7_LA21201_ความรู้เบื้องต้นกฎหมาย

๔๘

ผูทาํ พินัยกรรมและวัน เดือน ป ท่ีทาํ พินัยกรรมมาแสดงไวบนซองน้ันและประทับตราตําแหนงแลว
ใหนายอําเภอผูทําพนิ ัยกรรมและพยานลงลายมือชือ่ บนซองนน้ั

ò.õ ¾Ô¹Ñ¡ÃÃÁẺทาํ ´ŒÇÂÇÒ¨Ò คือ เปนกรณีเม่ือมีพฤติการณพิเศษซ่ึงบุคคลใด
ไมสามารถจะทําพินัยกรรมตามแบบอน่ื ที่กําหนดไวไ ด เชน ตกอยูใ นอันตรายใกลความตาย หรือเวลา
มีโรคระบาด หรือสงครามบุคคลน้ันจะทาํ พินัยกรรมดวยวาจา กลาวผูทําพินัยกรรมตองแสดงเจตนา
กําหนดขอพินัยกรรมตอหนาพยานอยางนอยสองคนซึ่งอยูพรอมกัน ณ ท่ีนั้น พยานสองคนน้ันตอง
ไปแสดงตนตอนายการอําเภอโดยมิชักชาและแจงขอความท่ีผูทาํ พินัยกรรมไดส่ังไวดวยวาจาน้ัน
ทง้ั ตอ งแจง วนั เดอื น ป สถานทที่ ท่ี าํ พนิ ยั กรรมและพฤตกิ ารณพ เิ ศษนนั้ ไวด ว ย ใหน ายอาํ เภอจดขอ ความ
ที่พยานแจง นั้นไว และพยานสองคนน้นั ตอ งลงลายมือชื่อไว

ในการทําพินัยกรรมไมว าจะเปนแบบใดนั้น ผูทําพนิ ยั กรรมจะสามารถยกเลิกเมื่อใด
ก็ได และพินยั กรรมจะมผี ลใชบ งั คบั ก็ตอเม่ือผูทําพนิ ยั กรรมไดถงึ แกความตายไปแลวเทานัน้

ó. ¡ÒÃầ‹ Áô¡ÃÐËÇ‹Ò§·ÒÂÒ·â´Â¸ÃÃÁ
๓.๑ การแบงมรดกในกรณีที่เจามรดกไมมีคูสมรสในขณะตาย ในกรณีที่เจามรดก

ไมม คี สู มรส เชน แตง งานโดยไมไ ดจ ดทะเบยี นสมรส หรอื คสู มรสตายไปกอ น หรอื จดทะเบยี นหยา กนั แลว
กรณีเชนนี้ก็ตองแบงมรดกกันในระหวางญาติเทานั้น ในการพิจารณาวา ทายาทประเภทญาติ
จะไดรบั มรดกเพยี งใดมีดงั นี้ กฎหมายไดใ หทายาทในลาํ ดบั ที่ ๑ กบั ลําดับที่ ๒ ไดร บั มรดกรวมกนั กอ น
ถา ไมมีบคุ คลท้งั สองลาํ ดับ ทายาทในลาํ ดบั ท่ี ๓ จึงจะไดร บั มรดก

๓.๒ กรณีทมี่ คี ูส มรสอยกู อนตาย คูสมรสของเจา มรดกนี้ หมายถงึ สามีหรอื ภรรยา
ของเจา มรดกทไี่ ดจ ดทะเบยี นสมรสกนั ถกู ตอ งตามกฎหมายเทา นนั้ ฉะนน้ั หากเปน คสู มรสของเจา มรดก
ที่เปนแตเพียงอยูกินกับเจามรดกฉันสามีภรรยา แตไมไดจดทะเบียนสมรสกันใหถูกตองตามกฎหมาย
คูสมรสน้ันยอมไมมีสิทธิรับมรดกของเจามรดกเลย คูสมรสของเจามรดกท่ีถูกตองตามกฎหมายน้ัน
ก็ยอมมีสิทธิรับมรดกของเจามรดกเสมอรวมกับทายาทประเภทญาติที่มีสิทธิรับมรดกของเจามรดก
ทกุ ลําดับ เพียงแตวาสว นแบง คูส มรสน้นั จะมากนอ ยตา งกัน

๓.๓ การรับมรดกแทนที่ ในกรณที ท่ี ายาทโดยธรรมลําดับท่ี ๑ (ผสู ืบสนั ดาน) ลําดับ
ท่ี ๓ (พ่นี องรวมบดิ ามารดาเดียวกนั กบั เจา มรดก) ลาํ ดบั ที่ ๔ (พน่ี อ งรวมบดิ าหรือพนี่ องรวมแตม ารดา
ของเจา มรดก) หรอื ลาํ ดับท่ี ๖ (ลงุ ปา นา อา ของเจามรดก) ไดตายไปกอ นเจา มรดก ถา หากทายาท
ในลําดับดังกลาวมีผูสืบสันดานโดยสายโลหิตอยู (คือ บุตรของเจามรดก ซ่ึงไมรวมถึงบุตรบุญธรรม)
ก็ใหผูสืบสันดานโดยสายโลหิตน้ันเขามารับมรดกแทนที่ได ถาผูสืบสันดานโดยสายโลหิตน้ันตายกอน
เจามรดกหรือถูกกาํ จัดมิใหรับมรดกเชนกัน ก็ใหผูสืบสันดานของผูสืบสันดานนั้นรับมรดกแทนท่ี
ตอไปอกี จนกวาจะหมดสายโลหิต (ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชิ ยม าตรา ๑๖๓๙)

๔๙

(¾¹Ô Ñ¡ÃÃÁẺ¸ÃÃÁ´Ò)

¾¹Ô ÂÑ ¡ÃÃÁ

ทาํ ท่ี......................................................
วนั ท่ี.........เดือน..............................พ.ศ. ..............

ขา พเจา .................................................อาย.ุ ....................ป อยทู .ี่ ........................ตรอก/
ซอย...........................ถนน................................ตาํ บล.............................อาํ เภอ..............................
จงั หวดั .................................. ขอทาํ พินยั กรรมไววา เมอื่ ขา พเจาถึงแกความตายแลวใหท รพั ยส ินของ
ขา พเจา ทง้ั หมดทีจ่ ะมีตอ ไปในอนาคตไดแ กบ คุ คลที่มีชื่อตอไปนี้ คนละหนึ่งสวนเทา ๆ กัน คือ

๑. ....................................................................................
๒. ....................................................................................
๓. ....................................................................................
และขอให. ...................................................................................เปน ผจู ดั การมรดกของ
ขาพเจา เพอื่ จัดการแบง ปน มรดกใหเปน ไปตามเจตนาของขาพเจา
เพอื่ เปน หลกั ฐาน ขา พเจา ไดลงลายมอื ชอื่ ไวเ ปนสําคญั ตอหนา พยาน

ลงชอ่ื ..........................................ผูทาํ พินัยกรรม

ขา พเจา ผมู นี ามขา งทา ยนี้ ขอรบั รองวา .........................................................................
ไดท าํ พนิ ยั กรรมตอ หนา ขา พเจา และไดส งั เกตเหน็ วา .........................................................................
ผูทําพินัยกรรมมีสติสัมปชัญญะบริบูรณทุกประการ ขาพเจาจึงไดลงลายมือช่ือเปนพยานไวใน
พินยั กรรม

ลงช่อื ..........................................พยาน
(.......................................)

ลงชอ่ื ...............................พยานและผเู ขยี น/พมิ พ
(.......................................)

๕๐

(¾Ô¹Ñ¡ÃÃÁẺà¢Õ¹àͧ·Ñ駩ººÑ )

¾Ô¹Ñ¡ÃÃÁ

ทาํ ท.ี่ .....................................................
วนั ท.ี่ ........เดือน..............................พ.ศ. ..............

ขาพเจา.................................................อายุ.....................ป อยูท่ี............................
ตรอก/ซอย...........................ถนน................................ตาํ บล.............................อาํ เภอ..............................
จังหวดั .................................. ขอทาํ พินยั กรรมไววา เมอื่ ขาพเจา ถงึ แกความตายแลวใหทรัพยสนิ ของ
ขาพเจาท้ังหมดท่ีมีอยูในปจจุบันและที่จะมีตอไปในอนาคตไดแก...................................................
แตผเู ดียว

พนิ ยั กรรมฉบบั นขี้ า พเจา เขยี นดว ยลายมอื ขา พเจา ทงั้ ฉบบั และไดท าํ ขนึ้ เปน ............ฉบบั
มีขอ ความถูกตองตรงกัน

ลงชอื่ ..........................................ผูท าํ พนิ ยั กรรม

๕๑

º··Õè õ

¡®ËÁÒÂÇÒ‹ ´ŒÇ¡Ò÷ÐàºÂÕ ¹ÃÒÉ®Ã

กฎหมายวา ดว ยการทะเบยี นราษฎร หรอื พระราชบญั ญตั กิ ารทะเบยี นราษฎร พ.ศ. ๒๕๓๔
เปน กฎหมายทกี่ าํ หนดเก่ียวกับระเบียบปฏบิ ตั ทิ ่ีจําเปนในชวี ติ ประจําวันของบุคคล ไดแก การแจงเกิด
การแจงตาย และการแจงยายที่อยู ซ่ึงบุคคลที่อยูในอาณาเขตของประเทศไทยจะตองอยูภายใต
กฎเกณฑข องกฎหมายฉบบั น้ีอยางหลกี เล่ียงไมได โดยเริม่ จาก

ñ. ¡ÒÃà¡´Ô การเกดิ เปน จดุ เรม่ิ ตน ของการทบี่ คุ คลมสี ภาพบคุ คลตามกฎหมาย กฎหมาย
จะเขามามบี ทบาทโดยเริม่ ตงั้ แตการแจง การเกิด

ò. ¡ÒÃμÒÂ การตายตามวัตถุประสงคของกฎหมายทะเบียนราษฎรเปนการตายตาม
ธรรมชาติของบุคคลมากกวา จะเปนการตายโดยผลของกฎหมายหรอื การสาบสญู

ó. ¡ÒÃŒҷèÕÍÂÙ‹ เปนเร่ืองของการเคลื่อนยายของประชากรซึ่งมีผลใหตองมีการแกไข
เปลย่ี นแปลงทะเบียนบานหรือสาํ มะโนประชากร

ñ. ¡ÒÃᨧŒ à¡´Ô

การเกิดแบง เปน ๒ กรณี คือ การเกิดในบา น และการเกิดนอกบา น
ËÅѡࡳ±¢ ͧ¡ÒÃᨧŒ à¡´Ô
ñ. ¡ÒÃà¡Ô´ã¹ºŒÒ¹ กรณีเด็กเกิดในบาน ผูมีหนาท่ีแจงการเกิดของเด็กคือ “เจาบาน”
ซึ่งอาจจะเปนเจาของบาน ผูมีกรรมสิทธ์ิในบานหลังนั้นตามกฎหมาย หรือหากเปนผูเชาหรือผูอาศัย
ทเี่ จา ของบา นยกบา นใหอ ยโู ดยไมค ดิ คา ตอบแทน กอ็ าจเปน เจา บา นไดเ ชน กนั นอกจากเจา บา นทมี่ หี นา ท่ี
เปนผูแจงการเกิดของเด็กแลว บิดาหรือมารดาของเดก็ ก็มหี นาทแ่ี จงเชน เดยี วกนั

การแจงการเกิดน้ีจะตองแจงตอนายทะเบียนผูรับแจงแหงทองท่ีท่ีมีคนเกิดในบาน
ภายใน ๑๕ วัน นับแตวันทเี่ กดิ เชน เดก็ เกดิ วนั ที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๕๐ ก็จะตองแจง ภายใน ๑๕ วนั
คอื อยางชาวันท่ี ๑๖ มกราคม พ.ศ.๒๕๕๐ หรอื ถา เด็กเกดิ วันท่ี ๒๕ มกราคม พ.ศ.๒๕๕๐ จะตอ งแจง
อยา งชา วันที่ ๙ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๕๕๐ เปน ตน

สว นนายทะเบยี นทอ งที่ที่เกิดน้ัน แยกไว ๒ กรณี
๑) หากทองที่น้ันอยูในเขตเทศบาล นายทะเบียนท่ีจะรับแจงการเกิด ไดแก
ปลดั เทศบาล ณ ทีท่ ําการเทศบาล
๒) หากทอ งทนี่ น้ั อยนู อกเขตเทศบาล นายทะเบยี นทจ่ี ะรบั แจง การเกดิ ไดแ ก กาํ นนั
ณ ทที่ าํ การกํานนั

๕๒

ò. ¡ÒÃà¡Ô´¹Í¡ºŒÒ¹ คือ กรณีท่ีเด็กเกิดในท่ีใดๆ ก็ตามท่ีไมใชบานของตน เชน เกิด
ท่ีบานของญาติ หรือในปา ผูท่ีมีหนาท่ีแจงการเกิด คือ บิดาหรือมารดาของเด็ก โดยตองแจงแก
นายทะเบยี นผรู บั แจง ทอ งทท่ี คี่ นเกดิ นอกบา น หรอื ทอ งทที่ จ่ี ะพงึ แจง ไดน บั แตว นั ทเ่ี กดิ ซง่ึ หมายความวา
เมื่อเด็กเกิดแลวบิดาหรือมารดาจะตองแจงภายใน ๑๕ วันนับแตวันท่ีเกิด แตหากไมสามารถแจงแก
นายทะเบียนในทองท่ีที่เด็กเกิดไดภายใน ๑๕ วัน เชน เกิดนํ้าทวมอยางหนักเปนเวลานานไมอาจ
ไปแจงในทองท่ีที่เดก็ เกดิ ไดทนั เวลา ก็สามารถแจงแกนายทะเบียนทอ งทอ่ี ืน่ ๆ ได

แตถ า มคี วามจาํ เปน และไมอ าจแจง ไดต ามกาํ หนดเวลา ไมว า จะแจง ทที่ อ งทที่ เี่ ดก็ เกดิ
หรือทอ งทอ่ี ื่นกต็ าม กใ็ หแจง ภายหลงั ได แตต องไมเ กิน ๓๐ วันนบั แตว นั ที่เกิด

ó. à´¡ç à¡´Ô ãËÁ·‹ ¶Õè ¡Ù ·§éÔ äÇŒ ผใู ดพบเดก็ ในสภาพแรกเกดิ หรอื เดก็ ออ นซงึ่ ถกู ทอดทงิ้ ใหน าํ
เด็กน้ันไปสงและแจงตอพนักงานฝายปกครองหรือตํารวจ หรือเจาหนาท่ีประชาสงเคราะหแหงทองที่
ที่ตนพบเด็กนั้นโดยเร็ว ในกรณีที่พนักงานฝายปกครองหรือตํารวจรับเด็กไวใหบันทึกการรับตัวเด็ก
ตามแบบพิมพที่ผูอํานวยการทะเบียนกลางกําหนด แลวนําเด็กสงเจาหนาท่ีประชาสงเคราะห
เม่ือเจาหนา ที่ประชาสงเคราะหไดรับตัวเด็กไวแลวใหแจงการมีคนเกิดตอนายทะเบยี นผูรบั แจง

ô. à´¡ç à¡´Ô ã¹âç¾ÂÒºÒÅ โรงพยาบาลทเ่ี ดก็ เกดิ จะออกใบรบั รองการเกดิ เพอื่ เปน หลกั ฐาน
ใหบดิ าหรือมารดานําไปแจง การเกิดท่ีสํานกั งานทะเบยี นทอ งที่ท่โี รงพยาบาลที่เด็กเกิดตงั้ อยู

ÊÃ»Ø ËÅ¡Ñ à¡³±ã ¹¡ÒÃᨧŒ à¡´Ô
๑) ใหแจง การเกิดภายใน ๑๕ วัน นบั แตว นั ที่เด็กเกดิ
๒) เมื่อมีคนเกดิ ในบา น เจา บานหรอื บิดามารดาเปน ผแู จงการเกิด
๓) ถา คนเกดิ นอกบาน บดิ าหรือมารดาเปนผแู จง การเกิด หากไมสะดวกอาจมอบหมาย
ใหบุคคลอ่ืนเปนผูแจงแทนก็ได โดยบิดามารดาตองทําหนังสือมอบหมายและมอบบัตรประจําตัว
ประชาชนใหผ ูแ จงถอื มาแสดงตอ นายทะเบียนผรู ับแจง
๔) การแจงการเกดิ นน้ั ผแู จงตอ งแจง ตอนายทะเบียนผูร บั แจงในทอ งทท่ี ่เี ดก็ เกิด
๕) ในกรณีท่ียังไมไดแจงการเกิดของเด็กที่เกิดเกินกวา ๑๕ วัน ผูแจงจะตองไปแจง
ยงั ทวี่ า การอําเภอ เพราะนายทะเบยี นผรู บั แจงไมอ าจดําเนนิ การใหได
๖) ผูแจงการเกิดตองเตรียมหลักฐานตางๆ ไปใหพรอม เชน บัตรประจําตัวประชาชน
ของผูแจง สาํ เนาทะเบยี นบา น เปน ตน
๗) ผแู จง การเกดิ ตอ งนาํ หนงั สอื รบั รองการเกดิ ทแ่ี พทยห รอื พยาบาลผดงุ ครรภ ผทู าํ คลอด
เปน ผอู อกใหไ ปในวนั แจงการเกิดดว ย
๘) กอนการไปแจงการเกิด ผูแจงการเกิดตองตั้งช่ือเด็กที่จะขอแจงการเกิดใหเรียบรอย
โดยใหอยูในหลักเกณฑ ดงั น้ี

(๑) ไมพองหรือมุงหมายใหคลายกับพระปรมาภิไธย พระนามของพระราชินี หรือ
พระราชทินนาม

๕๓

(๒) ไมม คี ําหรอื ความหมายหยาบคาย
(๓) ชื่อบุคคลควรจะใหร ูไดวาเปน ชายหรือหญงิ
(๔) เปนคําทมี่ คี วามหมายในภาษาไทย
(๕) ชอ่ื หนึ่งไมเ กนิ ๓ พยางค
õ. â·É ผมู หี นา ทด่ี งั กลา วขา งตน ทง้ั กรณเี ดก็ เกดิ ในบา น เดก็ เกดิ นอกบา น และผพู บเดก็
ถูกทง้ิ ถาฝา ฝนไมท ําตามหนาที่ ยอมมีความผิด ตอ งระวางโทษปรบั ไมเกิน ๑,๐๐๐ บาท
เม่ือแจงเด็กเกิดในบานหรือนอกบานแลว นายทะเบียนจะออกสูติบัตร (ใบแจง
การเกิด) ใหแกผูแจงไวเปนหลักฐาน ซึ่งสูติบัตรจะแสดงสัญชาติ วัน เดือน ปเกิด ชื่อบิดา มารดา
อีกท้ังควรแจงช่ือของเด็กท่ีเกิดดวย และถาประสงคจะเปลี่ยนช่ือใหม ก็ใหแจงตอนายทะเบียน
ภายใน ๖ เดอื น นับแตว ันท่เี ด็กเกิด

ตัวอยางสตู บิ ัตรแสดงรายการเก่ียวกบั การเกิดของแตละคน

๕๔

¤ÇÒÁสํา¤ÞÑ ¢Í§ÊμÙ ÔºÑμÃ
สตู ิบตั รเปน เอกสารหลักฐานสําคญั ตามพระราชบญั ญัติการทะเบียนราษฎร พ.ศ.๒๕๓๔
ใชพ สิ จู น ตรวจสอบ หรอื ยนื ยนั ตวั บคุ คล โดยเฉพาะอยา งยง่ิ เปน หลกั ฐานในการขอเพมิ่ ชอื่ ในทะเบยี นบา น
(สตู บิ ตั รและใบแจง การยา ยทอี่ ย)ู หรอื เปน หลกั ฐานในการขอจาํ หนา ยชอื่ ออกจากทะเบยี นบา น (มรณบตั ร)
และเกีย่ วของกับสทิ ธิ หนาท่ขี องบคุ คล ไดแก การศกึ ษา การประกอบอาชีพ การเลอื กตัง้ เปนตน
ดงั น้ัน ผูทีไ่ ดร ับเอกสารฉบับน้จี ากทางราชการ ควรตรวจสอบรายการตางๆ วา เจา หนาที่
ไดล งไวค รบถวน ถกู ตอ งหรอื ไม หากพบวามีรายการใดไมถกู ตอ ง ขอใหร ีบแจง เจา หนา ที่แกไ ขทันที
¡ÒÃà¡çºÃÑ¡ÉÒÊμÙ ÔºÑμÃ
กฎหมายกําหนดมิใหผูใดทุจริตทําปลอม เติม หรือตัดทอนขอความ หรือแกไขดวย
ประการใดๆ ในสูติบัตรโดยไมมีอํานาจหนาท่ีตามกฎหมาย หากฝาฝนตองระวางโทษตามประมวล
กฎหมายอาญา มาตรา ๒๖๕ (จําคุกตง้ั แต ๖ เดอื นถงึ ๕ ป และปรับต้งั แต ๑,๐๐๐-๑๐,๐๐๐ บาท)
การเกบ็ รกั ษาสตู ิบตั รซ่ึงถอื เปน เอกสารทม่ี คี วามสาํ คญั มีแนวปฏบิ ัตดิ งั น้ี
๑. ควรเกบ็ รกั ษาไวใ นทปี่ ลอดภยั อยา ใหเ อกสารถกู นาํ้ หรอื ถกู ทาํ ลาย หรอื ถกู บคุ คลอนื่
นาํ ไปใชแ อบอา งสวมตวั ใชสทิ ธิโ์ ดยมิชอบ
๒. หา มมใิ หผ ใู ดซงึ่ ไมม อี าํ นาจหนา ทต่ี ามกฎหมาย ทาํ การแกไ ข ขดู ลบ ขดี ฆา หรอื เขยี น
ขอความเพม่ิ เตมิ ลงในเอกสารนโ้ี ดยเด็ดขาด
หากมีขอสงสัยประการใดเก่ียวกับสูติบัตร สามารถติดตอสอบถามไดที่สํานักทะเบียน
อาํ เภอ ก่ิงอาํ เภอ เทศบาล เมอื งพทั ยา เขตตา งๆ ในกรุงเทพมหานคร หรอื สํานักทะเบยี นสาขา หรือ
ท่ีสํานกั ทะเบยี นกลาง กรมการปกครอง (วังไชยา นางเลงิ้ ) ถนนนครสวรรค เขตดสุ ติ กรุงเทพมหานคร
โทร. ๐-๒๒๘๑-๓๙๐๐, ๐-๒๒๘๑-๓๑๒๑ หรอื ศนู ยบ รกิ ารตอบปญ หางานทะเบยี นและบตั รประจาํ ตวั
ประชาชน โทร. ๑๕๔๘

ò. ¡ÒÃᨧŒ μÒÂ

กรณีที่ทองที่ใดมีคนตาย กฎหมายกําหนดเกี่ยวกับบุคคลที่มีหนาท่ีแจงตอนายทะเบียน
ทองทที่ มี่ กี ารตายเกดิ ขึน้ โดยแบงเปน ๓ กรณดี งั นี้

ñ. ¤¹μÒÂ㹺ŒÒ¹ เจาบานตองแจงตอนายทะเบียนทองท่ีท่ีมีการตายเกิดข้ึนภายใน
๒๔ ชว่ั โมง นบั แตเ วลาทต่ี าย หากไมม เี จา บา นใหผ พู บศพเปน ผแู จง ภายใน ๒๔ ชวั่ โมง นบั แตเ วลาพบศพ

ò. ¤¹μÒ¹͡ºŒÒ¹ ใหผูท่ีไปกับผูตายหรือผูพบศพแจงตอนายทะเบียนทองท่ีที่มี
การตายเกดิ ขน้ึ หรอื ทอ งทท่ี พ่ี บศพ หรอื ทอ งทท่ี พ่ี งึ จะแจง ไดภ ายใน ๒๔ ชวั่ โมง หรอื จะแจง ตอ พนกั งาน
ฝายปกครองหรือตํารวจท่ีสะดวกกวาก็ได เวลาในการแจงน้ันไดอีกไมเกิน ๗ วัน นับแตเวลาตาย
หรือพบศพ สาํ หรับทองท่ีที่มีการคมนาคมไมส ะดวก

ó. ÅÙ¡μÒÂã¹·ŒÍ§ หมายถึง ลูกท่ีอยูในครรภมารดาเปนเวลาเกิน ๒๘ สัปดาห
หรือ ๑๙๖ วนั และคลอดออกมาโดยไมม ีชวี ติ ดงั น้ัน ถาลกู นั้นอยใู นครรภม ารดาไมถงึ ๒๘ สปั ดาห
แมจะคลอดออกมาโดยไมมีชวี ิตก็ไมถอื วาเปน เรอื่ งของลกู ตายในทอ ง ผูท ี่มหี นา ทีใ่ นการแจง ไดแก

๕๕

๑) ถาลูกตายในทองเกิดข้ึนในบาน ใหเจาบานแจงตอนายทะเบียนภายใน
๒๔ ช่วั โมงนบั แตเวลาคลอด นายทะเบียนกจ็ ะออกบตั รลูกตายในทอ งไวเ ปนหลกั ฐาน

๒) ถาลูกตายในทองเกิดข้ึนนอกบาน ใหมารดาแจงตอนายทะเบียนแหงทองที่
ทลี่ ูกตายในทอ งนั้น หรือแจง ตอ ทองทที่ อ่ี าจแจงไดใ นโอกาสแรกภายใน ๒๔ ช่ัวโมงนับแตเวลาคลอด
หรือจะแจงตอ พนักงานฝายปกครองหรอื ตาํ รวจทีส่ ะดวกกวาก็ได

เมื่อนายทะเบียนไดรับแจงแลวจะออกมรณบัตรให เวนแตนายทะเบียนจะสงสัย
ในการตายที่ผิดจากธรรมชาติ จะไมออกใบมรณบัตรให จนกวาจะไดแจงการตายตอพนักงาน
ฝายปกครองหรือตํารวจ และไดรับความเห็นชอบจากบุคคลเหลานั้นแลวจึงออกใบมรณบัตรให
เพอ่ื นําไปแสดงตอ ผเู ก่ยี วขอ งนําไปจัดการทรัพยมรดกของผตู าย เปน ตน

เมือ่ มคี นตาย ไมวาจะเปนในบานหรือนอกบา น ผใู ดจะเกบ็ ฝง เผา หรอื เคลือ่ นยา ย
ศพไปจากสถานทีห่ รือบานทต่ี ายกอ นไดร บั อนญุ าตจากนายทะเบยี นไมได เวนแตการยายศพเปน การ
จําเปน เพอ่ื ความปลอดภัย หรอื สวสั ดภิ าพของประชาชน

ô. â·É สําหรับผูที่มีหนาที่ที่จะตองแจงการตาย แตฝาฝนไมแจงภายในระยะเวลา
ทกี่ ฎหมายกาํ หนด ตองระวางโทษปรับไมเ กิน ๑,๐๐๐ บาท

ตัวอยางใบมรณบัตรแสดงรายการเกย่ี วกับการตายของบคุ คล

๕๖

ó. ¡ÒÃŒҷèÍÕ ÂÙ‹

การยา ยทอี่ ยเู ปน การเปลยี่ นแปลงรายการในทะเบยี นบา น ซงึ่ เปน เอกสารของทางราชการ
ที่มีรายละเอียดเก่ียวกับ สถานะ เพศ อายุของผูท่ีอยูในบาน โดยเจาบานไมจําเปนตองเปนเจาของ
กรรมสทิ ธใ์ิ นบา นหลงั นน้ั สมาชกิ ในครอบครวั ถา ตอ งการยา ยทอ่ี ยตู อ งแจง ตอ นายทะเบยี น ผแู จง ตอ งนาํ
ทะเบยี นบา นไปใหน ายทะเบยี นตรวจสอบ นายทะเบยี นจะกรอกใบแจง ยา ย กรอกรายการยา ยทะเบยี นบา น
และสาํ เนา กรอกรายการยา ยทะเบยี นคน และมอบใบแจงยายตอน ๑ และ ๒ บัตรทะเบียนคน และ
สําเนาทะเบียนบานแกผูแจง ผูยายที่อยูจะตองนําเอกสารดังกลาวแสดงตอนายทะเบียนทองถ่ิน
ทย่ี า ยเขา การแจง ทั้งสองกรณี จะตองทาํ ภายใน ๑๕ วนั นบั แตม กี ารยา ยออกหรอื ยายเขาบาน

¡ÒÃᨧŒ ÂŒÒÂÍÍ¡¨Ò¡ºŒÒ¹
เมอื่ ผมู ชี อ่ื อยใู นทะเบยี นบา นยา ยออกไปจากบา นทตี่ นมชี อ่ื อยู ไมว า จะไปประกอบอาชพี
หรอื ยา ยภูมิลําเนาไปอยทู อ่ี น่ื จะตอ งแจงการยายออกตอ นายทะเบยี นผูร บั แจง ภายใน ๑๕ วนั นับแต
วันทีย่ า ยออกจากบาน โดยผมู ีหนา ท่ีแจงยาย คือ เจาบานของบา นท่ีมีคนยายออก หรือบุคคลท่ไี ดร บั
มอบหมายจากเจาบา นใหแจงการยา ยแทน
๑. สถานทีแ่ จง การยา ยทอี่ ยู

๑.๑ ถาบานของคนยายออกอยูในเขตทองท่ีที่วาการอําเภอ ใหแจงตอผูใหญบาน
ของหมบู า นทบี่ า นหลงั นน้ั ตง้ั อยู โดยผใู หญบ า นในฐานะนายทะเบยี นผรู บั แจง ประจาํ หมบู า นจะรบั แจง
การยา ยทอ่ี ยู และออกหลกั ฐานใบรบั แจง ยา ยท่อี ยู (ท.ร. ๖ ตอนหนา) ใหเ ปนหลกั ฐาน

๑.๒ เม่ือไดรับใบรับแจงการยายท่ีอยูแลว เจาบานจะตองนําหลักฐานดังกลาว
ไปแจงตอนายทะเบียนที่สํานักงานทะเบียนของอําเภอเพื่อใหขอออกใบแจงยายที่อยู อยางไรก็ตาม
หากเจา บานสามารถท่ีจะไปแจง การยา ยออกที่งานทะเบยี นของทีว่ าการอําเภอไดโ ดยตรง โดยไมต อง
ทําการแจง กบั ผูใหญบ านก็ได

๑.๓ เมื่อนายทะเบียนรับแจงการยายแลวจะออกแจงการยายท่ีอยู ตอน ๑ และ
ตอน ๒ ใหเปนหลักฐาน เพื่อนําไปแจงยายเขาบานหลังที่ไปอาศัยอยูใหม หากบานที่คนยายออก
อยูในเขตทองท่ีเทศบาล สามารถไปแจงการยายออกที่งานทะเบียนในสํานักงานเขตเทศบาลนั้นได
กรณนี ้ีจะไมม หี ลกั ฐานใบรับแจง การยา ยที่อยู (ท.ร. ๖ ตอนหนา)

๒. หลกั ฐานทีต่ องนําไปแสดง
๒.๑ บตั รประจําตวั ของเจา บา น หรอื ของผูท่ีไดร ับมอบหมาย
๒.๒ บตั รประจําตวั ของคนทยี่ า ยออก
๒.๓ ใบรบั แจงการยายท่อี ยู (ท.ร. ๖ ตอนหนา ) ทผ่ี ูใหญบานออกให (ถาม)ี
๒.๔ สาํ เนาทะเบียนบานทคี่ นยา ยออกมชี อื่ อยู

๕๗

¡ÒÃᨌ§ÂŒÒÂࢌÒÍÂً㹺ŒÒ¹
เมอื่ มคี นยา ยเขา มาอาศยั อยใู นบา น จะตอ งแจง การยา ยเขา ตอ นายทะเบยี นผรู บั แจง ภายใน
๑๕ วัน นับแตวันที่ผูน้ันเขามาอยูในบาน โดยผูมีหนาที่แจงการยายเขาคือ เจาบานของบานที่มีคน
ยา ยเขา หรอื บคุ คลท่ีไดรับมอบหมายจากเจาบา นใหแจงการยา ยแทน
๑. สถานท่ีแจงการยายทอี่ ยู

๑.๑ ถาบานที่ยายเขาอยูในเขตทองท่ีเทศบาล ก็ใหไปแจงยายเขาท่ีงานทะเบียน
ในสาํ นักงานทะเบยี นของเทศบาลน้ัน

๑.๒ ถาบานที่ยา ยเขาอยนู อกเขตเทศบาล กใ็ หไปแจง ยงั งานทะเบยี นของทว่ี าการ
อาํ เภอในทองที่ทต่ี ้งั อยูนัน้

๒. หลกั ฐานที่ตองนาํ ไปแสดง
๒.๑ บตั รประจาํ ตวั ประชาชนของเจา บาน หรือผทู ่ไี ดร ับมอบหมาย
๒.๒ บัตรประจําตัวประชาชนของคนท่ยี า ยเขา (ถา มี)
๒.๓ ใบรบั แจงการยายที่อยู ตอนที่ ๑ และ ๒ ทีไ่ ดมาจากการแจงยายออก
๒.๔ สําเนาทะเบยี นบานทจี่ ะยายชอื่ เขา ไปอยใู หม
การไมแจงยายออกภายใน ๑๕ วัน นับแตวันที่มีคนยายออกจากบาน และการไม

แจง ยา ยเขา ภายใน ๑๕ วนั นบั แตว นั ทม่ี คี นเขา มาอยอู าศยั ภายในบา น เปน ความผดิ มโี ทษปรบั ไมเ กนิ
๑,๐๐๐ บาท

¡ÒÃᨌ§ÂÒŒ »ÅÒ·ҧ
เพ่ือเปนการอํานวยความสะดวกแกผูท่ียายเขามาอยูในบานซึ่งตั้งอยูตางทองที่กับบาน
ที่ผูนั้นมีชื่ออยูในทะเบียนบาน โดยผูยายที่อยูไมตองกลับไปแจงการยายออก ณ สํานักทะเบียน
ทบี่ า นเดมิ ตง้ั อยใู นเขตพน้ื ท่ี ผยู า ยทอี่ ยสู ามารถยน่ื คาํ รอ งขอแจง การยา ยออกและยา ยเขา ในคราวเดยี วกนั
ไดที่สํานักทะเบียนอําเภอ หรือสํานักทะเบียนทองถิ่นเทศบาล ซึ่งบานที่จะยายเขาไปอยูอาศัยนั้น
ต้ังอยูในเขตพ้ืนท่ี เรยี กวา การแจง ยา ยทีอ่ ยูป ลายทาง หลักฐานท่ตี องนาํ ไปแสดง ไดแ ก
๑. บตั รประจาํ ตวั ของเจา บา นทีจ่ ะยา ยเขา
๒. บตั รประจําตวั ของผูท ย่ี า ยเขาอยใู นบาน
๓. หนงั สอื แสดงความยนิ ยอมของเจาบานทอี่ นญุ าตใหยา ยเขามาอยูในบา น
๔. สําเนาทะเบยี นบานฉบบั เจาบา นท่ียา ยเขาไปอยใู หม
¡ÒÃᨌ§ÂŒÒ·ÍèÕ Â‹Ù¢Í§¤¹·èäÕ »μ‹Ò§»ÃÐà·È
เม่ือคนท่ีมีช่ืออยูในทะเบียนบานเดินทางไปตางประเทศ เพ่ือไปประกอบอาชีพ หรือ
ไปอยูอาศัยเปนเวลานาน หรือไปศึกษาเลาเรียน จะตองแจงยายออกโดยผูมีหนาที่แจงยาย ไดแก

๕๘

เจาบานของบานที่มีคนไปตางประเทศ หรือบุคคลท่ีไดรับมอบหมายจากเจาบานใหแจงการยายแทน
และเมอ่ื นายทะเบยี นรบั แจง การยา ยแลว จะเพม่ิ ชอื่ คนทย่ี า ยออกนน้ั ไวใ นทะเบยี นบา นชวั่ คราวสาํ หรบั
ผูท่ีเดนิ ทางไปตางประเทศ เม่อื บคุ คลดังกลาวเดินทางกลับประเทศไทย ก็สามารถขอแจง ยายช่ือกลับ
ไปเขาทะเบยี นบานตามเดิมได หลกั ฐานท่ีตอ งนําไปแสดง ไดแก

๑. บตั รประจําตวั เจาบาน หรอื ผทู ่ีเจา บา นมอบหมายใหไปแจง แทน
๒. สาํ เนาทะเบียนบา นท่ีคนไปตางประเทศมีช่ืออยู
๓. หลกั ฐานการเดินทางไปตางประเทศของคนที่จะยายออก (ถา ม)ี
¡ÒÃᨧŒ ŒҷèÍÕ ÂÙ¢‹ ͧ¤¹·ÕÍè ͡仨ҡºÒŒ ¹à»š¹àÇÅÒ¹Ò¹áÅÐäÁ‹Ãnj٠ҋ Í·‹Ù ãèÕ ´
ถาคนที่มีช่ืออยูในทะเบียนบานออกจากบานไปอยูท่ีอื่นเปนเวลาไมนอยกวา ๑๘๐ วัน
โดยท่ีเจาบานและบุคคลในบานไมรูวาไปอยูอาศัยอยูที่ใด มีชีวิตอยูหรือไม จะตองแจงยายบุคคลนั้น
ออกจากทะเบียนบานภายใน ๓๐ วัน นับแตวันที่ออกจากบานไปครบ ๑๘๐ วัน โดยผูมีหนาที่
แจงยายไดแก เจาบานของบานท่ีมีคนยายออก หรือบุคคลท่ีไดรับมอบหมายจากเจาบานใหแจง
การยายแทน และเมื่อนายทะเบียนรับแจงการยายออกแลวจะเพ่ิมชื่อคนท่ีออกไปจากบานเปน
เวลานานไวในทะเบียนบานกลางของสํานักทะเบียน ถาบุคคลน้ันปรากฏตัวขึ้นภายหลัง ก็สามารถ
ขอแจงยายออกจากทะเบียนบา นกลางไปเขา บา นท่ีอาศยั อยูจริงได หลักฐานทีต่ อ งนําไปแสดง ไดแ ก
๑. บตั รประจําตัวของเจาบาน หรือของผูทเ่ี จาบา นมอบหมายใหไปแจง แทน
๒. สาํ เนาทะเบยี นบานทคี่ นออกไปจากบานมชี ่ืออยู
๓. หลกั ฐานอื่นที่เกีย่ วกบั ตวั บคุ คลท่อี อกไปจากบาน เชน สําเนาบตั รประจาํ ตัว เปนตน
â·É
ถา ไมแ จงยา ยภายในเวลาทีก่ าํ หนด ตองระวางโทษปรับไมเกนิ ๑,๐๐๐ บาท

¡Ò÷ÐàºÂÕ ¹ºÒŒ ¹

บาน หมายความวา โรงเรือนหรือส่ิงปลูกสรางสําหรับใชเปนที่อยูอาศัยซ่ึงมีเจาบาน
ครอบครองและใหห มายความรวมถงึ แพ หรอื เรอื ซง่ึ จอดเปน ประจาํ และใชเ ปน ทอี่ ยปู ระจาํ หรอื สถานที่
หรอื ยานพาหนะอนื่ ซงึ่ ใชเ ปน ทอี่ ยอู าศยั ประจาํ ไดด ว ย โดยกฎหมายกาํ หนดใหท กุ บา นมเี ลขประจาํ บา น
หากบา นใดยงั ไมม เี ลขประจาํ บา น ใหเ จา บา นแจง ตอ นายทะเบยี นผรู บั แจง เพอื่ ขอเลขประจาํ บา นภายใน
สบิ หา วันนับแตว นั สรา งบา นเสรจ็

ñ. ·ÐàºÂÕ ¹ºÒŒ ¹
เปน เอกสารทางราชการทรี่ ะบรุ ายละเอยี ดของแตล ะบคุ คลทอ่ี าศยั อยใู นบา นหลงั นนั้ ๆ

โดยจะระบวุ า ผูใดเปน “เจาบา น” และ “ผูอ าศยั ” ทะเบยี นบานน้นั ไมไ ดเปน เอกสารซึ่งบง บอกถงึ การมี
กรรมสิทธิ์ในทรัพยสิน แตเปนเอกสารซ่ึงระบุวาผูใดเปนเจาบานและมีใครเปนผูอาศัยในบานหลังน้ัน
ซ่งึ เปนไปตามพระราชบญั ญัติการทะเบยี น พ.ศ. ๒๕๓๔ และแกไขเมอื่ ป พ.ศ. ๒๕๕๑

๕๙

๑.๑ ลกั ษณะของทะเบียนบาน
๑.๑.๑ ทะเบยี นบา น (ท.ร.๑๔) ใชสาํ หรับลงรายการของคนทมี่ สี ญั ชาติไทย

และคนตางดา วทม่ี ใี บสาํ คญั ประจําตัวคนตา งดา ว
๑.๑.๒ ทะเบียนบาน (ท.ร.๑๓) ใชลงรายการของคนตางดาวท่ีเขาเมือง

โดยชอบดวยกฎหมายแตอยูในลักษณะชั่วคราว หรือเขาเมืองโดยมิชอบดวยกฎหมายตามกฎหมาย
คนเขาเมือง

๑.๑.๓ ทะเบยี นบา นกลาง มใิ ชท ะเบยี นบา น แตเ ปน ทะเบยี น ซง่ึ ผอู าํ นวยการ
ทะเบยี นกลางกําหนดใหจ ดั ทาํ ขึ้น สาํ หรับลงรายการบุคคลท่ไี มอาจมีชื่อในทะเบยี นบา น

พระราชบัญญัตกิ ารทะเบียนราษฎร (ฉบบั ที่ ๓) พ.ศ. ๒๕๖๒ มผี ลใช
บงั คบั ในวนั ท่ี ๑๕ เมษายน ๒๕๖๒ เปน ตน ไป พระราชบญั ญตั ฉิ บบั นี้ มบี ทบญั ญตั บิ างประการเกย่ี วกบั
การจํากัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคล เพ่ือใหการทะเบียนราษฎรเปนไปอยางมีประสิทธิภาพอันจะ
เปนประโยชนตอการอํานวยความเปนธรรม การรักษาความสงบเรียบรอย และการคุมครองสิทธิ
พนื้ ฐานของประชาชน

เมอ่ื ศาลไดอ อกหมายจบั ผใู ด ไมว า จะออกโดยพนกั งานฝา ยปกครอง
หรอื ตํารวจรอ งขอ หรอื ศาลออกเองกต็ าม ถา ยงั จบั ไมไ ดภ ายใน ๑๘๐ วนั นบั แตว นั ทศ่ี าลออกหมายจบั
พนกั งานฝา ยปกครองหรอื ตํารวจ มหี นา ทแ่ี จง ใหผ อู าํ นวยการทะเบยี นกลางทราบ และใหผ อู ํานวยการ
ทะเบียนกลางแจงใหนายทะเบียนยายคนที่ถูกออกหมายจับนั้นออกจากทะเบียนบาน และเพ่ิมชื่อ
และรายการของผนู น้ั ไวใ นทะเบยี นบา นกลาง และใหห มายเหตไุ วใ นรายการของบคุ คลนนั้ วา อยใู นระหวา ง
การตดิ ตามตวั ตามหมายจบั ดว ย (มาตรา ๑๓)

๑.๑.๔ ทะเบียนบานช่ัวคราว เปนทะเบียนประจําบานท่ีออกใหกับบาน
ท่ีปลูกสรางในท่ีสาธารณะ หรือโดยบุกรุกปาสงวน หรือโดยมิไดรับอนุญาตตามกฎหมายวาดวยการ
ควบคุมการกอสรางอาคาร หรือตามกฎหมายอ่ืน ทั้งนี้ ทะเบียนบานช่ัวคราวเปนเอกสารราชการ
ใชไดเหมือนทะเบียนบาน และผูมีช่ือในทะเบียนบานช่ัวคราวคงมีสิทธิและหนาท่ีเชนเดียวกับบุคคล
ที่มีช่อื อยูในทะเบยี นบา น

๑.๑.๕ ทะเบยี นบา นชวั่ คราวของสาํ นกั ทะเบยี น เปน ทะเบยี นบา นทผ่ี อู าํ นวยการ
ทะเบียนกลาง กําหนดใหทุกสํานักทะเบียนจัดทําขึ้น เพ่ือใชลงรายการของบุคคลซ่ึงขอแจงยายออก
จากทะเบยี นบา น (ท.ร.๑๔) เพื่อเดินทางไปตา งประเทศ

๑.๒ เอกสารท่ใี ชในการตดิ ตอ
๑.๒.๑ หนงั สอื ขออนญุ าตปลกู สรา งบา น หรอื หนงั สอื สญั ญาซอื้ ขายบา น (ถา ม)ี
๑.๒.๒ บตั รประจาํ ตวั ประชาชนของเจา บา น
๑.๒.๓ บตั รประจําตัวผแู จง หรอื ผไู ดรบั มอบหมาย
๑.๒.๔ หนังสือมอบหมาย (ถาม)ี

๖๐

๑.๓ ขัน้ ตอนการติดตอ
๑.๓.๑ เมอื่ สรา งบา นเสรจ็ แลว ไปตดิ ตอ ณ สาํ นกั ทะเบยี น ทไ่ี ดป ลกู สรา งบา น
๑.๓.๒ นายทะเบียนตรวจสอบหลักฐานเมื่อถูกตองแลว จะจัดทาํ หลักฐาน

ทะเบยี นบานและสําเนาทะเบยี นบาน
๑.๓.๓ มอบสาํ เนาทะเบียนบานใหแ กผ แู จง

ò. ਌ҺŒÒ¹áÅСÒÃÁͺËÁÒÂ
เจาบาน หมายความวา ผูซ่ึงเปนหัวหนาครอบครองบานในฐานะเปนเจาของ

ผูเชา หรือในฐานะอน่ื ใดก็ตาม ในกรณีท่ไี มป รากฏเจา บา น หรือเจาบานไมอยู ตาย สูญหาย สาบสญู
หรือไมสามารถปฏบิ ัติกจิ การไดใหถ ือวา ผมู หี นาท่ีดูแลบา นในขณะนัน้ เปน เจา บา น

๒.๑ หนา ท่ีของเจา บาน
เจา บาน เปนผมู ีหนา ทต่ี องแจงเกี่ยวกับการตา ง ๆ ทีไ่ ดบญั ญตั ิไวตาม พ.ร.บ.

การทะเบยี นราษฎร พ.ศ. ๒๕๓๔ เชน การแจง เกดิ แจง ตาย แจง ยา ยทอี่ ยู หรอื เรอ่ื งอน่ื ๆ เกย่ี วกบั บา น
โดยอาจมอบหมายใหผูอ่ืนไปดําเนินการแทนได หากเจาบานไมอยู เชน ไปตางประเทศ หรืออยู
แตไมสามารถปฏิบัติภารกิจได ผูมีช่ือในทะเบียนบานผูหน่ึงผูใดสามารถดําเนินการแจงโดยทาํ หนาท่ี
เจาบานไดโดยนายทะเบียนบานจะบันทึกถอยคาํ ใหไดขอเท็จจริงวาบุคคลดังกลาวเปนผูมีหนาท่ีดูแล
บานแทนเจาบานในขณะน้นั

๒.๒ เอกสารทใี่ ชในการติดตอ
๒.๒.๑ หนังสือมอบหมายจากเจาบานระบรุ ายละเอยี ดชัดเจนวามอบใหใ คร

ทําอะไร และลงช่อื ผูม อบ
๒.๒.๒ สาํ เนาทะเบียนบา นฉบับเจา บา น
๒.๒.๓ บตั รประจําตัวประชาชนของเจา บาน
๒.๒.๔ บตั รประจําตวั ประชาชนของผรู บั มอบหมาย หรอื ผทู าํ หนา ทเ่ี ปน เจา บา น

๒.๓ ข้ันตอนการตดิ ตอ
๒.๓.๑ ไปติดตอ ณ สาํ นกั ทะเบียนทป่ี รากฏหลกั ฐานตามทะเบยี นบาน
๒.๓.๒ นายทะเบยี นตรวจสอบหลกั ฐาน ดาํ เนนิ การตามความประสงคข องผแู จง
๒.๓.๓ คืนหลักฐานแกผ แู จง

ó. ¡ÒèíÒ˹‹Òª×èÍáÅÐÃÒ¡Òú¤Ø ¤ÅÍÍ¡¨Ò¡·ÐàºÕ¹ºÒŒ ¹
๓.๑ หลักเกณฑการจําหนายชื่อและรายการบุคคลออกจากทะเบียนบาน

มหี ลายกรณี ไดแ ก
๓.๑.๑ ผมู ชี ื่อในทะเบยี นบานถึงแกความตาย
๓.๑.๒ กรณบี คุ คลมชี ือ่ ซ้าํ ในทะเบยี นบานเกนิ กวา ๑ แหง
๓.๑.๓ กรณบี คุ คลมชี อ่ื ในทะเบยี นบา นโดยมชิ อบดว ยกฎหมายและระเบยี บ

๖๑

๓.๒ เอกสารท่ใี ชใ นการตดิ ตอ
๓.๒.๑ สาํ เนาทะเบยี นบา นฉบบั เจา บา นทมี่ รี ายการบคุ คลชอ่ื ซา้ํ เกนิ กวา ๑ แหง

หรอื บคุ คลทมี่ ชี อื่ ในทะเบยี นบา นโดยมชิ อบ หรอื บคุ คลทตี่ ายไปนานแลว หรอื บคุ คลทต่ี ายในตา งประเทศ
๓.๒.๒ บัตรประจาํ ตัวประชาชนของเจาบานหรอื ผแู จง
๓.๒.๓ ใบมรณบตั ร (ถา ม)ี
๓.๒.๔ หลักฐานการตายซึ่งออกโดยสถานทูตไทยหรือสถานกงสุลไทย

ในตา งประเทศ หรอื หลกั ฐานการตายทอ่ี อกโดยรฐั บาลของประเทศนน้ั ซงึ่ ไดแ ปลและรบั รองวา ถกู ตอ ง
โดยกระทรวงการตา งประเทศ

๓.๓ ขัน้ ตอนในการตดิ ตอ
๓.๓.๑ ยื่นเอกสารหลักฐานตอนายทะเบียนทองที่ที่ปรากฏรายการบุคคล

ท่ตี อ งการจําหนา ยชือ่ ออกจากทะเบยี นบาน
๓.๓.๒ นายทะเบียนตรวจสอบหลักฐานสอบสวนเจาบานและพยานบุคคล

ทีน่ า เชอื่ ถือใหป รากฏขอ เท็จจริง
๓.๓.๓ รวบรวมหลักฐานเสนอผูมีอํานาจในการอนุมัติแลวจําหนายช่ือ

ออกจากทะเบียนบา น
๓.๓.๔ คืนหลักฐานแกผูแ จง

ºÑμûÃÐจําμÑÇ»ÃЪҪ¹

คนสญั ชาตไิ ทยจะถอื บตั รประจาํ ตวั บคุ คลทอ่ี อกโดยอาศยั อาํ นาจตาม พ.ร.บ.บตั รประชาชน
พ.ศ. ๒๕๒๖ ซึง่ ถูกแกไขและเพมิ่ เติมโดย พ.ร.บ.บตั รประชาชน พ.ศ. ๒๕๒๖ โดยกรมการปกครอง
ซึ่งเปนหนวยงานที่รับผิดชอบทะเบียนราษฎร ประกาศกําหนดใหบุคคลภายในประเทศไทย ตองมี
เลขประจําตัวประชาชนปรากฏในทะเบียนบานและบัตรประจําตัวประชาชน เนื่องจากกอนหนาน้ี
ประเทศไทยยังไมเ คยกาํ หนดเลขประจาํ ตัวเชน นม้ี ากอ น โดยบุคคลภายในประเทศไทยทงั้ หมดจะตอง
มีเลขประจําตัวประชาชนเพ่ือแสดงตนวาเปนบุคคลประเภทใด โดยดูตามเงื่อนไขในแตละกรณี
ผูถือบัตรประจําตัวประชาชนไทยประเภทจะถูกบันทึกรายการสถานะบุคคลในทะเบียนบานตาม
กฎหมายการทะเบยี นราษฎร ตามมาตรา ๓๖ แหง พ.ร.บ.การทะเบยี นราษฎร พ.ศ. ๒๕๓๔ ซงึ่ ถกู แกไ ข
และเพิ่มเตมิ โดย พ.ร.บ.การทะเบียนราษฎร (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. ๒๕๕๑

บตั รประจําตัวประชาชนเปนเอกสารราชการทอ่ี อกใหส าํ หรับผมู สี ัญชาตไิ ทย เพือ่ ใชเปน
หลกั ฐานในการแสดงตน เพอ่ื พสิ จู นแ ละยนื ยนั บคุ คลในการตดิ ตอ ราชการ การขอรบั บรกิ ารหรอื สวสั ดกิ าร
ดา นตาง ๆ จากหนวยงานของรฐั รวมทั้งใชป ระกอบการทาํ ธุรกจิ และนิตกิ รรมตา ง ๆ เชน การขอเปด
บัญชีเพ่ือทําธุรกรรมกับธนาคาร การโอนสังหาริมทรัพยหรืออสังหาริมทรัพย เปนตน ประเทศไทย
เรมิ่ ใชบ ตั รประชาชนแบบอเนกประสงค (Smart Card) ตงั้ แตป  พ.ศ. ๒๕๔๗ ซ่ึงเปนการพฒั นาระบบ
มาจากบัตรประจําตวั ประชาชนแบบแถบแมเหล็ก มีระบบความปลอดภยั และปอ งกนั การปลอมแปลง

๖๒

ดา นหนา ประกอบดว ยชอื่ นามสกลุ ทงั้ ภาษาไทย และภาษาองั กฤษ ทอ่ี ยขู องผถู อื บตั ร สถานทอี่ อกบตั ร
วนั ทบ่ี ตั รหมดอายุ รหสั บารโ คด และเลขรหสั เฉพาะสาํ หรบั ระบบความปลอดภยั ดา นหลงั บตั รจะมแี ถบ
แมเหล็กรองรบั การใชง านบัตรเอทเี อ็ม รหสั ใบขับข่ี รหัสรองรับหมายเลขหนงั สอื เดนิ ทาง (Passport)
และหนงั สือผานแดน (Border Pass) สวนท่เี ปน ชพิ (Chip) เกบ็ ขอมูลบนบตั รจะบรรจุขอ มลู ศาสนา
หมูโ ลหิต ลายพิมพนิ้วมือ และภาพถา ยของเจา ของบตั ร รวมท้งั ขอมูลพื้นฐานอ่นื เฉพาะทจี่ ําเปน เชน
ขอมลู ประกันสงั คม เลขบตั รประจาํ ตวั ผเู สียภาษี เปน ตน

เลขประจําตัวในบัตรประชาชนของคนไทยเปนหมายเลข ๑๓ หลัก และตัวเลขในแตละ
หลักนั้นมคี วามหมายแตกตางกันดงั ตอไปน้ี

ตวั เลขหลกั ท่ี ๑ หมายถงึ ประเภทบคุ คล ซง่ึ มอี ยู ๘ ประเภท ไดแ ก คนทเ่ี กดิ และมสี ญั ชาติ
ไทยและไดแจง เกดิ ภายในกาํ หนดเวลา คนท่เี กิดและมสี ัญชาติไทยไดแจง เกดิ เกินกาํ หนดเวลา คนไทย
และคนตา งดา วทม่ี ใี บสาํ คญั ประจาํ ตวั คนตา งดา ว คนไทยทไี่ ดร บั อนมุ ตั ใิ หเ พม่ิ ชอ่ื เขา ไปในทะเบยี นบา น
ในกรณตี กสาํ รวจหรอื กรณอี น่ื ๆ ผทู เี่ ขา เมอื งโดยไมช อบดว ยกฎหมาย ผทู เี่ ขา เมอื งโดยชอบดว ยกฎหมาย
แตอ ยใู นลักษณะช่ัวคราว และคนตา งดาวทเี่ ขาเมอื งโดยถูกตองตามกฎหมาย

ตัวเลขหลักท่ี ๒ ถึงหลักท่ี ๕ หมายถึง รหัสของสํานักทะเบียนหรืออําเภอท่ีมีช่ืออยูใน
ทะเบยี นขณะทีใ่ หเลข กลาวคอื เลขหลักที่ ๒ และ ๓ จะหมายถึงจังหวดั ท่ีอยู สวนหลกั ท่ี ๔ และ ๕
หมายถึง เขตหรืออําเภอในจงั หวัดน้ัน ๆ

ตัวเลขหลักที่ ๖ ถึงหลักที่ ๑๐ หมายถึง กลุมของบุคคลแตละประเภทตามหลักแรก
ซึ่งทางสํานักทะเบียนในแตละแหงก็จะจัดกลุมเรียงไปตามลําดับหรือหากเปนเด็กเกิดใหมในปจจุบัน
เลขดังกลา ว กจ็ ะหมายถงึ เลม ท่ีของสตู บิ ัตร (ใบแจง เกดิ ท่อี ําเภอหรือเขตออกให) ซงึ่ ก็คอื เลขประจําตัว
ในทะเบียนบานของเด็กที่แตละอําเภอหรือเขตออกให และจะปรากฏในบัตรประชาชนเมื่อถึงอายุ
ตอ งทําบตั รนั่นเอง แตถ า ยังไมถงึ เกณฑเ ลขนีก้ ็จะปรากฏอยูแคในทะเบยี นบานของเดก็ เทานั้น

ตวั เลขหลกั ท่ี ๑๑ ถงึ หลกั ที่ ๑๒ หมายถงึ ลาํ ดบั ทข่ี องบคุ คลในแตล ะกลมุ ประเภทเปน การ
จดั ลาํ ดบั วาเปนคนทเี่ ทาไรในกลมุ ของบุคคลน้ัน ๆ

ตัวเลขหลักที่ ๑๓ ตัวเลขหลักท่ี ๑๓ เปนตัวเลขตรวจสอบความถูกตองของเลขท้ัง
๑๒ หลกั แรก

ñ. ¤Ø³ÊÁºμÑ Ô¢Í§¼Œ·Ù Õμè ŒÍ§ÁÕºμÑ Ã»ÃÐจาํ μÑÇ
๑.๑ มีสญั ชาตไิ ทย
๑.๒ มีอายตุ ้งั แต ๗ ปบ ริบรู ณแ ตไ มเกนิ ๗๐ ป
๑.๓ ตอ งมชี ื่ออยูในทะเบียนบาน (ท.ร.๑๔)

ò. ºØ¤¤Å·Õ¡è ®ËÁÒ¡àǹŒ äÁ‹μÍŒ §ÁºÕ ÑμûÃÐจาํ μÇÑ »ÃЪҪ¹
๒.๑ สมเดจ็ พระบรมราชินี
๒.๒ พระบรมวงศานุวงศต ้ังแตชั้นพระองคเจาขึ้นไป

๖๓

๒.๓ ภกิ ษุ สามเณร นักพรตและนกั บวช
๒.๔ ผมู กี ายพกิ ารเดนิ ไมได หรอื เปน ใบ หรือตาบอดท้ังสองขา ง หรอื จติ ฟน เฟอ น
ไมส มประกอบ
๒.๕ ผูอ ยใู นที่คมุ ขงั โดยชอบดวยกฎหมาย
๒.๖ บคุ คลซงึ่ กําลงั ศกึ ษาวชิ า ณ ตา งประเทศ และไมส ามารถยน่ื คําขอมบี ตั รประจาํ ตวั
ประชาชนได
๒.๗ บุคคลทีไ่ ดร ับการยกเวน ขางตน จะขอมบี ัตรประจําตัวประชาชนก็ได
ó. ¼ÂÙŒ è¹× คํา¢ÍÁºÕ ÑμÃ
๓.๑ เด็กที่มีอายุต้ังแต ๗ ปบริบูรณ แตไมถึง ๑๕ ปใหบิดามารดา ผูปกครอง
หรือบคุ คลซึ่งรับดูแลผูนั้นอยเู ปน ผยู นื่ คาํ ขอแทนเดก็ แตถาเดก็ ประสงคจ ะย่ืนคาํ ขอดวยตนเองกไ็ ด
๓.๒ บคุ คลทีอ่ ายตุ ัง้ แต ๑๕ ปใ หย่นื คําขอดวยตนเอง
ô. ¡Ã³Õ¢ÍทําºÑμûÃÐจาํ μÑÇ»ÃЪҪ¹¤Ãé§Ñ áá
๔.๑ ผทู ่ีมอี ายุ ๗ ปบ ริบูรณ ตอ งทาํ บัตรประจําตวั ประชาชน ภายใน ๖๐ วัน
๔.๒ ผทู ี่มีอายุ ๗ ป แตไมเ กนิ ๑๕ ป ตองทาํ บัตรประจาํ ตวั ประชาชนภายใน ๑ ป
๔.๓ หากพนกําหนดจะตอ งเสียคาปรบั ตามกฎหมาย
õ. ¡Ã³ÕºμÑ Ãà´ÁÔ ËÁ´ÍÒÂØ
๕.๑ เม่ือบัตรเดิมหมดอายุ ใหทาํ บัตรใหมภายใน ๖๐ วัน นับแตวันท่ีบัตรเดิม
หมดอายุ หากพน กาํ หนดจะตองเสยี คาปรับไมเกนิ ๑๐๐ บาท
๕.๒ ผถู ือบัตรสามารถขอทาํ บัตรใหมกอนวนั ทบี่ ัตรเดมิ หมดอายุก็ได โดยยนื่ คําขอ
ภายใน ๖๐ วนั กอนวันทีบ่ ัตรเดิมหมดอายุ
ö. ¡Ã³ºÕ ÑμÃËÒÂËÃÍ× ¶Ù¡ทาํ ÅÒÂ
เมื่อบัตรประจาํ ตัวประชาชนหายหรือถูกทําลาย ใหไปแจงความไวเปนหลักฐาน
ณ ทวี่ า การอําเภอ สํานกั งานเขต เทศบาลหรอื เมอื งพทั ยา แลว แตก รณแี ละขอทาํ บตั รใหมภ ายใน ๖๐ วนั
นับแตวนั ทบี่ ตั รหายหรือถูกทาํ ลาย หากพนกาํ หนดจะตองเสียคาปรับตามกฎหมาย
÷. ¡Ã³àÕ »ÅÂèÕ ¹ª×Íè μÑÇ ËÃ×ͪÍ×è Ê¡ØÅáÅŒÇμŒÍ§à»ÅÂèÕ ¹ºÑμÃ
เม่ือผูถือบัตรเปลี่ยนชื่อตัว ช่ือสกุล หรือเปลี่ยนช่ือตัวและช่ือสกุลตองเปลี่ยนบัตร
ภายใน ๖๐ วัน นบั แตว ันที่แกไขชอ่ื ตวั ชอื่ สกุล หรอื ช่อื ตวั และชอ่ื สกลุ ในทะเบียนบา น หากพน กําหนด
จะตอ งเสียคาปรบั ตามกฎหมาย
ø. ¡Ã³ºÕ μÑ Ãà´ÁÔ ชําÃ´Ø ã¹ÊÒÃÐสํา¤ÞÑ
หากบัตรเดิมชาํ รุดในสาระสําคัญ บัตรถูกทําลาย เชน บัตรถูกไฟไหมบางสวน
บตั รชํารดุ เลอะเลอื น เปน ตน ตอ งเปลยี่ นบตั รภายใน ๖๐ วนั นบั แตว นั ทบ่ี ตั รเดมิ ชาํ รดุ หากพน กาํ หนด
จะตอ งเสียคา ปรบั ตามกฎหมาย

๖๔

ù. ¡Ã³Õ¼ÙŒ¶×ͺÑμÃŒҷÕèÍ‹Ù
เพอ่ื ใหร ายการทอี่ ยทู ปี่ รากฏในบตั รประจาํ ตวั ประชาชนตรงกบั รายการในทะเบยี นบา น

ผูถือบัตรผูใดยายท่ีอยูจะขอเปลี่ยนบัตรโดยที่บัตรเดิมยังไมหมดอายุสามารถทําได แตหากไม
ขอเปล่ยี นบตั รกส็ ามารถใชบตั รนน้ั ไดตอ ไปจนกวา จะหมดอายุ

ñð. ¤‹Ò¸ÃÃÁà¹ÕÂÁà¡èÂÕ Ç¡ÑººÑμÃ
๑๐.๑ การทําบัตรคร้ังแรก การทําบัตรกรณีบัตรเดิมหมดอายุ และกรณีเปนบุคคล

ไดรับการยกเวน ไมต อ งเสียคา ธรรมเนียม
๑๐.๒ การทาํ บตั รทต่ี อ งเสยี คา ธรรมเนยี ม ไดแ ก กรณบี ตั รหายหรอื ถกู ทาํ ลาย กรณเี ปลยี่ น

ชื่อตวั หรอื ชอ่ื สกุล กรณบี ตั รเดิมชาํ รดุ ในสาระสาํ คัญ และกรณีผูถ อื บตั รยายที่อยู แลว ขอเปลยี่ นบตั ร
๑๐.๓ การขอตรวจหลักฐาน หรือคัดสําเนา หรือคัดและรับรองสําเนารายการ

เกย่ี วกบั บัตร เสยี คาธรรมเนยี มตามทีก่ ฎหมายกาํ หนด

๖๕

ʋǹ·èÕ ó
¡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ ¸Ô ÃÃÁáÅÐÃкºÈÒÅä·Â

๖๗

º··èÕ ö

¡Ãкǹ¡ÒÃÂØμ¸Ô ÃÃÁ

กฎหมายเปนเคร่ืองมือของรัฐที่ใชบังคับแกประชาชนเพ่ือใหสังคมอยูอยางสงบสุข
โดยการลงโทษผกู ระทาํ ผดิ การทจี่ ะไดต วั ผกู ระทาํ ผดิ มาลงโทษ ตลอดจนการดาํ เนนิ การพพิ ากษาคดวี า
ผูกระทําผิดจะถกู ลงโทษมากนอยเพยี งใด นบั วา เปน เรือ่ งยุงยากไมน อ ย และไมสามารถที่จะกระทาํ ได
เพียงคนเดียวจะตองใชบุคลากร และองคการของรัฐเปนผูดําเนินการจํานวนมาก และมีข้ันตอน
หลายอยา ง ดงั นัน้ การศึกษาใหร ูถงึ กระบวนการยุตธิ รรม จึงเปนเรื่องสาํ คญั เร่ืองหนึง่

¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧ¡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ ¸Ô ÃÃÁ

กระบวนยุติธรรม หมายถึง ขน้ั ตอนและวธิ กี ารดาํ เนนิ การเพอ่ื นาํ ตัวผูก ระทําผิดกฎหมาย
ทง้ั ทางแพง และอาญาเขา มาสกู ารพพิ ากษาคดตี ามความผดิ ทกี่ ระทาํ ขน้ึ เพอื่ คมุ ครองความปลอดภยั และ
สทิ ธิของบุคคลในสงั คม

กระบวนยตุ ิธรรมแบงออกไดเปน ๒ ระบบ
- กระบวนการยตุ ธิ รรมในทางอาญา
- กระบวนการยุติธรรมในทางแพง

ñ. ¡Ãкǹ¡ÒÃÂØμ¸Ô ÃÃÁã¹·Ò§ÍÒÞÒ
กระบวนการยุติธรรมในทางอาญา หมายถึง ขั้นตอนดําเนินการเพื่อนําผูกระทําผิด

ในทางอาญามาลงโทษ เชน ความผิดเกีย่ วกับลกั ทรัพย ทาํ รา ยรา งกาย ฆาผูอนื่ ขมขืนกระทาํ ชําเรา
เปน ตน

ขัน้ ตอนของกระบวนการยุติธรรมในทางอาญามดี งั น้ี
(ñ) ¢éѹÊ׺ÊǹÊͺÊǹ¨Ñº¡ØÁ¼ÙŒ¡ÃÐทํา¼Ô´ เม่ือเกิดคดีอาญาเพ่ือนําผูกระทําผิด
เขามาสูการพิจารณาพิพากษา หากไมรูตัวผูกระทําผิด เปนหนาที่ของตํารวจจะตองสืบสวนสอบสวน
หาตวั ผูก ระทําผดิ และจบั กุมตัวมาสอบสวนเพ่ือรวบรวมหลักฐานสง ฟอ งตอ ไป
(ò) ¢éѹ¿‡Í§¤´Õ ตํารวจจะตองสงสํานวนคดีอาญาไปใหอัยการ และอัยการจะมี
หนา ทฟ่ี อ งผตู อ งหาตอ ศาล สาํ หรบั ผตู อ งหามสี ทิ ธทิ จ่ี ะตง้ั ทนายความตอ สคู ดี หากยากจนไมม ที นายความ
รัฐจะตัง้ ทนายความให
(ó) ¢Ñé¹¾Ô¨ÒóÒμÑ´ÊÔ¹¤´Õ เปนหนาที่ศาลในการพิจารณาพิพากษาคดี ลงโทษ
ผูกระทําความผิดที่เปน ผตู อ งหาตามบทบัญญัติในกฎหมายตอ ไป

๖๘

(ô) ¢¹éÑ ¡ÒÃŧâ·É¼¡ŒÙ ÃÐทาํ ¤ÇÒÁ¼´Ô เมอ่ื ศาลพจิ ารณาตดั สนิ คดแี ละพพิ ากษาลงโทษ
ผกู ระทาํ ผดิ แลว หนาทใ่ี นการลงโทษผกู ระทําผดิ เปนหนา ทข่ี องราชทัณฑ ท่จี ะลงโทษตามคําพิพากษา
ของศาลคมุ ความประพฤติหรอื จาํ คุก กกั ขงั ประหารชวี ติ เปนตน

¨ºÑ ¡ØÁ - ÊͺÊǹ ¿Í‡ §¤´Õ ¾¨Ô ÒóÒμÑ´ÊÔ¹ ŧâ·É

ตํารวจ อยั การและทนายความ ศาล ราชทัณฑ

¡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ ¸Ô ÃÃÁ·Ò§ÍÒÞÒ

ò. ¡Ãкǹ¡ÒÃÂØμ¸Ô ÃÃÁ㹷ҧᾧ‹
กระบวนการยตุ ิธรรมในทางแพง หมายถึง ขัน้ ตอนดาํ เนินการเพอื่ บังคบั ผูก ระทําผดิ

ในทางแพงใหท ําตามสญั ญา หรอื ชดใชค า เสียหาย ท่ีผกู ระทําผดิ ไดก ระทาํ การละเมดิ ผอู ่นื
ขัน้ ตอนกระบวนการยุตธิ รรมในทางแพง มดี งั นี้
(ñ) ¢Ñ鹿‡Í§¤´Õ โดยคูความ ซึ่งหมายถึง โจทกและจําเลย โจทกคือผูเสียหาย

ที่ถูกละเมิดจะทําการฟองโดยมีทนายความดําเนินการทางศาลให สวนจําเลยเมื่อถูกฟองก็จะตองต้ัง
ทนายความข้นึ ตอสูค ดีเชน เดียวกัน

(ò) ¢Ñé¹¾Ô¨ÒóÒμÑ´ÊÔ¹ ศาลจะมีอํานาจพิจารณาตัดสินคดีตามบทบัญญัติ
ในพระธรรมนูญศาลยุติธรรม ศาลแขวงมีอํานาจพิจารณาพิพากษาคดีแพงท่ีมีทุนทรัพยไมเกิน
๓ แสนบาท ศาลจงั หวดั และศาลแพง มอี ํานาจพจิ ารณาคดีท้ังปวง

(ó) ¢é¹Ñ ¡Òú§Ñ ¤ºÑ ¤´Õ เมอื่ ศาลพจิ ารณาพพิ ากษาตดั สินแลว เจาพนักงานบงั คับคดี
จะดําเนนิ การตามกฎหมายเพอื่ ปฏิบัติตามคาํ พพิ ากษา

¿‡Í§¤´Õ ¾Ô¨ÒóÒμ´Ñ ÊÔ¹ ºÑ§¤Ñº¤´Õ

● ผูเสยี หาย ศาล เจา พนักงานบังคบั คดี
● ทนายความ

¡Ãкǹ¡ÒÃÂØμÔ¸ÃÃÁ·Ò§á¾‹§

๖๙

ÊÔ·¸Ô㹡Ãкǹ¡ÒÃÂØμÔ¸ÃÃÁ

รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. ๒๕๖๐ ไดบ ญั ญตั ไิ ว ในมาตรา ๒๙ ดงั นี้
บุคคลไมตองรับโทษอาญา เวนแตไดกระทําการอันกฎหมายที่ใชอยูในเวลาท่ีกระทํานั้น
บัญญัติเปนความผิดและกําหนดโทษไว และโทษท่ีจะลงแกบุคคลน้ันจะหนักกวาโทษท่ีบัญญัติไวใน
กฎหมายที่ใชอ ยใู นเวลาที่กระทําความผิดมไิ ด
ในคดอี าญา ใหส นั นษิ ฐานไวก อ นวา ผตู อ งหาหรอื จาํ เลยไมม คี วามผดิ และกอ นมคี าํ พพิ ากษา
อนั ถงึ ทส่ี ดุ แสดงวา บคุ คลใดไดก ระทาํ ความผดิ จะปฏบิ ตั ติ อ บคุ คลนน้ั เสมอื นเปน ผกู ระทาํ ความผดิ มไิ ด
การควบคมุ หรอื คมุ ขงั ผตู อ งหาหรอื จาํ เลยใหก ระทาํ ไดเ พยี งเทา ทจี่ าํ เปน เพอ่ื ปอ งกนั มใิ ห
มกี ารหลบหนี
ในคดอี าญา จะบงั คับใหบ ุคคลใหการเปน ปฏปิ กษตอตนเองมไิ ด
คําขอประกันผูตองหาหรือจําเลยในคดีอาญาตองไดรับการพิจารณาและจะเรียก
หลักประกนั จนเกินควรแกกรณมี ิได การไมใ หประกนั ตองเปนไปตามที่กฎหมายบญั ญัติ
¡Òè‹Ò¤‹Òμͺ᷹᡼‹ ŒÙàÊÕÂËÒÂáÅФ‹Ò·´á·¹á¡จ‹ ําàÅÂ㹤´ÍÕ ÒÞÒ
เรอ่ื งนมี้ บี ญั ญตั ไิ วใ น พ.ร.บ.คา ตอบแทนผเู สยี หายและคา ทดแทนและคา ใชจ า ยแกจ าํ เลย
ในคดอี าญา พ.ศ. ๒๕๔๔ ท่ีควรทราบดงั นี้
“จาํ àÅ” หมายความวา บคุ คลซึง่ ถูกฟองตอ ศาลวาไดกระทําความผดิ อาญา
“¤Ò‹ μͺ᷹” หมายความวา เงนิ ทรัพยส ินหรือประโยชนอ่ืนใดที่ผูเ สยี หายมสี ิทธิ์ไดรับ
ตอบแทนความเสยี หายที่เกดิ จากหรอื เนื่องจากมีการกระทําความผิดอาญาของผูอนื่
“¤‹Ò·´á·¹” หมายความวา เงิน ทรัพยสินหรือประโยชนอ่ืนใดท่ีจําเลยมีสิทธ์ิไดรับ
เนอื่ งจากการตกเปน จาํ เลยในคดอี าญาและถกู คมุ ขงั ระหวา งการพจิ ารณาคดแี ละปรากฏวา คาํ พพิ ากษา
ถงึ ทส่ี ดุ ในคดนี นั้ ฟง เปน ยตุ วิ า จาํ เลยมไิ ดเ ปน ผกู ระทาํ ความผดิ หรอื การกระทาํ ของจาํ เลยไมเ ปน ความผดิ
ñ. ¤ÇÒÁ¼´Ô ·¡Õè ÃÐทาํ μÍ‹ ¼àŒÙ ÊÂÕ ËÒÂÍ¹Ñ ÍÒ¨ä´ÃŒ ºÑ ¤Ò‹ μͺ᷹ ตอ งเปน ความผดิ ดงั ตอ ไปน้ี
(มาตรา ๑๗)

๑. ความผดิ เก่ียวกบั เพศ เชน ความผดิ ฐานขมขืนกระทาํ ชาํ เรา เปน ตน
๒. ความผิดตอชีวติ เชน ความผิดฐานฆาผอู ื่นโดยเจตนา เปนตน
๓. ความผิดตอรางกาย เชน ความผิดฐานทํารายรางกายผูอ่ืนจนเปนเหตุใหไดรับ
อนั ตรายสาหัส เปน ตน
๔. ความผดิ ฐานทาํ ใหแทงลกู
๕. ความผิดฐานทอดทิ้งเดก็ คนเจบ็ ปว ยหรือคนชรา
ò. ¤‹Òμͺ᷹¼àŒÙ ÊÂÕ ËÒÂ㹤´ÕÍÒÞÒ ไดแก คาตอบแทนดังตอไปน้ี (มาตรา ๑๘)
๑. คาใชจายท่ีจาํ เปน ในการรกั ษาพยาบาล
๒. คาฟน ฟูสมรรถภาพทางรางกายและจิตใจ

๗๐

๓. คา ตอบแทนในกรณีที่ผเู สยี หายถึงแกค วามตาย
๔. คา ขาดประโยชนท าํ มาหาไดใ นระหวา งทไี่ มส ามารถประกอบการงานไดต ามปกติ
ó. ¤Ò‹ ·´á·¹áÅФҋ 㪌¨‹ÒÂãËጠ¡จ‹ ําàÅ (มาตรา ๒๑)
เม่ือจําเลยท่ีถูกคุมขังระหวางพิจารณาคดีและมีคําพิพากษาถึงท่ีสุดวาไมมีความผิด
จาํ เลยจะไดรับคาทดแทนดงั ตอ ไปน้ี
๑. คาทดแทนการถกู คุมขัง คํานวณเปน รายวนั (วนั ละ ๕๐๐)
๒. คาใชจายท่ีจําเปนในการรักษาพยาบาลและคาฟนฟูสมรรถภาพทางรางกาย
และจิตใจ
๓. คา ทดแทนในกรณจี าํ เลยถงึ แกค วามตายอนั เปน ผลโดยตรงจากการถกู ดาํ เนนิ คดี
๔. คา ขาดประโยชนท ํามาหาไดใ นระหวางถกู ดาํ เนนิ คดี
๕. คา ใชจา ยทจี่ าํ เปนในการดาํ เนนิ คดี
ô. ¼ÙŒÁÕÊÔ·¸ÔÂè×¹คํา¢Í¤‹Òμͺ᷹ËÃ×ͤ‹Ò·´á·¹ ไดแก ผูเสียหาย จําเลย ทายาท
หรอื ผูแ ทนทกี่ ระทรวงยตุ ิธรรมแตง ตั้ง ท้ังน้ภี ายในกาํ หนด ๑ ปน ับแตว นั รคู วามผิด

¡Ãкǹ¡ÒÃดําà¹Ô¹§Ò¹¢Í§Í§¤¡ Ã㹡Ãкǹ¡ÒÃÂØμÔ¸ÃÃÁ·Ò§ÍÒÞÒ

๑) ตํารวจ จะตองเขามาทําหนาท่ี ในการสืบสวน สอบสวน เพื่อหาตัวและจับกุมตัว
ผูก ระทาํ ความผิด เพ่ือจะไดเสนอตออยั การวาเหน็ ควรส่งั ฟอ ง หรือไมส ั่งฟอ ง

๒) อัยการ มีหนาที่เมื่อตํารวจสงสํานวนการสอบสวนขึ้นมาให อัยการจะพิจารณา
สาํ นวนวา ควรใหต าํ รวจสอบสวนเพมิ่ เตมิ หรอื ไม และเหน็ ควรสง่ั คดวี า จะฟอ ง หรอื ไมฟ อ งตอ ศาลตอ ไป
ถาเหน็ ควรสง่ั ฟอง กจ็ ะนําคดขี ึน้ สูศ าลตัดสินตอไป

๓) ศาล มีหนาที่เมื่ออัยการสงคดีมาใหตัดสินคดีความ ศาลจะพิจารณาตัดสินคดีวา
ควรสั่งสบื เสาะเพิ่มเตมิ หรอื ไม ถามคี ําพพิ ากษาตัดสนิ ลงโทษตามขอบญั ญัตขิ องกฎหมายท่ีกําหนดไว
เชน ประหารชีวิต จําคุก กักขัง ปรับ ริบทรัพย ฯลฯ ซ่ึงถามีการลงโทษประหารชีวิต จําคุก กักขัง
จะสงใหราชทัณฑตอไป แตถาใหมีการรอการลงโทษ หรือรอการกําหนดโทษ จะสงใหคุมประพฤติ
ดําเนนิ การตอ ไป

๔) ทนายความ มีหนาท่ี ใหคําปรึกษา แนะนํา วาความการตอสูคดีแกผูกลาวหา
หรือผูถูกกลาว ทั้งคดีแพงและคดีอาญา จากท่ีไดรับการวาจาง หรือรองขอจากศาล ซ่ึงทนาย
จะมีหนาที่เขาไปเก่ยี วของกับกระบวนการยุติธรรมใหคูกรณี ตงั้ แตใ นชน้ั ของตํารวจจนถงึ กระบวนการ
ยตุ ธิ รรมในการพจิ ารณาคดีของศาลตอ ไป

๕) คุมประพฤติ มีหนาท่ีเม่ือไดรับคําส่ังจากศาลแลว ถาศาลใหมีการสืบเสาะ
ความประพฤติก็จะทําหนาท่ีสืบเสาะ และรายงานตอศาลเพ่ือพิจารณาตัดสินคดีตอไป แตถาศาลสั่ง
ใหมีการลงโทษผูทําผิดโดยไมตองกักขัง แตใหทํากิจกรรมท่ีเปนประโยชนตอชุมชน คุมประพฤติก็จะ
มหี นา ท่ีควบคุมดแู ลดาํ เนินการตามคาํ ส่งั ของศาล

๗๑

๖) ราชทณั ฑ มหี นา ทเ่ี มอ่ื ศาลตดั สนิ ประหารชวี ติ จาํ คกุ จะดาํ เนนิ การตามคาํ สง่ั ของศาล
ถาผูทําผิดถูกจําคุก ราชทัณฑจะดําเนินการคุมขัง และขณะเดียวกันจะตองฟนฟู พัฒนา สงเคราะห
โดยการพัฒนาอาชีพ ใหการศึกษาแกนักโทษในขณะท่ีตองขังดวย เพ่ือจะไดกลับตัวกลับใจเปนคนดี
กลบั คนื สูส งั คม และเม่อื ผทู ําผิดพนจากการตองโทษแลวก็จะปลอยตวั ออกไป แตผูท ําผดิ ตองรายงาน
ความประพฤตใิ หเ จา หนาทีไ่ ดท ราบตามกําหนดระยะเวลาตอ ไป

๗) องคกรอื่นๆ ท่ีเก่ียวของกับกระบวนการยุติธรรม เชน กรมสอบสวนคดีพิเศษ
สํานักงานปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน มีหนาท่ี สืบสวนและสอบสวนเชนเดียวกับตํารวจ
แตต อ งเปน คดพี เิ ศษ หรอื ทค่ี ณะกรรมการของกรมฯ มคี าํ สง่ั ใหด าํ เนนิ การแทนตาํ รวจ เชน คดอี าชญากรรม
ทางเศรษฐกิจ การฟอกเงนิ ฯลฯ เปน ตน ขณะท่ีคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ รับขอรองเรียน
จากผเู สียหาย ทคี่ ดิ วาไมไดร ับความเปน ธรรมจากคดตี า งๆ ทเ่ี กิดขึน้ โดยเฉพาะทไี่ ดร ับจากการกระทาํ
ของภาครัฐ แลวจะดาํ เนินการใหผเู สยี หายไดร บั ความเปนธรรมตอ ไป เชน กรณีการประทว งท่ีตากใบ
กรือเซะ แลว มกี ารเสยี ชวี ติ ฯลฯ

๗๒

๗๓

˹Nj §ҹ㹡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ ¸Ô ÃÃÁ
ñ. สํา¹Ñ¡§Ò¹ตําÃǨá˧‹ ªÒμÔ

¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧตําÃǨ
ตํารวจ หมายถึง เจาหนาท่ีของรัฐ มีหนาท่ีตรวจตรารักษาความสงบ จับกุม
และปราบปรามผกู ระทาํ ผิดกฎหมาย
จอมพล ป.พิบูลสงคราม ไดใหความหมายของคําวา “ตํารวจ” เนื่องใน
วันตํารวจ วันที่ ๑๓ ตลุ าคม ๒๔๙๒ วา “ตํารวจตองเปนผู

μ - รวจตรา จบั กมุ ผูกระทําความผดิ ตามหนา ที่
อํา - นวยความสะดวกใหป ระชาชน
ÃÐ - งบั เหตุรา ย รกั ษาความสงบของบา นเมอื ง
Ç - าจาดี มีกริ ิยาสภุ าพ
¨ - รรยาดี มศี ลี ธรรม”
ตํารวจ ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา ๒ (๑๖) ไดใหคํา
จํากัดความคําวา “ตํารวจ” คือ เจาพนักงานซ่ึงกฎหมายใหอํานาจและหนาท่ีในการรักษา
ความสงบเรยี บรอ ยของประชาชน

อํา¹Ò¨Ë¹ŒÒ·èբͧตําÃǨ

สํานักงานตํารวจแหงชาติเปนสวนราชการมีฐานะเปนนิติบุคคลอยูในบังคับบัญชา
ของนายกรัฐมนตรี และมีอํานาจหนาท่ีสําคัญ ตามมาตรา ๖ แหงพระราชบัญญัติตํารวจแหงชาติ
พ.ศ.๒๕๔๗ ดงั ตอ ไปน้ี

(๑) รักษาความปลอดภยั สําหรับองคพ ระมหากษัตรยิ  พระราชินี พระรชั ทายาท ผสู ําเร็จ
ราชการแทนพระองค พระบรมวงศานุวงศ ผแู ทนพระองค และพระราชอาคนั ตกุ ะ

(๒) ดแู ลควบคมุ และกาํ กบั การปฏบิ ตั งิ านของขา ราชการตาํ รวจ ซงึ่ ปฏบิ ตั กิ ารตามประมวล
กฎหมายวิธีพจิ ารณาความอาญา

(๓) ปองกนั และปราบปรามการกระทําความผดิ ทางอาญา
(๔) รักษาความสงบเรียบรอย ความปลอดภัยของประชาชนและความมั่นคงของ
ราชอาณาจกั ร
(๕) ปฏิบัติการอ่ืนใดตามที่กฎหมายกําหนดใหเปนอํานาจหนาท่ีของขาราชการตํารวจ
หรอื สาํ นกั งานตํารวจแหงชาติ
(๖) ชว ยเหลือการพฒั นาประเทศตามท่นี ายกรฐั มนตรมี อบหมาย
(๗) ปฏบิ ตั กิ ารอน่ื ใดเพอ่ื สง เสรมิ และสนบั สนนุ ใหก ารปฏบิ ตั กิ ารตามอาํ นาจหนา ทเี่ ปน ไป
อยางมีประสทิ ธิภาพ

๗๔

ËÅ¡Ñ ¡Òû¯ºÔ ÑμËÔ ¹ŒÒ·èÕÊҡŢͧตําÃǨ

หนา ทแ่ี ละความรบั ผดิ ชอบของตาํ รวจไดม ี เซอร โรเบริ ต พลี บดิ าตาํ รวจองั กฤษไดก าํ หนด
หลักการสําหรับวิชาชีพตํารวจ (Peel’s Professional Police Principles) ซึ่งยังถือเปนหลักสากล
ทสี่ ามารถปฏบิ ัตไิ ดในปจจุบนั คือ

ËÅ¡Ñ ¡Òâ͌ ·Õè ñ
¡Òû‡Í§¡Ñ¹»ÃÒº»ÃÒÁÍÒªÞÒ¡ÃÃÁ໚¹ÀÒáԨ¾×é¹°Ò¹¢Í§ตําÃǨ (Prevention of
Crime is the Basic Mission of the Police) ในฐานะทตี่ าํ รวจเปน หนว ยงานเบอื้ งตน ในกระบวนการ
ยุติธรรม ดังน้ันตํารวจจึงตองมีหนาท่ีในการปองกันและปราบปรามอาชญากรรม รักษาความผาสุก
และความเปนระเบียบเรียบรอยของบานเมืองไว นอกจากน้ันยังตองสงเสริมใหประชาชนเคารพ
ตอ กฎหมายบา นเมอื ง และดาํ เนนิ ชวี ติ ถกู ตอ งตามหลกั ทาํ นองคลองธรรม โดยตาํ รวจตอ งปฏบิ ตั หิ นา ที่
ภายใตข อบงั คับแหงกฎหมาย และประพฤตเิ ปนแบบอยา งอันดีตามหลกั จริยธรรมตํารวจอาชีพดวย
ËÅ¡Ñ ¡Òâ͌ ·èÕ ò
ตําÃǨμŒÍ§ä´ŒÃѺ¤ÇÒÁà¤Òþ¹Ñº¶×Í¡‹ͧ¨Ò¡»ÃЪҪ¹Í‹ҧ᷌¨ÃÔ§ (Police Must
Have Full Respect of the Citizenry) จากการวจิ ยั ศกึ ษาภาวะบทบาทของตาํ รวจในสังคมพบวา
การปฏิบัติหนาที่อยางไมเหมาะสม อยุติธรรมของตํารวจเหนือการแสดงพฤติกรรมอันเปนสิ่งท่ี
นา รังเกียจทาํ นองกดขี่ขม เหงรีดไถประชาชน หรือขาดความรบั ผดิ ชอบตอการปฏิบตั หิ นาท่ี เปนผลให
ประชาชนปลกี ตวั เหนิ หา งจากตาํ รวจ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ตาํ รวจทป่ี ฏบิ ตั หิ นา ทต่ี ามสะดวกตามอารมณ
หรอื ใชอ าํ นาจหนา ทปี่ กปอ งคมุ ครองคนผดิ คบคนพาล มกั จะประสบปญ หาขาดความเคารพไวเ นอ้ื เชอ่ื ใจ
จากประชาชน
ËÅÑ¡¡ÒâŒÍ·èÕ ó
¡Ò÷Õè»ÃЪҪ¹à¤Òþ»¯ºÔ ÑμÔμÒÁ¡®ËÁÒ ໚¹¡Òê¡Ñ นําãËŒ»ÃЪҪ¹à¤Òþ ยาํ à¡Ã§
μ‹ÍตําÃǨ (A citizen’s Respect for Law Develops His Respect For the Police) พฤตกิ ารณ
หรือการกระทําใดๆ อันไมเคารพตอกฎหมายบานเมือง ไมวาจะกอขึ้นโดยเจาหนาท่ีตํารวจ หรือ
ประชาชน ผทู ่ีทาํ การฝา ฝน ตอ งไดรับโทษตามสมควรแกเ หตุไมม ีการยกเวน เนอ่ื งจากวา การไมเ คารพ
ตอ กฎหมายบา นเมอื ง เปน การกระทาํ ทข่ี าดความรบั ผดิ ชอบ ขาดความเคารพตอ กฎหมาย และเปน การ
ประทุษรายตอกติกาการปกครอง โดยหลักกฎหมาย ดังน้ัน จึงเปนการสมควรอยางยิ่งที่ประชาชน
และตาํ รวจจะตอ งมีจติ สาํ นึกเคารพบูชาตอกฎหมายบา นเมอื งอยางแทจริง
ËÅ¡Ñ ¡Òâ͌ ·èÕ ô
¡Òû¯ºÔ μÑ ËÔ ¹ÒŒ ·àèÕ ª§Ô º§Ñ ¤ºÑ ¢à‹Ù ¢Þç à¾ÁÔè ¾¹Ù ¢Í§ตาํ ÃǨ ¨Ð໹š ¼Åทาํ ãË»Œ ÃЪҪ¹Ê¹ºÑ ʹ¹Ø
¡Ô¨¡ÒÃตําÃǨ¹ŒÍÂŧ໚¹ÊѴʋǹ¡Ñ¹ (Cooperation of the Police Decreases as the Eye of
Force Increases) ตํารวจพึงเขาใจวา การใชศิลปะเขาถึงจติ ใจของประชาชนของตาํ รวจเปรยี บเสมือน
หนึ่งเปนแมแรงงัดภาวะอันหนักอ้ึงของตํารวจไปสูความสําเร็จในการรักษากฎหมายและการปองกัน
และปราบปรามอาชญากรรมเปน อยางดยี ่ิง

๗๕

ËÅ¡Ñ ¡Òâ͌ ·èÕ õ
ตําÃǨμŒÍ§»¯ºÔ ÑμËÔ ¹ŒÒ·Õãè ªŒºÑ§¤Ñº¡®ËÁÒ´nj ¤ÇÒÁà·ÂèÕ §¸ÃÃÁ (Police Must Render
Impartial Enforcement of the Law) ตํารวจตอ งปฏิบัตหิ นาที่ดวยความเท่ยี งธรรมและเสมอภาค
ตามหลักแหงกฎหมายอยางเครงครัดโดยไมหว่ันเกรงสั่นคลอนตามอิทธิพลหรือภาวะครอบงําอื่นๆ
ทงั้ ตอ งระมดั ระวงั สาํ นกึ ไมใ หเ กดิ ความลาํ เอยี งหรอื รงั เกยี จเดยี ดฉนั ทต อ บคุ คลโดยเชอ้ื ชาตหิ รอื ศาสนา
ËÅÑ¡¡Òâ͌ ·èÕ ö
ตําÃǨ¾Ö§ãªŒ¡íÒÅѧÍÒÇظ㹡óÕจํา໚¹ÊØ´ÇÔÊÑ«Öè§äÁ‹ÍÒ¨ËÅÕ¡àÅèÕ§䴌áÅŒÇ (Physical
Force Is Used Only as Last Resort) หมายความวา การใชอาวธุ ของเจา หนา ที่ตาํ รวจเปน การเสี่ยง
ตอการวพิ ากษวิจารณจ ากประชาชน ทั้งยงั อาจกอ ใหเ กิดความเสยี หายตอ ชีวิต รา งกายและทรัพยสิน
โดยไมจ าํ เปน ควรจะใชเ พอื่ การรกั ษาความศกั ดสิ์ ทิ ธแ์ิ หง กฎหมายและความสงบเรยี บรอ ยของสงั คมเทา นนั้
ËÅ¡Ñ ¡ÒâŒÍ·Õè ÷
ตาํ ÃǨáÅлÃЪҪ¹à»ÃÂÕ ºàÊÁÍ× ¹º¤Ø ¤Åà´ÂÕ Ç¡¹Ñ (The Police are the Public and the
Public are the Police) ขอ เทจ็ จรงิ ซึ่งอาจถือเปน ประเพณไี ดวา “ประชาชนคอื ตน กําเนิดของตาํ รวจ
และตํารวจคือประชาชนพลเมืองของชาติ” ทั้งตํารวจและประชาชนจึงเปรียบเสมือนบุคคลเดียวกัน
คือ ตํารวจมีหนาท่ีคุมครองความปลอดภัยผาสุกของประชาชน และในทํานองเดียวกัน ประชาชน
ตองใหค วามรว มมอื แกตํารวจในการปฏบิ ัตหิ นา ทีต่ ามหลักพลเมอื งดี
ËÅÑ¡¡Òâ͌ ·èÕ ø
ตาํ ÃǨ໹š μÇÑ á·¹¢Í§¡®ËÁÒ (Police Represent the Law) ในฐานะทต่ี าํ รวจเปน
ตัวแทนของกฎหมาย ผูมีอํานาจบังคับใชกฎหมาย ดังน้ัน จึงเปนการจําเปนอยางย่ิงท่ีตํารวจตองใช
การส่ังการวินิจฉัยท่ีถูกตองตามหลักแหงกฎหมาย มีความอดทนและเขมแข็งตอตานในส่ิงยั่วยุตางๆ
อยา งมั่นคงไมห วนั่ ไหวเอนเอยี งไปตามสภาวะแวดลอ ม
ËÅÑ¡¡ÒâŒÍ·èÕ ù
椄 ¤Á·»èÕ ÅÍ´ÀÂÑ ¨Ò¡ÍÒªÞÒ¡ÃÃÁáÅÐÁ¤Õ ÇÒÁʧºà§ÂÕ º ໹š ¡Ò÷´Êͺ¶§Ö »ÃÐÊ·Ô ¸ÀÔ Ò¾
¢Í§ตําÃǨ (The absence of Crime and Disorder is the Test of Police Efficiency) หลกั การน้ี
เปนการประเมินถึงคาปฏิบัติหนาท่ีของตํารวจ โดยพิสูจนถึงประสิทธิผลการรักษาความสงบเรียบรอย
แกช มุ ชน รวมทง้ั ความสามารถของตาํ รวจทจี่ ะรกั ษาความศกั ดสิ์ ทิ ธแิ์ หง กฎหมายใหค งไวเ ปน หลกั เกณฑ
วนิ จิ ฉยั ประกอบกันไปดวย
ทง้ั น้ี ประเสริฐ เมฆมณี ไดกลาวถงึ บทบาทและความสําคญั ของตาํ รวจไววา
ตาํ รวจเปน ผูรับใช บาํ บัดทกุ ข บํารุงสขุ ใหแ กป ระชาชน และดูแลรกั ษาผลประโยชนของ
สาธารณะโดยทว่ั ไป
ตาํ รวจเปน ผพู ิทกั ษช ีวติ และทรัพยส ินของประชาชน
ตํารวจเปนผูรักษาความสงบเรียบรอยของบานเมือง และคุมครองสิทธิเสรีภาพของ
ประชาชน ตามบทบัญญตั แิ หงกฎหมาย

๗๖

ตํารวจเปนนักกฎหมาย นักปกครอง นักสังคมสงเคราะห นักการทูต นักจิตวิทยา
และผูนําชุมชนท่ีมีสวนควบคุมพัฒนาพฤติกรรม อุปนิสัยของประชาชนใหอยูในกรอบระเบียบวินัย
วัฒนธรรมและศลี ธรรมอนั ดีของชาติ

ตํารวจเปนทหารของชาติ ที่จะตองรักษาความสงบภายใน และปกปองอธิปไตย
ของประเทศ

ตาํ รวจมีฐานะเปน พอแม ญาติ พนี่ อ ง ครูอาจารย และมติ รของประชาชนทัว่ ไป
¡Ãкǹ¡ÒÃดําà¹Ô¹§Ò¹¢Í§ตําÃǨ กระบวนการดําเนินงานของตํารวจตามประมวล
กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา อาจสรุปสาระสําคัญและจัดแบง เฉพาะทส่ี ําคัญได ๘ ขัน้ ตอน ดงั น้ี
¢¹éÑ μ͹·èËÕ ¹§Öè การรองทุกขใ นคดีอาญา เม่อื เกดิ อาชญากรรมหรอื คดอี าญาขึน้
(๑) ผเู สยี หายทไ่ี ดรับความเสยี หายจากการกระทาํ ผิดท่ีเกิดข้ึน
(๒) เจา พนกั งาน ผูป ระสบเหตุ หรอื
(๓) ผูเห็นเหตุการณฝายหนึ่ง อาจนําเร่ืองไปแจง กลาวโทษ หรือรองทุกขตอตํารวจ
โดยผูต องหา ซึง่ หมายถึง ผูถ ูกกลา วหาวากระทําความผดิ คดอี าญานน้ั ๆ อยูอกี ฝายหน่ึง
¢¹Ñé μ͹·ÊèÕ Í§ ตาํ รวจทาํ หนา ทเ่ี ปน พนกั งานสอบสวน โดยรบั แจง เหตแุ ลว ทาํ การสอบสวน
รวบรวมพยานหลักฐานเปนสํานวนคดี และเพื่อใหตํารวจสามารถดําเนินการได ประมวลกฎหมาย
วิธีพิจารณาความอาญาไดบญั ญัตใิ หอํานาจตาํ รวจ (พนักงานสอบสวน) ไวดงั น้ี
๑) อํานาจในการสอบสวนและสืบสวนคดีอาญา เพ่ือใหทราบตัวผูกระทําความผิด
และหาพยานหลักฐานเพ่ือพสิ จู นการกระทาํ ผิด
๒) ตรวจคนตัวบุคคลและสถานท่ี เพ่อื หาพยานหลักฐานและจับกุมผูต อ งหา
๓) จับกุมผตู องหา เพื่อนาํ มาดาํ เนินคดี
๔) ออกหมายเรยี กพยานและผตู อ งหา มาเพอื่ ทาํ การสอบสวนไวเ ปน พยานหลกั ฐานในคดี
๕) ยึดวัตถพุ ยาน เพอื่ เปน พยานหลกั ฐานในคดี
๖) ควบคุมตัวผตู อ งหา เพอื่ ทําการสอบสวน
๗) ใหประกันตวั ผูต อ งหาในระหวางการสอบสวน
¢é¹Ñ μ͹·ÊèÕ ÒÁ คดีอาญาที่เลกิ กันไดใ นชนั้ ตํารวจในฐานะเปนพนักงานสอบสวน ดังน้ี
๑) คดีอาญาที่เปนความผิดตอสวนตัว เชน คดีฉอโกงทรัพย และยักยอกทรัพย
เมอ่ื ผูเสยี หายถอนคํารอ งทกุ ข
๒) คดที ต่ี าํ รวจมอี าํ นาจเปรียบเทยี บปรบั และผตู องหาไดชําระคาปรบั ตามกําหนดแลว
เชน คดคี วามผิดพระราชบัญญตั จิ ราจร เปน ตน
¢Ñé¹μ͹·èÕÊèÕ อํานาจการควบคุมผูตองหาในระหวางการสอบสวนของตํารวจ เฉพาะคดี
ที่มีอัตราโทษท่ีกฎหมายบัญญัติใหอํานาจตํารวจทําการควบคุมตัวผูตองหาไวในระหวางการสอบสวน
ไดแ ยกเปน ๒ กรณี คอื
๑) คดที ี่อยใู นอํานาจศาลแขวง ควบคมุ ตวั ผตู องหาได ๔๘ ชั่วโมง
๒) คดีท่อี ยูในอาํ นาจศาลอาญา ควบคมุ ตัวผตู อ งหาได ๔๘ ชัว่ โมง

๗๗

¢¹Ñé μ͹·ËÕè ÒŒ การขอผดั ฟอ ง และฝากขงั ผตู อ งหา หลงั จากครบอาํ นาจควบคมุ ตวั ผตู อ งหาแลว
หากการสอบสวนยังไมเสร็จ ตํารวจตองนําผูตองหาไปขอผัดฟอง หรือฝากขังตอศาลแขวง หรือศาล
อาญา ดงั นี้

๑) คดที อ่ี ยใู นอาํ นาจศาลแขวง ผดั ฟอ ง (ในกรณผี ตู อ งหามปี ระกนั ตวั ) หรอื ผดั ฟอ งฝากขงั
ในกรณผี ูต องหาไมม ปี ระกนั ตวั ไดไมเ กนิ ๕ คร้งั ๆ ละไมเกิน ๖ วนั (พระราชบญั ญัตจิ ัดตั้งศาลแขวง
และวธิ ีพจิ ารณาความอาญาในศาลแขวง มาตรา ๗)

๒) คดที ่อี ยูในอํานาจศาลอาญา
๒.๑ คดีท่ีมีอัตราโทษจําคุกอยางสูงเกินกวา ๖ เดือน แตไมถึง ๑๐ ป หรือปรับ

เกินกวา ๕๐๐ บาท หรือทงั้ จาํ ทั้งปรบั ฝากขังไดหลายครง้ั ตดิ ๆ กัน แตคร้งั หน่งึ ตอ งไมเ กนิ ๑๒ วัน
และรวมกันทัง้ หมดตอ งไมเกิน ๔๘ วนั (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา ๘๗)

๒.๒ คดที มี่ อี ตั ราโทษจาํ คกุ อยา งสงู ตงั้ แต ๑๐ ป ขน้ึ ไป ฝากขงั ไดห ลายครงั้ ตดิ ๆ กนั
ครงั้ หนึง่ ตอ งไมเกิน ๑๒ วนั รวมกนั ทง้ั หมดตองไมเกิน ๘๔ วัน (ประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความ
อาญา มาตรา ๘๗)

เมือ่ ศาลอนญุ าตใหผ ัดฟองฝากขงั (คดีศาลแขวง) หรือฝากขัง (คดอี าญา) แลว จะมอบตัว
ผตู อ งหาใหอ ยใู นอาํ นาจการควบคมุ ของศาลซง่ึ ศาลจะไดม อบใหเ จา หนา ทรี่ าชทณั ฑน าํ ตวั ไปควบคมุ ไว
ในเรือนจาํ ตอไป

กรณผี ตู อ งหาไดป ระกนั ตวั ในชนั้ สอบสวน ตาํ รวจไมต อ งขออาํ นาจศาลฝากขงั แตอ ยา งใด
¢Ñé¹μ͹·èÕË¡ การสรุปสํานวนของตํารวจ (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา
มาตรา ๑๔๐-๑๔๓) เม่ือตํารวจรวบรวมพยานหลักฐานเสร็จแลว ก็จะสรุปสํานวนการสอบสวน
มคี วามเห็นทางคดไี ด ๓ ทาง ดงั นี้
๑) เหน็ ควรงดการสอบสวน (กรณีไมม ีตัวผูต องหา)
๒) เหน็ ควรสัง่ ฟองผตู อ งหา
๓) เหน็ ควรสงั่ ไมฟ องผตู องหา
¢¹Ñé μ͹·àèÕ ¨´ç กรณตี าํ รวจมคี วามเหน็ ควรสงั่ ฟอ ง (ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา
มาตรา ๑๔๒) ใหสง สํานวนการสอบสวนพรอมตวั ผูตอ งหาไปยังพนักงานอัยการเพือ่ ดําเนินการตอไป
สวนการประกนั ตัวชน้ั การควบคุมของอยั การ ผูตองหามีสทิ ธิจะยน่ื คาํ รอ งขอประกนั ตัวตออัยการได
¢Ñé¹μ͹·èÕá»´ กรณีตํารวจมีความเห็นควรสั่งไมฟอง (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณา
ความอาญา มาตรา ๑๔๒) ใหสงสํานวนการสอบสวนไปยังอัยการเพื่อพิจารณาตอไป สวนตัว
ผตู อ งหาหากอยใู นความควบคมุ ของตาํ รวจใหป ลอ ยตวั ไป หากอยใู นความควบคมุ ของศาลใหย น่ื คาํ รอ ง
ขอปลอยตัวผูตองหาตอ ศาล
ÊÃØ» ตํารวจเปนเจาหนาท่ีของรัฐในกระบวนการยุติธรรมท่ีใกลชิดประชาชนมากที่สุด
อีกท้ังยังเปนหนวยงานของรัฐและเจาหนาที่ของรัฐที่อยูในกระบวนการยุติธรรมเปนลําดับแรก
อํานาจหนาท่ีในการดําเนินงานหรือบริหารงานราชการของตํารวจในสวนที่เกี่ยวของกับคดีอาญา
ท่ีสําคัญ มี ๘ ข้ันตอน ซึง่ มากเพียงพอทจ่ี ะใหความยตุ ธิ รรมและอาํ นวยความยุติธรรมแกประชาชนได

๗๘

ò. ÍÑ¡ÒÃ

¤ÇÒÁËÁÒ อยั การ หมายถึง เจา หนา ที่ของรฐั ทส่ี งั กัดสาํ นกั งานอยั การสูงสดุ ซึ่งเปน
“สวนราชการไมสังกัดสํานักนายกรัฐมนตรี กระทรวง หรือทบวง” มีฐานะเปนกรมและอยูในบังคับ
ของรฐั มนตรวี า การกระทรวงยตุ ธิ รรม บางครง้ั เรยี กอยั การวา ทนายแผน ดนิ อาจกลา วไดว า มหี นา ทห่ี ลกั
คอื ตดั สนิ วา จะสงั่ ฟอ งผตู อ งหาตอ ศาลหรอื ไม หลงั จากทไี่ ดร บั สรปุ สาํ นวนจากตาํ รวจแลว อยั การถอื วา
เปนสวนสาํ คัญสว นหน่ึงในกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญา

อํา¹Ò¨Ë¹ŒÒ·èÕ พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ.๒๕๔๕
(มาตรา ๔๖ (๙)) บญั ญตั ใิ หส าํ นกั งานอยั การสงู สดุ มอี าํ นาจหนา ทเี่ กยี่ วกบั การดาํ เนนิ คดอี าญาทงั้ ปวง
ดําเนินคดแี พง และใหคาํ ปรึกษาดา นกฎหมายแกร ัฐบาลและหนวยงานของรัฐ และอาํ นาจหนา ที่ตาม
ที่กําหนดไวในกฎหมาย อาํ นาจหนาทขี่ องอัยการ ท่สี าํ คญั มี ๔ ประการ ดังน้ี

๒.๑ การอาํ นวยความยุติธรรม ตามประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา เชน
๑) ฟองคดอี าญาตอ ศาลชั้นตน ตลอดจนฟองอุทธรณ ฟองฎกี า และแกฟอง

อทุ ธรณ แกฟ องฎีกาดว ย
๒) สงั่ ใหง ดหรอื ใหท าํ การสอบสวนตอ ไป ในคดที ไี่ มป รากฏวา ผใู ดเปน ผกู ระทาํ ผดิ
๓) ในกรณที พี่ นกั งานสอบสวนมคี วามเหน็ ควรสง่ั ไมฟ อ ง และพนกั งานอยั การ

เหน็ ชอบดว ยใหอ อกคาํ สงั่ ไมฟ อ ง และแจง คาํ สง่ั นใ้ี หพ นกั งานสอบสวนทราบ แตถ า ไมเ หน็ ชอบดว ยกใ็ ห
สง่ั ฟอง และแจงใหพนักงานสอบสวนสงตัวผูตองหามาเพ่อื ฟองหรือจดั การอยา งหน่ึงอยางใด เพื่อให
ไดตวั ผตู อ งหามา

๔) ในกรณีที่พนักงานสอบสวนมีความเห็นควรส่ังฟองและพนักงานอัยการ
เห็นชอบดวยใหออกคําสั่งฟองและฟองผูตองหาตอศาล แตถาไมเห็นชอบดวยก็ใหสั่งไมฟอง
และปลอ ยตัวผตู องหาไป และแจงคําสง่ั ใหพนกั งานสอบสวนทราบ

๕) ส่ังใหพนักงานสอบสวนดําเนินการสอบสวนเพ่ิมเติมหรือสงพยานคนใด
มาใหซักถามเพอ่ื สง่ั ตอ ไป

๒.๒ การรกั ษาผลประโยชนของรัฐ
๑) ในคดแี พง หรอื คดปี กครอง (ตาม พ.ร.บ.องคก รอยั การและพนกั งานอยั การ

พ.ศ.๒๕๕๓ ม.๑๔)
๑.๑) ในคดแี พง หรอื คดปี กครอง มอี าํ นาจและหนา ทด่ี าํ เนนิ คดแี ทนรฐั บาล

หนวยงานของรัฐท่ีเปนองคกรตามรัฐธรรมนูญ ราชการสวนกลาง หรือราชการสวนภูมิภาคในศาล
หรือในกระบวนการทางอนุญาโตตุลาการทั้งปวง กับมีอํานาจและหนาที่ตามกฎหมายอ่ืน ซ่ึงบัญญัติ
วาเปนอาํ นาจและหนาที่ของสํานักงานอยั การสูงสุดหรอื พนกั งานอยั การ

๑.๒) ในคดีแพง คดปี กครอง หรือคดอี าญา ซึ่งเจา หนาท่ีของรัฐถกู ฟอ ง
ในเรอ่ื งการทไี่ ดก ระทาํ ไปตามหนา ทกี่ ด็ ี หรอื ในคดแี พง หรอื คดอี าญาทรี่ าษฎรผหู นง่ึ ผใู ดถกู ฟอ ง ในเรอื่ งการ
ทไ่ี ดก ระทาํ ตามคาํ สง่ั ของเจา หนา ทข่ี องรฐั ซงึ่ ไดส ง่ั การโดยชอบดว ยกฎหมาย หรอื เขา รว ม หรอื ชว ยเหลอื
เจา หนา ทข่ี องรฐั ซง่ึ กระทาํ การในหนา ทรี่ าชการกด็ ี เมอื่ เหน็ สมควรพนกั งานอยั การจะรบั แกต า งใหก ไ็ ด

๗๙

๑.๓) ในคดีแพง คดีปกครอง หรือกรณีมีขอพิพาทท่ีตองดําเนินการทาง
อนุญาโตตลุ าการ

๑.๔) ผดู าํ รงตาํ แหนง ทางการเมอื งผใู ดมที รพั ยส นิ เพม่ิ ขน้ึ ผดิ ปกตใิ หป ระธาน
กรรมการปอ งกนั และปราบปรามการทจุ รติ แหง ชาติ สง เอกสารทง้ั หมดพรอ มทงั้ รายงานการตรวจสอบ
ไปยังอัยการสูงสุด เพ่ือดําเนินงานคดีในศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผูดํารงตําแหนงทางการเมือง
เพอ่ื ใหท รพั ยส นิ ทเ่ี พมิ่ ขน้ึ ผดิ ปกตนิ น้ั ตกเปน ของแผน ดนิ (พ.ร.บ.ประกอบรฐั ธรรมนญู วา ดว ยการปอ งกนั
และปราบปรามการทุจริต พ.ศ.๒๕๕๔ มาตรา ๓๘)

๒) เปน ทป่ี รกึ ษากฎหมายของรฐั โดยใหค าํ ปรกึ ษาหรอื ความเหน็ ทางกฎหมาย
หรือตรวจรางสญั ญาตางๆ กอนลงนาม

๒.๓ การคมุ ครองสทิ ธแิ ละเสรภี าพของประชาชน อยั การมอี าํ นาจหนา ทดี่ าํ เนนิ การ
คมุ ครองสทิ ธแิ ละเสรภี าพตามทกี่ ฎหมายบญั ญตั ไิ ว เชน ยน่ื คาํ รอ งขอใหศ าลออกหมายปลอ ยผตู อ งหา
(ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา ๗๒ (๒)) ย่ืนคํารองขอใหศาลปลอยบุคคลที่ถูก
คมุ ขงั โดยมชิ อบดว ยกฎหมายหรอื ถกู จาํ คกุ ผดิ จากคาํ พพิ ากษาของศาล (ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณา
ความอาญา มาตรา ๙๐(๒))

๒.๔ อาํ นาจหนา ทอี่ น่ื ๆ ตามทก่ี ฎหมายบัญญตั ไิ ว เชน
๑) อัยการสูงสุดเปนผูตรวจสอบขอเท็จจริงและย่ืนคํารองใหศาลรัฐธรรมนูญ

วนิ จิ ฉยั สง่ั การใหบ คุ คลหรอื พรรคการเมอื งใดเลกิ การกระทาํ เพอ่ื ลม ลา งการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย
อันมีพระมหากษัตริยเปนประมุข หรือเพื่อใหไดมาซ่ึงอํานาจในการปกครองประเทศโดยวิธีการ
ซงึ่ มไิ ดเ ปน ไปตามวถิ ที างทบี่ ญั ญตั ไิ วใ นรฐั ธรรมนญู (พ.ร.บ.ประกอบรฐั ธรรมนญู วา ดว ยพรรคการเมอื ง
พ.ศ.๒๕๖๐ ม.๙๕)

¡Ãкǹ¡ÒÃดําà¹Ô¹§Ò¹¢Í§ÍÑ¡Òà กระบวนการดําเนินงานของอัยการในการดําเนิน
คดีอาญาเพ่ืออํานวยความยุติธรรม เปนไปตามพระราชบัญญัติองคกรอัยการและพนักงานอัยการ
พ.ศ.๒๕๕๓ ม.๑๔ และประมวลกฎหมายวธิ พี ิจารณาความอาญาเปน หลกั ทส่ี ําคัญมี ๒ ขน้ั ตอน ดังนี้

¢Ñé¹μ͹·èÕ˹èÖ§ การสั่งคดี ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ม.๑๔๔
เม่ือตํารวจหรือพนักงานสอบสวนไดสงสํานวนการสอบสวนมายังอัยการหรือพนักงานอัยการ
พรอมท้ังความเห็นสั่งไมฟอง หรือสั่งฟอง หรืออยางอ่ืน (เชน งดการสอบสวน) พนักงานอัยการ
ตองพิจารณาสํานวนสอบสวนดังกลาว รวมท้ังพิจารณาคดีและผลของการดําเนินคดีในศาลท้ังใน
ขอเท็จจริงและในขอกฎหมายและออกคําสั่งอยางใดอยางหน่ึงตอคดี เชน ส่ังไมฟอง หรือสั่งฟอง
ทั้งน้ี การสั่งคดีของอัยการตองเปนไปตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ตัวอยางเชน
กรณีไมปรากฏตัวผูกระทําความผิด อัยการอาจพิจารณาวา ควรงดการสอบสวนหรือไม หรือกรณี
ปรากฏผูกระทําความผิดและผูน้ันถูกควบคุมตัวอยู หรือปลอยตัวชั่วคราว หรือเช่ือวาคงจะไดตัวมา
เมอ่ื ออกหมายเรยี ก เชน นอี้ ยั การอาจพจิ ารณาแลว มคี วามเหน็ สง่ั ไมฟ อ ง หรอื สง่ั ฟอ งกไ็ ด เหลา นเ้ี ปน ตน

๘๐

¢éѹμ͹·ÕèÊͧ การดําเนินคดีอาญาในศาล มีดังน้ี (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณา
ความอาญา ม.๑๔๓)

๑) การยน่ื ฟอ ง เมอื่ อยั การเหน็ วา การสอบสวนชอบแลว และมหี ลกั ฐานพอฟอ ง อยั การ
กจ็ ะรางฟอ ง และยนื่ ฟองผตู องหาตอศาล (ประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความอาญา ม.๑๕๗-๑๕๘)

๒) การสบื พยาน ตามกฎหมายการนาํ พยานไปศาลเปน หนา ทขี่ องโจทก พยานทอี่ ยั การ
นําเขาสืบสวนมักจะปรากฏอยูในสํานวน อัยการจะสืบพยานไปตามลําดับของความสําคัญของพยาน
ตามบญั ชีพยานทย่ี น่ื ตอศาล จนกวาจะหมดพยานหรือจนกวา ศาลจะสง่ั ใหย ตุ ิการสบื พยาน

๓) การยนื่ อทุ ธรณแ ละฎกี า เมอื่ ศาลชน้ั ตน มคี าํ พพิ ากษาแลว ไมว า จะลงโทษหรอื ยกฟอ ง
ปลอ ยจาํ เลย ถา อยั การไมเ หน็ ดว ยกบั คาํ พพิ ากษา คาํ พพิ ากษาไมถ กู ตอ ง อยั การกส็ ามารถยนื่ อทุ ธรณ
ตอศาลอุทธรณไ ดภายในอายคุ วามอทุ ธรณ และถา ศาลอุทธรณต ัดสนิ และมคี าํ พิพากษาแลว อยั การ
ก็อาจยื่นฎีกาไดอ กี ภายในอายคุ วามฎกี า

๔) การถอนฟอง ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา โจทกอาจย่ืนขอ
ถอนฟองได อัยการเปนโจทกคนหน่ึงที่ฟองคดีอาญา ยอมมีอํานาจท่ีจะถอนฟองได การถอนฟองมี
๓ กรณดี ังนี้

๔.๑) ถอนฟองดวยเหตุผลเกี่ยวกับขอเท็จจริง เชน จําเลยไมใชผูกระทําความผิด
ท่ีถกู ฟอง อัยการควรถอนฟองเพอื่ ความเปน ธรรม

๔.๒) ถอนฟอ งดว ยเหตผุ ลตามกฎหมาย เชน การกระทาํ ของจาํ เลยเปน การปอ งกนั
โดยชอบดวยกฎหมาย หรือมีเหตุยกเวนโทษ หรือคดีขาดอายุความ

๔.๓) ถอนฟอ งดว ยเหตผุ ลนโยบายเพอ่ื ประโยชนข องประชาชน เชน การดาํ เนนิ คดี
ตอไปไมเปนประโยชนตอประชาชน หรือเปนผลรายกระทบกระเทือนตอความสงบเรียบรอยของ
บานเมอื ง อยั การกอ็ าจถอนฟอ งได

ÊÃØ» อยั การมีอาํ นาจหนา ท่ี ๔ ประการ และกระบวนการดาํ เนนิ งานของอัยการท่ีสําคญั
มี ๒ ข้นั ตอน ไดแก การส่งั คดี และการดําเนินคดอี าญาในศาล กลาวคอื เมือ่ ตํารวจซึ่งทําหนา ท่เี ปน
พนกั งานสอบสวนเรื่องสง มาถึงอยั การ อยั การจะพจิ ารณาและมีความเหน็ คดไี ว คือ งดการสอบสวน
สัง่ ฟอ ง หรอื สั่งไมฟอ ง

ó. ÈÒÅ

เปน การศกึ ษาเฉพาะศาลยตุ ธิ รรมซง่ึ เปน สว นสาํ คญั สว นหนง่ึ ในกระบวนการยตุ ธิ รรม
ทางอาญา ยงั มศี าลอนื่ อกี ทอ่ี ยใู นกระบวนการยตุ ธิ รรมดว ย โดยเฉพาะศาลรฐั ธรรมนญู และศาลปกครอง
แตไ มไ ดน าํ มารวมศกึ ษาไวใ นทน่ี ด้ี ว ย การเสนอเรอื่ งตอ ศาลดงั กลา วน้ี เพอ่ื พจิ ารณาวนิ จิ ฉยั ตอ งเปน ไป
ตามท่ีรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยหรือกฎหมายบัญญัติไว เชน ถายื่นเร่ืองตอศาลรัฐธรรมนูญ
จะตอ งเปน เรอื่ งทเี่ กย่ี วกบั บทบญั ญตั ขิ องรฐั ธรรมนญู หรอื ถา ยน่ื เรอ่ื งตอ ศาลปกครอง กจ็ ะตอ งเปน เรอ่ื ง
ทางปกครอง เปนตน

๘๑

¤ÇÒÁËÁÒ ศาล หมายถึง ผูพิพากษาซึ่งมีอํานาจในการตัดสินคดีความตางๆ
ตามกฎหมาย ในท่ีน้ีหมายถึงศาลยุติธรรม หรือผูพิพากษาท่ีมีอํานาจพิจารณาพิพากษาคดีอาญา
และเปน สว นสาํ คญั สว นหนงึ่ ในกระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญา ศาลยตุ ธิ รรมยงั เปน องคก รตามรฐั ธรรมนญู
ท่ีมีความเปนอิสระในการพิจารณาพิพากษาอรรถคดี โดยแบงเปน ๓ ชั้นศาล ไดแก ศาลชั้นตน
ศาลอทุ ธรณ และศาลฎีกา

อํา¹Ò¨Ë¹ŒÒ·èÕ อํานาจหนาที่ของศาลยุติธรรม รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
บัญญัติใหศาลยุติธรรมมีอํานาจพิจารณาพิพากษาคดีทั้งปวง เวนแตคดีที่รัฐธรรมนูญน้ีหรือกฎหมาย
บญั ญัติใหอ ยใู นอํานาจของศาลอ่ืน

¡Ãкǹ¡ÒÃดําà¹Ô¹§Ò¹¢Í§ÈÒÅ ในที่นห้ี มายถงึ การดําเนนิ งานของศาลในคดอี าญา
โดยศึกษาเฉพาะการดําเนินงานท่ีสาํ คัญ ซ่ึงมีอยู ๗ ข้นั ตอน

¢¹éÑ μ͹·èÕ˹èÖ§ การไตส วนมลู ฟอง หมายถงึ กระบวนไตสวนของศาลเพ่ือวนิ จิ ฉัยคดี
ทนี่ าํ มาฟอ งตอ ศาลวา มมี ลู หรอื ไมม มี ลู เปน การกลนั่ กรองคดที จี่ ะใหศ าลพจิ ารณาพพิ ากษาคดอี าจแยก
ออกเปน ๒ กรณี คือ กรณอี ัยการเปน โจทกฟอง และกรณผี เู สยี หายเปนโจทกฟอ ง

ñ) ¡Ã³ÕÍÑ¡ÒÃ໚¹â¨·¡¿‡Í§ ตามกฎหมายศาลไมจําเปนตองไตสวนมูลฟอง
แตถาศาลเห็นสมควร ศาลจะสั่งไตสวนมูลฟองก็ได ในทางปฏิบัติ ศาลจะไมส่ังใหไตสวนมูลฟอง
เพราะถือวาไดมีการกลั่นกรองโดยอัยการมากอนแลว เมื่อศาลประทับรับฟองแลว ผูถูกฟองตกอยู
ในฐานะเปน จําเลยทนั ที

ò) ¡Ã³¼Õ àŒÙ ÊÂÕ ËÒÂ໹š ⨷¡¿ ͇ § ในกรณที ร่ี าษฎรเปน โจทกน ้ี ใหศ าลไตส วนมลู ฟอ ง
แตถา คดนี นั้ อัยการไดฟ องจาํ เลยโดยขอหาอยา งเดียวกนั แลว ศาลจะไมส่งั ใหไ ตสวนมลู ฟองกไ็ ด

ในการไตสวนมูลฟองคดีท่ีผูเสียหายเปนโจทก ศาลมีอํานาจไตสวนมูลฟอง
ลับหลังจําเลย จําเลยจะไปศาลหรือไมก็ได หามศาลถามคําใหการจําเลย และกอนการประทับฟอง
มิใหถ ือวา จําเลยตกอยใู นฐานะเชนน้ัน

ถา ศาลเหน็ วา คดไี มม มี ลู ศาลจะพพิ ากษายกฟอ งซงึ่ โจทกม สี ทิ ธยิ น่ื อทุ ธรณฎ กี าได
ตามกฎหมาย แตถ าศาลเหน็ วา คดมี ีมูล ศาลจะประทับรับฟองไวพจิ ารณา และผูถูกฟองตกเปนจําเลย
ตั้งแตเวลานั้น ไมวาจะไดตัวจําเลยมาหรือไม กรณีไมไดตัวจําเลยมา ศาลจะออกหมายเรียก
หรอื หมายจบั แลว แตจ ะเห็นสมควร

¢¹éÑ μ͹·ÊÕè ͧ การพจิ ารณาคดอี าญา เมอ่ื ศาลประทบั รบั ฟอ งแลว ศาลจะดาํ เนนิ การ
พจิ ารณาคดแี ละสืบพยานตอ ไป โดยมสี าระสาํ คญั ๒ ประการ คอื การคมุ ครองจาํ เลยในการตอ สคู ดี
และองคค ณะพิจารณาพพิ ากษาคดี

ñ) ¡Òä،Á¤ÃͧจําàÅÂ㹡ÒÃμ‹ÍÊÙŒ¤´Õ จําเลยไดรับการคุมครองในการตอสูคดี
๓ ประการ คือ

๑.๑) การสนั นษิ ฐานวา จาํ เลยเปนผบู รสิ ทุ ธิ์
๑.๒) การพิจารณาและสบื พยานตอ งทาํ อยางเปดเผยในศาล

๘๒

๑.๓) การพิจารณาและสืบพยานตองทําตอหนาจําเลย แตมีขอยกเวน ๓ ขอ
คอื กรณที คี่ ดมี อี ตั ราโทษจาํ คกุ อยา งสงู ไมเ กนิ ๑๐ ป กรณจี าํ เลยขดั ขวางการพจิ ารณาคดแี ละสบื พยาน
กรณีเดนิ เผชญิ สืบนอกศาล

ò) ͧ¤¤³Ð¾Ô¨ÒóҾԾҡÉÒ¤´Õ ในการพิจารณาคดีและการสืบพยาน รวมท้ัง
การพิพากษาคดี ศาลตองน่ังครบองคคณะ เชน องคค ณะ ๒ คน ก็ตอ งนัง่ ครบท้งั ๒ คน

¢éѹμ͹·ÕèÊÒÁ การขอใหศาลรอการลงโทษจําคุก (ประมวลกฎหมายอาญา ม.๕๖)
ในคดีท่ีจําเลยรับสารภาพวาไดกระทําผิดจริงตามฟองและเปนคดีไมรายแรงซ่ึงศาลจะลงโทษจําคุก
ไมเกนิ ๓ ป จาํ เลยอาจยนื่ คาํ แถลงประกอบคํารบั สารภาพขอใหศาลรอการลงโทษจําคุกเพือ่ ใหโอกาส
จาํ เลยกลับตวั เปน คนดไี ด โดยควรแนบหลกั ฐานตา งๆ เก่ียวกบั อายุ ประวัติ ความประพฤติ การศึกษา
อบรม สขุ ภาพ ภาวะแหงจิต นสิ ยั อาชพี สงิ่ แวดลอ ม สภาพความผดิ หรือเหตุอืน่ อันควรปราณีดว ย
เชน บนั ทึกการตกลงชดใชค า เสียหายเพื่อบรรเทาผลราย สําเนาทะเบียนบาน หรือสตู ิบัตรซ่งึ แสดงวา
มบี ตุ รตอ งอยใู นความอุปการะเลี้ยงดู เปน ตน แตท้งั น้ีศาลอาจลงโทษจาํ คุกและปรบั แตรอการลงโทษ
จําคุกไวโดยกําหนดเงื่อนไขคุมความประพฤติดวยการใหจําเลยไปรายงานตัวหรือทํากิจกรรมบริการ
สงั คมหรอื สาธารณประโยชนด ว ยหรอื ไมเ พยี งใดกไ็ ด และจาํ เลยตอ งปฏบิ ตั ติ ามเงอ่ื นไขนน้ั โดยเครง ครดั
หากมฉิ ะนน้ั แลว ศาลอาจนาํ โทษจาํ คกุ ทรี่ อไวน นั้ มาลงแกจ าํ เลยได การขอใหศ าลรอการลงโทษจาํ คกุ น้ี
เก่ียวขอ งกับการคมุ ประพฤติ ซงึ่ จะไดศ ึกษาตอไป

¢¹éÑ μ͹·ÊÕè Õè การพพิ ากษาคดอี าญา (ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา ม.๑๘๒)
เมอ่ื สบื พยานจนไดข อ ยตุ อิ ยา งใดอยา งหนงึ่ แลว วา จาํ เลยไดก ระทาํ ความผดิ หรอื ไมไ ดก ระทาํ ความผดิ จรงิ
ตามฟอ ง ใหศ าลอา นคาํ พพิ ากษาหรอื คาํ สง่ั ในศาลโดยเปด เผยในวนั เสรจ็ การพจิ ารณาหรอื ภายในเวลา
๓ วัน นับแตวันเสร็จคดี เวนแตมีเหตุอันควร เชน ศาลติดเรียบเรียงคําพิพากษาเร่ืองอื่นหลายเร่ือง
หรอื ตอ งสง รา งคาํ พพิ ากษาไปใหอ ธบิ ดผี พู พิ ากษาภาคตรวจตามระเบยี บเสยี กอ น เชน น้ี ศาลอาจเลอ่ื น
อานคําพพิ ากษาไปวันอ่ืนกไ็ ด แตตอ งจดเหตผุ ลไวใ นรายงานกระบวนพจิ ารณาคําพพิ ากษาหรือคําสงั่
ของศาลตองทําเปนหนังสือลงลายมือชื่อผูพิพากษา ซ่ึงนั่งพิจารณาคดีในการทําคําพิพากษา
หรอื คาํ สง่ั อาจดาํ เนินการเปน ๒ กรณี

ñ) ¡Ã³Õ¾Ô¾Ò¡ÉÒ¡¿‡Í§ (ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ม.๑๘๕)
ศาลจะพพิ ากษายกฟอ งโจทกแ ละปลอ ยตวั จาํ เลยไปได ตอ งเขา กบั หลกั เกณฑข อ ใดขอ หนงึ่ ใน ๔ ขอ ดงั น้ี

๑.๑) จาํ เลยไมไดก ระทําความผดิ
๑.๒) การกระทาํ ของจําเลยไมเปนความผิด
๑.๓) มเี หตุตามกฎหมาย จาํ เลยไมค วรตอ งรับโทษ
๑.๔) คดขี าดอายคุ วาม
ò) ¡Ã³Õ¾Ô¾Ò¡ÉÒŧâ·ÉจําàÅ เมื่อศาลเห็นวาจําเลยไดกระทําผิดจนปราศจาก
ขอ สงสยั และไมม กี ารยกเวน โทษตามกฎหมาย ใหศ าลลงโทษจาํ เลยตามความผิด

๘๓

¢éѹμ͹·ÕèËŒÒ การอุทธรณฎีกา เม่ือศาลชั้นตนมีคําพิพากษาหรือคําส่ังแลวคูความ
ไมพอใจคําพิพากษาน้ัน คูความอาจยื่นอุทธรณคําพิพากษาของศาลช้ันตนตอศาลอุทธรณภายใน
กาํ หนดอายคุ วามอทุ ธรณค อื ๓๐ วนั นบั แตว นั ทศี่ าลชน้ั ตน มคี าํ พพิ ากษาหรอื คาํ สง่ั ยกเวน แตว า คดนี น้ั
ตองหามอุทธรณ เม่ือศาลอุทธรณมีคําพิพากษาหรือคําสั่ง เชน ยืนตามคําพิพากษาของศาลชั้นตน
กลับหรอื แกคําพพิ ากษาของศาลชนั้ ตน คูความไมพอใจหรือติดใจในคําพิพากษา หรอื คําสงั่ น้นั ก็อาจ
ยน่ื ฎกี าตอศาลฎีกากอ นพนกําหนดอายคุ วามฎีกา คอื ๓๐ วนั นับแตวันท่อี า นคาํ พิพากษาหรือคําส่ัง
ของศาลอทุ ธรณ ยกเวน แตว า คดนี นั้ หา มฎกี า ตวั อยา งการหา มอทุ ธรณฎ กี าตามทกี่ ฎหมายกาํ หนด เชน

๑) คดีอัตราโทษจําคุกไมเกิน ๓ ป หรือปรับไมเกิน ๖๐,๐๐๐ บาท ตองหามมิให
อุทธรณปญหาขอ เท็จจรงิ เวน แตศ าลลงโทษจาํ คกุ กกั ขัง รอการลงโทษ รอการกําหนดโทษ หรือปรบั
เกินกวา ๑,๐๐๐ บาท จาํ เลยจงึ จะอุทธรณไ ด

๒) คดที ศ่ี าลอทุ ธรณพ พิ ากษาลงโทษจาํ คกุ ไมเ กนิ ๕ ป ยนื ตามศาลชน้ั ตน หรอื แกไ ข
เล็กนอยหามมิใหคูความฎีกาในปญหาขอเท็จจริง ทั้งน้ี คูความอีกฝายมีสิทธิแกอุทธรณฎีกาภายใน
๑๕ วนั นบั แตว นั ทไี่ ดร บั สาํ เนาคาํ พพิ ากษาของศาลฎกี าถอื เปน ทส่ี น้ิ สดุ ของกระบวนการยตุ ธิ รรมในสว น
ทเี่ กย่ี วกับศาล และจะตองมกี ารบังคับคดตี ามคาํ พิพากษานนั้ ๆ เวนแตจะมกี ารอภยั โทษ สําหรบั ศาล
ท่ีรับเร่ืองคําฟอง อุทธรณฎีกา และอานคําพิพากษาของศาลอุทธรณและศาลฎีกา ไดแก ศาลชั้นตน
ทีช่ าํ ระคดนี น้ั

¢éѹμ͹·èÕË¡ การอภัยโทษ ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยและประมวล
กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา การพระราชทานอภยั โทษเปน อาํ นาจของพระมหากษตั รยิ  เมอื่ จาํ เลย
ถูกศาลพิพากษาถึงท่ีสุดใหลงโทษจําเลย จําเลยหรือผูมีสวนไดเสียอาจยื่นขอพระราชทานอภัยโทษ
ไดใ น ๒ กรณี

ñ) ¡Ã³âÕ ·É»ÃÐËÒêÇÕ μÔ เมอ่ื ศาลพพิ ากษาใหล งโทษประหารชวี ติ และคดถี งึ ทสี่ ดุ แลว
รัฐยังลงโทษประหารชีวิตจําเลยไมได ตองใหโอกาสจําเลยทูลเกลาฯ ขอพระราชทานอภัยโทษ
เมื่อพน ๖๐ วัน นับแตวันยื่นขอพระราชทานอภัยโทษแลว ไมไดโปรดเกลาฯ แตประการใด หรือ
ยกคาํ ขอพระราชทานอภยั โทษ ใหล งโทษประหารชวี ิตจําเลยคนนั้น หรอื ถาพระราชทานอภัยโทษดวย
การลดโทษเปน โทษจาํ คกุ ตลอดชวี ติ ใหก รมราชทณั ฑร บั ไปดาํ เนนิ การตามนนั้ การยนื่ ขอพระราชทาน
อภัยโทษเดิมตอ งย่ืนผานรัฐมนตรวี า การกระทรวงมหาดไทย แตท ุกวนั น้ีกรมราชทณั ฑไ ดยายมาอยูใน
สงั กัดของกระทรวงยตุ ิธรรม จึงนา จะย่นื ตอรัฐมนตรีวา การกระทรวงนี้

ò) ¡Ã³âÕ ·É͹è× æ เชน โทษจาํ คกุ หรอื ปรบั โดยตอ งยน่ื ผา นรฐั มนตรวี า การกระทรวง
ยุติธรรม การขอพระราชทานอภัยโทษในกรณีน้ีถาถูกยกหนหนึ่งแลว ก็อาจย่ืนขอใหมไดอีก เม่ือพน
กาํ หนด ๒ ปนบั แตวนั ทถ่ี ูกยกครง้ั กอน

¢¹éÑ μ͹·àÕè ¨´ç การรอ้ื ฟน คดอี าญาขนึ้ พจิ ารณาใหม รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย
ไดบัญญัติไววา บุคคลใดตองรับโทษอาญาโดยคําพิพากษาอันถึงท่ีสุด บุคคลนั้น ผูมีสวนไดเสีย

๘๔

หรอื พนกั งานอยั การ อาจรอ งขอใหม กี ารรอ้ื ฟน คดขี น้ึ พจิ ารณาใหมไ ด และหากปรากฏตามคาํ พพิ ากษา
ของศาลท่ีร้ือฟนคดีขึ้นพิจารณาใหมวา บุคคลน้ันมิไดเปนผูกระทําความผิด บุคคลนั้นหรือทายาท
ยอมมีสิทธิไดรับคาทดแทนและคาใชจายตามสมควร ตลอดจนบรรดาสิทธิท่ีเสียไปเพราะผลแหง
คาํ พิพากษาน้นั คนื ท้ังนี้ ตามเงื่อนไขและวธิ กี ารที่กฎหมายบญั ญัติ บทบญั ญตั ิของรัฐธรรมนญู เชน น้ี
เปนการใหส ิทธิบุคคลขอใหม ีการร้ือฟน คดีอาญาข้นึ พจิ ารณาใหมไ ด อันเปนหลักประกนั วา ประชาชน
จะไดร บั ความยุตธิ รรมจากรฐั อยา งเตม็ ที่

ÊÃØ» รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยกําหนดใหศาลมีอํานาจพิจารณาพิพากษา
อรรถคดี ซ่ึงศาลตองดําเนินการตามรัฐธรรมนูญ ตามกฎหมายและในพระปรมาภิไธยของ
พระมหากษตั รยิ  กระบวนการดาํ เนนิ งานของศาลทสี่ าํ คญั มี ๗ ขน้ั ตอน ซง่ึ ถอื วา เปน การบรหิ ารงานราชการ
ทเี่ ปนสว นหนึง่ ของกระบวนการยตุ ิธรรม

ô. ¤ØÁ»ÃоÄμÔ

¤ÇÒÁËÁÒ การคุมประพฤติ (probation) เปนมาตรการหนงึ่ ของกรมคมุ ประพฤติ
กระทรวงยุติธรรมที่ใชในการปฏิบัติตอผูกระทําผิดที่เปนผูใหญในชุมชน โดยยึดหลักอาชญาวิทยา
และทณั ฑวทิ ยาแนวใหม ซง่ึ เนน การปฏบิ ตั ติ อ ผกู ระทาํ ผดิ เปน รายบคุ คล นอกจากน้ี ยงั เปน การเปลย่ี น
แนวคิดจากวิธีการลงโทษมาเปนวิธีการแกไขบําบัด พรอมกับเปล่ียนแนวคิดจากการลงโทษจําคุก
เปน วธิ กี ารเลย่ี งการจาํ คกุ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ การใหช มุ ชนเขา มามสี ว นรว มและรบั ผดิ ชอบในการปอ งกนั
อาชญากรรมและการแกไขฟน ฟูผูกระทาํ ผิด

การคุมประพฤติจึงเปนการบริหารงานท่ีสําคัญในกระบวนการยุติธรรมทางอาญา
โดยครอบคลมุ ทงั้ ในขนั้ ตอนกอ นและหลงั การพพิ ากษาคดขี องศาล มพี นกั งานคมุ ประพฤตเิ ปน ผดู าํ เนนิ การ
ขั้นตอนกอนคําพิพากษาของศาลน้ัน เรียกวา ¡ÒÃÊ׺àÊÒÐáÅоԹԨ (presentence investigation)
สว นขนั้ ตอนหลงั คาํ พพิ ากษาคดขี องศาล เรยี กวา ¡ÒäǺ¤ÁØ áÅÐÊÍ´ÊÍ‹ § (supervision) ซงึ่ พนกั งาน
คมุ ประพฤตจิ ะทาํ หนา ทใี่ หค าํ แนะนาํ ชว ยเหลอื ผกู ระทาํ ความผดิ นนั้ ๆ พรอ มกบั นาํ ทรพั ยากรในชมุ ชน
เขา มาชว ยเหลอื เรยี กวา ¡¨Ô ¡ÃÃÁªÁØ ª¹ (community affairs) ทง้ั นเ้ี พอื่ มงุ หวงั ใหจ าํ เลยไดก ลบั ตวั เปน
พลเมอื งดีและกลบั คนื สูชุมชนอยา งมีคุณคาตลอดไป

¾¹Ñ¡§Ò¹¤ÁØ »ÃоÄμÔ พระราชบัญญตั วิ ิธดี าํ เนินการคมุ ความประพฤติตามประมวล
กฎหมายอาญา พ.ศ.๒๕๒๒ ไดก าํ หนดใหร ฐั มนตรวี า การกระทรวงยตุ ธิ รรม หรอื โดยผทู ร่ี ฐั มนตรวี า การ
กระทรวงยุติธรรมมอบหมายเปนผูมีอํานาจแตงต้ังพนักงานคุมประพฤติ พระราชบัญญัติดังกลาว
ยงั กาํ หนดอาํ นาจหนา ทขี่ องพนกั งานคมุ ประพฤติซ่งึ สรปุ ได ๓ ประการ ไวดวย คือ

หนึง่ อาํ นาจหนาทเี่ กี่ยวกับการสืบเสาะและพนิ จิ จาํ เลย
สอง อาํ นาจหนา ทเี่ ก่ียวกบั การควบคุมสอดสอ งหรอื คุมความประพฤตจิ ําเลย และ

๘๕

สาม อํานาจหนาท่ีอื่นเก่ียวกับการคุมประพฤติตามท่ีศาลเห็นสมควร เชน ศาล
อาจสง่ั ใหพ นกั งานคมุ ประพฤตดิ าํ เนนิ การสบื เสาะและพนิ จิ จาํ เลยเพมิ่ เตมิ ทาํ รายงานคมุ ความประพฤติ
เสนอตอ ศาลเพม่ิ เตมิ ได หรอื ใหตามตวั ผถู ูกคุมความประพฤตไิ ปศาล เปนตน

¡ÒÃÊ׺àÊÒÐáÅоԹԨ น้ัน หมายถึง กระบวนการแสวงหาขอเท็จจริงเก่ียวกับ
ประวัติและภูมิหลังทางสังคมของจําเลยตลอดจนพฤติการณในคดีกอนการพิจารณาพิพากษาคดี
โดยพนักงานคุมประพฤติเปนผูดําเนินการตามคําสั่งศาล แลวนําขอเท็จจริงท่ีไดมาประมวลวิเคราะห
และทํารายงานเสนอตอศาลพรอมทําความเห็นและขอเสนอแนะวา วิธีการใดจึงจะเหมาะสมกับ
จาํ เลยรายนน้ั เพอ่ื ศาลจะไดใ ชป ระกอบดลุ พนิ จิ ในการพพิ ากษาซง่ึ จะเปน การพจิ ารณาเปน รายบคุ คลไป

ในสว นของ ¡ÒäǺ¤ÁØ áÅÐÊÍ´ÊÍ‹ § นนั้ เปน กระบวนการภายหลงั จากศาลใชด ลุ พนิ จิ
ในการพิพากษาผูกระทําผิดแลววา บุคคลนั้นยังไมสมควรไดรับโทษจําคุก จึงใหรอการกําหนดโทษ
หรือรอการลงโทษไวกอน โดยมีการกําหนดเง่ือนไขคุมความประพฤติ และใหพนักงานคุมประพฤติ
เปนผคู วบคุมดแู ลแนะนาํ ชว ยเหลือหรือตกั เตอื นในเรอื่ งความประพฤติ การศึกษา การประกอบอาชพี
หรือเรือ่ งอ่นื ๆ ดว ยวิธกี ารแกไขฟน ฟเู ปน รายบุคคลตามความเหมาะสม เชน การใหค าํ ปรึกษา แนะนาํ
ตามหลักจิตวทิ ยา การบําบดั รกั ษาทางการแพทย การใหก ารศึกษา การฝก อาชพี การอบรมศลี ธรรม
ตลอดจนการใหการสงเคราะหด านตา งๆ

สาํ หรบั ¡¨Ô ¡ÃÃÁªÁØ ª¹ นน้ั หมายถงึ ขนั้ ตอนและกระบวนการทางเทคนคิ ทพ่ี นกั งาน
คมุ ประพฤตนิ าํ มาใชด าํ เนนิ การแกไ ขฟน ฟผู กู ระทาํ ผดิ โดยเฉพาะกบั ผถู กู คมุ ความประพฤตใิ นชว งระยะ
เวลาทอี่ ยรู ะหวา งการคมุ ความประพฤตโิ ดยใชเ ทคนคิ ทางจติ วทิ ยา การศกึ ษา จรยิ ศาสตร สงั คมสงเคราะห
กฎหมาย และวธิ กี ารอนื่ ๆ เขา มาดาํ เนนิ การแกไ ขฟน ฟพู ฤตกิ รรมและจติ ใจ ตลอดจนการใหก ารสงเคราะห
ชว ยเหลอื ตามความเหมาะสมเปน รายบคุ คลเปน ระยะๆ โดยใชท รพั ยากรชมุ ชน อนั ไดแ ก สถาบนั ตา งๆ
และองคการสาธารณกุศล ใหเขามามีสวนรวมในการรับรู เขาใจ สงเสริม สนับสนุน และชวยเหลือ
เพ่อื เชอื่ มโยงผถู ูกคมุ ความประพฤตใิ หก ลบั คืนสชู มุ ชนไดอ ยา งแนบเนียนยิง่ ขนึ้

เหตุผลที่กรมคุมประพฤติไดนําการมีสวนรวมของประชาชนมาใชในการดําเนินการ
แกไขฟนฟูผูกระทําผิดนั้น เพราะการปองกันและปราบปรามอาชญากรรมไมสามารถกระทําได
โดยเจาหนาที่ของรัฐแตเพียงฝายเดียว และหากคํานึงถึงสังคมโดยสวนรวมแลว อาชญากรรมเปน
ส่ิงท่ีมีผลกระทบตอสังคมโดยสวนรวม ดังนั้น จึงควรเปนภาระหนาที่ของประชาชนในสังคมที่ควร
จะชวยกันปองกันแกไขปญหาอาชญากรรมดวย ทุกวันนี้ประเทศตางๆ จึงไดพยายามใหประชาชน
มสี ว นรว มในการแกไ ขและปอ งกนั อาชญากรรมซง่ึ ทาํ ใหเ กดิ ผลดโี ดยทว่ั ไป สาํ หรบั โครงการทเี่ กยี่ วขอ ง
กับการแกไขฟน ฟูผูกระทาํ ผิด และประชาชนไดเ ขา มามีสว นรว ม ไดแ ก (๑) การพัฒนาฟนฟูผูกระทําผดิ
(๒) การบรกิ ารสงั คม (๓) การสงเคราะหผ กู ระทาํ ผดิ ทเ่ี ปน ผใู หญ และ (๔) โครงการอาสาสมคั รคมุ ประพฤติ

๘๖

อํา¹Ò¨Ë¹ÒŒ ·Õè กรมคมุ ประพฤตมิ อี ํานาจหนา ที่ ๗ ประการ ดังนี้
๑. ดําเนินการสืบเสาะและพินิจ ควบคุมและสอดสอง แกไขฟนฟูและสงเคราะห
ผกู ระทาํ ผดิ ในชนั้ กอนฟอ ง ชนั้ พจิ ารณาคดขี องศาล และภายหลังทศ่ี าลมีคําพิพากษา ตามที่กฎหมาย
กาํ หนด
๒. ดําเนินการฟนฟูสมรรถภาพผูติดยาเสพติดในระบบบังคับรักษาตามกฎหมาย
วาดว ยการฟนฟสู มรรถภาพผูติดยาเสพตดิ
๓. สงเสริมสนับสนุนเกี่ยวกับการดําเนินการแกไขฟนฟูและสงเคราะหผูกระทําผิด
ในชุมชน
๔. พัฒนาระบบ รปู แบบ และวธิ ีการปฏบิ ตั ิตอผกู ระทําผดิ ในชุมชน
๕. จัดทําและประสานแผนงานของกรมใหสอดคลองกับนโยบายและแผนแมบท
ของกระทรวง รวมทงั้ เรง รดั ตดิ ตามและประเมินผลการปฏิบตั งิ านของหนว ยงานในสังกัด
๖. เสริมสราง สนับสนุน และประสานงานใหชุมชนและภาคประชาสังคมเขามามี
สวนรว มและเปน เครือขายในการปฏิบตั ติ อผกู ระทําผิด
๗. ปฏิบัติการอ่ืนใดตามท่ีกฎหมายกําหนดใหเปนอํานาจหนาท่ีของกรมหรือตามท่ี
กระทรวงหรอื คณะรฐั มนตรีมอบหมาย
ÀÒÂËÅ§Ñ ¨Ò¡ÈÒÅä´ÁŒ คÕ าํ ¾¾Ô Ò¡ÉÒáÅÇŒ ¡Òû¯ºÔ μÑ μÔ ÒÁคาํ ¾¾Ô Ò¡ÉҢͧÈÒÅ ËÃÍ× ¡Òú§Ñ ¤ºÑ ¤´Õ
«§èÖ ดาํ à¹Ô¹¡ÒÃâ´Â¾¹¡Ñ §Ò¹¤ÁØ »ÃоÄμÔ ÁÕ õ ¢¹éÑ μ͹ ดงั นี้
ÊÃØ» กรมคุมประพฤติสังกัดกระทรวงยุติธรรม กรมคุมประพฤติมีอํานาจหนาท่ี
หลายประการนอกเหนือจากการคุมประพฤติ เชน การฟนฟสู มรรถภาพผตู ดิ ยาเสพตดิ รวมตลอดถงึ
การมสี ว นสาํ คญั ในกระบวนการชะลอการฟอ งตามทกี่ ฎหมายใหอ าํ นาจไวด ว ย แตใ นทนี่ เ้ี นน ศกึ ษาอาํ นาจ
หนา ทเี่ กย่ี วกบั การคมุ ประพฤตซิ งึ่ เกย่ี วขอ งกบั กระบวนการยตุ ธิ รรมทางอาญาทงั้ ในขนั้ ตอนกอ นทศ่ี าล
จะพิพากษาคดี เห็นไดจากการสืบและเสาะพินิจจําเลยโดยพนักงานคมุ ประพฤติ และขั้นตอนหลังจาก
ศาลพพิ ากษาคดีแลว เห็นไดจ ากการควบคุมและสอดสอ งโดยพนกั งานคุมประพฤติ

õ. ÃÒª·Ñ³±

¤ÇÒÁËÁÒ การราชทณั ฑ (correction) เปน กจิ กรรมของกรมราชทัณฑ กระทรวง
ยุติธรรม สําหรับเจาหนาที่ของรัฐท่ีปฏิบัติราชการของกรมราชทัณฑ คือ เจาพนักงานเรือนจํา
ซ่งึ แบงเปน ๒ ประเภท ไดแก เจาพนกั งานอํานวยการกลาง และเจาพนักงานประจําเรอื นจาํ

਌Ҿ¹Ñ¡§Ò¹อํา¹Ç¡ÒáÅÒ§ น้ัน ประกอบดวย อธิบดี ผูชวยอธิบดี หัวหนากอง
ในกรมราชทณั ฑ สารวัตรเรือนจาํ หวั หนาแผนกในกรมราชทณั ฑ และขาราชการสังกัดกรมราชทณั ฑ
สว นà¨ÒŒ ¾¹¡Ñ §Ò¹»ÃÐจาํ àÃÍ× ¹จาํ ประกอบดว ย ๔ ตาํ แหนง ไดแ ก ผบู ญั ชาการเรอื นจาํ สารวตั รเรอื นจาํ
พัศดี และเจา หนา ทรี่ าชทณั ฑห รอื ผคู ุม

๘๗

อาํ ¹Ò¨Ë¹ÒŒ ·Õè กรมคมุ ราชทัณฑมอี าํ นาจหนาที่ ๕ ประการ ดังนี้
๑. ปฏิบัติตอผูกระทําผิดใหเปนไปตามคําพิพากษาหรือคําส่ังตามกฎหมาย
โดยดาํ เนนิ การตามกฎหมายวาดวยการราชทณั ฑและกฎหมายอ่ืนทีเ่ ก่ยี วขอ ง
๒. กําหนดแนวทางปฏิบัติตอผูตองขัง โดยใหสอดคลองกับกฎหมาย ระเบียบ
ขอบังคับ นโยบายของกระทรวง หลักอาชญาวิทยาและทัณฑวิทยา ตลอดถึงขอกําหนด มาตรฐาน
ข้ันต่าํ สาํ หรับปฏิบตั ติ อผูตองขัง และขอเสนอแนะในเร่ืองทีเ่ กย่ี วขอ งของสหประชาชาติ
๓. ดําเนนิ การเกย่ี วกับสวสั ดิการและการสงเคราะหแ กผตู อ งขงั
๔. จัดทําและประสานแผนของกรมใหเปนไปตามนโยบายและแผนปฏิบัติงาน
ตามแผนงานของหนว ยงานในสงั กดั กรมราชทัณฑ
๕. ปฏิบัติการอ่ืนใดตามที่กฎหมายกําหนดใหเปนอํานาจหนาท่ีของกรมราชทัณฑ
ตามทกี่ ระทรวงหรอื คณะรฐั มนตรีมอบหมาย
¡Ãкǹ¡ÒÃดําà¹Ô¹§Ò¹¢Í§¡ÃÁÃÒª·Ñ³± กรมราชทัณฑมีกระบวนการดําเนินงาน
คุมประพฤติที่สอดคลองกับอํานาจหนาที่ขางตน เฉพาะที่สําคัญและเกี่ยวของกับการราชทัณฑ คือ
¡Òû¯ºÔ ÑμÔμÒÁคาํ ¾¾Ô Ò¡ÉҢͧÈÒÅËÃ×Í¡Òúѧ¤ºÑ ¤´Õ«è§Ö ดาํ à¹¹Ô ¡ÒÃâ´Â਌Ҿ¹¡Ñ §Ò¹àÃ×͹จาํ อธิบาย
ไดด งั นี้
เจาหนาที่ราชทัณฑไมมีหนาที่เกี่ยวของกับคดีโดยตรงดังเชน ตํารวจ อัยการ
และศาล แตกรมราชทัณฑเขามาเก่ียวของกับกระบวนยุติธรรมในฐานะที่ตองบังคับคดีใหเปนไปตาม
คาํ พพิ ากษาของศาลในคดอี าญา สาํ หรบั การบงั คบั คดตี ามคาํ พพิ ากษาในกรณที ศี่ าลพพิ ากษาใหล งโทษ
จําคุกจําเลย เจา พนักงานเรอื นจาํ จะดาํ เนินการกับจําเลยตามคาํ พพิ ากษาของศาล โดยมวี ัตถปุ ระสงค
สําคญั คือ ควบคมุ ตัวไวไ มใหห นี และลงโทษ หรอื แกไขฟน ฟผู ตู องโทษใหก ลบั ตวั เปนพลเมอื งดี
สาํ หรบั ขนั้ ตอนการบงั คบั คดใี หเ ปน ไปตามคาํ พพิ ากษาโดยกรมราชทณั ฑ มี ๗ ขน้ั ตอน
ดงั น้ี
¢éѹμ͹·ËÕè ¹è§Ö การรับตวั จาํ เลยผูตอ งโทษ
¢Ñé¹μ͹·ÕÊè ͧ การใหสวสั ดกิ ารแกผูตอ งโทษ
¢¹Ñé μ͹·ÊèÕ ÒÁ การรกั ษาระเบียบวนิ ัย
¢¹Ñé μ͹·ÊèÕ Õè การใหก ารศึกษาวชิ าสามัญและการฝกวชิ าชีพ
¢éѹμ͹·èËÕ ŒÒ การใหท ํางานโดยใชแ รงงานผตู อ งโทษ
¢éѹμ͹·ÕËè ¡ การฝกอบรมจิตใจ
¢é¹Ñ μ͹·èÕà¨ç´ การปลอ ยตัว
ทงั้ ๗ ขั้นตอนน้ี อาจรวมเปน ๓ ขน้ั ตอนใหญ คือ (๑) การรับตัวจําเลยผูตอ งโทษ
(๓.๒.๑) (๒) การปฏิบัตติ อ ผูตองโทษ (๓.๒.๒-๓.๒.๖) และ (๓) การปลอยตวั จากเรอื นจํา (๓.๒.๗)

๘๘

ภายหลงั จากศาลมคี าํ พพิ ากษาใหจ าํ คกุ จาํ เลย เจา พนกั งานราชทณั ฑห รอื ผคู มุ มหี นา ที่
รบั ตวั จาํ เลย ผตู อ งโทษไปควบคมุ ไวใ นเรอื นจาํ หรอื ทณั ฑสถานตา งๆ โดยคาํ พพิ ากษาของศาลอาจเปน
โทษหนักไปหาโทษเบา ตามประมวลกฎหมายอาญา (มาตรา ๑๘) คือ (๑) ประหารชวี ติ (๒) จาํ คกุ
(๓) กกั ขัง (๔) ปรับ และ (๕) รบิ ทรพั ยสนิ

เมอื่ ศาลมีคําพิพากษาใหล งโทษประหารชวี ิต จาํ คกุ หรือกักขงั จําเลย เทา นน้ั ที่เปน
อํานาจหนาทขี่ องกรมราชทัณฑทีจ่ ะลงโทษจาํ เลย โดย

๑) กรณีพิพากษาใหลงโทษประหารชีวิตจําเลย กฎหมายบัญญัติใหฉีดยา (พิษ)
เสียใหต าย กรมราชทัณฑจ ะประหารชีวิตจาํ เลยโดยวิธีอ่นื เชน ยงิ ใหตายไมได

๒) กรณีพิพากษาใหลงโทษจําคุก ไมวาจําคุกนอยไปจนถึงตลอดชีวิต เปนอํานาจ
หนาท่ีของเรือนจําและทัณฑสถานตางๆ เชน เรือนจํากลาง เรือนจําจังหวัด ทัณฑสถานวัยหนุม
และทัณฑสถานหญิง เปนตน โดยมีหนวยงานอื่น เชน สํานักทัณฑวิทยา สํานักพัฒนาพฤตินิสัย
และสํานักทัณฑปฏิบัติของกรมราชทัณฑ ใหความชวยเหลือในการควบคุมตัว และในการแกไขฟนฟู
ผตู อ งโทษ

๓) กรณีพิพากษาลงโทษใหกักขัง กฎหมายกําหนดใหกักขังในสถานท่ีกักขังของ
กรมราชทัณฑ เชน สถานกักขังกลางจังหวัดปทุมธานี และสถานกักขังจังหวัดตราด จะกักขังใน
สถานทอี่ น่ื ไมไ ด

๔) กรณพี พิ ากษาลงโทษปรบั และรบิ ทรพั ยส นิ นน้ั ไมเ กย่ี วขอ งกบั กรมราชทณั ฑ ยกเวน
กรณีกักขงั แทนคาปรบั เน่ืองจากผตู อ งโทษปรบั ไมสามารถชําระคา ปรับ และศาลไมอนญุ าตใหทํางาน
บริการสังคมแทนคาปรับ ผูตองโทษปรับในกรณีเชนนี้ก็ตองถูกกักขังในสถานกักขังของกรมราชทัณฑ
ในอตั ราคาปรับ ๕๐๐ บาทตอการกักขงั ๑ วัน สําหรับการกักกนั นกั โทษท่ที าํ ผดิ ตดิ นิสัยจะถูกสงตวั ไป
ควบคมุ ในสถานกกั กนั กลาง หลงั จากพนโทษจําคกุ มาแลว ตามระยะเวลาทกี่ ําหนดในคําพพิ ากษา

ÊÃØ» กรมราชทณั ฑส งั กดั กระทรวงยุตธิ รรม อํานาจหนา ท่ขี องกรมราชทณั ฑท ่สี ําคัญ
มี ๕ ประการ สวนกระบวนการดําเนินงานเพื่อปฏิบัติตามคําพิพากษาของศาลหรือการบังคับคดี
โดยกรมราชทัณฑ มี ๗ ขนั้ ตอน

ทายสุดน้ี พอท่ีจะสรุปกระบวนการยุติธรรมทางอาญาท่ีผานมาทั้งหมดนี้ไดวา
ประกอบดว ย ๔ หนว ยงาน และ/หรอื บคุ ลากรของหนว ยงานทส่ี าํ คญั อนั ไดแ ก ตาํ ÃǨ เปน ผดู าํ เนนิ การ
ใหเ ปน ไปตามกฎหมายชน้ั ตน เพอ่ื ปอ งกนั ปราบปราม แสวงหาตวั ผกู ระทาํ ความผดิ มาลงโทษและบงั คบั
ใชกฎหมายของตํารวจ เชน การคน การจับกุม การยึดหรืออายัด โดยตํารวจทําหนาท่ีเปนพนักงาน
สอบสวน สวนÍÑ¡Òà เปนผูมีอํานาจหนาที่ในการออกคําส่ังใดๆ ทางกฎหมาย อันมีผลในทางคดี
โดยพจิ ารณากลน่ั กรองบรรดาพยานหลกั ฐานทต่ี าํ รวจรวบรวมและเสนอความเหน็ มาให แลว วนิ จิ ฉยั วา
ควรฟอ งผูต อ งหาตอ ศาลเพอ่ื พิสจู นค วามผิดในศาล และลงโทษตามกฎหมายหรอื ไม จากนนั้ อัยการ
จะออกคาํ สง่ั ทมี่ ผี ลในทางกฎหมาย เชน มกี ารสง่ั ฟอ งหรอื สงั่ ไมฟ อ งตอ ไป ในสว นของÈÒÅ เปน ผพู จิ ารณา

๘๙

และพพิ ากษาวา ผถู กู กลา วหาไดก ระทาํ ความผดิ หรอื มไิ ดก ระทาํ ความผดิ ตามคาํ ฟอ ง ขณะท¤ี่ ÁØ »ÃоÄμÔ
ËÃ×Í਌Ҿ¹Ñ¡§Ò¹¤ØÁ»ÃоÄμÔเปนผูดําเนินการตามข้ันตอนกอนและหลังจากท่ีศาลพิพากษาคดีแลว
ขน้ั ตอนทา ยสดุ คอื ÃÒª·Ñ³±Ë Ã×Íà¨ÒŒ ˹ŒÒ·èÃÕ Òª·Ñ³± เปน ผดู ําเนินการหลงั จากศาลพพิ ากษาคดแี ลว
เชน การรับตัวจําเลยผูตองโทษ และการปฏิบัติตอผูตองโทษ ทั้งหมดน้ีเกี่ยวของกับการบริหาร
ราชการไทย โดยแตล ะสวนเปน สว นหน่ึงของกระบวนการบริหารงานยุติธรรม โปรดดตู ารางท่ี ๑

μÒÃÒ§·èÕ ñ กระบวนการดําเนินงานท่ีสําคัญของหนวยงานของรัฐ และ/หรือ เจาหนาท่ีของรัฐ
ในกระบวนการยตุ ิธรรมทางอาญา จําแนกตาม ตํารวจ อยั การ ศาล คุมประพฤติ และ
ราชทัณฑ

องคกร สงั กัด กระบวนการดาํ เนินงานท่สี าํ คญั

ñ. ตาํ ÃǨ สาํ นักงานตาํ รวจแหงชาติ ๑.๑ การรองทุกขในคดีอาญา
(๘ ขน้ั ตอน) ๑.๒ ตาํ รวจทําหนา ท่เี ปนพนกั งานสอบสวน
๑.๓ คดีอาญาทเ่ี ลิกกันไดใ นชนั้ ตํารวจ
๑.๔ อํานาจการควบคุมผูตอ งหา
๑.๕ การขอผดั ฟอง ฝากขงั ผูต องหา
๑.๖ การสรปุ สาํ นวน
๑.๗ กรณตี ํารวจมีความเหน็ ควรส่งั ฟอง
๑.๘ กรณตี ํารวจมคี วามเห็นควรสั่งไมฟอ ง

ò. ÍÑ¡Òà สาํ นักงานอัยการสงู สุด ๒.๑ การส่ังคดี
(๒ ขน้ั ตอน) ๒.๒ การดาํ เนนิ คดอี าญาในศาล

๓. ศาล ศาลยตุ ธิ รรม ๓.๑ การไตส วนมูลฟอง
๓.๒ การพจิ ารณาคดีอาญา
(๗ ขน้ั ตอน) ๓.๓ การขอใหศาลรอการลงโทษจําคุก
๓.๔ การพิพากษาคดอี าญา
๓.๕ การอทุ ธรณฎกี า
๓.๖ การอภยั โทษ
๓.๗ การรอ้ื ฟน คดอี าญาขนึ้ พจิ ารณาใหม

๙๐

องคกร สงั กัด กระบวนการดําเนินงานท่ีสําคัญ

๔. คมุ ประพฤติ กระทรวงยตุ ธิ รรม ๔.๑ การรวบรวมขอ มูลเบ้ืองตน
(๕ ขัน้ ตอน) ๔.๒ การสอบปากคาํ ผถู ูกคมุ ความประพฤติ
๔.๓ การรับรายงานตวั
๕. ราชทณั ฑ กระทรวงยุตธิ รรม ๔.๔ การออกไปสอดสอ ง
(๗ ขน้ั ตอน) ๔.๕ การรายงานผลการคุมความประพฤติ
๕.๑ การรับตวั จําเลยผูต องโทษ
๕.๒ การใหส วสั ดิการแกผูตองโทษ
๕.๓ การรักษาระเบยี บวินยั
๕.๔ การใหการศึกษาวชิ าสามัญและการฝกวชิ าชีพ
๕.๕ การใหท าํ งานโดยใชแ รงงานผตู องโทษ
๕.๖ การฝก อบรมจิตใจ
๕.๗ การปลอยตัว

ͧ¤¡ Ã͹×è æ ·èÕÁºÕ ·ºÒ·áÅÐ˹ŒÒ·àèÕ ¡ÂèÕ Ç¢ÍŒ §¡Ñº¡Ãкǹ¡ÒÃÂμØ Ô¸ÃÃÁ

องคกรในกระบวนการยุติธรรมท่ีมีบทบาทและหนาที่เก่ียวของกับกระบวนการยุติธรรม
ดังนี้

๑. กรมสอบสวนคดพี ิเศษ
๒. สํานกั งานปอ งกนั และปราบปรามการฟอกเงิน (ป.ป.ง.)
๓. สาํ นกั งานคณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามยาเสพติด (ป.ป.ส.)
๔. สาํ นกั งานคณะกรรมการปอ งกนั และปราบปรามการทจุ ริตแหงชาติ (ป.ป.ช.)
๕. สาํ นักงานคณะกรรมการปองกนั และปราบปรามการทจุ ริตในภาครัฐ (ป.ป.ท.)
๖. สถาบนั นติ วิ ทิ ยาศาสตร
๗. กรมคมุ ครองสทิ ธแิ ละเสรภี าพ
๘. กรมพนิ จิ และคมุ ครองเด็กและเยาวชน
๙. คณะกรรมการสทิ ธมิ นษุ ยชนแหงชาติ

๙๑

¡ÃÁÊͺÊǹ¤´Õ¾àÔ ÈÉ

กรมสอบสวนคดีพิเศษ สังกัดกระทรวงยุติธรรม สืบเน่ืองจากสถานการณของโลกมีการ
เปล่ียนแปลงอยางรวดเร็ว สงผลกระทบตอระบบเทคโนโลยี เศรษฐกิจ สังคม การเมือง วัฒนธรรม
สิ่งแวดลอม ทําใหเกิดปญหาอาชญากรรมในสังคมท่ีไดทวีความรุนแรง มีความสลับซับซอนของการ
กระทําความผิดขึ้นตามมาเปนลําดับ เชน อาชญากรรมเศรษฐกิจ คอมพิวเตอร ฯลฯ มีการพัฒนา
รูปแบบวิธีการของการกระทําความผิดอยางตอเน่ืองและตลอดเวลา ท้ังในดานกรรมวิธีการกระทํา
ความผิด การนําเทคนิควิธีการสมัยใหมเขามาเปนเครื่องมือประกอบการกระทําความผิด ลักษณะ
การกระทาํ ความผดิ ทมี่ กี ารดาํ เนนิ การอยา งเปน ระบบและขบวนการ มคี วามเกย่ี วเนอื่ งและมเี ครอื ขา ยโยงใย
ระหวา งประเทศ ผกู ระทาํ ผดิ เปน ผทู ม่ี คี วามรู ความชาํ นาญ และความเชย่ี วชาญในดา นนนั้ ๆ เปน อยา งดี
ฯลฯ สรา งความเสยี หายโดยตรงตอ ระบบเศรษฐกจิ การเงนิ การคลงั ของประเทศนบั หมน่ื ลา นบาทตอ ป
กอใหเกิดผลกระทบอยางรุนแรงตอความมั่นคงของประเทศอยางมากมาย ประกอบกับการสืบสวน
สอบสวนหรือจับกุมตัวผูกระทําผิดมีความยากลําบากมาก จึงตองมีการจัดต้ังกรมสอบสวนคดีพิเศษ
ข้ึนโดยอยูภายใตส ังกัดกระทรวงยตุ ิธรรม ใชช ื่อภาษาอังกฤษวา “DEPARTMENT OF SPECIAL
INVESTIGATION” มชี ่อื ยอ วา “DSI” (http://www.dsi.go.th)

º·ºÒ·áÅÐ˹Ҍ ·èÕ
๑) ดาํ เนินการปอ งกนั และปราบปราม และควบคุมอาชญากรรมพิเศษ
๒) พฒั นาระบบ รปู แบบ วธิ กี าร และมาตรการในการปอ งกนั ปราบปรามและควบคมุ
อาชญากรรม
๓) ประสานความรว มมอื ในการปอ งกนั ปราบปราม และควบคมุ อาชญากรรมพเิ ศษ
จากหนวยงานภาครัฐ และภาคประชาชนทงั้ ภายในและตางประเทศ
ÅѡɳÐÍÒªÞÒ¡ÃÃÁ¾àÔ ÈÉ
๑) อาชญากรรมทางเศรษฐกิจที่กระทําตอระบบการเงิน การธนาคาร การคา
การพาณิชย การหลีกเล่ียงภาษีอากร การละเมิดทรัพยสินทางปญญา และการทําลายสิ่งแวดลอม
และทรัพยากรธรรมชาติ
๒) อาชญากรรมคอมพวิ เตอรห รอื อาชญากรรมดา นเทคโนโลยสี ารสนเทศทก่ี ระทาํ การ
ลักลอบ แกไ ข เปล่ียนแปลงหรือทาํ ลายขอมูลระบบปฏบิ ตั กิ ารของหนว ยงานตา งๆ
๓) อาชญากรรมท่ีมีอิทธิพลเขามาเกี่ยวของ ในรูปแบบองคกรอาชญากรรม
และอาชญากรรมขา มชาติ เปน การกระทาํ ผดิ ทม่ี กี ารดาํ เนนิ การอยา งเปน ระบบ เปน องคก ร มเี ครอื ขา ย
ทงั้ ภายในและระหวา งประเทศ รวมทงั้ ผกู ระทาํ ผดิ มกั ไดแ ก ผมู อี ทิ ธพิ ลหรอื ผมู อี ทิ ธพิ ลใหก ารสนบั สนนุ
อยเู บื้องหลัง เชน ขบวนการคาโสเภณขี า มชาติ ขบวนการคา มนษุ ย และการคายาเสพตดิ เปนตน

๙๒

สาํ ¹¡Ñ §Ò¹»Í‡ §¡¹Ñ áÅлÃÒº»ÃÒÁ¡ÒÃ¿Í¡à§¹Ô (».».§.) (Anti-Money Laundering
Office., AMLO.)

สํานักงาน ป.ป.ง. เปนสวนราชการระดับกรม สังกัดกระทรวงยุติธรรม จัดต้ังข้ึนตาม
พระราชบญั ญัตปิ องกันและปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ.๒๕๔๒ มีเลขาธิการ ป.ป.ง.เปน ขาราชการ
พลเรอื นสามัญ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจา อยหู วั ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงตงั้ ขนึ้ ตามคาํ แนะนํา
ของคณะรฐั มนตรแี ละไดร บั ความเหน็ ชอบจากสภาผแู ทนราษฎรและวฒุ สิ ภา (http://www.amlo.go.th)

ñ) ¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òû‡Í§¡Ñ¹áÅлÃÒº»ÃÒÁ¡Òÿ͡à§Ô¹ (¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òà ».».§.)
มีอํานาจหนาท่ีกํากับดูแลใหเปนไปตามพระราชบัญญัติปองกันและปราบปราม

การฟอกเงนิ พ.ศ.๒๕๔๒
º·ºÒ·áÅÐ˹Ҍ ·èÕ
ñ) ¡ÒÃÇÒ§ËÅѡࡳ± และดูแลใหมีการปฏิบัติตามกฎหมาย วาดวยการปองกัน

และปราบปรามการฟอกเงิน รวมทั้งตรวจสอบวิเคราะหขอมูลทางการเงินท่ีเกี่ยวของกับการฟอกเงิน
ในหนา ทข่ี องหนวยงานวางหลกั เกณฑ (Regulator)

ò) ã¹°Ò¹Ð໚¹½†ÒÂàŢҹءÒà ของคณะกรรมการ ป.ป.ง. หนาท่ีในการศึกษาหา
มาตรการในการปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน ÊÇ‹ ¹ã¹°Ò¹Ð¢Í§Ë¹‹Ç§ҹ¼ºÙŒ ѧ¤ºÑ 㪌¡®ËÁÒÂ
(Law Enforcement) สํานักงาน ป.ป.ง. มีอํานาจหนาที่ในการตรวจสอบและดําเนินการเกี่ยวกับ
ธุรกรรมทรัพยสินท่ีเกี่ยวของกับการกระทําความผิดฟอกเงิน ตามมติของคณะกรรมการธุรกรรม
ตลอดจนดูแลใหผูมีสวนเก่ียวของปฏิบัติตามกฎหมายวาดวยการปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน
ดงั กลาว

การฟอกเงนิ (Money Laundering) หมายถงึ การเปลย่ี นแปลงเงนิ หรอื ทรพั ยส นิ ทไี่ ดม า
จากกระทาํ ความผดิ มลู ฐานใหก ลายเปน เงนิ หรอื ทรพั ยส นิ ทด่ี เู สมอื นหนงึ่ วา ไดม าโดยชอบดว ยกฎหมาย
หรือพิสูจนไมไดวาไดมาโดยไมชอบ ซึ่งสามารถทําไดหลายวิธี เชน การนําเงินออกไปนอกประเทศ
การฝากเงินกับสถาบันการเงิน การตั้งบริษัทหรือกิจการขึ้นบังหนา การซ้ือขายท่ีดิน การแลกเปล่ียน
เงินตราสกุลอนื่ การใหผูอ น่ื ถอื เงนิ หรือทรัพยสินไวแ ทน

ÊÒàËμØ·ÕèμŒÍ§ÁÕ¡Òÿ͡à§Ô¹ เน่ืองจากการที่เงินที่ไดมาจากธุรกิจผิดกฎหมายไมสามารถ
อา งอิงแหลง ท่ีมา

áËÅ‹§·ÕèÁҢͧ¡Òÿ͡à§Ô¹ จะมีแหลงใหญๆ ที่สําคัญ เชน เงินจากการคายาเสพติด
เงนิ จากวงการเมอื ง เงนิ ทไ่ี ดจากการฉอ โกงประชาชน เงนิ จากวงการพนนั เงินสนิ บน เงนิ จากบริษทั
เงนิ สว นตวั ที่ตอ งปกปด เงินจากกลุม เศรษฐี เงินจากรฐั และเงนิ นอกระบบอน่ื ๆ ฯลฯ (http://www.
oncb.go.th)

๙๓

¤ÇÒÁ¼Ô´ÁÅÙ °Ò¹μÒÁ¡®ËÁÒ¡ÒÃ¿Í¡à§¹Ô ÁÕ´§Ñ ¹éÕ
๑) ความผดิ เกยี่ วกบั ยาเสพตดิ ตามกฎหมายวา ดว ยการปอ งกนั และปราบปรามยาเสพตดิ
หรอื กฎหมายวา ดวยมาตรการในการปราบปรามผกู ระทําความผดิ เกี่ยวกับยาเสพติด
๒) ความผิดเก่ียวกับเพศตามประมวลกฎหมายอาญา เฉพาะที่เก่ียวกับการเปนธุระ
จัดหา ลอไป หรอื พาไปเพ่ือการอนาจารหญงิ และเดก็ เพ่ือสนองความใครของผอู ื่นและความผดิ ฐาน
พรากเดก็ และผเู ยาว ความผดิ ตามกฎหมายวา ดว ยมาตรการในการปอ งกนั และปราบปรามการคา หญงิ
และเดก็ หรอื ความผดิ ตามกฎหมายวา ดว ยการปอ งกนั และปราบปรามการคา ประเวณี เฉพาะทเ่ี กยี่ วกบั
การเปนธุระจัดหา ลอไปหรือชักพาไปเพื่อใหบุคคลน้ันกระทําการคาประเวณีหรือความผิดเก่ียวกับ
การเปน เจา ของกจิ การการคา ประเวณี ผดู แู ลหรอื ผจู ดั การกจิ การคา ประเวณี หรอื สถานการคา ประเวณี
หรอื เปนผคู วบคุมผกู ระทาํ การคาประเวณใี นสถานการคาประเวณี
๓) ความผิดเกี่ยวกับการฉอโกงประชาชนตามประมวลกฎหมายอาญาหรือความผิด
ตามกฎหมายวาดว ยการกูยมื เงินทเี่ ปนการฉอ โกงประชาชน
๔) ความผดิ เกย่ี วกบั การยักยอก ฉอ โกงหรอื ประทุษรายตอทรพั ยห รือกระทาํ โดยทจุ รติ
ตามกฎหมายวา ดวยการธนาคารพาณิชย กฎหมายวา ดวยการประกอบธรุ กิจเงนิ ทนุ ธรุ กจิ หลกั ทรพั ย
และธรุ กจิ เครดติ ฟองซเิ อร หรอื กฎหมายวา ดว ยหลกั ทรพั ยแ ละตลาดหลกั ทรพั ย ซงึ่ กระทาํ โดยกรรมการ
ผจู ดั การ หรอื บคุ คลใด ซง่ึ รบั ผดิ ชอบหรอื มปี ระโยชนเ กย่ี วขอ งในการดาํ เนนิ งานของสถาบนั การเงนิ นนั้
๕) ความผิดตอตําแหนงหนาท่ีราชการ หรือความผิดตอตําแหนงหนาท่ีในการยุติธรรม
หรือทจุ ริตตอหนา ทีต่ ามกฎหมายกําหนด
๖) ความผิดเก่ียวกับการกรรโชก หรือรีดเอาทรัพยที่กระทําโดยอางอํานาจอั้งยี่
หรอื ซอ งโจรตามประมวลกฎหมายอาญา
๗) ความผดิ เกย่ี วกับการลกั ลอบหนศี ุลกากรตามกฎหมายวาดวยศลุ กากร
๘) ความผดิ เกยี่ วกบั การกอ การรายตามประมวลกฎหมายอาญา
๙) ความผิดเก่ียวกับการพนัน เปนผูจัดใหมีการเลนการพนันโดยไมไดรับอนุญาต
และมีจํานวนผูเขาเลนหรือเขาพนันในการเลนแตละคร้ังเกินกวาหนึ่งรอยคน หรือมีวงเงินในการ
กระทาํ ความผดิ รวมกันมีมูลคาเกินกวา สบิ ลา นบาทขนึ้ ไป
๑๐) ความผิดจากการคา มนษุ ย
๑๑) ความผิดจากการเลือกต้งั ทางการเมอื ง เชน สมาชิกสภาผูแ ทนราษฎร (ส.ส.) สมาชกิ
วุฒิสภา (ส.ว.)

๙๔

สํา¹¡Ñ §Ò¹¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òû‡Í§¡¹Ñ áÅлÃÒº»ÃÒÁÂÒàʾμ´Ô (».».Ê.)

เปน หนว ยงาน สงั กดั สาํ นกั นายกรฐั มนตรี จากสภาพปญ หายาเสพตดิ ซงึ่ เปน ปญ หาสาํ คญั
ของประเทศมีผลกระทบตอความมั่นคงท้ังทางดานเศรษฐกิจ สังคม การเมือง ความสงบเรียบรอย
และศลี ธรรมอันดีของประชาชนเปน อยางมาก จึงไดมกี ารตราพระราชบัญญตั ปิ องกนั และปราบปราม
ยาเสพติด พ.ศ.๒๕๑๙

º·ºÒ·áÅÐ˹Ҍ ·èÕ
ตามพระราชบญั ญตั ปิ อ งกนั และปราบปรามยาเสพตดิ พ.ศ.๒๕๑๙ มาตรา ๑๔ วรรคหนงึ่
(๑) - (๗) มดี งั น้ี
(๑) เขาไปในเคหสถาน หรือสถานที่เพ่ือตรวจคนเมื่อมีเหตุอันควรสงสัยตามควรวามี
บคุ คลทม่ี ีเหตคุ วรสงสัยวา กระทําความผดิ เก่ียวกับยาเสพตดิ หลบซอ นอยูห รือมีทรพั ยส นิ ซงึ่ มไี วเ ปน
ความผดิ หรอื ไดม าโดยการกระทาํ ความผดิ หรอื ไดใ ช หรอื จะใชใ นการกระทาํ ความผดิ เกยี่ วกบั ยาเสพตดิ
หรือซ่ึงอาจใชเปนพยานหลักฐานได ประกอบกับมีเหตุอันควรเช่ือวาเนื่องจากการเนิ่นชากวาจะเอา
หมายคนมาได บุคคลน้ันจะหลบหนีไปหรือทรัพยสินน้ันจะถูกโยกยาย ซุกซอน ทําลาย หรือทําให
เปลี่ยนสภาพไปจากเดมิ
(๒) คนบุคคล หรือยานพาหนะใดๆ ที่มีเหตุอันควรสงสัยตามสมควรวามียาเสพติด
ซกุ ซอนอยโู ดยไมช อบดว ยกฎหมาย
(๓) จับกมุ บคุ คลใดๆ ทก่ี ระทําความผดิ เกี่ยวกับยาเสพติด
(๔) ยึดหรืออายัดยาเสพติดท่ีมีไวโดยไมชอบดวยกฎหมาย หรือทรัพยสินอื่นใดท่ีไดใช
หรอื จะใชใ นการกระทําความผิดเกีย่ วกบั ยาเสพติด หรือที่อาจใชเ ปนพยานหลักฐานได
(๕) คน ตามบทบัญญตั ิแหง ประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา
(๖) สอบสวนผตู องหาในคดีความผดิ เก่ียวกบั ยาเสพตดิ
(๗) มีหนังสือสอบถามหรอื เรียกบุคคลใดๆ หรอื เจาหนาทข่ี องหนวยราชการใดๆ มาให
ถอยคาํ หรือใหส ง บัญชีเอกสารหรอื วัตถใุ ดๆ เพ่อื ตรวจสอบหรอื ประกอบการพิจารณา
ÍíÒ¹Ò¨Íè×¹æ 㹡Òû͇ §¡Ñ¹áÅлÃÒº»ÃÒÁ¼Œ¡Ù ÃзÒí ¤ÇÒÁ¼Ô´ÂÒàʾμ´Ô ´Ñ§¹éÕ
๑) กรณีท่ีจําเปนและมีเหตุอันควรเชื่อไดวา บุคคลหรือกลุมบุคคลใดเสพยาเสพติด
ในเคหสถาน สถานที่ใดๆ หรือยานพาหนะ เจาพนักงาน ป.ป.ส. มีอํานาจตรวจ หรือทดสอบ
หรือส่ังใหรบั การตรวจหรือทดสอบวา มสี ารเสพติดอยใู นรา งกายหรอื ไม
๒) การปฏบิ ตั หิ นา ทข่ี องเจา พนกั งาน ป.ป.ส. ในการปราบปรามผกู ระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั
ยาเสพติด เจาพนักงาน ป.ป.ส. สามารถขอใหบุคคลใดชวยเหลือการปฏิบัติหนาท่ีได โดยใหถือวา
บุคคลน้ันมอี าํ นาจชวยการปฏบิ ัตงิ านของเจาพนักงาน ป.ป.ส. ได

๙๕

๓) เจา พนกั งาน ป.ป.ส. มอี าํ นาจในการเขา ถงึ ขอ มลู ขา วสาร กรณที มี่ เี หตอุ นั ควรเชอื่ ไดว า
เอกสาร หรอื ขอ มลู ขา วสารอนื่ ใด ซงึ่ สง ทางไปรษณยี  โทรเลข โทรศพั ท โทรสาร คอมพวิ เตอร เครอื่ งมอื
หรืออุปกรณในการสื่อสาร ส่ืออิเล็กทรอนิกส หรือส่ือทางเทคโนโลยีสารสนเทศ ถูกใชหรืออาจถูกใช
เพอ่ื ประโยชนใ นการกระทาํ ความผิดเกย่ี วกับยาเสพติดได

๔) เจา พนักงาน ป.ป.ส. มอี ํานาจตรวจตรา สถานประกอบการเก่ียวกับมาตรการบุคคล
และสถานท่ี รวมทง้ั การกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพตดิ ตามมาตรการปอ งกนั และปราบปรามยาเสพตดิ
จากน้ันเจาพนักงานมีหนาที่ดําเนินการจัดทํารายงานการตรวจตราดังกลาวเสนอคณะอนุกรรมการ
กลั่นกรองเกี่ยวกับยาเสพติดในสถานประกอบการ เพ่ือพิจารณาใหความเห็นกอนที่จะนําเสนอ
คณะกรรมการปองกันและปราบปรามยาเสพติด พิจารณาวาควรมีคําส่ังปดชั่วคราวหรือส่ังพักใช
ใบอนุญาตประกอบการ ในกรณที ี่พบวา มีการกระทําความผดิ เกย่ี วกบั ยาเสพติด

การปฏบิ ัตหิ นาท่ปี ราบปรามยาเสพตดิ ใหถอื วาเจา พนกั งาน ป.ป.ส. ซงึ่ ไดรับมอบหมาย
ใหมีอํานาจในการจับกุมบุคคลใดๆ ท่ีกระทําความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด มีอํานาจหนาที่เชนเดียวกับ
พนักงานสอบสวนตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาไดท ่วั ราชอาณาจักร และใหมอี ํานาจ
ควบคุมผูถูกจับไวเพื่อทําการสอบสวนไดไมเกินสามวัน เมื่อครบกําหนดเวลาดังกลาว หรือกอนนั้น
ตามที่จะเห็นสมควร ใหสงตัวผูถูกจับไปยังพนักงานสอบสวนตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณา
ความอาญา เพ่ือดําเนินการตอไป ทั้งน้ีโดยมิใหถือวาการควบคุมผูถูกจับดังกลาว เปนการควบคุม
ของพนักงานสอบสวนตามประมวลกฎหมายวธิ พี ิจารณาความอาญา

การปฏบิ ตั หิ นา ทปี่ ราบปรามผกู ระทาํ ความผดิ เกยี่ วกบั ยาเสพตดิ ของเจา พนกั งาน ป.ป.ส.
ซงึ่ สงั กดั หลายหนว ยงาน เชน สาํ นกั งานตาํ รวจแหง ชาติ สาํ นกั งานปลดั กระทรวงกลาโหม กองบญั ชาการ
ทหารสูงสุด กองทัพบก กองทัพเรือ กองทพั อากาศ กรมศุลกากร กรมสรรพสามิต กรมการปกครอง
สาํ นกั งานปลดั กระทรวงมหาดไทย สาํ นกั งาน ป.ป.ส. และกรมสอบสวนคดพี เิ ศษ เปน ตน เพอื่ ใหก ารใช
อาํ นาจของเจา พนกั งาน ในเรอ่ื งการคน การจบั กมุ การควบคมุ ตวั การยดึ หรอื อายดั และการสอบสวน
มีแนวทางปฏิบตั เิ ปนไปในทศิ ทางเดียวกัน สํานกั งาน ป.ป.ส. จงึ ไดออกระเบียบคณะกรรมการปอ งกัน
และปราบปรามยาเสพตดิ วา ดว ยการแตง ตง้ั การปฏบิ ตั หิ นา ทแ่ี ละการกาํ กบั ดแู ลการปฏบิ ตั หิ นา ทข่ี อง
เจาพนักงาน ป.ป.ส. กําหนดหลักเกณฑใหเจาพนักงาน ป.ป.ส.ปฏิบัติเม่ือมีการปฏิบัติหนาท่ีและใช
อาํ นาจตามทกี่ ฎหมายกาํ หนดไว การรายงานการปฏิบตั หิ นา ที่ของเจาพนกั งาน ป.ป.ส. ตามระเบียบ
คณะกรรมการปองกันและปราบปรามยาเสพติด โดยใหรายงานการดําเนินงานปราบปรามยาเสพติด
ตอ เลขาธกิ าร ป.ป.ส. ทราบภายใน ๑๕ วนั นบั แตว นั ดาํ เนนิ การเสรจ็ ตามแบบการรายงานการปฏบิ ตั งิ าน
เพ่ือประโยชนของคณะกรรมการในการกํากับดูแลและติดตามประเมินผลการปฏิบัติงานตามระเบียบ
ของเจาพนักงาน ป.ป.ส. ท่ัวประเทศ และเปนขอมูลในการกําหนดนโยบายเกี่ยวกับอํานาจหนาที่
ของเจา พนกั งาน ป.ป.ส. ตลอดจนนาํ ไปสูก ารจดั ทาํ รายงานผลการปฏิบัตติ ามเสนอตอคณะรฐั มนตรี
เพื่อรายงานผลการปฏิบัติงานประจําปเก่ียวกับขอเท็จจริง ปญหาอุปสรรค ปริมาณการปฏิบัติงาน
และผลสาํ เรจ็ ของการปฏบิ ตั งิ านโดยละเอยี ด เพอ่ื ใหค ณะรฐั มนตรเี สนอรายงานดงั กลา วพรอ มขอ สงั เกต
ของคณะรัฐมนตรตี อสภาผแู ทนราษฎรและวฒุ ิสภา

๙๖

สํา¹Ñ¡§Ò¹¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òû͇ §¡Ñ¹áÅлÃÒº»ÃÒÁ¡Ò÷بÃÔμáË‹§ªÒμÔ (».».ª.)
(The National Anti-Corruption Commission)

คณะกรรมการฯ มีหนวยเลขานุการของคณะกรรมการท่ีเปนอิสระ มีฐานะเปนกรม
ตามกฎหมายวาดวยระเบียบบริหารราชการแผนดิน เรียกวา สํา¹Ñ¡§Ò¹¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òû‡Í§¡Ñ¹áÅÐ
»ÃÒº»ÃÒÁ¡Ò÷بÃÔμáË‹§ªÒμÔ มีเลขาธิการคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ
เปนผูบังคับบัญชาขึ้นตรงตอประธานกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ การแตงตั้ง
เลขาธกิ ารคณะกรรมการฯ ตอ งไดร บั ความเหน็ ชอบของคณะกรรมการปอ งกนั และปราบปรามการทจุ รติ
แหงชาติและวฒุ ิสภา

อาํ ¹Ò¨áÅÐ˹Ҍ ·èÕ
๑) ไตสวนและวินิจฉัยวาเจาหนาท่ีของรัฐร่ํารวยผิดปรกติ กระทําความผิดฐานทุจริต
ตอ หนาที่หรือความผดิ ตอตาํ แหนงหนา ทีร่ าชการหรือตอ ตาํ แหนง หนาที่ในการยุตธิ รรม
๒) การตรวจสอบทรัพยสินและหนี้สินตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญ กําหนด
หลักเกณฑเกี่ยวกับการกําหนดตําแหนงและชั้นหรือระดับของเจาหนาท่ีของรัฐที่จะตองย่ืนบัญชี
แสดงรายการทรัพยส นิ และหนส้ี ิน
๓) ไตสวนขอเท็จจริงและสรุปสํานวน พรอมทั้งทําความเห็นสงไปยังอัยการสูงสุด
เพอื่ ฟอ งคดตี อ ศาลฎกี าแผนกคดอี าญาของผดู าํ รงตาํ แหนง ทางการเมอื ง เกยี่ วกบั การดาํ เนนิ คดอี าญา
กับผดู ํารงตาํ แหนง ทางการเมอื ง
๔) ไตสวนขอเท็จจริงและสรุปสํานวนพรอมทั้งทําความเห็นเสนอตอวุฒิสภาเกี่ยวกับ
การถอดถอนจากตาํ แหนง
๕) กําหนดหลักเกณฑและวิธีการย่ืนบัญชี แสดงรายการทรัพยสินและหน้ีสินของ
เจา หนา ทร่ี ฐั และการเปด เผยบญั ชแี สดงรายการทรพั ยส นิ และหนส้ี นิ ของผดู าํ รงตาํ แหนง นายกรฐั มนตรี
และรัฐมนตรี
๖) รายงานผลการตรวจสอบ ผลการปฏิบัติหนาท่ีและขอสังเกตตอคณะรัฐมนตรี
สภาผูแทนราษฎรและวุฒิสภาทุกป และนํารายงานออกเผยแพร เสนอมาตรการ ความเห็น หรือ
ขอ เสนอแนะตอคณะรัฐมนตรี รฐั สภา ศาล หรือคณะกรรมการตรวจเงินแผนดิน เพ่ือใหมกี ารปรับปรงุ
การปฏิบัติราชการ หรือวางแผนงานโครงการของสวนราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือหนวยงานของรัฐ
เพ่ือปองกันหรือปราบปรามการทุจริตตอหนาที่ การกระทําความผิดตอตําแหนงหนาที่ราชการ
หรือการกระทําความผิดตอตาํ แหนงหนาท่ใี นการยตุ ิธรรม
๗) ดําเนินการสงเรื่องใหหนวยงานท่ีเกี่ยวของเพ่ือขอใหศาลมีคําสั่งหรือคําพิพากษา
ใหย กเลกิ หรอื เพิกถอนสทิ ธิหรือเอกสารสิทธิท่ีเจาหนาทข่ี องรฐั ไดอนมุ ตั ิหรืออนุญาตใหสทิ ธปิ ระโยชน
หรือออกเอกสารสิทธิแกบุคคลใดไปโดยมิชอบดวยกฎหมายหรือระเบียบของทางราชการอันเปนเหตุ
ใหเ สียหายแกท างราชการ

๙๗

๘) ดําเนินการเพื่อปองกันการทุจริต และเสริมสรางทัศนคติและคานิยมเก่ียวกับ
ความซอ่ื สตั ยส จุ รติ ใหค วามเหน็ ชอบในการแตง ตง้ั เลขาธกิ าร แตง ตงั้ บคุ คลหรอื คณะบคุ คล เพอื่ ปฏบิ ตั ิ
หนา ทีต่ ามที่ไดรบั มอบหมาย

สาํ ¹¡Ñ §Ò¹¤³Ð¡ÃÃÁ¡Òû‡Í§¡¹Ñ áÅлÃÒº»ÃÒÁ¡Ò÷بÃμÔ ã¹ÀÒ¤Ã°Ñ (».».·.)

สาํ นักงาน ป.ป.ท. จัดต้ังข้ึนตามพระราชบัญญัตมิ าตรการของฝา ยบริหารในการปองกนั
และปราบปรามการทจุ รติ พ.ศ.๒๕๕๑ ทก่ี าํ หนดใหส าํ นกั งาน ป.ป.ท. เปน สว นราชการระดบั กรม สงั กดั
กระทรวงยตุ ิธรรม มภี ารกิจในการปองกนั ปราบปรามการทุจริตของบคุ ลากรในภาคราชการ เนือ่ งจาก
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.๒๕๕๑ ไดก าํ หนดใหค ณะกรรมการ ป.ป.ช. มีอํานาจหนาท่ี
เฉพาะไตสวนและวินิจฉัยการกระทําทุจริตของเจาหนาที่ของรัฐดํารงตําแหนงตั้งแตผูบริหารระดับสูง
หรอื ขา ราชการทด่ี าํ รงตาํ แหนง ตง้ั แตผ อู าํ นวยการกอง หรอื เทยี บเทา ขนึ้ ไปรา่ํ รวยผดิ ปกติ กระทาํ ความผดิ
ฐานทุจริตตอหนาที่หรือกระทําความผิดตอตําแหนงหนาท่ีราชการหรือความผิดตอตําแหนงหนาที่
ในการยตุ ธิ รรม หรอื กบั ผดู าํ รงตาํ แหนง ทางการเมอื ง สว นการกระทาํ ทจุ รติ ของเจา หนา ทข่ี องรฐั ทด่ี าํ รง
ตาํ แหนง ตาํ่ กวา ผบู รหิ ารระดบั สงู และขา ราชการทดี่ าํ รงตาํ แหนง ตา่ํ กวา ผอู าํ นวยการกองไมอ ยใู นอาํ นาจ
ของ ป.ป.ช. และยงั ไมมีหนวยงานใดรับผดิ ชอบกระทรวงยุตธิ รรมจงึ ไดจ ดั ตงั้ องคกรน้ขี ้ึนมาดาํ เนินการ

º·ºÒ·áÅÐ˹Ҍ ·Õè
๑) มอี าํ นาจหนา ทรี่ บั ผดิ ชอบในงานธรุ การของคณะกรรมการ ป.ป.ท. ตลอดทงั้ การสนบั สนนุ
และอาํ นวยความสะดวกใหก ารปฏิบัตหิ นา ท่ขี องคณะกรรมการ ป.ป.ท. เปน ไปอยางมีประสทิ ธิภาพ
๒) ประสานงานและใหค วามรว มมอื กบั หนว ยงานของรฐั อน่ื ๆ ทเ่ี กยี่ วขอ งกบั การปอ งกนั
และแกไขปญหาการทุจริต
๓) ประสานงานและใหค วามรว มมอื ระหวา งประเทศ ทเ่ี กย่ี วกบั การเมอื งและปราบปราม
การทุจรติ รวบรวมและเผยแพรขอมูลเก่ยี วกับการทจุ รติ
๔) ประสานงานกับหนวยงานของรัฐที่เกี่ยวของทั้งหมดในการปองกันและแกไขปญหา
การทจุ รติ

ʶҺ¹Ñ ¹μÔ ÇÔ ·Ô ÂÒÈÒÊμÏ (CENTRAL INSTITUTE OF FORENSIC SCIENCE
THAILAND : CIFS.)

เปนหนวยงานฐานะเทียบเทากรม สังกัดกระทรวงยุติธรรม ตามรัฐธรรมนูญแหง
ราชอาณาจกั รไทย บัญญตั ิใหร ัฐดแู ลใหมีการปฏบิ ตั ติ ามกฎหมายคมุ ครองสทิ ธิและเสรภี าพของบุคคล
อาํ นวยความยตุ ธิ รรมแกป ระชาชนไดอ ยา งรวดเรว็ และเทา เทยี มกนั งานดา นนติ วิ ทิ ยาศาสตรม คี วามสาํ คญั
อยางย่ิงในกระบวนการยุติธรรมที่ตองมีการนําตัวผูกระทําผิดมาลงโทษ หากมีระบบการตรวจเก็บ
หลกั ฐานทางวทิ ยาศาสตรท ม่ี คี ณุ ภาพนา เชอ่ื ถอื จะทาํ ใหม คี วามถกู ตอ งนา เชอ่ื ถอื มากกวา พยานบคุ คล

๙๘

จะทําใหกระบวนการยุติธรรมมีประสิทธิภาพ ผูกระทําผิดก็จะถูกลงโทษตามกฎหมาย สังคมจะมี
ความสงบเรยี บรอ ยขน้ึ ประกอบกบั งานบรกิ ารดา นนติ วิ ทิ ยาศาสตรก ระจดั กระจายอยใู นหลายหนว ยงาน
เชน สาํ นักงานตํารวจแหง ชาติ กระทรวงสาธารณสุข ฯลฯ

º·ºÒ·áÅÐ˹Ҍ ·èÕ
๑) เนื่องจากสภาพปจจุบันการกระทําความผิดมีความสลับซับซอนมาก การตรวจเก็บ
หลักฐานทางนิติวิทยาศาสตรที่มีคุณภาพนาเช่ือถือ จึงจะทําใหกระบวนการยุติธรรมสามารถนําตัว
ผูกระทําผิดมาลงโทษได
๒) รับเรื่องราวรองทุกข ใหการบริการตรวจพิสูจนเอกสารและการปลอมแปลง เชน
การตรวจพิสูจนลายมือเขียน ลายมือชื่อ ลายพิมพนิ้วมือในเอกสารตางๆ ใหกับศาลท่ัวประเทศ
หนวยงานในสังกัดของกระทรวงยุติธรรม และหนวยงานที่ขึ้นตรงตอกระทรวงยุติธรรม รัฐวิสาหกิจ
หรอื เอกชนทร่ี อ งขอ เพอ่ื เปน ทางเลอื กใหป ระชาชน อนั จะทาํ ใหเ กดิ ความโปรง ใสและมกี ารตรวจสอบได
๓) พัฒนางานดานการพิสูจนเอกลักษณบุคคล และสนับสนุนและพัฒนาหลักสูตรดาน
นิติวิทยาศาสตร รวมกับสถาบันการศึกษาตางๆ ทั้งภายในและตางประเทศ เพ่ือผลิตบุคลากรท่ีมี
คณุ ภาพสามารถปฏบิ ตั หิ นา ทไี่ ดอ ยา งมีประสทิ ธภิ าพและคุณภาพ

¡ÃÁ¤ŒÁØ ¤ÃͧÊÔ·¸ÔáÅÐàÊÃÕÀÒ¾

กรมคมุ ครองสทิ ธแิ ละเสรภี าพ สงั กดั กระทรวงยตุ ธิ รรม พ.ศ.๒๕๔๕ เนอื่ งจากกระบวนการ
ยตุ ธิ รรมทางอาญา มสี ภาพปญ หาหลายประการทขี่ ดั ขวางมใิ หป ระชาชนไดม โี อกาสเขา ถงึ ความยตุ ธิ รรม
เชน การไมม ีความรคู วามเขาใจบทบัญญัติกฎหมายและสทิ ธเิ สรภี าพทีพ่ ึงมีพงึ ไดโดยชอบธรรม ทาํ ให
ประชาชนถูกเอารัดเอาเปรียบและลวงละเมิดสิทธิจากบุคคลที่อยูในภาวะที่เหนือกวา กระบวนการ
ดําเนินคดีน้ัน จะตองจัดจางทนายเพื่อตอสูคดีทําใหประชาชนยากจนไมสามารถดําเนินการได
ประชาชนผเู สยี หายจากอาชญากรรมเปน ผบู รสิ ทุ ธไ์ิ มไ ดร บั การชว ยเหลอื เยยี วยาตามหลกั สทิ ธมิ นษุ ยชน
หรือละเลยตอผูเสียหาย ตองสูญเสียอิสรภาพในชีวิต รางกาย เกิดความพิการ หรือสูญเสียชีวิต
สรางความเสียหายตอสิทธิประโยชนที่พึงมีพึงได รวมท้ังกระบวนการยุติธรรมขาดศักยภาพ
การพฒั นาทางเลอื กใหก บั ประชาชน สง ผลใหป ระชาชนตอ งสญู เสยี โอกาสตา งๆ มากมาย สนิ้ เปลอื งเวลา
คาใชจา ย สูญเสยี อิสรภาพโดยมคิ วรและปด กั้นโอกาสของผูยากจนไมส ามารถเขาถงึ ความยตุ ธิ รรมได

อาํ ¹Ò¨Ë¹ÒŒ ·èÕ
๑) จดั ระบบการบริหารจดั การดา นคุมครองสทิ ธแิ ละเสรภี าพของประชาชน
๒) สงเสรมิ และพฒั นาคุม ครองสทิ ธแิ ละเสรีภาพของประชาชน
๓) สงเสรมิ และพฒั นากลไกการระงับขอ พิพาทในสงั คม
๔) ประสานงาน คุมครองสิทธเิ สรีภาพกบั ภาครัฐ เอกชน ท้ังในและตางประเทศ