎหมายกําหนด
ความผดิ และโทษ จะถอื วา เปนความผิดและลงโทษได กต็ อเม่ือมีกฎหมายระบุไวชดั แจงเทานัน้

๒. จะตีความโดยขยายความใหเปนการลงโทษแกผูกระทําใหหนักขึ้นไมได เชน
ตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา ๓๔๑ กําหนดใหการหลอกลวงโดยทุจริตใหบุคคลสงทรัพย
ใหเปนความผิด จะตีความโดยขยายความวาการหลอกลวงโดยทุจริตใหบุคคลสงแรงงานให เชน
อยากไดบอนํ้าก็หลอกลวงตรงน้ันมีขุมทรัพยซอนอยู ใครขุดไดจะยอมใหเอาไปเขาหลงเชื่อจึงขุดดิน
ใหเ ปนบอ เปนการหลอกลวงใหเขาสง แรงงานให ศาลตคี วามวา การสง แรงงานก็เหมือนการสง ทรัพย
แลว ลงโทษฐานฉอ โกงทรพั ยไมได

ในกรณีเปนที่สงสัยศาลตองตีความใหเปนผลดีแกผูตองหาวาไมไดกระทําความผิด
แตศ าลจะตคี วามไปในทางทเี่ ปน ผลดแี กผ กู ระทาํ ผดิ ตอ เมอ่ื ถอ ยคาํ ของตวั บทเปน ทสี่ งสยั ไมใ ชก าํ หนด
ใหเ ปนหนา ท่ขี องศาลท่ีจะชวยเหลอื ผกู ระทําผิด

๓๑

ÊÇ‹ ¹·Õè ò
¡®ËÁÒ·èàÕ ¡èÂÕ Ç¢ŒÍ§¡ºÑ ªÕÇÔμ»ÃÐจําǹÑ

๓๓

º··èÕ ô

หลักกฎหมายแพง และพาณชิ ย

ประเทศไทยรวมกฎหมายแพงและพาณิชยเ ขา ไวดว ยกัน เรยี กวา ประมวลกฎหมายแพง
และพาณชิ ย ซ่ึงมที ง้ั หมด ๖ บรรพ ๑๗๕๕ มาตรา

บรรพท่ี ๑ หลักทวั่ ไป กลาวถึงบทเบ็ดเสรจ็ ทว่ั ไป บคุ คล ทรพั ย นติ ิกรรม

บรรพท่ี ๒ หน้ี กลาวถึงบทเบด็ เสรจ็ ทวั่ ไป สญั ญา จัดการงานนอกสง่ั ลาภมิควรได ละเมิด

บรรพท่ี ๓ เอกเทศสญั ญา กลา วถงึ สญั ญาซ้ือขาย แลกเปลี่ยน ให เชาทรัพย เชา ซื้อ ค้ําประกนั จาํ นอง
จํานํา ฯลฯ

บรรพท่ี ๔ ทรพั ยสนิ กลาวถงึ กรรมสิทธิ์ สิทธิครอบครอง ฯลฯ

บรรพที่ ๕ ครอบครวั กลา วถึงการหม้นั การสมรส ความสัมพนั ธร ะหวา งสามีภรรยา ความสัมพนั ธ
ระหวางบิดามารดาและบุตร บุตรบุญธรรม คา อุปการะเล้ียงดู ฯลฯ

บรรพท่ี ๖ มรดก กลาวถึงบทเบ็ดเสร็จท่ัวไป การรับมรดก สิทธิโดยชอบธรรมในการรับมรดก
พินยั กรรม

ในการจดั ทาํ ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย ประเทศไทยไดน าํ ตน แบบมาจากประมวล
กฎหมายของประเทศทใ่ี ชร ะบบ Civil law ไดแ ก ประเทศเยอรมนี และประเทศญปี่ นุ ทงั้ ยงั อาศยั ประมวล
กฎหมายแพงฝรั่งเศส และประมวลกฎหมายแพง สวสิ มาใชป ระกอบ นอกจากน้ี ยงั ไดน าํ กฎหมายเดมิ
ของสยามเองเขามาผสมผสานโดยเฉพาะในสวนของครอบครัวและมรดก ซ่ึงสังคมไทยและสังคม
ตะวันตกที่มีความแตกตางกัน ทั้งนี้ ประเทศไทยไดประกาศใชประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย
ครบทงั้ ๖ บรรพเปน ครั้งแรกใน พ.ศ. ๒๔๗๘

ËÅ¡Ñ ·ÇèÑ ä»

บทเบ็ดเสร็จท่ัวไปในลักษณะ ๑ บรรพ ๑ ไดบัญญัติไวเก่ียวกับหลักท่ัวไปในทางแพง
มสี าระสาํ คัญทค่ี วรรู ดังนี้

๑. ในการใชสิทธิแหงตนก็ดี ในการชําระหน้ีก็ดี บุคคลทุกคนตองกระทําโดยสุจริต
(มาตรา ๕)

๒. ใหส นั นษิ ฐานไวก อนวา บุคคลทุกคนกระทําการโดยสจุ ริต (มาตรา ๖)

๓๔

๓. ถาจะตองเสียดอกเบ้ียแกกัน และมิไดกําหนดอัตราดอกเบ้ียไวโดยนิติกรรม
หรอื โดยบทกฎหมายอนั ชัดแจง ใหใ ชอ ตั รารอ ยละเจด็ ครึง่ ตอป (มาตรา ๗)

๔. คําวา “เหตุสุดวิสัย” หมายความวา เหตุใดๆ อันจะเกิดข้ึนก็ดี จะใหผลพิบัติก็ดี
เปนเหตุที่ไมอาจปองกันได แมท้ังบุคคลผูตองประสบหรือใกลจะตองประสบเหตุน้ัน จะไดจัดการ
ระมัดระวังตามสมควร อันพึงคาดหมายไดจ ากบคุ คลในฐานะและภาวะเชนนน้ั (มาตรา ๘)

๕. เม่ือมีกิจการอันใดซึ่งกฎหมายบังคับใหทําเปนหนังสือ บุคคลผูจะตองทําหนังสือ
ไมจ าํ เปน ตอ งเขียนเอง แตห นงั สอื นน้ั ตองลงลายมอื ชอ่ื ของบุคคลนั้น

ลายพมิ พน วิ้ มอื แกงได ตราประทบั หรอื เครอ่ื งหมายอน่ื ทาํ นองเชน วา นน้ั ทท่ี าํ ลงในเอกสาร
แทนการลงลายมอื ชอื่ ใหม ีพยานลงลายมือชื่อรบั รองไวดว ย ๒ คน แตความในขอ นี้ไมใ ชบ งั คบั แกการ
ลงลายมอื ชอ่ื แกงได ตราประทบั หรอื เครอื่ งหมายอนื่ ทาํ นองเชน วา นน้ั ซงึ่ ทาํ ลงในเอกสารทท่ี าํ ตอ หนา
พนักงานเจา หนาที่ (มาตรา ๙)

๖. เมอ่ื ความขอ ใดขอ หนงึ่ ในเอกสารอาจตคี วามไดส องนยั นยั ไหนจะทาํ ใหเ ปน ผลบงั คบั ได
ใหถอื เอาตามนัยนน้ั ดกี วาทีจ่ ะถือเอานัยทไ่ี รผ ล (มาตรา ๑๐)

๗. ในกรณีที่มีขอสงสัย ใหตีความไปในทางที่เปนคุณแกคูกรณีฝายซึ่งจะเปนผูตองเสีย
ในมูลหนนี้ ั้น (มาตรา ๑๑)

¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ÇŒ º¤Ø ¤Å
คําวา “บุคคล” ในทางกฎหมาย หมายถึง ผูซ่ึงสามารถมีสิทธิและหนาที่ได กฎหมาย
แบงบุคคลออกเปน ๒ ประเภท คือ บุคคลธรรมดา และนิตบิ คุ คล
ñ. º¤Ø ¤Å¸ÃÃÁ´Ò

ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย มาตรา ๑๕ วรรคแรก บญั ญตั ใิ หบ คุ คลธรรมดา
มสี ภาพบคุ คลตง้ั แตเ มอื่ คลอดจากครรภม ารดา แมม ชี วี ติ อยรู อดเพยี งนาทเี ดยี วกถ็ อื วา มสี ภาพบคุ คลแลว
และถงึ แมจ ะมรี า งกายไมส มประกอบกถ็ อื วา มสี ภาพบคุ คลแลว เชน กนั เมอ่ื มสี ภาพบคุ คลตามกฎหมาย
แลวกย็ อมมีสทิ ธิและหนา ที่ตามมา และไดรบั ความคุมครองตามกฎหมาย

กฎหมายใหค วามคมุ ครองทารกในครรภม ารดา โดยขยายใหม สี ทิ ธขิ องบคุ คลธรรมดาได
ถาภายหลังคลอดออกจากครรภมารดาแลวมีชีวิตอยูรอด ซึ่งประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย
มาตรา ๑๕ วรรค ๒ บญั ญตั ไิ วเ พอื่ ตอ งการขยายการใหส ทิ ธขิ องบคุ คลธรรมดาไปถงึ ทารกในครรภม ารดา
ท่ีจะตอ งคลอดออกมาเปน บคุ คลดวย เชน

คําพิพากษาฎีกาท่ี ๔๘๙/๒๕๐๖ ทารกในครรภมารดา ขณะท่ีบิดาตายมีสิทธิเปน
ทายาทได ถาภายหลังเกิดมาและรอดอยูโดยมีพฤติการณที่บิดาซ่ึงเปนบิดาที่ไมชอบดวยกฎหมาย
รับรองทารกในครรภวาเปน บุตรของตน

๓๕

สทิ ธแิ ละหนา ทตี่ ามกฎหมายของบคุ คลธรรมดาจะเรมิ่ ตน เมอื่ บคุ คลธรรมดามสี ภาพบคุ คล
ดงั กลา วแลว โดยเฉพาะสทิ ธขิ องบคุ คลเรมิ่ ขึ้นตงั้ แตปฏิสนธิในครรภมารดา แตม ีเงอ่ื นไขวา เม่ือคลอด
ออกจากครรภมารดาแลวตองมีชีวิตรอดอยู สิทธิและหนาท่ีน้ีจะมีอยูคูกับบุคคลไปเร่ือยๆ จนกวา
จะส้ินสภาพบุคคล ซึ่งการส้ินสภาพบุคคลของบุคคลธรรมดาตามที่กฎหมายกําหนดไวคือการตาย
ตามธรรมชาติ และการตายโดยผลของกฎหมายหรอื การสาบสูญ

ñ.ñ ÊÀÒ¾ºØ¤¤Å¢Í§ºØ¤¤Å¸ÃÃÁ´Ò ประกอบดวย
๑) สัญชาตขิ องบคุ คล สญั ชาติ หมายถงึ การที่บุคคลเปน สมาชิกในประเทศชาติ

ท่ีมีชาติพันธุเดียวกัน หรือหมายถึง สภาพตามกฎหมายของบุคคลซ่ึงผูกพันโดยขอกฎหมายที่จงรัก
ภกั ดตี อ รัฐ บุคคลอาจไดส ัญชาตมิ าโดยการเกิด การแปลงสัญชาติ การกลับคืนสญั ชาติและการผนวก
ดนิ แดน สทิ ธใิ นสญั ชาตขิ องบคุ คลธรรมดาเปน จดุ เรม่ิ ตน ของสทิ ธใิ นทางการเมอื งของบคุ คล กรรมสทิ ธิ์
ในทรพั ยส นิ และสทิ ธิอ่ืนตามกฎหมาย

๒) ชอื่ ของบคุ คล ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ย มาตรา ๑๘ กาํ หนดใหบ คุ คล
มีสิทธิในช่ือของตน และมีสิทธิที่จะหามมิใหผูอื่นใชชื่อของตนได ซ่ึงตามพระราชบัญญัติชื่อบุคคล
พ.ศ.๒๕๐๕ แบงช่ือหรือนามของบุคคลออกเปน ชื่อตัว ช่ือรอง และชื่อสกุล ทั้งน้ี ชื่อบุคคลที่เปน
นามแฝงหรือนามปากกา ตลอดจนช่ือทางการคาก็ไดรับการคุมครองจากมาตรา ๑๘ ของประมวล
กฎหมายแพง และพาณิชยดว ย

๓) ภูมิลําเนาของบุคคล ไดแก ถ่ินอันบุคคลนั้นมีสถานท่ีอยูเปนแหลงสําคัญ
ตามทบี่ ัญญตั ิไวใ นประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ย มาตรา ๓๗ ดังนนั้ ภูมิลําเนาของบคุ คลจึงเปน
ถน่ิ ท่อี ยูตามกฎหมายของบคุ คลท้งั บุคคลธรรมดาและนิตบิ คุ คล

๔) สถานะของบุคคล ไดแก ฐานะของบุคคลที่มีผลทางกฎหมายเก่ียวกับสิทธิ
หนาที่ ตลอดจนความสามารถในการใชสิทธิของบุคคลน้ัน สวนใหญกฎหมายกําหนดวาตองมีการ
จดทะเบยี นสถานะ เชน สมรส หยา รับรองบุตร และการรบั บตุ รบญุ ธรรม เปนตน

ñ.ò ¡ÒÃÊéÔ¹ÊÀÒ¾ºØ¤¤Å ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๕ วรรคแรก
ตอนทายบัญญัติเก่ียวกับการส้ินสภาพบุคคลไววา “สภาพบุคคลส้ินสุดลงเม่ือตาย” การตายตามที่
บัญญัติไวในกฎหมายน้ีมี ๒ กรณี คือ การตายตามธรรมชาติ และการตายโดยผลของกฎหมาย
หรือการสาบสูญ ซึ่งเปนกรณีท่ีบุคคลไปจากภูมิลําเนาหรือถ่ินท่ีอยูโดยไมมีใครรูแนวา ยังมีชีวิต
หรอื ตายแลว เปน ระยะเวลาตดิ ตอ กนั ๕ ป ในกรณีธรรมดา หรือเปนระยะเวลาตดิ ตอกัน ๒ ป ในกรณี
ทห่ี ายไปในสงคราม หรอื เดินทางไปกับยานพาหนะทีอ่ บั ปางหรอื สญู หายไป หรอื ตกอยูในทอ่ี ันตราย
เชน ทามกลางบริเวณทีม่ กี ารกอการจลาจล เพื่อไมใ หเ กิดการเสยี หายตอผมู ีสว นไดเสีย เชน คสู มรส
หรือบิดามารดา อาจรองขอตอศาลหรืออาจใหพนักงานอัยการรองขอใหศาลส่ังใหบุคคลผูนั้นเปน
ผูสาบสูญก็ได ซึ่งคําสั่งใหเปนบุคคลผูสาบสูญตองประกาศในราชกิจจานุเบกษา ผลทางกฎหมาย
ท่ีตามมาคือ มรดกท่ีมีตกทอดไปยังทายาท สิทธิและฐานะอันเปนการเฉพาะตัวสิ้นสุดลง ส้ินสุด

๓๖

อํานาจการปกครองบุตรผูเยาว และการสมรสแมจะไมส้ินสุดลง แตเปนเหตุใหคูสมรสฟองหยาได
เมอื่ ปรากฏวา บคุ คลสาบสญู กลบั มา บคุ คลผนู นั้ หรอื ผมู สี ว นไดเ สยี หรอื พนกั งานอยั การรอ งขอใหศ าล
มีคําส่ังถอนคําสั่งแสดงความสาบสูญได และคําส่ังน้ีตองประกาศในราชกิจจานุเบกษาเชนกัน และ
ผลทางกฎหมายของคาํ สงั่ นไ้ี มก ระทบถงึ ความสมบรู ณข องการกระทาํ ทท่ี าํ โดยสจุ รติ และทาํ ในระหวา ง
เวลาท่ีศาลมีคําส่ังสาบสูญไปจนถึงเวลาที่ศาลมีคําส่ังเพิกถอนคําส่ังสาบสูญนั้น เชน ทายาทของ
ผสู าบสญู ไดร บั มรดกของผสู าบสญู เปน เงนิ และทรพั ย กรณนี เ้ี มอื่ ผสู าบสญู กลบั มาตอ งคนื เทา ทเ่ี หลอื อยู
แตถ า ไมส จุ รติ กฎหมายใหค นื เตม็ จาํ นวน ในสว นของทรพั ย ถา ทายาทสจุ รติ ใหค นื ตามสภาพโดยไมต อ ง
รบั ผิดในสว นทีช่ าํ รุดเสยี หาย แตถ า ไมส จุ รติ ตอ งรับผดิ
ñ.ó ¤ÇÒÁÊÒÁÒö บคุ คลโดยทวั่ ไปมคี วาม
สามารถตามกฎหมายในการทํานิติกรรมสัญญาใดๆ ได
แตก็มีบุคคลบางประเภทที่กฎหมายจํากัดความสามารถ
ในการทาํ นติ กิ รรมสญั ญากบั บคุ คลอน่ื เพราะถอื วา หยอ น
ความสามารถ จงึ ตอ งกาํ หนดหลกั เกณฑใ นการทาํ นติ กิ รรม
สัญญาของบุคคลประเภทนี้ เพ่ือใหความคุมครอง
ประโยชนของบุคคลผูหยอนความสามารถ และเพื่อ
ปอ งกันไมใ หมีการเอารดั เอาเปรียบกนั ในสังคม บคุ คลท่ี ผูเยาวเปนบุคคลทมี่ อี ายุ
ยงั ไมครบ ๒๐ ปบริบูรณ

กฎหมายใหความคุมครองเพราะหยอนความสามารถมี
๓ ประเภท ไดแก
๑) ผเู ยาว หมายถึง บุคคลท่ีออ นอายุ ออ นประสบการณ หยอ นความสามารถ
ในการจัดทําการงานและทรัพยสินกฎหมายใหความคุมครองผูเยาวจนกวาผูเยาวจะบรรลุนิติภาวะ
คือ อายุ ๒๐ ปบริบูรณ หรือทําการสมรสตามประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๔๔๘
กลา วคือ เมอื่ ชายและหญิงมีอายุ ๑๗ ปบริบรู ณแลว แตใ นกรณที ี่มเี หตอุ ันสมควรอาจรอ งขอใหศ าล
อนุญาตใหทําการสมรสกอนอายุ ๑๗ ปบริบูรณก็ได แตการบรรลุนิติภาวะโดยการสมรสของผูเยาว
ถา ตอ มาขาดจากการสมรสกอ นอายุ ๒๐ ปบ ริบรู ณ เชน หยารางกัน กไ็ มทําใหก ลบั มาเปนผเู ยาวไดอีก
กฎหมายถือวา บรรลนุ ติ ภิ าวะตลอดไป
กฎหมายวางหลกั คุม ครองผูเยาวไ วในมาตรา ๒๑ วา ผูเยาวจะทํานติ ิกรรมสัญญา
ใดๆ ตองไดรับความยินยอมจากผูแทนโดยชอบธรรมกอน ถากระทําโดยปราศจากความยินยอม
ดังกลาว นิติกรรมนั้นตกเปนโมฆียะ (ผูแทนโดยชอบธรรม คือ ผูใชอํานาจปกครองผูเยาว ซ่ึงตาม
บทบญั ญตั มิ าตรา ๑๕๖๖ ไดแ ก บดิ าและมารดา)
¢ŒÍ¡àÇŒ¹ มีขอยกเวนท่ีกฎหมายกําหนดใหผูเยาวทํานิติกรรมบางอยางไดเอง
โดยไมต องไดรบั ความยินยอมจากผแู ทนโดยชอบธรรม คอื

๓๗

(๑) นิติกรรมที่เปนประโยชนแกผูเยาวแตเพียงฝายเดียว (มาตรา ๒๒) เชน
ผูเยาวไดรับสิ่งของมีคาจากบุคคลอ่ืนซ่ึงเปนลักษณะของการใหโดยไมมีภาระติดพันหรือเง่ือนไขใดๆ
สญั ญาใหน ี้ยอ มสมบูรณ ผแู ทนโดยชอบธรรมไมตอ งใหค วามยนิ ยอม

(๒) นิติกรรมท่ีผูเยาวตองทําเองเฉพาะตัว (มาตรา ๒๓) เชน การท่ีผูเยาว
เปนบิดาของบุตร ผูเยาวตองไปจดทะเบียนรับรองบุตรเองโดยไมตองไดรับความยินยอมของผูแทน
โดยชอบธรรม

(๓) นิติกรรมท่ีจําเปนในการดํารงชีพของผูเยาว (มาตรา ๒๔) ซ่ึงรวมถึง
กจิ การปกตทิ ผี่ เู ยาวจ าํ เปน ตอ งกระทาํ โดยพจิ ารณาจากฐานะของผเู ยาว เชน การทผ่ี เู ยาวเ ปน ลกู เศรษฐี
อาจสั่งอาหารจากภัตตาคารที่มีช่ือเสียงมารับประทานได แตถาเปนลูกที่พอแมหาเชากินค่ํา หากทํา
เชน น้ถี อื ไดว านติ กิ รรมยอ มไมส มบรู ณ

(๔) ผเู ยาวม อี าํ นาจทาํ พนิ ยั กรรมไดเ มอื่ มอี ายคุ รบ ๑๕ ปบ รบิ รู ณ ซงึ่ เปน เรอ่ื งที่
ผูเยาวจะตองทําเองเปนกิจการเฉพาะตัวผูเยาว (มาตรา ๒๕) ถาผูเยาวทําพินัยกรรมกอนอายุครบ
๑๕ ปบ รบิ รู ณ พนิ ยั กรรมนนั้ ยอ มตกเปน โมฆะ ตามมาตรา ๑๗๐๓

๒) คนไรค วามสามารถ คอื คนวกิ ลจรติ ทศ่ี าลไดม คี าํ สง่ั ใหเ ปน คนไรค วามสามารถ
ตามมาตรา ๒๘ และเมอื่ ศาลสง่ั ใหบ คุ คลใดเปน คนไรค วามสามารถแลว ตอ งจดั ใหบ คุ คลนน้ั อยใู นความ
อนบุ าล (มาตรา ๒๘ วรรค ๒) และนติ กิ รรมทคี่ นไรค วามสามารถไดท าํ ลงมผี ลเปน โมฆยี ะ (มาตรา ๒๙)
ยกเวนการทําพินัยกรรม ถาคนไรความสามารถไดทําลงมีผลเปนโมฆะ ตามมาตรา ๑๗๐๔ จะเห็น
ไดวาคนไรความสามารถน้ีถูกศาลตัดสิทธิและอํานาจในการทํานิติกรรมโดยสิ้นเชิง ผูอนุบาลตอง
เปน ผกู ระทํานติ ิกรรมใดๆ ในนามของคนไรค วามสามารถทง้ั ส้ิน

๓) คนเสมอื นไรความสามารถ คอื ผูท่ีมีเหตุบกพรอ งบางประการ เชน รา งกาย
พิการ ตาบอดทั้งสองขาง หรือเปนใบ หรือหูหนวก หรือคนที่มีอาการคุมดีคุมรายไมถึงกับเปนคน
วกิ ลจรติ หรอื เปน คนสรุ ยุ สรุ า ยใชจ า ยเงนิ ฟมุ เฟอ ยไมท าํ มาหากนิ บคุ คลเหลา นไี้ มส ามารถจดั ทาํ การงาน
ของตนเองได หรอื ทาํ แลวอาจทาํ ใหเ สยี หายแกท รพั ยสนิ ของตนเองหรอื ครอบครวั เม่อื ผูม สี วนไดเสยี
หรอื พนกั งานอยั การรอ งขอศาลจะใชด ลุ ยพนิ จิ สง่ั ใหเ ปน คนเสมอื นไรค วามสามารถ และใหอ ยใู นความ
ดูแลของผูพ ิทักษ

คนเสมอื นไรค วามสามารถนน้ั โดยหลกั แลว มคี วามสามารถทาํ นติ กิ รรมไดโ ดยลาํ พงั
เชน การทาํ พนิ ยั กรรม การรับจาง ยกเวน ในบางกรณีตามทบ่ี ญั ญัติไวใ นมาตรา เชน การนาํ ทรพั ยสิน
ไปลงทุน ไมวาจะเปนสวนของเงินทุนหรือดอกผลก็ตาม ตองไดรับความยินยอมจากผูพิทักษกอน
ถาฝา ฝน ยอมมีผลเปน โมฆยี ะ

ò. ¹μÔ Ôº¤Ø ¤Å
นติ บิ คุ คลเปน บคุ คลอกี ประเภทหนง่ึ ทปี่ ระมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยแ ละกฎหมาย

อืน่ ใด กาํ หนดใหมีสภาพบุคคล ดงั ทบ่ี ัญญตั ิไวใ นมาตรา ๖๕ วา “นิตบิ ุคคลจะมขี ึ้นไดกแ็ ตดวยอาศยั
อํานาจแหง ประมวลกฎหมายนี้หรอื กฎหมายอ่นื ”

๓๘

ò.ñ ¹ÔμԺؤ¤ÅμÒÁ»ÃÐÁÇÅ¡®ËÁÒÂ
ᾧ‹ áÅоҳԪ ไดแ ก สมาคม มลู นธิ ิ และหา งหนุ สว น
หรอื บรษิ ทั เมอ่ื ไดจ ดทะเบยี นแลว เชน หา งหนุ สว นสามญั
นิตบิ ุคคล หา งหนุ สว นจาํ กัด และบริษทั (เอกชน) จํากัด
ò.ò ¹ÔμԺؤ¤ÅμÒÁ¡®ËÁÒÂÍ×è¹ËÃ×Í
¡®ËÁÒÂ੾ÒÐ ไดแก บรษิ ทั มหาชนจาํ กดั และทบวง
การเมือง ไดแ ก กระทรวง และกรม กระทรวงทองเท่ยี วและกฬี า
มีฐานะเปน นิตบิ ุคคล
ò.ó ÊÔ·¸ÔáÅÐ˹ŒÒ·èբͧ¹ÔμԺؤ¤Å โดยทั่วไปเหมือนกับสิทธิและหนาที่ของบุคคล
ธรรมดา เชน เปน เจาหน้ี ลูกหน้ี เปน เจาของทรัพยสนิ ตองเสยี ภาษอี ากรใหร ฐั เวน แตส ทิ ธิและหนาท่ี
ซึ่งโดยสภาพจะพึงมีพงึ เปน ไดเ ฉพาะบคุ คลธรรมดาเทานน้ั เชน หมั้นหรือสมรสไมไ ด เปน บตุ ร ภรยิ า
หรอื สามไี มได ไมต องมหี นาทอ่ี ุปการะเลีย้ งดผู อู ่ืน เปนตน
ò.ô ÀÙÁÔลําà¹Ò¢Í§¹ÔμԺؤ¤Å ตามบทบัญญัติในมาตรา ๖๘ และมาตรา ๖๙
กําหนดภมู ิลาํ เนาโดยทั่วไปของนิติบคุ คลไว โดยกําหนดใหภมู ลิ ําเนาของนิตบิ ุคคล ไดแ ก ถ่นิ ทต่ี งั้ ของ
สํานักงานใหญของนิติบุคคลหรือท่ีต้ังที่ทําการ หรือถ่ินท่ีเลือกเอาเปนภูมิลําเนาเฉพาะกาล
ตามขอ บังคับหรอื ตราสารจัดตั้ง และถนิ่ ท่ตี ้งั ของสาํ นกั งานสาขาในสวนกจิ การท่ีไดกระทาํ ท่ีถนิ่ น้นั
¡®ËÁÒÂÇ‹Ò´ŒÇ¹μÔ ¡Ô ÃÃÁ
¹ÔμÔ¡ÃÃÁ หมายความวา การใด ๆ อันทําลงโดยชอบดวยกฎหมายและดวยใจสมัคร
มุงโดยตรงตอการผูกนิติสัมพันธข้ึนระหวางบุคคล เพ่ือจะกอ เปลี่ยนแปลง โอน สงวน หรือระงับ
ซ่งึ สทิ ธิ (ปพพ.มาตรา ๑๔๙)
âÁ¦Ð¡ÃÃÁáÅÐâÁ¦ÕÂСÃÃÁ
ความไมส มบรู ณข องนติ กิ รรม สญั ญาอาจเกดิ ขน้ึ ได ๒ กรณี คอื โมฆะกรรมและโมฆยี ะกรรม
ñ. âÁ¦Ð¡ÃÃÁ คอื นิตกิ รรมทเ่ี สียเปลาไมกอใหเกดิ ผลในทางกฎหมายแตอยางใด กรณี
ทกี่ ฎหมายบญั ญัตใิ หนติ ิกรรมตกเปน โมฆะ
ò. âÁ¦ÕÂСÃÃÁ คือ นิติกรรมซึง่ ในขณะทีท่ าํ ขึ้นมผี ลสมบรู ณตามกฎหมาย แตอาจถูก
บอกลางไดในภายหลัง มีผลใหนิติกรรมน้ันตกเปนโมฆะมาต้ังแตตน กฎหมายกําหนดระยะเวลา
ในการบอกลา งนติ กิ รรมทต่ี กเปน โมฆยี ะไว ถา ผมู สี ทิ ธบิ อกลา งไมใ ชส ทิ ธใิ นระยะเวลาทกี่ ฎหมายกาํ หนด
นิติกรรมน้ันเปนอันสมบูรณมาต้ังแตตนสามารถใชไดตลอดไป และจะมาบอกลางในภายหลังอีกไมได
เหตทุ ่ที ําใหนิติกรรมตกเปนโมฆยี ะ
ÊÑÞÞÒ
ÊÞÑ ÞÒ หมายถึง ขอตกลงระหวา งบคุ คลตั้งแตสองฝา ยขึ้นไป วา จะกระทําการหรอื งดเวน
การกระทําการอยา งใดอยา งหนงึ่ ซ่งึ สญั ญามักจะเปนรปู แบบเอกสาร ลายลกั ษณอ กั ษรซง่ึ ระบุเง่อื นไข
และขอ ตกลงตา ง ๆ ลงทา ยดวยลายมือชื่อทง้ั สองฝาย และอาจมีของพยานดวยกไ็ ด เชน

๓๙

«é×Í¢Ò คือสัญญาซ่ึงบุคคลฝายหน่ึงเรียกวาผูขาย โดยกรรมสิทธ์ิแหงทรัพยสินใหแก
บคุ คลหนงึ่ เรยี กวาผซู ้อื และผซู อตกลงวาจะใชราคาทรพั ยสินนน้ั ใหแกผูข าย (ปพพ.มาตรา ๔๕๓)

¢Ò½ҡ คือสัญญาซื้อขายซ่งึ กรรมสิทธ์ใิ นทรพั ยสนิ ไปยังผูซ ้อื โดยมีขอตกลงกันวา ผขู าย
อาจไถทรพั ยน นั้ คืนได (ปพพ.๔๙๑)

ãËŒ คือสัญญาซ่ึงบุคคลคนหน่ึงเรียกวาผูให โอนทรัพยสินของตนใหโดยเสนหาแก
บคุ คลอกี คนหนึง่ เรยี กวาผูรับ และผูรับยอมรับเอาทรัพยส นิ นน้ั (ปพพ.มาตรา ๕๒๑)

ઋҷÃѾÊÔ¹ คือสัญญาซึ่งบุคคลหน่ึงเรียกวาผูใหเชาตกลงใหบุคคลอีกคนหนึ่งเรียกวา
ผูเชาไดใชหรือไดรับประโยชนในทรัพยสินอยางใดอยางหน่ึงชั่วระยะเวลาอันมีจาํ กัด และผูเชาตกลง
จะใหค าเชา เพือ่ การน้นั (ปพพ.มาตรา ๕๓๗)

àªÒ‹ «Íé× คอื สญั ญาเจา ของเอาทรพั ยส นิ ของตนออกใหเ ชา และใหค ํามน่ั วา จะขายทรพั ยส นิ
น้นั หรือวาจะใหท รัพยส ินนั้นตกเปน กรรมสทิ ธ์ิแกผเู ชา โดยเงอ่ื นไขท่ผี ูเชา ไดใ ชเงินเปน จาํ นวนเทานน้ั
เทาน้ีคราว

สัญญาเชาซือ้ ถาไมทาํ เปน หนังสือ ทานวาเปนโมฆะ (ปพพ.มาตรา ๕๗๒)
¡ŒÙÂ×Áà§Ô¹ การกูยืมเงินกวาสองพันบาทขึ้นไป ถามิไดมีหลักฐานแหงการกูยืมเปนหนังสือ
อยางใดอยา งหนึ่งลงลายมอื ช่ือผูยืมเปน สาํ คัญ จะฟอ งรอ งบงั คบั คดีหาไดไ ม
ในการกยู มื เงนิ มหี ลกั ฐานเปน หนงั สอื จะนาํ สบื การใชเ งนิ ไดต อ เมอ่ื มหี ลกั ฐานเปน หนงั สอื
อยา งใดอยา งหนงึ่ ลงลายมอื ชอ่ื ผใู หย มื หรอื หลกั ฐานแหง การกยู มื นน้ั ไดเ วนคนื แลว หรอื ไดแ ทงเพกิ ถอน
ลงในเอกสารแลว (ปพพ.มาตรา ๖๕๓)
คํ้า»ÃСѹ คือสัญญาซึ่งบุคคลภายนอกเรียกวาผูคา้ํ ประกัน ผูกพันตนตอเจาหน้ี
เพอื่ ชาํ ระหนี้ ในเมือ่ ลกู หนไ้ี มช ําระหนีน้ น้ั
อนง่ึ สัญญาค้าํ ประกนั นนั้ ถา มไิ ดม ีหลักฐานเปน หนงั สืออยา งใดอยา งหนึง่ ลงลายมอื ช่ือ
ผูค าํ้ ประกนั เปน สําคญั ทานวาจะฟอ งรองใหบังคบั คดหี าไดไม (ปพพ.๖๘๐)
จํา¹Í§ คอื สญั ญาซง่ึ บคุ คลคนหนง่ึ เรยี กวา ผจู าํ นอง เอาทรพั ยส นิ ตราไวแ กบ คุ คลอกี คนหนงึ่
เรียกวาผูรับจาํ นอง เปนประกันการชาํ ระหน้ี โดยไมสงมอบทรัพยสินนั้นใหแกผูรับจํานอง
(ปพพ.มาตรา ๗๐๒)
จาํ นาํ คือสัญญาซึ่งบุคคลคนหน่ึงเรียกวาผูจํานาํ สงมอบสังหาริมทรัพยสิ่งหน่ึงใหแก
บคุ คลอีกคนหนึ่ง เรยี กวา ผูร ับจํานํา เพอ่ื เปน ประกนั การชาํ ระหนี้ (ปพพ.มาตรา ๗๔๗)
¡®ËÁÒÂÇ‹Ò´ÇŒ Â·Ã¾Ñ Â
กฎหมายแพงเกี่ยวกับทรัพย บัญญัติไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ ๑
ลกั ษณะ ๓ ตงั้ แตม าตรา ๑๓๗ ถงึ มาตรา ๑๔๘ และในบรรพ ๔ ตงั้ แตม าตรา ๑๒๙๘ ถงึ มาตรา ๑๔๓๔
ซึ่งการศึกษากฎหมายในเร่ืองทรัพยจะศึกษาเฉพาะสวนท่ีเปนสาระสําคัญอันเปนพื้นฐานท่ีจะนําไปใช
ในชีวิตประจาํ วันโดยทั่วไป

๔๐

¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧคําÇ‹Ò·Ã¾Ñ ÂáÅзÃѾʹÔ
ทรัพย หมายถงึ วัตถมุ รี ูปรา ง (มาตรา ๑๓๗)
ทรัพยสิน หมายความรวมท้ังทรัพยและวัตถุไมมีรูปราง ซ่ึงอาจมีราคาและถือเอาได
ทรัพยนอกจากจะหมายถึงวัตถุมีรูปรางแลวยังตองเปนวัตถุมีรูปรางซ่ึงอาจมีราคาและถือเอาไดดวย
สวนคําวาทรัพยสินนั้น หมายถึง วัตถุมีรูปรางซ่ึงอาจมีราคาไดและถือเอาไดประการหนึ่ง และยัง
หมายถึงวัตถไุ มม ีรปู รางซ่งึ อาจมีราคาได และถือเอาไดอ ีกประการหนงึ่ ดวย
ÅѡɳÐสํา¤ÞÑ ¢Í§·ÃѾáÅÐ·Ã¾Ñ ÂÊÔ¹
ทรัพยและทรัพยสินมีลักษณะสําคัญ ๒ ประการ ถาขาดลักษณะสําคัญขอใดขอหนึ่งไป
จะเปนทรพั ยหรอื ทรัพยส นิ ไมได ลักษณะสําคญั ของทรพั ยแ ละทรัพยสนิ มีดังน้ี
ñ. ·ÃѾ໚¹ÇμÑ ¶Ø·ÕÁè ÕÃÙ»ÃÒ‹ § ÊÇ‹ ¹·Ã¾Ñ ÂÊ¹Ô à»¹š ÇÑμ¶·Ø ÕÁè Õû٠ÃÒ‹ §ä´Œ ËÃÍ× äÁ‹ÁÕû٠ÃÒ‹ §¡äç ´Œ
เชน มนุษยแมจะมีรปู รา ง แตกไ็ มอ าจมีราคาซือ้ ขายกนั ไดในปจ จุบัน (แตในสงั คมโบราณมกี ารซอื้ ขาย
มนษุ ยมาเปนทาสได) ฉะน้ันมนุษยจึงมใิ ชท รัพยใ นความหมายนี้ แตบ านเรือน โตะ เกาอ้ี เปนวัตถทุ ี่มี
รูปราง มรี าคา และถอื เอาได จึงเปน ทรัพยสิน สว นวตั ถุทไี่ มม ีรูปรา ง ไดแก ลม พลงั งาน สิทธิตางๆ
อนั เก่ยี วกบั ทรัพย เปนตน
ò. ÇμÑ ¶·Ø ÁèÕ ÃÕ »Ù ÃÒ‹ §ËÃÍ× äÁÁ‹ ÃÕ »Ù ÃÒ‹ §¹¹Ñé μÍŒ §ÍÒ¨ÁÃÕ Ò¤ÒáÅÐμÍŒ §ÍÒ¨¶Í× àÍÒä´Œ เชน ดวงจนั ทร
ดวงดาว อากาศ น้ําทะเล ไมใชส่ิงที่อาจยึดถือเอาไดจึงมิใชทรัพยหรือทรัพยสิน แตถามีการนํา
สง่ิ เหลา นมี้ าใชใ หเ กดิ ประโยชน เชน นาํ นาํ้ ทะเลมากลนั่ ใหเ ปน นาํ้ จดื ใชด มื่ หรอื บรรจขุ วดขาย นาํ้ ทะเลนนั้
ก็จะเปนสง่ิ ที่มรี าคาและถอื เอาได จงึ เปน ทรพั ย
»ÃÐàÀ·¢Í§·ÃѾÂʏ ¹Ô
ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยแ บง ทรพั ยส นิ ออกเปน ๕ ประเภท ไดแ ก อสงั หารมิ ทรพั ย
สังหารมิ ทรพั ย ทรพั ยแ บงได ทรัพยแบง ไมไ ด และทรัพยน อกพาณชิ ย
นอกจากนย้ี ังมสี วนตางๆ ของทรัพยเหลา นีอ้ กี ๓ ชนิด คอื สว นควบ เครอ่ื งอุปกรณ และ
ดอกผล
ñ. Í椄 ËÒÃÁÔ ·Ã¾Ñ  มาตรา ๑๓๙ ใหค วามหมายของอสงั หารมิ ทรพั ยไ วว า “อสงั หารมิ ทรพั ย
หมายถงึ ทดี่ นิ และทรพั ยอ นั ตดิ อยกู บั ทด่ี นิ มลี กั ษณะเปน การถาวรหรอื ประกอบเปน อนั เดยี วกบั ทดี่ นิ นนั้
และหมายรวมถงึ ทรพั ยสทิ ธอิ นั เกย่ี วกบั ทด่ี นิ หรอื ตดิ อยกู บั ทดี่ นิ หรอื ประกอบเปน อนั เดยี วกบั ทด่ี นิ นน้ั
ดว ย” จากความหมายในมาตรา ๑๓๙ แยกพจิ ารณาอสงั หาริมทรพั ยไ ดดังนี้

๑) ท่ดี ิน คอื พน้ื ดินท่ัวๆ ไป รวมทงั้ ทม่ี นุษยเ ราอาศัยอยูดว ย แตไมรวมดนิ ทข่ี ดุ ขน้ึ
มาจากพนื้ ดิน

๒) ทรพั ยท่ีติดอยูกบั ทด่ี ินมีลักษณะเปน การถาวร ซ่ึงแบงออกเปน
(๑) ทรัพยอันติดอยูกับที่ดินโดยธรรมชาติ เชน ตนไม แตตองเปนไมยืนตน

ซึ่งเปนพันธุไมท่ีมีอายุยืนยาวกวา ๓ ปขึ้นไป ดังน้ันไมลมลุกซึ่งเปนพันธุท่ีมีอายุไมเกิน ๓ ป เชน
ตนขาวจึงเปนสังหาริมทรัพย สวนตนพลูจัดเปนอสังหาริมทรัพย แมจะเปนไมเลื้อยแตก็มีอายุยืน
เกนิ กวา ๓ ปข ้นึ ไป

๔๑

(๒) ทรัพยอันติดอยูกับท่ีดินโดยมนุษยเปนผูนํามาติด ไดแก อาคารบานเรือน
ซง่ึ สง่ิ ทมี่ นษุ ยส รา งขนึ้ หรอื นาํ มาตดิ กบั ทด่ี นิ นตี้ อ งมลี กั ษณะยดึ ตดิ ตรงึ ตราอยา งถาวรแนน หนากบั ทด่ี นิ

(๓) ทรัพยซ ึ่งประกอบเปนอันเดยี วกบั ที่ดิน เชน แมนาํ้ ลําคลอง กรวด หิน ดนิ
ทราย โดยสง่ิ เหลาน้ีตองมีอยเู องตามธรรมชาติ ทรัพยสมบตั ทิ ีน่ าํ ไปฝงไวใ นดินไมอ ยใู นความหมายน้ี

(๔) ทรัพยสิทธิอันเก่ียวกับที่ดิน หรือเกี่ยวกับทรัพยอันติดอยูกับท่ีดิน หรือ
เก่ยี วกับทรพั ยท ป่ี ระกอบเปน อันเดียวกับทด่ี ินนนั้ เชน กรรมสทิ ธใ์ิ นท่ีดิน สทิ ธจิ าํ นองอาคารบานเรือน
สทิ ธิเหนอื พนื้ ดนิ สิทธิอาศยั ในท่ีดนิ เปน ตน

ò. 椄 ËÒÃÁÔ ·Ã¾Ñ  มาตรา ๑๔๐ ใหค วามหมายของสงั หารมิ ทรพั ยไ วว า หมายถงึ ทรพั ยส นิ อน่ื
นอกจากอสังหาริมทรัพยและหมายความถึงสิทธิอันเกี่ยวกับทรัพยสินน้ันดวย จากความหมายของ
สังหาริมทรพั ย อาจแยกพจิ ารณาไดดังนี้

๑) ทรพั ยส นิ อน่ื ทไ่ี มใ ชอ สงั หารมิ ทรพั ยใ หถ อื เปน สงั หารมิ ทรพั ยท ง้ั สน้ิ แบง ออกเปน
(๑) ทรัพยที่อาจขนเคลื่อนจากที่แหงหนึ่งไปท่ีแหงอ่ืนไดโดยไมเสียรูปลักษณะ

ของตัวทรพั ย เชน รถยนต ชา ง เกา อี้ สรอ ย แหวน ฯลฯ
(๒) กาํ ลงั แรงแหง ธรรมชาติ ซงึ่ อาจมรี าคาและถอื เอาไดด ว ย เชน พลงั แสงอาทติ ย

แกส ฯลฯ
(๓) ไมลมลุกและธัญชาติ ซ่ึงเก็บรวบรวมผลไมคราวหน่ึงหรือหลายคราวตอป

เชน ตน ขาว พืชผกั สวนครัว เปนตน
๒) สิทธิอันเกี่ยวกับทรัพยสินนั้น หมายถึง สิทธิในสังหาริมทรัพยท่ีมีรูปราง เชน

กรรมสิทธิ์ในรถยนต สิทธิการเชารถยนต สิทธิของผูรับจํานํา และหมายรวมถึงสิทธิในสังหาริมทรัพย
ท่ีไมม รี ูปราง เชน สิทธิบัตร ลิขสิทธ์ิ สิทธเิ รียกรอ งคาสินไหมทดแทนจากผูทําละเมิด เปนตน

ó. ·ÃѾÂᏠº§‹ ä´Œ มาตรา ๑๔๑ บญั ญัตวิ า “ทรัพยแบงได หมายความวา ทรพั ยอันอาจ
แยกจากกันเปนสวนๆ ไดจริงถนัดชัดแจง แตละสวนไดรูปบริบูรณลําพังตัว” ดังนั้นทรัพยแบงได คือ
ทรพั ยท อี่ าจแยกหรอื แบง ออกจากกนั ไดโ ดยไมเ สยี รปู ลกั ษณะของเดมิ คอื แมจ ะแบง แลว กย็ งั เปน ทรพั ย
ของเดมิ อยู เพยี งแตจาํ นวน หรอื ปรมิ าณอาจนอ ยไปเพราะการแบง แยกนน้ั เชน ทด่ี ิน อาจแบงเปน
แปลงๆ ได โดยยังมีลักษณะเปนทีด่ นิ อยู

ô. ·ÃѾẋ§äÁ‹ä´Œ มาตรา ๑๔๒ บัญญัติวา ทรัพยแบงไมไดหมายความวา ทรัพย
อันจะแยกออกจากกันไมได นอกจากเปล่ียนแปลงภาวะของทรัพย และหมายความรวมถึงทรัพยท่ีมี
กฎหมายบญั ญตั วิ า แบงแยกไมไดดวย

ทรพั ยแบงไมไ ด แยกพจิ ารณาไดด งั นี้
๑) ทรพั ยท ่แี บงไมไ ดโดยสภาพ เชน บา นเรือน เสอื้ กระโปรง เปนตน
๒) ทรัพยที่แบงไมไดโดยอํานาจของกฎหมาย แมในความเปนจริง โดยสภาพของ

ทรัพยแลว อาจแบงแยกกันไดก็ตาม เชน หุนของบริษัท ทรัพยสวนควบ ภาระจํายอม สิทธิจํานอง
เปน ตน

ทั้งทรพั ยแบง ไดและทรัพยแบงไมได อาจเปนไดท ง้ั อสังหารมิ ทรพั ยแ ละสงั หารมิ ทรัพย

๔๒

õ. ·ÃѾ¹Í¡¾Ò³ÔªÂ มาตรา ๑๔๓ บญั ญัตวิ า “ทรพั ยนอกพาณชิ ย หมายความวา
ทรัพยที่ไมสามารถจะถือเอาไดและทรัพยที่โอนแกกันมิไดโดยชอบดวยกฎหมาย” จะเห็นไดวาทรัพย
นอกพาณชิ ย แบง ไดเปน ๒ ประเภท ดงั น้ี

๑) ทรัพยท่ีไมสามารถถือเอาได คือ ทรัพยที่มนุษยไมสามารถเปนเจาของ
หรอื หวงกนั ไวเปน ประโยชนแกตนได เชน ดวงดาว กอนเมฆ เปน ตน

๒) ทรัพยซ่ึงไมอาจโอนใหกันไดโดยชอบดวยกฎหมาย เชน สาธารณสมบัติ
ของแผนดนิ ทว่ี ัดหรอื ทธี่ รณสี งฆ สทิ ธิที่จะไดร ับคา อปุ การะเลีย้ งดู เปนตน

·ÃÑ¾ÂÊ¹Ô ¢Í§á¼¹‹ ´Ô¹
ทรพั ยส นิ ของแผน ดนิ แบง ไดเ ปน ๒ ประเภท คือ
ñ. ·Ã¾Ñ Âʏ ¹Ô ¢Í§á¼¹‹ ´¹Ô ¸ÃÃÁ´Ò คอื ทรพั ยส นิ ทงั้ ทเี่ ปน สงั หารมิ ทรพั ยแ ละอสงั หารมิ ทรพั ย
ซึง่ รฐั เปน เจา ของ เชน รถยนตข องหลวง ทด่ี ินราชพัสดุซึ่งใหเอกชนเชา เปนตน ทรัพยสินของแผนดิน
มีลักษณะเชนเดียวกับทรัพยสินของเอกชน คือ อาจโอนกันไดตามธรรมดา อาจเขาครอบครอง
ปรปกษได เปน ตน
ò. ÊÒ¸ÒóÊÁºÑμԢͧἋ¹´Ô¹ คือ ทรัพยสินของแผนดิน ท้ังท่ีเปนสังหาริมทรัพย
หรืออสังหาริมทรพั ย ซงึ่ ใชเ พอ่ื สาธารณประโยชนหรือสงวนไวเพอ่ื ประโยชนรว มกัน เชน ทด่ี นิ รกรา ง
วา งเปลา ทชี่ ายตลงิ่ ทางนา้ํ ทางหลวง ทะเลสาบ หนองนาํ้ ทงุ เลย้ี งสตั ว เรอื รบ เปน ตน สาธารณสมบตั ิ
ของแผนดนิ เปนทรัพยส นิ ที่เอกชนไมอ าจเขาครอบครองปรปก ษไ ด
ʋǹ¤Çº¢Í§·ÃѾ ÍØ»¡Ã³ áÅд͡¼Å¢Í§·ÃѾ
๑) สวนควบของทรัพย โดยสภาพของทรัพยหรือโดยจารีตประเพณีแหงทองถ่ิน
เปน สาระสาํ คญั ในความเปน อยขู องทรพั ย และไมอ าจจะแยกจากกนั ได นอกจากจะทาํ ลาย ทาํ ใหบ บุ สลาย
หรือทําใหทรัพยนั้นเปลี่ยนแปลงสภาพไป และเจาของทรัพยยอมเปนเจาของสวนควบดวย เชน
หลังคาบานเปน สว นควบของบาน ลอรถยนตท ีม่ ิใชลอ อะไหลเปนสวนควบของรถยนต
๒) อปุ กรณ สงั หารมิ ทรพั ยซ งึ่ โดยปกตนิ ยิ มเฉพาะถนิ่ หรอื โดยเจตนาชดั แจง ของเจา ของ
ทรัพยท ่เี ปนประธาน เปน ของใชป ระจาํ อยกู ับทรัพยท ่เี ปนประธานเปน อาจิณ เพ่ือประโยชนแ กก ารจดั
ดแู ลใชส อย หรอื รกั ษาทรพั ยท เ่ี ปน ประธาน และเจา ของทรพั ยไ ดน าํ มาสทู รพั ยท เ่ี ปน ประธานโดยการนาํ
มาตดิ ตอ หรอื ปรบั เขา ไว หรอื ทาํ โดยประการอนื่ ใด ในฐานะเปน ของใชป ระกอบกบั ทรพั ยท เ่ี ปน ประธาน
เชน เจาของเรือนําพายมาไวใชกับเรือ พายเปนอุปกรณของเรือ แตถาเจาของเรือยืมพายของผูอื่น
มาใชแ ลวไมส งคนื เก็บเอาไวใ ชกับเรอื ตลอดมา พายนั้นก็ไมใชเครือ่ งอุปกรณข องเรอื
๓) ดอกผลของทรพั ย กฎหมายกาํ หนดไวม ี ๒ ประเภท ดงั น้ี

(๑) ดอกผลธรรมดา หมายถึง ส่ิงที่เกิดข้ึนตามธรรมชาติของทรัพย ซ่ึงไดมาจาก
ตัวทรพั ย โดยการมีหรือใชทรพั ยนั้นตามปกติ และทรพั ยทเ่ี ปน ดอกผลธรรมดานน้ั จะถอื เปนดอกผลได
ตอ เม่ือขาดตกออกจากตัวทรพั ยแ ลว โดยไมทาํ ใหตัวทรพั ยเสยี หาย ดอกผลธรรมดา ไดแ ก ผลไม เหด็
นาํ้ นม ขน และลูกของสัตว ไข แรธ าตุ เปนตน

๔๓

(๒) ดอกผลนติ นิ ยั หมายถงึ ดอกผลทเ่ี กดิ จากการทผ่ี อู น่ื ไดใ ชท รพั ยน นั้ และกฎหมาย
กําหนดใหเปนดอกผล เชน คาเชา ดอกเบี้ย กําไร เปนตน จะเห็นไดวาดอกผลนิตินัยเปนดอกผล
ท่ีเกดิ ขนึ้ โดยผลของกฎหมาย

¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ŒÇ¤Ãͺ¤ÃÇÑ

ครอบครวั เปน สถาบนั ขน้ั พน้ื ฐานและเปน สถาบนั หลกั ของสงั คม ครอบครวั ประกอบไปดว ย
สามี ภรรยา บุตร และญาติ กฎหมายท่ีเก่ียวของกับครอบครัวจึงเปนกฎหมายที่บัญญัติเกี่ยวกับ
ความสมั พนั ธร ะหวา งบคุ คลภายในครอบครวั กฎหมายครอบครวั นบั เปน กฎหมายทอี่ า งองิ หลกั ศลี ธรรม
และขนบธรรมเนยี มประเพณมี ากทส่ี ดุ ประมวลกฎหมายแพง และพาณชิ ยว า ดว ยครอบครวั สรปุ ไดด งั นี้

¡ÒÃËÁ¹Ñé
การหมน้ั คอื สญั ญาซงึ่ ฝา ยชายทาํ กบั ฝา ยหญงิ โดยชอบดว ยกฎหมายเพอ่ื ทชี่ ายกบั หญงิ
นน้ั จะไดท าํ การสมรสกนั อยา งไรกต็ าม การหมน้ั ไมเ ปน เหตฟุ อ งรอ งบงั คบั ใหท าํ การสมรสได โดยเงอ่ื นไข
การหมนั้ คอื คหู มน้ั ตอ งมอี ายคุ รบ ๑๗ ปบ รบิ รู ณ คหู มนั้ ตอ งยนิ ยอมทาํ การหมนั้ และหากกรณคี หู มน้ั
เปนผูเยาวตองไดรับความยินยอมจากบิดามารดา หรือผูรับบุตรบุญธรรม หรือผูปกครองเสียกอน
และในการหม้ันจะตองมีของหมั้น คือ ทรัพยสินที่ฝายชายมอบใหแกหญิงคูหม้ัน และของหม้ันน้ัน
ยอ มตกเปน กรรมสทิ ธแ์ิ กฝ า ยหญงิ หากตอ มาคหู มน้ั ฝา ยหนงึ่ ปฏเิ สธไมย อมทาํ การสมรสโดยไมม เี หตผุ ล
ทจ่ี ะอา งกฎหมายได อกี ฝา ยหนงึ่ สามารถเรยี กคา ทดแทนได และหากฝา ยหญงิ เปน ฝา ยผดิ สญั ญาหมน้ั
ฝายชายมสี ิทธเิ รียกของหมน้ั คนื ได
¡ÒÃÊÁÃÊ
การสมรส หมายถงึ การท่ีชายและหญิงสมคั รใจเขา มาอยกู ินฉันสามภี รยิ า โดยตา งฝา ย
ตา งมีหนาทจี่ ําตองอุปการะเลย้ี งดซู ่งึ กันและกัน
เง่อื นไขการสมรส
๑. ชายและหญงิ ตองมอี ายุครบ ๑๗ ปบ ริบรู ณแ ลวท้ังสองคน
๒. หากผูเยาวจะทําการสมรส จะตองไดรับความยินยอมของบิดามารดา หรือผูรับ
บุตรบุญธรรม หรอื ผูปกครองดวย
๓. หากการสมรสน้ันคูสมรสไดทําการสมรสโดยถูกกลฉอฉล หรือโดยสําคัญผิดในตัว
คสู มรส หรอื โดยถกู ขมขู การสมรสนั้นตกเปนโมฆยี ะ
การสมรสท่จี ะตกเปนโมฆะ
๑. ชายและหญงิ เปน ญาติสืบสายโลหิตตอกัน หรือเปน พ่นี องรว มบดิ ามารดา หรือรวม
แตบ ิดามารดาเดยี วกนั
๒. ชายหรอื หญงิ เปน คนวิกลจริตหรอื เปน บคุ คลทศี่ าลสั่งใหเปน คนไรความสามารถ
๓. ผูรับบุตรบญุ ธรรมและบตุ รบุญธรรมจะสมรสกนั ไมได
๔. ชายหรอื หญงิ ทาํ การสมรสในขณะท่ตี นมคี ูสมรสอยูแลว

๔๔

ความสมั พนั ธเก่ยี วกบั ทรพั ยส นิ
คสู มรส หมายถงึ ชายและหญงิ จดทะเบยี นสมรส และอยกู นิ กนั ฉนั สามภี รยิ า เมอ่ื ชายหญงิ
ไดจ ดทะเบยี นสมรสกนั แลว ยอ มกอ ใหเ กดิ ความสมั พนั ธร ะหวา งสามภี รยิ า กลา วคอื ความสมั พนั ธส ว นตวั
อนั หมายถงึ สามภี รยิ าตอ งอยกู นิ รว มกนั ฉนั สามภี รยิ า ตอ งชว ยเหลอื อปุ การะเลยี้ งดกู นั ตามฐานะของตน
และความสัมพันธเก่ียวกับทรัพยสิน ซึ่งทรัพยสินระหวางสามีภริยามี ๒ ประเภท คือ สินสวนตัว
และสินสมรส
๑. สินสวนตัว ไดแก ทรัพยสินที่คูสมรสฝายใดฝายหนึ่งเปนเจาของกรรมสิทธิ์
แตเ พยี งฝายเดียว ไดแก ทรพั ยท ฝี่ ายใดฝา ยหน่ึงมอี ยกู อนสมรส เคร่อื งใชส อยสว นตวั เครือ่ งแตงกาย
หรือเครอ่ื งประดบั ตามควรแกฐ านะ หรอื เครื่องมอื เครอื่ งใชท ีจ่ ําเปน ในการประกอบอาชีพหรอื วชิ าชีพ
ของคสู มรสฝา ยใดฝา ยหนงึ่ ทรพั ยท ฝี่ า ยใดฝา ยหนงึ่ ไดม าระหวา งสมรสโดยการรบั มรดกหรอื โดยการให
โดยเสนห า และของหมน้ั สนิ สว นตวั นนั้ ถา ไดแ ลกเปลย่ี นเปน ทรพั ยส นิ อนื่ กด็ ี ซงึ่ ทรพั ยส นิ อนื่ มาแทนกด็ ี
หรอื ขายไดเ ปน เงนิ มากด็ ี ทรพั ยส นิ อนื่ หรอื เงนิ ทไ่ี ดน น้ั ถอื เปน สนิ สว นตวั หรอื แมส นิ สว นตวั จะถกู ทาํ ลาย
ไปทั้งหมดหรือบางสวน และไดทรัพยสินอ่ืนหรือเงินมาทดแทน ทรัพยสินอ่ืนหรือเงินนั้นก็เปน
สินสวนตัวและอยใู นอํานาจจัดการของคูส มรสผเู ปนเจา ของเพียงฝายเดียว
๒. สินสมรส ไดแก ทรัพยสินท่ีคูสมรสไดมาในระหวางสมรส ทรัพยที่ฝายใดฝายหนึ่ง
ไดมาระหวางสมรสโดยพินัยกรรมหรือโดยการใหเปนหนังสือ เมื่อพินัยกรรมหรือหนังสือยกใหระบุวา
เปนสินสมรส และดอกผลของสินสวนตัว ในการจัดการสินสมรสน้ัน โดยปกติแลวไมตองไดรับ
ความยินยอมกอน แตเฉพาะในกรณีตอไปนี้เทาน้ันที่สามีภริยาจะตองจัดการรวมกันหรือตองไดรับ
ความยินยอมจากอกี ฝายหนึ่งกอน

๒.๑ ขาย แลกเปลีย่ น ขายฝาก ใหเ ชา ซอ้ื จํานอง ปลดจาํ นองหรอื โอนสทิ ธจิ ํานอง
ซ่งึ อสังหาริมทรัพยหรือสังหาริมทรัพยท ีอ่ าจจาํ นองได

๒.๒ กอต้ังหรือกระทําใหสุดสิ้นลงท้ังหมดหรือบางสวนซ่ึงภาระจํายอม สิทธิอาศัย
สทิ ธเิ หนอื พนื้ ดิน สทิ ธเิ ก็บกิน หรอื ภาระติดพนั ในอสงั หารมิ ทรพั ย

๒.๓ ใหเชา อสงั หาริมทรัพยเ กิน ๓ ป
๒.๔ ใหกยู ืมเงนิ
๒.๕ ใหโ ดยเสนห า เวน แตก ารใหท พ่ี อควรแกฐ านานรุ ปู ของครอบครวั เพอื่ การกศุ ล
เพ่ือการสังคม หรือตามหนาทธี่ รรมจรรยา
๒.๖ ประนปี ระนอมยอมความ
๒.๗ มอบขอพพิ าทใหอนญุ าโตตุลาการวนิ จิ ฉยั
๒.๘ นําทรัพยส ินไปเปน หลักประกนั ตอ เจา พนักงานหรอื ศาล

๔๕

¡Òè´·ÐàºÕ¹ÃѺÃͧºØμÃ
ในระหวา งการสมรส สามภี รรยาทจ่ี ดทะเบยี นถกู ตอ งตามกฎหมายและมบี ตุ รดว ยกนั ถอื วา
บตุ รผนู นั้ เปน บตุ รทช่ี อบดว ยกฎหมาย ซง่ึ มสี ทิ ธใิ์ ชช อื่ สกลุ ของบดิ า แตห ากไมม กี ารจดทะเบยี นสมรสกนั
ถือวาบุตรที่เกิดนั้นเปนบุตรนอกสมรส หรือหากบิดาไมปรากฏ บุตรนั้นมีสิทธิ์ใชช่ือสกุลของมารดา
ซึ่งโดยกฎหมายจะถือวาบุตรนั้นเปนบุตรท่ีชอบดวยกฎหมายของมารดาเสมอ บุตรนอกสมรสจะเปน
บตุ รทีช่ อบดวยกฎหมายของบิดาไดตอ เม่อื ปฏบิ ตั ติ ามทกี่ ฎหมายกําหนดไวดังน้ี
๑. เมือ่ บดิ ามารดาจดทะเบียนกันภายหลงั
๒. เม่ือบิดาไดใ หการจดทะเบยี นรับรองวาเปน บุตร
๓. เมอื่ ศาลพิพากษาวาเปนบตุ ร
ในการจดทะเบียนรับรองบุตรนั้น บิดา มารดา และบุตรจะตองไปที่วาการอําเภอ
หรือสํานักงานเขต ถามารดาและบุตรไมไดไปดวย นายทะเบียนผูรับจดจะแจงไปยังฝายที่ไมมา
เพ่ือมาใหความยินยอมหรือคัดคานการขอจดทะเบียนนั้น ถาพน ๖๐ วัน นับแตวันท่ีนายทะเบียน
แจงไปถงึ ถือวาไมมกี ารคัดคาน นายทะเบียนกจ็ ะรับจดทะเบียนให ถามารดาและบุตรอยูตางประเทศ
ก็จะขยายเวลาไปเปน ๑๘๐ วัน เม่ือบิดาไดจดทะเบียนรับรองบุตรแลว บุตรน้ันยอมเปนบุตรที่ชอบ
ดวยกฎหมายของบดิ า นับแตว นั ทจี่ ดทะเบียนนนั้ ไป
¡ÒÃÃºÑ ºμØ ÃºØÞ¸ÃÃÁ
ผูรับบุตรบุญธรรมตองมีอายุไมตํ่ากวา ๒๕ ป และผูนั้นจะตองมีอายุมากกวาผูที่จะ
เปนบุตรบญุ ธรรมอยางนอย ๑๕ ป การรบั บตุ รบุญธรรมจะสมบูรณต อ เม่อื จดทะเบียนตามกฎหมาย
โดยตองรองขอตอศาลเพ่ือขอรับบุตรบุญธรรม โดยบุตรบุญธรรมยอมมีฐานะเชนเดียวกับบุตรที่ชอบ
ดว ยกฎหมายของผรู บั บตุ รบญุ ธรรมนนั้ แตก ไ็ มเ สยี สทิ ธแิ ละหนา ทใ่ี นครอบครวั ตอ บดิ ามารดาทแ่ี ทจ รงิ
ของตน เพียงแตบิดามารดาโดยกําเนิดหมดอํานาจปกครองนับแตเวลาท่ีผูนั้นไปเปนบุตรบุญธรรม
ของผูอ ่นื แลวเทานนั้ สว นสทิ ธิในการรบั มรดกน้นั บิดามารดาโดยกําเนดิ ยงั คงมีสิทธริ บั มรดกของบุตร
ผนู น้ั อยู ในทํานองเดียวกนั บตุ รกย็ ังคงมีสทิ ธริ ับมรดกของบิดามารดาโดยกาํ เนิดของตนเชนกัน

¡®ËÁÒÂÇ‹Ò´ŒÇÂÁô¡

ในปจ จบุ นั กฎหมายมคี วามสาํ คญั กบั ชวี ติ มนษุ ยต งั้ แตแ รกเกดิ จนกระทงั่ ตาย และกฎหมาย
ในเรอื่ งมรดกกน็ บั วา เปน เรอื่ งสาํ คญั อกี เรอ่ื งหนงึ่ กฎหมายจงึ ตอ งเขา มาวางหลกั ในเรอื่ งมรดกของผตู าย
มรดก หมายถงึ ทรพั ยส นิ ทกุ ชนดิ ของผตู าย ตลอดทงั้ สทิ ธิ หนา ที่ และความรบั ผดิ ชอบตา ง ๆ เชน สทิ ธิ
ตามสัญญาซ้ือขาย สิทธิในการไถถอนการขายฝาก เปนตน เมื่อบุคคลไดถึงแกความตาย ทรัพยสิน
ทุกอยางท่ีมีในขณะนั้นถือวาเปนมรดกท่ีจะตกทอดไปยังทายาทโดยธรรมหรือผูรับพินัยกรรม
เวนแตสิทธิบางอยางซ่ึงเปนสิทธิเฉพาะตัว ถือวาสิทธิน้ันเปนอันส้ินไปเม่ือบุคคลนั้นไดตายไป
อยา งไรกต็ าม การใชก ฎหมายในเรอื่ งมรดกของไทยนนั้ ไมใ ชก บั ๔ จงั หวดั ภาคใต คอื ปต ตานี นราธวิ าส
ยะลา และสตลู ในกรณีทโี่ จทกและจําเลยเปนคนอสิ ลาม

๔๖

มรดกจะตกทอดไปยงั ทายาททนั ที เมือ่ เจามรดกตาย ทงั้ การตายโดยธรรมชาติ และตาย
โดยผลของกฎหมาย มรดกของผูตายจะตกทอดไดแกใครนั้น กฎหมายใหความสําคัญกับความตั้งใจ
ของผูตายเปนหลักวาจะยกทรัพยสินใหแกใคร ถาผูตายทําพินัยกรรมยกทรัพยใหผูใดก็จะเปนไปตาม
พินัยกรรม แตถาผูตายไมไดทําพินัยกรรมไว กฎหมายกําหนดใหมรดกตกทอดแกทายาทที่เปนลูก
หรือญาติพี่นองของผูตาย ดังนั้นทายาทผูมีสิทธิไดรับมรดก กฎหมายจึงแบงออกเปน ๒ ประเภท
คือ ทายาทโดยธรรม และผรู ับพนิ ัยกรรม

ñ. ·ÒÂÒ·â´Â¸ÃÃÁ
ทายาทโดยธรรมตามกฎหมาย ไดแ ก ญาตแิ ละคสู มรส กฎหมายไดจ ดั การลาํ ดบั ญาตไิ ว

โดยใหญาติสนิทที่สุดมีสิทธิไดรับมรดกเหนือกวาญาติที่หางออกไป สําหรับลําดับญาติน้ัน กฎหมาย
ไดก าํ หนดไวเ รยี งตามลาํ ดับความสนทิ ดงั นี้

๑.๑ ผสู บื สนั ดาน ไดแ ก บตุ รของผตู าย ซง่ึ อาจจะไดแ กบ ตุ รในลกั ษณะใดลกั ษณะหนงึ่
ดงั ตอ ไปนี้ คือ

๑.๑.๑ บุตรที่ชอบดวยกฎหมายของเจามรดก ไดแก บุตรประเภทใด
ประเภทหนง่ึ ตอไปน้ี

๑.๑.๑.๑ บตุ รทเี่ กดิ จากบดิ า (ซงึ่ เปน เจา มรดก) กบั มารดาซง่ึ บดิ ามารดา
นัน้ ไดจ ดทะเบยี นสมรสกันถกู ตองตามกฎหมาย

๑.๑.๑.๒ บตุ รบญุ ธรรมของเจา มรดก กลา วคอื เปน บคุ คลทเ่ี จา มรดก
ไดจดทะเบียนรับเปนบตุ รบญุ ธรรม

๑.๑.๑.๓ บุตรซ่ึงบิดา (ซึ่งเปนเจามรดก) กับมารดาไดจดทะเบียน
สมรสกนั ภายหลงั จากท่ีบตุ รไดเกดิ แลว

๑.๑.๒ บุตรนอกกฎหมาย หมายถึง บุตรที่บิดา (ซึ่งเปนเจามรดก) ไมได
จดทะเบียนสมรสกับมารดา แตมีพฤติการณท่ีเปดเผยบางอยางของบิดาท่ีเปนการรับรองวาเด็กน้ัน
เปนบุตรของตน เชน อนุญาตใหเด็กใชนามสกุลของตน หรือเปนธุระพาบุตรไปฝากเขาโรงเรียน
หรอื ใครถามกบ็ อกวา เปนบุตรของตน เปนตน เพราะฉะนน้ั ถามพี ฤตกิ ารณดังเชนวา น้ี เด็กนนั้ ก็มสี ิทธิ
รับมรดกของบดิ า (เจามรดก) เหมือนกบั บุตรท่ีชอบดว ยกฎหมายทุกประการ

๑.๒ บดิ ามารดาของเจา มรดก ในกรณีของบิดา บิดาน้ันจะตอ งเปน บิดาท่ีชอบดวย
กฎหมายของเจา มรดก ถาเปนบิดาท่ีไมช อบดว ยกฎหมาย (กลา วคือ ไมไ ดจดทะเบียนสมรสกับมารดา
ของเจามรดก) แมวาจะไดมีพฤติการณรับรองบุตรนอกกฎหมายวาเจามรดกเปนบุตรตนก็ไมมีสิทธิ
ไดรับมรดกของบุตรตน สวนมารดาน้ันยอมเปนมารดาโดยชอบดวยกฎหมายของเจาของมรดกเสมอ
ไมวา จะจดทะเบยี นสมรสกบั บดิ าของเจามรดกหรอื ไมก็ตาม

๑.๓ พี่นอ งรว มบิดามารดาเดียวกันกับเจามรดก คอื พ่ีนองเจามรดกท่เี กดิ จากบดิ า
มารดาเดียวกนั

๔๗

๑.๔ พ่ีนองรวมแตบิดา หรือพี่นองรวมแตมารดาของเจามรดก (หรือท่ีเรียกลูกติด
พอ ลูกตดิ แม)

๑.๕ ปู ยา ตา ยาย ของเจามรดก หมายถึง ปู ยา ตา ยาย ของเจา มรดกจรงิ ๆ
ไมใชเปน แตเพยี งนบั ถือวา เปน ญาติ

๑.๖ ลงุ ปา นา อา ของเจา มรดก หมายถงึ ลงุ ปา นา อา ของเจา มรดกจรงิ ๆ ไมใ ช
แตเพยี งเรียกวา ลงุ ปา นา อา

ò. ¼ÃÙŒ Ѻ¾¹Ô ÂÑ ¡ÃÃÁ
ผูรับพินัยกรรม หมายถึง ผูที่มีช่ือปรากฏในพินัยกรรมท่ีเจาของมรดกมีเจตนา

ยกทรัพยให ในกรณที ี่ผูตายประสงคท จี่ ะใหญ าตขิ องตนไมไดรบั หรือไดรบั มรดกในสัดสว นที่ไมเ ทา กนั
หรือตองการใหบุคคลอ่ืนที่ไมใชญาติมามีสวนรับมรดกของตน ทําไดโดยการทําพินัยกรรมระบุไววา
จะยกทรพั ยส นิ ใดใหแ กใ ครบา ง เปน จาํ นวนเทา ไร ซง่ึ ผรู บั มรดกตามพนิ ยั กรรมน้ี เรยี กวา ผรู บั พนิ ยั กรรม
ซ่งึ อาจจะเปน บคุ คลธรรมดา หรอื นติ ิบุคคลกไ็ ด

การทาํ พินัยกรรมจะตองเปนลายลักษณอักษร เปนหนังสือพินัยกรรม พินัยกรรมมี
๕ ประเภท ดังน้ี

ò.ñ ¾¹Ô ÂÑ ¡ÃÃÁẺ¸ÃÃÁ´Ò คอื พนิ ยั กรรมทท่ี ําเปน หนงั สอื ลงวนั เดอื น ป ในขณะ
ทท่ี ําขนึ้ และผทู ําพนิ ยั กรรมตอ งลงลายมอื ชอ่ื ไวต อ หนา พยานอยา งนอ ยสองคนพรอ มกนั ซง่ึ พยานสอง
คนนั้นตองลงลายมอื ช่ือรับรองลายมอื ชอื่ ของผทู าํ พนิ ัยกรรมไวในขณะน้ัน

ò.ò ¾Ô¹Ñ¡ÃÃÁẺà¢Õ¹àͧ·Ñ駩ºÑº คือ พินัยกรรมนั้นทําเปนเอกสารเขียนเอง
ท้ังฉบับ กลาวคือผูท าํ พินยั กรรมตองเขียนดวยมอื ตนเองซึง่ ขอความทง้ั หมด วนั เดอื น ป และลายมือ
ช่ือของตน

ò.ó ¾¹Ô ÂÑ ¡ÃÃÁẺàÍ¡ÊÒý҆ ÂàÁÍ× § คอื ผทู าํ พนิ ยั กรรมตอ งไปแจง ขอ ความทต่ี น
ประสงคจ ะใหใ สไ วใ นพนิ ยั กรรมของตนแกน ายอาํ เภอตอ หนา พยานอกี อยา งนอ ยสองคนพรอ มกนั นาย
อาํ เภอตองจดขอความที่ผูทาํ พินัยกรรมแจงใหทราบนั้นลงไว และอานขอความนั้นใหผูทาํ พินัยกรรม
และพยานฟง เมอ่ื ผทู าํ พนิ ยั กรรมและพยานทราบแนช ดั วา ขอ ความทน่ี ายอาํ เภอจดนนั้ เปน การถกู ตอ ง
ตรงกนั กบั ทผ่ี ทู าํ พนิ ยั กรรมแจง ไวแ ลว ใหผ ทู ําพนิ ยั กรรมและพยานลงลายมอื ชอ่ื ไวเ ปน สําคญั ขอ ความ
ท่ีนายการอาํ เภอจดไวนั้น ใหนายอาํ เภอลงลายมอื ชือ่ และลงวัน เดือน ป ทงั้ จดลงไวด วยตนเองเปน
สาํ คัญวา พินัยกรรมนั้นไดทําขนึ้ ถูกตองตามบทบญั ญัตแิ ลว ประทบั ตราตําแหนง ไวเปนสําคัญ

ò.ô ¾¹Ô Ñ¡ÃÃÁẺàÍ¡ÊÒÃÅºÑ คือ ผทู าํ พินยั กรรมตองลงลายมือช่ือในพนิ ัยกรรม
และนําพินัยกรรมตองผนึกพินัยกรรมน้ัน แลวลงลายมือช่ือคาบรอยผนึกน้ัน ผูทําพินัยกรรมตองนํา
พินัยกรรมท่ีผนึกน้ันไปแสดงตอนายอําเภอ และพยานอีกอยางนอยสองคน และใหถอยคาํ ตอบุคคล
ทง้ั หมดเหลานั้นวา เปนพนิ ัยกรรมของตนถาพินยั กรรมนั้นผูทําพนิ ัยกรรมมิไดเ ปนผเู ขียนเองโดยตลอด
ผูทําพินัยกรรมจะตองแจงนามและภูมิลําเนาของผูเขียนใหทราบดวย เมื่อนายอําเภอจดถอยคําของ