รายวิชา 72130259 การควบคุมสัตว์พาหะนำโรค

P a g e | 48

วงจรชวี ิตของยงุ
ยุงมกี ารเจรญิ เตบิ โตแบบสมบูรณ\ (complete metamorphosis) วงจรชวี ติ ดังภาพท่ี 4-3 มรี ายละเอียด ดังนี้
§ ไขOจะฟ_กเปVนตัวลูกน้ำหลังจากอยูOในน้ำแลDวประมาณ 2-3 วัน ในฤดูหนาวจะใชDเวลาฟ_กตัวนานกวOานี้ ไขOที่วางไวDที่ขึ้น เมื่อ
น้ำแหงD ไปไขOสามารถทนแลงD ไดนD าน และจะฟ_กตัวเม่ือมนี ำ้ ทOวมถงึ อกี คร้งั ลักษณะรปู ราO งของไขOยงุ ชนิดตาO ง ๆ ดังภาพที่ 4-4
§ ระยะลูกน้ำ (instar) จะมี 4 ระยะ คือ ระยะ 1, 2, 3 และ 4 หลังจากนั้น ตัวอOอนระยะท่ี 4 จะลอกคราบ มีการ
เปลี่ยนแปลงรูปรOางกลายเปVนระยะดักแหรือตัวโมOง ในชOวงระยะนี้ใชDเวลาประมาณ 1-3 สัปดาห\ ทั้งนี้ขึ้นกับชนิดของยุง อุณหภูมิ
ของน้ำ ความอุคมสมบูรณ\ของอาหารลูกน้ำยุงหายใจเอาออกซิเจนผOานทางรูหายใจ (spiracle) ซึ่งเปVนทOออยูOตรงสOวนทDองปลDองที่
8 บางชนิดไดรD ับออกซเิ จนในน้ำโดยการซึมผOานเขDาทางผวิ หนงั ของถกู นำ้ รปู ราO งของถูกน้ำยงุ ดังภาพที่ 4-5
§ ระยะดักแดDหรือตัวโมOง (pupa) ลูกน้ำระยะที่ 4 จะเปลี่ยนแปลงรูปรOางเปVนดักแคD โดยในชOวงแรกดักแดDยังเคล่ือนไหว
เล็กนDอย ตOอมาตัวดักแดDจะหยุดการเคลื่อนไหวยกเวDนเมื่อไดDรับการรบกวนหรือการกระตุDน และหยุดกินอาหาร รูปรOางลักษณะของ
ตัวโมOง ดังภาพที่ 4-6 ดักแดDจะใชDเวลาประมาณ 2-3 วัน ในการเปลี่ยนแปลงรูปรOางเปVนระยะตัวแกO ซ่ึงเปVนยุงตัวเต็มวัยบินออกหา
กินและแพรพO ันธ\ุตOอไป ตัวเตม็ วยั ของยงุ จะมีอายุประมาณ 1 สัปดาห\ ถึง 1 เดือน

ภาพที่ 4-4 วงจรชีวติ ของยงุ
https://ccspestcare.com/th/services/mosquitoes.asp

ยุงตวั เมียจะผสมพนั ธุห\ ลังออกจากตวั โมงO ไมนO านในบรเิ วณใกลๆD กบั แหลงO กำเนดิ ของมนั ยงุ ตวั ผDูจะดดู นำ้ หวานจากพืช
เปนV อาหารโดยไมOดูดเลอื ด และจะตายหลังจากผสมพนั ธไ\ุ มนO าน สวO นตวั เมยี จะมอี ายุตอO มาไดอD ีกหลายสัปดาห\ ลักษณะรูปรOางของ
ยุงดังภาพท่ี 4-7 ในชวO งหลงั ผสมพันธแ\ุ ลวD ยุงตวั เมียจะกัดและดดู เลอื ดจากคนหรือสตั วเ\ ลือดอุนO เปนV อาหารเพื่อนำไปเสรมิ สรDางการ
เจริญของไขOในทDอง เมอื่ ไขOเจรญิ เต็มท่แี ลวD ยุงจะบนิ จากทีพ่ ักออกไปหาแหลงO นนั้ สำหรับวางไขO โดยทวั่ ไปแมยO ุงจะเกาะอยูOบนผวิ นำ้
แลวD วางไขOลงในนำ้ ลกั ษณะของไขOและการวางไขจO ะแตกตOางกันไปขน้ึ กับชนดิ ของยงุ เชนO ยุงกันปลอO ง ไขมO รี ปู รOางเหมอื นเรือ มที นุO
ดาD นขDาง การวางไขOจะวางไขเO ปนV ฟองเดี่ยว ๆ ขณะท่ีไขOยงุ รำคาญ ซง่ึ มรี ปู รOางเหมือนบหุ รีซ่ ิกาไขOลอยติดกันเปนV แพ จำนวนไขทO ว่ี าง
ในแตOละคร้ังประมาณ 50 ถึง 150 ฟอง ยงุ ตวั เมียจะวางไวDครั้งตOอไป หลังจากการวางไขOครัง้ แรกประมาณ 2 สปั ดาห\ ยงุ สามารถ
วางไขOไดมD ากกวาO 4 ครง้ั ตลอดชOวงอายขุ ยั

P a g e | 49

อายุขัยของยุงตัวเมีย จะยืนยาวกวOายุงตัวผูDมาก ซึ่งมีสOวนสำคัญทำใหDยุงสามารถพันธุ\ไดDจำนวนมากและรวดเร็ว และมี
ความสำคัญตOอการแพรOโรคติคตOอ เนื่องจากยุงเปVนพาหะโรค การที่ยุงมีชีวิตยืนยาวหลังจากดูดเลือดทำใหDเช้ือโรคมีการเจริญเติบโต
ถึงระยะติดตOอในตัวตัวเมีย ยุงที่มีชีวิตยืนยาวตOอไปอีกก็จะแพรOพันธุ\ พรDอมท้ังถOายทอดเชื้อโรคระยะติคตOอใหDกับสัตว\เลือดอุOนที่ถูก
ยุงกัดครั้งใหมOตOอไปอีกดDวย นอกจากนี้ ความสามารถในการบินของยุงมีความสำคัญอยOางมากในการแพรOระบาคของโรด ยุงแตOละ
ชนิดบินไดDไกลไมOเทOากัน ยุงกDนปลOองบินไดDไกล 1-2 กิโลเมตร ยุงรำคาญสามารถบินไดDไกลกวOา สOวนยุงลาย Aedes aegy บินไดD
ไกลแตO 100 เมตรเทาO นน้ั ยงุ ตัวเมียสามารถบินไดไD กลกวOายุงตวั ผูD

ภาพที่ 4-5 รูปรOางของไขยO ุงชนิดตOาง ๆ (ปรัชญา สมบูรณ,\ 2560)
https://w1.med.cmu.ac.th/parasite

Female

Antenn
a

Male

ภาพที่ 4-6 รูปราO งของลูกนำ้ ยงุ Anopheline และ Culicine (Williams & Pinto, 2012)

P a g e | 50

ภาพท่ี 4-7 รูปรOางลักษณะของตัวโมงO (Pupa)
(สำนักงานปÜองกนั ควบคมุ โรคที่ 6 จังหวัดขอนแกOน, 2547)

ชนดิ ของยงุ และโรคทน่ี ำโดยยงุ ในประเทศไทย

ชนดิ ของยุงทีน่ ำโรคในประเทศไทยทส่ี ำคญั แสดงดังตารางที่ 4-1

ตารางที่ 4-1 ชนดิ ของยุงและโรคทีน่ ำโดยยุงในประเทศไทย

ยงุ โรค อาการ

ยงุ กDนปลอO ง ไขDมาลาเรีย ซ่งึ เกดิ จากเช้ือ จับไขหD นาวสน่ั เปVนระยะๆ
ในกรณที ีม่ กี ารติดเชอ้ื รุนแรง อาจทำใหD
(Anopheles) พลาสโมเดียม ในคนมี 4 ชนดิ คอื
เกดิ ภาวะแทรกซอD นทางสมอง (มาลาเรยี
1) Plasmodium falciparum ขนึ้ สมอง) ไตวาย ดซี าO น น้ำตาลในเลอื ด
ตำ่ อาการแทรกซDอนทางระบบทางเดนิ
2) Plasmodium vivax
อาหารเชOน ทDองผูก ทอD งเสีย เปVนตนD
3) Plasmodium malariae
มกั พบในเดก็ ผDปู ´วยมีไขDสูง ปวดทDอง หรือ
4) Plasmodium ovale
จกุ แนนO ทอD งบริเวณลนิ้ ปñ หรอื ชายโครง มี
ยุงลาย ไขDเลอื ดออก ซึ่งเกดิ จากเช้อื ไวรัส จุดเลือดออกตามผิวหนัง บางรายมีเลอื ด

(Aedes) เดงกี่ ซึ่งมี 4 Serotype กำเดาออก อาเจียนเปVนเลอื ด หรือถาO ย
อจุ จาระมีสีดำ มอี าการซึม ในรายท่ีเปVน
ยงุ เสือ โรคเทDาชDาง ซึง่ เกิดจากเชอื้ พยาธิ รุนแรงอาจหมดสติ หรอื เสียชีวิตไดD
(Mansonia) ฟ∞ลาเรีย ในคนไทยพบ 2 ชนิดคือ
มไี ขหD นาวสน่ั คลน่ื ไสDอาเจียน ตOอม
ยงุ รำคาญ 1) Brugia malayi นำ้ เหลืองบรเิ วณขาหนึบ และรกั แรDบวม
(Culex) 2) Wuchereria bancrofti
โต ระยะสุดทDายของโรคจะมอี าการบวม
ไขDสมองอักเสบ ซงึ่ เกิดจากเชือ้ โตของอวยั วะเพศ เตาD นม แขนและขา
ไวรสั Japanese encephalitis
มกั พบในเดก็ เด็กจะมอี าการไขD ซมึ
โดยพาหะนำโรคจะเปนV เฉพาะชนดิ ที่ อาเจยี นมาก ชักเกรง็ ในรายมอี าการ
เพาะพันธุ\ในทOุงนา และทDองทงOุ เทาO นน้ั
ชนิดทเี่ พาะพันธ\ุในน้ำ รุนแรงจะเสียชีวิตในเวลาอันรวดเรว็ ใน
รายท่มี ีอาการไมOรุนแรงมาก หรือไดDรับ
สกปรกไมOเปVนพาหะนำโรค การรักษาทันทวO งที อาจรอดชีวิตแตOมักจะ

มอี าการพกิ ารทางสมอง หรือทุพพลภาพ
ไปตลอดชวี ิต

P a g e | 51

ยุงลาย

ยุงลาย เปVนแมลงที่สรDางความรำคาญ ดูดเลือดมนุษย\และสัตว\ บาดแผลที่ถูกยุงกัดจะบวมแดง หรือเปVนผื่นดัน ซึ่งบางคน
อาจเกิดอาการแพDไดD และที่สำคัญเปVนตัวนำเชื้อโรคไขDเลือดออก(Denguehemorrhagic fever: DHF,) จากเชื้อ Dengue virus
ซึ่งเปVนป_ญหาสาธารณสุขที่สำคัญของประเทศ โดยมีการระบดคตั้งแตO ปñ พ.ศ. 2501 เปVนระยะ ๆ ตOอเนื่องมา และมีแนวโนDมสูงข้ึน
สถานการณ\ของโรคในปñ พ.ศ. 2545 มีการระบาดทั่วประเทศ รายงานพบผูDป´วย 140,756 ราย คิดรDอยละ 227.47 ตOอประซากร
แสนคน และเสียชีวิต 247 ราย คิดเปVนอัตราป´วยตาย 0. 18 การระบาดเกิดตOอเนื่องตลอดท้ังปñ จากขDอมูลทางระบาดวิทยาพบวOา
รDอยละ 71 ของผูDป´วยเปVนกลุOมเด็กวัยอนุบาลและประถมศึกษาชOวงอายุระหวOาง 5 ถึง 14 ปñ ดังนั้น การดำเนินการปÜองกันและ
ควบคุมโรคไขDเลือดออก จำเปVนตDองมีการรOวมมือกันทั้งทางบDาน โรงเรียน ศาสนสถานและชุมชน รวมทั้งหนOวยงานตOางๆ และ
จะตDองมุOงแกDไขที่ตDนเหตุของการแพรOกระจายโรค ซ่ึงไดDแกOยุงลาย กลวิธีที่สำคัญคือการกำจัดยุงลายระยะตัวเต็มวัยและควบคุม
แหลOงเพาะพันธุ\ของยุงลายเพื่อกำจัดระยะลูกน้ำ ทั้งนี้ตDองเปVนไปอยOางสม่ำเสมอ ตOอเนื่อง และถูกตDองตามหลักวิชาการ ซึ่งหมายถึง
เจDาหนDาท่ีทุกระดบั จะตDองมีความรพDู ื้นฐานดDานชวี วิทยา การสำรวจ การเฝาÜ ระวงั และการควบคมุ เปนV อยOางดี

ลกั ษณะรปู รา่ งทั่วไป
ยุงลาย เปVนแมลงขนาดเล็ก จัดอยูOในตระกูลดิพเทอรOา (Order Diptera) วงศ\คิวลิซิตี้ (Family Culicidae) ในประเทศ
ไทยมยี ุงลายมากกวาO 100 ชนิด แตOท่ีเปVนพาหะนำโรคไขDเลอื ดออก มีอยOู 2 ชนิด คอื
1) ยุงลายบDาน (Aedes aegypti) เปVนพาหะหลัก ในการนำโรคไขDเลือดออก ลักษณะลำตัวยาวเรียว ที่ขาและลำตัวเปVน
จุดลายคำสลับขาว ลำตัวและขามีเกล็ดสีขาวเงิน ปñกไสไมOมีจุดเปVนแผOนบาง 1 คูO และมีลักษณะเฉพาะคือเสDนปñกท่ี 3 ตรงปลายจะ
ไมแO ตกเปVนแขนง
2) ยุงลายสวน (Aedes albopictus) เปVนพาหะรอง ในการนำโรคไขDเลือดออกลักษณะคลDายยุงลาย Aedes acgypi แตO
แตกตาO งกันทบี่ นดDานหลังของสOวนอก มเี กล็ดสขี าวเปนV เสนD ตรง

Aedes aegypti Aedes albopictus

ภาพท่ี 4-8 รปู ราO งลักษณะของยงุ ลาย Aedes aegypti และ Aedes albopictus
(Fernandes, Cordeiro & Recamonde-Mendozaa, 2021)

วงจรชวี ติ และชวี นิสัยของยงุ ลาย
วงจรชวี ติ ของยงุ ลายมี 4 ระยะ คือ

1) ไขY (egg) มีลักษณะยาวรี ขนาดประมาณ 1 มิลลิเมตร ลักษณะคลDายลูกรักบี้ เปVนฟองเดี่ยว ๆ ออกมาใหมO

ๆ มีสีขาวนวล ตOอมาจะเปลี่ยนเปVนสีน้ำตาล และดำสนิทภายใน 24 ชั่วโมงยุงลายชอบวางไขOบนพื้นผิวที่เปñยกดDานในขอบภาชนะที่
มีน้ำขังเหนือระดับน้ำเล็กนDอย ไขOที่วางใหมO ตัวอOอนภายในท่ียังไมOเจริญเต็มที่ ตDองอาศัยความชื้นสูงใกลDระดับน้ำ เพ่ือใหDตัวอOอน

P a g e | 52

ภายในไขOเจริญเติบโตจนครบระยะที่จะฟ_กออกมาเปVนลูกน้ำ ซึ่งจะใชDเวลาประมาณ 1-2 วัน ที่อุณหภูมิ ประมาณ 28-35 องศา
เซลเซียส ถDาไขOแหDงในขณะที่ตัวอOอนกำลังเจริญเติบโต ตัวอOอนจะตายไดD สำหรับไขOที่เจริญเต็มที่แลDวจะสามารถทนความแหDงแลDง
ไดเD ปVนเวลาประมาณ 6 เดอื น หรืออาจจะนานเปVนปñ

ภาพท่ี 4-9 รูปรOางลักษณะของไขยO ุงลาย Aedes aegypti
(Fernandes, Cordeiro & Recamonde-Mendozaa, 2021)
2) ลูกน้ำ (arva) ลูกน้ำยุงลายไมOมีขา สOวนอกมีขนาดใหญOกวOาสOวนหัว สOวนทDองขาวเรียวประกอบดDวยปลDอง
10 ปลDอง มีทOอหายใจบนปลDองท่ี 8 ใชDในการหายใจ มีพฤติกรรมที่หลบเลี่ยงแสงสวOาง เวลาพักจะเอาทOออากาศแตะที่ผิวน้ำ การ
เคลื่อนที่จะสะบัดตัวไปมาคลDายเล้ือย เมื่อถูกรบกวนจะหลบอยูOใตDผิวน้ำไดDนานกวOาลูกน้ำของยุงชนิดอื่นๆ อาหารของลูกน้ำไดDแกO
ตะไครOน้ำ อินทรีย\สารตOางๆ และจุลินทรีย\เล็กๆ ในภาชนะขังน้ำ เมื่อลูกน้ำฟ_กออกมาใหมOๆ จะเริ่มกินอาหารทันทีและกิน
ตลอดเวลา โดยใชDแปรงขนที่มีลักษณะคลDายพัดที่อยูOบริเวณปากโบกพัดเอาอาหารเขDาปาก และจะโผลOขึ้นมาหายใจโดยใชDทOอ
หายใจที่ผิวน้ำ การเจริญเติบโตของลูกน้ำยุงลายลอกคราบ 4 ครั้ง ใชDเวลาประมาณ 6-10 วันจึงจะลอกคราบเปVนดักแดDหรือตัว
ระยะลกู น้ำเปนV ระยะทงี่ าO ยตอO การกำจดั เน่ืองจากอาศยั อยใูO นภาชนะขงั นำ้ ไมOสามารถหนีไดDเหมอื นตัวเตม็ วยั

ภาพท่ี 4-10 รูปราO งลักษณะของลกู นำ้ ยงุ ลาย Aedes aegypti
(Fernandes, Cordeiro & Recamonde-Mendozaa, 2021)

P a g e | 53

3) ดักแดX หรือตัวโมYง (pupa) ระยะตัวโมOงของยุงลายยังคงอาศัยในน้ำ รูปรOางของตัวโมOงจะมีลักษณะคลDาย
เลขหนึ่งไทย หรือเคร่ืองหมายจุลภาค สOวนหัวและสOวนอกจöะรวมกันเรียกวOา cephalothorax ทางดDานบน (dorsal) จะมีทOอ
อากาศ (Respiratory trumpets) ที่มีลักษณะคลDายปากแตร 1 คูO ลักษณะสั้นและแคบกวาO ทOออากาศของตัวโมOงชนิดอื่น ตัวโมOงท่ี
ออกมาจากคราบใหมOๆ จะมีสีน้ำตาลจางๆ และเปล่ียนเปVนสีดำเมื่อมีอายุมากขึ้น ระยะตัวโมOงจะไมOกินอาหารแตOภายในจะพัฒนา
ไปเร่ือยๆ โดยปกตจิ ะลอยอยOูท่ีผิวน้ำเพือ่ หายใจ ระยะตวั โมงO จะใชDเวถา 2-3 วันจึงลอกคราบเปVนตวั เตม็ วยั

ภาพที่ 4-11 รูปราO งลักษณะของตัวโมงO ยงุ ลาย Aedes aegypti
(Fernandes, Cordeiro & Recamonde-Mendozaa, 2021)
4) ตัวเต็มวัย (adult) ยุงลายเปVนยุงขนาดเล็ก ยาวประมาณ 46 มิลลิเมตร มีเกล็ดสีดำสลับขาวตามลำตัว ท้ัง
สOวนหัว และสOวนอกดDวย มีขา 3 คูO อยูOที่สOวนอก ขามีสีดำสลับขาว เปVนปลDองๆ ที่ขาหลัง บริเวณปลายปลDองสุดทDายมีสีขาวตลอดมี
ปากยาวมาก ลักษณะปากเปVนแบบแทงดูด ตัวเต็มวัยตัวผูDและตัวเมียมีลักษณะคลDายกัน แตOจะสังเกตุความแตกตOางไดDโดยดู
ลักษณะหนวด ตัวผูDมีหนวดเปVนเสDนขนคลDายพูOขนนก และตัวเมียมีหนวดเปVนเสDนขนสั้นกวOามีจำนวนนDอยกวOา และตัวผูDมีขนาดเล็ก
กวOาตัวเมียเล็กนDอย ยุงลายทั้งตัวผูDตัวเมียจะกินน้ำหวานเปVนอาหารเพื่อสรDางพลังาน แตOตัวเมียจะดูดกินเลือดเพื่อใชDโปรตีนจาก
เลือดสรDางไขOยุงลายจะออกหากินในเวลากลางวัน การผสมพันธุ\เกิดขึ้นหลังจากท่ีลอกคราบเปVนตัวเต็มวัยไดD 23 ชั่วโมง โดยปกติยุง
จะผสมพันธุ\เพียงครั้งเดียว สเป∞ร\ม (sperm) ของยุงตัวผูDจะถูกเก็บไวDที่ถุงสเป∞ร\ม (spermatheca) ของยุงตัวเมีย แลDวจึงปลOอย
ออกมาผสมกับไขOบริเวณทOอนำไขOรวม (common oviduct) ตัวเมียจะวางไขOหลังจากที่ไดDดูดเลือดเปVนอาหารแลDวประมาณ 2-3
วัน ครั้งละประมาณ 100-140 ฟอง ยุงลายสามารถวางไขOไดDทุก ๆ 3-4 วัน หากไดDอาหารอยOางเพียงพอ โดยทั่วไปแลDวลักษณะการ
วางไขขO องยงุ จะคอO นขาD งกระจายไมเO กาะกันเปVนกลมุO กDอน โดยไขOจะตดิ อยOูทผ่ี วิ ดาD นในภาชนะซ่ึงอยบOู ริเวณเหนอื ระดับน้ำเลก็ นอD ย

Adult of Aedes aegypti

ภาพท่ี 4-12 รูปราO งลักษณะของตวั โมOงยุงลาย Aedes aegypti
https://www.peepsburgh.com/mosquito-aedes-aegypti-anatomy/

P a g e | 54

แหล่งเพาะพนั ธ์ุยุงลาย
1) ยุงลายบDาน (Aedes aegypi) จะวางไขOตามภาชนะที่มีน้ำขัง เชOน ตุOมน้ำ บOอซีเมนต\ จานรองขาตูDกันมด แจกันดอกไมD
จานรองกระถางตDนไมD อOางลDางเทDา ไห ภาชนะใสOน้ำ เปVนตDน นอกจากนี้ภาชนะขังน้ำที่อยูนอกบDาน บริเวณรอบ ๆ บDานทั้งที่เปVน
ภาชนะกักนำ้ ไวใD ชD หรอื ภาชนะเกาO ท่ีทิ้งไวแD ลวD มีน้ำขงั เชนO ยางรถยนต\ กระปÜอง ไห กะเหลOานี้ลวD นเปนV แหลOงเพาะพันธ\ยุงลายทงั้ สิน้
2) ยุงลายสวน (Aedes albopicnus) ซึ่งเปVนพาหะนำโรคไขDเลือดออกไดDเชOนกันเปVนยุงที่พบอยOูตามป´า และในเขตที่มี
การปลูกตDนไมDยืนตDน เชOน สวนยาง สวนมะพรDาว สวนผลไมD และตามเขตชนบท โดยมีแหลOงเพาะพันธุ\อยูOตามโพรงตDนไมD กระบอก
ไมDไผO เศมใบไมDที่หลOนตามพื้น รวมทั้งภาชนะที่มนุษย\สรDางขึ้น แตOพบอยูOนอกบDาน เชOน ยางรถยนต\ กระปÜองน้ำดังนั้น ยุงลายชนิดน้ี
จึงเปVนพาทะที่มีบทบาทสำคัญในเขตชนบทกองโรคติดตOอทั่วไป กรมควบคุมโรคติดตOอ ดำเนินการสำรวจแหลOงเพาะพันธุ\ของ
ยุงลายในจังหวัดตOาง ๆ ทั่วทุกภาคของประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. 2533 พบวOาแหลOงเพาะพันธุ\ของยุงลายบDานคือ โอOงน้ำดื่มและน้ำใชD
(รDอยละ 70.82) งานรองขาผูDกันมด (รDอยละ 15.68) ภาชนะอื่น ๆ เชOน ไห ถังน้ำมัน แงกัน ยางรถยนต\เกOา (รDอยละ 1349) สOวน
ยุงลายสวนจะพบในแหลOงที่มีน้ำขังตามธรรมชาติ เชOน โพรงไมD กาบใบของพืชหลายชนิด (กลDวย พลับพลึง และบอน) กระบอกไมD
ไผOทม่ี ีนำ้ ขัง รวมทง้ั กะลามะพรDาว กระป…องรองนำ้ ยางพารา เปVนตนD

การสำรวจยุงลายและดัชนีทใี่ ชว้ ดั ความชกุ ชมุ ของยุงลาย
การสำรวจยุงลายพาหะนำโรคไขDเลือดออก ซึ่งจะเนDนที่ยุงลาย Aedes aesypti เปVนหลัก ซึ่งการสำรวจยุงลายทำไดDท้ัง
การสำรวงตวั เต็มวยั และการสำรวจลกู น้ำ
1) การตำรวจถูกน้ำยุงลาย การสำรวจลูกน้ำท่ีปฏิบัติเปVนมาตรฐานโดยการแนะนำจากองค\การอนามัยโลก คือวิธีการ
สำรวจแบบ Visual larva ซึ่งเปVนการสำรวจเพียงวOาภาชนะขังน้ำในบริเวณบDานเรือน พบหรือไมOพบลูกน้ำยุงลายเทOานั้น โดยไมO
ตDองเก็บลูกน้ำมาจำแนกชนิดเนื่องจากถูกน้ำท่ีพบในภาชนะขังน้ำในบริเวณบDานสOวนใหญOเปVนลูกน้ำยุงลายชนิด A. aesypti
อุปกรณ\ท่ีใชDในการสำรวจถูกน้ำ ไดDแกO ไฟฉาย และแบบสำรวจ เม่ือไดDขออนุญาตเจDาของบDานแลDว ใหDดำเนินการสำรวจ โดยใชDไฟ
ฉายสOองดูภายในภาชนะที่ขังน้ำทุก ๆ ภาชนะ วOามีลูกน้ำหรือตัวโมOง หรือไมO แลDวบันทึกลงในแบบสำรวจ สำหรับภาชนะที่ไมOมีน้ำ
ขังจะไมOจดบันทึกลงในแบบสำรวจ และสำหรับหมูOบDานขนาคเล็กควรสำรวจทุกๆ บDาน แตOถDาเปVนหมOูบDานนใหญOควรสำรวจ 50 -
100 หลังคาเรือน โดยใชDวิธีสุOมสำรวจใหDไดDตัวอยOางบDานกระจายใหDทั่วท้ังหมูOบDาน แตOถDาสำรวจในเขตเมือง ควรสำรวจโดยกระจาย
ใหคD รอบคลุมบาD นทกุ ประเภทบาD นพัก ตึกแถว และชมุ ชนแออดั
เมื่อไดDดำเนินการสำรวจถูกน้ำแลDว นำขDอมูลที่สำรวจไดDมาคำนวณหาดัชนีความชุมของลูกน้ำยุงลาย ไดDแกOในภาชนะเก็บ
กักนำ้ ตOอจำนวนครวั เรอื นทั้งหมด เปVนคาO ดชั นที ี่หยาบทส่ี ุดในการทำนายความชมุ

(1) House Index (H1) เปนV คาO รDอยละของจำนวนครวั เรอื นท่ีพบลกู นำ้ ยุงลายเสีย่ งในการตดิ ตOอโรค เพราะ
คาO นจี้ ะไมOบอกจำนวนภาชนะท่ีพบลกู น้ำ อยาO งไรกต็ าม คาO นจี้ ะใหแD นวคดิ เกย่ี วกบั รัอยละของครัวเรือนที่พบลูกนำ้ และประชากร
เสี่ยงตอO การเปVนโรคไชเD ลือดออก มสี ูตรในการคำนวณ คือ

HI =จำนวนครัวเรือนทีพ่ บลกู น้ำ x 100
จำนวนครัวเรอื นทสี่ ำรวจทั้งหมด

(2) Container Index (CI) คอื คาO รอD ยละ ของจำนวนภาชนะเกบ็ กักน้ำ ที่พบลูกน้ำยงุ ลาย ตOอจำนวน
ภาชนะทส่ี ำรวจท้ังหมดมสี ูตรในการคำนวณ คือ

CI =จำนวนภาชนะท่ีพบลกู นำ้ x 100
จำนวนภาชนะท่ีสำรวจท้ังหมด

คOา Container index เปVนคOาท่ีไมOคOอยนิยมใชDในทางระบาดวิทยา เพราะคOานี้บอกเพียงรDอยละของภาชนะที่พบ
ลูกน้ำเทOานั้นไมOสามารถบอกจำนวนที่อยูOในภาชนะนั้นไดD ซึ่งในบางพื้นที่มีจำนวนภาชนะท่ีพบลูกน้ำนDอยแตOมีจำนวนลูกน้ำที่อยูOใน
ภาชนะมาก และในทางกลับกันบางพื้นที่มีจำนวนภาชนะที่พบลูกน้ำมาก แตOมีจำนวนลูกน้ำที่อยูOในภาชนะนDอย ซึ่งท้ังสองกรณีมี

P a g e | 55

ความสำคัญตOอการระบาดของโรคอยOางมากเพราะบางพ้ืนที่มีจำนวนภาชนะที่พบลูกน้ำนDอย แตOมีการระบาดของโรคสูง เนื่องจากมี
ยงุ ที่เกดิ จากภาชนะเหลาO น้นั เปนV จำนวนมากดงั นนั้ คาO นจ้ี งึ ไมOสามารถทำนายการระบาดของโรค ไดD

(3) Breteau Index (BI) คือ คOารอD ยละ ของจำนวนภาชนะเก็บกกั น้ำทพ่ี บลกู น้ำยงุ ลายตอO จำนวนครัวเรอื นที่
สำรวจท้งั หมด มีสตู รในการคำนวณ คอื

BI = จำนวนภาชนะที่พบลูกน้ำทง้ั หมด x 100
จำนวนครวั เรอื นทสี่ ำรวจทง้ั หมด

คOา Breteau indexเปVนคOาดัชนีที่ดีที่สุด ในการประมาณความชุกของลูกน้ำยุงลายในขณะนี้ เพราะเปVนคOาที่ไดD

จากจำนวนภาชนะท่ีพบลูกน้ำตOอบDานที่ทำการสำรวจ จากคOาเหลOานี้จะทำใหDทราบจำนวนภาชนะที่พบลูกน้ำในบDาน 100 หลัง
หรือ จำนวนภาชนะที่มีลูกน้ำทั้งหมดในพื้นที่นั้น (โดยประมาณ) และถDาทราบจำนวนลูกน้ำที่อยูOในภาชนะหรือจำนวนยุงที่เกิดจาก

ภาชนะ ก็จะสามารถทำนายไดวD าO จะมีโรคเกิดในพน้ื ทน่ี ั้นหรือไมO
(4) Stegomyia Index (S1) คือจำนวนภาชนะที่พบลูกน้ำตOอประชากรในพื้นที่สำรวจ 1,000 คน มีสูตร ใน

การคำนวณ คอื

SI = จำนวนภาชนะท่ีพบลกู นำ้ x 1.000

จำนวนประชากรในพ้ืนทีส่ ำรวจ

คOา Stegomyia index เปVนคOาที่แสดงความสัมพันธ\ระหวOางจำนวนภาชนะที่พบถูกน้ำกับจำนวนประชากรที่

พักอาศัยอยOูบริเวณที่ จากคOานี้จะทำใหDรูDถึงจำนวนประชากรที่เสี่ยงตOอการถูกยุงลายกัด ซึ่งยุงที่กัดเปVนยุงที่เกิดจากภาชนะเหลOา

น้นั เอง และเปVนอชั นีทใ่ี ชทD ำนายการระบาดของโรคไขDเลอื ดออก

คOา Pant and Self (1993) อDางถึงในสำนักงานควบคุมโรคไขDเลือดออก กรมควบคุมโรคติดตOอ (2545) ไดDใหD

แนวทางเกยี่ วกับการแปลคาO คชั นี ลูกนำ้ ยงุ ลายไวD ดังน้ี

BI>50 มคี วามเส่ยี งสูงที่จะเกดิ การแพรOโรค

BI<5 มคี วามเสี่ยงต่ำท่จี ะเกดิ การแพรโO รค

HI>10 มีความเสยี่ งสงู ท่ีจะเกดิ การแพรโO รค

HI<1 มีความเสยี่ งตำ่ ทจี่ ะเกิดการแพรOโรค

2) การสำรวจยงุ ตวั เต็มวัย

เปVนวิธีหนึ่งสำหรับประเมินความหนาแนOนของยุงลายโดยยุงลายตัวเมียชอบอาศัยอยูOในบDาน ออกหากินไมOหOาง

จากแหลOงเพาะพันธุ\มากนัก ชอบกัดกินเลือดคนและหากินในเวลากลางวัน โดยเฉพาะในชOวงเวลา 9.00 - 11.00 น. และ 13.00-

17.00 น. ดังนั้นชOวงเวลาที่หมาะสมในการสำรวจยุงลายจึงควรเปVนชOวงเวลาดังกลOาว อุปกรณ\ที่ใชDในการสำรวจไดDแกOไฟฉาย

หลอดแกDวหรอื หลอดพลาสตกิ สำลสี ำหรับอุดปากหลอด แบบบนั ทึกและถงุ เพอื่ ใสอO ปุ กรณ\ดังกลาO ว

วิธีสำรวจ เมื่อไดDขออนุญาตเจDาของบDานแลDว ใหDเขDาไปน่ังขับยุงในบDาน โดยเลือกบริเวณที่ไมOมีแสงสวOางมากนัก

ลมไมOพัดขัด ไมOมีการจุดยากันยุง ผูDสำรวจจะนั่งโดยพับขากางเกงใหDสูงเหนือเขOา พับแขนเสื้ออยูOเหนือขDอศอกเพื่อตOอยุงลาย เมื่อยุง

เริ่มมาเกาะกัคสOองดDวยไฟฉายใหDแนOใจวOาเปVนยุงลาย ใชDหลอดจับยุงครอบตัวยุงแลDวอุดปากหลอดดDวยสำลี ปฏิบัติเชOนนี้ขDางละ 20

นาที นบั จำนวนยุงลายที่จับไดD แยกเปVนเพศผDู เพศเมีย แลวD บันทกึ ลงในแบบสำรวจจากนั้นนำขอD มลู มาคำนวณหา

(1) Landing Rate จำนวนยงุ ทจ่ี บั ไดDทง้ั หมด x 3

จำนวนบาD นท่จี บั ยุงทงั้ หมด

(2) Biting Rate จำนวนยุงตวั เมยี ทจี่ ับไดDทง้ั หมด x 3

จำนวนบDานที่จบั ยงุ ทัง้ หมด

หมายเหต:ุ กำหนดเวลานง่ั จับยุง 20 นาที ตOอ 1 บDาน จึงตอD งคณู ดวD ย 3 เพอ่ื เปVน 1 ช่วั โมง

P a g e | 56

Pant and Self (1993) อDางถึงในสำนักงานควบคุมโรคไขDเลือดออก กรมควบคุมโรคติดตOอ (2545) ไดDใหD
แนวทางเกยี่ วกบั การแปลคาO ดชั นียงุ ลายไวคD ือ

BR > 2/คน-ชวั่ โมง มีความเสย่ี งสูงท่ีจะเกดิ การแพรOเชอ้ื
BR < 0.2/คน-ช่วั โมง มคี วามเสย่ี งตำ่ ท่จี ะเกิดการแพรโO รค
ตัวอยOาง แบบสำรวจลูกน้ำยุงลาย และ แบบบันทึกการสำรวจยุงลายของกรุมควบคุมโรคติดตOอ ดังภาพที่ 4-
13 และ 4-14

แบบบันทึกการสำรวจยุงลาย

วันทส่ี ำรวจ……………………………………………….ผสDู ำรวจ……………………………………………………………
จงั หวดั ……………………………….อำเภอ………………………..ตำบล…………………………………หมOู…………..
ทDองที่ เทศบาล สุขาภิบาล ชนบท/หมูOบาD น หมูOบDาน บDาน

ลักษณะชมุ ชน ชุมชนพาณชิ ย\ ชมุ ชนแออดั ชุมชนบDานพกั อาศัย
โรงเรียน………………………จำนวนประชากร/นักเรียนทั้งหมด……………………….คน

บาD นเลขที่ เวลาที่จับยงุ จำนวนยุงทีจ่ ับไดD หมายเหตุ
ตัวผูD ตัวเมีย รวม

รวม

รวมยงุ ตวั เมียท่ีผาO รงั ไข…O ………………ตวั รงั ไขOระยะ 1-2 ………………..ตัว รงั ไขOระยะ 3-5 ………………..ตัว
รวมยงุ ตวั เมยี ทพ่ี บ Parous………………………………………..ตัว Nulliparous…………………………………..ตัว
ภาพที่ 4-13 แบบบันทึกการสำรวจยงุ ลาย (สำนักงานควบคุมโรคไขDเลือดออก กรมควบคุมโรคตดิ ตOอ, 2545)

P a g e | 57

ภาพท่ี 4-14 แบบสำรวจลกู น้ำยุงลาย (สำนักงานควบคุมโรคไขDเลอื ดออก กรมควบคุมโรคตดิ ตOอ,2545)
การควบคุมและกำจดั ยงุ ลายและถกู น้ำยุงลาย

การควบคุมและกำจดั ยุงลายและลูกนำ้ ยงุ ลายเพื่อปÜองกนั การระบาคของโรคไขDเลอื ดออก แบOงเปนV 2 สOวน ดังน้ี
1) การควบคมุ และกำจัดลูกน้ำยุงลาย
วิธีควบคุมและกำจัดลูกน้ำยุงลายมีหลายวิธี ตั้งแตOวิธีทางกายภาพ วิธีทางชีวภาพและวิธีทางเคมีจึงควรเลือกใชDใหD
เหมาะสมกับประเภทของแหลOงเพาะพันธ\ุที่พบลูกน้ำยุงลายโดยตDองพิจารณาทั้งในดDานความปลอดภัยตOอมนุษย\ สัตว\เลี้ยงและ
สิ่งแวดลDอม ความสะดวกในการใชD และคOาใชDจOาย ฯลฯ ซึ่งแหลOงเพาะพันธุ\บางแหOง อาจใชDเพียงวิธีการใดวิธีการหนึ่ง ก็จะสามารถ
ควบคุมและกำจัดลูกน้ำยุงลายไดDผลดี เชOน การใสOปลาหางนกยูงในอOางบัว เปVนตDน แหลOงเพาะพันธุ\บางแหOง จำเปVนตDองใชDหลายวิธี
รOวมกนั เปนV การบริหารจัดการพานะนำโรคแบบผสมผสาน (Integrated Vector Management, IVM) เชนO ยางรถยนตเ\ กOา ซึง่ อาจ
เปVนภาชนะขังน้ำและเปVนแหลOงเพาะพันธุ\ลูกน้ำยุงลายไดD กำจัดโดยนำไปใชDประโยชน\ เชOน การทำรั้ว หรือ ปลูกดอกไมD หรือ พืช
ลDมลกุ หรอื นำไปดัดแปลงทำเปVนสนิ คาD เชOน ถังขยะ เกาD อ้ี เปนV ตDน วิธคี วบคุมและกำจดั ลูกนำ้ ยุงลาย สามารถดำเนนิ การไดD ดงั นี้

1.1) วธิ ีทางกายภาพ
(1) การป∞ดปากภาชนOะเก็บน้ำ ดDวยผDาตาขOายไนลOอน ฝาอลูมิเนียม หรือวัสดุอื่น ใดที่สามารถปñดปากภาชนะ
เกบ็ นำ้ นั้นไดDอยาO งมิดชิด จนยงุ ลายไมสO ามารถเล็ดลอดเขDาไปวางไขOไดD

P a g e | 58

(2) การหมั่นเปลี่ยนน้ำทุก 7 วัน วิธีนี้เหมาะสำหรับภาชนะเด็ก ๆ ที่เก็บน้ำไมOมาก เชOน แจกันดอกไมD ทั้งที่เปVน
แจกันที่ทิ้งบูชาพระ แจกันที่ศาลพระภูมิ หรือแจกันประดับตามโตöะ รวมท้ังภาชนะและขวดประเภทตOาง ๆ ที่ใชDเล้ียงตDนไมDเชOน พลู
ดOาง พลูฉลุ ออมทองไผOกวนอมิ ฯลฯ

(3) การเติมน้ำเดือดจัด ๆ ทุก 7 วัน วิธีนี้ใชDไดDกับถDวยหลOอขาตูDกับขDาวกันมดซึ่งถDาหากมีลูกน้ำเกิดขึ้น ในชOวง 7
วนั ทผ่ี าO นมาก็จะถูกน้ำเดือดลวกตายไป

(4) การใชDกระชอนชDอนลูกน้ำ เพื่อลดจำนวนลูกน้ำยุงลายในโอOงน้ำ บOอซีเมนต\เก็บน้ำในหDองน้ำ หDองสDวม ฯลฯ
ใหลD ดนDอยลงมากทส่ี ุดและอยาO งรวดเรว็

(5) การใสOทรายธรรมดาในจานรองกระถางตDนไมD ใหDลึกประมาณ 3 ใน 4 สOวนของความลึกของจานรอง
กระถางตDนไมD เพื่อใหDทรายดูดซึมน้ำสOวนท่ีเกินจากการรดน้ำตDนไมDไวD ซึ่งเปVนวิธีที่เหมาะสมสำหรับการถางตDนไมDที่ใหญOและหนัก
สวO นตนD ไมกD ระถางเล็ก อาจเทนำ้ ทีข่ ังอยOูในจานรองกระถางตนD ไมDทง้ิ ไปทกุ 7 วัน

(6) การเก็บทำลายเศษวัสดุที่ไมOใชDแลDว เชOน ขวด ไห กระปÜอง ฯลฯ และยางรถยนต\เกOาที่ไมOใชDประโยชน\ หรือ
การปกคลมุ ใหมD ดิ ชิด เพ่อื มใิ หDเปVนท่ีรองรบั นำ้ ไดD

1.2) วิธที างชวี ภาพ
สิ่งมีชีวิตหลายชนิดเปVนศัตรูโดยธรรมชาติของลูกน้ำยุงลาย ซ่ึงบางชนิดเปVนตัวน้ำ (predator) และบางชนิดก็
เปVนตัวเบียน (parasite) การนำสิ่งมีชีวิตเหลOานั้นมาใชDประโยชน\ในการควบคุมกำจัดลูกน้ำยุงลายมีความเปVนไปไดDและมี
ประสิทธภิ าพดใี นหลาย ๆ พืน้ ที่ ไดแD กO
(1) ลูกน้ำยุงยักษ\ (Toxorhynchies sp.) มีศักยภาพในการกินลูกน้ำยุงลายดีมาก โดยเฉลี่ยแลDวลูกน้ำยุงยักษ\
ระยะที่ 4 หนึ่งตวั สามารถกนิ ลูกนำ้ ยงุ ลายระยะที่ 1 ไดD 940 ตวั ตอO วัน กินลกู นำ้ ยงุ ลายระยะที่ 2 ไดD 315 ตัวตอO วัน กนิ ลกู น้ำยงุ ลาย
ระยะที่ 3 ไดD 60 ตัวตOอวัน และกินลูกน้ำยุงลายระยะที่ 4 ไดD 20 ตัวตOอวัน นอกจากนี้ยังสามารถกินตัวโมOงของยุงลายไดD 30 ตัวตOอ
วัน การนำลูกน้ำยุงยักษ\ไปปลOอยในภาชนะขังน้ำเพื่อควบคุมกำจัดลูกน้ำยุงลายนั้นระยะที่เปVนไขO เน่ืองจากสะดวกแกOการขนสOง ใน
ระยะท่ีเปVนลูกน้ำนั้นการขนสOงลำบาก ตDองใชDควรใชDภาชนะขนสOงจำนวนมาก เพราะถDาใสOลูกน้ำยุงยักษ\ไวDในภาชนะเดียวกัน ลูกน้ำ
ยงุ ยกั ษก\ ็จะกินกันเอง แตกO ารปลอO ยลกู นำ้ ยุงยักษม\ ขี อD ดี คอื สามารถกินลูกนำ้ ยงุ ลายไดDทันที
(2) ปลากินลูกน้ำ (Larvivorous fish) ในประเทศไทยมีหลายชนิดท่ีกินลูกน้ำยุงเปVนอาหาร (นอกเหนือจาก
การกินตะใครOน้ำ พืชไรDน้ำ ฯลฯ รวมทั้งลูกของมันเอง ในเวลาที่อาหารอื่น ๆ ขาคแคลน) เชOน ปลาหางนกยูง (Poecillia spp.)
และปลาแกมบูเซยี (Gambusia spp.) ชศู กั ด์ิ และคณะ (2533) อDางถงึ ในสำนกั งานควบคมุ โรคไขเD ลอื ดออก กรมควบคุมโรคติดตอO
(2545) พบวาO การปลOอยปลาแกมบเู ชีย 2 ตัว ตOอตOมุ น้ำจะใหDประสทิ ธิผลในการควบคุมยงุ ลายดที ี่สุด
(3) แบคทีเรีย BTI, (Bacillus thuringiensis var. israelensis serotype H-14 หรือทีเ่ รยี กกันโดยยOอวาO BTI)
BTI มีประสิทธิภาพในการกำจัดลูกน้ำยุงลายและลูกน้ำยุงกันปลOอง แตOเนื่องจากแบคทีเรียสลายตัวคOอนขDางเร็วในสภาพแวคลDอม
จำเปVนตDองใสOซ้ำเปVนระยะ แบคทีเรียมีราคาคOอนขDางแพงเมื่อเทียบกับสารกำจัดถูกน้ำชนิดอื่น ๆ แตOเมื่อเทียบกับสารขับยั้งการ
เจริญเติบโต (insect growth regulator) แลDวแบคทีเรียมีราคาต่ำกวOา ป_จจุบัน BTI ที่มีจำหนOายตามทDองตลาดมีหลายยี่หDอ และ
หลายสูตรใหDเลือกใชDตามชนิดของแหลOงน้ำ และชนิดของลูกน้ำยุง คือ แบบที่เปVนของเหลว แบบเปVนผง แบบอัดเม็ด แบบเคลือบ
เม็ดทราย แบบเคลือบซังขDาวโพด แบบเปVนกDอน เปVนตDน อัตราการใชDแบคทีเรียแบบเคลือบเม็ดทราย คือ 2.5 กรัมตOอน้ำ 200 ลิตร
และแบบเม็ด คอื 1 -2 เมด็ ตอO น้ำ 200 ลติ ร
(4) ไรน้ำจืด (cyclopoid copepod) ไรน้ำจืดบางชนิดใชDควบคุมลูกน้ำยุงลายไดD โดยไรน้ำจืดตัว สามารถกิน
ลกู นำ้ ยงุ ลายระยะที่ 1-2 ไดD 15 -20 ตัวตอO วันนอกจากท่ีกลาO วมาแลวD นย้ี ังมกี ลุมO ทเ่ี ปVนเชอื้ ราตวั อOอนของแมลงปอ ดวD งมวนกรรเชียง
ไสDเดือนฝอย แตOก็ใชDกันไมOแพรOหลาย อยOางไรก็ตาม ในจำนวนตัตรูธรรมชาติทั้งหมดนี้ การใชDปลากินลูกน้ำดูจะเปVนวิธีที่ไดDผลดี
สะดวกและประหยัดมากท่ีสุด เนื่องจากแพรOพันธ\ุงOาย กินลูกน้ำเกOง มีชีวิตอยOูไดDทั้งในน้ำสะอาดและน้ำสกปรก และทนทานตOอ
สภาพแวคลอD มไดคD OอนขาD งดี

P a g e | 59

1.3) วธิ ที างเคมี
(1) การใชDทรายกำจัดลูกน้ำ ทรายกำจัดลูกน้ำเปVนทรายเคลือบสารเคมีในกลุOมออร\แกโนฟอสเฟต ใชDใสOในน้ำ
เพื่อกำจัดลูกน้ำยุงลาย อัตราสOวนที่แนะนำใหDคือ ทรายกำจัดลูกน้ำ 1 กรัมตOอ น้ำ 10 ลิตร แมDวOาทรายกำจัดลูกน้ำจะมีความ
ปลอดภัยสูงตOอคนและสัตว\กระทั่งองค\การอนามัยโลกยอมรับใหDใชDในน้ำดื่มไดDก็ตาม (Rozendaal, 1997) ราคาคOอนขDางสูง
นอกจากนี้ยังหาซื้อไดDยากในทDองตลาด ดังนั้น ควรใสOทรายกำจัดลูกน้ำเฉพาะแตOทรายกำจัดลูกน้ำก็มีในที่ท่ีจำเปVนจริง ๆ เทOาน้ัน
ตัวอยOางทรายที่ใชDในการกำจัดลูกน้ำยุงลาย ไดDแกO ทรายอะเบท โดยทรายอะเบทเปVนทรายที่เคลือบสารฆOาลูกน้ำยุงลายไดD โดยไมOมี
อันตรายตOอคน สารทีเ่ คลอื บอยOูจะคอO ย ๆ ละลายออกมา มฤี ทธนิ์ าน 3 เดือน ปริมาณท่ใี ชคD ือ 2 ชDอนชา ตOอนำ้ 8 ปบñŒ
(2) การใชDเกลือแกง น้ำสDมสายชู ผงซักฟอก หรือน้ำยาชักลDางทั่วไป สามารถนำมาใชDในการควบคุมและกำจัด
ลกู นำ้ ยุงลายไดD โดยเฉพาะทีถ่ วD ยหลOอขาตกDู ับขDาว
2) การปéองกันและกำจัดยงุ ลายตัวเตม็ วยั
การปÜองกนั และกำจัดยงุ ลาย มอี ยูหO ลายวิธี ดงั นี้
2.1) การปéองกันไมYใหถX ูกยุงลายกัด
หากทำไดDควรกรุหนDาตOางประตูและชOองลมดDวยมุDงลวด ตรวจตราซOอมแซมฝาบDาน ฝÜาเพดาน อยOาใหDมีรOอง ชOอง
โหวOหรือรอยเตก เพื่อเปVนการปÜองกันไมOใหDยุงลายเขDามาและหลบซOอนในบDาน เวลาเขDา-ออกบDาน ตDองใชDผDาป_ดประตูมุDงลวดกOอน
เพื่อไลOยุงลายที่อาจมาบินวนเวียนหาทางเขDามาในบDาน นอกจากนี้ควรเก็บสิ่งของในบDานใหDเปVนระเบียบเรียบรDอยอยูOเสมอเสื้อผDาท่ี
สวมใสOแลDวควรเก็บซักทันที หรือนำไปผึ่งแดดผ่ึงลมภายนอกบDาน เพราะหากมียุงลายเล็ดลอดเขDามาอยูOในบDาน บริเวณที่จะเปVน
แหลOงเกาะพกั ของยุงลายสOวนมาก คอื ราวตากผDา กองเสอ้ื ผาD ท่มี กี ลนิ่ เหง่ือไคล มDุง สายไฟ ตามมุมมดื ของหอD ง เปVนตDน
2.2) การกำจัดยุงลาย ทำไดXโดย
(1) การใชDสารเคมี ป_จจุบันสารเคมีกำจัดยุงลายมีทั้งชนิดสูตรน้ำมัน (oil based) และชนิดสูตรน้ำ (water
based) ซึ่งชนดิ สูตรนำ้ จะปลอดภยั ตOอคน สตั ว\ และสิ่งเวดลDอม รวมทงั้ ไมทO ำใหเD คร่ืองเรอื นและสิ่งของเปรอะเป¨≠อนดDวย
(2) การใชอD ปุ กรณก\ ำจดั ยงุ มอี ยูO 2-3 ชนิด ทโ่ี ฆษณาผOานสื่อตOาง ๆ เชOน

(2.1) ชนิดท่ีเปนV กบั ดักไฟฟาÜ ใชDไฟบาD น 220 โวลท\ โดยหลกั การคอื ใหDแสงไฟลOอใหDยงุ บินเขาD ไปหากับ
ดัก เม่อื ยุงบินไปถูกซ่กี รงทมี่ ไี ฟฟาÜ กจ็ ะถกู ไฟฟาÜ ชอ็ ตตายไป

(2.2) อุปกรณ\กำจัดยุงไฟฟÜาแบบใชDแบตเตอรี่ (ถOานไฟฉาย) มีรูปรOางคลDายไมDเทนนิส แตOแทนที่จะ
เปนV เสนD เอ็นกเ็ ปVนซลี่ วด ซ่งึ เมื่อเปñดสวิทซจ\ ะมีกระแสไฟไหลผOานผDใู ชจD ะตอD งโบกใหซD ลี่ วดถูกตัวยุง ยุงจะถูกไฟฟาÜ ช็อตตาย

ยงุ ก้นปล่อง (Anopheles)

โรคมาลาเรยี เกิดจากเชอื้ โปรโตชัว ช่ือวOา Plasmodium sp. ซ่งึ เซอื้ มาลาเรีย ที่พบในมนษุ ย\ มี 4 ชนิด คือ
1) Plasmodium falciparum (P.)
2) Plasmodium vivax (P.v.)
3) Plasmodium malariae (P.m)
4) Plasmodium ovale (P.0.)

ในประเทศไทยพบชนิด Plasmodium falciparum ประมาณรDอยละ 50 - 52 รองลงมาคือ Plasmodium vivax พบ
ประมาณรDอยละ 48 สOวน Plasmodium malariae และ Plasmodium vivax พบนDอยมาก เชื้อมาลาเรียที่มีความสำคัญสูงสุด
คือ Plasmodium falciparum เนื่องจากเปVนชนิดท่ีรDายแรงทำใหDเกิดภาวะแทรกซDอน จนทำใหDผูDป´วยเสียชีวิตไดDงOาย ถDาไมOทำการ
รักษาใหทD นั ทOวงทเี ละมีปญ_ หาเร่อื งเชือ้ ด้ือยา สวO นเช้อื ชนดิ อ่ืน ๆ ไมOราD ยแรงถึงขน้ั เสียชวี ติ แตOมักเรอ้ื รงั อยนูO าน

P a g e | 60

จากขDอมูลในอดีตจนถึงป_จจุบันของกองมาลาเรียพบวOา ยุงที่เปVนพาหะนำโรคมาลาเรีย ในประเทศไทยมีอยูO 5 ชนิด ไดDแกO
Anopheles Minimus, Anopheles dirus. Anopheles Maculatus, Anopheles aconitus และ Anopheles sundaicus

อยOางไรก็ตาม พบวOายุงพาหะนำโรคมาลาเรีย ที่เปVนป_ญหาที่แทDจริงพบเพียง 2 ชนิด คือAnopheles dirusและ
Anopheles minimus นอกจากจะเปVนตัวนำเซื้อไขDมาลาเรียแลDว ยุงกDนปลOองกOอใหDเกิดความรำคานและทำใหDนอนไมOหลับ
เน่ืองจากเสียงรบกวนตอนกลางคืน นอกจากนรี้ อยทก่ี ัดและน้ำลายยุงยงั ทำใหDเกดิ อาการคนั และเปนV แผลเนอ่ื งจากการเกาไดD

ภาพที่ 4-15 ยุงกนD ปลอO งสาเหตขุ องโรคมาลาเรยี
(ทม่ี า: https://www.iheartpathology.net/post/plasmodium-malaria)

ลักษณะและรปู ร่างทั่วไป
ยุงกันปลOอง อยูOในไฟสัมอาโทไรไปต(PylumArthoroppda) ชั้นเฮสะไปคาClaesHexapoda; inseeta) ตระกูลติพ
nes(Order Diptere) ตระกูลยOอยอยโทรราฝ(SuborderOnhonhapha) วงศ\คิวลิ (PamilyCulieidae) วงศ\ยOอยคัลซินี
(Subfamily Culicinae) สกลุ อะนอฟเñ ลล\ (Genus Anopheles
ยุงกันปลOองมีวงชีวิตที่สมบูรณ\ (Holometabola) ซึ่งมีอยูO 4 ระยะ คือ ระยะไขO ระยะถูกน้ำ ระยะดักแดD และระยะตัว
เตม็ วัย โดยแตลO ะระยะจะมีรูปราO งที่แตกตาO งกนั
โดยทั่วไปตัวเต็มวัยของยุงกันปลOองตัวผูDจะมีอายุประมาณสัปดาห\ สOวนตัวเมียมีอายุ 16 สัปดาห\ แตOถDาสภาพแวดลDอม
เหมาะสม อายุขัยของยุงจะยาวขึ้น อาหารที่สำคัญของยุงตัวเมียคือเลือด ซึ่งอุดมไปดDวยธาตุอาหารที่จำเปVนตOอการเจริญเติบโตของ
ไขO ยุงตัวเมียจะผสมพันธุ\เพียงครั้งเดียวดลอดอายุขัย และจะกินเลือดทุกๆ 2-4 วัน ยุงตัวเมียเทOานั้นที่เปVนพาหะนำโรคแหลOง
เพาะพนั ธแุ\ ละชีววิทยาของยุงกนั ปลอO งแตลO ะชนดิ จะแตกตOางกนั ออกไป
ลักษณะรูปรOางของตัวเต็มวัยของยุงกันปลOองจะแบOงเปVน 3 สOวน ชัดเจน คือ สOวนหัวสOวนอก และสOวนทDอง มีหนวด 1 คOู
และมีปากเปVนแทOงยาวเรียวเล็กเหมาะสำหรับใชDในการเจาะและดูดอาหาร (Piercing and sucking) บริเวณขอบดDานหลังของอก
สOวนกลาง (Meso-thorax) จะมีแผOนไคติน (Chitin) เล็ก ๆ เรียกวOาสคิวเลDม (Scutellum) มีลักษณะกลมซึ่งเปVนลักษณะพิเศษท่ีใชD
แยกยุงกันปลOองจากตระกูลอื่น มีปñกเปVนแผOนบาง 1 คูO ปñกจะเห็นเปVนลายสีขาว สลับดำ มีขา 3 อูO ทDองมีทั้งหมด 10 ปลDอง แตO
ปลDองที่ 9-10 ขึ้นไปเปVนอวัยวะสืบพันธุ\ (Genialia) ดังนั้นจึงมองเห็นชัดเจนเพียง 8 ปลDอง ขณะเกาะอยูOบนพื้นจะทำมุมกับพื้นท่ี
เกาะ กลOาวคอื สOวนทาD ยของทDองจะขี้โดงO ขึน้ ขณะท่ยี งุ ธรรมดาจะขนานขึ้นกบั พน้ื
วงจรชวี ติ และชวี นิสยั
วงจรชวี ติ ของยงุ กนั ปลอO งมี 4 ระยะ คือ

P a g e | 61

1) ไขO (age) ไขOของยุงกันปลOองมีลักษณะเปVนฟองเดี่ยว ๆ ลอยบนผิวน้ำ แตOละฟองมีลักษณะคลDายเรือ (Boat shape)
ขาวประมาณ 0.5 มิลลิเมตร และมีทุOนลอยอยูOดDานขDางแตOละดDานระยะไขOเวลาประมาณ 2-3 วัน และอาจนานถึงหลายสัปดาห\
ขนึ้ กบั อณุ หภูมิ แลDวจงึ พฒั นาตOอไปเปนV ลูกนำ้ (larva) โดยทว่ั ไปยุงกนD ปลOองจะวางไขO ครง้ั ละ 50 - 150 ฟอง

2) ลูกน้ำ (larva) จะลอยตัวขนานกับผิวน้ำ และหากินบนผิวน้ำ กินอาหารประเภทจุลินทรีย\ สาหรOาย โปรโตซัว
ตลอดจนพวกโรติเฟอร\ และแรOธาตุตOาง ๆ ท่ีละลายอยูOในน้ำ ไมOมีทOออากาศ (Sipton) สำหรับหายใจ ลูกน้ำจึงตDองลอยตัวขนานกับ
ผิวน้ำ และทDองปลDองท่ี 8 ซึ่งมีรูหายใจอยูOแหยOขึ้นไปอยูOท่ีผิวน้ำ เพื่อรับออกซิเขนจากบรรยากาศโดยตรง ลูกน้ำจะลอกคราบอีก 3
ครั้ง จึงจะเจริญเต็มที่ เปVนลูกน้ำระยะที่ 4 โดยระยะที่เปVนลูกน้ำใชDเวลาประมาณ 6 -10 วัน เมื่อลูกน้ำระยะที่ 4 โตเต็มที่จึงจะ
เปลย่ี นแปลงรูปรOางเปนV ตัวโมOง (pupa)

3) ตัวโมOง (pupa) ระยะตัวโมOงของยุงกันปลOองจะไมOกินอาหาร จะลอยขึ้นมาอยูOผิวน้ำ เพื่อหายใจอยOางเดียว สOวนมากจะ
อยูOนิ่ง ๆ ไมOเคลื่อนไหว หากไมOถูกรบกวน ตัวโมOงมีความไวตOอแสงสวOาง และแรงสั่นสะเทือนมาก ระยะนี้ใชDเวลา 1 -2 วัน จากน้ัน
จะลอกคราบเปVนตัวเต็มวัยตัวเต็มวัย (adul!) พบทั่วไปตามชนบท ป´าเขา ที่ราบทOุงนา หรือชานเมืองลักษณะตัวเต็มวัยของยุงกัน
ปลOองนั้น จะเห็นปñกเปVนลายสีขาวสลับดำ ตัวเมียเทOานั้นที่มีนิสัยออกหากินเวลากลางคืน โดยจะกินทั้งเลือดสัตว\และเลือดคน
โดยทวั่ ไปยุงกนD ปลอO งสามารถบนิ ไดไD กล จากแหลOงเพาะพนั ธุ\ประมาณ 2-3 กิโลเมตร และยงุ ตวั เมีย บนิ ไดไD กลกวาO ยุงตวั ผDู

จากการศึกษาพบวOาเมื่อยุงตัวเมียกินเลือดจนอิ่มแลDวจะหาที่พักเพื่อยOอยอาหารแลDวสOงตOอไปรังไขOเพ่ือชOวยใหDไขO
เจริญเติบโต สถานที่ที่เกาะพัก เปVนที่ที่รOมเงา มืด มีความชื้น และไมOไกลจากท่ีมันดูดเลือด พวกดูดเลือดนอกบDานจะพักอยูOไกล
ระดับพื้นใตDไบไมD ตามเปลือกของตDนไมD บางพวกแมDจะดูดเลือดนอกบDาน ก็จะเขDาไปพักในบริวณบDานหรือที่อยูOอาศัย สOวนพวกท่ี
เขDาไปดูดเลือดภายในบDาน มักจะออกจากบDานทันทีหลังจากดูดเลือดแลDว บางพวกก็จะรอจนรุOงสางจึงออกไป เมื่อไขOสุกแลDวก็จะ
ออกจากที่พักไปหาแหลOงนำ้ เพื่อวางไขตO อO ไปยงุ กนั ปลอO งทพ่ี บวาO เปVนพาหะนำโรคมาลาเรียทส่ี ำคัญในประเทศไทย มี 2 ชนดิ คอื

(1) Anopheles dirus
เปVนยุงที่มีประสิทธิภาพสูงสดุ ในการแพรOเชื้อมาลาเรียในประเทศไทย มขี นาดใหญO พบทั่วไปในภูมิภาคแถบอนิ โดจีน ตาม
ป´าลึก ป´าบุกเบิก ทDองที่ขุดพลอยในภาคตะวันออกสวนยางพารา และสวนผลไมD ความชุกชุมของยุงชนิดนี้จะสัมพนั ธ\กับปริมาณฝน
โดยจะมีความชุกชุมสูงในชOวงฤดูฝน คือในชOวงเดือนมิถุนายน ถึงกรกฎาคม สามารถพบลูกน้ำยุงกDนปลOองตามหลุมบOอ รอยเทDาสัตว\
แอOงหินเล็ก ๆ ริมธาร ตามป´าเขาที่มีแสงแดดสOองถึงเล็กนDอย และน้ำนิ่งใสสะอาด ไขOของยุงชนิดนี้สามารถทนความแหDงแลDงไดD
หลายวัน เมอ่ื ออกหาO งจากป´า พบวOามคี วามหนาแนนO ลดลง
ตัวเต็มวัยมีนิสัยชอบกินเลือดคน (Anthropophilic) โดยมากจะเปVนตอนดึก ทั้งในและนอกบDาน แตOในคืนที่ฝนตกมักกัด
คนในบDานมากกวOานอกบDาน ชอบเกาะพักนอกบDาน (Exophitie) เวลากลางวันมักเกาะพักตามพุOมไมDเตี๋ย ๆ โพรงไมD หรือที่สงบ
เงียบ มืด มีความชื้นสูงและไกลDแหลOงเพาะพันธุ\ เวลาพลบค่ำจะบินเขDาใกลDแหลOงที่อยูOอาศัยของคนเพื่อหาอาหาร มักเขDากัดคน
ระหวาO งเวลา 22.00 - 02.00 นาœกิ า บินไดไD กลและมกั เกาะพักเปนV ชวO งๆ
(2) Anopheles minimus
ยุงกDนปลOองชนิด Anopheles minimus ในประเทศไทยพบมากตามท่ีราบ ป´าเชิงเขา บางทDองที่ของป´าบุกเบิกในทุก
ภาค ตลอดจนที่ราบที่มีลำธารไหลผOาน โดยยุงชนิดนี้จะชุกชุมอยูOสองระยะคือชOวงตDนฤดูฝน ระหวOางเดือนมิถุนายนถึงกรกฎาคม
และตอนปลายฤดูฝน ระหวOางเดือนกันยายนถึงพฤศจิกายน ท้ังนี้เนื่องจากน้ำในลำธารจะไหลอยOางชDา ๆ เหมาะแกOการเพาะพันธ\ุ
และจะต่ำสุดในเดือนสิงหาคมถึงกันยายนถูกน้ำยุงกันปลOอง A. Minmus สOวนใหญOจะพบตามลำธารธรรมชาติที่มีน้ำใสสะอาดไหล
รนิ มีแสงแดดสอO งถงึ ในบางคร้ังอาจพบตามคลองชลประทานตามทงุO นายุงพาหะมาลาเรียในประเทศไทยทส่ี ำรวจพบ

P a g e | 62

ตารางท่ี 4-2 ยุงพาหะมาลาเรยี ในประเทศไทย

สถานะ ความพรDอมตOอการรับ ชนิดยงุ สภาพทอD งที่
(Associated terrain)
(Status) เชื้อมาลาเรีย (Species)
พบไดDทว่ั ไปทกุ ภาคของ
(Receptivity) ประเทศในทอD งทปี่ ´า ปา´ เขาสวนยาง สวนผลไมD
เพาะพันธ\ุตามแอOงนำ้ ขัง
1) ยงุ พาหะหลัก สงู - An. dirus พบไดทD ว่ั ไปทกุ ภาคใน
ทอD งที่ปา´ เขา เพาะพนั ธใุ\ นลำธารน้ำไหล
(Primary vectors) (High Receptivity) พบในทDองทีป่ า´ เชิงเขา
เพาะพันธใ\ุ นลำธารนำ้ ไหล(พบวาO เปนV พาหะ
- An. minimus เฉพาะในภาคใต)D

- An. maculatus

2) ยงุ พาหะรองกลาง กลาง - An. Sundaicus พบในทDองทชี่ ายทะเล และเกาะแกงO ตาO ง ๆ

(Secondary vectors) (Moderate เพาะพันธ\ุในน้ำกรOอย

Receptivity) พบไดDทั่วไปทุกภาคในทDองทปี่ า´ เขา เชงิ เขาและท่ี

- An. aconitus ราบทงุO นาพบไดทD ั่วไป (ยกเวDนภาคใตD) ในทDองท่ี

ป´าเขาป´าไผO เพาะพนั ธตุ\ ามลำธารน้ำไหล

- An. pseudowillmori

3.ยุงทส่ี งสยั วOา ตำ่ - An. barbirostris พบไดทD ว่ั ไปทุกภาค ในทDองท่ปี า´ เชงิ เขา

เปVนพาหะ (Low Receptivity) เพาะพนั ธใ\ุ นลำธารน้ำไหล ทุOงนาแอOงหนิ และ

(Suspected แองO นำ้ ขงั ทวั่ ไปที่มแี สงแดคสอO งถึง

vectors) พบไดทD ั่วไปทกุ ภาคตามท่ีราบเพาะปลกู ทาง

เกษตรและทงุO นาพบไดใD นทอD งทท่ี เ่ี ปVนสนั ดอน

ปากแมนO ำ้ และชายทะเลพบในบางทDองที

- An. Philippinensis ภาคเหนอื และตะวันตก เพาะพันธุ\ในแองO นำ้ ขงั

ลำธารน้ำไหล

- An. campestris และทOงุ นา

- An. culicifacies

ทม่ี า: คณะแพทยศาสตร\ มหาวทิ ยาลัยขอนแกOน และสำนกั งานปอÜ งกนั ควบคุมโรคท่ี 6 จงั หวัดขอนแกนO (2547)

แหล่งเพาะพันธุ์

ยุงกนD ปลอO งแตOละชนดิ แมมD ีลกั ษณะคลาD ยคลงึ กัน แตคO วามชอบ แหลงO นำ้ ทวี่ างไขจO ะแตกตOางกัน เชนO

Anopheles dirus ชอบวางไขO ตามหลุม บOอ รอยเทDาสัตว\ หรือแอOงหินเล็ก ๆ ตามริมลำธาร ตามป´าเขา ที่มีแสงแดด

สอO งถงึ เล็กนอD ย และนำ้ นงิ่ ใสสะอาด

Anopheles minimus ชอบวางไขO ตามแหลงO น้ำทเ่ี ปนV นำ้ ไหล ลำธารน้ำใสสะอาดตามปา´ เขาธรรมชาติ

Anopheles maculatus มกั พบบริเวณปา´ เชงิ เขา ชอบแหลOงน้ำซึมน้ำชบั

Anopheles aconias พบในทอD งทีป่ า´ เชิงเขาและกระจายอยทูO รี่ าบ แหลOงเพาะพนั ธเ\ุ ปนV ทงOุ นาน้ำขงั หรอื ปลักควาย

Anopheles sundaicus พบบรเิ วณชายทะเล เพาะพันธุ\ในนำ้ กรOอย

P a g e | 63

อยOางไรก็ตาม จะมีแหลOงน้ำบางชนิดที่ยุงกันปลOองไมOยอมวางไขO คือ แหลOงน้ำขังที่อยูOตามเครื่องใชDตOาง ๆ เชOน โอOง แจกัน
แหลOงน้ำที่มคี ลน่ื จัด แหลงO นำ้ ไหลเชยี่ ว แหลงO น้ำควรหรอื นำ้ เนOา ฯลฯ

ปัจจัยทางด้านสิ่งแวดล้อมทีเ่ กีย่ วข้องกับยุงก้นปลอ่ ง
น้ำฝน ไมOมีอิทธิพลโดขตรงตOอเชื้อและยุง หากแตOเปVนสิ่งชOวยเพิ่มความชื้นสัมพัทธ\ในอากาศ และเปVนการสรDางแหลOง
เพาะพนั ธุ\ของยงุ เพมิ่ ในทางกลับกนั มีผลในการชะเอาไขOของยงุ และลกู น้ำไหลไปกับน้ำดวD ย
อุณหภูมิ เนื่องจากยุงเปVนสัตว\เลือดเย็น ดังนั้น อุณหภูมิภายนอกจึงมีอิทธิพลสูงตOออุณหภูมิภายในตัวยุง มีผลตOออายุขัย
ของยุง นอกจากนี้ยังมีผลไปถึงเชื้อที่อยูOในตัวยุง อุณหภูมิที่เหมาะสมตOอการดำรงชีวิตของยุงกันปลOองอยูOในชOวง 25-27 องศา
เซลเซียส ที่ความชื้นสัมพัทธ\ 80 -90 เปอร\เซ็นด\ ทDองที่ที่อุณหภูมิคOอนขDางสูงและมีความช้ืนสูงดDวยนั้น อัตราการเจริญเดิบโตของ
เชื้อจะชำและอายุขัยของยุงก็จะสั้นดDวย อุณหภูมิที่สูงกวOา 27 -30 องศาเซลเซียส จะทำใหDอายุขัยเฉลี่ยของยุงกันปลOองสั้นลง สOวน
อุณหภูมิที่สูงกวOา 40 หรือ ต่ำกวOา 10 องศาเซลเซียส จะพบวOามีการตายของยุงกDนปลOองเกิดขึ้นอุณหภูมิและความชื้นจึงมีอิทธิพล
ตOอการกระจายประชากรยุงในพ้นื ทแ่ี ละอายขุ ยั ของยงุ
ป_จจัยแวดลDอมที่มีผลทำใหDปริมาณ และการกระจายของประชากรยุงในแตOละพื้นท่ีแตกตOางกัน ไดDแกO การใชDสารกำจัดแมลง
การลดลงของป´าไมD ความขOุนของแหลOงน้ำ รวมถึงมลพษิ ตOาง ๆ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในพ้นื ท่ดี Dวย
การป้องกนั และควบคมุ ยุงก้นปลอ่ ง
การปอÜ งกันและควบคุมยงุ กDนปลอO ง เพื่อควบคมุ ไขมD าลาเรีย ในประเทศไทย มี 3 มาตรการหลัก
1) มาตรการหลัก
การใชDสารเคมีควบคุมกำจัดยุงกDนปลOองภายในบDานเรือนกำจัดยุงใหDมีฤทธิ์ตกคDางเพื่อตัดวงจรชีวิตและลดความชุกชุม
เปVนวิธีที่จะใหDผลดีในการควบคุมโดยการพOนสารเคมีโรคมาลาเรียมากกวOาการกำจัดแหลOงเพาะพันธุ\ของยุงกันปลOองซึ่งทำไดDยาก
ประสิทธิภาพของการพOนสารเคมีจะขึ้นกับชนิดของสารเคมี การเกาะติดฤทธ์ิตกคDาง วิธีการใชDสารเคมี และการยอมรับหรือ
ความพึงพอใจของประชาชน
2) มาตรการเสริม
(1) ควบคุมกำจัดยุงกDนปลOองบริเวณภายนอกบDานดDวยการใชDสารเคมี วิธีน้ีจะใชDเมื่อจำเปVนจริง ๆ โดยใชDไนเขตเมือง
หมูOบDาน บริเวณท่ีมีการระบาดของโรคสูงเทOานั้น ไมOควรใชDกำจัดยุงกันปลOองชนิดที่กัดและเกาะพักนอกบDานทั่วๆ ไปเพราะเสีย
คาO ใชจD าO ยสงู มาก ประสทิ ธภิ าพของการพนO สารเคมใี หมD ีฤทธิต์ กคาD งจะต่ำกวาO การพนO ใหมD ีฤทธิ์ตกคDางในบาD นเรือน
(2) การใชDสารเคมี chemosterilant หรือฉายรังสี ทำใหDไขOยุงฝ´อ โดยอาศัยหลักการที่วOาชั่วชีวิตของยุงตัวเมีย จะมีการ
ผสมพันธุ\เพียงครั้งเดียว และเก็บเชื้ออสุจิไวDใชDตลอดชีวิต หากยุงตัวเมียไดDรับเชื้ออสุจิจากยุงตัวผูDที่เปVนหมัน (อสุจิฝ´อ) จากการกิน
หรือไดDรบั สารเคมี chemosterilant หรอื ไดDรับการฉายรงั สี จะทำใหไD ขOทผี่ สมกับอสจุ ดิ ังกลOาวฝ´อไปดDวย
(3) กำจัดยงุ โดยใชDกบั ดกั ไฟฟาÜ
(4) กำจัดแหลงO เพาะพันธุ\ โดยการปรบั ปรุงสขุ าภิบาลสิง่ แวดลอD ม
(5) การกำจัดลูกน้ำโดยใชDสารควบคุมการเจริญเดิบโตของลูกน้ำยุง (IGR) หรือใชDจุลินทรีย\ เชOน Bacillus Thuringiensis
(serotype H-14)
3) การปอé งกนั ตนเองไมใY หถX ูกยงุ กดั โดย
(1) หลีกเลี่ยงการเขDาไปในป´าที่มียุงกDนปลOองอาศัยอยูO และมีการระบาดของเชื้อมาลาเรีย คือ ตามป´าเขาตามแนว
ชายแดนโดยใสเO สือ้ ผาD ทป่ี กปñดรOางกายมิดชดิ ไมคO วรใสO
(2) การปอÜ งกันไมOใหDยุงกัดเสอื้ ผDาสดี ำ หรือ สคี ล้ำเพราะยงุ ชอบแสงสลวั ๆ
(3) หลีกเลี่ยงการพักแรมในป´าทึบ ถDาจำเปVนควรนอนในมุDงหรือมุDงชุบสารเคมีฆOาแมลง โดยทั่วไปจะใชDมุDงชุบไพเรทริน
กางเวลานอน หรอื นอนในเตน็ ท\ท่กี ันยงุ หรอื หอD งพักที่

P a g e | 64

(4) ใชDยาทาปÜองกันยุง ที่นยิ มใชDคือ N.N-dietby-toluamide (DEET) มีฤทธิ์อยูOไดD 4 - 6 ช่ัวโมง โดยตDองทาใหDทั่วบริเวณ
ที่อยOูนอกผDา หรือใชDน้ำมันตะไครDหอมทาตามรOางกายปÜองกันมิใหDยุงกัด สOวนสารพOนไลOยุงและจุดรมควัน ประกอบดDวย Pyrethrum
ใชไD ลยO ุงไดDดี แตOออกฤทธไิ์ มนO าน

(5) ในกรณที ีะ่ ตDองเดินทางเขาD ไปในป´าหลายวันหOางไกลจากสถานพยาบาลเชนO ทหารทีต่ DองเขDาไปลาดตระเวนในป´า
อาจจะนำยาเพอ่ื รกั ษามาลาเรยี ไปดวD ย เพอ่ื เตรียมไวใD ชใD นกรณีจำเปVนท่สี งสยั จะปว´ ยเปVนมาลาเรยี ในปา´ ซง่ึ คงตอD งปรึกษาแพทข\
กOอนนำไปใชDทกุ ครง้ั

ยุงรำคาญ (Culex)

ยุงรำคาญ (Culex) มีอยูOประมาณ 751 ชนิด (spccies) ใน 22 สกุล (genus) ท่ัวโลก ในประเทศไทยพบประมาณ 60
ชนิด และพบวOามี 3 ชนิด ที่เปVนพาหะนำโรคไขDสมองอักเสบ(Japanese encephalitis) ไดDแกO ยุง Culex triaeniorhynchus,
Culex gelidus, Culex fuscocephala ซึ่งจะพบตามชานเมอื งและชนบท สOวนยุงรำคาญชนิด Culex quinquefasciatus พบวOา
เปVนพาหะนำโรคเทDาชDาง ชนิด Wuchereria bancrofii ในตOางประเทศ สำหรับในประเทศไทย พบในเขตชุมชน และกOอความ
รำคาญมาก เนื่องจากมีแหลOงเพาะพันธุ\อยูOตามน้ำสกปรกใตDถุนบDาน หรือบริเวณใกลDบDาน บางรายที่ถูกยุงรำคาญกัด อาจทำใหD
ผวิ หนงั ท่ีถูกกัดเปVนตุมO บวมแดง หรอื เกดิ การอักเสบและถาD เกามาก ๆ อาจเปVนแผลเรอ้ื รงั

ภาพท่ี 4-16 ลกั ษณะและรปู รOางทั่วไปของยงุ รำคาญ
(ทม่ี า: https://www.peepsburgh.com/culex-mosquito-control-image/)

ลักษณะและรปู รา่ งท่วั ไป
ยุงรำคาญอยูOในไฟลัมอาโทโรโปดา (Phylum Arthoropoda) ชั้นเฮสะโปดา (Class Hexapoda; Insecia) ตระกูลดิพเทอรOา
(Order Diptera) วงศค\ ิวลิซดี ้ี (Family Culicidae) สกุลคิวเลก (Genus Culex)
มีลักษณะเฉพาะคือ ลำตัวมีสีเทาถึงน้ำตาลเขDม ไมOมีลวดลาย ปลายของสOวนทDองมนกวOายุงลาย ออกหากิน ในเวลา
กลางคืน โดยเฉพาะชOวงหวั ค่ำ
Culex tritaeniorhynchus สOวนปากมีสีดำตรงกลางจะมีแถบขาว แถบสOวนอกดDานบนมีสีน้ำตาลหรือน้ำตาลเขDม สOวน
ทDองมีแถบขาวแทรกระหวาO งขDอขนบนหวั เปVนสนี ำ้ ตาลเขDม
Culex gelidus สOวนปากมีสีดำตรงกลางจะมีแถบขาว 1 แถบ สOวนอกดDานบนจะมีเกล็ดสขี าวเห็นชัด สOวนทDองมีแถบขาว
คลาD ยเจดยี \

P a g e | 65

Culex fuscocephala สOวนปากจะดำตลอดไมOมีแถบขาว สOวนอกดDานบนมีสีน้ำตาลเขDมดDานขDางมีเกล็ดสีขาวอยูOระหวOาง
แถบสีดำ 2 แถวเหน็ ชัดเจน สOวนทอD งไมมO ีแถบขาวแทรกระหวOางขอD

วงจรชวี ิตและชีวนสิ ยั
วงจรชีวิตของยุงรำคาญ มี 4 ระยะ คอื
1) ระยะไขY (egg) ยุงรำคาญวางไขOในน้ำที่มีสารอินทรีย\สูง เชOน น้ำหมักฟาง หญDาน้ำครำ ไขOของยุงชนิดนี้จะขีดติดกัน
เปVนแพลอยอยูOระดับผิวน้ำแตOละแพ ไขOแพละ 60-250 ฟองไขแO ตลO ะใบมีลักขณะคลDายบหุ รี่ชิการ\ ปลายดDานหน่ึงจะมจี กุ (Colar) ไขO
จะถอยเกาะกันเปVนแพในน้ำใชเD วลาประมาณ 2-3 วัน ก็ฟ∞กเปVนลกู นำ้ (larva)
2) ระยะถูกน้ำ (arva)เปVนระยะที่ตDองกินอาหารเพื่อการเจริญเติบโต ลูกน้ำจะมีทOออากาศ (Siphon) ลักษณะยาวเรียว
มีสีคลDายสีของลำตัว สOวนอกจะมีขนาดเล็กกวOาสOวนหัว เมื่อเกาะพักจะวางตัวทำมุมกับผิวน้ำ ลักษณะการเคลื่อนไหวจะคลDายแสDด
วัดไปตวัดมา เมื่อตกใจจะหลบอยูOไดDผิวน้ำไดDนาน ลูกน้ำจะมีการลอกคราบ 3 ครั้ง จนไดDถูกน้ำระยะที่ 4 ซึ่งจะไดDวลาประมาณ า-
10 วนั แลDวลอกคราบเปนV ตัวโมOง (pupa) ตOอไป
3) ตัวโมYง (pupa) รูปรOางคลDายเครื่องหมาย จุลภาค เปVนชOวงที่รอการเปล่ียนแปลงรูปรOาง จากเดิมที่อยูOในน้ำเปVนยุงท่ี
บนิ ไปในอากาศ ระยะนจ้ี ะไมOกินอาหาร จะใชDเวลาประมาณ 2-3 วนั ลอกคราบเปนV ตัวเตม็ วยั (adult)
4) ระยะตัวเต็มวัย (adult) จากระยะไขOจนกระทั่งเปVนตัวเต็มวัยใชDเวลาประมาณ 10-14 วัน โดยยุงตัวเมียจะมีอายุ
ประมาณ 1-2 เดือน
ตัวเต็มวัยเมื่อลอกคราบตัวโมOงแลDวจะบินไปไมOไกลมากนัก ระยะทางประมาณ 100 เมตร และหลังจากลอกคราบเพียง
24-36 ชั่วโมง ตัวเมียจะผสมพันธุ\กับตัวผูDแลDวออกหากินเลือดสรDางไขOแลDววางไขO หลังจากวางไขO 2-3 ชั่วโมง ถึงครึ่งวันก็เริ่มออกหา
กินใหมO ชOวงเวลาของการวางไขOแตOละครั้ง (gonotrophic cycle) หOางกันประมาณ 5 วัน มีการวางไขOชOวงเย็นพระอาทิตย\ตก กับ
ชOวงเขDาพระอาทิตย\ขึ้น ยุงรำคาญออกหากินเวลากลางคืน ตลอดคืนตั้งแตOพลบค่ำจนถึงรุOงเชDา หากินทั้งในบDานและนอกบDาน ในฤดู
ฝนออกหากินมากตอนหัวค่ำหรือเขDามืด กินเลือดคนและสัตว\ทุกชนิดแตOชอบกัดดูดเลือดคนมากกวOาเลือดสัตว\ (Anthropophillic)
ยุงรำคาญชนิดนี้ชอบอาศัยอยูOใกลD ๆ กับแหลOงที่พักอาศัยของคน โดยเฉพาะอยOางยิ่งในเขตเมืองที่มีประชากรอยูOอยOางหนาแนOน มี
ระบบการกำจัดหรือระบายนำ้ เสียไมOดีพอทำใหมD นี ้ำสกปรกเนOาขังอยOู ซง่ึ เปVนทว่ี างไขOและเพาะขยายพนั ธข\ุ องยุงชนดิ นี้

ภาพที่ 4-17 วงจรชวี ิตของยงุ รำคาญ
(ทมี่ า: https://ccspestcare.com/th/services/mosquitoes.asp)

แหล่งเพาะพนั ธ์ุ
แหลOงเพาะพันธุ\ของยุงรำคาญสOวนใหญO เปVนแหลOงน้ำขัง ตามสลัม ซึ่งมีสารอินทรีย\อยูOสูง นาขDาว แอOงน้ำปลักควาย หรือ
บรเิ วณที่มแี หลงO น้ำโสโครกทไี่ มมO รี ะบบระบายน้ำทดี่ ี

P a g e | 66

การป้องกันและกำจดั ยงุ รำคาญ
1) การอดแหลOงเพาะพันธุ\ยุง เพื่อไมOใหDยุงสามารถแพรOพันธุ\ไดD โดยการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดลDอม เชOน กลบหลุมบOอที่มี
นำ้ ขัง หรอื ขดุ ทางระบายน้ำออก อยาO ใหDมีนำ้ ทOวมขงั บริเวณบDาน หรือในทOอระบายน้ำ
2) ควบคุมลูกน้ำ โดยการปลOอยปลากินลูกน้ำ ใชDจุลินทรีย\ BTI (Bacillus Thuringiensis Israelensis) ใชDสารเคมีเชOน
น้ำมันเคลอื บผวิ นำ้ โรยหรือพนO ยาฆาO แมลงท่สี ลายตัวไดDเร็ว หรอื ใชD Insect growth regulator ขบั ย้งั การเจริญเตบิ โต
3) ควบคุมตัวเต็มวัย โดยใชDกับดัก เชOน กับดักแสงไฟ กับดักไฟฟÜา กลOองเกาะพัก (bait trap) หรือใชDสารเคมีกำจัดแมลง
ฉดี พOน หรอื พOนหมอกควนั หรือพนO ฝอยเพ่อื ลดปริมาณยงุ ลงอยOางรวดเร็ว
4) ปÜองกันตนเองไมOใหDถูกยุงกัด โดยการติดมุDงลวดที่อยูOอาศัย นอนในมุDง ใชDยากันยุง สวมใสOเสื้อผDาหนา ๆ หรือทาน้ำมัน
ตะไครหD อม เพอื่ ปอÜ งกนั ยงุ กดั

ยงุ เสอื (Mansonia)

ยุงเสือเปVนแมลงที่รบกวนและดูดเลือดมนุษย\หรือสัตว\นอกจากนี้ยังทำใหDผูDถูกกัดเกิดความรำคาญ บาดแผลที่ถูกยุงกัดจะ
บวม แดง หรือเปVนผื่นคัน ซึ่งบางคนอาจจะเกิดอาการแพDไดDและที่สำคัญยังเปVนตัวนำเชื้อโรคเทDาชDางชนิด Brugia malayiและโรค
เทDาชDางชนิด Wuchereria bancrofii ไดD ซึ่งนับวOาเปVนป_ญหาสาธารณสุขที่สำคัญของประเทศ โดยมีการระบาดเปVนระยะๆ
อุบัติการณ\ของโรคเทDาชDางในปñ พ.ศ. 2540 นับวOาสูงขึ้นมากจากที่ผOานมา และมีการระบาดอยOางตOอเนื่องจนถึงป_จจุบันสำหรับใน
ประเทศไทยพบยุง Mansonia อยูOหลายชนิดที่เปVนตัวนำเชื้อ B. malayi คือ Mansonia annulate, Mansonia annulifera,
Mansonia uniformis, Mansonia dives, Mansonia bonneae, Mansonia Indiana โดยพบมากทางจังหวัดในภาคใตD เชOน
จังหวัดชุมพร สุราษฎร\ธานี นครศรีธรรมราช พัทลุง ป_ตตานี นราธิวาส และจังหวัดที่อยูOตามแนวชายแดนไทย - พมOา เชOน
แมOฮOองสอน ตาก กาญจนบุรี เพชรบรุ ี และระนอง

ลกั ษณะรปู รา่ งทั่วไป
ยุงเสือ มีลักษณะที่แตกตOางจากยุงชนิดอื่น คือ ตัวเต็มวัยมีเกล็ดกวDางใหญOคลDายรูปสามเหลี่ยม ตามปñกและลำตัวมีสีขาว
เทา เหลือง น้ำตาล และดำสลับกันไป ตัวลูกน้ำ และดักแดของยุงเสือมีลักษณะพิเศษตOางจากลูกน้ำยุงชนิดอ่ืนคือ มีทOอหายใจ
รูปรOางเปVนกรวย แหลม ใชDแทงเขDาสูOลำดัน หรือรากของตันไมD เพื่อรับอากาศจากพืชน้ำที่มันเกาะอยูOตลอดเวลาที่มันเจริญเติบโตอยOู
ใดDผิวนำ้ ลักษณะทั่วไปของยงุ เสอื ชนดิ ตาO ง ๆ ดงั น้ี
Mansonia uniformis รยางค\ปาก (Maxilary palpi) สั้น สOวนปลายอก (Scutellum) แบOงเปVน 3 สOวน สOวนอก
ดDานขDางมีขนที่ Postspiracular area และมีเกล็ดไมOเหมือนกันทั้งสองขDาง อกดDานบน (Scutum) จะมีแถบยาวลงมาสีเขียว 1 คูO
แตOชดั เจน เปนV ยงุ ขนาดกลางมสี นี ำ้ ตาลออO น
Mansonia annulifera คลDาย Mn. Unjformis แตOอกดDานบนจะมีจุดสีขาวเงิน 4 จุด เห็นชัดเจน สOวนปลายอกตรง
กลางจะมีเกลด็ สขี าวใหญO เปVนยงุ ขนาดเลก็ ขนถึงขนาดกลางมสี ซี ีด
Mansonia annulata คลDาย Mn. Unijormis แตOตDนขาคูOหลัง (Femur) มีแถบขาวขวาง 3แถบ อกดDานบนมีแถบสี
ขาวอยขูO าD ง ๆ ขาวมาจรดสOวนปลาย

วงจรชวี ติ และชวี นิสัย
การเจรญิ เติบโตของยุงเสือ (Mansonia) แบOงออกเปVน 4 ระยะคือ
1) ระยะไขY (egg)

P a g e | 67

ไขOของยุงเสือมีลักษณะคลDายกระสวย โดยวางไขOรวมเปVนแพติดกับใบพืชน้ำที่ลอยอยูOไดDแกO จอก จอกหูหนู ผักตบชวา
รวมทงั้ แหลงO ทมี่ หี ญDาบางชนิดข้นึ อยOู ซ่ึงระยะไขOใชDเวลา 4 .5 วัน จึงฟ_กตัวออกเปนV ลกู นำ้

2) ระยะลูกนำ้ (larva)
ตัวอOอนของยุงเสือมีความตDองการอากาศหายใจ โดยผOานทOออากาศหายใจที่ถูกตัดแปลง มีรูปรOางเปVนกรวยแหลม ใหD
สามารถจาะพืชหรือรากพืชและรับอากาศจากพืขที่เกาะติดอยOู จึงไมOตDองลอยสูOผิวน้ำเพ่ือหายใจ แตOการลอกคราบเปVนดักแดD
สามารถลอยขึ้นเหนือผิวน้ำอาหารของลูกน้ำยุงเสือ คือ สิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ ในน้ำ เชOน แบคทีเรีย ชีสต\ สาหรOาย ถูกน้ำจะลอกคราบ 4
ครั้ง เมื่อลอกคราบครั้งสุดทDายกลายเปVนตัวโมOง การเจริญเติบโตในระยะลูกน้ำใชDเวลาประมาณ 7-10 วัน ขึ้นอยูOกับชนิด อาหาร
อณุ หภูมิ และความหนาแนOนของลกู นำ้ ดวD ย
3) ระยะตัวโมงY (pupa)
ตัวโมOงรูปรOางผิดไปจากถูกน้ำ สOวนหัวเชื่อมตOอกับสOวนอก รูปรOางลักษณะคลDายเครื่องหมายจุลภาค ระยะนี้ไมOกินอาหาร
เคลื่อนไหวอยOางรวคเร็ว ดักแดDของยุงเสือคลDายกับดักแดDของยุงชนิดอ่ืน เพียงแตOมีความแตกตOางกันตรงที่สามารถเกาะพืชหรือราก
พืชและรับอากาศจากพืชที่เกาะติดอยูO โดยมีทOอหายใจคูOหนึ่งที่สOวนหัวเรียกครัมเพทส\ (cumpets) ระยะนี้ใชDเวลา 5 วัน จึงลอก
คราบเปนV ตวั เตม็ วยั
4) ระยะตัวเตม็ วัย (adult)
ระยะตัวเต็มวัยของยุงเสือที่เห็นเดOนชัด คือ ตัวเต็มวัยจะมีเกลด็ กวDางใหญO คลDายรูปสามเหลี่ยม ตามปñกและลำตัวมีสีขาว
เทา เหลอื ง นำ้ ตาล และดำสลับกนั ไป มักออกหากินตอนกลางคนื และหากินอยูOนอกบาD น
อุปนิสัยของตัวเต็มวัยยุงเสือเปVนยุงท่ีดุ กัดเจ็บและกัดบOอย ออกหากินตอนกลางคืน แมDวOาจะเปVนพวกที่หากินอยูOนอก
บDานแตOก็พรDอมจะเขDาไปดูดเลือดในบDานเชOนกัน ลักษณะของการออกหากินในเวลากลางคืนเปVนสิ่งที่เอื้ออำนวยตOอการนำเชื้อโรค
เทDาชาD งอยOางโดยเฉพาะทางภาคไดขD องประเทศไทยตลอดไปจนถึงเขตชายแดนของประเทศ
การปอé งกนั และกำจัดยงุ เสอื (Mansonia spp.)
เนื่องจากถูกน้ำยุงเสือดำรงชีวิตโดยใชDทOอหายใจแทงเกาะยึดติดกับพืชน้ำตบชวา จอก แหน ตDนหญDาริมลำธาร ฉะนั้นการ
ทำลายวัชพืชเปVนการควบคุมกำจัดลูกน้ำงOายและมีประสิทธิภาพดีที่สุดนอกจากนี้ การควบคุมยุงตัวเต็มวัย ทำไดDโดยการพOน
สารเคมตี กคาD ง ดังนั้นการฉดี พOนสารเคมีตกคDาง เพอ่ื ควบคุมยุงกนD ปลOอง จะมีผลพลอยไดDในการควบคุมยุงเสือดDวย

P a g e | 68

บทที่ 5
การควบคุมและกำจดั แมลงวัน

แมลงวนั

แมลงวันจัดอยูOในไฟลัมอาร\โทรโปดา (Phylum Arhropoda) จัดอยูOในชั้นอินเซตทา (Class Insecta) ตระกูลดิพทีรา
(Order Diptera) และตระกูลยอO ยไซโครราฟ1 (Suborder Cyclorhapha) ซ่งึ มอี ยOูมากมายหลายชนดิ (Species) ดวD ยกันแมลงวัน
ชนิดที่สำคัญขัดอยูOในวงศ\บูสิตี้ (Family Musidac) ปกติแลDวแมลงวันแตOละชนิดสามารถกOอใหDเกิดความรำคาญตOอมนุษย\และสัตว\
แตกตาO งกนั ออกไป บางชนิดชอบกดั กนิ เลอื ด เชOน Deer fies, Horse flies, Sand Fliesและ Black fies บางชนดิ เปVนพาหะนำโรค
เชOน Tsetse fies นำโรคเหงาหลับ (African sleepingsickness หรือ Trypanosomiasis) มาสูOคนและสัตว\ ซึ่งพบมากในทวีป
แอฟริกา Stable lies นำโรค anthrax ทำใหDเกิดโรคในคนและสัตว\ไดD สOวนแมลงวันบDาน (House fies) นั้น นำเชื้อโรคระบบ
ทางเดนิ อาหารหลายชนดิ เชนO โรคทDองรOวง อหิวา ไทฟอยด\ บิด เปนV ตนD

2.1 ความสำคญั ของแมลงวันตYอสขุ ภาพมนุษย.
ความสำคญั ของแมลงวันทม่ี ตี อO สุขภาพอนามัยของมนุษย\ พอสรปุ ไดDดังนี้
1) สรDางความรำคาญ (Annoyance) บริเวณที่มีแมลงวันเพาะพันธุ\จำนวนมาก เชOนบริเวณที่พักขยะ หรือ

แหลOงกำจัดขยะแบบกองท้ิงไวD (Dumping) ประชาชนที่อยูOบริเวณใกลDเคียงจะถูกรบกวนและไดDรับความรำคาญจากแมลงวันมาก
ประชาชนทีอ่ ยใูO กลแD หลOงกำจดั ขยะบางแหงO ถงึ กบั ตอD งกางมงุD เพื่อรบั ประทานอาหาร

2) กัดและดูดเลือด (Bites) แมลงวันบางชนิคมีปากไวDกัดแลDวคายน้ำลาย ซึ่งมีสารปÜองกันการแข็งตัวของเลือด
ลงไปในบาดแผลคนหรือสัตวท\ ถ่ี กู กัดแลDวกจ็ ะดดู กนิ เลือด ไดDแกO Deer flies, horse fies, sand flies เปนV ตDน

3) ทำใหDเกิด Myiasis หรือโรคหนอนแมลงวัน มีแมลงวนั หลายชนดิ สามารถวางไขOในเนื้อหรือบาดแผลของสัตว\
หรอื คน เมื่อไขOฟก_ ตัวเปนV ตัวหนอน (larvar) ก็จะชอนไชกนิ เนอ้ื เยอ่ื ของสตั วเ\ หลาO น้นั

4) นำโรคทางเชิงกล (Mechanical Transmission of Disease) พวกแมลงวันลงวันหัวเขียว แมลงวันหลัง
ลาย แมลงหวี่ นำโรคที่เกิดจากไวรัส แบคทีเรีย เชOน อไทฟอยด\ บิด โรคเกิดจากโปรโตซัว เชOน บิดอะมีบา โรคพยาธิ เชOน ไขOพยาธิ
ตOาง ๆ โดยแมลงวันสามารถนำเช้ือโรคตOาง ๆ เหลOานี้มาสูOคนไดD 5 ทางดDวยกัน คือ ทางบริเวณสOวนปาก ทางการสำรอก (Vomitus)
ทางขนตามลำตัวและขา ทาง Sticky pads บรเิ วณเทDา และทางมูลของแมลงวัน

5) นำโรคโดยทางชีวภาพ (Biological Transmission of Discase) มีแมลงวันหลายชนิดโดยเฉพาะพวก
แมลงวันดูดเลือดสามารถถOายท อดเชื้อโรคที่มีการเจริญเติบโตอยูOในตัวแมลงวันไปสูOคนและสัตว\ที่ถูกกัดหรือดูคเลือดไดD เชOน โรค
เหงาหลับ (Afican sleeping sickness), Blinding filariasis, African eye-worm discase, Sand fly fever เปนV ตDน

P a g e | 69

ภาพท่ี 5-1 การตอมอาหารของแมลงวันบาD น (กองสขุ าภิบาล กรมอนามัย, 2529)
2.2 ลักษณะโดยทั่วไปของแมลงวนั

แมลงวันจัดอยูOใน Order Diptera ซึ่งยุงก็จัดอยูOใน Order นี้เชOนกัน เราสามารถแยกตัวแกOของDiptera จากแมลงชนิด
อ่นื ๆ ไดโD ดยใชDลักษณะ 2 อยOาง ตOอไปน้ี

(1) มปี กñ 1 คูO แมลงมปี ñกสวO นใหญจO ะมีปñก 2 คOู แตOแมลง Dipteraมีปกñ 1 คูO หรอื อาจไมOมี
(2) คูที่ haleres ซึ่งมีลักษณะคลDายไม (iny knob-like) จะมีอยOู 2 ปุ´มใกลDกับปกñ ทั้งสองขDาง แมลงชนิดอ่ืนบาง
ชนิดมปี กñ 1 คูO แตOไมมO ี halteresและ Dipteraบางชนดิ ไมOมปี กñ แตมO ี halters 1 คOู

ภาพที่ 5-2 สวO นประกอบตOางๆ ของแมลงวนั ขนาดขยายใหญO
(ทีม่ า: https://grammar.tips/grammar-tips/parts-of-a-fly/)
ลักษณะโดยท่ัวไป
แมลงวนั ตัวเต็มวยั มสี Oวนประกอบทสี่ ำคัญในการแยกชนดิ คอื หวั อก และทDอง ซ่ึงแตลO ะสOวนประกอบมรี ายละเอียด
ดังตOอไปนี้

P a g e | 70

1) หัว (Head)
มลี กั ษณะเล็กถาD มองจากดาD นขDางจะมเี คDาโครงคลDายรปู สามเหลย่ี มประกอบดวD ยตาประกอบ(compound eye) 1 ฉูO ตา
เดี่ยว (Simple cye) หรอื ocelli 3 อนั หนวด (antenna) 1 คOู และสวO นปาก (mouth part) ดังภาพที่ 2-4
ตาประกอบ (Compound eye)
มี 1 คOูใหญโO ตมาก มีสนี ้ำตาลมวO งในแมลงวันตัวผูD ตาประกอบจะต้งั อยูOชิดมากกวOาในตัวเมีย ตาประกอบแตลO ะขาD งจะ
ประกอบดDวยตาฝอย (โacet) รูปราO งหกเหล่ียมประมาณ 4,000 อัน ทำหนDาท่คี ลDายเลนซ\ ใหDแสงผOานเขาD ไปกระตุนD ความรูDสึกที่หนOวย
รบั ภาพตอO ไป ในแมลงวนั บDานบริเวณรอบๆ ผวิ ของตาประกอบจะไมมO ขี นเลย
ตาเด่ียว (Simple eye or ocelli)
บริเวณสวO นหวั ท่ีเรียกวOา vertex จะมตี าอีก 3 อัน เรียกตาเด่ยี วเรยี งตัวกันเปนV รปู สามเหล่ยี ม ทำหนาD ที่รบั แสง
หนวด (Antenna)
มีอยูO 1 คูO ลักษณะสั้นๆ สีน้ำตาล ทำหนDาที่ใชDสัมผัส รับความรูDสึก และรับกถิ่น หนวดแตOละอัน ประกอบดDวยปลDอง 3
ปลDอง ปลDองแรกอยูOติดกับหัวมหี นามแหลมลDอมรอบเรียกวOา scape ปลDองที่สองยาวกวOาปลDองแรก มีขนสดี ำยาวไมOเทOากันปกคลุม
เรยี กวาO pedicle สOวนปลDองท่ีสามเรียกวาO lagella
สYวนปาก (mouth part)
ปากของแมลงวันจะทำหนDาที่เลยี ซับ หรือดูดอาหาร (rasping, spongingor sucking) ทำใหDแมลงวันสามารถกินอาหาร
ไดหD ลายชนิด ท้ังอาหารแข็งและอาหารเหลว สOวนปากเรยี กวOา proboscis สามารถยืดและหดตวั ไดD
2) อก (Thorax)
อกประกอบดDวยปลDอง 3 ปลDองคือ prothorax ,mesothorax และ metathorax ตามลำดับ ปกติแลDวบริเวณอกจะเปVน
ที่ตั้งของปñกและขา โดยสOวน mesothorax จะมีขนาดใหญOและสOวน prothorax และ metathorax จะขนาดเล็กลงไป ทั้งนี้เพราะบ
ริเวฌอกสOวน mesothorax เปนV ท่ตี ้ังของปกñ ทแ่ี ขง็ แรงอยOู 1 คูO
ปกè (wings)
ปñกอยูOในสOวน mesothorax 1 คูOขาวประมาณ 6.2 มิลลิเมตร กวDางประมาณ 2.48 มิลลิเมตร ปñกมีลักษณะบางใส
ประกอบดDวยเนื้อเยื่อท่ีเรียกวOา auxillary membraneมีการจัดเสDนปñกที่เรียกวOา wing venation ซึ่งเปVนลักษณะที่ใชDในการ
จำแนกชนิดของแมลงวันไดDนอกจากปñก 1 คูOแลDว แมลงวันยังมีอวัยวะที่เรียกวOา halter 1 คูO ขนาคเล็กๆ ที่บริเวณ metathorax
เปVนอวยั วะทเี่ ปลย่ี นแปลงมากจากปกñ ทำหนDาที่คลาD ยหางเสอื บงั คบั ทิศทางขณะบิน
ขา (Legs)
มีอยูO 3 คูO ที่บริเวณสOวนอกแตOละปลDอง สOวนละ 1 คูO ขาแบOงเปVน 5 สOวนคือ coxa, trochanter,femur, tibia และ tarsน
s ตามลำดับ แaรนร ซึ่งเปVนขาสOวนสุดทDายจะประกอบดDวย 5 ปลDอง ปลDองสุดทDายจะเปVนตะขอ (claw) ใชDสำหรับเกาะยึด และใน
ชOองกลางระหวOางตะขอจะมี glandular pads ซึ่งเรียกวOา pulvilus 2 อัน แตOละอันจะเต็มไปดDวยขน ซึ่งคอยซับน้ำเมือก (fuid)
ตลอดเวลา ทำใหแD มลงวันสามารถปน¨ เกาะตามแนว และเดินไดDบนดินเรยี บๆ ดงั ภาพที่ 2-5
3) ทXอง (Abdomen)
ทDองของแมลงวันมีสีเหลืองอOอน ดDานบนของปลDองแรก ๆ จะมีสีคำปนน้ำตาลเปVนแลบยาว สOวนทDองนี้ประกอบไปดDวย 5
ปลDอง ปลDองสุดทDาย จะเปVนที่อยูOของอวัยวะสืบพันธุ\ ดDานบนและดDานลOางจะมีแผOนแข็ง ๆ ปกคลุมอยูOเรียกวOา sclerites หรือ
tergites ของลำทDองจะมีเนื้อเยื่อเช่ือม sclerites ใหDติดดDานบนกับดDานลOาง ดาD นลOางแตOละขDางของสOวนทอD งจะมีรูเป∞ดสำหรับหายใจ
เรยี กวาO spinacle ขาD งละ 5 นอกจากน้บี รเิ วณทอD งยังพบอวยั วะดงั น้ี คือ
Ovipositor
จะอยูOบริเวณปลDองทDาย ๆ ของแมลงวันตัวเมีย ประมาณปลDองที่ 8 และ 9 ลักษณะเปVน sgments ประมาณ 9 อัน
อวยั วะนี้ชวO ยในการวางไขOของแมลงวันตัวเมีย

P a g e | 71

Male genitalis
เกิดจากการเปลี่ยนแปลงไปของปลDองทDายๆ ของตัวผูD คือปลDองที่ 6, 7, 8, 9 และ 10 เปVนอวัยวะที่ใชDชOวยการเกาะยึดตัว
เมียในเวลาผสมพันธ\ุ สวO น penis or intromitten organ จะอยูปO ระมาณปลDองที่ 7 ของสวO นทDอง

วงจรชวี ติ ของแมลงวัน (Life Cycle of lies)
แมลงวันมีการเจริญเติบโตเปVนแบบ Complete metamorphosis ดังภาพที่ 2-6 กลOาวคือการเจริญเติบ โตของมันจะมี
การเปลีย่ นแปลงรปู รOางเปVนระยะ ๆ ตามลำดบั จนครบสมบรู ณม\ ี 4 ระยะ ดงั นี้
1) ระยะไขO (Eggs) แมลงวันตัวเมยี สามารถผสมพนั ธ\ุไดD หลังจากเปVนตวั เตม็ วัยไดDเพยี ง 18-30 ชัว่ โมงเทOานน้ั จะเริ่มวางไขO
หลังจากการผสมพันธ\ 48 วัน โดยจะเลือกทว่ี างไขตO ามอนิ ทรียสารท่ีเนOาเป¨ƒอย สิ่งปฏิกูลตาO งๆ เนื้อสด ปลาเนOา หรือปลาที่กำลังตาก
แหDงก็เปVนที่ที่แมลงวันชอบวางไขO พบวOา เมลงวันตัวเมียแตOละตัวในชOวงชีวิตของมัน (1-2 เดือน) สามารถวางไขOไดDเฉลี่ย 500 ฟอง
โดยมันจะวางเปVนชุดประมาณ 5-6 ชุด แตOละชุดจะมีไขOประมาณ 75-100 ฟอง ไขOของเมลงวันบDานจะมีสีครีมเกือบขาวขนาด
ประมาณ/มิลลิเมตร ไขOจะฟ_กเปVนตัวหนอนภายใน 8-16 ชั่วโมง ทั้งนี้ขึ้นอยูOกับอุณหภูมิ ตัวอOอนจะฟ∞กออกมาตามรอยแตกตามยาว
ดาD นบของไขO
2) ระยะตัวอOอน (Larva) ตัวอOอนหรือหนอนที่ฟ_กออกมาจากไขO จะไมOมีรยางค\ใดๆ เลย อาจเรียกวOา maggot หรือ
gentle มีรูปรOาง เรียวยาว ปลายดDานทDองใหญO หัวหรือปากเรียวแหลมและแข็ง มันจะเจริญเติบโตโดยการลอกคราบ 2 ครั้ง โดย
เฉลี่ยตัวอOอนจะยาว 10-15 มิลลิเมตร ระยะตัวอOอนนั้นจะกินอาหารและอินทรีย\สารตOางๆ รอบตัวมัน และลอกคราบเจริญเติบโต
เปVนตวั ดักแดD ใชเD วลาประมาณ 3-6 วัน ทั้งน้ีขึ้นกบั สภาวะแวดลDอม
3) ระยะตัวดักแดD (Pup) การเปลี่ยนแปลงเปVนตัวดักแดDเกิดจากการหดตัวของตัวอOอนภายในเปลือกของมันเอง มี
ลักษณะรูปไขO (ylindrically ovoid) สOวนหัวและสOวนปลายกลม ผิวของตัวอOอนจะเปVนสีน้ำตาลไหมD และจะสรDางเปลือกหุDมท่ี
เรียกวOา pupal case หรือ puparium ระยะดักแดDจะยังไมOมีปากและกัน การหายใจเกิดขึ้นโดยอาศัยรูหายใจ (spiracles) 2 ฉูO ฉูO
หนึ่งจากสOวนหนDา (anterior spiracles) และอีกคูOหนึ่งจากสOวนหลัง (posterior spiracles) ระยะดักแดDมันจะไมOเคลื่อนไหว แตO
ภายในเปลือกมีการเจริญเติบโตเปลี่ยนแปลงของอวัยวะและโครงสรDางตOอไปเปVนตัวแกOอยOางรวดเร็ว ในสภาวะแวลDอมที่เหมาะสม
ระยะดกั แดDใชDเวลาเพียง 3-7 วัน แตOในสภาพอากาศท่หี นาวจะใชเD วลานานหลายเดือน
4) ระยะตวั แกO (Adult or Imago) ตัวแกOจะออกจากเปลอื กหDุมคักแดD เมื่อออกมาใหมOๆ จะไมOมีสี ปñกยงั คงบางและไมO
กางออก ตOอมาระยะหนง่ึ จึงปรากฏสีขน้ึ และปñกแข็งแรงกางออกไดDแลDวเร่มิ บนิ ออกหากินทันที

ภาพท่ี 5-3 วงจรชีวติ ของแมลงวันบาD น (Rozendual J.A., 1997) http://thaigoodview.com/node/114290

P a g e | 72

ชวี ิตและความเปน9 อยYู (Bionomic)
1) การแพรYกระจายของแมลงวัน (Distribution of sexes)
แมลงวันตัวผูDและตัวเมียจะแพรOกระจายเปลี่ยนแปลงไปตามสภาวะแวคลDอม ที่มันอาศัยและนิสัยของมัน ตามอินทรีย\
สารเนOาเปอƒ¨ ย มูลสตั ว\ สิง่ ปฏิกลู ตOางๆ หรือตามสถานทท่ี ีแ่ มลงวนั สามารถวางไขไO ดD โดยทวั่ ไปจะพบแมลงวนั ตวั เมยี มากกวาO แมลงวนั
ตัวผูD แตOสถานที่ที่เปVนแหลOงอาหารที่ดี อาทิ บริเวณโรงอาหาร บริเวณโรงงานทำมันสำปะหลัง โรงงานทำกระดูกสัตว\ หรือฟาร\ม
เลี้ยงสุกรจะพบแมลงวันตัวผูDและตัวเมียมีจำนวนเกือบเทOาๆ กัน แมลงวันบDานมักชอบหากินอาหารตามกองขยะ กองกระดูกสัตว\
กองมันสำปะหลัง บริเวณใหDอาหารสุกรและมูลสุกร อาหารที่ปรุงแลDวป∞ตไมOมิดชิด เศษอาหารที่ท้ิงเรี่ยราด หรือตามกากตะกอน
(sludge) ทีบ่ OอยสลายไมOสมบูรณจ\ ากบOอกำจดั น้ำเสยี เปVนตDน
2) อายุ (Longevity)
แมลงวันตัวหนึ่ง ๆ จะมีอายุมากนDอยเพียงใด ขึ้นอยูOกับป_จจัยดDานสภาวะแวดลDอมที่มันอยูOอาศัยเปVนสำคัญ เชOน อุณหภูมิ
ความขึ้น อาหาร น้ำ หรือศัตรูธรรมชาติของมัน ถDาสภาวะแวดลDอมท่ีมันอยูOอาศัยมีความเหมาะสมพอดีแลDว จะเอ้ืออำนวยใหDมันมี
ชีวิตยืนยาว พบวOาแมลงวันตัวแกOที่ตDองจำศีล (hibemation) ในหนDาหนาวจะมีอายุยืนยาวมากกวOาแมลงวันตัวแกOที่ ไมOผOานการจำ
ศีลเลย โดยเฉลย่ี แลวD แมลงวนั ตวั หนึ่ง จะมีอายปุ ระมาณ 2 เดอื น
3) การจำศลี (Hibernation)
ในเขตอบอOนุ เมื่อเขาD ฤดูหนาว แมลงวันมกั จะจำศลี (hiberation) ตามความเห็นของนักภวู ิทยาหลายทOาน แสดงใหเD หน็
วาO แมลงวนั อาจจะจำศลี ในระยะใดระยะหนึ่งของวงจรชีวิตก็ไดD ถาD มนั จำศลี ในระยะตัวแกOจะทำใหมD นั มชี ีวติ ยนื ยาวกวOาปกติ
4) อาหารทชี่ อบและนสิ ยั (Food preferences and habits)
การเจริญเติบโตของแมลงวันข้ึนอยูOกับอาหารที่กิน ปกติแมลงวันกินอาหารไดDแทบทุกชนิด ไมOวOาจะเปVนอาหารเหลวหรือ
อาหารที่แข็ง อาทิ เสมหะ อุจจาระ อินทรีย\สารเนOาเป¨ƒอยสิ่งปฏิกูลตOางๆ สิ่งสกปรกจากแผลหรือหนอง เนื้อสด ๆ น้ำตาล หรือ
อาหารมนษุ ยท\ ป่ี รงุ แลวD และสามารถกนิ อาหารทม่ี อี ณุ หภูมิตั้งแตO 12-26 องศาเซลเซียสไดDแมลงวันบDานมีนิสยั ชอบอยูOใกลDชิดกับคน
หรือใกลDๆ บDานเรือนที่พักอาศัยมากที่สุด มันจึงถูก เรียกวOา house fy (Musca domestica) ในการกินอาหาร แมลงวันบDานจะ
สำรอกน้ำลายออกมาละลายอาหารกOอนทุกครั้ง แลDวจึงดูดกินอาหารเขDาไป หรืออาจใชDวิธีสำรอกน้ำจากกระเพาะอาหารมาชOวย
ยOอยหรือละลายอาหาร ดังนั้น การสำรอกจึงนับเปVนนิสัยของแมลงวันชนิดนี้ สำหรับอาหารเหลวมันก็จะสำรอกน้ำออกมาจาก
กระเพาะกOอนเชOนเดียวกัน อาหารหรือวัตถุใดๆ ที่แมลงวันสำรอกน้ำลายไวDจะสังเกดไดDวOามีลักษณะเปVนจุดสีนวล เรียกวOา vomit
spots จากนิสัยในการสำรอกนท้ี ำใหสD ราD งปญ_ หาในการแพรเO ช้ือโรคไดเD ปนV อยาO งมาก
5) อณุ หภมู แิ ละความชน้ื (Temperature and humidity)
อุณหภูมิและความช้ืน เปVนป_จจัยทางสภาวะแวดลDอมที่มีผลตOอการเจริญเติบโดและยังมีผลตOอการเคลื่อนไหว การ
สืบพันธุ\ และการวางไขOของแมลงวัน โดยแมลงวันจะเฉื่อยชาไมOคOอยเคลื่อนไหวเมื่ออุณหภูมิต่ำกวOา 7 องศาเซลเซียส และตายถDา
อุณหภูมิต่ำกวOา 0 องศาเซลเซียส มันจะบินไดDดีมากขณะท่ีสภาวะอากาศรอบๆ ตัวมีอุณหภูมิประมาณ 32 องศาเซลเซียสและ
ความกระฉับกระเจงในการบินจะลดนDอยลงเมื่ออุณหภูมิสูงขึ้น และตายที่อุณหภูมิสูงกวOา 44 องศาเซลเซียส นอกจากนี้ อุณหภูมิ
ยังมีผลตOอการสืบพันธุ\ของแมลงวันอยOางมาก ในประเทศไตDหวันพบวOา ชOวงเดือนมกราคมถึงเดือนเมนายน จะหาแมลงวันไดDยาก
มาก แตOมีจำนวนเพิ่มขึ้นอยOางรวดเร็วในเดือนพฤษภาคม และจะลดลงในเดือนมิถุนายน และจะกลับเพิ่มขึ้นในเดือนกันยายน ซึ่ง
การเพมิ่ จำนวนแมลงวนั ทั้ง 2 คร้งั นี้ อากาศทไ่ี ดหD วนั ขณะนน้ั ประมาณ 25 องศาเซลเซยี ส
โดยทั่วไปแลDว ความชื้นของอากาศจะเกี่ยวขDองกับอุณหภูมิอยOางใกลDชิดแมลงวันมักจะตายเมื่อมีความชื้นของอากาศสูง
ที่อุณหภูมิของอากาศสูงกวOา 15 องศาเซลเชียสและความชื้นสัมพันธ\ของอากาศ 42-55% แมลงวันจะมีชีวิตยืมยาว สำหรับอากาศ
ทม่ี คี วามชน้ื สมั พัทธ\ 80% พบวOาแมลงวนั จะอOอนแอ เฉื่อยชา และอายุสั้น ปกติระบบสรรี วิทยาภายในตัวของแมลงวันจะพอเหมาะ
ทอี่ ณุ หภมู คิ OอนขาD งสงู และความช้ืนต่ำ โดยจะเห็นวOาแมลงวันจะมีจำนวนมากเปนV พเิ ศษในบริเวณพนื้ ทแ่ี หงD ๆ

P a g e | 73

6) แสงสวYาง (Light)
แมลงวันเปVนพวก phototropic คือ ชอบเขDาหาแสงสวOาง ซึ่งพฤติกรรมนี้ เปVนประโยชน\ในการควบคุม โคยการใชDกับ
ดักแมลงวัน (ly tap) ประเกทที่ใชDเหยื่อตOอแลDวใหDบินเขDาแสงสวOางในกับดัก ตอนกลางคืนแมลงวันมักจะไมOคOอยกระฉับกระเฉง แตO
ถาD บรเิ วณใดมีแสงสวOางอยมOู นั ก็กระฉับกระเฉงเหมือนตอนกลางวนั โดยจะบินหรือเคลอ่ื นไหวตลอดเวลา
7) ลม (Wind)
ตามปกติแมลงวันทั่วๆ ไป ไมOชอบสถานที่หรือบริเวณที่มีกระแสลมพัดแรงๆอยOางไรก็ตาม แมลงวันบางชนิดก็อาศัย
กระแสลมในการเคลื่อนที่จากแหOงหนึ่งไปสOูอีกแหOงหนึ่งซึ่งมีระยะทางไกล ๆ ไดD แมลงวันบDานเปVนแมลงวันชนิดที่สามารถบินไปใน
ระยะทางไกลๆ ไดดD กี บั กระแสลมทพ่ี ดั แรง เชOน มผี เDู คยจบั แมลงวันบDานไดD
8) การแพรYและระยะการบนิ (Dispersal and range of light)
แมลงวันมักจะหากินและวางไขOบริเวณใกลDๆ กับแหลOงเพาะพันธ\ุของมัน และตามบDานคน มันจะบินไปมาระหวOางบDานคน
ซึ่งเปVนระยะทางใกลDๆ แตOถDามีกระแสลมแรงดังกลOาวมาแลDว มันก็อาจจะถูกพัดพาและบนิ ไปไดDไกลๆ จากแหลOงเดิมไดD การบินของ
มนั ยงั อาจขึน้ อยูOกบั สงิ่ ดงึ ดดู อ่ืนๆ ตัวอยOางเชนO กถิ่นอาหาร แหลOงอาหารทม่ี ีอาหารอุดมสมบูรณ\ อุณหภมู ิ หรอื แสงสวาO ง
9) ศัตรูธรรมชาติ (Natural enemies)
แมลงวันมีศัตรูธรรมชาติที่เปVนตัวเบียน (parasites) หรือเปVนตัวหD (predators)อยูOหลายชนิด เชOน รา (fingi) แบคทีเรีย
(bacteria) โปรโตซัว (prot0z0a) พยาธิตัวกลม (roundworms) พวกสัตว\บาขDอ (arthropods) สัตว\ครึ่งบกครึ่งน้ำทั้งหลาย
(amphibians) สัตว\เลื่อยคลาน (reptiles) un (birds) หรือสัตว\เลี้ยงถูกดDวยนม โดยเฉพาะอยOางยิ่งคน ศัตรูธรรมชาติตOาง ๆ
เหลOาน้จี ะเปVนปจ_ จยั ท่ีสำคัญในการควบคุมจำนวนประชากรของแมลงวนั ในธรรมชาติใหอD ยใOู นระดบั หน่ึง
10) แหลงY ทพี่ กั อาศยั (Resting places)
แมลงวันชอบเกาะพักอาศัยอยูOตามบDานคน หรือคอกสัตว\ จากการศึกษาพบวOามันชอบเกาะอาศัยตามรอยรDาว หรือแตก
ซอกฝา ซอกเพดาน ตามกำแพง ตามสายไฟฟÜา เปVนตDนบริเวณแหลOงที่พักอาศัยของแมลงวันจะสังเกตุเห็นมูลแมลงวันติดอยูO การ
ทราบถงึ แหลงO พกั อาศัยจะเปนV ประโยชน\ในการวางแผนและควบคมุ แมลงวัน โดยการใชสD ารเคมีกำจัด

แหลง่ เพาะพันธุ์ (Breeding places)
แมลงวันจะวางไขOในสภาพแวดลDอมที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโตของหนอนแมลงวัน คือ มีอาหาร มีความชื้น
แหลOงเพาะพันธุ\ของแมลงวันไดDแกO อุจจาระคนตามสDวมหลุมมูลสัตว\ กองขยะ เศษอาหาร เนื้อสตั ว\ซากสัตว\ ตะกอนน้ำโสโครกที่ยัง
ยOอยสลายไมOหมด ในแหลOงที่มีผลไมDมาก เชOน ฤดูที่มีทุเรียนหรือมะมOวงมาก จะพบแมลงวันหัวเขียว ไปตอมเพื่อแพรOพันธุ\ สOวน
แมลงวนั ลายเสอื จะแพรOพันธ\เุ ปVนระยะตวั หนอนไดตD ามเนอื้ สัตว\ เชนO ตามแหลงO ที่ทำเนอ้ื เคม็ ปลาเคม็ ปลาแหงD เปVนตนD
ชนดิ ของแมลงวันทมี่ คี วามสำคญั ต่อการสาธารณสุขและส่ิงแวดล้อม
แมลงวันที่มีความสำคัญตOอการสาธารณสุขและสิ่งแวดลDอม คือ มีความใกลDชิดกับมนุษย\และแพรOโรคมาสูOมนุษย\นั้น มีอยOู
กลุOมใหญO ลังน้ี
แมลงวันบาX นและพวก (Genus musca)
1) Musca domestica พบทว่ั โลก เรยี กทั่วไปวาO แมลงวันบDาน (house ly) สเี ทา non-metallic ขนาด 6-9 มิลลิมตร
อกดDานบนหลังมีแถบสีดำขาว 4 แถบ แมลงวันบDานมีจำนวนมากถึงรDอยละ 83 ของแมลงวันท้ังหมด ตัวเมียออกไขO 120-150 ฟอง
ตOอครั้ง ไขOฟ_กตัวภายใน 8-12 ชั่วโมงตัวหนอนแมลงวันใชDเวลา 5 วัน ดักแดD 45 วัน วงจรชีวิตใชDเวลารวมประมาณ 10 วัน ที่
อุณหภูมิ 30 องศาเซลเชียส แตOถDาอุณหภูมิ 2 องศาเซลเชียส จะใชDเวลาเพ่ิมขึ้นเปVน 16 วัน ตัวเต็มวัยบินไดDไกล 32 กิโลเมตร แตO
สวO นใหญบO ินไดD 1-3 กโิ ลมตร ตัวเต็มวันมีอายุ 2 สัปดาห\ ถงึ 70 วัน ถาD หนาวมากจะมกี ารจำศีล (hibernation) ไดD
2) Musca sorbens พบตามตลาดตอมตาคนหรือสัตว\และบาดแผลคนแหลOงเพาะพันธุ\ คืออุจจาระคน พบมากในแถบ
ออสเตรเลีย

P a g e | 74

3) M. vetustissima bush fly เพาะพนั ธ\ุตามมูลวัว ควาย มDา แกะ สุนัข สุกร และคนรวมทั้งกระเพาะสัตว\ที่ตายแลDว
บินไดไD กลถึง 5 กโิ ลเมตร

4) M. crassirostris เพาะพันธ\ใุ นมลู วัว กินเลอื ดววั ไดD
5) M. autumnalis หรือ face fly จะใหญOกวOาแมลงวันบDาน ตOางกันตรงบริเวณสOวนทDองดDานขDางของตัวเมียจะมีสีดำ
แตOตัวผูDบริเวณดังกลOาวจะมีสี สDม มักไขOในเศษเน้ือวัว ฟ_กตัวภายใน 15 วัน ตัวหนอนสีเหลืองใชDเวลา 2-4 วัน ดักแดD มีสีขาวสกปรก
ตัวเต็มที่สีแดง วงจรชีวิตใชDเวลา 14 วัน ฤดูหนาวตัวเต็มวัยจำศีลในบDานรOวมกับ Polleniarudisหรือ cluster lyเปVนhibemating
group ฤคูรDอนพบตัวเต็มวัยหOากินตามบริเวณสOวนหัวของวัว ควาย อยOางชุกชุม แตOตัวผูDเกาะที่อื่น ในเวลากลางคืนท้ังตัวผูDและตัว
เมียเกาะบริเวณพุOมไมD แมลงวันชนิดน้ีมีความสำคัญในการนำโรค Keratoconjunctivis ในฝูงวัว ควาย เกิดจากเชื้อ Moraxella
bovis และยังเปVน intennediate host นำพยาธิ ThelaziarhodesiรOวมกับ Musca larvipara และ M. convexifrons การ
ควบคุมแมลงวันเหลOานี้ใชDหนอนพยาธิ Heterothyenchus หรือพOนยาฆOาแมลงบนหัวสัตว\และมูลสัตว\ตัวอยOางแมลงวันบDานซึ่งอยOู
ใน Family Muscidae ดงั ภาพที่ 2-7

Musca domestica

Musca vetustissima

Musca-autumnalis
ภาพท่ี 5-4 ตวั อยOางแมลงวนั ใน Family Muscidae (ทีม่ า: https://musca_domestica_female.jpg)

ตารางท่ี 2-1การเปรียบเทยี บลกั ษณะของแมลงวนั แต7ละชนดิ

Family (สกลุ ) Musidae Calliphoridae
ชื่อสามญั แมลงวนั บPาน แมลงวันหวั เขยี ว
ชื่อทางวทิ ยาศาสตรJ Musca domestica Calliphora

ระยะตัวแก7 ขนาด 6-8 มม. 10-14 มม.

ลกั ษณะสำคัญ ลำตัวมสี ีเทาดำ มีแถบสีดำ ลำตวั มีสีนำ้ เงนิ แวววาว
บนส7วนอก 4 แถบ มปี าก (Metallic Blue) มีปาก
แบบดดู ซึม แบบคดู ซมึ

ระยะไข7 1 วัน ไข7 100-150 ฟอง/ครง้ั ไข7 ไข7 70-80 ฟอง/ครง้ั ไข7
ระยะหนอน 4-6 วัน ทรงกระบอกหวั ทPายมนทาP ย ทรงกระบอกแหลมหวั กลม
สขี าวนวล ขนาด 2-3 มม. สขี าวปนชมพู
ระยะตวั โม7ง 4-8 วัน ขนาด 3-5 มม.
รูปรา7 ง Barrel Shape
สนี ำ้ ตาล รปู ร7าง สี เหมือนตัวไม7ง
ของแมลงวันบาP นแต7

P a g e | 75

Calliphora Sarcophagadae Stomoxynac
แมลงวนั ดดู เลือด
แมลงวันหวั เขียว แมลงวนั ลายเสือ Stomoxyscalcitran

Chrysomyia megacephaly Sarcophaga 5-7 มม.

10-14 มม. 10-16 มม. ลำตวั มีสเี ทาดำลกั ษณะ
คลาP ยคลงึ กบั แมลงวัน
ลำตวั มสี เี ขยี วแวววาว ลำตัวมสี ีเทาแถบสีดำ บน บาP นมาก มีปากแหลม
แทงดูดเลือดคน สตั วJ
(Metallic green) มปี ากแบบดดู ซมึ ส7วนอก 3 แถบทส่ี ว7 นทPอง

จะมลี ายตาหมากรุก มปี าก

แบบดูดซึม

ไข7 60 ฟอง/ครั้ง ไข7 ไมว7 างไข7 ไขจ7 ะฟsกตวั ในทอP ง ไข7 100 ฟอง/คร้ัง
ทรงกระบอกหัวทาP ยมนกลม
สีขาวปนชมพู แพร7พนั ธเJุ ปนx ระยะ ตวั สีขาวนวล
ขนาด 3-5 มม. หนอนขนาด 2-3 มม. คร้งั ขนาด 2-3 มม.
ละประมาณ 3 ตวั
ขนาดใหญ7กวา7 แมลงวนั บาP น
เหมอื นแมลงวนั บPาน

P a g e | 76

(1.3) ทางเชือ่ ม bai-trap chamber มเี ส=นผา@ ศูนยกD ลาง 4 น้วิ
(1.4) ฐาน tap ควรยกสูง 1 น้วิ จากพ้ืน ท้งั นเี้ พ่อื ให=แมลงวันบินเขา= สู@กบั ดักได=
(1.5) trap chamber ต=องมรี เู ป[ดเพ่ือนำแมลงที่ตายไปกำจัดหรอื นำแมลงวนั ที่มีชวี ติ ไปศึกษาได=
(1.6) ขนาดกระทดั รดั ใชไ= ดง= า@ ย
(2) เหยือ่ ท่ีใช/ (Baits)
เหยื่อท่ีใช=ควรเปaนอาหารที่แมลงวันชอบ ให=กลิ่นกระจายไปในอากาศได=ดี เช@นพวกเนื้อเน@า ปลาเน@า สำหรับเหยื่อ
หมกั จะเปaนเหยื่อทใ่ี ช=สารแอลกอฮอลD หรือมีแอลกอฮอลDอยูด@ ว= ยเชน@ หมกั จากยสี ตD กากน้ำตาล นำ้ และเมล็ดพชื ต@างๆ เปaนตน=
(3) ขอ/ ควรระวังในการใชเ/ หยื่อ
ถ=าเหย่ือเปaนของเหลวควรใส@ในภาชนะที่ปากกว=าง เพื่อให=ระเหยได=มากที่สุด ไม@ควรปล@อยให=เหยื่อแห=งเกินไป และไม@
ควรให=เหยื่อเปhiอนฝุkนและผงต@างๆ ในการสำรวจโดยกับดักนี้ ถ=าต=องการกำจัดตัวแก@ไปด=วย ก็ทำได=โดยนำเหยื่อ ท่ีจะใช=ผสม
ด=วยสารฆ@าแมลง เมื่อแมลงวันมากินเหยื่อก็จะตาย นับเปaนการสำรวจที่กำจัดตัวแก@ไปในตัวด=วย สำหรับสถานที่ตั้งกับดักนี้ควร
เปaนบริเวณแหล@งเพาะพันธุD และไม@มีลมพัด ระยะเวลาที่ตั้งกับดักทิ้งไว= 24 ชั่วโมง จึงทำการนับจำนวนและแยกชนิด สำหรับ
แมลงวันที่ขงั มชี วี ติ จะนำไปกำจดั ใน Chlorofom jar ต@อไป ลักษณะBait Fly Trap แสคงคังภาพท่ี 5-5

ภาพท่ี 5-5 Bait Fly Trap (ตัดแปลงจาก Scott and Litting, 1958)
A-Bait chamber
B = Trap chamber

1.2) Fly Paper Strip Survey
วิธีนี้นิยมทำทั้งเพื่อการสำรวจ และการกำจัดตัวแก@ โดยนำกระดาษที่มีขนาดความยาว 18-36 น้ิว และ

ความกว=าง 1-2 นิ้ว ชุบสารที่เรียกว@า fymuliciage ซึ่งประกอบด=วย Castor oil 1 ส@วน ผสมกับ White rosin 2 ส@วน ถ=า
ต=องการกำจัดตัวแกด@ =วย ใหเ= ติมสารฆ@าแมลงไปด=วยสถานท่ีแขวนกบั ดักแมลงวัน

(ก.) บริเวณทแี่ มลงวันชกุ ชมุ มากๆ
(ข.) บริเวณที่มันชอบเกาะและหาอาหาร เช@น ร=านขายเนื้อ ห=องส=วม ห=องครัว ในการสำรวจจะแขวนกับ
ดักนานประมาณ 4 ชวั่ โมง จากน้นั จงึ นบั จำนวนและแยกชนดิ แลว= จึงนำไปกำจดั ตอ@ ไป

P a g e | 77

1.3) Fly Cone Trap Survey
เปaนกับดักทำด=วยตาข@ายเปaนกรง ภายในมีกรวยสีทึบ ๆ ตั้งอยู@ด=านบนของกรงเปaนตะแกรงที่เป[ดปàดได=

เหยื่ออยู@ภายในกรง เมื่อจะดักจับก็นำไปตั้งไว= ปล@อยให=แมลงวันบินเข=าไปกินเหยื่อจึงป[ดกรง จากนั้นนำไปแยกชนิดและนับ
จำนวน แล=วนำไปกำจัดต@อไป สำหรับหลักการที่ใช=ตามวิธีนี้ก็เหมือนกับวิธี BaitFlyTrapคือ อาศัยหลักการเร่ืองแสงสว@างและ
กลน่ิ อาหารทมี่ ันชอบ ลักษณะของ Fly Cone Trap แสดงดังภาพท่ี 5-6

ภาพที่ 5-6 ลกั ษณะของ Fly Cone Trap (Ehjlers & Steel, 1965)

การสำรวจโดยใชต้ ะแกรงนบั จำนวน (Fly Grill Count Survey)
วิธีการสำรวจโดยการใช=ตะแกรงนับจำนวนนี้ เปaนวิธีท่ีนิยมมากท่ีสุด ได=ผลดี และรวดเร็วกว@าวิธี Bait Fly Trap
Survey หรือ Fly Paper Strip Survey กระทำได=ง@าย โดยทำตะแกรงไม=ให=ได=ขนาดมาตรฐาน นำไปวางในบริเวณที่แมลงวัน
ชุกชุมที่สุด เมื่อแมลงวันมาเกาะจะทำการนับจำนวนแมลงวันภายในเวล 1 - 30 วินาที โดยนับแมลงวันทุกตัวที่เกาะตะแกรง
แม=ว@าจะเปaนตัวเดิมก็ตาม และควรจะแยกชนิดด=วย ในกรณีที่มีแมลงวันมากจนไม@สามารถนับได= ก็ควรจะแบ@งแกรงออกเปaน
ส@วนๆ เช@น แบ@งออกเปนa 2 ส@วน 4 ส@วน 6 ส@วน เปaนต=น แล=วสุ@มเลือกนบั ก็ได= การทำ Fly Grill Count Survey ให=ทำประมาณ
5 ครั้ง แลว= คำนวณเฉลย่ี ข=อมลู ประชากรแมลงวนั ที่ไดจ= ะนำไปชว@ ยในการตัดสนิ ใจดังน้ี
(1) คดิ คา@ ใช=จา@ ยในการคำเนนิ การควบคมุ
(2) สิ่งที่จะเออ้ื อำนวยในการควบคมุ เมือ่ มกี ารระบาดของโรค หรือเม่อื เกดิ ความจำเปaน
(3) ประเมินผลการดำเนินการควบคมุ
(4) วิธีตรวจสอบปอê งกันในระหวา@ งที่ประชากรของแมลงวนั มีจำนวนนอ= ย
ลักษณะและขนาดของตะแกรงไม= แสดงดงั ภาพท่ี 5-7

P a g e | 78

ภาพที่ 5-7 ลกั ษณะและขนาดของตะแกรงไม= (Gril) (Ehlers & Steel, 1965)

การพิจารณาดำเนนิ การควบคมุ แมลงวนั

พจิ ารณาได=จากขอ= มูลนับจำนวนแมลงวนั บนตะแกรง โดยมีขอ= กำหนดไวค= ังน้ี

ค@าเฉลีย่ จากการนับ ขอ= กำหนดการควบคุม

0-2 ตวั ยังไม@ต=องทำการควบคุม

2 - 5 ตวั ทำการควบคมุ เมอ่ื จำเปaน

5 - 20 ตัว๋ ควรดำเนินการควบคมุ

มากกว@า 20 ตัว ต=องดำเนินการทนั ทแี ละเรง@ ดว@ น

ทมี่ า : สุเทพ ศิลปานนั ทกลุ (2536)

2.4.2 การเลือกพน้ื ท่เี พ่อื ทำการสำรวจ (Sample Patterns)
มหี ลักเกณฑDการเลือกได= 3 แบบ ดังนี้

1) แบบกำหนดจุดถาวร (Fixed-station Area) ถ=าในพื้นที่แต@ละหน@วยที่จุดที่มีแมลงวันชุกชุมมากทุกหน@วย ควร

เลือกที่ที่มีแมลงวันชุกชุมมากท่ีสุดในหน@วยนั้น เมื่อเปรียบเทียบกับบริเวณอื่น และวางที่เดียวกันทั้งก@อนและหลังการควบคุม
แมลงวัน

2) แบบสุ@มตัวอย@าง (Random-station Area) แบ@งพ้ืนที่แต@ละหน@วยออกเปaนหน@วยย@อย ๆ แลว= จับสลากเลือกพื้นที่ท่ี
จะทำการสำรวจข้นึ มาปด[ ปาก.

3) แบบ Dump-station Area ในหน@วยใดที่มีจำนวนแมลงวนั ชุกชุมมากผิดปกติกว@าหน@วยอื่นๆ ให=ทำการสำรวจตรง
จุดที่มีแมลงวันชุกชุมมากท่ีสุด แล=วเก็บข=อมูลไว=พิจารณาแยกจากหน@วยอื่นๆ จุดที่ทำการสำรวจเปลี่ยนแปลงได= ทั้งในระหว@าง
การควบคมุ และหลังการควบคมุ

2.4.3 จดุ ประสงค`การสำรวจความชกุ ชุมของแมลงวนั
ก@อนดำเนินการ

1) เพอ่ื ทราบสถานการณDว@ามีแมลงวันมากน=อยขนาดใด
2) รแู= หล@งเพาะพนั ธุD แหล@งแพร@พนั ธDุ (จดั เรียงลำคับความสำคญั )
3) ประเมนิ ผลปôญหาวา@ ขนาดไหน

P a g e | 79

4) เพือ่ รวบรวมขอ= มูลในการวางแผนดำเนินการปราบตอ@ ไป

หลังดำเนนิ การ

1) เพ่อื ประเมินผลการดำเนินงาน

2) หาจำนวนแมลงวนั ท่ยี งั หลงเหลืออยู@

3) เปaนเคร่ืองชว้ี ดั วา@ การดำเนนิ งานวธิ ีใดดีทีส่ ุด

4) เปaนการเผยแพรผ@ ลงาน

2.4.4 การแปลผลทีไ่ ดจ/ ากการสำรวจในโครงการควบคุมแมลงวนั

การควบคุมแมลงวนั จะเปนa ผลสำเรจ็ หรือ ไม@ ขึ้นกบั การสำรวจเฝาê ระวงั จำนวนแมลงวันและการวาง

แผนการควบคมุ วา@ สมั พันธกD นั มากน=อยขนาดไหน ยกตวั อยา@ ง เช@น

จำนวนแมลงวันท่ไี ด=จาก Grill ข=อแนะนำในการควบคุม

0-2 ยงั ไม@ตอ= งควบคมุ

2-5 ทำการปรับปรุงการสขุ าภบิ าล

5-20 วางแผนควบคุมโดยการปรบั ปรุงสุขาภิบาล

20 ขน้ึ ไป ทำการควบคุมโดยใช=สารเคมี

โดยการเปรียบเทียบผลเฉลี่ยจำนวนแมลงวันท่ีสำรวจแต@ละครั้ง เราสามารถรู=จำนวนแมลงวันและจัดกล@ุม

แต@ละท=องที่ได= โคยการเปรียบอัตราส@วนของแมลงวัน มิใช@เปรียบเทียบจำนวนแมลงวันทั้งหมดปôจจุบันยังไม@มีข=อมูลเรื่อง
ความสัมพันธDของจำนวนแมลงวันที่สำรวจได=กับงำนวนแมลงวันที่มีอย@ูจริงทั้งหมด ดังนั้นไม@ว@าจะทำการควบคุมโดยวิธีใดหรือ
ประเมินอย@างไร จึงควรทำการสำรวจจำนวนแมลงวนั ทัง้ ก@อนและหลังดำเนินการควบคมุ เสมอ

2.5 การควบคมุ แมลงวันบา/ น (House fly Control)

การควบคุมแมลงวันให=ได=ผลนั้น ต=องอาชัยข=อมูลต@างๆ ที่กล@าวมาแล=วในเบื้องต=น เช@นข=อมูลเร่ืองประชากร
แมลงวัน ชนิด ชีวิตความเปaนอยู@ การนำโรคของแมลงวัน เปaนต=น ข=อมูลที่ได=จะนำมาใช=วางแผน ดำเนินการเลือกมาตรการ

ควบคมุ ที่เหมาะสม และมีประสิทธภิ าพตอ@ ไป การควบคุมแมลงวันบา= นนน้ั สามารถทำได=โดยวธิ ดี ังต@อไปนี้
2.5.1 การดำเนนิ การด/านการสขุ าภิบาลสิง่ แวดลอ/ ม (Environmental sanitationcontrol)
วิธีนี้จัดเปaนการควบคุมแมลงวันท่ีให=ผลถาวร และค@าใช=จ@ายถูก ถ=าทำอย@างจริงจังและต@อเนื่อง หลักการก็

คือ พยายามกำจัดแหล@งเพาะพันธุDต@าง ๆ (Breeding places) ให=หมดไป หรือลดน=อยให=มากท่ีสุด จะเปaนการปêองกันไม@ให=
แมลงวนั ไดอ= าศัยเพาะพันธเDุ พ่ิมจำนวนประชากรตอ@ ไปอีก โดยทวั่ ไปมาตรการทางดา= นนี้สามารถกระทำไดโ= ดย

1) การกำจัดขยะมูลฝอยให=ถูกต=อง ขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นจากกิจกรรมต@างๆ ต=องเก็บรวบรวม และนำไปกำจัดให=ถูก
หลักสุขาภิบาล จะทำให=แมลงวันไม@มแี หล@งอาหารและแหล@งเพาะพันธุD ลักษณะของถังขยะและฐานสำหรับตั้งที่สามารถปêองกัน
แมลงวนั และสตั วนD ำโรคอื่นๆแสดงดังภาพที่ 5-8

2) การกำจัดอุจจาระให=ถูกสุขลักษณะ โดยต=องเปaนที่มิดชิด แมลงไม@สามารถเข=าถึงได= ถ=าหากกำจัดโดยการใช=ส=วม
สว= มนนั้ ตอ= งถูกสุขลักษณะไมเ@ ปaนแหล@งแพร@พันธDุของแมลงวัน

3) การกำจัดสิ่งโฮโครกต@างๆ น้ำเสียที่เกิดจากกิจกรรมในครัวเรือน โดยเฉพาะน้ำเสียจากการปรุงอาหาร จะเปaน
แหล@งอาหารของแมลงวันได=เปaนอย@างดี เพราะมีอินทรียDสารที่แมลงวันจะใช=เปaนอาหารในชนบทอาจจะจัดทำหลุมซึมอยู@ภายใน

บริเวณบ=าน เมื่อน้ำเสียเข=ามาในหลุมก็จะซึมลงดินไป วิธีการดังกล@าวนี้ต=องปกปàดส@วนบนของหลุมให=มิดชิด มิฉะนั้นอางกลาย
เปaนแหล@งเพาะพันธุDของยุงต@างๆ ไป สำหรับวิธีการในการกำจัดส่ิงโสโครกมีด=วยกันตั้งหลายวิธี แต@ละวิธีจะเหมาะสมเพียงใด ก็

P a g e | 80

ขึ้นอยู@กับปôจจัยต@างๆ หลายประการ อย@างไรก็คามต=องคำนึงว@าเม่ือนำไปใช=แล=วต=องสามารถลดแหล@งอาหารและแหล@งเพาะพันธุDให=
หมดไปเปนa สำคัญ

4) การกำจัดมูลสัตวD เนื่องจากมูลสัตวDเปaนแหล@งเพาะพันธุDที่ดีของแมลงวัน ดังนั้นจึงจำเปaนต=องกำจัดมูลสัตวDอย@าง
ปลอดภัย ไม@ให=มีเหลือก=าง ปล@อยทิ้งไว=โดยไม@กำจัด ทำได=โดยการหม่ันเก็บกวาดรวบรวมมูลสัตวDที่เกิดขึ้นทุกวันไปกำจัดโดยวิธี
หน่งึ วธิ ใี ด เชน@ นำไปตากแดดให=แห=ง หรือนำไปเผา ฝงô หรือหมัก ผสมกับขยะอืน่ ทำเปaนปยöุ หมัก

ภาพที่ 5-8 ลักษณะของถงั ขยะและฐานสำหรบั ตัง้ ทสี่ ามารถปอê งกนั แมลงวัน หรือสตั วพD าหะนำ
โรคอนื่ ๆ ได= (กมล เสนะไพรวรรณ และวงศDววิ รรธ ธนศู ิลป,õ 2534)

2.5.2 การควบคมุ และกำจดั แมลงวันโดยใชส/ ารเคมี (Chemical control)

การควบคุมโดยวิธนี ้สี ามารถแบง@ ออกไดเ= ปนa 2 ระยะ ดงั นี้

1) การควบคุมโดยการทำลายตวั ออo นของแมลงวนั (Larvicidal control) ได/แกo

1) สารเคมีทที่ ำลายฆา@ หนอนแมลงวันโดยตรง การฆ@าหรอื ทำลายแมลงวนั ในระยะตัวอ@อนจะเปaน

การตัดวงจรชีวิตไม@ให=ตัวอ@อน กลายเปaนตัวแก@แพร@พันธุDต@อไป ได=แก@ DDVP, Diaxinon, Chlorpyriphos, Malathion, Dipteex

ผสมนำ้ ให=มีความเขม= ข=น ตามคำแนะนำการใช=ในฉลากขา= งขวดสารเคมี คือ

- DDVP เข=มข=น 0.5%

- Diazinon เข=มข=น 0.5-1%

- Chlorpyriphos เข=มขน= 0.5-1%

- Malathion เข=มขน= 2-5%

- Dipterex เข=มขน= 1%

P a g e | 81

นำสารเคมีฆ@าหนอนแมลงวันท่ีผสมตามความเข=มข=นที่กำหนด พ@นตามแหล@งเพาะพันธDุของแมลงวัน เช@น
มูลสัตวD กองขยะมูลฝอย โคยควรค=ุยพ@นใต=กองขยะมูลฝอย เพราะหนอนแมลงวันจะหลบความร=อนและแสงแดดอยู@ใต=กองขยะ
มูลฝอย การพน@ เฉพาะข=างบนกองขยะมลู ฝอย ทำใหห= นอนแมลงวนั ไม@ได=สัมผสั กับสารฆา@ แมลงวนั มันจึงไม@ตาย

(2) สารเคมีที่ขับยั้งการเจริญเติบโตของหนอนแมลงวัน ได=แก@ การใช=สารสังเคราะหDท่ีมีสูตร
โครงสร=างเหมือน วินายสD ฮอรDโมน (Juvinile Hormone) ที่มีหน=าที่ควบคุมการเจริญเติบโตของเมลงวัน ในระยะที่หนอนกำลังจะ
เติบโตเปลี่ยนแปลงเปaนตัวโม@ง จะต=องการโกรท ฮอรDโมน (Growth Hormone) ถ=าหากพ@นหนอนแมลงวันด=วยจูวินายสD
ฮอรDโมน หนอนแมลงวันจะถูกขับยั้งการเจริญเติบโต ทำให=ไม@สามารถเจริญเปaนตัวแก@ได= หรือตัวที่สามารถรอดชีวิตเจริญเปaน
ตวั แก@ก็ไมเ@ ตบิ โตเต็มท่ี ทำใหจ= ำนวนไข@ลดลง มีอายสุ นั้

3) การทำลายหนอนแมลงวัน โดยใช=สารฆ@าแมลงที่ไม@เปaนอันตรายต@อสัตวเลี้ยง เช@น คอโมฟอส
(Caumophos) ผสมในอาหารหรือน้ำเลี้ยงไก@ เปaด หมู วัว ควาย สารฆ@าแมลงนี้จะถูกขับถ@ายออกมากับมูลสัตวDและมีฤทธิ์
ทำลายหนอนแมลงวันได= วิธีการนี้มีข=อเสีย คือ สารฆ@าแมลงจะมีฤทธ์ิตกค=างสะสมอยู@ในเนื้อ นม และไข@เปaนอันตรายต@อ
ผู=บริโภค แต@เติมสารฆ@าแมลงประเภทนี้มีหลายชนิด แต@ได=มีการทดสอบและประกาศห=ามใช= เหลือเพียงคอโมฟอส เท@านั้นที่ยัง
อนุญาตใหใ= ช=อย@ู

2) การควบคมุ โดยการทำลายตวั แกoของแมลงวนั (Adulitcidal Control)
การทำลายตัวแก@ของแมลงวัน จัดเปaนมาตรการหนึ่งที่จะควบคุมโดยการกำจัดแมลงวันได= แต@

ให=ผลชว่ั คราวไม@ถาวร และส้นิ เปลอื งคา@ ใชจ= @ายมาก สารเคมที ่ีใช=ไดแ= ก@
(1) ดีดีที (DDT) เปaนสารเคมปี ระเภท chlorinated hydrocarbon เม่อื ใชแ= ล=ว

ให=ผลตกค=างได=นาน ปกติจะใช=ในรูป Emulsion หรือ Suspension 5% ฉีดพ@นตามที่แมลงชอบเกาะในอัตรา 1 ลิตรต@อพื้นท่ี
250 ตารางฟุต ถ=าพบแมลงวันเกิดต=านทานสารเคมีชนิดนี้ให=เปลี่ยนไปใช=มาลาไทออน (Malathion) ซึ่งเปaนพวก
Organophosphorus compounds แทน

(2) ไพรีทรัม (Pyrethrum) เปaนสารเคมีที่อยู@ในรูปผงไพรีทรัม เวลาจะใช=งานต=องผสมกับตัวทำ
ละลายให=อยู@ในรูปสารละลาย การที่จะผสมกับตัวทำละลายชนิดใด ขึ้นอยู@กับว@าจะพิจารณาใช=กับงานประเภทใด ถ=าใช=กับ
บริเวณต=นไม=ก็ใช=อะซิโตน (acetone) เปaนตัวทำละลาย ถ=าใช=ในบ=านก็ต=องใช= mineral oil ชนิดที่ไม@ทำให=เกิดความสกปรก
เปaนรอยด@างหรือเปรอะเปhiอนต@อเสื้อผ=า ฝาบ=าน และเครื่องเรือน อัตราส@วนผสมที่ใช=กันคือ ไพรีทริน 2 กรัมต@อตัวทำละลาย
100มิลลิลิตร กา รใช=สารเคมีตัวนี้ถ=าแมลงวันเกิดความต=านทานขึ้น ให=เปลี่ยนตัวทำละลายเปaน Piperonly! butoxide หรือ
เปลย่ี นไปใชส= ารเคมตี ัวอ่นื

(3) สารเคมีประเภท Chlorinated hydorcarbonอื่นๆ ได=แก@อัลคริน (Aldin) หรือสารประกอบ
118 หรือ Ocataleneซึ่ งสารเคมีตัวนี้ดัดแปลงมาจากคลอเดน (Chlordane) ใช=ฉีดพ@นในรูปสารละลายให=ผลตกค=างได=ดี
เหมาะสำหรับกรณีแมลงวันต=านทานต@อดีดีทีดีลคริน (Dieldin) ปกติจะใช=ในรูปของ Emulsion 0.625-1.25% เหมาะสำหรับ
แมลงวันที่ต=านทานต@อดีดีทีเช@นกันไดเลน (Dilane) ใช=ในรูป Suspension 2.5-5% เหมาะสำหรับแมลงวันบ=านทั่ว ๆ ไป แต@ถ=า
กรณีที่แมลงวันต=านทานต@อดีดีทีต=องใช=ในรูป Emulsion 2.5% ในอัตรา 45 กรัมต@อพื้นที่ 2.5 ไร@ลินเดน (Lindane) ใช=ฉีดพ@น
ในอัตร่ำส®วน 25 มิลลิกรัมต@อพื้นที่ 1 ตารางฟุต ให=ผลด=านฤทธิ์ตกค=างดี กรณีท่ีแมลงวันต=านทานต@อ Chlorinated
hydrocarbon ต@างๆ มาแล=วให=ใช= Lindane ในรูปของ emulsion 2% แทนคลอเคน (Chlordane) ใช=ในรูปของ Emulsion
2-5% ถ=าเปaนชนิดผง (dust) ก็ใช= 5% ฉีดพ@นแมลงวันในอัตรา 91 กรัมต@อพื้นที่ 25 ไร@ ใช=ได=เหมาะสำหรับแมลงวันที่ต=านทาน
ดีดีทีเฮปตาคลอ (Heptachlor) อยู@ในรูปผลึกสีขาว เวลาใช=จะใช=ในรูปสารละลาย เพราะมีคุณสมบัติ ที่ละลายได=ในตัวทำลาย
หลายชนิด สารเคมชี นดิ น้รี ะเหยได=ดีมากไม@มีฤทธ์ิตกค=าง ใชฉ= ีดพน@ ในอตั ราเดียวกับการใช=คลอเคน

(4) สารเคมีพวก Organophosphorus compounds ที่ใช=อยู@มี 2 ชนิด คือ มาลาไทออน
(Malathion) และไดอาซินอน (Diazinon) สารเคมีพวกนี้มีพิษต่ำต@อสัตวDเลี้ยงลูกด=วยนม โดยเฉพาะคน แต@มีประสิทธิภาพในการ

P a g e | 82

กำจัดแมลงวันสูงมาก ปกติจะใช=ในรูป Emulsion 1-2.5% ถ=าสารเคมีนี้ผสมน้ำตาลลงไปด=วย จะทำให=มีฤทธิ์ตกค=างดีขึ้น
อัตราส@วนที่ใช=คือน้ำตาล 400 มิลลิกรัม ผสมกับมาลาไทออน 200 มิลลิกรัม หรือน้ำตาล 250 มิลลิกรัม ผสมกับไคอาซึนอน
100 มิลลิกรัม ทำการฉีดพ@นในพนื้ ที่ 1 ตารางฟตุ จะใหผ= ลตกค=างไดน= าน 4-5 สปั ดาหD

(5) โดยการรมควัน (Fumigation) ด=วยสารเคมีในห=องที่ปàดมิดชิด สารเคมีที่ใช= คือ แคลเซียม
ไซยาไนดD (Calcium cyanide) อัตราสว@ นท่ใี ชค= อื 1 ออนซตD @อห=องขนาค 1,000ลกู บาศกDฟตุ

(6) เหยื่อพิษฆ@าแมลงวัน (Fly poison baits) เอาเหยื่อที่แมลงวันชอบคลุกเคล=าด=วยสารฆ@า
แมลงวัน เมื่อแมลงวันกินเหยื่อพิษเข=าไป สารพิษจะออกฤทธิ์ฆ@าแมลงวันได= ปôจจุบันสารพิษมีแพร@หลายในท=องตลาดมากมาย
หลายชนิค ตัวอยา@ ง เชน@ ไบกอน (ผงสดี ำ) ทำในรปู เหยอ่ื
พิษสำเร็จรูป เวลาใช=ก็เพียงนำเหยื่อพิษมาพรมน้ำ แล=วไปตั้งต@อให=แมลงวันตอมตามจุดต@างๆ ถ=าต=องการให=แมลงวันกินเหย่ือ
เร็วก็เดิมพวกน้ำปลาร=า หรือน้ำล=างปลา ซึ่งมีกลิ่นคาวที่แมลงวันชอบข=อควรระวังในการใช=เหยื่อพิษ คือ ในร=านขายอาหารที่มี
ลูกค=ามาใช=บริการ ต=องห=ามวางเหยื่อขณะนั้น หรือขณะปรุงเตรียมอาหารก็ห=ามวางเหยื่อพิษเช@นกัน เพราะแมลงวันที่ได=กิน
เหยื่ออาจมาตอมอาหารได= นอกจากน้ีเวลาหยุดใช=เหยื่อพิษต=องมีภาชนะปกปàดเหยื่อพิษให=เรียบร=อยการควบคุมโดยวิธีสารเคมี
นี้ อาจทำในรูปกระดาษ เชือก หรือวัตถุอื่นๆ ชุบสารฆ@าแมลง วิธีนี้จะนำกระดาษ หรือเชือกก=านธูป หรืออาจจะเปaนหลอด
กาแฟกไ็ ด= ซบุ ด=วยสารฆา@ แมลง แมลงวนั เม่ือบนิ มาเกาะกจ็ ะติดและตายในทสี่ ดุ
2.5.3 การควบคมุ และกำจดั แมลงวนั โดยชวี วิธี (Biological Control)

ในธรรมชาติแมลงจะมีการกวบคุมกันเองให=อยู@ในปริมาณที่เหมาะสม แมลงวันก็มีศัตรูซึ่งจะคอยควบคุม
จำนวนตามธรรมชาติ แต@เนื่องจากศัตรูตามธรรมชาติเหล@านั้นมีการเจริญเติบโต และขยายพันธDุช=ากว@าแมลงวันมาก ประกอบ
กับในปôจจุบันน้ี ระบบนิเวศวิทยาของสิ่งมีชีวิตได=สูญเสียความสมดุล ไปแล=ว และมี การใช=สารเคมีกำจัดแมลงวันและแมลงอ่ืนๆ
มาก จึงทำให=ศัตรูธรรมชาติของแมลงวันยิ่งมีน=อยลงไปทุกที ดังนั้น ถ=ามีการศึกษาถึงศัตรูธรรมชาติของแมลงวัน และส@งเสริม
หรือช@วยให=ขยายพันธุDได=มากๆ ก็จะเปaนตัวช@วยควบคุมจำนวนแมลงวันได=อีกทางหนึ่ง ศัตรูธรรมชาติของแมลงวัน แบ@งออกได=
เปนa 3 พวก คอื

1) Predators สัตวDท่ีเปaน Predators ซึ่งเปaนศัตรูธรรมชาติของแมลงวัน ได=แก@ พวกไร (Mites), แมงมุม มด แมลงปàก
แขง็ สัตวเD ล้ือยคลาน กบ นก เปดa ไก@ เปนa ตน=

2) Parasitesหรือเรียกอีกอย@างหนึ่งว@า Parasitoids ได=แก@ แมลงจำพวก Spalangiaspecies, Muscidifurax spp.
Nasonia, Tachinaephagusและ Aleochara spp. เปaนต=น ในเมืองไทยพบว@ามี Parasitoids อย@ู 13 species ซึ่งการ
เจริญเติบโตและขยายพันธุDในธรรมชาติจะช=ากว@าพวกแมลงวัน ดังนั้นจึงต=องนำมาเพิ่มจำนวนโดยการเพาะเลี้ยง แล=วนำไป
ปล@อยในธรรมชาติ เพื่อให=ไปกำจัดตัวอ@อน ตัวแก@ หรือไข@ของแมลงวันซ่ึงโดยปกติจะต=องเลี้ยงแมลงพวกนี้ให=ได= 30,00040,000
ตัวต@อวัน โดยปล@อยทุกวนั จึงจะควบคุมแมลงวนั ในธรรมชาติไดผ= ล

พวก Parasitoids นี้จะมีกระขัดกระจายอยู@ทั่วไปตามภาคต@างๆ ของประเทศไทย ในการเพาะเลี้ยงแมลงพวก
นี้จะต=องเพาะเลี้ยงในตัวแมลงวันในระยะที่เปaน Pupa โดยมันจะวางไข@ในPupa แล=วเจริญเติบโตเปaนตัวแก@ต@อไป ซึ่งปกติแล=วใน
Pupa ของแมลงวัน/ตัวจะสามารถเพาะพวก Parasitoids ได= 10 ตวั
ข/อควรคำนงึ

ในการกำจัดแมลงวัน ถ=าใช=ชีววิธี ร@วมกับการใช=สารเคมี จะต=องเลือกสารเคมีที่ไม@เปaนพิษต@อ Parasitoids แต@มีพิษ
เฉพาะต@อแมลงวันเท@าน้ัน ไมเ@ ชน@ นนั้ กจ็ ะเปนa อนั ตรายตอ@ Parasitoids ดว= ย ทำให=ไม@มีแมลงทจี่ ะไปทำลายแมลงวันต@อไป

3) พวกจุลินทรียD (Microorganisms) มีจุลินทรียDบางชนิคที่สามารถผลิตสารที่เปaนพิษต@อแมลงวันออกมาทำลาย
แมลงวันได= พวกนี้สามารถขยายพันธุDได=โดยลำพัง โดยไม@ต=องอาศัยลงวัน ได=แก@ พวกแบกทีเรีย เช@น Bacillus thuringiensis
และพวกรา เช@น Beauveria bassientomophtoraamericanaและ E. muscae เปนa ต=น เชือ้ จุลนิ ทรยี Dพวกนส้ี ามารถนำมาทำ
เปนa spay พน@ กำจดั แมลงวันได=

P a g e | 83

2.5.4 การควบคมุ กำจัดแมลงวนั โดยวธิ กี ล (Mechanical Control)
สว@ นใหญเ@ ปนa การกำจัดตวั แกแ@ มลงวนั ได=แก@
1) การใช=กบั ดัก โดยทัว่ ไปกบั ดักแมลงวันจะแบง@ ออกเปaน 2 ส@วน คอื ส@วนแรกเปนa สว@ นที่วางเหยอ่ื ลอ@ (bait

chamber) เพื่อให=แมลงวันมากิน ส@วนที่สองเปaนส@วนของกับตัก (tapchamber) สำหรับดักจับแมลงวันไว=ทำลาย สำหรับ
วิธีการที่จะทำให=แมลงวันเข=ากับดักนั้น จะมีอย@ู2 แบบ คือ แบบแรกอาศัยหลักการที่ว@าแมลงวันมีนิสัยชอบอยู@ในที่ ๆ มีแสง
สว@างและมีความไวต@อกลิ่นอาหารหรือกลิ่นที่ดึงดูดมันได= จึงทำส@วนที่วางเหยื่อล@อให=ต่ำกว@าและมืดกว@าส@วนที่เปaนกับดักเม่ือ
แมลงวันลงไปกนิ เหยือ่ จนอิ่มแลว= จะบนิ ขน้ึ ขา= งบนไปส@สู @วนทส่ี วา@ งกว@า ซงึ่ ก็คอื สว@ นทเี่ ปaนกบั ดกั

1.1) เทคนิคการดักแมลงวัน
(1) พยายามหาสถานที่สว@าง ร@มรื่นและเงียบสงบ ภายในบริเวณบ=านหรือร=านขายอาหารเปaนท่ี

วางกับดกั
(2) ทำลายแหล@งอาหารแมลงวันภายในและรอบๆ บริเวณบ=านให=หมด เพื่อไม@ให=มีโอกาสเลือก

อาหาร
(3) ใชอ= าหารทมี่ ีกลน่ิ คาวจดั เช@น เคร่ืองในปลาเปaนเหย่อื ล@อ

1.2) การทำลายแมลงวันในกับดักเมื่อแมลงวันเข=าไปอยู@ในกับตักแล=ว ไม@จำเปaนต=องใช=สารเคมีหรือวิธีอื่นใด
ในการทำให=แมลงวันตาย เพราะแมลงวันจะตายเองเน่อื งจากไม@มนี ้ำและอาหาร

2) การใช=กาวดัก (Sticky trap) หรือ Fly paper หรือ Fly wire เนื่องจากแมลงวันชอบเกาะพักอาศัยตาม
สิ่งที่ห=อยแขวนตามแนวดิ่ง ดังนั้น จึงใช=กระดาบหรือเส=นลวดหรือเชือก ทาด=วยวัสดุบางชนิดที่มีความหนีดเหนียวไว= เม่ือ
แมลงวนั มาเกาะ ก็จะทำให=ติดอย@ูกบั กระดายหรือเส=นลวดนั้น

3) การตบ (Swatting) หมายถึง การใช=เครื่องมือตบแมลงวัน เช@น การใช=แส=ตบเมลงวัน ไม=ตบแมลงวัน
เพอื่ ทำลายตวั แมลงวนั โดยตรง

4) การใชม= =งุ ลวด (Screening) ติดตามบ=านและหอ= งครัว หรอื ร=านอาหารเพ่ือปêองกันแมลงวันเขา=
5) ใช=แสงอุลตร=าไว=โบเลต (UV Light) โดยนำตะเกียงแสงอุลตร=าไวโอเลตไปแขวนตามคอกสัตวD บ=านเรือน
แสงอุลตร่ำไว=โอเลตจะล@อแมลงวันให=มาติดกับคัก หรือถูกกระแสไฟฟêาช็อต แสงอุลตร=าไวโอเลตนี้ใช=ได=ผลดีโดยเฉพาะกับแมลงวัน
หวั เขียว
6) ใช=รังสี ทำให=แมลงวันเปaนหมัน โดยการนำแมลงวันตัวผู=ไปผ@านรังสี จะทำให=แมลงวันตัวผ=ูเปaนหมัน เมื่อปล@อย
กลบั ไปอย@ูในสง่ิ แวดล=อม กจ็ ะไม@สามารถแพรพ@ นั ธุDได=
7) ใช=เชือกแขวนห=อยจากเพดานลงมา ให=แมลงวันมาเกาะ แล=วใช=ถุงพลาสติกครอบจับแมลง หรืออาจใช=วิธีนี้ร@วมกับ
วธิ ที ่ี 2 ก็ได= โดยใชก= าวทาเชอื ก (ใชก= าวจบั หนูทม่ี ขี ายตามท=องตลาด) แขวนดกั จบั แมลงวัน
8) ทำลายหนอนแมลงวัน โดยวิธีทางกายภาพ เช@น ใช=ความร=อนจากแสงแดคทำลายระยะไข@ของแมลงวัน โดยการ
ตักมูลสตั วD ไปตากแดด ทำใหไ= ข@และหนอนแมลงวันตาย ฯลฯแมลงวันก@อปôญหาด=านสาธารณสุขและสงิ่ แวดล=อมมากมาย ดังนั้น
การวางแผนในการดำเนินการควบคุมและกำจัดจึงเปaนส่ิงสำคัญ ซึ่งจะต=องเลือกใช=วิธีการที่ถูกต=องเหมาะสม และส@งผลกระทบ
ตอ@ ส่ิงแวดล=อม ใหน= อ= ยที่สดุ และทส่ี ำคญั วธิ ีการท่ีเลอื กใชต= อ= งปลอดภัยต@อมนุษยแD ละสิ่งมชี ีวติ อ่ืนๆ

P a g e | 84

บทที่ 6
การควบคมุ และกำจดั แมลงสาบ

ลักษณะทั่วไปของแมลงสาบ
แมลงสาบเปaนแมลงที่จัดอยู@ในชั้นอินเซคทา (ClasInsecta) ตระกูลบลาททาเรีย (OderBlataria) วงศDบลาททีต้ี

(Family Blattidae) โดยท่ัวไปจะพบได=แพร@หลายทั้งในเขตร=อน และเขตอบอุ@น มีทั้งหมดประมาณ 3,500 ชนิด ลักขณะท่ี
สำคญั ของแมลงสาบ คือ

• มีลำตัวรี ขนาดแตกตา@ งกันขึ้นกบั ชนิดของมัน ยาวตง้ั แต@ 10-50 มิลลเิ มตร สว@ นทา= ย
ของลำตัวมีขน 1 คชู@ ว@ ยรบั สัญญาณ

• ลำตัวรปู ไขก@ @อนข=างแบนทางต=านหลังมายงั ดา= นท=อง เรียก dorso-ventrally flattened
• มีศีรษะซ@อนอย@ใู นสันหลังอกปล=องแรก
• หนวดยาวเปนa แบบเส=นด=าย (toliform) ใชต= มกลิน่ และรับร=ูความเคลือ่ นไหว
• มีขา 6 ขา มีขนเหมอื นหนามทขี่ า
• ปกà หลังอาจมหี รอื ไม@มีกไ็ ด=
• ตวั อ@อน (nymph) มลี กั ษณะคล=ายตวั แก@ (ต@างกันเพยี ง ไม@มปี àกและขนาดเลก็ กวา@ เทา@ น้นั )

ลอกคราบปลà ะหลายครั้งเมอ่ื ตัวโตคบั เปลือก แล=วสรา= งเปลือกใหม@แทนท่ี เศษโปรตีน
จากเปลอื กเปaนสารก@อภูมแิ พ=
• สีของลำตวั จะแตกต@างกนั ในแต@ละชนดิ
• มปี ากเปaนลกั ษณะแบบกดั กนิ (biting - chewing type) ทำให=สามารถกัดทำลาย
อาหาร หรอื ส่ิงของ และยังเปนa พาหะนำเช้ือโรคเขา= สค@ู นและสตั วDเลยี้ งได= เน่ืองจาก
เชอ้ื โรคหลายขนิดที่ปนเปอih นอยใ@ู นสิ่งทีแ่ มลงสาบกนิ จะอาสัยอย@ใู นระบบทางเดิน
อาหารของแมลงสาบทำใหเ= กดิ โรดเก่ียวกบั ระบบทางเดินอาหารในคนได= เชน@
ทอ= งเดิน บดิ ไทฟอยด= อหวิ าตD อาหารเปaนพิษ โรคผิวหนงั และบางอย@างทำให=เกดิ
อาการแพใ= นระบบทางเดินหายใจ
6.2 วงจรชวี ิต (Life cycle)
แมลงสาบมีการเจริญเติบโตทีละขัน้ ลักษณะแบบ incomplete Metamorphosisประกอบดว= ยระยะตา@ งๆ รวม 3
ระยะ ได=แก@
1) ระยะไข@ (egg)
ลักษณะไข@ของแมลงสาบจะเปaนแคปซูล (capsule) ที่เรียกว@า ootbecaeมีสีน้ำตาลแดงจนถึงสีน้ำตาลค้ำ ภายใน
แคปซูลนี้จะมีไข@อย@ูประมาณ 16-18 ฟอง โดยตัวเมียตัวหน่ึงๆ ภายในช@วงชีวิตของมันอาจวางไข@ได=หลายแคปซูล บางชนิดอาจ
วางไขไ@ ด= 4-6 แคปซูล บางชนิดอาจวางไขไ@ ดม= ากถงึ 90 แคปซลู การวางแคปซลู ของแมลงสาบแตล@ ะชนดิ ต@างกนั เช@น ตาม
ซอกมุมตามเสื้อผ=า เครื่องใช= หรือวางติดกับฝาผนังบ=าน ห=องน้ำ ห=องส=วม ท@อน้ำโสโครก หรือตามเฟอรDนิเจอรDต@างๆ แมลงสาบ
บางชนิดจะนำแคปซูลนี้ติดตัวไปตลอดเวลา จนกระทั่งไข@ใกล=จะฟôกจึงจะปล@อยออกจากลำตัว การฟôกของไข@น้ีก็จะแตกต@างกัน

P a g e | 85

ไปขึ้นกับอุณหภูมิและความชื้นที่ที่มันวางไข@ ในท่ีมีอุณหภูมิสูงไข@มักจะฟôกตัวได=เร็ว เม่ือไข@ฟôกออกเปaนตัวจะได=เปaนตัวอ@อน
(nympb)ของแมลงสาบเลย
2) ระยะตัวอ@อน (nymph)

ตัวอ@อนของแมลงสาบที่ฟôกออกมาจากแคปซูล จะมีลักษณะคล=ายตัวแก@ เพียงแต@อวัยวะสืบพันธDและปàกยังไม@เจริญ
ระยะตัวอ@อนของแมลงสาบจะมีการลอกคราบหลายๆ คร้ังจนเปaนตัวแก@ (:dul) เราเรียกการเจริญเติมโตแมบGradual
metamorphosis โดยเมือ่ ลอกคราบใหม@ๆลำควั จะมสี ขี าวครีม ซ่ึงต@อมาจะสรา= งสารไรดนิ หมุ= ตัวทำใหล= ำตวั มสี ีน้ำตาล
3) ระยะตวั แก@ (adult)

ตัวอ@อนของแมลงสาบที่เจริญเติบโตใกล=จะเปaนตัวแก@ จะมีต@ุมปàก (wing pap) เกิดขึ้นและตุ@มนี้ค@อยๆ ขยายใหญ@ข้ึน
จนกระทั่งการลอกคราบครั้งสุดท=ายเปaนตัวแก@ แมลงสาบก็จะมีปàกขนาดใหญ@เฉพาะตัวและชนิดของมัน ไม@มีการขยายใหญ@ข้ึน
อีก ระยะเวลาการเจริญเดิบโตจากไขจ@ นถึงตัวแก@นั้นแตกต@างกัน ขึ้นกับชนิดของแมลงสาบ อุณหภูมิ อาหารและสิ่งแวคล=อมอื่น
ๆ เมือ่ เจริญเปนa ตัวแก@แลว= ก็จะผสมพนั ธDแุ ละวางไขต@ @อไป โดยทวั่ ไปแมลงสาบจะมอี ายุระหว@าง 3 เดอื นถึง 3 ปà

ภาพที่ 6-1 วงจรชวี ติ ของแมลงสาบชนดิ Blattagermanicahttp://www.georgston99.com/th/cockroaches.html

ภาพที่ 6-2 ลักษณะของไขแ@ ละลูกแมลงสาบเมอ่ื ฟกô ออกจากไข@
https://th.pestctrl.biz/tarakany/vse-o-tarakanah/vidy-tarakanov/

P a g e | 86

6.3 ชนดิ ของแมลงสาบ
แมลงสาบมีอยู@ด=วยกันหลายชนิด แต@ที่พบแพร@หลาย ก@อให=เกิดความรำคาญ และปôญหาทางด=านสาธารณสุข

เนือ่ งจากมันปนa พาหะนำโรคตา@ งๆ น้ัน มีอยู@ดว= ยกนั 4 ชนดิ คือ
6.3.1 แมลงสาบอเมรกิ ัน American cockroach (Periplanetaamericana)

เปaนแมลงสาบชนิดใหญ@มีขนาดลำตัวยาวประมาณ 3-4 ช.ม. ตัวมีสีน้ำตาลแก@ ถิ่นกำเนิดของแมลงสาบชนิดนี้อยู@ใน
อาฟริกาไม@ใช@อเมริกา ทั้งที่มีชื่อว@า แมลงสาบอเมริกันพบแพร@กระจายอยู@ท่ัวไปในเขตร=อนแต@จะพบมากในอาฟริกา และอินเดีย
สำหรับในประเทศไทยก็พบว@ามีอยู@มากเช@นกัน (Asahina& Hasegawa, 1981) แมลงสาบชนิดนี้ทั้ง 2 เพศ มีปàกยาวสามารถ
บนิ ได=ในระยะใกล=ๆ
วงจรชวี ิต

• เมือ่ เจรญิ เตบิ โตเปaนระยะตัวแก@ได=ประมาณ 7 วัน จะเร่มิ ผสมพันขD และวางใขห@ ลงั
จากนั้นประมาณ 4-10 วนั

• ตวั เมียจะพา ๑ohecaeตดิ ก=นไปประมาณ 24 ช่ัวโมง จงึ ปลอ@ ยออก ตดิ ตามผนังท่ี
มดิ ชดิ เพอ่ื ฟôกเปaนตวั อ@อนต@อไป

• ปกตใิ น 1 แคปซลู หรือ 1oothecae จะมไี ขอ@ ยป@ู ระมาณ 15-16 ฟอง
• ตัวเมีย 1 ตวั จะวางไขไ@ ดป= ระมาณ 10-90oothecaeตลอดชว@ งชีวิต
• ไข@ (egg capsule) ฟôกเปaนตัวอ@อน (nymp) ใชเ= วลา 30-45 วนั
• ตวั อ@อน (nymp) เจรญิ เติบโตโดยการลอกคราบ 7-13 ครั้ง ใชเ= วลา 5-15 เดอื น เปaนตวั แก@ (adult)
• ตัวแก@ จะมีชีวิตอย@ูได=ประมาณ 440 วัน รวมระยะเวลาคลอดวงจรชีวิตของแมลงสาบอเมริกัน ประมาณ 1-3 ปà

ข้ึนอยกู@ บั ปôจจยั ตา@ งๆ ของสงิ่ แวคล=อมที่อาศัยอย@ู
• แมลงสาบชนิดนี้จะพบมากตามบ=านเรือน ตลาด ร=านอาหาร ร=านขายของชำ โกดังสินค=า และท@อระบายน้ำโสโครก

กลางวันมักจะซอ@ นตัวตามมุมอบั และออกหากินพ@นพา@ นในตอนกลางคืนรูปลักษณะแมลงสาบอเมรกิ ัน ดงั ภาพท่ี 6-3

ภาพท่ี 6-3 ลกั ษณะแมลงสาบอเมริกัน (Periplanetaamericana)

6.3.2 แมลงสาบออสเตรเลียน Australian cockroach (Periplanetaaustralasiae)

แมลงสาบชนิดน้ีค@อนข=างใหญ@ ขนาดลำตัวยาวประมาณ 2.7 - 33 ช.ม. เล็กกว@าแมลงสาบ P.

Americana เล็กน=อย ถิ่นกำเนิดอยู@ในอาฟริกา แล=วแพร@ กระจายไป ทั่วโลกแมลงสาบชนิดนี้ชอบอาศัยเจริญเติบโตในแถบ

ภูมิอากาศที่ร=อน ดังน้ันจึงพบมากในทวีปเอเชียเช@นในประเทศไทย ฟ[ลิปปhนสD ศรีลังกา อินเดียและออสเตรเลีย ลักษณะของ

แมลงสาบชนิดนี้จะมีสีน้ำตาลแดงเข=มกว@าชนิด P. americanaมีแถบสีอ@อนอยู@ที่ด=านข=างทั้ง 2 ข=างของปàกคู@แรก ยาวประมาณ

P a g e | 87

1/3 ปàกของแมลงสาบชนิดนี้เจริญคีทั้งในเพศผู=และเพศเมียคลุมส@วนท=อง (abdomen)มิดชิด จะพบมากตามเรือสินค=า โกดัง
เกบ็ ของ ทอ@ น้ำโสโครก หรอื ตามเรือนปลูกตน= ไมท= ว่ั ๆ ไปรูปลกั ษณะของแมลงสาบออสเตรเลยี น ดังภาพท่ี 6-4

ภาพที่ 6-4 ลกั ษณะแมลงสาบออสเตรเลยี น (Periplaneta australasiae) (ที่มา: https://www.unicorgroup.com/)

วงจรชีวติ
เม่อื เจรญิ เติบโตเปนa ตวั แก@ไดป= ระมาณ 5 วัน จะเรม่ิ ผสมพนั ธD
- ตัวเมียวางไข@หลังผสมพันธุD 10-15 วัน แต@ละ ๑o thecae จะมีไข@ประมาณ 22-24 ฟอง ใช=เวลาฟôกไข@ประมาณ 40

วัน คลอดช@วงอายุของตัวเมียตัวหนึ่งๆ จะวางไข@ได=สูงสุดประมาณ 30 oothecae ตัวอ@อนที่ฟôกจากไข@จะเจริญเติบโตลอกคราบ
ประมาณ 9-12 ครง้ั ใชเ= วลา 6-12 เดือน ขึ้นกับสภาวะแวคล=อมทอ่ี ยอ@ู าศัยเม่ือเปaนตวั แก@ จะมีอายปุ ระมาณ 46 เดือน
6.3.3 แมลงสาบเยอรมัน German cockroach (Blattellagermaniea)

แมลงสาบชนิดนี้อาจเรียกอีกอย@างหน่ึงว@า Croton Bug หรือ Waer Bug เปaนแมลงสาบที่มีขนาดเล็ก ลำตัวยาว
ประมาณ 1.2-1.6 ซ.ม. ลำตัวสีเหลืยงอ@อนปนน้ำตาลเปaนเมลงสาบที่มีปàกเจริญเติบโตดีทั้ง 2 เพศ แต@ไม@ใช=บินส@วนมากมักจะ
เดินหรีอวิ่งมากกว@า ในตัวผู=บริเวณท=องปล=องที่ 7 และ 8 นั้น จะมีต@อมสร=างสารท่ีมีกลิ่นเหม็นและขับออกมากจากรูเป[ดบริเวณ
นั้น จัดเปaนแมลงสาบชนิดที่แพร@กระจายไปทั่วโลกมากที่สุด มีถิ่นกำเนิดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของทวีปอาฟริกา แล=ว
แพร@กระจายไปยังยุโรปตะวันออก และเอเชีย ที่พบมากในปôจจุบันคือ ประเทศในเขตอบอุ@น ปกติจะพบมากตามร=านอาหาร
ภตั ตาคาร ในบา= นเรอื นบริเวณทอ= งครัว และทอ= งน้ำ ตลอดจนในอพารDตเมนทD รถทัวรD รถไฟ เรือรบ และเรือสนิ คา=
วงจรชีวิต

• ตัวแก@ จะเริม่ ผสมพนั ธหDุ ลงั จากอายไุ ด= 7-10 วัน
• ตวั เมยี จะวางไข@ เม่อื ผสมพนั ขแD ลว= 2-3 วัน โดยตัวเมยี จะพาไข@ติคตวั ไปตลอดเวลา จนกระทงั่ ไขจ@ ะฟôกตัว มนั จงึ จะวางไข@
• แต@ละ oothecae จะมไี ข@ประมาณ 37-44 ฟอง
• ตัวเมีย 1 ตวั จะวางไข@ไดป= ระมาณ 4-8 Jothecac
• ระยะเวลาฟกô ไข@ 2-4 สปั ดาหD
• เมอ่ื ไดฟ= ôกเปaนตัวออ@ นแล=วจะลอกคราบ 5-7 ครง้ั จงึ จะเปaนตวั แก@
• ตวั แก@จะมีชีวิตต@อไปอีกประมาณ 100 วนั
• รูปลักษณะของแมลงสาบเยอรมนั

P a g e | 88

6.3.4 แมลงสาบลายน้ำตาล Brown-banded or tropical cockroach (Supella supellectilium)
แมลงสาบชนดิ น้ีมีลักษณะท่วั ไปคลา= ยกับแมลงสาบเยอรมนั (B. germanica) มากแตกตา@ งกนั ตรงท่มี ีขนาด

เล็กกว@า ขนาดลำตัวยาวประมาณ 1.0-1.4 ช.ม. บริเวณใต=ปàกจะมีแถบสีดำพาดตามขวาง 2 แถบ อยู@ที่อกปล=องกลางและส@วน
ท=อง แมลงสาบชนิดนี้จะมีปàกท่ีเจริญเติบโตได=ดี ในตัวผู=ปàกจะคลุมส@วนท=องมิดชิด แต@สำหรับตัวเมียปàกจะคลุมเกือบถึงปลาย
ท=องเท@านั้น รูปร@างทั้ง 2 เพศก็แตกต@างกัน บางทีทำให=เข=าใจว@าเปaนแมลงสาบสองชนิดด=วยซ้ำ ถิ่นกำเนิดของแมลงสาบชนิดนี้
อยู@ในอาฟริกา แล=วแพร@กะจายอยู@ทั่วไปทั้งในเขตร=อน และเขตอบอุ@น และมีอยู@มากในอาฟริกา ปกติตัวแก@มักจะชอบอยู@รวมๆ
กัน ซึ่งถ=าถูกรบกวนหรือตกใจ มันจะบินหนีทันทีพบได=ง@ายบริเวณตู= โต®ะ ทิ้ง หลังรูป วิทยุ โทรทัศนD ไข@ของแมลงสาบชนิดนี้จะ
พบวางติดกันกบั พืน้ ทท่ี ม่ี ันหลบซอ@ นอย@ู เช@น ตูว= ิทยุ ตโู= ทรทัศนD หรอื ชดุ เฟอรDนเิ จอรตD า@ งๆ ดงั นน้ั บางครง้ั จึงเรยี กแมลงสาบพวกน้ี
ว@าเปนa TV Cockroach หรอื Fumniture cockroach

วงจรชวี ิต
• เมอ่ื เจรญิ เติบโตเปนa ตวั แกป@ ระมาณ 5-10 วนั กจ็ ะทำการผสมพนั ธDุ
• ตัวเมียจะวางไขห@ ลงั จากน้ันประมาณ 10 วัน
• ตวั เมียตัวหน่งึ ๆ จะวางไขไ@ ด= 10-20oothecae
• ใน 100 thecae จะมีไข@ประมาณ 16 ฟอง
• เฉลี่ยแล=วไขจ@ ะฟôกตวั เมอื่ อายุประมาณ 40 วัน โดยถ้ำในสภาวะอุณหภูมิสูงไข@จะฟกô ตัวได=เร็วขึน้
• เมื่อไข@ฟôกเปaนตัวอ@อนแล=วจะเจริญเติบโตและทำการถอกคราบประมาณ 6-8 คร้ังจึงจะเปaนตัวแก@ ใช=เวลาประมาณ
55 วัน
• ตัวแต@ของแมลงสาบชนิดน้ีจะมอี ายตุ @อไปอีกประมาณ 90-1 15 วนั
รปู ลกั ษณะของแมลงสาบลายน้ำตาล ดังภาพท่ี 6-5

ภาพที่ 6-5 ลักษณะแมลงสาบลายนำ้ ตาล (James. M.T. & R.F. Harwood, 1969)

แมลงสาบทั้ง 4 ชนิดที่กล@าวมานี้ พบมากตามบ=านเรือนท่ัวไปในประเทศไทย และเปaนที่มีความสำคัญด=านการ
สาธารณสุขทั้งส้ิน อย@างไรก็ดียังมีแมลงสาบอีกชนิดหนึ่งที่มีความสำคัญเกี่ยวข=องกับการสาธารณสุขเช@นกนั แต@ไม@ค@อยจะพบใน
ประเทศไทย ไดแ= ก@ Orientakroach

6.3.5 แมลงสาบตะวันออก Oriental Cockroach (Blattaorientalis)

P a g e | 89

ชื่อวิทยาศาสตรD BlattaorientalisเปaนสัตวDอยู@ใน Family Baltidaeบางครั้งมีชื่ออีกอย@างว@า Black Beete เปaน
แมลงสาบท่ีพบได=ทั่วไป ถิ่นกำเนิดยังไม@ทราบ พบได=ทั่วไปในสหรัฐอเมริกา พบได=มากตามที่ชื้นแฉะ เช@น ตามท@อน้ำโสโครก
โรงหนัง รอยแตกแยกของพื้นอับขึ้น แมลงสาบชนิดนี้มีระยะเวลาที่มันหากินและอาศัยอยู@ในบ=านน=อยที่สุดในบรรดาแมลงสาบ
ที่อาศัยอยู@ในบา= น ลักษณะรูปร@างของมันตัวยาวประมาณ 2.2-2.7 ซ.ม. ปàกสั้นบินไม@ได= ตัวเมียมีปกà อื่นยาวลงมาเพียงปล=องที่ 2
ของ Abdomen ส@วนในตัวผู=ปàกจะยาวปกคลุมประมาณ 3 ใน 4 ส@วนของ Abdomen มีสีดำหรือน้ำตาลเข=ม และมีลายสี
เหลืองหรอื ขาวเด@นชดั บน thoraxทั้ง 3 ทอ@ นและขอบด=านนอกของ abdomen รูปลกั ษณะแมลงสาบตะวนั ออก

ภาพท่ี 6-6 เปรียบเทียบลกั ษณะแมลงสาบชนิดตา@ ง ๆ (Harwood, 1969)

Family (วงศ,) Blattidae ตารางท่ี 6-1 เปรียบเทยี บลักษ
ช่ือสามญั
ชอื่ ทางวิทยาศาสตร, เมลงสาบอเมรกิ นั Blattidae
Periplanetaamericana แมลงสาบออสเตรเลยี น
ระยะตวั แกT ขนาด Periplanetaaustralasine
ลกั ษณะสำคัญ
3.0 - 4.0 ซ.ม. 2.7 - 3.3 ซ.ม.
ระยะไขTอยใTู นแคปซลู
สนี ำ้ ตาลแกT ปกe ยาว สนี ้ำตาลแดงเขมf มแี ถบสี
ระยะตวั ออT น nymph ออT นทด่ี าf นขfางทัง้ สองขาf ง ทTอนแรกมีแถบสีนำ้ ตาล
จำนวนครั้งของการลอก ของปกe คแTู รก หรือดำ 2 แถบ
คราบจนเปvนตัวแกT
ตัวเเกT 1 แคปซูลมไี ขTประมาณ15- 1 แคปซูลมไี ขT 22-24 ฟอง
16 ฟอง 1 ตวั วางไขT 1 ตวั วางไขไT ดf 30 oothecae
ไดf 10-90 oothecae

ลักษณะเหมือนตวั แกT แตปT eก และอวัยวะสบื พันธุย, ังไมเT จริญเตม็ ท

7-13 ครงั้ ใชเf วลา 5-15 9-12ครงั้ ใชเf วลา 6-12

เดอื นเปvนตัวแกT เดือน

ตัวแกTมีอายใุ ดปf ระมาณ ตวั แกมT อี ายุ 4-6 เดือน

440 วัน

P a g e | 90

ษณะของแมลงสาบแตล; ะชนดิ

Blattellidae Blattellidae Blattidae

แมลงสาบเยอรมนั แมลงสาบลายน้ำตาล แมลงสาบตะวนั ออก
Blattaorientalis
Blattellagermanica Supellasupellectilium

1.2 - 1.6 ซ.ม. 1.0 - 1.4 ซ.ม. 2.2 - 2.7 ซ.ม.
สีน้ำตาลอTอน ที่ทรวงอก สีนำตาล
สีน้ำตาลคTอนขfางดำ
แคปซูล มีไขปT ระมาณ 1 แคปซูลมไี ขT ประมาณ สวT นอกมีลายสเี หลือง
37-44 ฟอง 1 ตัววางไขT 16 ฟอง 1 ตัววางไขไT ดf หรือขาวปeกสนั้
ไดf 4-8 oothecae 10-20 oothecae
1 แคปซูล มีไขT ประมาณ
14 ฟอง

ท่ี จะลอกคราบหลายครัง้ เปvนตวั แกT

5-7 ครงั้ 6-8 คร้งั 7-10 ครั้ง

ตัวแกTมชี ีวิตประมาณ ตวั แกTมีอายอุ ยไูT ดf 90-1 15
100 วนั วัน

P a g e | 91

6.4 พฤตกิ รรมท่สี ำคญั ของแมลงสาบ
พฤตกิ รรมท่ีสำคัญของแมลงสาบ มดี งั น้ี คือ
1) แมลงสาบจะวางไขBหรือใชFสารเมือกเหนียวติดไขB (capsule หรือ ๑othecae) ไวFตามแหลBงหลบซBอนและมีอาหาร

สำหรับตัวอBอน (nymph) มีคุณหภูมิอบอุBน ความชื้นสูง เมื่อตัวอBอนออกจากแคปซูล จะอาศัยอยูB ณ ที่นั้นรBวมกับตัวเต็มวัย ตัว
เต็มวัยจะไปหาอาหารและนำมาเลยี้ งตัวอBอนในรังดFวย

2) แมลงสาบมีนสิ ัยชอบอาศัยในทแี่ คบๆ พอดีตัว ตามรอยแตก ดFานหลงั ตูF ดFานหลงั กรอบรูป
3) แมลงสาบสBวนใหญBออกหากินเวลากลางคืน ตาของแมลงสาบมองเห็นไดFดีในความมืด นอกจากนี้ ยังมีหนวดเปcน
อวัยวะรับสมั ผัส
4) แมลงสาบกินอาหารไดFแทบทุกชนิดทั้งพืช สัตวf สิ่งเนBาเปghอย เชBน เสมหะ อุจจาระสิ่งสุกปรกจากกองขยะ คราบ
สกปรกตามหFองน้ำ หFองสFวม เศษอาหาร ขนมหวาน แปjง น้ำตาลกาวทาปกหนังสือ กลBองกระดาษ อาหารทุกชนิด แตBชอบ
ท่ีสุดคือ พวกสารประกอบแชคคาไรคf(saccharide) เชBน แปjง น้ำตาล เซลดูโลส เช้ือกระดาษ ผFา นอกจากนี้แมลงสาบยังเปcน
พาหะนำโรคเนื่องจากในการกินอาหารแมลงสาบจะสำรอกน้ำลาย น้ำในกระเพาะอาหารออกมาชBวยยBอยละลายอาหาร ทำใหF
อาหารปนเปอog นเชอ้ื โรคระยะตดิ ตอB ทปี่ นออกมากบั นำ้ ลายและน้ำยBอยดงั กลาB วลง
5) แมลงสาบมีปqก แตBพบวBาแมลงสาบมีนิสัยชอบไตBคลานไปตามพื้นและฝาปqกบินหนีเมื่อถูกรบกวนหรือถูกทำใหF
ตกใจ
6) แมลงสาบสามารถทนอากาศรFอนไดFดี โดยเฉพาะแมลงสาบเยอรมันชอบอาศัยอยBูในที่มีอุณหภูมิสูง 20-30 C
ขณะทแี่ มลงสาบลายน้ำตาลทนอากาศหนาวเย็นไดFดี บางครง้ั พบอาศยั ในตFูเย็น โดยติดไปกับอาหาร 7) แมลงสาบมีตBอมกล่ิน
ตรงสBวนทFองปลFองที่ 7 และ 8 บางชนิดมีตBอมกลิ่นที่สาบจะเหม็นมาก ทำใหFอาหารและสินคFาที่แมลงสาบเดินผBานมีกล่ินเหม็น
กอB ความเสยี หาย และนาB รังเกียจ
8) แมลงสาบมีนิสัยชอบกัด ทำลายสิ่งของเคร่ืองใชFภายในบFาน เชBน แปjงที่ใชFทำอาหารน้ำตาล ผFา เครื่องนุBงหBม
หนงั สอื เปนc ตFน
9) แมลงสาบชอบถBายรดไวFตามอาหาร และสิ่งของท่ีเดินผBาน ลักษณะของมูลแมลงสาบเปcนทBอนหักสั้นๆ สีดำ ขนาด
เสนF ผBาศูนยกf ลางประมาณ 1 มม. ยาว 2 มม. มีกล่ินเหม็น หากมีแมลงสาบชุกชมุ จะพบมลู แมลงสาบและไดกF ลนิ่ แมลงสาบ
6.5 แหล=งเพาะพันธแCุ มลงสาบ
เนื่องจากแมลงสาบทั้ง 4 ชนิดดังกลBาว มีถิ่นที่อยูBอาศัยและหากินอยูBภายในบFานคนตลอดชีวิต ประกอบกับนิสัย
ความสามารถในการหากิน มนั กินอาหารไดFแทบทกุ ชนิด และจากลักษณะรูปรBางลำตัวแบน ขนาดไมBใหญBโตจนเกินไป บางชนิด
มีปqกบินไดF เคลื่อนไหวไดFรวดเร็ว ทำใหFสามารถหลบซBอนตัวตามรอยแตกแยกหรือซอกมุมเล็กๆ นFอย ๆ ซึ่งพบไดFทั่วไปภายใน
บFานเรือนศัตรูตามธรรมชาติของแมลงสาบมีนFอยจึงสามารถเพาะและแพรBพันธุfไดFท่ัวไปในบFาน โดยที่ลับตา มืด อับชื้น ตาม
ทFองน้ำ หFองสFวม หFองครัว เชBน ตามรอยแตกแยกซอกมุมันอาศัยอยูB ชBองเล็กๆ ใตFขอบประตูหนFาตBาง ชBองระบายอากาศ
ชBองวBางของฝารอบ ๆ ทBอน้ำ ตามที่หมักหมมในหFองเก็บของที่ไมBไดFรื้อจัดใหFเปcนระเบียบ ภายในหFองที่อับชื้น ตามใตFถุนบFาน
หรอื รอบๆ บาF นทีก่ องสมุ พวกกลอB ง เขงB ไห ภาชนะตาB งๆ เปนc ตFน
6.6 การแพร=โรคตดิ ต=อ
แมลงสาบมีปากเปcนแบบกัดเคี้ยว (chewing) มันมีนิสัยชอบกัดทำลายสิ่งของเครื่องใชFภายในบFาน มีกลิ่นเหม็น
เฉพาะตัวซึ่งขบั ออกมาจากตBอมกลิ่น (scent gland) ลักษณะเหลวคลาF ยน้ำมัน กBอใหFเกิดความรำคาญ และเนื่องจากแมลงสาบ
สามารถกินอาหารไดFแทบทุกชนิดทั้งพืชและสัตวf โดยประเภทที่ชอบที่สุดไดFแกBพวกแซคคาไรคf (Saccharide) ตั้งแตBพวกที่มี
โครงสรFางซับซFอนจำพวกเซลลูโลส (Cellulose) เชBนเยื่อกระดาษ ใยผFา จนถึงพวกโครงสรFางงBายๆ ไมBซับซFอน เชBน แปjง
น้ำตาล รวมถึงอาหารที่สกปรกของเนBาเสียตามกองขยะมูลฝอยจนถึงอาหารของเราดFวย เชื้อโรคบางชนิคสามารถติดมาตามตัว

P a g e | 92

หรืออยBูภายในกระเพาะของแมลงสาบไดF และเมื่อเวลาแมลงสาบกินหรือเดินผBานอาหารมันก็จะสำรอกหรือไมBก็ถBายลงบน
อาหารนั้นทำใหผF ทFู ร่ี บั ประทานอาหาร ไดรF บั เชอ้ื โรคและเจ็บปวÇ ยไดF แมลงสาบจงึ มีความสำคญั ในการแพรBโรค ดังน้ี

1) เปIนพาหะนำโรค (Vector of diseases)
จากรายงานการตรวจมูลของแมลงสาบพบวBามีเชื้อโรคชนิดตBางๆ ทั้ง Protozoa, Bacteria และ Vius ถึง

40 ชนิด พบเชื้อรามีพิษ (Pathogenic fingus) และไขBหนอนพยาธิบางชนิดซึ่งจากรายงานนี้อาจจะถือไดFวBาแมลงสาบสามารถ
เปcนตัวนำเชอ้ื โรคตาB งๆ หรือหนอนพยาธิบางชนดิ มาสคูB นไดF

ไขBของหนอนพยาธิท่ีตรวจพบในมูลของแมลงสาบไดFแกBไขBพยาธิเข็มหมุด (Enterobius vermicularis) ไขB
พยาธิปากขอ (Ancylostoma duodenale) ไขBพยาธิไสเF ดือนกลม(Ascaris Iumbricoides) ไขพB ยาธิตดื ววั (Taenia saginata)
และไขBพยาธทิ ริครเิ นลลBา (Trichinelaspiratis)

- โปรโตซัว (Protozoa) ท่ีพบไดFแกB ไกอะเคีย แลมเบลีย (Giardia lamblia) ลันติเดียม โกไล (Balantidium coli)
เอนตามบี า ฮิสโตไลตกิ 1 (Entamoeba histolytica)

- แบคที่เรีย (Bacteria) เชBน ซัลโมเนลลา (Salmonella) ชูโดโมแนส (Pseudomonas) อหิวาตกโรค (Cholera)
แอนแทรกซf (Anthrax) และวัณโรค (Tuberculosis) ฯลฯ

- ไวรสั (Virus) เชBน ไขไF ขสนั หลงั อักเสบ (Pliomyelitis)
- เชื้อราพบวาB มีติดตามตามขา ปกq ลำตัว และปาก ฯลฯ
2) เปIนตวั นำกงึ่ กลางของหนอนพยาธบิ างชนิด (Intermediate host)

เชนB พยาธิตัวตดื บางชนิด เชBน ตืดหนู (Hymenolepisdiminuta) เปนc ตนF
3) ทำใหaเกดิ อาการแพa (Allergic reaction)

พวกเศษของปกq หรอื ชน้ิ สBวนตBางๆ ของแมลงสาบ ถาF หายใจเขFาไปอาจทำใหFเกดิ อาการแพFไดF
4) แมลงสาบกอ= ใหaเกิดความสกปรถ มกี ถ่ินเหม็น

นBารังเกียจ เนื่องจากแมลงสาบมีแหลBงอาหาร แหลBงเพาะพันธุfอยูBตามที่สกปรก มีด อับชื้น เชBน หFองน้ำ
หFองสFวม ทBอระบายน้ำ ถังเกรอะระบบบำบัดน้ำเสีย และกินทุกอยBางเปcนอาหาร รวมทั้งอุจจาระ และอาหารคน เมื่อแมลงสาบ
มาไตBตอม หรือกินอาหารที่เราบริโภค ก็จะทำใหFอาหารสกปรกปนเปgoอนดFวย เชื้อโรค ไขBพยาธิ ดังกลBาวแลFว นอกจากน้ี
แมลงสาบยังมีกลิ่นเหม็นสาบนBารังเกียจ มักถBายรคและสำรอกใสBอาหาร ขFาวสารอาหารแหFง ทำใหFอาหาร บFาน สถานที่
ประกอบการมีกล่นิ เหมน็ สาบ เปcนท่นี Bารังเกยี จ

5) เปIนตวั ชวี้ ัดสภาพสุขาภิบาลส่ิงแวดลaอม
ที่ใดมีกลิ่นเหม็นสาบของแมลงสาบแสดงวBาสถานที่นั่นมีสภาพสุขาภิบาลบกพรBอง เชBน มีการทิ้ง การเก็บ

รวบรวม การขนถBาย หรือการกำจัดขยะมูลฝอยไมBถูกหลักสุขาภิบาล ทำใหFขยะมูลฝอยเปcนแหลBงอาหารและแหลBงเพาะพันธุf
ของแมลงสาบ

6) กอ= ใหaเกิดการสญู เสยี ทางเศรษฐกจิ
เนื่องจากแมลงสาบเปcนพาหะนำโรค ประชาชนตFองเจ็บปÇวยจากโรดตBางๆ ตFองเสียคBารักษาพยาบาล ตFอง

หยุดงานขาดรายไดF นอกจากนั้นสิ่งของอาหาร ที่ถูกแมลงสาบกัดแทะเดินผBานถBายรดไวF จะมีกลิ่นเหม็นสาบมากตFองนำไปท้ิง
นอกจากนี้หากสถานที่ รFานอาหาร มีแมลงสาบชุกชุมจะทำใหFเกิดความสกปรก ความนBารังเกียจ และนำไปสูBการสูญเสียทาง
เศรษฐกจิ ในท่ีสดุ
6.7 การสำรวจและการประเมนิ ความชกุ ของแมลงสาบ

การสำรวจสภาพสุขาภิบาลสิ่งแวดลFอมและประเมินความชุกขุมของแมลงสาบเปcนสิ่งจำเปcน เนื่องจากเปcนขFอมูลที่ใชF
ตัดสินใจในการดำเนินการปjองกันกำจัดแมลงสาบอยBางมีประสิทธิภาพ ใชFประเมินผลการดำเนินงานควบคุมกำจัดแมลงสาบ
และใชเF ปนc ดัชนีชว้ี ัดสภาพสขุ าภบิ าลสง่ิ แวดลอF ม

P a g e | 93

การสำรวจความชุกของแมลงสาบ จะดำเนินการโดยวิธีการวางกับดัก (Trapping method) โดยจะตFองสำรวจ
สภาพแวดลFอมควบคูBกันไปดFวย หากเปcนการประเมินผลการควบคุมจำกัดเมลงสาบจะตFองทำการสำรวจความชุกชุมชอง
แมลงสาบเปรยี บเทียบกอB นและหลงั การดำเนนิ การ

รายละเอยี ดของอุปกรณแf ละข้ันตอนการดำเนนิ งานสำรวจความชกุ ชมุ ของแมลงสาบ มีดังน้ี
6.7.1 อุปกรณใC นการประเมนิ ความชกุ ของแมลงสาบ

อปุ กรณf การประเมนิ ความชกุ ของแมลงสาบโดยวธิ กี ับดกั กาว (trapping method)ประกอบดวF ย
1) บFานแมลงสาบ และกาวทาบFานแมลงสาบ หรือกับดักกาวสำเร็จรูปที่มีขายตามหFองตลาด โดยใชF กับดัก/อัน ตBอ
พนื้ ทีป่ ระมาณ 10 ตารางเมตร (หอF งละ 1 อัน)
2) เหย่ือลBอแมลงสาบ ควรเตรียมหลายๆ ชนิด โดยเปcนอาหารประเภทแปjง น้ำตาล เชBน ขFาวเกรียบกุFง ขนมไขB
มะพรFาวถัว่ ผสมน้ำตาล เปcนตนF
3) เครื่องชัง่
4) ไฟฉาย
5) ปากคบื (forcep)
6) แอลกอฮอลfฆBาเชอ้ื โรค
6.7.2 ขั้นตอนในการดำเนินงานสำรวจความชกุ ของแมลงสาบ
การคำเนินงานสำรวจความชกุ ของแมลงสาบมขี ั้นตอนดังนี้ คือ
1) ทดสอบหาเหยื่อท่ีแมลงสาบชอบมากที่สุด ในแตBละทFองถิ่นจะมีชนิดและจำนวนเมลงสาบจะแตกตBางกันไปความชอบหรือ
ความเคยชนิ ตอB อาหารจะแตกตาB งกันตอF งทำการทคสอบวBาแมลงสาบในพื้นท่ีนน้ั ชอบเยื่อชนิดใดมากทีส่ ุดโดยคำเนินการดงั นี้
(1) สมุB ตวั อยาB งพนื้ ทีท่ ่จี ะวางเหย่อื 10 จุดในพน้ื ทท่ี จ่ี ะสำรวจ
(2) ในจุดทคสอบหนึ่ง ๆ ใหFวางเหยื่อที่จะทำการทคสอบทุกชนิด ชนิดละ 50กรัมในกับตักแมลงสาบ หรือบFาน
แมลงสาบไวF 1 คืน
(3) นำเหยอ่ื แมลงสาบท่ีเหลอื มาชง่ั เพอ่ื หารFอยละของเหยอ่ื ที่หมดไป (ถกู แมลงสาบกิน)
(4) เหยื่อแมลงสาบชนิดใดหมดมากที่สุด แสดงวBาแมลงสาบชอบเหยื่อชนิคนั้นมากที่สุด หากเหยอ่ื ชนดิ ใดที่แมลงสาบ
ชอบมากเปcนพิเศษ จะใชFเหย่ือชนิดนั้นเพียงชนิดเดียวในการควบคุมกำจัดแมลงสาบ หากรFอยละของเหยื่อที่หมดไปมี
จำนวนใกลFเดียงกัน แสดงวBาแมลงสาบชอบเหยื่อเหลBานั้นพอ ๆ กัน ในการควบคุมกำจัดแมลงสาบในพื้นที่นั้นอาจจะตFองใชF
เหย่อื หลายชนดิ
2) วางกับดักแมลงสาบ หรือบFานแมลงสาบโดยใชFเหยื่อที่แมลงสาบชอบ วางใหFตรงแหลBงเพาะพันธุf แหลBงที่พบมูลแมลงสาบ
ตามที่มดื อบั ชืน้ หรอื ซอกมมุ ของหFอง โดยวางหFองละ 1 อัน เปนc เวลา 1 คนื
3) ในวนั รุBงขนึ้ ใหFตรวจกับคัก หรือบFานแมลงสาบ จำแนกชนดิ พรอF มบนั ทึกจำนวนของแมลงสาบแตลB ะชนิดไวF
4) ดำเนินการเชนB เดยี วกับขอF 2 และ 3 อกี 2 คืน ความเปcน 3 คนื
5) ผลการสำรวจจะทำใหFทราบชนดิ ความชกุ ชมุ ของแมลงสาบตBอพื้นทห่ี อF งที่วBาง
6) คำนวณหาจำนวนความชกุ ชุมของแมลงสาบตBอพ้ืนที่ 10 ตารางเมตรหรือประมาณ 1 หFอง จากผลการสำรวจชนดิ และความ
ชกุ ของแมลงสาบ สามารถนำไปใชใF นการพิจารณามาตรการท่ใี ชFในการควบคุมกำจัดแมลงสาบตBอไป
6.8 การควบคุมและกำจัดแมลงสาบ
วิธีการควบคุมและกำจัดแมลงสาบสามารถทำไดหF ลายวิธีดังตอB ไปนี้
6.8.1 การดำเนนิ การทางดaานสุขาภบิ าลส่ิงแวดลaอม
วธิ นี ี้เปนc การควบคุมและกำจัดแมลงสาบท่ีดที ส่ี ุด และประหยัดที่สดุ ถFาปฏิบัติจริงจังและสมำ่ เสมอ ทำไดโF ดย
1) การรักษาความสะอาดของบาF นเรอื นทพี่ กั อาศัยอยาB งสม่ำเสมอ

P a g e | 94

2) กำจดั แหลBงเพาะพนั ธfุของแมลงสาบ
3) กำจัดเศษอาหาร ขยะมูลฝอย และส่ิงปฏิกูลตBางๆ อยBางถูกตFองทำความสะอาดกำจัดและทำลายแหลBงที่หลบซBอน
อาศยั ของแมลงสาบตาB งๆ เชนB ตูFอาหาร ตFูเสอื้ ผาF กองกระดาษ
5) ภาชนะที่ใชแF ลวF ควรลFางใหFสะอาด และจดั เก็บในท่ที ่แี มลงสาบเขFาไมBถึง
6 อาหารเหลือจากการรบั ประทานควรเก็บไวใF นท่มี ดิ ชิด
7) ทBอระบายน้ำโสโครก หรือบริเวณรอบๆ บFาน อยBาใหFหมักหมมดFวยเศษอาหารถFามีหลงเหลืออยูBควรรีบทำความ
สะอาด จะเปcนการชวB ยกำจดั แหลBงเพาะพันธใfุ หหF มดไปไดF
6.8.2 การกำจัดแคปซูลของแมลงสาบ
เนื่องจากแมลงสาบออกไขBติดกันหลาย ๆ ฟอง มีลักษณะเปcนแดปซูลสีน้ำตาล โดยจะวางไขBติดอยูBกับเสื้อผFา ฝาผนัง
บFาน หรอื พนื้ ผิววตั ถตุ Bางๆ ทม่ี ันอาศยั อยูB ดงั นัน้ เม่ือพบเห็นแคปซลู เหลาB นนั้ กก็ ำจดั โดยการทบุ หรือทำลายโดยการเผา
6.8.3 การใชกa ับดกั
ปกติแมลงสาบจะมีลักษณะนิสัยเปcนนักลBาเหยื่อตัวฉกาจที่ไมBยอมทFอถอย มีความอดทนและความพยายามสูง เหย่ือ
ที่ชอบสBวนมากเปcนพวกเหยื่อแหFง ดFวยเหตุนี้จึงสามารถขวดเหลFา หรือขวดน้ำอัดลมมาทำกบั ดักแมลงสาบไดF โดยการใสBเหยื่อจํ
ขFาวโพด เนยหรือขFาวสารตั๋วจนมกี ลิ่นหอมใสBลงในขวด นำขวดไปวางตามจุดที่แมลงสาบชอบอาศัยอยูB โคยวางเอียงบนแทBนไมF
ทำมุม 45 องศา หรือมากกวBานั้น เม่ือแมลงสาบมากินเหยื่อในนจะตกลงไปในขวด และไมBสามารถขึ้นมาไดFเพระวคลื่น เมื่อไดF
แมลงสาบจำพอแลFว ใหFนำไปกำจดั ตามความเหมาะสม
นอกจากนี้ จากลักษณะนิสัยอีกประการหนึ่งของแมลงสาบ คือ แมลงสาบเดินหรือว่ิงตามทาง โดยใชFหนวดทั้งสอง
ขFางคลำทางตลอดเวลา หากหนวดของมันเขFาไปในทิศทางที่มันจะเขFาไปไดFแลFวมันจะเขFาไป ดังนั้น กับดักชนิดกลBองพลาสติกมี
แผBนโลหะบางเบาเปcนทางเขFาดFานบนหมุนไดF ดFานลBางจัดเปcนซี่เพื่อใหFหนวดท้ังสองขFางของแมลงสาบลอดไดF แผBนโลหะนี้จะ
วางทำมุมโดยดันเขFาไดFแตBดันออกไมBไดF ภายในวางเหยื่อลBอหรืออาจผสมสารฆBาแมลง วิธีนี้จะเปcนการชBวยกำจัดแมลงสาบไดF
เหมอื นกัน แสดงดงั ภาพที่ 6-7
เหยือ่ ท่ีใชFลBอแมลงสาบ อาจใชF ขFาวเกรยี บ ขFาวสารควั่ อาหารทีม่ สี วB นประกอบขแปงj และน้ำตาล เมอื่ แมลงสาบเขFาไป
กนิ เหย่ือ จะถกู จบั ไวFในกับดักหรอื ขาปกq ติดกาวออกจากกับดักกาวไมBไดF

ภาพท่ี 6-7 กับดักแมลงสาบ (มหาวทิ ยาลัยสุโขทยั ธรรมาธริ าช, 2546)

P a g e | 95

6.8.4 การกำจัดแมลงสาบโดยใชสa ารเคมี ทำไดaหลายวิธี ดงั น้ี
1) ฉดี พนB สารเคมกี ำจดั แมลงสาบใหมF ฤี ทธิต์ กคFาง (residual spray) ฉดี พBนตามแหลBงหลบซBอนของแมลงสาบ
สำหรับการใชFสารเคมีกำจัดแมลงสาบนี้ ควรกระทำดFวยความระมัดระวังอยBางมากโดยเฉพาะภายในบFาน สถานท่ี

ประกอบอาหาร หรือเก็บอาหาร ควรทำอยBางรอบคอบ ทั้งนี้เพื่อความปลอดภัยของผFูใชF ครอบครัวและสัตวfเลี้ยงที่อาศัยอยBู
ภายในบรเิ วณบาF นดวF ย

การพBนสารเคมี พBนเฉพาะตามแนวผนังและพื้น ระยะ 30-50 ช.ม. เนื่องจากแมลงสาบเปcนสัตวfที่จะตFองไตBคลานไป
ตามพื้นและผนัง (creeping insect) จะทำใหFมันไดFรับสารเคมีและตายในที่สุด ไมBควรพBนฟุjงกระจายไปในอากาศ ควรพBนตาม
ซอกตูF รอยแยก ซอกรอยตBอของทอB ประปา ตามซอกหอF งน้ำ หFองสFวม ท่ีมอี บั ชน้ื ทอB ระบายน้ำ

2) โรยผงสารเคมีกำจัดแมลงสาบไวFเฉพาะที่ตามใตFตูF รอยแตก ซอกมุมที่มืดอับชื้นแตBหFามโรยผงเคมีในหFองครัว และ
ไมคB วรใหสF ารเคมเี ปยq กนำ้ เพราะฤทธิจ์ ะลดลง

3) การใชFเหยื่อพิษกำจัดแมลงสาบ มีขFอดี คือ สามารถลดจำนวนแมลงสาบไดFรวดเร็ว แตBมีขFอเสียคือ ตFองใชFความ
ระมดั ระวงั สงู เพ่อื มิใหFเกดิ การปนเปogอนน้ำและอาหารหรือเปนc อนั ตรายตBอเด็ก

4) ใชวF ิธีทาเจลสารเคมีกำจัดแมลงสาบ ซึ่งปúจจุบนั ไดFมจี ำหนาB ยแลFว สำหรบั ใชFในบางจดุ ซ่งึ เปนc ชBองแคบเลก็ ไมสB ะดวก
ที่จะพBนสารเคมี ซึ่งอาจทำใหFเกิดการปนเปgoอนสารเคมีในอาหาร การใชFสารเคมีสูตรเจลจะมีขFอดีคือ ไมBฟุjงกระจาย อยูBทนนาน
ไมตB FองใชสF ารเคมมี ากหรือบBอยคร้งั และมปี ระสิทธิภาพ

5) ใชFสารเคมีสูตรไมโครแคปซูล ซึ่งผสมน้ำฉีด มีขFอดีคือ ใชFปริมาณสารเคมีนFอย มีประสิทธิภาพดี สารเคมีจะคBอยๆ
สลายออกมาจากแคปซูลทลี ะนอF ยเพอื่ กำจัดแมลงสาบไปเรือ่ ยๆจงึ มีฤทธอ์ิ ยูBนาน ปลอดภัยตBอคนและสตั วอf ืน่ ๆ

6) ใชไF ซเปอรเf มทริน (cypermethrin) 1% และไดอะซนิ อน (diazinon) 2% ผสมน้ำมันชักเงาแลคเกอรf ทาดาF นหลงั
เครอ่ื งเรือน ซึ่งจะชBวยกำจดั แมลงสาบไดเF ปนc อยาB งดีมฤี ทธ์ิตกคาF งนานหลายเดอื น

สารเคมีกำจัดแมลงสาบสBวนใหญBเปcนประเภทไพเรทริน หรือ ไพรีทรอยดfเนื่องจากมีประสิทธิภาพดี ใชF
ความเขFมขFนต่ำและใชFในปริมาณนFอย มีความปลอดภัยตBอคนและสัตวfสูงกวBาสารเคมีประเภทอ่ืน (ยกเวFนสารประกฉบควบคุม
การเจริญเติบโต: IGR ที่มีความปลอดภัยสูงกวBา) นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ขับไลBแมลงส าบออกมาจากที่ซBอนและทำใหFแมลงสาบ
ตายเร็ว (qแick koock down cffee) จึงมักนิยมใชFสารคมีประเภทนี้นำกBอนจะฉีดสารเคมีที่มีฤทรfตกคFางนานๆ ตาม ตBอมาอีก
2-6 สัปดาหf จงึ ฉีดพBนซ้ำเพอื่ กำจัดแมลงสาบตัวอBอนท่เี กิดใหมB ทั้งน้ขี ้นึ กับชนดิ ของแมลงสาบและชนิดของสารเคมี

7) ควบคุมหรือลดจำนวนแมลงสาบโดยใชFสารขับยั้งควบคุมการเจริญเดิบโตขอแมลงสาบ (insect growth
regulator, IGR) (รายละเอียดตามตารางที่ 6-2) สารเคมีประเภทนี้จะยับยั้งการลอกคราบของแมลงสาบ บางชนิดจะขับยั้งการ
สรFางไคติน (Chitis) หุFมตัวแมลงสาบ ทํใหFแมลงสาบไมBสามารถจริญเปcนตัวเต็มวัยไดF การใชFวิธีนี้จะไดFผลชFาแตBไดFผลดีและ
ปลอดภัยตคB น ควรใชรF วB มกบั วธิ ีอนื่ ๆ เพอื่ เพม่ิ ประสทิ ธิผลใหFเรว็ ข้ึน